InfoHub Logo

قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان سوڭ جەلتوقسان كوتەرىلىسى تۋرالى شىندىق قالپىنا كەلتىرىلىپ، بۇل جونىندە “جەلتوقسان. 1986. الماتى.” (قۇراستىرىلعان ت.وتەگەنوۆ، ت.زەينابىلوۆ)، “جەلتوقسان قۇرباندارىن جوقتاۋ”، “ەر نامىسى — ەل نامىسى” جيناقتارى، ك.تابەيدىڭ “مۇزدا جانعان الاۋ”، ت.بەيىسقۇلوۆتىڭ “جەلتوقسان ىزعارى” كىتاپتارى مەن “جەلتوقسان” (باس رەداكتورى ح.قوجا-احمەت) گازەتى جارىق كوردى، “اللاجار” (1991، رەج. ت.تەمەنوۆ)، “قىزعىش قۇس” كينوفيلمدەرى ءتۇسىرىلدى.

وقيعاعا قاتىسقانداردى ساياسي تۇرعىدان قۋعىنداۋ باستالدى. 99 ادام سوتتالدى، 264 ستۋدەنت وقۋدان شىعارىلدى. 1987 ج. جازدا كوكپ وك قاۋلىسى شىعىپ، جەلتوقسان وقيعاسى قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ كورىنىسى رەتىندە باعالاندى. جەلتوقسان وقيعاسى قوعامنىڭ ساياسي ءومىرىن دەموكراتيالاندىرۋعا سەرپىن بەردى.وسى كۇنگە دەيىن مەملەكەت جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ تاريحي ماڭىزىن جوعارلاتۋعا زور ۇلەس قوسىپ كەلەدى. كوتەرىلىسىنىڭ قۇپيالارى تولىعىمەن اشىلعان جوق.

17 جەلتوقسان كۇنى تاڭەرتەڭگى ساعات 8-دە قالاداعى ل.ي برەجنيەۆ اتىنداعى الاڭعا (قازىرگى رەسپۋبليكا الاڭى) ساياسي تاۋەلسىزدىكتى تالاپ ەتكەن ۇراندارمەن العاشىندا 300-دەي ادام جينالىپ، كەشكىسىن كوتەرىلىسشىلەر سانى 20 مىڭعا جەتتى. ءبىراق كوتەرىلىسشىلەردىڭ قويعان تالاپ-تىلەكتەرى اياق استى ەتىلىپ، “بۇزاقىلاردى” كۇشپەن تاراتۋ ماقساتىندا الاڭعا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن ارنايى اسكەري كۇشتەر توبى جەتكىزىلدى. كسرو ءىىم-نىڭ بۇيرىعى نەگىزىندە دايىندالعان “قۇيىن — 86” وپەراسياسى بويىنشا كوتەرىلىس قاتىگەزدىكپەن باسىپ جانشىلدى.18 جەلتوقسان كۇنى الاڭعا قايتا جينالماق بولعان كوتەرىلىسشىلەرگە قارسى اسكەر كۇشى قولدانىلدى. كوتەرىلىسشىلەردىڭ قالعان توپتارىن ىعىستىرۋ ءۇشىن جەدەل وترياد، ميليسيا مەن جاساقشىلاردان ارنايى توپتار قۇرىلىپ، قالا كوشەلەرىنە اتتاندىرىلدى.وسى اسكەري كۇشتەر 19 جەلتوقسان كۇنى قالانىڭ ءار تۇسىندا قايتادان شەرۋگە شىقپاق بولعان 6 توپتى باسىپ، تاراتتى. الاڭداعى كوتەرىلىسشىلەر تاراتىلعان سوڭ ىشكى ىستەر بولىمدەرىنە 2401 ادام جەتكىزىلگەن (الماتى تۇرمەسىنە سىيماعاندىقتان، قالا سىرتىنا اپارىپ تاستالعانداردى قوسىپ ەسەپتەگەندە بارلىعى 8،5 مىڭ ادام ۇستالعان). جەلتوقسان كوتەرىلىسى قۇرباندارىنىڭ قاتارىندا ە.سىپاتايەۆ، س.مۇحامەتجانوۆا، ك.مولدانازاروۆا، ق.رىسقۇلبەكوۆ، م.ءابدىقۇلوۆ، ل.اسانوۆا سىندى ەرجۇرەك قازاق جاستارى بار. جەلتوقساننىڭ 19 — 23 ارالىعىندا حالىقتىڭ نارازىلىق شەرۋلەرى مەن ميتينگىلەر قازاقستاننىڭ جەزقازعان، تالدىقورعان، كوكشەتاۋ، قاراعاندى، ارقالىق، پاۆلودار ،تالعان جامبىل، سارقان، ت.ب. قالالارى مەن سارىوزەك، شامالعان، شەلەك ەلدى مەكەندەرىندە جالعاستى.

جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە كوكپ وك-نىڭ قاۋلىسىمەن “قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ كورىنىسى” دەگەن باعا بەرىلىپ، كوتەرىلىسكە قاتىسقان ازاماتتار قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. كسرو-نىڭ توتاليتارلىق، وتارشىل ساياساتىنا قارسى قازاق جاستارىنىڭ ازاتتىق كۇرەسى تاريحي ماڭىزى بار ۇلكەن وقيعا بولدى.

جەلتوقسان وقيعاسى بولاشاق قازاقستان كەلەشەگىنە ۇلكەن اسەرىن تيگىزدى.بۇل جايلى كوپتەگەن ويشىل دانا كىسىلەرىمىز ماقالالار جازدى.سونىڭ ءبىرى "اللاجار"، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ بار كورىنىسىن قاللدىباي ابەنوۆتىڭ وسى فيلمىندە كەرەمەت باياندالادى.1988-89 جىلى ءفيلمدى باستاعاندا «ماعان ەشكىم كەدەرگى جاساماعاندا، ءالى دە بولسا كوپتەگەن اقيقاتتى جارىققا شىعارار ما ەدىم؟» دەپ ويلايمىن كەيدە. الاڭدا، الاڭنان تىس جەرلەردە 2000-نان استام شەيىت بولعان جاستارىمىزدىڭ دەنەلەرىن تولىق ەركىندىگىمىز بولعاندا، بالكىم، ءبىز تابار ما ەدىك. اقيقاتتىڭ كوبى وقيعادان كەيىن-اق جويىلدى. مەن ءفيلمدى جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان، تۇرمەنىڭ ازابىن شەگىپ كەلگەن ۋىز­داي جاستارىمىزدىڭ ايتقان اڭگىمەلەرى، بويىنشا ءتۇسىردىم. قازاقتىڭ ۇل-قىزدارىن شىرىلداتا ساباپ جاتقان جەرلەرىن وزدەرىنىڭ ايتۋلارىمەن جاسادىم. تولقۋدى دا وقيعانىڭ بەل ورتاسىندا بولعان بالالاردىڭ اڭگىمەسىنەن الدىم.

تۇركىستان وبلىسىنان كەلگەن ستۋدەنت مۇحادداس رامازان 1 كۋرس حيميا قازۇۋ

عىلىمي جەتەكشى: اعا وقىتۋشى قايراقبايەۆا گۇلناز سولتانقازى قىزى

---