سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 9 ساعات بۇرىن)
مۋزىكا ونەرى جانە قازاقتىڭ كيەلى دومبىراسى. قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارى
ءبولىم تاقىرىبى: مۋزىكا ونەرى جانە قازاقتىڭ كيەلى دومبىراسى/قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارى
ساباقتىڭ ءتۇرى جاڭا ساباق
وسى ساباق ارقىلى جۇزەگە اساتىن وقۋ ماقساتتارى ماقساتى: وقۋشىلاردى قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىمەن تانىستىرۋ، اسپاپتىق مۋزىكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ؛
ا) بىلىمدىلىك: ءار اسپاپتىڭ شىعۋ تاريحى جايلى تۇسىنىك بەرۋ، جاسالۋ ەرەكشەلىگى، دىبىس بوياۋىڭ ءتۇسىندىرىپ، ۇلتتىق اسپاپ تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتىپ، مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناي ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
ب) تاربيەلىك: قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىن ماقتانىش تۇتۋعا تاربيەلەۋ، ۇلتتىق ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جانە ونى قۇرمەتتەۋگە باۋلۋ. ج2. جانرلىق جانە ستيلدىك ەرەكشەلىكتەرىنە ساي كوركەمدەگىش قۇرالداردى ورىندى قولدانا وتىرىپ، شاعىن ماقالا، نۇسقاۋلىق، اڭگىمە قۇراستىرىپ جازۋ.
ءاتن1. جالعاۋلار مەن شىلاۋلاردىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ۇندەستىك زاڭىنا سايكەس ورفوگرافيالىق نورماعا ساي جازۋ، تۇراقتى تىركەستەردى يگەرۋ

كوڭىل – كۇي ورناتۋ
الدىن – الا بولىنگەن توپتارعا اسپاپتار جايلى مۋزىكالار قويىلادى. وقۋشىلار سول اۋەنگە قوسىلىپ ءان ورىندايدى.
- بالالار، قانداي كوڭىل - كۇيدەسىزدەر؟
- وزدەرىڭىزدى قالاي سەزىنۋدەسىزدەر؟
- وزىڭىزگە دەگەن سەنىمىڭىز جوعارىلادى ما؟
- ىزدەنىس پەن بەلسەندى ارەكەتتەرگە دايىنسىزدار ما؟

كۇلاش بايسەيتوۆا تۋرالى «ءان پاديشاسى» اتتى شاعىن اڭگىمە جازۋ.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ، ساباققا بولجام جاساۋ.
وقۋشىلارعا ءتۇرلى اسپاپتاردان قۇرالعان وركەستردىڭ كۇيى وينالادى. بالالار سول كۇيدى تىڭداۋ ارقىلى قانداي مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ داۋسىن اجىراتىپ تۇرعاندارىن ايتادى. «اناما» نازگۇل تاڭاتار
سول ارقىلى بۇگىنگى تاقىرىپتى بولجايدى.
• وقۋشىلار ساباق تاقىرىبىنا بولجام جاسايدى:
* قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپاپ تۇرلەرىمەن تانىسادى

كىتاپتاعى تاپسىرمانى ورىنداۋ
بالالار 2 وقىلىم ماتىنىمەن تانىسىپ، تاپسىرماعا ساي الدارىنداعى سۋرەتتەگى مۋزىكالىق اسپاپتاردى توپتاستىرادى.
1. ۇرمەلى اسپاپتار: سىبىزعى، ساز سىرناي، ۇران، كەرنەي
2. ۇرىپ وينالاتىن: داڭعىرا، كەپشىك، داۋىلپاز، شىڭداۋىل
3. شەرتپەلى – ىشەكتى اسپاپتار: جەتىگەن، دومبىرا،

توپتاستىرۋ سەبەپتەرىن تۇسىندىرەدى.
تاقتادا ماقالا، نۇسقاۋلىق، اڭگىمە تۋرالى نۇسقاۋ ىلىنەدى. ۇستەلگە تاپسىرمالار قويىلادى. توپ باسشىلارى ءوز قالاۋىمەن تاپسىرما تاڭدايدى:
1 - توپ:
ماقالا - كوعامدىق - الەۋمەتتىك ماسەلەلەر تۋرالى جازىلعان پۋبليسيستيكالىق جانرداعى شىعارما.
پۋبليسيستيكالىق ماقالا قوعامدىق - الەۋمەتتىك جانە ساياسي ماڭىزى زور وقيعالار مەن قۇبىلىستاردى، ءداۋىر تىنىسىن كوتەرىڭكى ۇنمەن، كوركەم تىلمەن باياندايدى.
2 - توپ:
نۇسقاۋلىق - الدەنەنى ورىنداۋ، جۇزەگە اسىرۋ ءتاسىلى مەن ءتارتىبىن بەكىتەتىن تارتىپتەر جيناعى، جالپى العاندا نۇسقاۋ.
3 - توپ:
اڭگىمە، ادەبيەتتە - وقيعانى قارا سوزبەن باياندايتىن شاعىن كوركەم شىعارما جانرى. اڭگىمەنىڭ جانرلىق ەرەكشەلىكتەرى وقيعانى بايانداۋ ءتاسىلى، كومپوزيسيالىق، سيۋجەتتىك قۇرىلىسى، كوركەمدىك جۇيەسى ارقىلى ايقىندالادى. اڭگىمەنىڭ كولەمى شاعىن، كەيىپكەرلەر سانى از، سيۋجەت ۇيىتقىسىن قۇرايتىن وقيعانىڭ باستالۋى، شارىقتاۋ شەگى مەن شەشىمى بولادى.

«تانىستىرۋ» ءادىسى.
تاپسىرما:
1 - توپ: شەتەلدىك قوناقتارعا قازاقتىڭ ۇلتتىق ساز اسپاپتارى سىبىزعى، كەپشىك، دومبىرا، اساتاياق، قوبىز، جەتىگەن، جەلبۋاز، ۇران، داڭعىرا، ۋىلدەك، سىلدىرماق ت. ب اسپاپ اتاۋلارىن تانىستىرۋ ماقساتىندا جانە كۇيلەرىنىڭ شىعۋ تاريحى تۋرالى توپتا شاعىن ماقالا جازىڭىزدار. (قازاقتىڭ حالىق مۋزىكا اسپاپتار مۇراجايىنا ساياحاتتى الۋعا بولادى)
2 - توپ: بەلگىلى ءبىر اسپاپتا ويناۋ (قالاي وتىرۋ، اسپاپتى قالاي ۇستاۋ ت. ب) تۋرالى نۇسقاۋلىق جازىڭىز.
3 - توپ: ۇلتتىق اسپاپتار دومبىرا، قوبىز، سىبىزعى، داڭعارا، ۇسكىرىك، كەپشىك، شاڭقوبىز، جەتىگەن تۋرالى شاعىن اڭگىمە ەرتەگى قۇراستىرىڭىز.
تاپسىرما بەرىلىپ، وقۋشىلار دايىندالعانشا
قوسىمشا رەسۋرس:
وتكەن عاسىرلار ۇنىنە قۇلاق تۇرسەك، ءبىزدىڭ اتا – بابالارىمىز تاستان، اعاشتان، وسىمدىكتەن، مالدىڭ تەرىسىنەن، سۇيەگىنەن، مۇيىزدەن، ىشەكتەن، قىلدان ت. ب. الۋان ءتۇرلى زاتتاردان دىبىس شىعارۋعا بولاتىنىن اڭعارىپ، قاراپايىم مۋزىكالىق اسپاپتار جاساپ الدى. سول ۇمىت بولعان قازاق حالقىنىڭ اسپاپتارىن قايتا جاڭعىرتىپ، ولاردىڭ كەڭ تۇردە ناسيحاتتالۋىنا مول ەڭبەك ءسىڭىرىپ، سوڭىنا قىرۋار مۇرا قالدىرعان بولات شامعالي ۇلى سارىبايەۆ ەدى.
بولات شامعالي ۇلى سارىبايەۆ كونە اسپاپتاردى جيناۋعا 1960 ج. باستاپ كىرىسكەن ەكەن. سول جىلدارى الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ ۇستازى ب. سارىبايەۆتىڭ ءۇيى ەرەكشە مۇراجايعا اينالدى. ول جيناعان اسپاپتار سانى 300 - گە جەتتى. زەرتتەۋشى ەلىمىزدىڭ ءتۇرلى ايماقتارىنان كونە اسپاپتاردى تاۋىپ، ولاردى زەرتتەپ، جەتىلدىرىپ، ورىنداۋ ادىستەرىن مەڭگەردى، شاكىرتتەرىن باۋلىدى. 1968 جىلى كونە ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتاردان انسامبل ۇيىمداستىردى. ب. سارىبايەۆ اسپاپتاردى ويناۋ تاسىلىنە قاراي مىناداي تۇرگە بولەدى: ۇرلەمەلى، ۇرمالى، سىلكىمەلى، ىسقىشتى، ىشەكتى، شەرتپەلى، تىلشەكتى.
«ەكى ىشەكتىڭ ءبىرىن قاتتى،
ءبىرىن ءسال - ءسال كەم بۇرا.
ناعىز قازاق، قازاق ەمەس،
ناعىز قازاق – دومبىرا» - دەپ اقىن جىرلاعانداي، حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جيناقتالعان ۇلتتىق قۇندىلىعى مەن دۇنيەتانىمىن ءدال سۋرەتتەپ جەتكىزە الاتىن قوڭىر ءۇندى دومبىرا ەكەنى داۋسىز.
دومبىرا - قازاقتىڭ جانى. ول تار جول، تايعاق كەشۋ جولدارىن باستان وتكەرگەن قازاق تاريحىن پاراقتاۋعا نەگiز بولا الادى. ۇلتىمىزدىڭ بولمىسىنا كۋا بولعان ادەت - عۇرپى مەن سالت - داستۇرلەرiنە جان بiتiرiپ، ونىڭ قۇندى قالپىن ساقتاۋعا نەگiز بولعانىن كورەمiز. عاسىرلار قويناۋىندا قالىپتاسقان مۋزىكالىق - ەستەتيكالىق اسىل مۇرالاردى دومبىرا اسپابى جەتكiزدi. دومبىرا بار جەردە قازاق حالقىنىڭ تiلi، ونەرi، تاريحى بiرگە جۇرەدi. دومبىرا اسپابىنىڭ فيلوسوفياسىن اشۋدا اڭىز - اڭگiمەلەردiڭ جەلiسiنە سۇيەنۋگە بولادى. «ەرتەدە بiر حان قىزىنىڭ كەدەي جiگiتپەن كوڭiل جاراستىرعانىن سەزiپ قالادى دا جiگiتتi دەرەۋ دارعا استىرادى. ەكi قابات بولىپ قالعان قىز مەزگiلi جەتiپ بوسانادى. ونى اڭدىعان مىستان كەمپiر ەگiز بالانى كوز كورمەس، قۇلاق ەستiمەس، الىس جەرگە اپارىپ، جاپ - جاسىل ۇلكەن بايتەرەك باسىنا ۇلدى باتىسقا، قىزدى شىعىسقا قاراتىپ iلiپ كەتەدi. سابيلەردiڭ كوز جاسى تامعان بايتەرەك سولادى، جۇرەگi توقتاعان نارەستەلەرمەن بiرگە اعاش تا قۋارادى. قاڭقۋ اڭگiمە حالىق اراسىندا جاتا ما، ونى ەستiگەن قىز ەگiزiن iزدەپ، جولعا شىعادى. جولدان شارشاعان قىز بالا اعاش ءتۇبiنە كەلiپ، دەمالادى. قۇلاعىنا كۇمبiرلەگەن سارىن ەستiلەدi.

ءمۇعالىمنىڭ اتى – ءجونى: مولداقۇلوۆا ت. ن.
مۋزىكا ونەرى جانە قازاقتىڭ كيەلى دومبىراسى، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارى جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما