InfoHub Logo

مەكتەپ باعدارلاماسىن مەڭگەرۋ بالادان جوعارى وي بەلسەندىلىگى تالاپ ەتەدى. سونىمەن بىرگە بالا اعزاسى ءوسىپ، اقىلى دا داميدى. سوندىقتان دا وعان ەنەرگيا مەن دارۋمەندەر اسا قاجەت.

اتا-انا وقۋشىعا قالاي كومەكتەسە الادى؟ وقۋ ۇدەرىسى جەڭىل ءوتۋ ءۇشىن، كۇن ءتارتىبىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ كەرەك جانە قۇنارلى، پايدالى تاعامدارمەن تاماقتاندىرۋ قاجەت. سىزدەرگە ارنايى ىرىكتەپ الىنعان، بالالارعا ساباقتى ءتۇسىنىپ جانە جاڭا وقۋ ماتەريالدى مەڭگەرۋگە كومەكتەسەتىن، ميدىڭ جۇمىسىنا قاجەتتى ەڭ پايدالى 15 ازىق-تۇلىكتى ۇسىنىپ وتىرمىز.

1. بالىق

بالا راسيونىندا بالىق مىندەتتى تۇردە بولۋ كەرەك. بۇل ءونىمنىڭ قۇندىلىعىن اسىرا باعالاۋ مۇمكىن ەمەس. بالىقتاردىڭ ىشىندە مايلى تەڭىز بالىعى ەڭ پايدالىسى بولىپ سانالادى. الايدا، تۇششى سۋ بالىقتارى دا دارۋمەندەر مەن قۇنارلى زاتتارعا باي. بالىق قۇرامىندا ومەگا-3 مايلى قىشقىلدار بار، ولار بولماسا ميدىڭ سۇر زاتى دا، جالپى جۇيكە جۇيەسى دە تولىققاندى جۇمىس جاساي المايدى.

راسيوندا بالىقتىڭ بولماۋى ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنىڭ تومەندەۋىنە، اقىل زەرەكتىگىنىڭ ازايۋىنا اسەر ەتىپ، كۇيزەلىسكە ۇرىندىرىپ جانە نەگىزسىز اگرەسسياعا اكەلۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار،بالىق ميدىڭ جاقسى جۇمىس ىستەۋىنە وڭتايلى اسەر بەرەتىن  يود پەن فوسفورعا باي. بالىق -  بالالار ءۇشىن جاقسى قۋات كوزى.

2. ەت

ميدىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىن ارتتىراتىن ازىق-تۇلىكتىڭ ءبىرى – ەت. ونىڭ پايدالى ءارى قۇنارلى قۇرامى بالىقتىكىنەن كەم تۇسپەيدى. ەتتىڭ قۇرامىندا بالا اعزاسى مەن تىندەردىڭ قۇرىلىمىنا جاۋاپ بەرەتىن  جانە «قۇرىلىس ماتەريالى» ءرولىن اتقاراتىن اقۋىز مولشەرى وتە كوپ. اقۋىزدى باسقا ەشنارسەمەن الماستىرا المايسىڭ. سوندىقتان ءوسىپ كەلە جاتقان اعزانىڭ راسيونىندا  سيىر، قۇس، قوي، جىلقى ەتتەرى بولۋ كەرەك.

ەتتىڭ قۇرامىندا كوپ مولشەردە ماڭىزدى زاتتار بار: امينقىشقىلدار، تەمىر، فوسفور جانە باسقا دا ەلەمەنتتەر، ۆ توبىنداعى دارۋمەندەر.مۇنىڭ ءبارى مىقتى تىرەك-قيمىل جۇيەسىنە، جۇيكە جۇيەسىنىڭ تۇراقتىلىعىنا، ءقانتۇزىلىم ۇردىسىنە، كوزدىڭ كورگىشتىگىنە جانە دە ميدىڭ جەتىلۋىندە اسا قاجەت.

3. جۇمىرتقا

جۇمىرتقا - اقۋىزدىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى قاينار كوزى. ول دارۋمەنگە، مينەرالدارعا بايتابيعي انتيوكسيدانت. ونىڭ قۇرامىندا وي بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن دۇرىس مايلار كوپ مولشەردە كەزدەسەدى.

جۇمىرتقا قۇرامىنداعى حولين ادامنىڭ زەيىن قويۋ قاسيەتىن كۇشەيتۋىنە ىقپال جاسايدى جانە وي بەلسەندىلىگىنە وڭتايلى اسەر ەتەدى. وملەت نەمەسە ۋىزدىق (قۋىرىلعان جۇمىرتقا) – وقۋشى ءۇشىن كەرەمەت تاڭعى اس. دەگەنمەن دە تاماققا اقۋىزىن قوسقان جاقسىراق، سەبەبى سارۋىزدىڭ قۇرامىندا حولەستەرين بار.

4. سۋ

سۋدىڭ – تەڭدەسى جوق. ويتكەنى ادام ونى كۇندەلىكتى پايدالانادى. ءبىراق دارىگەرلەر مەن ديەتولوگتار تازا سۋدى جاي عانا ءىشىپ قويماي، تاۋلىكتىك مولشەرىن دە ءبىلۋ كەرەك ەكەنىن ايتۋدان شارشامايدى. وقۋشىلار ءۇشىن بۇل ءتىپتى قاجەت، سەبەبى سۋسىزدانۋ مەن سۋدىڭ جەتىسپەۋشىلىگى وي بەلسەندىلىگىنە كەرى اسەر بەردى. بۇعان تاڭدانۋدىڭ قاجەتى جوق، سەبەبى ادام ميىنىڭ 90%-ى سۋدان تۇرادى.
بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ تاۋلىكتىك سۋدى قابىلداۋمولشەرى 1-1،5 ليتر. گازدى سۋسىندار، شاي جانە كوفە سۋ ساناتىنا جاتپايتىنىن ەستەن شىعارماعان ءجون.

5. قىزىل بۇرىش

بريتان عالىمدارىنىڭ زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە العان مالىمەتتەرىنە سايكەس، قىزىل بۇرىش مەكتەپ جاسىنداعى بالاعا ەڭ جاقسى ازىقتىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى ەكەن. ارينە جاس دارىنعا كۇندەلىكتى اششى بۇرىشتى جەۋ مىندەت ەمەس، ءبىراق اراسىندا راسيونعا قوسىپ تۇرعان ابزال.
قىزىل بۇرىشتى كەي تاماقتارعا دامدەۋىش رەتىندە قوسىپ تۇرۋعا بولادى. مۇنداي اششى بۇرىش جۇيكە جاسۋشالارىنىڭ جاقسى جۇمىس ىستەۋىنە وڭتايلى اسەر ەتەتىن  سدارۋمەنىنە باي.

6. كارتوپ

كارتوپ وقۋشى راسيونىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ميدىڭ جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن كوپ مولشەردە ەنەرگيا قاجەت: ەرەسەك ادامنىڭ تاۋلىكتىك مولشەرى 20%، ال بالالاردىكى 30%. وي بەلسەندىلىگىن جاقسى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن، قۇرامى كراحمالعا باي ازىق-تۇلىكتى تۇتىنعان ءجون. كارتوپ ءدال سونداي ازىق-تۇلىككە جاتادى. ەزىلىپ پىسكەن كارتوپ كراحمالى ادام ومىرىنە ماڭىزدى كۇش بەرەتىن گليۋكوزاعا اينالادى.
بۇدان باسقا، ونىڭ قۇرامىندا كوپ مولشەردە مينەرالدى زاتتار مەن اعزانىڭ جۇمىس ىستەۋىنە قاجەتتى امينقىشقىلدار بار. كارتوپ كوپتەگەن ءدامدى تاماقتاردىڭ نەگىزگى قۇراۋشىسى بولىپ سانالادى. ءارتۇرلى تاماقتاردى دايىنداپ بالالارىڭىزدى قۋانتىڭىزدار.

7. سارىمساق

سارىمساق قان اينالىمىن جاقسارتادى، ناتيجەسىندە ميعا وتتەگى جاقسى بارىپ،  جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى ارتادى. سونىمەن قاتار، ول كەرەمەت پروفيلاكتيكابولىپ تابىلادى. ينفەكسيالىق ءاۋرۋلارورشيتىن كۇز جانە قىس مەزگىلىندە يممۋنيتەتتى كۇشەيتۋ اسا قاجەت.
كۇنىنە سارىمساقتىڭ ەكى-ۇش ءتىلىمىن جەپ تۇرسا، ۆيرۋستاردى جويىپ قانا قويماي، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دە ارتتىرادى.سارىمساق جەگەننەن سوڭ اۋىز قۋىسىندا ءيىس بولماۋ ءۇشىن، اقجەلكەننەن كىشكەنە شايناپ جىبەرسە جەتكىلىكتى.

8. بروككولي

بالالاردىڭ تاعى ءبىر اينىماس دوسى – بروككولي. ميدىڭ جۇمىسىن جاقسارتاتىن ك دارۋمەنى بروككوليدىڭ قۇرامىندا كوپتەپ كەزدەسەدى. سونىمەن قاتار، قىرىققاباتتىڭ بۇل ءتۇرى بور ەلەمەنتىنە باي. اعزاداعى بور ەلەمەنتىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى وي بەلسەندىلىگىن تومەندەتەدى.
جالپى قىرىققاباتتىڭ بارلىق ءتۇرى ميدىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىن جاقسارتادى جانە جاقسى وقۋدىڭ كەپىلى سانالادى. مىسالى، بريۋسسەل قىرىققاباتى زەيىن قويۋ قابىلەتىن ارتتىرادى. قىرىققاباتتان سان ءتۇرلى ءدامدى تاماقتار دايىنداپ، كۇندەلىكتى جەي بەرۋگە بولادى.

9. ءسۇت ونىمدەرى

ءسۇت ونىمدەرى وقۋشىنىڭ راسيونىندا مىندەتتى تۇردە بولۋ كەرەك. ولار كالسيي، اقۋىز، دارۋمەندەر مەن باسقا دا قۇنارلى زاتتاردىڭ كوزى سانالادى. بالا اعزاسىنىڭ قاجەتتىلىگىن كوبىنە ءسۇت ونىمدەرى وتەيدى. ءسۇت اقۋىزى جانە بۇل سۋسىننىڭ قۇرامىنداعى باسقا دا زاتتار اعزانىڭ كۇيىنە جاقسى اسەر ەتەدى.

مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ ءسۇتتى قابىلداۋداعى تاۋلىكتىك مولشەرى 500 ميلليليترگە تەڭ. سونىمەن قاتار يوگۋرت، سۇزبە، ايران جانە تاعى دا باسقا  اشىمال ءسۇت ونىمدەرىن ۇمىتپاعان ءجون. ولار تەك قانا پايدالى ەمەس، سونىمەن قاتار وتە ءدامدى.

10. سارى ماي

وكىنىشكە وراي، قازىرگى تاڭدا كەيبىر اسۇيلەردەن سارى مايدى مۇلدەم كەزدەستىرمەيمىز. حولەستەريننىڭ زيانىنان قورقىپ، وسىمدىك نەمەسە ءزايتۇن مايلارىنا الماستىرىپ جاتامىز. ءبىراق بۇل دۇرىس ەمەس. سارى مايدان مۇلدەم باس تارتۋعا بولمايدى. اسىرەسە، ۇيدە مەكتەپ جاسىنداعى بالاڭىز بار بولسا.

سارى مايدىڭ قۇرامىندا وي بەلسەندىلىگىنە جاقسى اسەر بەرەتىن دۇرىس مايلار بار. سونداي مايلاردى جەتكىلىكسىز مولشەردە تۇتىنعاندا وقۋشىلاردىڭ زەيىنى مەن ۇلگەرىمى تومەندەيدى. سوندىقتان دا قارابيداي نانىنا سارى ماي جاعىپ جەۋ پايدالى تاڭعى اس قاتارىنان تۇسپەك ەمەس.

11. جاڭعاقتار

جاڭعاقتار وي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدا تاپتىرمايتىن ازىق-تۇلىكتىڭ ءبىرى.

قۇرامىنداعى دارۋمەندەر مەن پايدالى زاتتارى بويىنشا كوپتەگەن كوكونىستەر مەن جەمىستەردى باسىپ وزادى. ولار كاليي، كالسيي، ماگنيي، فوسفور، تەمىر جانە باسقا دا مينەرالدارعا باي.

ءتىپتى سىرت بەينەسىمەن دە ميعا ۇقسايتىن  گرەك جاڭعاعىن ەرەكشە ايتا كەتكەن ءجون.

ەرتە زامانداعى بيلەۋشىلەر قاراپايىم حالىققا جاڭعاقتىڭ بۇل ءتۇرىن تۇتىنۋعا تىيىم  سالعان ەكەن، سەبەبى قارا حالىققا ويدى جەتىلدىرۋ كەرەك ەمەس دەپ ساناعان. گرەك جاڭعاعىندا كوپ قانىقپاعان ماي قىشقىلدارى كوپ، ول ميدىڭ تولىققاندى جۇمىسىنا قاجەت. بەس ءىرى گرەك جاڭعاعى – تەز ويلاۋعا كومەگىن تيگىزەتىن تاۋلىكتىك نورما.

12. گۇلشەتەن (روزمارين)

بۇل ءشوپ تە بالالارىڭىزعا اينىماس دوس بولارى حاق. گۇلشەتەننىڭ قۇرامىندا انتيوكسيدانتتار مەن كارنوزين قىشقىلى كوپتەپ كەزدەسەدى. بۇل زاتتار قان تامىرلارىن كەڭەيتەدى، قان اينالىمىن جاقسارتادى، ناتيجەسىندە ەستە ساقتاۋ قابىلەتى دە ارتادى. قىزىق مالىمەت: عالىمداردىڭ سوڭعى زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن گۇلشەتەننىڭ ءتىپتى ءيىسى دە جەتىلىكتى ەكەنى انىقتالدى.

گۇلشەتەن ەت، كوكونىس، كارتوپ جانە ىرىمشىكپەن كەرەمەت ۇيلەسەدى، تۇزدىقتار مەن سورپا تاماقتارىنىڭ ءدامدى قۇرامداسى دا بولا الادى، ال بىر-ەكى بۇتاقشاسى ءتاتتى تاعامنىڭ ءسانىن كەلتىرىپ جىبەرەدى. گۇلشەتەندى لاۆر جاپىراعىمەن بىرگە قولدانۋ ۇسىنىلمايدى.

13. ءجۇزىم  

وقۋشىلارعا ءدال قىزىل ءجۇزىمنىڭ ءوزى ايرىقشا قاجەت. وسىنداي ءجۇزىم مەن كۇلگىن ءتۇستى باسقا دا جيدەكتەر تابيعي انتيوكسيدانت بولىپ كەلەدى. ولاردىڭ اقپاراتتى ساقتاپ، قورىتۋعا كومەك بەرەتىندىگى ءبىلىم الۋشىلارعا اسا ماڭىزدى.

قىزىل ءجۇزىم مي جاسۋشالارىنىڭ قورەكتەنۋىن جاقسارتىپ، بۇلىنۋدەن ساقتايدى. ونىڭ قۇرامىندا قانت، جاسۇنىق، ورگانيكالىق قىشقىلدار، اسكوربين قىشقىلى، ۆ دارۋمەنى، پەكتيندى زاتتار، فەرمەنتتەر، كوپ مولشەردەگى كاليي بار. قۇرامىنداعى س دارۋمەندى جانە قابىلداۋ مەن مەڭگەرۋگە كومەك بەرەتىن ر دارۋمەندى دە ايرىقشا ايتا كەتكەن ءجون. ايتپاقشى، ءدال قىركۇيەك جانە قازان ايلارىندا ەڭ ءدامدى ماۋسىمدىق جەمىستەردى ساتىپ الا الاسىزدار.  

14. ليمون

سيترۋستىلاردىڭ بۇل ءتۇرى ەرەكشە كوڭىل بولۋگە لايىق. بالانىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنىڭ جاقسارۋىنا تاڭعى شايعا سالىنعان ليموننىڭ ءبىر ءتىلىمى جەتكىلىكتى. بۇعان ليمون قۇرامىندا كوپ كەزدەسەتىن س دارۋمەنى ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى.

بۇل دارۋمەن ۇمىتشاقتىقتىڭ الدىن الادى جانە ەستە ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. ايتپاقشى، ليمون ءوزىنىڭ پايدالى قاسيەتتەرىن قىس مەزگىلىنە ساقتاۋ كەزىندە دە جوعالتپايدى، بۇل قاسيەتىنىڭ ارقاسىندا جىل بويىنا دارۋمەن كوزى بولا الاتىنى ءسوزسىز.

15. بال

ءبىز جوعارىدا وي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ جولىندا گليۋكوزاسى بار ازىق-تۇلىكتەردى تۇتىنۋ اسا ماڭىزدى ەكەنىن ايتىپ وتكەنبىز. بال – قۇرامى بويىنشا بىرەگەي ەرەكشەلىككە يە. ونىڭ قۇرامىنداعى بۇكىل زاتتار ادام اعزاسىنا پايدالى. بال يممۋنيتەتتى كوبەيتەدى جانە ەنەرگيانىڭ كۇشتى قاينار كوزى بولىپ تابىلادى، ميدىڭ جۇمىسىنا جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنە جاۋاپ بەرەدى. دەنساۋلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن ءبىر كۇنگە ءبىر قاسىق بال جەتكىلىكتى. قاراقۇمىق بالى، گۇل بالى، جوكە بالى – تالعامىڭىزعا قاراي تاڭداڭىز.

ەستە ساقتاڭىز، بالدى شايعا قوسىپ ەمەس، تازا ءوزىن جەگەن ابزال. ىستىققا تۇسكەندە ول ءوزىنىڭ بارلىق پايدالى قاسيەتتەرىنەن ايىرىلىپ قالادى. بالدى بوتقالارعا قوسۋعا بولادى. ول قانتتىڭ ءدامدى ءارى پايدالى بالاماسى بولىپ تابىلادى.

---