ستالينمەن قوشتاسۋ
كوكتەمنىڭ كەلە جاتقانىن ەڭ الدىمەن كادىمگى مايدا قۇستار سەزەدى. شىمشىقتار شىقىلىقتاپ، سەكەڭدەي باستايدى. ءبىرلى-جارىم ناۋرىزكوك كورىنىپ قالادى. جاۋدىرەگەن كوزدەرى مونشاقتاي مولدىرەپ، ادامدارمەن ىقىلاستانا امانداسقانداي، شىمشىقتار سياقتى سەكەڭدەمەي، شوشاڭداماي، جورعالاي باسىپ، جانىڭا جاقىنداپ: — كوكتەم كەلدى، كوزايىم بولىڭىز! — دەگەندەي يشارا بىلدىرەدى.
ونى كوپ ادامدار تۇسىنە بەرمەيدى. ادامداردان قۇستار ءتىلىن بىلگەن تەك سۇلەيمەن پايعامبار عانا بولعان. ال، ءبىراق وكىنىشكە وراي، ادامداردىڭ ءبارى سۇلەيمەن پايعامبار ەمەس.
ال بۇگىن كادىمگى شوشاقاي شىمشىقتار دا شىقىلىقتامايدى. ناۋرىزكوك تە كورىنبەيدى. شىمشىقتار مامىق ءجۇنىن جەل قوبىراتىپ، بۇتاقتاردا ءبۇرىسىپ-بۇرىسىپ وتىر. ولار دا قالىڭ قايعىدان قابىرعالارى قايىسىپ، قارا جامىلىپ قالعانداي.
بۇگىن ستالينمەن قوشتاسۋ كۇنى.
بوريس فاردزينوۆ ەكەۋمىز بىرگە بارۋعا كەلىستىك. اسىرەسە بۇگىن جالعىز-جارىم ءجۇرۋ وتە قيىن. باراتىن جەرىمىز — كولوننا زالى. ماسكەۋدىڭ ءدال تورىندە. كرەملدەن الىس ەمەس.
ءبىراق بۇگىن مەترومەن ءجۇرىپ بولمايدى. ترامۆاي، تروللەيبۋستان قايىر جوق. تاكسي جالداۋعا ءبىز سياقتى ستۋدەنتتىڭ قالتاسى كوتەرمەيدى. بۇگىن، ءسىرا، تاكسي دە جۇرمەيدى.
جاياۋ تارتتىق.
ماسكەۋدىڭ تاڭى تۇنەرىپ تۇردى.
كوشەلەردە ادامدار سەڭدەي سوعىسادى. ماسكەۋدىڭ كوشەلەرى قىس بويى توڭ بولىپ سىرەسىپ جاتىپ، بۇگىن كەنەتتەن سەڭ ءجۇرىپ، تاۋداي-تاۋداي تاسقىن تولقىندارى تۋلاعانداي.
بايقاساڭ، ادامداردىڭ ءبارى ءبىر باعىتقا، شاھاردىڭ ورتاسىنا بەتتەگەن سياقتى.
ءبىز بوريس فاردزينوۆ ەكەۋمىز سول تولقىنعا دۋشار بولىپ، توپان سۋدىڭ بەتىندە سەكەڭدەگەن جاڭقادايمىز. كوشەگە قالاي شىقتىق بولدى — تولقىن ءبىزدى قاقپاقىلداپ، ءىلىپ الىپ كەتە باردى.
بوريس فاردزينوۆ مەنىڭ كۋرستاسىم. ۇلتى — وسەتين. سولتۇستىك كاۆكازدان. دالىرەگى – سولتۇستىك وسەتيادان. وڭتۇستىك وسەتيا دەيتىنى تاعى بار. ول، ءسىرا، گرۋزيانىڭ قۇرامىندا.
راس-وتىرىگىن كىم ءبىلسىن، بىرەۋلەر سىبىرلاپ، ستالين گرۋزين ەمەس، وسەتين ەكەن. و باستا فاميلياسى دجۋگاشۆيلي ەمەس، دجۋگايەۆ ەكەن دەپ ءجۇردى.
وسەتين دەيتىن ءبىر-اق حالىق. ءبىراق ەكى بولەك. ءبىر جارتىسى گرۋزيا قۇرامىندا، ەكىنشى جارتىسى — اۆتونوميالىق رەسپۋبليكا روسسيا قۇرامىندا. ورتالىعىن بۇرىن دزاۋجيكاۋ دەۋشى ەدى، ەندى وردجونيكيدزە دەيتىن بولعان.
وردجونيكيدزە اتاقتى بولشيەۆيك، ءستاليننىڭ سەرىگى بولعان. كاۆكازدا سوۆەت وكىمەتىن ورناتار كەزدە گرۋزين مەنشيەۆيكتەرىمەن توبەلەسىپ قالىپ، سونىسى ءۇشىن كەيىن لەنيننەن تاياق جەگەن.
مەنى وسى جولى جۇر-جۇرلەپ الىپ شىققان دا وسى بوريس فاردزينوۆ. قويۋ قارا شاشى دۇلەي ورمانداي، بويى مەن قۇرالپى بولعانىمەن، دەنەسى شومبال، تىپ-تىعىز، ناعىز پالۋان تۇلعا.
كەشە فاكۋلتەتتە شولاق قول دەكان قارالى ميتينگ وتكىزگەندە، وسى فاردزينوۆ داپ-دارداي بولىپ، كوزىنىڭ جاسىن پورا-پورا قىلىپ جىلادى. جانىمدا تۇرعان كۋرس پارتورگى بوريس سيلكين مەنى ءتۇرتىپ قالىپ: — جىلا، جىلاساڭشى، — دەپ ەڭكىلدەدى.
ءبىراق مەنىڭ كوزىمنەن جاس شىقپادى. بەدىرەيدىم دە قالدىم. مىلقاۋ سياقتىمىن.
انام ايشانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، مەن تۋعان اكەم مۇرتازانىڭ قازاسىن ەستىرتكەندە دە جىلاماپپىن. اتاقتى وتىز جەتىنشى جىلى «حالىق جاۋى» اتانىپ، سوتتالىپ كەتكەن اكەم مۇرتازا شامادا 1940 جىلى قۇلاق ەسىتىپ، كوز كورمەگەن «ءدالنىي بوستوك» دەگەن جاقتا، زەيا دەگەن وزەننىڭ بويىندا، نۋ ورماندا اعاش كەسىپ جاتقاندا، ۇستىنە قاراعاي قۇلاپ كەتىپ، باسىپ قالىپ، سودان اجالى جەتكەن.
سول سۋىق حاباردى جۇرت جينالىپ كەلىپ، انام ايشاعا ەستىرتەدى عوي. بەيشارا ايشا ات بەلىنە تۇسەتىن بۇرىمىن تارقاتىپ، قالىڭ قولاڭ شاشىن جايىپ جىبەرىپ، قىزىل شىرايلى، اي ديدارلى بەتىنە تىرناق سالىپ، جىرتىپ جىبەرىپ، قاناتقاندا، مەن ونىڭ بەتىن ءسۇرتىپ تۇرىپپىن. ءبىراق بەدىرەيىپ، كوزىمنەن جاس شىقپاپتى.
جاتاقحانادان قۇلقىن سارىدە شىعىپ ەدىك، كولوننىي زالعا جەتەر ءتۇرىمىز جوق. «تايفۋن» دەيتىن دۇلەي داۋىل بولادى دەۋشى ەدى. ءسىرا، بۇل ءسوز ءبىزدىڭ «توپان سۋى» دەگەن ۇعىمنان شىققان بولار. باياعىدا-باياعىدا، نۇح پايعامبار زامانىندا، اللا-تاعالا و باسىندا كۇناسىز جاراتىلعان ادامداردىڭ كەلە-كەلە ابدەن بۇزىلعانىن، يماننان جۇرداي بولعانىن كورىپ، جەر دۇنيەنى لاستان، بىلاپىتتان تازارتپاق بولىپ، نۇح پايعامبارعا پارمەن بەرگەن عوي.
— ءبىر كەمە جاسا دەگەن. سول كەمەگە ادامزات، جان-جانۋار، ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭ، كۇللى وسىمدىك اتاۋلىدان ءبىر-بىر جۇپتان ەڭ تازاسىن الىپ، كەمەڭە سال دەگەن. مەن جەر بەتىنە توپان سۋىن قاپتاتامىن. ءسويتىپ جەر-دۇنيەنى جۋىپ-شايىپ، بىلاپىتتان تازارتامىن. سوندا وسى نۇح پايعامبار، كەمەمەن توپان سۋدان امان قالىپ، توپان تارتىلعان جەردە كەمەڭدەگى جان-جانۋاردى، ادامداردى، ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭدى بوساتىپ قويا بەرەسىڭ. سولاردان تازا ۇرپاق وسىپ-ونەدى دەگەن عوي.
بىرەۋلەر سول كەمە سينات تاۋىنىڭ قىرقاسىنا توقتاعان دەيدى. بىرەۋلەر نۇح پايعامباردىڭ كەمەسى ارارات تاۋىندا قالعان دەيدى. ال، ەندى ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز نۇح كەمەسى قازىعۇرت تاۋىنىڭ باسىندا قالعان دەيدى.
وسى سوڭعى ءافسانانى راستايتىن كۋا رەتىندە حالىق ەجەلدەن بەرى قاراي:
باسىندا قازىعۇرتتىڭ كەمە قالعان،
بولماسا كەرەمەتى نەگە قالعان؟! —
دەپ جىرعا قوسىپ، توي-تومالاق، جيىنداردا وسى ءاندى ءالى كۇنگە دەيىن ايتىپ كەلە جاتىر.
مەن وسىنى ويلاپ بولعانشا، وراسان تولقىن ارت جاعىمنان سوققان كەزدە بوريس فاردزينوۆتەن اجىراپ قالا جازدادىم. ارتىما بۇرىلىپ قاراۋعا مۇرشام كەلمەي، قولىمدى سوزايىن دەسەم، ءوز قولىمدى ءوزىم بوساتا الماي، اي، ەندى كەتتىم-اۋ، دەگەن كەزدە پالۋان وسەتيننىڭ الۋەتتى قولى مەنىڭ يىعىمنان تارتىپ ۇستاپ قالدى.
ەندى ءبىر زاماندا شىڭعىرعان، ىڭىرسىعان داۋىستار ەستىلە باستادى. مىنا قيامەتتىڭ قىل كوپىرىندە تۇرعان شاقتا ايتەۋىر قۇلاي كورمە. قۇلادىڭ — ءبىتتى، قايتىپ تۇرۋ جوق، قۋ تىرشىلىكپەن قوشتاسا بەر. توپان سۋدىڭ تۇبىندە، مىڭداعان تۇياق-تاباننىڭ استىندا قالاسىڭ! ۇلى كوسەمنىڭ قۇرباندىعى بولاسىڭ.
اسپاننىڭ ءجۇزى اق بۋدان كورىنبەيدى. كەشكە قاراي اياز قىسقان سوڭ اۋىزدان شىققان لەپ اق بۋعا اينالىپ، اسپان ديدارىنان اداسقان جۇرت كۇننىڭ قاي مەزگىل ەكەنىن دە اجىراتا الماي قالدى.
اجال قۇرىعىنا ءىلىنىپ، سانسىز اياق استىندا قالعان ادامداردىڭ جان ايقايى؛ ءالى تابان استىنا تۇسە قويماعان، ءبىراق ارى-بەرى تولقىننىڭ قاتتى سوققىسىنان ەسەڭگىرەگەن جۇرەگى ناشارلاردىڭ شىڭعىرعانى؛ باقىرعانى – الەمنىڭ ەش شاراسىز كۇيزەلىسكە ۇشىراعانىنىڭ انىق ايعاعى ەدى.
ونىڭ ۇستىنە مۇحيتقا اينالعان كوشەنىڭ قوس قاپتالىنداعى بيىك-بيىك ۇيلەردىڭ توبەسىنەن باجىلداعان مىسىقتاردىڭ اششى داۋسى قوسىلادى. ول راس، مىسىقتار وراسان قىسپاققا ءتۇسىپ، وكپەلەرى ءوشىپ، جۇرەكتەرى جارىلىپ بارا جاتقاندىقتان باجىلدامايدى. و، ولاردىڭ باقىرىسى باسقا!
كۇن كوسەمنىڭ ءولىمى مىسىقتار ءۇشىن — ءپىشتۋ! مىسىقتار وعان بولا قايعىرمايدى. پەندەلەر ءۇشىن قايعىلى باستالعان مارت-ناۋرىز مىسىقتار ءۇشىن ماحاببات ماۋسىمى. انە، ماسەلە قايدا جاتىر.
ادامدار اقىرزامان ورناعانداي كۇيزەلىپ، قايعىرسا، مىسىقتار ماحاببات قىزىعىنا باتىپ، ۇيلەردىڭ توبەسىنە شىعىپ الىپ، ويناق سالىپ ءجۇر. مۇندايدى باتىستاعى جۇرت: «پير ۆو ۆرەميا چۋمى» دەيدى. ياعني «وبا جايلاعان جەردەگى توي» دەگەنى عوي.
– ۇستا مەنى، بوريس باۋىرىم، مىقتاپ ۇستا، قۇلاپ قالمايىن. قۇلاسام – تۇرمايمىن! مەن قۇلاسام مىنا سۇم دۇنيەنىڭ نەسى كەتەر دەيسىڭ. ەشكىمنىڭ دە ەشنارسەسى كەتپەيدى. ءبىراق ەلدەگى جالعىز انام ايشاعا وبال دا! انە، سول جىلايدى عوي، سورى ارىلماعان سورلى. مەنى ماسكەۋگە وقۋعا جىبەرگىسى كەلمەك ەدى، جارىقتىق. جىلاپ ەدى. مەن ستانسياعا، پويىزعا مىنەيىن دەپ بارا جاتقانىمدا مۇسا بريگات اتپەنەن ارتىمنان قۋىپ جەتىپ: —قايت، جۇگەرمەك، ولەيىن دەمەسەڭ، قايت! — دەپ باسىما قامشىسىن ءۇيىرىپ ەدى. — تۋعان جەردەن شالعاي-شالعاي ايداۋدا ءجۇرىپ اكەڭ مۇرتازانىڭ سۇيەگى جات جەردە قالعانى از با ەدى؟! ا؟ انا شەشەڭمەنەن ءىنى-قارىنداسىڭدى كىم اسىرايدى؟ ا؟ ولار قۇدايدان سەن ءوسسىن، اۋليە-اتاداعى وقۋىن ءبىتىرسىن، سودان كەيىن بىزگە كومەكتەسەدى دەپ ۇمىتتەندى. اۋليە-اتاداعى وقۋىڭ ءبىتتى، قۇدايعا شۇكىر. ەندى جەر تۇبىندەگى ماسكەۋدە سەنىڭ قاي ناعاشىڭ بار ەدى ؟! ا؟!
بۇل مۇسا جارىقتىق وتىز جەتىنشى جىلى مەنىڭ اكەم مۇرتازامەن بىرگە «حالىق جاۋى» بولىپ ۇستالىپ كەتىپ ەدى، بىر-ەكى جىلدان كەيىن «كوكىرەك اۋرۋ» دەپ قايتىپ كەلدى. ەندى كولحوزدا بريگات! بيلەپ ءجۇر.
ءبىراق بريگات بولسا دا مەن كونبەدىم.
ەندى ءدال ءقازىر سول مۇسا شالدىڭ ءتىلىن الماعانىما، انام ايشانىڭ، قارىنداسىم مەن ءىنىمنىڭ قاسىندا قالماعانىما وكىنگەندەيمىن. ءا دەگەندە مىنا تەڭسەلىس قاقپاقىل ويىنى سياقتى كورىنگەنمەن، بارا-بارا ءورشىپ، ارسىز اجالدىڭ اۋىلى جاقىنداپ قالعانداي جان قىسىلىپ بارادى.
قوي، ولاي بولا قويماس دەپ ءوزىمدى ءوزىم جۇباتايىن دەسەم، اينالا جان ايقاي. شىڭعىرىپ جاتىر. قۇلاپ قالعان. جۇرەگى تالعان. امالسىز قۇلاپ قالعان. قايتا تۇرۋعا قاۋقار جوق. قۇلادىڭ، سورلى، قور بولدىڭ. اقىرعى ارەكەتى — شىڭعىرۋ. شىڭعىرىپ ولگەن جامان-اۋ. وندايدى قۇداي قالاماس.
باياعىدان قالعان اڭىز بار: ىبىرايىم پايعامبارعا اللا-تاعالا بۇيرىق ەتتى:
— انا ىسمايىل دەگەن بالاڭدى باۋىزدا! — دەپ.
پايعامبار اللانىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەس بولار. ءوزىنىڭ اجار اتتى توقالىنان تۋعان ىسمايىلدى شاقىرىپ الىپ:
— وسىلاي دا وسىلاي، اللانىڭ بۇيرىعى. ورىنداماسقا امال جوق، — دەپ بالاسىن باۋىزداماق بولىپ، القىمىنا پىشاق سالا بەرگەندە، اللادان بۇيرىق كەلدى:
— بالانى بوسات. ورنىنا كوك قوشقار سوي! — دەدى.
پىشاققا تۇسكەن كوك قوشقار سوندا دىبىس شىعارعان جوق، جانۋار.
ال مىنالار شىڭعىرادى، باقىرادى، بايعۇستار.
سويتكەن ىسمايىلدان جارتى الەمدى جايلاعان اراب جۇرتى تارادى.
وسىندايدا كەۋدەڭدە ءبىر سۇراق قالادى. بۇلاي ويلاۋدىڭ ءوزى پەندەشىلىك، كۇناكارلىق بولۋى دا مۇمكىن. ايتپەسە سول ىبىرايىم پايعامباردىڭ بايبىشەسى سارادان تۋعان ىسىرايىل بار ەمەس پە ەدى؟
اللا-تاعالا قۇرباندىققا نەگە ىسىرايىلدى قالاماي، نەگە ىسمايىلدى تاڭدادى؟ جاۋابى جوق سۇراق. ىسىرايىلدان ەۆرەي اۋلەتى تارادى.
ە، بايعۇس، باياعى-باياعىدا ءوتىپ كەتكەن ۇلى ءارۋاقتاردا نەڭ بار؟ ونان دا مىنا مىڭ بولعىر وسەتين جىگىتى بوريس فاردزينوۆتىڭ جۋان بەلدىگىنەن مىقتاپ ۇستا! تابانعا ءتۇسىپ قالماس ءۇشىن. الىستا، تالاس الاتاۋىنىڭ باۋىرىندا سەنىڭ اماندىعىڭدى قۇدايدان كۇندىز-تۇنى تىلەپ جۇرگەن اناڭ ايشانى اڭىراتپاس ءۇشىن.
— ۋبەري رۋكي! تارت قولىڭدى، وڭباعان! — دەپ ايقايلايدى قاتارىمىزدا ارى-بەرى تەڭسەلىپ جۇرگەن جۋان ايەل.
بۇل ەندى ءوزى ورتەنىپ جاتقان ءۇيدىڭ وتىنا قويدىڭ باسىن ءۇيتىپ الماقشى بولعان ادامنىڭ ارەكەتىنە ۇقسايدى. جۋان ايەلدىڭ قالتاسىنا، الدە ءبىر ۇياتتى جەرىنە قول سۇققان سۇمىراي مىنا اقىرزامان كەزىندە دە سۇمپايىلىعىن ىستەپ ءجۇر.
ال بيىك ۇيلەردىڭ توبەسىندەگى مىسىقتاردىڭ باجىلداعان، باقىرعان داۋىستارى ورشىمەسە، تيىلار ەمەس. مىسىقتاردىڭ ماحاببات ماۋسىمى. بۇل ءوزى جاراتىلىس بەلگىلەپ بەرگەن قىسقا مەرزىم. وسى مەرزىمدە وينا دا كۇل. سودان كەيىن ساپ تيىل! ادامدار سياقتى جىل ون ەكى اي: قىس دەمەي، جاز دەمەي، كوكتەم دەمەي، كۇز دەمەي، كۇندىز دەمەي، ءتۇن دەمەي ادامدار سياقتى ايمالاسىپ، ايقاسا بەرمە! ماحاببات سىماق باتپاققا باتا بەرمە!
جالپى، مىسىققا كوزقاراس ءار ەلدە ءار ءتۇرلى. باتىستا الدىنان مىسىق ءوتىپ كەتكەن ادام: «جولىم بولمايتىن بولدى-اۋ»، دەپ كوڭىلىنە الادى.
ال ءبىزدىڭ مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ع.س) ۇزىن تۇيە ءجۇن شەكپەنىنىڭ ەتەگىندە جاتىپ ۇيىقتاپ قالعان مىسىقتى وياتپاي-اق، شەكپەنىنىڭ مىسىق جاتقان جەرىن قايشىمەن قيىپ تاستاپ، تۇرەگەلىپ، نامازعا تۇرعان عوي. مىسىقتىڭ الدەقانداي قاسيەتى بولماسا، پايعامبار سويتە مە؟
وسى مەن قاتەلەسپەسەم، مىسىقتىڭ بەينەسىن بۇدان بەس مىڭ جىل بۇرىن ءوتىپ كەتكەن پەرعاۋىنداردىڭ پيراميدالارىنا ءومىرى وشپەستەي ەتىپ سۋرەتتەرىن سالىپ تاستاعان دەيدى. نەگە؟
مەن وسىنداي ويمەن الەك بوپ جۇرگەندە، بوريس فاردزينوۆ مەنى وڭعا قاراي ويىستىرىپ، قولىمنان تارتىپ، جاعالاۋ جاققا ءبىر سۇيەم، سىنىق سۇيەمنەن جاقىنداي بەردى. شەتكە جەتە بەرگەندە دولى تولقىن قايتادان كوشەنىڭ ورتاسىنا قاراي لاقتىرىپ جىبەرەدى.
انە سوندا شىن ۇرەي بويدى بيلەي باستادى. بۇل ادام — ايۋان تۇتقىنىنان قۇتىلا الماستاي اسەر شىرماپ الدى.
بۇدان گورى تاس تۇرمە ءتاۋىر شىعار. مىنا ادامدار اباقتىسى سەنى تىنىش تۇرعىزباي جان-جاعىڭا اياۋسىز لاقتىرادى. ءار لاقتىرعان سايىن قابىرعالارىڭ كۇيرەپ كەتە جازدايدى.
مەنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن قۇلاپ قالماي، تابان استىندا تاپتالماي، سۇلدەمدى سۇيرەتىپ، ارى-بەرى اتكەنشەك تەپكەندەي، سەڭمەن بىرگە سەرپىلىپ قالىپ جۇرگەنىم، بالا كەزىمنەن ەرىكسىز شىنىققانىمنان شىعار. اكەي الىسقا ايدالىپ كەتىپ، جات ولكەدە جەر جاستانىپ قالعاننان كەيىن، مەنى تاسبەت بريگات توعىز جاسىمنان قامشىنىڭ استىنا الىپ، جۇمىسقا سالعان جوق پا؟
ءبىر جاماندىقتىڭ ءبىر جاقسىلىعى بار، ەگەر ەڭبەكتە شىڭدالماعان شىنجاۋ بولسام، مىنا جەردە الدەقاشان سۇيەگىم شاشىلىپ قالاتىن ەدى. ءارى دەسە قۇداي مەنى وسەتين بوريس فاردزينوۆقا جولداس قىلعانىن كورمەيسىڭ بە. ول بولماسا، مەن مىنا دۇلەي قىسپاققا شىداي الماي، قۇلاپ قالۋىم ابدەن مۇمكىن ەدى. اللا-تاعالا الىستاعى ايشانى اياعان شىعار...
مىسىقتار باج-باج ەتە قالادى. ولارعا مىنا تۇكسيگەن بيىك ۇيلەردىڭ توبەسىنەن تومەندەگى مىڭ-مىڭ، ا بالكىم، ميلليون ادامداردىڭ كۇڭىرەنگەن كۇرسىنىسى، جان ايقايى، شىرقىراپ شىڭعىرعانى ەشقانداي اسەر ەتپەيتىن سياقتى. ولار ءوز شارۋاسىمەن اۋرە.
ال ادامدار باياعى-باياعىداعى ۆاۆيلون (بابىل) الاساپىرانىنداعى سياقتى ءبىرىن-بىرى تۇسىنبەگەندىكتەن الدىڭعى جاعى تۇيىقتالىپ، ارتقى جاعى مۇحيتتىڭ لوقسىعانىنداي كۇشەنە يتەرىپ، جارعا سوققان تولقىن كەيىن شەگىنىپ، ادامداردى سۋشا ساپىرعاندا، پەندەلەردىڭ ءبىر اقىلعا كەلمەۋى، ءبىرىن-بىرى ۇقپاۋى — مىلقاۋ سۇمدىققا اينالدى.
باياعى-باياعىدا بابىل تۇرعىندارى كۇنگە دەيىن مۇنارا تۇرعىزباقشى بولىپتى عوي. سان ءتۇرلى تىلدە سويلەيتىن، ءبىرىنىڭ ءتىلىن ەكىنشىسى ۇقپايتىن، سان تاراپتان جينالعان توبىر ەكەن. مۇنارا بيىكتەي بەرىپتى، بيىكتەي بەرىپتى. اقىرى ادامدار ءبىرىن-بىرى تۇسىنبەگەننىڭ كەسىرىنەن ەسىل ەڭبەك ەش بولىپ، زايا كەتىپتى.
مىناۋ دا سونىڭ ءبىر ءتۇرى نە كوشەدەگى ادامداردىڭ الدىن قاتار-قاتار اۆتوبۋستارمەن بوگەپ تاستاماي، تاس توعان سالماي، جولدى اشۋ كەرەك. نە ارتتان ادامداردىڭ اعىلعان لەك-لەگى تەجەلۋ كەرەك. اپ-انىق نارسە. ءبىراق ادامدار بىلە تۇرا ءبۇلىندى.
قۇداي توتەننەن ەشقانداي كەسەپات جىبەرگەن جوق. نايزاعاي شاشىراعان جوق. جەر سىلكىنگەن جوق. تاۋلار تەڭسەلىپ، سەل تاسقىن قاپتاعان جوق.
ادامداردىڭ ءبىرىن-بىرى تۇسىنبەگەن ماقاۋلىعىنان ەندى ءبىرىن-بىرى جانشىپ، ءبىرىن-بىرى تاپتاپ، وزىنە-وزى اقىرزامان تىلەپ الدى.
راس، ستالين قايتىس بولدى. ول دا قۇدايدان كەم ەمەس دەپ جۇرسەك، كادىمگىدەي پەندە ەكەن، اجال جەتتى، ءولدى.
ال، ەندى سوعان بولا، سونىڭ جولىندا مىنا جەردە جۇزدەگەن ادامنىڭ اياق استىندا قالىپ، تاپتالاتىن نە ءجونى بار؟ ۇيىندە وتىرىپ تا قايعىرۋعا بولادى.
باياعى-باياعى ءبىر ادامزاتتىڭ ءالى دە تاعىلاۋ كەزىندە پاتشا ولسە، ونىڭ جانىنا ق ۇلى مەن كۇڭىن، قارۋ-جاراق، ەرەۋىل اتىن بىرگە كومەتىن سالت بار ەكەن. ول زاماننىڭ پاتشالارى نىساپتى ەكەن عوي. ال، مىنا ءستاليننىڭ جولىندا جۇزدەگەندەر قۇربان بولىپ بارادى.
جارىقتىق، ولگەندە دە قۇرباندىققا تويار ەمەس. ال، تىرىسىندە شە؟ و! تىرىسىندە ونىڭ جولىنا قۇرباندىققا مىنا قازىرگىدەي شىنجاۋ، ءالسىز، جابىرقاۋلار ەمەس، تىرىسىندە ونىڭ جولىندا قۇرباندىققا كىلەڭ مارقاسقالار، كىلەڭ اي ءمۇيىزدى ارقالار شالىندى ەمەس پە؟! «حالىق جاۋلارى»!
ءبىر كەزدە وتە پارمەندى قاتتى تولقىن ءبىزدى العا قاراي ەمەس، وڭ جاق قاپتالعا قاراي لاقتىرىپ جىبەردى. بۇل ەندى قۇدايدىڭ بىزگە ون كوزى تۇسكەنىنىڭ نىشانى ما دەپ ءىشىم جىلىپ قالدى. ويتكەنى بۇل سۇراپىل اعىستى وزەننىڭ ءبىر قولتىق-قويناۋى سياقتى دەر ەكەن. ءبىزدى قايتىپ قاتتى اعىستىڭ ارناسىنا تارتقان جوق.
قالتارىستا قالىپ قويدىق.
— ەندى ولمەيمىز، — دەدى اقكوڭىل بوريس فاردزينوۆ.
— قۇداي بىلەدى دە، — دەيمىن ءالى توزاقتان شىققانىمىزعا سەنىڭكىرەمەي.
جون ارقامىز قاراقوشقىل كىرپىشتەن قالانعان قابىرعاعا تىرەلدى. «ءبىزدى ساقتاي گور» دەمەسەم دە، سوعان ۇقساس ىشتەي ءبىر تىلەكپەن الگى كىرشەڭدەۋ كىرپىش قابىرعانى الاقانىممەن سيپاپ قويدىم.
ايتەۋىر از جاساماعان. بالكىم، يۆان گروزنىيدىڭ زامانىنان بەرى تۇرعان قابىرعا شىعار. بالكىم، بۇل تۇرمەنىڭ قابىرعاسى ما؟ وتە كونە كورىنەدى، كىرشەڭ. كىم بىلەدى، يۆان گروزنىي باياعىدا قازاندى العاندا، قازاننىڭ سۇيىمبيكە ەسىمدى قاتىن پاتشاسىن تۇتقىنداپ ماسكەۋگە الىپ كەتكەندە، وسى اباقتىنىڭ ىشىنە اكەلىپ قامادى ما — قايدان بىلەيىك. قاي-قايداعى ويعا كەلەدى. جاڭا عانا كوپە-كورنەۋ اجالمەن ارپالىسقان سياقتى ەدىم، ەندى قايداعى-جايداعى تاريح ەسىمە تۇسە بەرەدى.
بۇعان دا شۇكىر. بۇل ءتىرى ەكەنىڭنىڭ بەلگىسى.
ارادا ءبىر اپتا وتكەندە اۋىلدان حات كەلدى. حات جازعان جالعىز قارىنداسىم مەن جالعىز ءىنىم عوي.
«اپام (ايشانى ايتادى اۆتور) جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ، قۇدايى نان تاراتتى. ءتۇس كورىپتى. تۇسىندە سەن شەكسىز-شەتسىز تەڭىزدە مالتىپ ءجۇر ەكەنسىڭ.
— جاعالاۋعا شىق، — دەپ سەنى شاقىرىپتى.
سەن:
— جاكەمە بارا جاتىرمىن دەپسىڭ. (مۇرتازانى ايتادى اۆتور.)
اپام:
— جاكەڭ الىستا عوي، جەتە المايسىڭ، جاعاعا قايت، — دەپ ايقايلاپتى. ءسويتىپ جاتىپ ويانىپ كەتىپتى. ەرتەسىنە اپام جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ، قۇدايى نان ۇلەستىردى بالالارعا»، — دەپ جازىپتى.
حاتتى وقىپ، كوز الدىما انام ايشا، قارىنداسىم مەن ءىنىم كەلدى. اۋىلدى قاتتى ساعىنعانىمدى سوندا سەزدىم. وقۋدى تاستاپ كەتسەم بە ەكەن دەدىم.
الىستا، الىستا، تالاس الاتاۋىنىڭ باۋىرىندا، مىڭبۇلاقتا جاتقان اۋىلىمدى ساعىنىپ، تاماعىما ءبىر ءتۇيىن تىعىلىپ، جىلاعىم كەلدى.
ستالين قايتىس بولعاندا قاسارىسىپ شىقپاعان جاس، ەندى كوزىمنەن پارلاپ اقتى. تيا السامشى...
ەلىمنىڭ ءبىر جايلاۋى — قۇرىمباي ساز،
جايلاعان ايى ساي جازعا سارىالا قاز.
شولپانداي تاڭ الدىندا تۋىپ-باتقان،
قايتەيىن، و دۇنيە، عۇمىرىم از!
(و. بوكەي)
You Might Also Like
