جۇماگۇلدىڭ جۇلدىزى
كوپ جازۋشىلاردىڭ قالامىن ۇشتاپ، قايراعان ۇستاحاناسى جۋرناليستيكا. ونىڭ ىشىندە «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىنىڭ رەداكسياسى شىن مانىندە بولاشاق اقىن، جازۋشىلار ۋنيۆەرسيتەتى بولدى دەسەك، ابدەن جاراسىمدى.
ارينە، جازۋشىلاردى ەشقانداي وقۋ ورىنى دايىنداپ بەرە المايدى. بۇل قۇدىرەتتىڭ ءىسى. ايتكەنمەن سول قۇدىرەت بەرگەن تالانتتىڭ كوزىن اشىپ، دارىنىن دارالايتىن، سارالايتىن مەكتەپ — وسى رەداكسيا.
«لەنينشىل جاستان» سول تالانتتىڭ كوبى شىڭدالىپ شىقتى. ءابىش كەكىلباي، ورالحان بوكەي، فاريزا وڭعارسىنوۆا، مۇحتار شاحانوۆ، اقسەلەۋ سەيدىمبەك، كارىباي احمەتبەك، ورازبەك سارسەنباي، كادىربەك سەگىزباي، انەس ساراي، قۋانىشباي قۇرمانعالي، سەرىك ءابدىرايىم...
تىزە بەرسە كوپ. سول شۇعىلالى شوعىردىڭ ىشىندە جۇماگۇل سولتى جۇلدىزى دا بار.
جەرلەس اعاسى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ جۇماگۇلدى «كلاسسيك» دەۋشى ەدى. ارينە، ءازىلى عوي. كلاسسيكتەر — مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ... ءبىراق ءقازىر «كلاسسيك» اتالىپ جۇرگەندەر از ەمەس. ءقازىر كىم كلاسسيك ەكەنىنەن جۇرت اداسىپ قالدى. ول دا «اكادەميك» دەگەن زور اتاقتىڭ قور اتاققا اينالعانى سياقتى. مىسالى، اكادەميك مۇحتار اۋەزوۆ، قانىش ساتبايەۆ پەن ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ جازا المايتىن «اكادەميك» تالتاڭباي تارباقبايەۆتىڭ قۇنىن بىردەي ەتكەن كەزەڭگە تاپ بولدىق.
عىلىم مەن ادەبيەتتەگى، جالپى مادەنيەتتەگى قۇندىلىق پەن ارزان قولدىق اراسى بىرىگىپ، شىن جۇيرىك پەن اقساق-توقساقتار ارالاسىپ شاتاسقان زامان. جۇماگۇل جايلى بۇلاي دەي المايسىڭ. بۇرىن گازەت-جۋرنالداردان بىردى-ەكىلى اڭگىمەلەرىن وقىپ، «ءاي، مىنا قىز شىنداپ كوڭىل بولسە، پروزادا شىڭعا شىقپاسا دا، شوقىعا تۋ تىگەر شاماسى بار ەكەن-اۋ» دەپ قوياتىنمىن.
شىرايلى اڭگىمەلەرىمەن سيرەك كورىنگەن سەبەبى: ءجۋرناليستىڭ كۇنبە-كۇن باس كوتەرە الماس ءوز جۇگى بار. ءجۋرناليستىڭ ارقاسىنان اۋىر جۇك ءتۇسىپ كورگەن ەمەس. سول قامىتىپ موينىنا ءىلىپ العان جۇماگۇل، ول ءۇش بالانىڭ اناسى. ولاردى باعىپ-قاعۋ، ءوسىرىپ، وقىتۋ؛ جانىنداعى جارىڭنىڭ ىعىن تابۋ — وسىنىڭ ءبارى وڭاي شارۋا ەمەس. قازاق قىزدارى شىن پروزاشى بولۋى ءۇشىن فرانسۋزدىڭ اتاقتى جازۋشىسى جورج ساند (اۆرورا ديۋديەۆان) ەركىندىگى كەرەك شىعار.
بۇعان دەيىن «لەنينشىل جاس»، «سوسياليستىك قازاقستان»، «قازاقستان ايەلدەرى» باسىلىمدارىندا ۇزدىكسىز جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ جۇماگۇل «بەرىك بولسىن بوساعا»، «تاستۇلەك»، «سىپايىلىق سىرى» سياقتى اڭگىمەلەر مەن پۋبليسيستيكا جيناقتارىن جارىققا شىعاردى.
ال تاياۋدا «جالىن» باسپاسىنان شىققان «جالعىز بالا» اتتى جيناعى ءبىر توبە. ءبىر قولىندا قۇنداقتاۋلى بالاسى، ءبىر قولىندا قالامى... ماعان بۇل جيناق وسىلاي ەسەر قالدىردى. انا مەن بالا تاعدىرى باسىم. «وكىنىش» اتتى اڭگىمەسىندە بالا ءسۇيىپ كورمەگەن، بالا ءسۇيۋدى ساعىنعان شاقتا داۋرەنى ءوتىپ كەتكەن كەكسە كەلىنشەكتىڭ بارماق شايناعانى كەستەلەنگەن. «بالاسىز انا — پاناسىز انا» (عابيت مۇسىرەپوۆ).
«جالعىز بالا» اڭگىمەسى قازاقتىڭ ۇلىلارىنان قالعان قاعيدانى ەسكە سالادى: «جالعىز ۇلى باردىڭ شىعار-شىقپاس جانى بار...» دەمەۋشى مە ەدى بابالار.
اسىرەسە قازىرگى زار. ءزارۋ تاقىرىپ. قالا تۇرماق، قازاق ۇرپاعىنىڭ كەنىشى — اۋىلدا دا بالا تابۋ كەمشىن تارتتى. مۇنىڭ ارعى جاعىندا قالىڭ-قالىڭ، قاتپار-قاتپار الەۋمەتتىك سۇڭعىلا سۇراق جاتىر. اركا جىلى بولسا ارقار اۋىپ نەسى بار. تۇرمىسى، الەۋمەتتىك جاعدايى جاراسىپ جاتسا، كەيبىر كەردەڭ، كەسىرلى كەلىندەر بولماسا، جالپى قازاق ايەلى بالادان بەزىنىپ كورگەن ەمەس. دۇنيەگە ادام بولىپ كەلگەن سوڭ ارتىندا ۇرپاق قالدىرۋ — موينىنا جاراتىلىس ارتقان ءبىرىنشى بورىش. بۇل بورىشتى اقتاماعان، دەنى ساۋ، اياق-قولى بالعاداي ەر ازامات پەن ايەل زاتى و دۇنيەگە نە بەتىمەن بارادى؟ ءزىلماۋىر سۇراق، ءزىل باتپان سوققى.
سول سۇراققا جاۋابى دا دايىن. كۇن كورىسى جوق، نەسىبەسى جوق، نەسىبەسى الدەكىمدەردىڭ اۋزىندا كەتىپ، بۇيىرماعان، كەمباعال بەيشارالاردى دۇنيەگە كەلتىرىپ، وبالىنا قالىپ قايتەمىن؟! — دەيدى. ونىكى دە دۇرىس.
دەمەك، بۇل بۇكىل حالىق، اممە الەۋمەت، پاتشالار، مينيسترلەر، اكىمدەر، دەپۋتاتتار بولىپ قاتتى ويلاناتىن ماسەلە. تۇراتىن حالقى، قىزىعىن كورەتىن جۇرتى بولماسا، سەنىڭ جەرىڭنىڭ ۇلان بايتاعى، ءاستى-ۇستى سىرەسكەن بايلىعى كىمگە كەرەك. شەتەلدىكتەرگە مە؟
جۇماگۇل سولتى اڭگىمەلەرىن تۇگەل جاڭعاقشا شاعىپ، دانەگىن تەرۋ مەنىڭ مىندەتىم ەمەس، ءبىراق ءارقايسىسىنان نازىك تە تاتىمدى ءناp الارىن، اقيقات. رەداكسيادا جۇماگۇلدىڭ «ماعجان» اتتى كىتاپ وقىپ وتىرعانىن كوردىم. اۆتورى شەرنيازدان ەلەۋكەنوۆ ەكەن. جۇماگۇل:
— اعا، مەن ءبىر جاڭالىق اشتىم، — دەدى قۋانىپ. — مەن جاقسى كورىپ، ءسۇيىپ ايتاتىن «ياپىر-اۋ» ءانى ماعجاندىكى ەكەن عوي.
رەداكسياداعى مەرەكەلىك جيىنداردا جۇماگۇلدىڭ بۇل ءاندى ارقالانا، ەلجىرەي، تولقي ايتاتىنى دا راس.
ال ونىڭ كوركەم اڭگىمەلەرىنەن اۋەن سىڭسي ەستىلىپ تۇراتىن سياقتى. ادەبيەت پەن اۋەن ەگىز. اۋەنسىز ادەبيەت — تۇزى جوق كوجە ءتارىزدى.
كىتاپ تاسقىنى لايساڭ. ونىڭ اراسىنان تازاسىن، تاتىمدىسىن تابۋ وڭاي ەمەس. باعدارشامداي باعىت بەرەر سىن دا جوق.
اقباقايدىڭ كەنىشىندە ءبىر توننا توپىراقتان ءبىر شىمشىم التىن قيىرشىعى تابىلسا — ۇلكەن ولجا ەكەن. كىتاپ الەمى دە سونداي!
گازەتتەردە، جۋرنالداردا، جيناقتاردا كوپىرگەن ولەڭ دە كوپ. «پاراسات» جۋرنالىنىڭ وسى جىلعى سوڭعى نومىرىنەن سابىر اداي اقىننىڭ:
ەي، كوك ءبورىم،
كوك ءبورىم،
كوككە ۇلىعان شەرلىم-اي،
كۇرەڭلىڭ قانعا بويالىپ،
كۇڭسىپ ءبىر كەتكەن تەرلىگى-اي،
اتانىڭ اتىن مالدانعان،
اتا ءبىر جاۋعا جالدانعان
اتاڭا نالەت ەزدەرگە
كوزىڭدى سالشى،
كەر قۇداي!.. —
دەگەن جولدارىنا كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ، جانتايىپ جاتقان جەرىمنەن بويىمدى تۇزەپ:
— ە، قۇدىرەتتى پوەزيا! اسانقايعىدان ابايعا دەيىن جالعاسقان قارقارالى-ۇكىلىم! تاۋبە، تاۋبە. قازىرگى جاستاردا دا اتا جولىن قۋعاندار بار بولسا ەكەن، — دەدىم.
ەزدەرىن تانىدىم. انا مەن بالا قىستالاڭدا قالسا، سول ەزدەردىڭ وزەۋرەپ كەتكەنىنەن، سول ەزدەردىڭ وزدەرى انادان تۋىپ ەدى-اۋ.
جۇماگۇل سولتى اڭگىمەلەرىندە انا مەن بالا، تاعدىر تالايى ارقاۋ جىپتەي تارتىلادى دا وتىرادى. بۇل اڭگىمەلەردەن وقىرمان انالار وزدەرىن ءتانىپ-بىلۋى ابدەن ىقتيمال. بۇدان ەر-ازاماتتار بەينەسى كورىنبەي قالعان ەكەن دەگەن ۇعىم تۋماسا كەرەك. كەسەك-كەسەك تۇلعالار تابىلادى.
ادەبيەت الەمىندەگى جۇماگۇل سولتى جۇلدىزى ءالى الىستان عانا جالتىراپ تۇرعانداي بولۋى مۇمكىن. سوعان قاراپ ءالسىز ەكەن دەۋگە بولمايدى. كومەسكى كورىنگەن جۇلدىزدار شولپانشا جارقىراماسا وسالدىعىنان ەمەس، الىستىعىنان.
جۇلدىزىڭ جارقىراي ءتۇسۋى ءۇشىن وقىرمانعا جاقىنداي بەر. جازارىڭدى ءنارلى، ءدامدى ەتىپ بەرە بەر، جۇماگۇل.
جەلتوقسان، 1998 جىل
You Might Also Like
-
جازۋشى نۇرعالي وراز جانە ونىڭ اڭگىمەلەرى. قازىعۇرتتىڭ كيەلى ەكەنى راس. باسىنا نۇح پايعامباردىڭ كەمەسى توقتاعانى دا راس. راس بولماسا:
