كەلىنشەكتاۋ ساعىمدارى
شىلدەنىڭ كۇنى شاڭقاي ءتۇس بولعاندا باتىستاعى كەلىنشەكتاۋ ساعىمدانىپ، ۇزدىك-سوزدىق قيمىلداي باستايدى. باياعى بايدىڭ ۇزاتىلعان قىزىنىڭ كوشى قايتا ءتىرىلىپ، ۋاپ-شۋاپ بارا جاتقانداي.
بايدىڭ قىزى ۇزاتىلعان عوي. قىز اكەسىنە ءوتىنىش ايتىپتى: مەنىڭ جاساۋىما التىن شاڭىراقتى، كۇمىس ۋىقتى اق وتاۋ دايىنداتىڭىز. قازان، ىدىس-اياق، تاباق ءبارى دە التىن جالاتقان كۇمىستەن بولسىن. توسەگىمدى ءپىلدىڭ سۇيەگىنەن جاسات. كورپە-جاستىق شىتىرما ءشايى، سۋسىما جىبەكتەن بولسىن، — دەپ تاعى باسقا كەرەك-جاراقتىڭ ءبارىن نەبىر اسىلدان ازىرلەتكەن عوي.
جاساۋ مۇلكى قىرىق تۇيەگە ارتىلىپ، قالىڭدىق كوشى شۇباتىلىپ جولعا شىققاندا، كەنەت بايدىڭ قىزى كوشتى توقتاتىپ، اكەسىنە:
— اكەتاي-اۋ، ءبىز ءبىر نارسەنى ۇمىتىپ كەتىپپىز عوي — دەيدى.
— نەنى، شىراعىم؟
— يتاياق التىننان بولمادى عوي.
اكەسى اتتىڭ ۇستىندە كەلە جاتىپ، قوس قولىنىڭ الاقانىن كوك اسپانعا قاراتا جايىپ جىبەرىپ:
— و، ءتاڭىرى! بار بولساڭ، مىنا كوشتى تاس قىلا گور! — دەپ، ساقالىن كوزىنىڭ جاسى جۋىپ، قۇدىرەتتى كۇشتى قۇدايعا شىن نيەتىمەن جالبارىنعان ەكەن دەيدى. اكەنىڭ قارعىسى قاتتى، تىلەگى ءتاتتى، بايعۇس قىز كەلىنشەك بولىپ كەلە جاتىپ، لەزدە بۇكىل كوش ۇزاقتان-ۇزاققا سوزىلعان قاراتاس بولىپ قاتىپ قالعان عوي.
سودان بەرى كەلىنشەكتاۋ اتالادى. كۇندىز ونى ساعىم بۋىپ تۇرادى. كەشكە جاقىن، كۇن باتاردا كەلىنشەكتاۋ الىستان ەرەكشە اپ-ايقىن كورىنىپ، كەلبەتتەنىپ، قۇدىرەتتەنىپ كەتەدى.
شىلدەنىڭ كۇنى شاڭقاي تۇستە ىسىپ، مي اينالدىراتىن تۇستا، ءتىرى جان كىرەرگە تەسىك تاپپاي، ءبارى دە الاقانداي بولسا دا كولەڭكە ىزدەيدى. تال تۇستە كولەڭكە دە بارىنشا قىسقارادى.
كيىز ءۇيدىڭ كولەڭكەسى قۋراعان تەرىدەي قۋسىرىلعان جەردە كەلىستى اق ەشكى ەكى لاعىمەن ءبۇيىرى بۇلكىلدەپ، ىستىقتاپ جاتقان بولاتىن.
كۇننىڭ مي قاينايتىن ىستىعاندا شەكشەك شىرىلدايدى. ءتىرى جاننان بەلگى بەرگەن سول عانا. باسقانىڭ ءبارى مۇلگىپ تۇر.
باياعى-باياعى دينوزاۆرلار زامانىنان بىزگە تالاي زاۋالدان ءىلدالاپ جەتكەن كەزدىك بوي كەسىرتكە دە قىزعان تاستىڭ تۇبىندە اپپاق القىمى بۇلك-بۇلك ەتىپ، تىرپ ەتپەي قالىپتى.
كەلىنشەكتاۋ كوشىنىڭ ۇزدىك-سوزدىق قوزعالاڭدايتىن كەزى ءدال وسى شاق. ساعىم اينىعاندا شەكسىز تەڭىز تولقىنداتىپ، سول تەڭىزدە كەلىنشەكتاۋ جاستار كوشىندەي بولىپ، ءجۇزىپ بارا جاتادى.
جازعى جايلاۋداعى جالعىز ۇيدە اعا شوپان قوڭىرباي مەن جاس كەلىنشەگى گۇلدەرايىم ەكەۋى ىستىق ەرىتىپ جىبەرگەندەي، بۋىندارى بىلق-سىلق بولىپ، جەر توسەككە قۇلاي كەتىپ، ۇيىقتاپ جاتقان.
جەروشاق باسىنداعى سەكسەۋىل ءۇيىندىسىن كولەڭكەلەپ جاتقان سارىالا توبەت ارس ەتە قالدى. سويتسە ءبىر ۋازيك ەكپىندەپ كەلە جاتىر ەكەن. ەكپىنى شوپاننىڭ كيىز ءۇيىن تاپتاپ وتەردەي. قۇداي جارىلقاعاندا كيىز ءۇيدى جايراتىپ كەتكەن جوق. ءبىراق ونىڭ ءۇيدىڭ كولەڭكەسىندە جاتقان اق ەشكىنى «ب ا ق» ەتكىزىپ باستى دا كەتتى.
قوڭىرباي سىرتقا اتىپ شىقسا، ۋازيك باسىپ وتكەن اق ەشكى ارتقى ەكى اياعىن ەربەڭدەتىپ، كوزى الارىپ، ءۇزىلىپ بارادى ەكەن.
ولمەي تۇرعاندا باۋىزداپ جىبەرەيىن دەپ پىشاققا جۇگىرمەكشى ەدى، ماشينانىڭ ىشىنەن ماساڭ داۋىس گۇرر ەتە قالدى.
— ءولىپ قالعانسىڭدار ما؟!
فەرما باستىق قابىلبەك ەكەن. الدىمەن باستىققا قاراي جۇگىرمەگەنىنە كىنالى بولعانداي، اق ەشكىنى دە، پىشاقتى دا ۇمىتىپ، باستىققا قول قۋسىرىپ:
— ءجاي، نەتىپ، الگى پىشاق الايىن دەپ...
— پىشاعى نەسى؟ ونى قايتەسىڭ-ەي؟!... — دەدى.
قوڭىرباي:
— ءسىز ماشينامەن باسىپ كەتتىڭىز عوي، — دەپ ايتا الماي:
— وسىلاي بوپ قالدى عوي، — دەپ مىڭگىرلەدى.
— ەھە-ە، — دەپ مەكىرەندى زاۆفەرما، — جەگەنگە ەشكىنىڭ ەتى جەڭىل بولادى، ەھە-ە...
ءولى ەشكىنىڭ ەمشەگىنەن ءسۇتى قىزعىلتىم بولىپ شىقتى. جاس لاق سورلى ونى قايدان ءبىلسىن، سولقىلداتىپ ەمە بەرگەن. قوڭىرباي لاقتاردى: — ە، سورلى جەتىمدەر، — دەپ يتەرىپ كەپ جىبەرگەن. سوسىن ۇيدەن پىشاق الىپ شىعىپ، ايەلىنە ايقايلادى:
— ءاي، گۇلدەرايىم، تازا تاباق اكەل.
— ونى قايتەسىڭ-ەي ؟—دەدى قابىلبەك ماشينادان تەڭسەلىپ تۇسە بەرىپ.
— اشەيىن، نەتىپ، قانىن الايىن دەپ... شىج-مىجعا...
— شىج-مىجىڭ نە-ەي؟
— نە عوي، الگى ءاسىپ دەيمە...
— ءا، ءاسىپ دە. پرەكراسنو عوي، ول.
قوڭىرباي اق ەشكىنىڭ بىلق-سىلق ەتكەن باسىن كوتەرىپ، القىمىن «ءبىسسىمىلا» دەپ پىشاقپەن ورىپ كەپ جىبەرىپ ەدى، قان اتقىپ اقپاي، شىپ-شىپ شىقتى دا تيىلىپ قالدى. تاباق ۇستاپ تۇرعان گۇلدەرايىم بايىنا:
— بايعۇس-اۋ، ارام ءولىپ قاپتى عوي...—دەپ سىبىرلاعاندا قوڭىرباي:
— ءوشىر ءۇنىڭدى! — دەپ ىسىلدادى.
قوڭىرباي اق ەشكىنىڭ ەتىن بورشالاپ، تەز-تەز جىلىكتەدى دە، گۇلدەرايىمعا:
— قۋىرداق جاساي بەر، — دەدى.
اق ەشكىنىڭ تەرىسىنە تۇز سەۋىپ، دالادا تۇرعان بيتوننىڭ ۇستىنە جايىپ قويدى.
تەرىدەن ەنەسىنىڭ ءيىسىن سەزگەن لاقتار اق ەشكىنىڭ ءجۇنى كورىنبەي قالعاننان ءبىر سۇمدىقتى سەزگەندەي، تۇز سەپكەن جالاڭاش تەرىنى جالاپ-جالاپ، قوسارلانا ماڭىراي باستادى.
قابىلبەك باستىق بۇل كەزدە تيەگى جوق دومبىرانى تىڭقىلداتىپ وتىرعان. ىدىس-اياق الىپ، ۇيگە كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن گۇلدەرايىمنىڭ مىقىنىنان مىتىپ قالىپ، ماساڭ كوزدەرىن قىسىپ-قىسىپ قويدى.
— مەن ەت پىسكەنشە مىزعىپ الايىن، كورپە توسەپ، جاستىق بەرە سال-ەي، — دەدى.
گۇلدەرايىم باستىقتىڭ ايتقانىن ىستەپ، ساندىقتىڭ ۇستىندە جينالىپ تۇرعان كورپە-جاستىقتى الا بەرگەندە كەلىنشەكتىڭ توپ-تولىق بالتىرىن سيپالاپ قالدى. باسى جاستىققا تيىسىمەن قور-ر ەتە ءتۇستى.
ەگىزدەر ەنەسىن جوقتاپ، زار قاعىپ ماڭىراي باستادى. كيىز ءۇيدى شىر اينالىپ بەزەكتەيدى. بيتوننىڭ ۇستىندە جايۋلى تۇرعان تەرى ىستىق كۇندە تەز كەبىرسىپ، تىرىسا باستادى. لاقتار بارىپ، يىسكەپ-يىسكەپ، جانسىز زاتتان تۇڭىلگەندەي زارلانا ءتۇستى. ويانىپ كەتكەن فەرما باستىق:
– ءوشىر ءۇنىن! – دەپ اقىرىپ قالدى.
قوڭىرباي لاقتاردى ۇيدەن ارىرەك ايداپ سالىپ، قۋعان بولدى. ەگىزدەر اۋلاققا كەتپەي، قايتىپ اينالىپ كەلە بەردى، كەلە بەردى.
– ءوشىر ءۇنىن!
قايتىپ وشىرەسىڭ؟ اۋىزدارىن بۋىپ قويا المايسىڭ، «قويا عوي» دەگەندى تۇسىنبەيدى.
– قايتەسىڭدەر بايعۇستار، قۇدايدىڭ ءىسى – دەيدى قوڭىرباي دالباسالاپ.
جەتىمدەر ماڭىراي تۇسەدى. قايداعى قۇدايدىڭ ءىسى! ماشينامەن باسقان قۇدايدىڭ ءىسى ەمەس قوي! جاپپاڭدار قۇدايعا جالالارىڭدى، قاتىگەز، مەيىرىمسىز ادامدار! — دەپ زارلايدى ەگىزدەر.
– ءوشىر ءۇنىن!
ءبىراق قوڭىرباي جەتىمدەردى جۇباتا المايدى. لاقتار قابىلبەكتىڭ زاۆفەرما ەكەنىن تۇسىنبەيدى. ونىڭ باستىق ەكەنىمەن ىستەرى جوق. لاقتارعا ەنە كەرەك. ولاردىڭ قارنى اشتى. ولارعا ەنەسىنىڭ جىپ-جىلى، ءتاپ-تاتتى ءسۇتى كەرەك. لاقتار ەمشەگىن سورىپ جاتقاندا مەكىرلەنىپ، مەيىرلەنىپ، بۇلاردىڭ ءۇستىن جالاپ، ايمالاپ تۇراتىن انا كەرەك!
اق ەشكى ءسۇتتى ەدى. ءتىپتى ەگىزدەر ابدەن تويىپ، قارىندارى بۇلتيىپ كەتكەن كەزدە دە، گۇلدەرايىم ودان شاي قاتىققا ءسۇت ساۋىپ الاتىن.
جەتىمدەر جىلايدى. زاۆفەرما ءبىر ءسات لاقتاردىڭ داۋىسىن ۇمىتقانداي بولدى. ويتكەنى قوس شەكەسى سولقىلداپ، باسى قاق جارىلارداي بوپ، كەتىپ بارا جاتتى.
– ءاي، قوڭىرباي! – دەپ جۋان داۋسى بارق ەتە قالدى.
قوڭىرباي جەتىپ كەلدى.
– قابەكە نە بولدى؟
- ءاي ءبىر جۇتىم اراعىڭ بار ما، باسىم اكەتىپ بارادى.
قوڭىرباي قاتتى ساستى.
- قابەكە ۇيدە اراق جوق ەدى...
- بەزوبرازيە! – دەپ باجىلدادى قابىلبەك – اش انا ۋازيك-تى. سوندا ءبىر زاھار بولۋى كەرەك.
قوڭىرباي ۇيگە قۋانىپ كىردى. باگاجنيكتەن ءبىر جارىم ليترلىك سوپ-سوپاق بوتەلكە تاۋىپ العان.
— قۇي! — دەدى قابىلبەك قىرلى ستاكاندى توسىپ تۇرىپ.
— قوڭىرباي لاقىلداتىپ-اق قۇيىپ ەدى، باستىق:
— شۇلپىلدەت — دەپ بارق ەتە ءتۇستى.
ستاكان شۇپىلدەدى.
بۇل كەزدە ۋازيك-تىڭ ار جاعىندا اق ەشكىنىڭ باس-سيراعىن قىتىرلاتا ءمۇجىپ، سارىالا توبەت مولشىلىققا كەنەلىپ جاتتى.
ەگىزدەر جىلاي-جىلاي سىلەسى قاتىپ، ءۇيدىڭ كولەڭكەسىندە، ەنەسى جاتقان جەردە تالماۋسىراپ ۇيىقتاپ قالدى.
اق ەشكىنىڭ قۋىرداعى دا دايىن بولعان ەكەن، قابىلبەك كۇرەكتەي الاقاندارىن ىسقىلاپ، جىلى-جۇمساققا قولدى ءبىر سالدى دەيسىڭ...
— سەن نەگە الماي وتىرسىڭ؟ — دەپ قوڭىربايعا ءتۇيىلدى. قۋىرداققا قوڭىربايدىڭ تابەتى شاپپادى.
— ەشكى ەتىن جەمەۋشى ەدىم... جەل... ەسكىلىكتى اۋرۋىم... — دەپ كۇمىلجىدى.
— ءاي، — دەدى زاۆفەرما وراسان وي ەسىنە ءتۇسىپ، — ايتپاقشى الگى «شىج-مىج» قايدا؟ ءاسىپتى ايتامىن.
— وي، قابەكە، ول ۇلكەن اسپەن بىرگە بەرىلەدى عوي، — دەدى قوڭىرباي زارەسى ءزار تۇبىنە كەتىپ.
— قۇي! — دەدى زاۆفەرما.
— ستاكان شۇپىلدەتە تولتىرىلدى.
— ال! — دەپ بۇيىردى باستىق.
قوڭىرباي ەندى ءۋاج ايتا الماي، ەكى كوزىن تارس جۇمىپ تۇرىپ، تارتىپ جىبەرىپ ەدى، وزەگى ورتەنىپ بارا جاتىپ «الگى ءاسىبىن تاعى سۇرار ما ەكەن؟» دەپ ويلاپ ۇلگەردى.
— قاتىنىڭ نەگە ىشپەيدى؟ — دەپ قالدى باستىق.
— ءاي، قاتىن، كەل، شاقىرىپ جاتىر، — كۇڭك ەتتى قوڭىرباي.
گۇلدەرايىم ۇيگە كىرگەندە فەرما باستىق ايعىر ستاكاندى توسىپ تۇرىپ:
- قۇي! — دەدى.
قوڭىرباي قولى قالتىراپ، اراقتى لۇپىلدەتىپ قۇيىپ ەدى، زاۆفەرما ونى گۇلدەرايىمعا ۇسىنىپ:
— اماندىق-ساۋلىققا الىپ جىبەر، — دەپ قيىلدى.
گۇلدەرايىم بەتىن بۇرىپ اكەتىپ:
— مەن ىشپەيمىن عوي، اعاي، — دەدى.
— وندا قاتىنىڭ ءۇشىن سەن ىشەسىڭ — باستىق ستاكاندى قوڭىربايعا ۇسىندى. قوڭىرباي ونسىز دا ءدۇمبىلسىز بولىپ تۇر ەدى، بۇل ستاكاننان كەيىن ءوزى دە ىشىمدىككە جوق وقتا-تەكتە ۇرتتاپ-تاتاتىن سورلىنىڭ ۇستى-ۇستىنە كومەيىنەن وتكەن اق پەرى اش وزەگىنە ءتۇسىپ كەتىپ، جيۋلى جۇكتىڭ الدىنا اياق-قولى بىلقىلداپ، اۋزى قيسايدى دا قالدى.
باسەكەڭ جاس كەلىنشەككە قول سالدى.
— قويىڭىز، اعاي، ادەپسىز بولماڭىز، — دەپ گۇلدەرايىم ۇرەيلەنە جاسقانىپ، شەگىنشەكتەي بەرىپ، ارقاسى كەرەگەگە تىرەلدى.
شەگىنەرگە جەر قالمادى. ارتتا كەرەگە. الدا — «ىرق-ىرق» ەتكەن باستىق.
زاۆفەرما وڭمەندەپ، قۇشاقتاپ، بەتىنەن سۇيمەككە ۇمتىلعاندا، بايعۇس كەلىنشەك قىرعي بۇرگەن تورعايداي، اجداھا كورگەن كوجەكتەي بۇرىسە بەرىپ، ءبىر ءسات بوساڭسىعانداي دا بولىپ ەدى... الگىنىڭ aۋزىنان ءبىر ساسىق ءيىس مۇڭك ەتە قالدى. گۇلدەرايىم لوقسىپ بارىپ، باستىقتىڭ ومىراۋىنا قۇسىپ-قۇسىپ جىبەردى.
قابىلبەك باستىق ءۇستىنىڭ ءبارى بىلىعىپ، قولىمەن سۇرتپەك بولعانشا، كەلىنشەك ونىڭ ۋىسىنان سىتىلىپ شىعىپ، ەسىكتەن سىرتقا ىتا كەپ جونەلدى.
بەلدەن اسىپ، ءبىر وتار قوي بەرى قاراي قۇلاعان ەكەن، گۇلدەرايىم سولاي قاراي جۇگىردى. ونىڭ سوڭىنان ەكى جەتىم ماڭىراپ الا ىلەستى. ءبىر وتار قويدىڭ ىشىنەن ەگىزدەر ءوز ەنەسىن ىزدەپ كەز-كەلگەن قوي مەن ەشكىنىڭ ەمشەگىنە جارماسىپ ءجۇر. مالدا دا قاتىگەزدەرى بار: بايعۇستاردى سۇزگىلەپ، تەپكىلەپ جىبەردى. مالدا دا مەيىرىمدىلەر بار: توقتاي قالىپ، مۇسىركەگەندەي بولادى.
پومچابان ءدارىباي گۇلدەرايىمنىڭ الدىنان شىققانىنا تاڭ قالىپ:
— تيىشتىق پا، جەڭەشە؟ — دەدى.
گۇلدەرايىم وكسىپ:
— انا قارا دوڭىز... — دەپ ار جاعىن ايتا الماي جىلاپ جىبەردى. پومچابان جاس تا بولسا، تىستەرى ءتۇسىپ، كۇنگە كۇيىپ، ەرتە ەگدە تارتقان، كەيپى كەدەيلەۋ، ءپاس مىنەز پەندە ەدى.
— قوي جىلاما، جەڭەشە، — دەپ مىجىرايعان كيىز قالپاعىن تۇزەپ كيگەن بولدى، – ءقازىر، ءقازىر ونى...
«ءقازىر، ءقازىر» – دەگەندە مۇنىڭ قولىنان نە كەلەدى؟ كىم بىلەدى، دەگەنمەن ەركەك قوي ايتەۋىر....
* * *
جەر بەتىندەگى مىنانداي قياناتتان، سوراقى، سورلى تىرلىكتەن ۇيالىپ كەتكەندەي، باتىپ بارا جاتقان كۇن قىپ-قىزىل بوپ، اينالا توڭىرەك الاۋلادى.
كۇن باتار تۇستاعى كەلىنشەكتاۋ ىرعالىپ-جىرعالىپ بارا جاتقانداي كورىندى. كوش سوڭىنا اق ەشكى ىلەسكەندەي، الدەنە اعاراڭدايدى. الدە ساعىم. الدە وكىنىش-ۇمىتتەر اعىسى...
You Might Also Like
