وليۆەر ءتۆيستىڭ باسىنان كەشكەندەرى
I تاراۋ
وليۆەر ءتۆيستىڭ دۇنيەگە كەلگەن جepi مەن ونىڭ تۋۋىنا قاتىستى جاعدايدى اڭگىمەلەيدى
تولىپ جاتقان سەبەپتەرگە بايلانىستى اتىن اتاماي-اق قويعاندى ءجون كورىپ، ءارى ويدان شىعارىپ تا ەشقانداي اتاۋ بەرگىم كەلمەي وتىرعان الدەبىر قالانىڭ قوعامدىق مەكەن-جايلارىنىڭ اراسىندا كوپتەگەن ۇلكەندى-كىشىلى شاھارلاردا كەزدەسەتىن ءۇي — جۇمىس ءۇيى تۇردى. تاپ وسى جۇمىس ۇيىندە، — وقيعانىڭ وسى ءبىر كەزەڭىندە وقىرمان ءۇشىن ەشبىر ماڭىزى بولماعاندىقتان ايى مەن كۇنىن كورسەتىپ الەككە ءتۇسىپ جاتپاي-اق قويايىن، — ەسىمى وسى تاراۋدىڭ باسىندا اتالعان پەندە دۇنيەگە كەلدى.
ونى پريحود دارىگەرى1 وسى ءبىر قايعى-مۇڭ جايلاعان الەمگە الىپ كەلگەندە، قانداي دا بولماسىن ءبىر ات قويۋ ءۇشىن بالانىڭ ءتىرى قالار-قالماسى تىم كۇدىكتى كورىندى: نەگىزىنەن العاندا بۇل مەمۋارلار ەشقاشان جارىققا دا شىقپاس ەدى، ەگەر شىعا قالعاندا دا ەكى-ۇش بەتتەن اسپاس ەدى دە، وسىندايلىق باعا جەتپەس ساپاسىنىڭ ارقاسىندا كەز كەلگەن عاسىرلار مەن كەز كەلگەن ەلدىڭ ادەبيەتىندەگى بارلىق ساقتالىپ قالعان ءومىربايانداردىڭ ەڭ قىسقا دا، ەڭ شىنشىل ۇلگىسى بوپ قالار ەدى.
جۇمىس ۇيىندە دۇنيەگە كەلۋدى مەن ادام بالاسىنىڭ ەنشىسىنە تيەتىن ەڭ باقىتتى دا، كىسى قىزىعارلىق تاعدىر دەگەندى ايتقىم كەلمەگەندىگىمەن، سوندا دا بولسا تاپ مۇنداي جاعدايدا، وليۆەر تۆيست ءۇشىن ەڭ دۇرىسى وسى بولدى دەپ شامالايمىن. ويتكەنى، تابيعي داستۇردە بۇكىل تىرشىلىگىمىز ءۇشىن اسا قاجەتتى بولعانىمەن، دەم الۋدى دۇرىس جولعا قويۋ وليۆەر تۆيست ءۇشىن ءدال ءقازىر وڭاي دا شارۋا ەمەستى. ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ول تىنىسى تارىلىپ، ءجۇن كورپەنىڭ ۇستىندە، ءفاني مەن باقيدىڭ ەكى اراسىندا، اسىرەسە سوڭعىسىنا قاراي بەيىمدەۋ جاتقان-دى. ەگەر وسى ءبىر قىپ-قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا وليۆەر ءوز قامىن جەگەن اجەلەرىنىڭ، ابىگەر تاتەيلەرىنىڭ، تاجىريبەلى كۇتۋشىلەر مەن دانا دوكتورلاردىڭ قورعاۋىندا قالعاندا، ول ءسوز جوق، ءۇزىلىپ كەتەر ەدى. ءبىراق قاسىندا سىرادان باسى اينالىپ وتىرعان قايىرشى كەمپىردەن، ءوز مىندەتىن شارت بويىنشا اتقارىپ تۇرعان پريحود دارىگەرىنەن وزگە ەشكىم بولماعاندىقتان، وليۆەر مەن تابيعات ەكەۋلەپ جەڭىسكە جەتتى. از-مۇز ارپالىستان كەيىن وليۆەر كۇرسىنىپ، تۇشكىرىپ جىبەردى دە، جۇمىس ءۇيىنىڭ تۇرعىندارىنا پريحودقا تۇسكەن جاڭا اۋىرتپالىقتى، ءۇش جارىم مينۋت بۇرىن العان اسا پايدالى سىيلىعى— داۋىسىمەن— تەك قانا ەركەك جىنىستى بالادان كۇتۋگە بولاتىن كۇشتى ايعايمەن حابارلادى.
وليۆەر ءوز وكپەسىنىڭ ەمىن-ەركىن قىزمەتىن دالەلدەسىمەن-اق تەمىر كەرەۋەتكە قالاي بولسا سولاي تاستاي سالعان قۇراق كورپە قيمىلداپ، جاس ايەلدىڭ قۇپ-قۋ ءجۇزى جاستىقتان كوتەرىلە بەردى دە، ءالسىز داۋىسپەن كومەسكىلەۋ عانا:
— بالامدى ءبىر كورىپ، ولۋگە مۇمكىندىك بەرىڭدەرشى، — دەدى.
دارىگەر كامين الدىندا قولىن ۋقالاپ، جىلىنىپ وتىرعان. جاس ايەل ءتىل قاتقان كەزدە، ول ورنىنان تۇرىپ، كەرەۋەتتىڭ باس جاعىنا كەلىپ، ودان كۇتكەننەن گورى جۇمساقتاۋ داۋىسپەن:
— سىزگە ءولىم تۋرالى ايتۋ ءالى ەرتەرەك! — دەدى.
— ارينە، قۇداي ساقتاسىن! — دەپ سوزگە ارالاستى وتىرعان كەمپىر، ىشىندەگىسىن بولمەنىڭ بۇرىشىندا شىن ىقلاسىمەن تاتىپ كورگەن شولمەگىن قالتاسىنا اسىعا-ۇسىگە تىعىپ جاتىپ. — قۇداي ساقتاسىن! ول قاشان مەنىڭ جاسىما كەلىپ، دۇنيەگە ون ءۇش بالا اكەلىپ، ولاردىڭ ەكەۋى ءتىرى قالىپ، ولاردى وزىمەن بىرگە جۇمىس ۇيىندە جۇرگەن كەزدە عانا، اقىلى كىرىپ، كەز كەلگەندى كوڭىلىنە اۋىر المايتىن بولادى!.. سۇيىكتىم، انا بولۋدىڭ نە ەكەنىن بىلسەڭىز عوي! بالاڭىز قانداي سۇيكىمدى ەدى!
شاماسى، انا بولۋدىڭ كوڭىل ورنىقتىرار كەلەشەگى جەتكىلىكتى اسەر ەتپەسە كەرەك، ناۋقاس ايەل باسىن شايقاپ، بالاسىنا قولىن سوزدى.
دوكتور ونى ايەلدىڭ قۇشاعىنا ۇسىنا بەرگەن. ايەل سۇپ-سۋىق، قانى قاشقان ەرىنىن بالانىڭ ماڭدايىنا تيگىزىپ، بەتىن قولىمەن سيپاپ، توڭىرەگىنە وعاش كوز جۇگىرتە تۇلا بويى ءدىر ەتىپ، شالقالاي بەردى دە... ءۇزىلىپ كەتتى. ونىڭ كوكىرەگىن، قولىن، شەكەسىن ىسقىلاپ كوردى، ءبىراق جۇرەگى ماڭگىگە توقتاپ قالعان بولاتىن. ءۇمىت پەن جان تىنىشتىعى حاقىندا بىردەڭە دەسكەن بولدى. ءبىراق مۇنىڭ ءبىرى دە وعان بەيماعۇلىم ەدى.
— شارۋاسى ءبىتتى، ميسسيس تينگامي! — دەدى دارىگەر اقىرىن.
— ءيا، ءبارى دە ءبىتتى. ءاي، بەيشارا-اي! — دەپ قوستاپ قويدى وتىرعان كەمپىر، بالانى الۋعا ەڭكەيگەندە جاستىققا ءتۇسىپ كەتكەن جاسىل شولمەكتىڭ تىعىنىن الا بەرىپ.
— بەيشارا-اي!
— ەگەر بالا باقىرسا، ماعان كىسى جىبەرۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەدى دارىگەر بيالايىن جايىمەن كيىپ جاتىپ. — ونىڭ تىنىشسىز بولۋى ابدەن مۇمكىن. وڭداي جاعدايدا بۇعان سۇيىق بوتقا بەرىڭىزدەر، — ول قالپاعىن كيىپ، ەسىككە بەتتەي بەردى دە، كەرەۋەتتىڭ جانىنا توقتاپ: — سۇيكىمدى ايەل ەكەن. ءوزى قايدان كەلىپتى؟ — دەگەندى قوسىپ قويدى.
— ونى مۇندا كەشە كەشكىلىك اكەلگەن، — دەپ جاۋاپ قاتتى كەمپىر، — باقىلاۋشىنىڭ امىرىمەن. كوشەدە جاتقان جەرىنەن تاۋىپ الىپتى. ءوزى الىستان كەلسە كەرەك، اياق كيىمى ابدەن توزعان، ءبىراق قايدان كەلىپ، قايدا بارا جاتقانىن ەشكىم دە بىلمەيدى.
دارىگەر ەڭكەيىپ، مارقۇمنىڭ سول قولىن كوتەردى.
— بەلگىلى جاعداي، — دەدى ول باسىن شايقاپ. — نەكە جۇزىگى جوق. ال، قايىرلى ءتۇن
قۇرمەتتى ەمشى تاماقتانۋعا جونەلدى، ال كارى كەمپىر جاسىل شولمەكتەن تاعى ءبىر جۇتىپ، كامين الدىنداعى الاسا وتىرعىشقا جايعاستى دا بالانى بولەي باستاعان.
ءسابي وليۆەر تۆيست كيىنۋ كەرەمەتىنىڭ قاندايلىق وزىق ۇلگىسى بولدى دەسەڭىزشى! ۇستىندەگى جالعىز جامىلعىسى — كورپەگە ورالعان ول اقسۇيەكتىڭ نەمەسە قايىرشىنىڭ دا ۇلى بولۋى مۇمكىن ەدى؛ ەڭ تەكتى دەگەن ادامنىڭ ءوزى مۇنىڭ قوعامداعى ورنىن انىقتاپ بەرە الماس ەدى. ءبىراق ءقازىر ۇزاق جاتقاننان سارعايا باستاعان ەسكى ماتادان تىگىلگەن جەيدە كيگىزگەن سوڭ ول ارنايى بەلگىمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، بىردەن — جۇمىس ءۇيىنىڭ جەتىمەگىنىڭ، اشتىققا ءتوزىمدى بەيشارانىڭ، ءوز ءومىر جولىندا قارشا بوراعان سوققى مەن شاپالاقتىڭ استىنان وتەتىن، جۇرتتىڭ بارىنە جەككورىنىشتى، ەش جەردەن اياۋشىلىق كورمەيتىن پريحود بالاسىنىڭ ورنىن الىپ شىعا كەلدى.
وليۆەر باقىرىپ جىلادى. ەگەر ول شىركەۋ ستاروستالارى مەن باقىلاۋشىلارىنىڭ قامقورلىعىندا قالعان جەتىمەك ەكەنىن بىلسە، بۇدان دا قاتتىراق باقىرۋى مۇمكىن ەدى.
II تاراۋ
وليۆەر ءتۆيستىڭ قالاي اسىرالىپ، تاربيەلەنىپ، وسكەنىن اڭگىمەلەيدى
بۇدان كەيىنگى ون شاقتى اي بويىندا وليۆەر جۇيەلى تۇردەگى الداپ-ارباۋ مەن قياناتتىڭ قۇربانى بولدى. ونى ەمىزدىكپەن تاماقتاندىراتىن. ەڭ قاجەتتى دۇنيەلەردەن جۇرداي اش-ارىق تيتتەي جەتىم جايىندا جۇمىسشى ءۇيىنىڭ قوجالارى لايىقتى تىلمەن پريحود قوجايىندارىنا ءمالىم ەتكەن-دى. پريحود قوجايىندارى ءوز قادىر-قاسيەتتەرىنە ساي جۇمىسشى ءۇيىنىڭ قوجالارىنان وليۆەر ءتۆيستىڭ قارنىن تويعىزىپ، جۇباتا الاتىن ايەل جىنىسىنان بىرەۋ-مىرەۋ بار ما دەپ سۇراستىرعان. بۇل ساۋالعا جۇمىسشى ءۇيىنىڭ قوجالارى ونداي ەشكىم جوق دەپ جاۋاپ بەرگەن. سوندا پريحود قوجايىندارى ادامشىلىقتان اتتاماي، كەڭ پەيىلمەن وليۆەردى «فەرماعا»، وزگە سوزبەن ايتقاندا، تاماق پەن كيىمنىڭ مولدىعىنان جاپا شەكپەي كۇنى بويى دالادا جورىتىپ جۇرەتىن جيىرما-وتىز ءتارتىپ بۇزۋشىلار تۇراتىن ءۇش ميلدەي قاشىقتاعى جۇمىسشى ءۇيىنىڭ بولىمشەسىنە جىبەرۋگە ۇيعارىسپاق. ولار جان باسىنا جەتى جارىم پەنستەن الاتىن كارتەڭ ايەلدىڭ انالىق قامقورلىعىنىڭ اياسىندا ەدى. اپتاسىنا جەتى جارىم پەنس — بالانى اسىراپ-ساقتاۋ ءۇشىن از سوما ەمەس؛ جەتى جارىم پەنسكە، ايتالىق، كەڭىردەكتەن كەلە لىقا تويىپ، جاعىمسىز جايعا ۇرىنۋعا ابدەن بولادى. ايەل جىنىستى الگى كارتەڭ ادام ەستى، ءارى تاجىريبەلى جان بولعاندىقتان بالالارعا نەنىڭ پايدالىراق ەكەندىگىن جاقسى بىلەتىن. جانە ول وزىنە نەنىڭ پايدا كەلتىرەتىنىن دە جەتە ۇعىنعان ەدى. سوندىقتان دا ايەل، ايتالىق، ستيپەنديانىڭ كوپ بولىگىن وزىنە قالدىردى دا، پريحودتىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان جەتكىنشەكتەرىنە تيەسىلىسىنەن الدەقايدا از ءبولدى. باسقاشاراق ايتقاندا، ءوزىن ۇلى فيلوسوف رەتىندە كورسەتە وتىرىپ، ءتۇپسىز تەرەڭنەن ارعى تۇڭعيىقتىڭ كوزىن اشتى.
جىلقىنىڭ جەم-شوپسىز-اق ەشتەڭەسى قۇرىمايدى دەگەن اتاقتى ءىلىم ويلاپ تاپقان وزگە ءبىر فيلوسوفتىڭ حيكاياسى جۇرتقا بەلگىلى عوي. ول ءوز اتىنىڭ جەمىن كۇنىگە ازايتا وتىرا، اقىرى ءبىر تال سابانعا جەتكىزىپ، الگى تەورياسىن دالەلدەپ شىققان دا. ەگەر سايگۇلىك قۇرعاق اۋانىڭ ۇلكەن ۇلەسىن قاعاجۋ ەتەر ساتكە ءبىر كۇن قالعاندا ءجانتاسىلىم قىلماعاندا، ول ءوز اتىن توتەنشە قىزۋ قاندى، ۇشقىر جانۋار ەتىپ شىعارار ما ەدى، كىم ءبىلسىن... وليۆەر ءتۆيستىڭ قام-قارەكەتى جۇكتەلگەن الگى ايەلدىڭ باقىتسىزدىعىنا قاراي، ونىڭ تاجىريبەلىك فيلوسوفياسىن قولدانۋ دا ۇنەمى وسىنداي ناتيجەلەرگە اكەلۋشى ەدى، ويتكەنى، بالا جۇمىرىنا جۇق بولمايتىن جۋىندىمەن ءوز ءومىرىن ءارى قاراي جالعاستىرۋدى ۇيرەنگەن مينۋتتا-اق تاعدىردىڭ جازۋىمەن، ون مۇمكىندىكتىڭ سەگىزىندە اشتىق پەن سۋىقتان اۋىرۋعا شالدىعاتىن نەمەسە بايقاماي وتقا ءتۇسىپ كەتىپ، ايتپەسە، كەنەتتەن تىنىسى تارىلىپ دۇنيە سالاتىن. وسى وقيعالاردىڭ كەز كەلگەنىنە ۇرىنعان باقىتسىز بالاقان ەشقاشان ويىنا دا كىرىپ-شىقپاعان ءوز اتا-اناسىمەن جولىعىسۋعا انا دۇنيەگە ساپار شەگەتىن.
كەيدە، پريحود بالاسى توڭىرەگىندە اسا قاتال تەرگەۋ جۇرە قالعاندا، ايتالىق، بالانى كەرەۋەت باسىپ قالسا نەمەسە كىر جۋىپ جاتقاندا بايقاماي كۇيدىرىپ ولتىرسە، — دەگەنمەن سوڭعى جاعداي ءجيى بولمايتىن، سەبەبى فەرمادا كىر جۋۋدى تيتتەي دە بولسا ەسكە تۇسىرەتىن وقيعالار اسا سيرەك بولاتىن-دى، — تەرگەۋشىلەر ويدا-جوقتا ىڭعايسىز سۇراقتار قوياتىن دا، پريحودتاعىلار بۇعان شامدانىپ، قارسىلىق ءبىلدىرىسىپ جاتاتىن. ءبىراق الگى باتىل جاۋاپ الۋلار دارىگەردىڭ انىقتاماسى مەن ءبيدلدىڭ كۋاگەرلىگىنەن كەيىن زاماتتا تۇبىرىنەن شاۋىپ تاستالاتىن؛ ءبىرىنشىسى ىلعي دا ولىكتى سويىپ، ءبىراق ودان ەشتەڭە تاپپايتىن — بۇل ەڭ جوعارعى اقيقاتقا جاناساتىن، ال ەكىنشىسى سوتقا انت بەرە تۇرىپ، ءوز جاۋابىندا پريحودقا شاڭ جۋىتپاۋعا تىرىساتىن — بۇل ەڭ جوعارعى تالاپقا ساي كەلەتىن. ونىڭ ۇستىنە، سوۆەت مۇشەلەرى ۇنەمى فەرماعا ات ءىزىن سالىپ تۇراتىن دا، كەلەرىندە ىلعي دا بيدلدەن حابار ايتىپ جىبەرەتىن. كەلگەندە الدارىنان ءۇستى-باستارى مۇنتازداي، موپ-موماقان بالالار شىعاتىن، ال ودان ارتىقتى تالاپ ەتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟
ارينە، فەرماداعى مۇنداي تاربيە جۇيەسى قانداي دا بولماسىن ايرىقشا، مول ءونىم بەرەدى دەپ كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى. وليۆەر تۆيست توعىزعا تولعاندا قۇپ-قۋ، تىق-تىق جوتەلگەن، تاپال جانە اپ-ارىق بالا بولدى. ءبىراق وليۆەردىڭ كەۋدەسىنە تابيعات انا تاستاعان ساپ-ساۋ ءدان، مەكەمەدە قابىلدانعان بولىمسىز ديەتانىڭ ارقاسىندا بوستاندىقتان جاپا شەكپەي قاۋلاپ ءوسىپ كەلە جاتتى.
توعىز جاسقا تولاتىن كۇنگە دە جەتكەن وليۆەر مۇمكىن وسى جاعدايعا بورىشتار دا شىعار.
قالاي بولعاندا دا، بۇل ونىڭ تۋعان كۇنى ەدى، ال ول ونى وزدەرىنىڭ اش ەكەندىكتەرىن باتىل تۇردە مالىمدەگەن سوڭ سازايلارىن تارتقان وزىندەي ەكى جاسوسپىرىممەن بىرگە كومىر توگەتىن ۇرادا وتكىزىپ جاتقان. كەنەت ميسسيس مانن، وسى مەكەمەنى باسقاراتىن قۇرمەتتى حانىم، ويلاماعان جەردەن بيدل ميستەر بامبل كەلىپ، باۋدىڭ ەسىگىن اشۋعا ارەكەتتەنىپ جاتقانىن بايقاپ قالىپ قاتتى ابىرجىدى.
— ساقتا قۇداي! بۇل ءسىز، ميستەر ءبامبلسىز بە؟— دەپ داۋىستادى تەرەزەدەن باسىن شىعارعان ميسسيس مانن جۇزىنەن ايرىقشا قۋانىشىن بىلدىرۋگە تىرىسىن. — (سيۋزەن، وليۆەر مەن اناۋ ەكى بالانى جوعارى شىعارىڭىز دا، دەرەۋ جۋىندىرىڭىز!) اح، قۇايىم-اي! ميستەر بامبل، ءسىزدى كورگەنىمە قانداي قۋانىشتىمىن!
ميستەر بامبل سىمباتتى، ءارى اشۋشاڭ كىسى بولاتىن؛ مىناۋ «شىن جۇرەكتەن» شىققان سالەمدەسۋگە لايىقتى جاۋاپ قاتۋدىڭ ورنىنا ول ەسىكتى اشىنا سارت ەتكىزىپ، سودان سوڭ ءبيدلدىڭ اياعىنان عانا كۇتۋگە بولاتىنداي كۇشپەن جانە ءبىردى تەپتى.
— اح، قۇدايىم-اي، — ۇيدەن جۇگىرىپ شىققان ميسسيس ماننىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى، سەبەبى ءۇش بالا بۇل ۋاقىتتا جوعارىعا كەلتىرىلگەن بولاتىن. — ۇمىتشاقتىقتى قويساڭىزشى! ءبىزدىڭ سۇيىكتى بالاقاندارعا بولا ەسىكتىڭ ىشىنەن جابىق تۇرعاندىعى ەسىمنەن شىعىپ كەتكەنىن قاراشى! كىرىڭىز، سەر، وتىنەم سىزدەن، كىرىڭىز، ميستەر بامبل، كىرىڭىز، سەر!
وسىناۋ شاقىرۋ شىركەۋ ستاروستاسىنىڭ جۇرەگىن جىبىتەرلىكتەي ءارقيلى يىلىپ-بۇگىلۋلەرمەن قاپتالداسىپ جاتسا دا، بيدلگە پالەندەي اسەر ەتە قويعان جوق.
— شىنىمەن-اق، ميسسيس مانن، — دەپ ساۋال قويدى ميستەر بامبل تاياعىن قىسىپ تۇرىپ، — پريحود جەتىمدەرىنە بايلانىستى پريحود ىسىمەن كەلگەندە پريحود قىزمەت بابىنداعى ادامدارىن باۋدىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا سارىلتىپ توسۋعا ءماجبۇر ەتۋدى قۇرمەت پەن ىزەت بەلگىسى دەپ ەسەپتەيسىز بە؟ ءسىز ءوزى، ميسسيس مانن، پريحودتىڭ سايلانىپ قويىلعان ادامى ەكەنىڭىزدى، سوعان جالاقى الاتىنىڭىزدى بىلەسىز بە؟
— شىنىندا دا، ميستەر بامبل، ءسىزدى شەكسىز جاقسى كورەتىن ءبىزدىڭ سۇيىكتى بالالاردىڭ كەيبىرەۋىنە مەن تەك ءسىزدىڭ كەلگەنىڭىزدى ايتىپ ەدىم، — دەپ جاۋاپ بەردى ەڭسەسى تۇسكەن ميسسيس مانن.
ميستەر بامبل ءوزىنىڭ شەشەندىك دارىنى مەن قۇدىرەتى جونىندە جوعارى پىكىردە بولاتىن. ءقازىر ءبىرىنشىسىن كورسەتۋى ارقىلى ەكىنشىسىن بەكىتكەن. ول ەداۋىر جۇمسارىپ قالدى.
— جارايدى، ميسسيس مانن، — دەدى ول ءبىرشاما بايسالدى ۇنمەن، — مۇمكىن سولاي دا شىعار. ۇيگە كىرەلىك، ميسسيس مانن. مەن مۇندا جۇمىسپەن كەلدىم جانە سىزگە بىردەڭەلەر ايتۋىم كەرەك.
ميسسيس مانن ءبيدلدى كىرپىش ەدەندى شاعىن قوناق ۇيگە كىرگىزىپ، ورىندىق ۇسىندى جانە باس كيىمى مەن تايانىپ قويۋى ءۇشىن ونىڭ الدىنا ۇستەل قويدى. ميستەر بامبل ماڭدايىنىڭ تەرىپ ءسۇرتىپ، باس كيىمىنە رازى پىشىنمەن كوز تاستاپ، جىميىپ قويدى. ءيا، ول جىميدى. ارى-بەرىدەن كەيىن بيدلدەر دە ادام عوي، ميستەر بامبل جىميىپ كۇلدى.
— ال ەندى مەنىڭ ايتقان سوزدەرىمدى كوڭىلىڭىزگە اۋىر الا كورمەڭىز، —دەپ قويدى ميسسيس مانن، سۇيكىمدى سىپايىگەرشىلىكپەن. — مەنىڭ سوزىنە رەنجىمەۋىڭىزدى وتىنەمىن. — ءسىز، بايقايمىن، ۇزاق سەرۋەن قۇرعان سياقتىسىز، ايتپەگەندە مەن مۇنى ايتپاي-اق قويار ەم، ميستەر بامبل، بىرەر تامشى ىشپەس پە ەكەنسىز؟
— ءبىر تامشى دا ىشپەيمىن! ءبىر تامشى دا! — دەپ وڭ قولىن سىلكىپ قويدى ميستەر بامبل بايسالدى كەيىپپەن، ءبىراق ىشتەي يلىگىپ.
— ايتسە دە، مەنىڭشە، ىشۋگە بولادى، — دەدى ميسسيس مانن، انانىڭ قارسىلىق بىلدىرگەن داۋىسى مەن قولىنىڭ سىلتەنىسىن ىشتەي ويىنا ءتۇيىپ. — ءبىر عانا تامشى جانە ازداعان سۋىق سۋ مەن ءبىر كەسەك قانت.
ميستەر بامبل جوتەلىپ قويدى.
— تەك ءبىر عانا تامشى، — دەپ باستىرمالاتا ءتۇستى ميسسيس مانن.
— تامشى بولعاندا نەنىكى؟ — دەپ اۋەستەنە سۇرادى بيدل.
— سۇيكىمدى بالاقاندار ۇيىندە ولار اۋىرا قالعان كۇندە داففي ەليكسيرىنە قوسۋعا نەنى ۇستاۋعا مىندەتتى بولسام، سونى، ميستەر بامبل، — دەپ جاۋاپ بەردى بۋفەتتى اشقان ميسسيس مانن ودان بوتەلكە مەن ستاكاندى شىعارا بەرىپ. — بۇل دجين عوي. ءسىزدى الداعىم كەلمەيدى، ميستەر بامبل. بۇل دجين.
— ءسىز بالالارعا داففي بەرەسىز بە، ميسسيس مانن؟ — دەپ سۇرادى بامبل ازىرلىكتىڭ قىزىقتى ارەكەتىن باقىلاي وتىرىپ.
— ءيا، ولاردى قۇداي جارىلقاسىن، قىمبات بولسا دا بەرىپ ءجۇرمىن، — دەپ جاۋاپ بەردى تاربيەشى ايەل. — بىلەسىز بە، سەر، ولاردىڭ كوز الدىمدا قينالىپ جاتقانىن كورگىم كەلمەيدى-اق.
— راس ايتاسىز، — دەپ قوستاپ قويدى ميستەر بامبل — كورگىڭىز كەلمەيدى. ءسىز قايىرىمدى جانسىز، ميسسيس مانن. — ايەل ستاقاندى ستولعا قويدى. — مەن العاش ءساتى تۇسكەن جاعدايدا بۇل تۋرالى سوۆەتكە بايان ەتەرمىن، ميسسيس مانن. — ول ستاكاندى وزىنە قاراي جىلجىتتى. — سىزدە، ميسسيس مانن، انالىق سەزىم بار. — ول ءدجيندى سۋعا ارالاستىردى. — مەن... مەن شىن ىقىلاسىممەن ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن الىپ قويامىن، ميسسيس مانن.
ءسويتتى دە جارتى ستاكاندى قاعىپ سالدى.
— ال ەندى ىسكە كىرىسەيىك، — بىلعارى ءاميانىن شىعارعان بيدل ءسوزىن جالعاستىردى. — وليۆەر دەپ شوقىندىرىلعان تۆيست بالا بۇگىن توعىز جاسقا تولىپ وتىر.
— قۇداي جولىن وڭعارسىن! — دەپ قوسىپ قويدى ميسسيس مانن الجاپقىشىنىڭ ەتەگىمەن سول كوزىن قىزارعان- شاۋقالاپ.
— ۇسىنىلعان ون فۋنت ناگراداعا قاراماستان، كەيىننەن ول جيىرما فۋنتقا ءوسىرىلدى، سونداي-اق پريحود تاراپىنان جاسالعان توتەنشە، مەن ايتار ەدىم، شامادان تىس ارەكەتكە قاراماستان، — دەپ بامبل ءسوزىن جالعاستىردى، — ونىڭ اكەسى كىم، تۇراعى قايدا، شەشەسىنىڭ ەسىمى مەن اتاعى قانداي ءبىرىن دە بىلە المادىق.
ميسسيس مانن قولىن تاڭدانا جايدى دا، از-كەم ويلانىپ:
— وندا ول فاميلياعا قالاي يە بولىپ ءجۇر؟ — دەپ سۇرادى.
بيدل ماقتانا بويىن تۇزەپ:
— مۇنى مەن ويلاپ تاپتىم، — دەدى.
— ءسىز بە، ميستەر بامبل؟
— مەن، ميسسيس مانن. ءبىز ءوز بالاقاندارىمىزعا اتتى الفاۆيت تارتىبىمەن بەرەمىز. سوڭعىسى «س» ارپىنە ءدال كەلىپ ەدى — مەن ونى سۋوبل دەپ اتادىم. ال مىناۋ «ت» ارپىنە كەلگەن سوڭ — تۆيست قويدىم. كەلەسىسى «ۋنۋين» بولادى، ال سودان سوڭ «فيليپپە». مەن ءالفاۆيتتىڭ سوڭعى ارپىنە دەيىن فاميليا ويلاستىرىپ قويعام، ال «z» ارپىنە جەتكەن سوڭ، ءبارىن قايتادان باستايمىن.
— ءسىز ناعىز جازۋشىنىڭ ءوزىسىز عوي، سەر! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميسسيس ماين.
— ءجا، ءجا! — دەدى ايەلدىڭ ماقتاعانى جانىنا جاعىپ قالعان بيدل. — مۇمكىن سولاي دا شىعار... مۇمكىن سولاي دا بولار، ميسسيس مانن.
ول سۋ قوسىلعان ءدجيندى قاعىپ سالدى دا:
— ال ءقازىر وليۆەر ءوسىپ، ەندى بۇل ارادا قالا المايتىن بولعاندىقتان، سوۆەت ونى قايتادان جۇمىس ۇيىنە قايتارۋعا شەشىم قابىلدادى. مەن ونى الىپ كەتۋ ءۇشىن كەلدىم. ماعان بالانى تەزىرەك كورسەتسەڭىز.
— مەن ونى ءقازىر ەرتىپ كەلەيىن، — دەدى ميسسيس مانن بولمەدەن شىعا بەرىپ.
بۇل ۋاقىتتا قول-اياعىنداعى باتتاسقان كىردىڭ ءبىر جۋعاندا قانشاسىن كەتىرۋگە بولسا، سونشاسىنان ارىلعان وليۆەردى قايىرىمدى تاربيەشىسىنىڭ بولمەسىنە كىرگىزگەن ەدى.
— جەنتلمەنگە ءيىلىپ سالەم بەر، وليۆەر، — دەدى ميسسيس مانن.
وليۆەر ستولدا جاتقان ءۇش بۇرىشتى باس كيىمگە يىلگەندەي ورىندىقتا وتىرعان بيدلگە دە يىلە سالدى.
— مەنىمەن بىرگە كەتكىڭ كەلە مە، وليۆەر؟ — دەپ ماڭعازدانا ساۋال قويدى ميستەر بامبل.
وليۆەر بۇل جەردەن كىممەن بولسا دا شىن ىقىلاسىمەن كەتەتىنىن ايتۋعا ءازىر ەدى، ءبىراق باسىن كوتەرگەندە ءبيدلدىڭ ارت جاعىنان ءتۇسى بۇزىلىپ، بۇعان جۇدىرىعىن ءتۇيىپ تۇرعان ميسسيس ماننىڭ كوزقاراسىمەن كەزدەسىپ قالدى. ول مىناۋ يشارانى بىردەن تۇسىنگەن — دەنەسىندە ءوز تاڭباسىن قالدىرعان جۇدىرىق ساناسىنا دا مىقتاپ سىڭگەن-دى.
— ال ميسسيس مانن بىزبەن بىرگە بارا ما؟ — دەپ سۇرادى سورلى وليۆەر.
— جوق، ول بارا المايدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل. — ءبىراق وقتا-تەكتە ساعان سوعىپ تۇراتىن بولادى.
بۇل جاۋاپ بالانى پالەندەي جۇباتا قويمادى. ايتسە دە قانداي كىشكەنتاي بولعانىمەن، بۇلاردى ۇلكەن وكىنىشپەن قالدىراتىنداي كولگىرسۋگە بالانىڭ اقىلى جەتتى. كوزىنە جاس الۋ دا پالەندەي قيىنعا تۇسكەن جوق، اشتىق پەن ناشار قارىم-قاتىناس جىلاعىڭىز كەلگەندە تاپتىرمايتىن كومەكشىلەر عوي. سوندىقتان دا، وليۆەر شىنىمەن-اق اعىل-تەگىل جىلاپ تۇردى. ميسسيس مانن بەتىنەن ەكى قايتارا ءسۇيدى جانە وليۆەرگە كەرەگى دە وسى ەدى — جۇمىس ۇيىنە كەلگەندە تىم اشقاراق كورىنبەسىن دەپ ماي جاققان نان بەردى.
ميستەر بامبل قولىنا ۇستاعان ءبىر جاپىراق نانى، باسىندا قوڭىر پريحود بورىگى بار وليۆەردى بالالىق جىلدارىن بىردە-بىر مەيىرلى ءسوز، بىردە-بىر جىلى كوزقاراس جىلىتىپ كورمەگەن وسىناۋ وڭباعان ۇيدەن الا جونەلدى. سوندا دا، سوڭىنان كوتتەدج قاقپاسى جابىلعان كەزدە بالا كەۋدەسى شەرلى مۇڭعا تولى بولاتىن. باقىتسىزدىقتى بىرگە بولىسكەن كىشكەنتاي جولداستارى قانشالىقتى ايانىشتى بولعانمەن — بۇنىڭ جالعىز دوسى دا سولار ەدى. وسى ءبىر ۇلى دا، شەكسىز الەمدە ءوزىنىڭ جالعىزدىعىن بالا جۇرەگى تۇڭعىش رەت سەزىندى.
ميستەر بامبل قارىشتاي ادىمداپ كەلەدى، ونىڭ التىنمەن وقالانعان جەڭىنە مىقتاپ جارماسىپ العان كىشكەنتاي وليۆەر قاتارىندا جەلىپ كەلە جاتىپ، ءاربىر شيرەك ميلدەن كەيىن: «ءالى الىس پا؟» دەپ سۇراپ قويادى. ونىڭ ساۋالىنا ميستەر بامبل قىسقا دا قاتقىل جاۋاپ قايتارادى، سەبەبى كەيبىر جۇرەكتەردە از ۋاقىتقا جىلۋ تۋعىزاتىن سۋ قوسىلعان دجين بۇل كەزدە كۇشىن جوعالتقان دا، اناۋ قايتادان بيدل قالپىنا كەلگەن.
جۇمىس ۇيىنە كىرگەنىنە نەبارى شيرەك ساعات قانا بولىپ، ەكىنشى ءۇزىم نانىن ەندى تاۋىسا بەرگەندە، مۇنى الدەبىر كەمپىردىڭ قاراۋىنا قالدىرىپ كەتكەن ميستەر بامبل قايتا ورالىپ، بۇگىن كەشتە بولىپ وتكەن سوۆەت ءماجىلىسى جايىندا ايتىپ ءوتتى دە، سوۆەتتىڭ تىلەگى بويىنشا وليۆەردىڭ تاپ ءقازىر سوندا بارۋعا ءتيىس ەكەندىگىن حابارلادى.
سوۆەت دەگەننىڭ نە ەكەندىگىنەن ايقىن تۇسىنىگى بولماعان وليۆەر بۇل حابارعا ساسىپ قالدى، بۇعان نە كۇلەرىن، نە جىلارىن بىلمەدى. ايتكەنمەن ويلانۋعا ۋاقىت تاقالعان جوق، سەبەبى ميستەر بامبل ونى قوزعالىسقا كەلتىرۋ ءۇشىن باسىنا تاياقپەن ءبىردى سالدى، بويىن جيناسىن دەپ، ارقاسىنان جانە ءبىردى پەردى دە، ءوز سوڭىنان ىلەسىپ وتىرۋدى بۇيىرىپ، ستولدى اينالا سەگىز بە، ون با جەنتلمەن وتىرعان، اكتەلگەن ۇلكەن بولمەگە كىرگىزدى. ستولدىڭ قاق باسىندا وزگەلەردىكىنە قاراعاندا بيىگىرەك كرەسلودا دوپ-دوڭگەلەك ءجۇزى نارتتاي، توتەنشە تولىق جەنتلمەن وتىر.
— سوۆەتكە تاعزىم ەت، — دەدى بامبل.
وليۆەر ءالى قۇرعاي قويماعان ەكى-ۇش تامشى جاسىن سىلكىپ تاستاپ، باقىتىنا قاراي الدىندا تۇرعان ستولدى كوردى دە، سوعان ءيىلىپ قويدى.
— سەنىڭ اتىڭ كىم، بالا؟ — دەپ سۇرادى بيىك كرەسلوعا جايعاسقان جەنتلمەن.
مۇنشاما جەنتلمەننەن قورقىپ قالعان وليۆەردىڭ بويىندا ءدىرىل پايدا بولعان، ال ارت جاعىنان تيگەن ءبيدلدىڭ تەپكىسى ونى جىلاپ جىبەرۋگە ءماجبۇر ەتتى. وسى ەكى سەبەپپەن ول وتە اقىرىن ءارى باتىلسىز جاۋاپ بەردى دە، اڭ كەۋدەشە كيگەن جەنتلمەن مۇنى اقىماق دەپ اتاپ، دەرەۋ كوڭىل-كۇيى كوتەرىلىپ، سەرگىپ سالا بەردى.
— بالا،— دەدى بيىك كرەسلوداعى جەنتلمەن،— تىڭدا مەنى. ءوزىڭنىڭ جەتىم ەكەندىگىڭ ساعان ءمالىم بولار دەپ ويلايمىن.
— و نە دەگەن ءسوز، سەر؟ — دەپ سۇرادى سورلى وليۆەر.
— بالا-اقىماق! ويلاعانىم بولدى دا تۇردى، — دەدى اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن.
— تىنىش! — دەدى العاش ءتىل قاتقان جەنتلمەن. — ساعان نە اكەڭنىڭ، نە شەشەڭنىڭ جوق ەكەندىگى، سەنى پريحود تاربيەلەگەنى ءمالىم عوي، سولاي ەمەس نە؟
— ءيا، سەر، — دەدى وليۆەر كوز جاسىنا بۋلىعىپ.
— سەن نەگە جىلايسىڭ؟ — دەپ سۇرادى اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن.
راسىندا دا تاڭدانارلىق جايت؟ بۇل بالا نەگە جىلاۋى مۇمكىن؟
— سەن ءار كەش سايىن دۇعا وقيتىن شىعارسىڭ دەپ ۇمىتتەنەم، — دەدى باسقا ءبىر جەنتلمەن، قاتال داۋىسپەن، — جانە ءاربىر حريستيانين ءتارىزدى وزىڭە اس بەرىپ، قامىڭدى جەگەندەر ءۇشىن دە دۇعا وقيتىن بولارسىڭ؟
— ءيا، سەر، — دەدى بالا تۇتىعىپ.
سوڭعى سويلەگەن جەنتلمەن ءوزى دە اڭعارماستان شىندىقتى ايتقان-دى. ەگەر اس بەرىپ، قامىن جەگەندەر ءۇشىن عانا دۇعا وقيتىن بولسا وليۆەر شىنىندا دا حريستيانين، جانە تىم سيرەك كەزدەسەتىن پاراساتتى حريستيانين بولار ەدى. ءبىراق ول دۇعا وقىمايتىن، ويتكەنى بۇعان ەشكىم دە ۇيرەتكەن جوق-تى.
— تاماشا! سەنى مۇندا تاربيەلەۋگە جانە پايدالى كاسىپكە ۇيرەتۋگە اكەلدى عوي، — دەدى بيىك كرەسلودا وتىرعان قىزىل ءجۇزدى جەنتلمەن.
— ەرتەڭ ساعات تاڭعى التىدان باستاپ... كەندىر تۇتە باستايسىڭ، — دەن قوسىپ قويدى اق كەۋدەشەلى تۇنەرگەن جەنتلمەن.
وسىنداي قوس قايىرىمدىلىقتىڭ كەندىر ءتۇتۋ سياقتى قاراپايىم شارۋاعا ۇلاسقانىنا رازى كەيىپپەن ءبيدلدىڭ نۇسقاۋى بويىنشا باس ءيدى دە، ءوزىن جىلدام الىپ كەلگەن ۇلكەن بولمەدەگى دورەكى دە قاتقىل كەرەۋەتكە قۇلاعان وليۆەر كوزى ىلىنگەنشە اعىل-تەگىل جىلادى. انگليانىڭ مەيىرىمدى زاڭىنىڭ قانداي تاماشا كورىنىسى! ولار كەدەيگە ءتىنتى ۇيىقتاۋعا دا رۇقسات ەتتى!
سورلى وليۆەر! ول ءدال سول كۇنى سوۆەت ونىڭ الداعى تاعدىرىنا اسەرىن تيگىزەتىن شەشىم شىعارعاندىعىن سەزبەستەن ۇيىقتاپ جاتتى. ءبىراق سوۆەت مىناداي شەشىم شىعارىپ تا قويعان-دى.
بۇل سوۆەتتىڭ مۇشەلەرى دانىشپان دا، تىم كورەگەن فيلوسوفتار ەدى، ولار اقىرى ءوز نازارلارىن جۇمىس ۇيىنە اۋداردى دا، ەكىنىڭ ءبىرى ەشقاشان دا بايقاي قويمايتىن نارسەنى، اتاپ ايتقاندا، كەدەيلەردىڭ جۇمىس ءۇيىن ۇناتاتىنىن بايقاپ قالعان-دى.
بۇل شىنىندا دا كەدەي تاپتىڭ قوعامدىق كوڭىل كوتەرەر ورنى ەدى، اقىسىز-پۇلسىز اسحانا، جىل بويعى تەگىن تاڭەرتەڭگىلىك، تۇستىك، كەشكى اس، كىرپىش پەن اكتەن تۇراتىن ۇجىماق، ءبارى دە ويىن سياقتى جانە ەشقانداي جۇمىس جوق! «ەحە!— دەدى تەرەڭنەن تولعانعان سوۆەت. — بىزگە ءتارتىپ ورناتۋ كەرەك. ءبىز مۇنى دەرەۋ دوعارامىز». ءسويتىپ سوۆەت مۇشەلەرى بارشا جارلى جاننىڭ الدىنا تاڭداۋ قويدى (سەبەبى ولار ەشكىمدى دە زورلاعىسى كەلمەدى) نە جۇمىس ۇيىندە بىرتىندەپ اشتان ءولسىن، نەمەسە ونىڭ قابىرعاسىنان تىس جەردە بىردەن مۇلدەم كەتسىن. وسى ماقساتپەن ولار سۋ جۇيەسى كومپانياسىمەن سۋعا شەكتەۋ قويماي قامتاماسىز ەتۋگە، استىق ساتۋ اگەنتىمەن سۇلىنى ۇزدىكسىز، ءبىراق شاقتاپ بەرۋگە كەلىسىم جاساپ جانە كۇن سايىن ءۇش مارتە سۇيىق بوتقا، جۇماسىنا ەكى رەت پياز بەن جەكسەنبى سايىن جارتى بولكە بەرۋگە قاۋلى قابىلدادى. ولار بۇدان باسقا دا وتە كوپ دانىشپاندىق جانە ادامگەرشىلىك نۇسقاۋلار بەردى، ولارى ايەلدەرگە قاتىستى ەدى، ءبىراق مۇنى ساناپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. ولار دوكتورس-كوممونستاعى نەكەدەن اجىراتۋ پروسەسىنە قاتىناستى ۇلكەن شىعىنعا قاراماستان، ءۇيلى-باراندى كەدەيلەرگە ايەلدەرىمەن اجىراسۋعا كەڭ پەيىلدىلىكپەن كەڭشىلىك ەتتى. ەندى بۇرىنعىسىنشا ادامدى سەمياسىن اسىراۋعا ءماجبۇر ەتۋدىڭ ورنىنا ولار ونى سەمياسىنان الاستاپ، بويداققا اينالدىردى! ەگەر بۇل جۇمىس ۇيىمەن قاتىناستى بولماعاندا سوڭعى ەكى پۋنكتىنە بولا قوعامنىڭ قانشاما وتىنىشتىلەرى جاردەم سۇراپ بۇلاردىڭ ەسىگىن توزدىرار ەدى، ءبىراق سوۆەت مۇشەلەرى دە ءتىس قاققان جاندار بولاتىن، سول سەبەپتى دەرەۋ مۇنداي اسقىنۋدىڭ الدىن-الا شارا قولداندى.
وليۆەر تۆيست مۇندا كەلگەن جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا بۇل جۇيەنى بار جەردە قولدانىپ جاتتى. العاشىندا بۇل كوپ شىعىن اكەلدى، تابىتشىلاردىڭ قالتاسى قالىڭدادى جانە وسىنداي بوتقادان كەيىن بىر-ەكى جۇمادان سوڭ، كەدەيلەردىڭ ولپى-سولپى كەڭىپ سالا بەرگەن كيىمىن ۇزدىكسىز قايتا تىگۋ قاجەت بولدى. ءبىراق جۇمىس ءۇيىنىڭ تۇرعىندارى دا ارىقتىعى جونىنەن كەدەيلەردەن اسىپ تۇسپەسە كەم بولعان جوق تا، سوۆەت مۇشەلەرىنىڭ ەكى ەزۋلەرى ەكى قۇلاقتارىنا جەتتى.
بالالاردى كىرپىش قابىرعالى، اباجاداي زالدا تاماقتاندىراتىن؛ ونىڭ ءبىر بۇرىشىندا قازان تۇراتىن دا، تاماققا بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا الجاپقىش بايلاعان باقىلاۋشى سول قازاننان ءبىر نەمەسە ەكى ايەلدىڭ كومەگىمەن بوتقا تاراتاتىن. ءاربىر بالا وسى تاماشا قويمالجىڭنان ءبىر-بىر تاباق الاتىن، مەرەكەلەردە بۇدان وزگە ەكى جارىم ۋنسيا نان بەرەتىن. تاباقتار ەش ۋاقىتتا جۋىلىپ كورگەن ەمەس. بالالار ونىڭ ءتۇبى جالتىراعانشا قاسىقپەن تىرنالايتىن، مۇنى بولعان سوڭ (بۇل تىم ۇزاق ۋاقىت العان ەمەس، سەبەبى، قاسىقتىڭ دا ۇلكەندىگى تاباقتاي ەدى)، ولار قازانعا تەلمىرىپ، تاپ ءبىر وعان جيىلعان كىرپىشتى جەپ جىبەرەردەي كوزدەرىن ساتىپ وتىراتىن دا، كەزدەيسوق تۇرىپ قالعان بوتقا ءتۇيىرىن تابۋعا تىرىسىپ، اشقاراقتانا ساۋساقتارىن سوراتىن. بالالاردىڭ تابەتتەرى تاماشا ەدى. وليۆەر تۆيست پەن جولداستارى ءۇش اي بويى تويا تاماق ىشپەي، ازاپ شەگىپ، ءولىم حالىنە جەتتى؛ اقىرى ولاردىڭ سونشالىق بۇراتىلىپ، اشتىقتان جىندانا جازداعاندارى سونشا، جاسىنا قاراعاندا بويشاڭ، ءارى مۇنداي قۇقايدى كورمەگەن ءبىر بالا (اكەسى زامانىندا كىشكەنتاي اسحانا ۇستاپتى) جابىققان كەيىپپەن جولداستارىنا: ەگەر وزىنە ەندى ءبىر تاباق، بوتقا قوسىپ بەرمەسە، ءتۇن ىشىندە بايقاماي جانىندا ۇيىقتاپ جاتقان ءالسىز بالانى جەپ قويام با دەپ قورقاتىنىنا ەمەۋرىن بىلدىرگەن. كوزى، تىم جابايى دا اشقاراق كورىنگەندىكتەن بالالار وعان يمانداي سەندى. اقىلداسىپ، كەشكىلىك تاماقتان كەيىن باقىلاۋشىعا كىم بارىپ تاعى بوتقا سۇرايتىندىعىنا جەرەبە تاستادى. جەرەبە وليۆەر تۆيسكە شىقتى. ىمىرت ءۇيىرىلىپ، بالالار ورىندارىنا وتىردى. اسپاز كيىمىندەگى باقىلاۋشى قازاننىڭ ماڭىنا جايعاستى؛ جارلى كومەكشى قىزدار ونىڭ ارت جاعىندا تۇر. بوتقا تاباقتارعا قۇيىلدى. بولماشى تاعام الدىندا ۇزاق دۇعا وقىلدى. بوتقا دەمدە جوق بولدى، بالالار ءوزارا سىبىرلاسىپ، وليۆەرگە كوزدەرىن قىستى، ال جاقىن تۇرعاندارى ونى يتەرمەلەي باستاعان. اشتىقتان ازاپقا تۇسكەن كىشكەنتاي وليۆەردىڭ ارعى-بەرگىنى ويلاستىرۋعا دارمەنى جوق ەدى.
ول ستولدان تۇرىپ، قولىنا تاباق، قاسىعىن ۇستاعان كۇيى باقىلاۋشىعا كەلدى دە، ءوز باتىلدىعىنان ءوزى زارەسى ۇشا:
— كەشىرىڭىز، سەر، مەنىڭ تاعى ىشكىم كەلەدى، — دەدى.
باقىلاۋشى دەنساۋلىعى زور، الپامساداي ادام بولعانىمەن، قۇپ-قۋ بولىپ كەتتى. تاڭدانعاننان تاستاي قاتىپ قالعان ول، بىرنەشە سەكۋند بويى كىشكەنتاي بۇلىكشىدەي كوز ايىرماي تۇردى دا، سونان سوڭ جاردەم كۇتكەندەي قازانعا سۇيەنە بەردى. كومەكشى قىزدار تاڭدانعاننان، ال بالالار قورىققاننان تاستاي قاتىپ قالعان.
— نە دەدىڭ؟ — دەدى اقىرى باقىلاۋشى ارەڭ تىلگە كەلىپ.
— كەشىرىڭىز، سەر، — دەپ قايتالادى وليۆەر، — مەنىڭ تاعى تاماق ىشكىم كەلەدى.
باقىلاۋشى وليۆەردى باستان شومىشپەن سالىپ قالىپ، قولىنان شاپ بەردى دە، ءبيدلدى شاقىرىپ، باجىلداپ قويا بەردى.
سوۆەت سالتاناتتى ماجىلىسكە دايارلانا بەرگەندە، ميستەر بامبل ەسى شىعىپ بولمەگە كىرىپ كەلدى دە، بيىك كرەسلوعا جايعاسقان جەنتلمەنگە:
— ميستەر ليمكينس، عافۋ ەتىڭىز، سەر! وليۆەر تۆيست قوسىمشا بوتقا سۇراپتى، — دەدى.
بارلىعى ابىگەرلىككە ۇشىرادى. مىنا سۇمدىقتان بارلىعىنىڭ دا تۇستەرى بۇزىلىپ كەتتى.
— قوسىمشا بوتقا ما؟ — دەپ قايىرا سۇرادى ليمكينس. — سابىر ەتىڭىز، بامبل، ماعان ۇعىنىقتى جاۋاپ بەرىڭىز. مەن ءسىزدى دۇرىس تۇسىنسەم، ول وزىنە تيەسىلى كەشكى اسىن ىشكەننەن كەيىن قوسىمشا سىباعا سۇراعان عوي، سولاي ما؟
— تۇپ-تۋرا سولاي بولدى، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى بامبل.
— بۇل بالا ءوز ءومىرىن دار اعاشىندا اياقتايدى، — دەدى اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن. — مەن بىلەم: بۇل بالا ءوز ءومىرىن دار اعاشىندا اياقتايدى.
ەشكىم دە جەنتلمەننىڭ پايعامبارلىعىن تەرىسكە شىعارعان جوق. قىزۋ پىكىر تالاس باستالدى. وليۆەردى دەرەۋ قاماۋعا جىبەرۋگە كەلىستى، كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ قاقپاعا پريحودتى وليۆەر تۆيستەن ازات ەتكەن كەز كەلگەن ادامعا بەس فۋنت سىيلىق بەرىلەتىنىن بىلدىرەتىن حابارلاندىرۋ جاپسىرىلدى. وزگە سوزبەن ايتقاندا، بەس فۋنت پەن وليۆەر تۆيست كاسىپپەن، ساۋدامەن نەمەسە وزگە بىردەڭەمەن اينالىساتىن، وزدەرى شاكىرتكە مۇقتاج كەز كەلگەن ەركەككە، نە ايەلگە بەرىلەتىن بولدى.
— ەشقاشان دا، ەشنارسەگە دە، — دەدى كەلەسى كۇنى قاقپانى قاعىپ تۇرعاندا حابارلاندىرۋدى وقىعان اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن، — مىنا بالانىڭ ءوز ءومىرىن دار اعاشىندا اياقتايتىندىعىنا سەنگەندىگىمەن كامىل سەنگەن جوق ەدىم.
اق كەۋدەشەلى جەنتلمەننىڭ ايتقانى كەلە مە، جوق پا، ونى كورسەتۋ ءۇشىن بۇل حيكايانىڭ قىزىعىنان ايىرعىم كەلمەيدى (مۇندا ونداي قاسيەت بار دەگەن سەنىممەن) جانە وليۆەر ءتۆيستى سونداي قورقىنىشتى اجال كۇتىپ تۇر ما، جوق پا ونى دا مەڭزەۋدەن اۋلاقپىن.
III تاراۋ
وليۆەر ءتۆيستىڭ اقىسى كوپ، جۇمىسى جوق جايلى ورىن دەۋگە كەلە قويمايتىنداي قىزمەت ورنىنا تاپ بولا جازداعانى ءجايلى اڭگىمەلەيدى
قورلاۋ مەن ماسقارالىق قىلمىستان — قوسىمشا ۇلەس سۇراعاننان — كەيىنگى بۇكىل اپتا بويى وليۆەر سوۆەتتىڭ مەيىرىمدى دە دانىشپاندىق بۇيىرۋىمەن قاراڭعى، بوس بولمەدە قاماۋدا وتىردى. ءبىر قاراعان ادامعا ەگەر اق كەۋدەشەلى جەنتلمەننىڭ ايتقانىنا شىنايى قۇرمەتپەن قۇلاق، اسسا، قول ورامالىنىڭ ءبىر ۇشىن قابىرعاداعى ىلگەككە بايلاپ، ەكىنشى ۇشىنا اسىلىپ، الگى جەنتلمەننىڭ پايعامبارلىق كورىپكەلدىگىن دالەلدەپ شىعار ەدى دەپ پايىمدار ەدىك. دەگەنمەن بۇل ەرلىكتى ىسكە اسىرۋعا ءبىر كەدەرگى بولدى، اتاپ ايتقاندا: ءسان-سالتانات بۇيىمى سانالاتىن قول ورامالدار تولىق قۇرامدا جينالعان سوۆەتتىڭ ارناۋلى بۇيرىعىمەن قول قويىلىپ، ءمور باسىلىپ، جۇرتقا سالتاناتتى تۇردە جاريالانىپ، كەلەر عاسىرلار بويى دا جارلى ادامداردىڭ تاناۋىنان الاستاتىلعان بولاتىن.
تاعى ءبىر ماڭىزدى كەدەرگى وليۆەردىڭ جاسى مەن بالالىق دۇنيە تانىمى ەدى. كۇنى بويى اعىل-تەگىل جاس توككەن ول، جاندى جابىقتىرعان ۇزاق ءتۇن كەلىسىمەن قاراڭعىعا قاراماۋعا تىرىسىپ، قولىمەن كوزىن كولەگەيلەپ، بۇرىشقا تىعىلىپ الىپ، ۇيىقتاپ كەتۋگە تىرىستى. قايتا-قايتا ويانىپ، باسىن كوتەرىپ، تۇلا بويى ءدىر-دىر قاققان بالا قابىرعاعا جابىسا ءتۇستى، سۇپ-سۋىق قاتتى قابىرعا جاپادان-جالعىز ءوزىن قورشاعان قاراڭعىلىقتا پانا بولاتىنداي كوردى.
بۇل «جۇيەنىڭ» جاۋلارى وليۆەر جالعىز قامالعاندا دەنساۋلىعىنا قاجەتتى جاتتىعۋلاردان، جاقسى ورتا مەن رۋحاني جۇباتۋدان مۇلدە ادا بولعان ەكەن دەپ ويلاپ جۇرمەسىن. ەگەر جاتتىعۋ جاعىنا كەلسەك، ايتا قالعانداي سۋىق كۇندە بالاعا ءار تاڭ سايىن تاس قابىرعامەن قورشالعان اۋلاداعى ناسوستان ۇستىنە مۇزداي سۋ قۇيۋعا رۇقسات ەتىلدى، وعان سۋىق ءتيىپ قالماۋىنىڭ قامىن جەگەن ميستەر بامبل تاياعىنىڭ كومەگىمەن بالانىڭ دەنەسى جىلۋ سەزىنىپ تۇرۋىن قاداعالاۋمەن بولدى. جاقسى ورتا جاعىنا كەلسەك، ونى ءاربىر ەكى كۇن سايىن بالالار تاماقتاناتىن زالعا اپارىپ، وزگەلەرگە ونەگە بولۋ ءۇشىن جۇرت الدىندا جونىنان تاسپا ءتىلىپ وتىردى. ال رۋحاني تىنىشتىعىنان ادا قىلماۋ ءۇشىن ونى تەپكىلەپ وتىرىپ، ءار كەش سايىن دۇعا وقيتىن ۋاقىتتا سول زالعا قايتا قۋىپ اكەلىپ، بالالاردىڭ سوۆەتتىڭ شەشىمىمەن ارناۋلى قوسىمشا ەنگىزىلگەن جالپى دۇعاسىن تىڭداپ، جانىن تىنىشتاندىرۋعا كەڭشىلىك ەتتى؛ ارنايى قوسىمشادا بالالار وزدەرى جاقسى، ادامگەرشىلىكتى، ومىرگە دەپ ريزا ءارى ءتىلالعىش ەتە گور جانە وليۆەر ءتۆيستىڭ كۇناسى مەن جاماندىعىنان ساقتاي گور دەپ جالبارىندى؛ سوڭعى دۇعادا ونىڭ زۇلىم كۇشتەردىڭ ىقپالىندا جۇرگەندىگى، سايتاننىڭ ءوز فابريكاسىنان تىكەلەي شىققان بۇيىم ەكەندىگى ايقىن ايتىلادى.
وليۆەر وسىنداي جاعدايدا جىرعاپ جۇرگەندە، ءبىر كۇنى ەرتەمەن مۇرجا تازالاۋشى ميستەر گەمفيلد ءوز پاتەرىنىڭ قوجايىنى قادالا سۇراعان ارەندالىق اقىسىنىڭ قالعانىن قالاي تولەۋ جولدارىن ويلاستىرىپ، تەرەڭ ويعا باتىپ حاي-ستريتپەن كەلە جاتتى. ءوز قاراجاتىن قانشالىقتى قينالا ەسەپتەگەنىمەن ميستەر گەمفيلد وزىنە قاجەتتى بەس فۋنتقا جەتكىزە الماي-اق قويدى؛ قايداعى ءبىر اريفمەتيكالىق تىعىرىققا تىرەلىپ، باسىن ءوز ەسەگىنە ۇرىپ سىندىرىپ جىبەرگىسى كەلگەن ول، كەنەت، جۇمىس ۇيىمەن قاپتالداسا بەرىپ، قاقپاداعى حابارلاندىرۋدى بايقاپ قالدى.
— تر-ر، — دەدى ميستەر گەمفيلد ەسەگىنە.
شاماسى ارتىلعان ەكى قاپ كۇلدەن قۇتىلعان سوڭ بىر-ەكى كاپۋستا وزەگى تيە مە، جوق پا سوعان باسى قاتىپ كەلە جاتسا كەرەك، ەسەكتىڭ ءوزى دە تەرەڭ وي ۇستىندە ەدى، سوندىقتان يەسىنىڭ ءامىرىن ەستىمەگەن ول جەلە جورتىپ العا تارتا بەرگەن.
ەسەككە، اسىرەسە ونىڭ كوزىنە باعىتتالعان قارعىسىن جاۋدىرا، اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىققان ميستەر گەمفيلد وعان تۋرا ۇمتىلدى دا، باسىنان سالىپ جىبەردى، بۇل سوققىدان ەسەكتىڭ باسىنان وزگە كەز-كەلگەن باستىڭ بىت-شىتى شىعار ەدى. سونان سوڭ ەسەكتىڭ جۇگەنىنەن ۇستاي الىپ، قوجايىن كىم ەكەنىن ەسىنە ءتۇسىرۋ ءۇشىن قاتتى جۇلقىپ قالدى دا، كەرى بۇردى. وسىدان كەيىن ەسەك الگى اراعا قايتا ورالعانشا ەسىن جيا الماسىن دەپ باستان جانە ءبىر پەرىپ جىبەردى. وسىلايشا دايارلىقتارىن اياقتاعان ول حابارلاندىرۋدى وقۋعا قاقپاعا قاراي بەت الدى.
قاقپا الدىندا قولىن ارتىنا ۇستاپ، سوۆەت وتكەن بولمەدە جاڭا عانا تەرەڭ پىكىرلەر بىلدىرگەن اڭ كەۋدەشەلى جەنتلمەن تۇرعان. ميستەر گەمفيلد پەن ەسەكتىڭ اراسىنداعى از-كەم ءدۇردارازدىقتى باقىلاپ تۇرعان ول قۋانا جىميدى، سەبەبى، ميستەر گەمفيلدتىڭ وليۆەر تۆيسكە ناعىز قاجەتتى قوجايىن ەكەنىن بىردەن اڭعارعان ەدى. قاعازدى وقىپ شىققان ميستەر گەمفيلد تە جىميدى، سەبەبى وعان قاجەتى تاپ وسى بەس فۋنت بولاتىن؛ ال بۇل سوماعا قوسىمشا رەتىندە بەرىلەتىن بالاعا كەلسە، جۇمىس ۇيىندەگى ىشىپ-جەمنەن حاباردار ميستەر گەمفيلد بالانىڭ ءتۇتىن تارتقىشتاردان ءوتۋ ءۇشىن تاپتىرمايتىن شاعىن ەكەندىگىنە سەنىمى كامىل-دى. سوندىقتان ول حابارلاندىرۋدى باسىنان اياعىنا دەيىن قايتادان وقىپ شىعىپ، قۇرمەت كورسەتكەن ەسەبىندە ساۋساعىن ءجۇن بوركىنە تيگىزىپ قويدى دا، اق كەۋدەشەلى جەنتلمەنگە ءتىل قاتتى.
— سەر، مىنا پريحود شاكىرتتىككە بەرگەلى وتىرعان بالا... — دەپ باستادى ميستەر گەمفيلد.
— ءيا، قىمباتتىم، — دەپ ونى قوستاي جىميدى اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن. — ءسىز ول تۋرالى نە ايتپاق ەدىڭىز؟
— ەگەر پريحود ونىڭ تاماشا كاسىپكە، مۇرجا تازالاۋشىنىڭ قۇرمەتتى كاسىبىنە ۇيرەنگەنىن قالاسا، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى ميستەر گەمفيلد، — وندا مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، ماعان شاكىرت كەرەك، مەن ونى الۋعا ءازىرمىن.
— كىرىڭىز، — دەدى اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن.
از-كەم بوگەلىپ قالعان ميستەر گەمفيلد، ءوزى جوقتا قاشىپ كەتپەسىن دەگەن ويمەن ەسكەرتۋ رەتىندە ەسەگىن باستان تاعى ءبىر سالىپ قالىپ، جۇگەننەن جۇلقىپ قويدى دا، اق كەۋدەشەلى جەنتلمەننىڭ سوڭىنان ىلەسىپ، وسى كىسىنى وليۆەر ءبىرىنشى رەت كورگەن بولمەگە كىردى.
— وڭباعان كاسىپ، — دەدى ميستەر ليمكينس، گەمفيلد ءوز تىلەگىن تاعى قايتالاپ شىققان سوڭ.
— بالالاردىڭ ءتۇتىن مۇرجالارىندا تۇنشىعىپ تا قالعان جايلارى بولعان،— دەدى وزگە ءبىر جەنتلمەن..
— بۇل بالانى سىرتقا شىعۋعا ءماجبۇر ەتۋ ءۇشىن كامينگە جاعاردا ساباندى سۋعا شىلاعاندىقتان بولادى عوي، — دەدى گەمفيلد. — بۇدان تەك ءتۇتىن عانا شالقيدى، ال وت جوق! ال تۇتىننەن ەشقانداي پايدا جوق، ول بالانى تىسقا شىعۋعا ءماجبۇر ەتكەننىڭ ورنىنا، قايتا ونىڭ ۇيقىسىن كەلتىرەدى، ال ول قۋلارعا كەرەگىنىڭ ءوزى دە سول. بالا دەگەن تىم بىربەتكەي جانە جالقاۋ حالىق، جەنتلمەندەر، ولاردى تەز تۇسۋگە ءماجبۇر ەتۋگە لاپىلداعان وتتان ارتىق ەشنارسە جوق. ونىڭ ۇستىنە بۇل جاردەم دە بولادى، جەنتلمەندەر، ەگەر ولار مۇرجاعا قىسىلىپ قالعانداي جاعدايدا، وكشەلەرىنە وت ءتيدى-اق، بولدى، ولار جانىن سالىپ شىعۋعا تىرىسادى.
مۇنداي تۇسىنىكتەمە اڭ كەۋدەشەلى جەنتلمەندى قىزىققا باتىرعانداي-اق ەدى، ءبىراق بۇل كوڭىلدىلىك ميستەر ليمكينستىڭ ءبىر كوزقاراسىنان-اق عايىپ بولدى. بۇدان سوڭ سوۆەت مۇشەلەرى ءوزارا بىرنەشە مينۋتتاي كەڭەستى. ءبىراق وتە اقىرىن سويلەگەندىكتەن، بۇدان اندا-ساندا «شىعىندى ازايتۋ»، «بالانسقا تاماشا بولار ەدى»، «ەسەپتى باسىپ شىعارارمىز» دەگەن سياقتى سوزدەردى عانا ۇعىپ قالۋعا بولار ەدى. بۇل سوزدەردىڭ ءوزى انالار قايتا-قايتا، ءارى انىق ايتقاندىقتان عانا قۇلاققا شالىنعان.
اقىرى سىبىرلاۋ دوعارىلىپ، سوۆەت مۇشەلەرى ءوز ورىندارىنا جايعاسىپ، قايتادان سالتاناتتى كەيىپتەرىنە كەلگەن سوڭ ميستەر ليمكينس:
— ءبىز ءسىزدىڭ ۇسىنىسىڭىزدى تالقىلادىق، ءبىراق قولداي المايمىز، — دەدى.
— تىپتەن قولداي المايمىز، — دەدى اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن.
— ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتامىز، — دەپ قوستاپ قويدى وزگە سوۆەت مۇشەلەرى.
ميستەر گەمفيلد ءۇش-تورت بالانى ۇرىپ ءولتىردى دەگەن تۇككە تۇرمايتىن ايىپتاۋدان جاپا شەككەندىكتەن، ىسكە ەشقانداي قاتىناسى جوق بۇل جاعداي سوۆەت مۇشەلەرىنىڭ شەشىمىنە ىقپالىن تيگىزگەن-اۋ دەگەن وي باسىندا جىلت ءوتتى. راس، بۇل ولاردىڭ كۇندەلىكتى ىس-ارەكەتتەرىنە مۇلدە جۋىقتامايتىن دا ەدى، دەگەنمەن ەسكى قاڭقۋدى قايتا جاندىرۋعا پالەندەي قۇلقى بولماعان ول بوركىن ۋماجداپ جايىمەن ستولدان شەتتەي بەرگەن.
— سونىمەن سىزدەردىڭ ونى ماعان بەرگىلەرىڭىز كەلمەيدى عوي، جەنتلمەندەر؟ — دەپ سۇرادى ميستەر گەمفيلد ەسىكتىڭ الدىندا توقتاي بەرىپ.
— بەرگىمىز كەلمەيدى، — دەپ جاۋاپ قايىردى ميستەر ليمكينس، — كاسىبىڭىز ناشار، ءبىز سىزگە تيەسىلى سىيلىقتى ازايتۋ قاجەت دەپ سانايمىز.
ميستەر گەمفيلدتىڭ ءجۇزى جايناپ سالا بەردى، ول شاپشاڭ باسىپ ستولعا كەلدى دە:
— قانشا بەرەسىزدەر، جەنتلمەندەر؟ قانەكي! جارلىنى جابىرلەمەڭىزدەر. قانشا بەرەسىزدەر؟ — دەدى.
— مەنىڭشە، ءۇش فۋنت ون شيللينگ جەتەتىن سياقتى، — دەدى ميستەر ليمكينس.
— ون شيللينگتى الىپ تاستاۋ كەرەك، — دەپ اڭگىمەگە ارالاستى اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن.
— تىڭداڭىزدار، — دەدى گەمفيلد، — ءتورت فۋنتقا كەلىسەيىك، جەنتلمەندەر. ءتورت فۋنت دەپ كەلىسەلىك، ءسويتىپ سىزدەر ودان ماڭگىگە قۇتىلاسىزدار. جاراي ما؟
— ءۇش فۋنت تا، ون، — دەپ شەگەلەي قايتالادى ليمكينس.
— قۇلاق سالىڭدار، جەنتلمەندەر، ايىرمانى تەڭ بولەيىك، — دەگەن ۇسىنىس ايتتى گەمفيلد. — ءۇش فۋنت تا ون بەس.
— ءبىر فارتينگ تە قوسپايمىن، — بولدى ميستەر ليمكينستىڭ ناقتى جاۋابى.
— سىزدەر مەنى قاتتى قىسىپ جىبەردىڭىزدەر عوي، — دەدى گەمفيلد ەكىۇشتىلاۋ ۇنمەن.
— جارار، جارار! ساندىراق! — دەدى اڭ كەۋدەشەلى جەنتلمەن. — ول ەشقانداي سىيلىقسىز-اق الۋعا تۇرادى. الىڭىز ونى، اقىماق! بۇل سىزگە ەڭ قولايلى بالا. وقتا-تەكتە سىباعاسىن بەرىپ وتىرىڭىز، زيانى جوق. ال ونى اسىراپ-ساقتاۋ دا قىمباتقا تۇسپەيدى، سەبەبى ول كوزىن تىرناپ اشقاننان تويا تاماق ىشپەگەن. حا-حا-حا!
ميستەر گەمفيلد وتىرعانداردى جىمىسقىلانا ءبىر شولىپ ءوتتى دە، ولاردىڭ دا جىميىپ وتىرعاندارىن بايقاعان سوڭ، ءوزى دە ىرجيىپ قويدى. ساۋدا ساقالى سيپالدى. ميستەر بامبلگە وليۆەر مەن ونىڭ دوكۋمەنتتەرى سول كۇنى كود قويعىزۋ مەن بەكىتۋ ءۇشىن سوتقا جونەلتىلۋى كەرەكتىگىن دەرەۋ ءمالىم ەتتى.
وسى شەشىمدى ورىنداۋ ۇستىندە ايران-اسىر تاڭدانعان كىشكەنتاي وليۆەردى قاماۋدان بوساتىپ، تازا كويلەك كيۋدى بۇيىردى. وزىنە مۇلدە جات وسى ءبىر گيمناستيكالىق جاتتىعۋدى اياقتاۋى-اق مۇڭ ەكەن، ميستەر بامبل ءوز قولىمەن وعان ءبىر تاباق بوتقا مەن ناننىڭ مەيرامداعى ۇلەسىن — ەكى جارىم ۋنسياسىن اكەپ بەردى.
وسى ءبىر جان تەبىرەنتەرلىك كورىنىستەن وليۆەر جىلاپ قويا بەرگەن: ول، — بۇلاي بولۋى زاڭدى دا ەدى، — شاماسى، سوۆەت ءوزىن الدەبىر پايدالى ماقساتقا بولا ولتىرگەلى وتىرعان شىعار، ايتپەسە بۇلاي تاماقتاندىرار ما ەدى دەپ ويلاعان.
— جىلاما، وليۆەر، ايتپەسە كوزىڭ قىزارىپ كەتەدى. بوتقانى جە دە، العىسىڭدى ءبىلدىر، — دەدى ميستەر بامبل سالتاناتتى ۇنمەن. — سەنى شاكىرتتىككە بەرگەلى جاتىر، وليۆەر.
— شاكىرتتىككە دەيسىز بە، سەر؟— دەپ قايىرا سۇرادى بالا ءدىر-دىر ەتىپ.
— ءيا، وليۆەر، — دەدى ميستەر بامبل. — اتا-اناڭنىڭ ورنىن باسقان قايىرىمدى، جۇمساق جۇرەك جەنتلمەندەر، وليۆەر، سەنى اياعىڭنان تىك تۇرعىزىپ، ادام بولسىن دەپ، مۇنىڭ ءوزى پريحودقا ءۇش فۋنت ون شيللينگكە تۇسسە دە، شاكىرتتىككە بەرگەلى وتىر. ءۇش فۋنت، ون شيللينگ، وليۆەر! جەتپىس شيللينگ، ءجۇز قىرىق التى پەنستىكتەر. جانە مۇنىڭ بارلىعىن ەشكىم دە ۇناتپايتىن، تۇككە تۇرعىسىز جەتىمەك ءۇشىن!
ميستەر بامبل جانتۇرشىگەرلىك داۋىسپەن ايتىلعان ءسوزىن تىنىس الۋ ءۇشىن كىلت ۇزگەندە سورلى بالانىڭ جۇزىنەن كوز جاسى تارامدالىپ قويا بەردى دە، ول وكىرە جىلاپ جىبەردى.
— جەتەر، — دەگەن ميستەر بامبلدىڭ ۇنىندە الگىندەگى سالتاناتتان ءىز دە قالعان جوق، سەبەبى قىزىل ءسوزىنىڭ بالاعا قاندايلىق، اسەر ەتىپ جاتقاندىعىن كورۋ وعان ماقتانىش ەدى. — جەتەر، وليۆەر! كوزىڭدى كۇرتەڭنىڭ جەڭىمەن ءسۇرت جانە جاسىڭدى بوتقاعا تامىزبا. مۇنىڭ وتە اقىلسىزدىق، وليۆەر.
بۇل شىنىندا دا اقىلسىزدىق ەدى، سەبەبى بوتقادا سۋ ونسىز دا جەتكىلىكتى بولاتىن.
سوتقا بارار جولدا ميستەر بامبل وليۆەرگە ءقازىر ول ءوزىن اسا باقىتتى سەزىنۋى قاجەتتىگىن، ەگەر كارى جەنتلمەن شاكىرت بولۋعا ريزامىسىڭ دەپ سۇراي قالسا، شىن ىقىلاسىممەن دەپ جاۋاپ بەرۋ كەرەكتىگىن ۇقتىرىپ جاتتى. ونىڭ ەكى جارلىعىن دا ورىنداۋعا وليۆەر ۋادە ەتتى، ەگەر ايتقانىن ىستەمەسە ارعى تاعدىرىنىڭ نە بولارىن ميستەر بامبل جۇقالاپ ەسكەرتىپ تە ۇلگىرگەن-دى. ولار سوت كامەراسىنا كەلگەن سوڭ، ميستەر بامبل بالانى كىشكەنتاي بولمەگە بەكىتتى دە، ءوزى كەلگەنشە وسى جەردە كۇتۋگە ءامىر ەتتى.
جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس سوققان بالا جارتى ساعاتتاي كۇتىپ قالدى. وسى ۋاقىت وتىسىمەن بۇل جولى ءۇش بۇرىشتى قالپاقسىز باسىن ەسىككە سۇعىپ، ميستەر بامبل داۋىستاي سويلەگەن.
— وليۆەر، قىمباتتىم، جەنتلمەندەرگە بارالىق. — وسى سوزدەردى ايتىسىمەن ميستەر بامبل قايتادان قاتال، قاھارلى كەيىپكە ەنىپ، سىبىرلاي ءتىل قاتتى. — مەنىڭ ايتقانىم ەسىڭدە بولسىن، وڭباعان بالا!
ونىڭ ءتىل قاتۋ مانەرى ەسىن شىعارعان وليۆەر بەيكۇنا كوزبەن ميستەر بامبلدىڭ بەتىنە قاراپ ەدى، انا جەنتلمەن ونىڭ ءتىل قاتۋىنا مۇرشاسىن كەلتىرمەي، ەسىگى اشىق تۇرعان جاپسارلاس بولمەگە الىپ كىردى.
بۇل اباجاداي تەرەزەسى بار كەڭ بولمە ەكەن. كەڭسە ۇستەلىنىڭ جانىندا شاشتارىن وپالاعان ەكى قارت جەنتلمەن وتىر؛ بىرەۋى گازەت قاراپ، تاسباقانىڭ قابىعىنان كوزىلدىرىك كيگەن، ەكىنشىسى الدىندا جاتقان ءبىر جاپىراق پەرگامەنتكە ۇڭىلۋدە. ميستەر ليمكينس ۇستەلدىڭ ءبىر جاعىندا تۇر، ال جۋىنۋدىڭ ىرىمىن جاساعان ميستەر گەمفيلد بولسا ەكىنشى جاعىندا؛ بيىك ەتىك كيگەن كەسكىندەرى سۇيكىمسىز ەكى-ۇش ادام جانە تۇر.
كوزىلدىرىكتى قارت جەنتلمەن اقىرى ءبىر جاپىراق پەرگامەنتكە ۇڭىلگەن بويى قالعىن كەتكەن، ميستەر بامبل وليۆەردى ۇستەلدىڭ الدىنا الىپ كەلگەننەن سوڭ ۇنسىزدىك بىرنەشە مينۋتقا سوزىلدى.
— مىنە، الگى بالا، قۇرمەتتىم، — دەدى ميستەر بامبل،
گازەت وقىپ وتىرعان قارت جەنتلمەن باسىن كوتەردى دە،
قاسىنداعى قارت جەنتلمەننىڭ جەڭىنەن تارتىپ قالىپ ەدى، اناۋ ويانىپ كەتتى.
— 0، مىناۋ الگى بالا ما؟ — دەپ سۇرادى قارت جەنتلمەن.
— ءدال ءوزى، سەر، — دەپ جاۋاپ بەردى بامبل. — قىمباتتىم، سۋدياعا تاعزىم ەت.
وليۆەر سەلك ەتە ءتۇستى دە، قۇرمەتپەن ءيىلىپ قويدى. سۋديانىڭ وپالانعان شاشىنا قاراپ تۇرىپ ول، شىنىمەن-اق سوۆەتتىڭ بارلىق مۇشەلەرى باستارىنداعى اق شاڭمەن تۋىپ، بىردەن سوۆەت مۇشەلەرىنە اينالدى ما ەكەن دەپ ويلادى.
— ال، — دەدى قارت جەنتلمەن، — بۇعان مۇرجا تازالاۋشىنىڭ كاسىبى ۇنار دەپ ويلايمىن؟
— اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ تۇر، قۇرمەتتىم، — دەپ جاۋاپ قاتقان بامبل، وزىمەن تالاسۋدىڭ پايداسىز ەكەندىگىن مەزگەپ وليۆەردى جۇرتقا بىلدىرمەي شىمشىپ الدى.
— ءسويتىپ ونىڭ مۇرجا تازالاۋشى بولعىسى كەلەدى عوي، سولاي ما؟ — دەپ سۇرادى قارت جەنتلمەن.
— ەگەر ءبىز ونى كۇنى ەرتەڭ كەز كەلگەن وزگە كاسىپكە ۇيرەنۋگە بەرسەك، سول بويدا قاشىپ كەتەر ەدى، قۇرمەتتىم،— دەپ جاۋاپ قاتتى بامبل.
— ال مىنا كىسى، ونىڭ بولاشاق قوجاسى... سەر... سەر... ءسىز وعان وڭ كوزىڭىزبەن قاراپ.. تاماقتاندىرىپ... جانە باسقاسىن دەگەندەي، سولاي ەمەس پە، سەر؟ —دەدى قارت جەنتلمەن.
— مەن ىستەيمىن دەپ ايتقان ەكەم، ىستەيمىن،— دەپ تۇنەرە ءتىل قاتتى ميستەر گەمفيلد.
— ءسوزىڭىز دورەكىلەۋ ەكەن، دوستىم، ءبىراق ءوز بايقاۋىمشا، ادال دا، بىربەتكەي ادام سياقتىسىز،— دەدى قارت جەنتلمەن، كوزىلدىرىگىن وليۆەر ءۇشىن بەرىلەتىن سىيلىقتىڭ ۇمىتكەرىنە باعىتتاي بەرىپ.
ۇمىتكەردىڭ قورقىنىشتى كەسكىن-كەلبەتى ونىڭ زۇلىم ادام ەكەنىن ايقىنداپ-اق تۇر ەدى. ءبىراق سۋديانىڭ كەزى ناشار كورەتىن-دى، سوندىقتان دا وزگەلەر بايقاپ قالعان نارسەنى ونىڭ كورە قويۋى قيىنداۋ بولاتىن.
— سولاي بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن، سەر، — دەدى ميستەر گەمفيلد جەكسۇرىن مىسقىلمەن.
— بۇعان ءشۇبام جوق، دوستىم مەنىڭ، — دەپ قوستاپ قويدى مۇرنىنا كوزىلدىرىگىن ورنىقتىرىپ العان قارت جەنتلمەن سيا ساۋىتتى ىزدەستىرىپ جاتىپ.
بۇل وليۆەردىڭ ومىرىندەگى شەشۋشى ءسات ەدى. ەگەر سيا ساۋىت قارت جەنتلمەن ىزدەگەن جەردە تۇرسا ول قالامىن سياعا مالىپ الىپ، قاعازعا قول قويار ەدى دە — وليۆەردى دەرەۋ الىپ كەتەتىن ەدى. ءبىراق سيا ساۋىت تاپ تاناۋىنىڭ استىندا تۇرعاندىقتان ول، البەتتە، ۇستەل ءۇستىن تۇگەل شولىپ وتسە دە، تابا الماي، ىزدەۋىن جالعاستىرا ءتۇسىپ، قارسى الدىنا قاراپ قالعاندا كوزى وليۆەر ءتۆيستىڭ قۇپ-قۋ، شوشىنعان جۇزىنە ءتۇستى. بالا بامبلدىڭ ەجىرەيە قاراعان كوزقاراسىنا، شىمشىلاۋىنا نازار اۋدارماستان، بولاشاق قوجايىننىڭ سۇيكىمسىز كەلبەتىنە زارەسى ءزار تۇبىنە كەتە قاراپ تۇر ەدى دە، مۇنىسى ءتىپتى كوزى شالا كورەتىن سۋديادان دا قاعىس قالمادى.
قارت جەنتلمەن بوگەلىپ، قالامىن قويىپ، نازارىن وليۆەردەن ميستەر ليمكينسكە اۋدارىپ ەدى، ءبىر شىمشىم تەمەكى العان اناۋ قام-قاراكەتسىز بەي-جاي كۇيگە ەنىپتى.
— بالا، — دەدى قارت جەنتلمەن، ۇستەلدەن اسا ەڭكەيە بەرىپ.
وسى ءسوزدى ەستىگەن وليۆەردىڭ تۇلا بويى ءدىر ەتە ءتۇستى. ونىڭ مۇنىسىنا كەشىرىم جاساۋعا بولار ەدى، ويتكەنى داۋىس وتە مەيىرىمدى شىققان، ال بەيتانىس ءۇن ادامدى ادەتتە شوشىتىپ جىبەرەدى عوي. تۇلا بويى ءدىر-دىر ەتىپ، كوز جاسىنا بۋلىقتى بالا.
— بالا، — دەپ قايتالادى قارت جەنتلمەن، — ءونىڭ قۇپ-قۋ، مازاڭ كەتىپ تۇر عوي؟ سەبەبى نە؟
— بالادان بىلاي كەتىڭىز، بيدل،— دەدى ەكىنشى سۋديا، گازەتىن تاستاي بەرە، اۋەسقويلىقپەن العا ەنتەلەي ءتۇسىپ. — ال ەندى، بالا، سەبەبى نە ەكەندىگىن بىزگە ءتۇسىندىر، قورىقپا.
وليۆەر تىزەرلەپ قۇلاي كەتتى، قولدارىن ايقاستىرىپ الىپ، ءوزىن قايتادان قاراڭعى بولمەگە جىبەرە بەرۋىن... اشتان قاتىرۋىن، ۇرىپ-سوعۋىن... ءتىپتى قاجەت دەسە ءولتىرۋىن، تەك ءبىراق مىنا ءبىر قورقىنىشتى كىسىمەن بىرگە جىبەرمەۋدى ءوتىنىپ، جالىنىپ-جالبارىندى.
— قاراي گور! — دەدى ميستەر بامبل، قولىن سالتاناتپەن جايا، كوزى باقىرايىپ. — قاراي گور! كوزىم كورگەن قۋ دا زۇلىم جەتىمەكتەردىڭ ىشىندە، سەن، وليۆەر، ناعىز ارسىزدىڭ ارسىزى ەكەنسىڭ.
— ءتىلىڭىزدى تارتىڭىز، بيدل، — دەدى ەكىنشى قارت جەنتلمەن، ميستەر بامبل الگى كۇردەلى سويلەمىن اياقتاي بەرگەندە.
— عافۋ وتىنەم، قۇرمەتتىم، — دەدى ميستەر بامبل، ءوز قۇلاعىنا ءوزى سەنبەي. — ءسىز، قۇرمەتتىم، ماعان ايتىپ تۇرسىز با؟
— ءيا، ءتىلىڭىزدى تارتىڭىز.
ميستەر بامبل تاڭدانعاننان تاس بوپ قاتتى. بيدلگە ءتىلىڭدى تارت دەيدى. زاماناقىر!
تاسباقا قابىعىنان جيەكتەلگەن كوزىلدىرىكتى قارت جەنتلمەن ءوز ارىپتەسىنە قارادى. اناۋ ەكى ۇشتىلاۋ باسىن يزەدى.
— ءبىز بۇل شارتتى بەكىتۋدەن باس تارتامىز،— دەدى قارت جەنتلمەن پەرگامەنتتى تاستاي بەرىپ.
— ءۇمىت... ۇمىتتەنەم، — دەپ تۇتىعا ءسوز باستادى ميستەر ليمكينس، — ەشتەڭەمەن دالەلدەنبەگەن بالانىڭ ايتقانىنا بولا سۋديالار پريحود باستىقتارى قانداي دا بولماسىن ورەسكەل ىسكە كىنالى دەگەن قورىتىندىعا كەلمەگەن بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن.
— سۋديالار بۇل ماسەلە جونىندە قانداي دا بولماسىن قورىتىندى شىعارۋعا مىندەتتى ەمەس،— دەپ كەسىپ ايتتى ەكىنشى قارت جەنتلمەن.— بالانى جۇمىس ۇيىنە قايتادان اپارىڭدار دا، وعان جاقسى قاراڭىزدار. بايقاۋىمشا، وعان بۇل اسا قاجەت سياقتى.
وسى كەشتە اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن وليۆەر تەك دارعا اسىلىپ قانا قويمايدى، ونى جازالاۋ ورنىنا قايتا سۇيرەتىپ اكەلىپ، شاۋىپ تاستايدى دەگەندى مالىمدەدى. ميستەر بامبل تۇنەرە ءتۇسىپ، جۇمباقتاي باسىن شايقادى، ميستەر گەمفيلد ءبامبلدى قولىما ءبىر تۇسسە دەگەن تىلەك ءبىلدىردى، ميستەر گەمفيلد پريحود بيدلمەن بارلىعىنا كەلىسسە دە، شاماسى وسى تىلەگىن ءبىلدىرۋ ارقىلى ونىمەن ات قۇيرىعىن كەسىسكەن سياقتى.
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ وليۆەر تۆيست جالعا بەرىلەدى، ونى يەلەنگىسى كەلەتىندەرگە بەس فۋنت اقشا تولەنەدى دەگەندى جۇرتقا تاعى دا حابارلاپ جاتتى.
IV تاراۋ
وليۆەرگە باسقا ورىن ۇسىنىلدى، ءسويتىپ ول تۇڭعىش رەت ءومىر جولىنا قادام باسادى
ەگەر اقسۇيەكتەر سەمياسىنان شىققان جاس جىگىتتى مۇراگەرلىك جاعىنان پايدالى قىزمەتپەن قامتاماسىز ەتە الماسا ونى جۇزۋگە اتتاندىرۋ سالت بولاتىن. وسىنداي دانىشپاندىق تا قول ۇشىن بەرەرلىك ونەگەگە ەلىكتەي وتىرىپ، سوۆەت مۇشەلەرى وليۆەر ءتۆيستى قانداي دا بولماسىن كەرەمەت، ءارى دەنساۋلىققا زياندى پورتقا اتتاناتىن ساۋدا كەمەسىنە ورنالاستىرىپ جىبەرسە، قالاي بولادى دەگەندى تالقىلادى. بۇل وعان ىستەۋگە بولاتىنداردىڭ ەڭ دۇرىسى شىعار دەلىندى، تۇسكى تاماقتان كەيىن شكيپەر بىردە بولماسا بىردە ەرىگىپ وتىرىپ، بالانى ولگەنشە تاياقتار، نەمەسە تەمىر سۇيمەنمەن باسىن جارىپ تاستار؛ ونىسى دا، مۇنىسى دا ونداي كاسىپ يەسى جەنتلمەندەردىڭ قاتتى ۇناتىپ، كۇندەلىكتى كوڭىل كوتەرەر ەرمەكتەرى ەكەندىگى جۇرتقا بەلگىلى. بۇل ماسەلەنى ايتىلمىش كوزقاراسپەن نەعۇرلىم ۇزاعىراق قاراعان سايىن جوسپاردىڭ دا سوعۇرلىم ءارقيلى پايدالى جاقتارى قىلاڭ بەردى؛ ءسويتىپ ولار وليۆەرگە جاقسىلىق جاساۋدا قالعان جالعىز عانا جول — ونى كەشىكتىرمەي جۇزۋگە اتتاندىرۋ دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن.
ميستەر ءبامبلدى دوس-جولداسسىز كايۋت — يۋنگاعا مۇقتاج الدەقانداي كاپيتان تابىلىپ قالماس پا ەكەن دەگەن ماقساتپەن الدىن-الا جىبەرگەن-دى، بامبل وسى سانارىنىڭ ناتيجەسى جايلى بايانداۋعا جۇمىس ۇيىنە ورالعاندا، كەنەتتەن قاقپا الدىندا پريحود تابىتشىسى ميستەر ساۋەربەريدى ۇشىراستىردى.
ميستەر ساۋەربەري ۇزىن بويلى، قۋداي ارىق، سۇيەكتى، كونەتوز قارا كوستيۋم، جامالعان قارا شۇلىق پەن باشماق كيگەن ادام ەدى، ونىڭ كەسكىن-كەلبەتى جىميۋعا جارالماعانداي بولسا دا، دەگەنمەن كاسىبي كوڭىلدىلىك جانىنا جات ەمەس-تى. ميستەر بامبلعا جەڭىل جۇرىسىمەن جاقىن كەلىپ شىن جۇرەگىنەن قولىن قىسقاندا جۇزىنەن شىنايى شاتتىق لەبى ەسىپ تۇردى.
— مەن بۇگىن تۇندە ولگەن ەكى ايەلدىڭ ولشەۋىن الىپ كەلدىم، ميستەر بامبل، — دەدى تابىتشى.
— ءسىز ۇلكەن داۋلەت جيىپ الاتىن بولدىڭىز، — دەدى بيدل تابىتشى ۇسىنعان تەمەكى ساۋىتىنا باس بارماعى مەن سۇق ساۋساعىن جۇگىرتە بەرىپ، ول ادەمى جاسالعان كىشكەنتاي تابىتتىڭ مودەلى بولاتىن. — شىن ايتام، ءسىز ۇلكەن داۋلەتكە يە بولاسىز، ميستەر ساۋەربەري! — دەپ قايتالادى تاياعىمەن تابىتشىنىڭ يىعىنان وزىمسىنە قاققىلاپ قويعان ميستەر بامبل.
— ءسىز سولاي ويلايسىز با؟ — دەدى تابىتشى ونداي جاعدايدىڭ بولاتىندىعىنا ءارى سەنەتىن، ءارى كۇمانداناتىن ۇنمەن. — پريحود سوۆەتى وتە تومەن باعانى بەلگىلەپ وتىر، ميستەر بامبل.
— ءيا، دەگەنمەن تابىتتار دا شاعىن...— دەدى بيدل؛ ماڭىزدى قىزمەت ادامىنا ءتان كۇلكىمەن عانا جىميىپ قويىپ.
بۇل ميستەر ساۋەربەريدىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ جىبەردى دە، ول ءوزىن-وزى توقتاتا الماي ۇزاق كۇلدى.
— ارينە، ەندى قالاي، ميستەر بامبل، — دەدى ول اقىرى، — تاماقتاندىرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى ەنگىزىلگەننەن بەرى بۇرىنعىعا قاراعاندا تابىتتىڭ ازداپ تارلاۋ، ازداپ الاسالاۋ بولىپ كەتكەنىن جوققا شىعارۋعا بولماس. ايتسە دە ءبىز قانداي بولماسىن پايدا الۋىمىز كەرەك قوي، ميستەر بامبل! كەپكەن، اجەتكە جارايتىن اعاش ارزان تۇرمايدى، سەر، ال تەمىر تۇتقالاردى بيرمينگەمنەن كانالمەن جەتكىزىپ ءجۇر.
— سولايى سولاي عوي،— دەدى ميستەر بامبل،— ءاربىر كاسىپتىڭ ءوز شىعىنى بار. ارينە، ادال پايدا تاپقان دا تەرىس ەمەس.
— ارينە! —دەپ قوستاپ قويدى تابىتشى. —دەسەك تە انا-مىنادان پايدا تابا قويماعانىممەن، ايتەۋىر، اقىرى وزىمدىك بىردەڭەمدى مەن دە قامتىپ قالامىن، حي، حي، حي!
— ارينە، سولاي، — دەدى ميستەر بامبل.
— دەگەنمەن ايتا كەتۋ كەرەك... — دەدى تابىتشى، بيدل ءبولىپ جىبەرگەن ويىن ساباقتاي ءتۇسىپ، — دەگەنمەن ايتا كەتۋ كەرەك، ميسستەر بامبل، بۇل ارادا ايتارلىقتاي ءبىر قيىندىق بار. بايقايسىز با، كوبىنەسە جۇپ-جۋان، سەمىزدەر ولەدى. كوپ جىلدار بويى ۋاقىتىلى سالىعىن تولەگەن، ءتاۋىر تۇرمىس قۇرعاندار جۇمىس ۇيىنە كەلىسىمەن-اق، ءبىرىنشى كەزەكتە-اق مۇردەم كەتەدى. بۇل جەردە ايتا كەتۋگە رۇقسات ەتىڭىز، ميستەر بامبل، نورمادان تىس ءۇش-تورت ديۋيم، سەميا اسىراپ وتىرعان بىزدەي ادامعا وڭايعا تۇسپەيدى.
ميستەر ساۋەربەري وسى سوزدەردى ءجونسىز ءجابىر كورگەن جانداي اشىنا ايتقاندىقتان، مۇنىڭ استارىندا پريحودتىڭ نامىسىنا تيەتىن بىردەڭە بارلىعىن اڭعارىپ قالعان ميستەر بامبل اڭگىمە جەلىسىن وزگە بىردەڭەگە بۇرعاندى ءجون كوردى.
— ايتپاقشى، — دەدى ميستەر بامبل، — ەشكىمگە بالا كەرەك ەمەس پە ەكەن، بىلمەيسىز بە؟ پريحود شاكىرتى، قازىرگى ۋاقىتتا تەككە ماسىل بوپ ءجۇر، مەن ايتار ەدىم — پريحودتىڭ موينىنداعى ماسىلى دەپ... ءتيىمدى شارت، ميستەر ساۋەربەري، ءتيىمدى شارت.
وسى سوزدەردى ايتىپ ميستەر بامبل توبەسىندە جاپسىرۋلى تۇرعان حابارلاندىرۋعا تاياعىن تيگىزدى دە، رومان ءقارىپىنىڭ زور ارىپتەرىمەن باسىلعان «بەس فۋنت» دەگەن سوزدەردى ءۇش مارتە سارت-سۇرت ۇرعىلاپ قويدى.
— اح، قۇدايىم-اي، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى تابىتشى، ميستەر ءبامبلدىڭ شينەلىنىڭ التىنمەن ادىپتەلگەن جاعاسىنا جارماسا كەتىپ. — ءيا، مەن سىزبەن وسى جونىندە سويلەسپەكشى ەدىم عوي! بىلەسىز بە؟.. قۇدايىم-اي، قانداي ادەمى تۇيمە ەدى، ميستەر بامبل! مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇعان نازار اۋدارماپپىن-اۋ.
— ءيا، مەنىڭشە دە، جامان ەمەس سياقتى، — دەپ قويدى بيدل، شينەلىنىڭ ۇلكەن قولا تۇيمەلەرىنە ماقتانىشپەن كوز تاستاپ. — شتامپى دا پريحود مورىنىكى ءتارىزدى، ءالسىز ناۋقاستى ەمدەۋشى قايىرىمدى ساماريتياندىق. پريحود سوۆەتى ماعان بۇل شينەلدى جاڭا جىلدا سىيلاعان بولاتىن، ميستەر ساۋەربەري. Meن پودەزدە ءتۇن ورتاسىندا ولگەن اناۋ ءبىر جۇتاپ قالعان ساۋداگەردىڭ ءىسىن تەكسەرۋگە قاتىسقانىمدا العاش رەت ۇستىمە سۇققانىم ءالى ەسىمدە.
— ەسىمە ءتۇستى، — دەدى تابىتشى. ءسويتىپ «سۋىقتان جانە ءومىر سۇرۋگە ەڭ قاجەتتى زاتتىڭ جوقتىعىنان ولگەن» ءدوپ قورىتىندى شىعارعان بولاتىن، — سولاي ەمەس پە؟
ميستەر بامبل باسىن يزەدى.
— جانە ولار ارنايى ۇكىم شىعارعان ءتارىزدى ەدى عوي، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى تابىتشى، — ولشەپ-پىشە كەلىپ، ەگەر جارلىلاردى باقىلايتىن شەنەۋنىك...
— بەكەر! بوس ءسوز! — دەپ ءبولىپ جىبەردى بيدل. — ەگەر سوۆەت سول نادان سوت مۇشەلەرىنىڭ كەز كەلگەن مىلجىڭدارىنا قۇلاق اسا بەرسە، ونىڭ جۇمىسى كەڭىردەكتەن كەلەر ەدى عوي.
— ايقىن شىندىق، — دەپ كەلىستى تابىتشى. — كەڭىردەكتەن كەلەر ەدى.
— سوت مۇشەلەرى، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى ميستەر بامبل، اشۋ قىسقان كەزىندەگى ادەتىمەن تاياعىن قاتتى قىسا ۇستاپ، — سوت مۇشەلەرى — بۇلار نادان، وڭباعان، بەرەكەسىز جاندار!
— راس، — دەپ قوستادى تابىتشى.
— فيلوسوفيا مەن ساياسي ەكونوميادان ولاردىڭ تۇسىنىگى مىناداي-اق!—دەدى بيدل جيىركەنىشپەن ساۋساقتارىن سىرت ەتكىزىپ.
— تاپ سولاي،— دەپ قوستادى تابىتشى.
— مەن ولاردى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەم! — دەدى بيدل ءوڭى كۇرەڭىتىپ.
— مەن دە سولاي، — دەپ قىستىرىلدى تابىتشى.
— وسى ءبىر بوس كەۋدە نەمەلەردى بىر-ەكى جۇماعا ءبىزدىڭ ۇيگە جىبەرسە عوي، — دەدى بيدل. — سوۆەت ەنگىزگەن ەرەجە مەن ءتارتىپ ولاردىڭ ەستەرىن بىردەن جىيعىزار ەدى.
— جارايدى، ولاردى جايىنا قالدىرايىق، — دەدى تابىتشى.
وسى سوزدەردى ايتقان سوڭ ول پريحود قىزمەتكەرىنىڭ ءورشىپ بارا جاتقان اشۋ-ىزاسىن ساباسىنا ءتۇسىرۋ ءۇشىن جىميىپ كۇلىپ قويدى.
ميستەر بامبل ءۇش بۇرىشتى قالپاعىن الدى، ونىڭ بۇكتەمەسىنەن قول ورامالىن الىپ — اشىنعاننان ماڭدايى تەرشىپ كەتكەن-دى — ماڭدايىن ءسۇرتتى دە ءۇش بۇرىشتى قالپاعىن قايتادان كيىپ، تابىتشىعا بۇرىلىپ، ءسال بايسالدى داۋىسپەن:
— ال بالا جونىندە قالاي بولماق؟ — دەگەن ساۋال قويدى.
— 0، ءسىز بىلەسىز بە، ميستەر بامبل، — دەپ جاۋاپ قاتتى تابىتشى، — مەن جارلىلاردىڭ پايداسىنا بولا از سالىق تولەپ جۇرگەنىم جوق.
— گم، — دەدى ميستەر بامبل. — ال سونان سوڭ نە؟
— سونان سوڭ با؟ — دەدى تابىتشى، — مەنىڭ ويىمشا جارلىلاردىڭ پايداسىنا قانشا تولەسەم، سونشا الۋعا ءتيىسپىن عوي دەيمىن، ميستەر بامبل. ءسويتىپ، الگى بالانى ءوزىم الام-اۋ دەيمىن.
ميستەر بامبل تابىتشىنىڭ قولىنا جارماسا كەتتى دە ۇيگە سۇيرەلەي جونەلدى. ميستەر ساۋەربەري سوۆەت مۇشەلەرىمەن بەس مينۋتتىڭ ىشىندە كەلىسىپ ۇلگەردى دە، وليۆەر وسى كەشتە وعان «بايقاۋعا» جونەلتىلەتىن بولىپ شەشىلدى. پريحود شاكىرتىنە بۇل شەشىم مىناداي مىندەت جۇكتەيتىن: ەگەر قوجايىن بالانىڭ اس-سۋىنا كوپ كوڭىل بولمەي-اق، ونى جان-تانىمەن جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر ەتسە، ول بالانى بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا دەيىن وزىندە قالدىرۋعا، ءوز قالاۋىنشا بيلىگىن جۇرگىزۋگە ەرىكتى بولاتىن.
كىشكەنتاي وليۆەردى سول كۇنى كەشتە «جەنتلمەندەرگە» الىپ كەلىپ، ول بۇگىننەن باستاپ تابىتشىنىڭ قاراۋىنا كەتەدى، ول ەگەر ءوز جاعدايىنا شاعىنۋدى ويىنا الا قالسا نەمەسە قاشان دا بولماسىن پريحودقا قايتا ورالا قالسا، ونى دەرەۋ جۇزۋگە اتتاندىراتىنىن، بولماسا شەكەسىن جاراتىنىن حابارلاعاندا وليۆەر بۇعان پالەندەي تولقىپ قويماعاندىقتان، بارلىعى ونى وڭباعاندىق سۇيەگىنە سىڭگەن بالا دەپ تاۋىن، ميستەر بامبلگە دەرەۋ الىپ كەتۋگە بۇيىردى.
بەزبۇيرەكتىكتىڭ تيتتەي بەلگىسىن كىمنەن دە بولماسىن بايقاپ قالعان جاعدايدا سوۆەت مۇشەلەرىنىڭ ايران-اسىر بولىپ، كوزدەرى تاس توبەلەرىنە شىعۋى زاڭدى دا شىعار، ءبىراق تاپ مىنا جاعدايدا ولار ازداپ قاتەلەسكەن ەدى. سەبەبى، وليۆەر ءتىپتى دە بەزبۇيرەك بالا ەمەس-تى، كەرىسىنشە، ول شەكتەن تىس سەزىمتالدىعىمەن دارالاناتىن، ءبىراق وزىمەن جامان قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ ناتيجەسىندە ول ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن توپاس تا تۇنەرىڭكى جان بولۋعا شاق قالعان. ءوزىن جىبەرىپ وتىرعان حاباردى ءتىس جارماستان قابىل العان ول زاتتارىن جيناستىردى، — ونى الىپ ءجۇرۋ قيىن ەمەس-تى، سەبەبى، ول ۇزىندىعى جارتى، ەنى جارتى فۋت، قالىڭدىعى ءۇش ديۋيم قاعاز پاكەتكە سىيىپ كەتەتىن، — بوركىن كوزىنە تۇسىرە كيىپ، ميستەر بامبلدىڭ ەتەگىنە جارماسىپ، وسى ءبىر ءمانساپ ادامىمەن بىرگە جاڭا ازاپ ورنىنا بەت الدى.
الدىندا ميستەر بامبل وليۆەرگە نازار اۋدارماستان، ەشقانداي ەسكەرتۋ جاساماستان ەرتىپ كەلە جاتتى، سەبەبى ول بويىن بيدلگە لايىق تىك ۇستاعان، كۇن جەلدى ەدى دە، ميستەر بامبلدىڭ بەشپەتى مەن قىسقا قوڭىر شالبارىن بار اسەمدىگىمەن ايگىلەپ جەلبىرەگەن شينەلدىڭ ەتەگى بالانى مۇلدە كوزدەن تاسالاپ تاستاعان. ءبىراق بەلگىلەنگەن تۇسقا جەتە بەرە ميستەر بامبل تومەن قاراپ، بالا جاڭا قوجايىننىڭ الدىنا بارۋعا لايىقتى تۇردە مە ەكەن دەگەنگە كوزىن جەتكىزگىسى كەلدى؛ ول بالاعا كوڭىلى ءتۇسىپ، قامقورسي قاراعان.
— وليۆەر، — دەدى ميستەر بامبل.
— ءيا، سەر؟ — دەدى وليۆەر داۋسى دىرىلدەي ازەر ءتىل قاتىپ.
— بوركىڭدى ماڭدايىڭا ىسىر دا، باسىڭدى كوتەر، سەر!
وليۆەر بۇيرىقتى دەرەۋ ورىنداپ، بوس قولىمەن كوزىن ءبىر سيپاپ وتسە دە، باسىن كوتەرىپ جولباسشىسىنا قاراعاندا كوزىندە جاسى مولتىلدەپ تۇردى. ميستەر بامبل وليۆەرگە قاتۋلانا قارادى، ءبىراق بالانىڭ كوز جاسى دومالاپ جۇرە بەردى. ارتىنشا تاعى دا، تاعى دا. بالاقان بار كۇشىن سالعانىمەن، ونىسىنان تۇك شىقپادى. ميستەر بامبلدەن قولىن بوساتىپ aپ، قوس قولىمەن بەتىن باسىپ، جىلاپ قويا بەردى، كوز جاسى يەگى مەن قۋ سۇيەك ساۋساقتارىنىڭ اراسىنان تامشىلاپ جاتتى.
— قاراي گور! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى توقتاي قالعان ميستەر بامبل، ءوز قامقورلىعىنداعى بالاعا كەكتى كوزىمەن قاراپ. — قاراي گور! كوزىم كورگەن بارلىق قايىرىمسىز، بۇزىلعان بالالاردىڭ ىشىندەگى، وليۆەر، سەن... ناعىز...
— جوق، جوق، سەر! — دەپ وكسي سويلەدى وليۆەر وزىنە جاقسى تانىس تاياق ۇستاعان قولعا جارماسىپ. — جوق، جوق، سەر! مەن ءالى وتە كىشكەنتايمىن، سەر، جانە سونداي... سونداي...
— قانداي — سونداي؟ — دەپ تاڭدانا سۇرادى ميستەر بامبل.
— سونداي جاپادان-جالعىزبىن، سەر. جاپادان-جالعىزبىن! —دەپ داۋىستادى بالا. — ءبارى مەنى جەك كورەدى. 0، سەر، وتىنەمىن، ماعان اشۋلانباڭىزشى!
بالا قولىن كوكىرەگىنە قىسىپ، قايعى-مۇڭنان ەگىلگەن كوز جاسىمەن جولباسشىنىڭ جۇزىنە قارادى.
ميستەر بامبل وليۆەردىڭ جالىنىشتى دا دارمەنسىز كوزقاراسىنا از-كەم تاڭدانا، ءۇش-تورت مارتە قيقىلداي جوتەلىپ، وسى «مازاسىن العان جوتەل» جونىندە بىردەڭەنى مىڭگىرلەپ، وليۆەرگە كوز جاسىڭدى قۇرعاتىپ، جاقسى بالا بول دەپ بۇيىردى. سونان سوڭ قايتادان ونىڭ قولىنان الىپ، ءۇن-تۇنسىز ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى..
ميستەر بامبل كىرگەندە، دۇكەنىنىڭ تەرەزە قاقپاقتارىن ولگەندە عانا جاپقان تابىتشى وسى اراعا اسا لايىقتى شىراقتىڭ كۇڭگىرت جارىعىمەن «كىرىس شىعىس» كىتابىنا الدەبىر جازۋلار ءتۇسىرىپ وتىر ەدى.
— ەحە، — دەدى تابىتشى، جازۋىن اياقتاماي كىتاپشادان باسىن كوتەرە بەرىپ. — بۇل ءسىز بە ءسىز، بامبل؟
— مەنمىن، ميستەر ساۋەربەري، — دەپ جاۋاپ قاتتى بيدل. — مىنەكي! مەن بالانى الىپ كەلدىم.
وليۆەر ءيىلىپ تاعزىم ەتتى.
— مىناۋ الگى سول بالا ما ەدى؟ — دەپ سۇرادى تابىتشى وليۆەردى جاقسىراق كورۋ ءۇشىن شىراقتى جوعارى كوتەرە بەرىپ. — ميسسيس ساۋەربەري، مارحابات ەتىپ، مۇندا ءبىر مينۋتقا كىرە قويشى، قىمباتتىم.
دۇكەننىڭ ارتىنداعى كىشكەنتاي بولمەدەن ميسسيس ساۋەربەري شىقتى. بۇل ورتا بويلى، كىسىگە كەكەسىنمەن قارايتىن، قۋداي ارىق ايەل ەدى.
— قىمباتتىم، — دەدى ميستەر ساۋەربەري قۇرمەتپەن، — مىناۋ الگى مەن ساعان ايتقان، جۇمىس ۇيىنەن كەلگەن بالا.
وليۆەر تاعى دا ءيىلدى.
— اح، قۇدايىم-اي، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى تابىتشىنىڭ ايەلى. — قانداي كىشكەنتاي ەدى ءوزى.
— مۇنىڭ بويى كىشكەنتاي ەكەنى راس، — دەپ قوستادى ميستەر بامبل، وليۆەردىڭ وسپەي قالعانىنا ءوزى كىنالى جانداي بالاعا قاراعىشتاي بەرىپ. — ول شىنىندا دا كىشكەنتاي. مۇنى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ءبىراق ول وسەدى، ميسسيس ساۋەربەري، ول وسەدى.
— ءيا، نەسىن ايتاسىز! —دەپ اشۋلانا ءتىل قاتتى الگى لەدي. — ءبىزدىڭ نانىمىزبەن وسەر، وسسە. Meن پريحود بالالارىنان ەشقانداي پايدا كەلەر دەپ ويلامايمىن: ولاردى اسىرىپ-ساقتاۋ ءوز قۇندارىنان دا اسىپ تۇسەدى. ءبىراق ەركەكتەر ءاردايىم بىزدەن ارتىق بىلەمىز دەپ ويلايدى... ال تومەن تۇسە بەر، سۇيەك سالعان قاپ!
وسى سوزدەردى ايتىپ، تابىتشىنىڭ ايەلى بۇيىردەگى ەسىكتى اشتى دا، وليۆەردى اس ءۇي دەگەن اتى بار، كومىر ۇراسىنا كىرەر اۋىز قىزمەتىن اتقاراتىن، دىمقىل دا قاراڭعى تاس پودۆالعا الىپ باراتىن ءيىر ساتىعا يتەرىپ شىعاردى؛ بۇل جەردە كىر كيىمدى، اياعىنا جامالعان باشماق پەن جىرتىق كوكشىل ءجۇن شۇلىق كيگەن قىز وتىرعان.
— شارلوت، — دەدى، وليۆەردىڭ سوڭىنان تۇسكەن ميسسيس ساۋەربەري، — مىنا بالاعا تريپكە قالدىرعان سۋىق ەتتىڭ قالعانىن بەرىڭىز. تريپپ تاڭەرتەڭنەن بەرى ۇيگە كەلگەن جوق، مۇنسىز دا بىردەڭە ەتەر. بالا ونان باس تارتاتىنداي دارەجەدە كىنامشىل ەمەس شىعار. سولاي ما، بالا؟
«ەت» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە كوزى جايناپ كەتكەن وليۆەردىڭ ونى جەگىسى كەلگەندىكتەن تۇلا بويى دىرىلدەپ، دەرەۋ ىقىلاسىن بىلدىرگەن. سونان سوڭ مۇنىڭ الدىنا تاماق قالدىعىن سالعان تارەلكە قويىلدى.
اسقازانىندا ەت پەن شاراپ وتكە اينالىپ جاتقان سالقىن قاندى، تاس جۇرەك، قارنى توق قانداي دا بولماسىن فيلوسوفتىڭ، ءيتتىڭ ءوزى مۇرنىن شۇيىرەتىن اسقا وليۆەر ءتۆيستىڭ قالاي تارپا باس سالعانىن كورگەنىن قالار ەدىم مەن! اشتىقتان ازاپ شەككەن وليۆەردىڭ قانداي قوماعايلىقپەن ەت كەسەكتەرىن جۇلقىلاعاننىڭ كۋاسى بولۋىن قالار ەدىم! جانە دە مەن سول فيلوسوفتىڭ دا ءدال وسىنداي تاعامدى وسىنداي لاززاتپەن قىلعىتقانىن كورۋدى قالار ەدىم.
— ال نەمەنە؟ — دەپ سۇرادى تابىتشىنىڭ ايەلى وليۆەر كەشكى تاماعىن جايعاپ بولعان سوڭ. ول بالانىڭ تابەتىنىڭ قانداي بولاتىنىن ۇرەيلەنە شامالاپ، ءۇنى شىقپاي وتىرىپ قالعان ەدى. — بولدىڭ با؟
جاقىن ارادان جەۋگە جارارلىق ەشتەڭە كورە الماعان وليۆەر باسىن يزەدى.
— ولاي بولسا سوڭىمنان ەر، — دەدى ميسسيس ساۋەربەري، قولىنا كۇڭگىرت جانعان قوجالاق شامدى الىپ، ساتىمەن كوتەرىلە بەرىپ. — سەنىڭ توسەگىڭ جايمانىڭ استىندا. سەن تابىتتاردىڭ اراسىندا ۇيىقتاي الارسىڭ دەپ ۇمىتتەنەم؟ دەگەنمەن ۇيىقتاي الاسىڭ با، جوق پا، ونىڭ پالەندەي ماڭىزى دا جوق، ويتكەنى، سەن جاتاتىن باسقا جەر دە جوق. ءجۇر! مەن ءتۇنى بويى وسىندا قالا المايمىن عوي!
وليۆەر ەندى بوگەلگەن جوق، جاڭا قوجايىن ايەلدىڭ سوڭىنان ەرە جونەلدى.
V تاراۋ
وليۆەر كاسىپتەس جولداستارىمەن تانىسادى.
العاش رەت جەرلەۋدە بولىپ، ءوز قوجايىنىنىڭ كاسىبى جايىندا جاعىمسىز قورىتىندىعا كەلدى
تابىتشىنىڭ دۇكەنىندە جالعىز قالعان وليۆەر شامدالدى ۆەرستاكقا قويىپ، توڭىرەگىنە قۇرمەتپەن، ءارى قورقىنىشپەن كوز تاستادى، مۇنداي سەزىمدى بۇدان ەرەسەك ادامدار قيىندىقسىز-اق، ۇعاتىن. دۇكەن ورتاسىندا قارا تاعانداردىڭ ۇستىندە تۇرعان جاسالىپ بىتپەگەن تابىت جابىرقاۋ دا تۇنەرىڭكى كورىندى، جابىرقاۋ زاتقا قاراعاندا وليۆەردىڭ تۇلا بويى مۇزداپ كەتتى؛ وعان قايداعى ءبىر قورقىنىشتى سۇلدە جايىمەن باسىن كوتەرەتىندەي ەلەستەپ كەتتى دە، قورقىنىشتان ەسىمنەن اداساتىن بولارمىن دەپ ويلادى. قابىرعانىڭ ءون بويىندا تابىت جاساۋعا لايىقتالعان شەگىرشىن اعاشىنىڭ تاقتايى تارتىپپەن قاپتالداستىرا قويىلعان. كۇڭگىرت جارىقتا ولار قولدارىن قالتاسىنا سالىپ تۇرعان بۇكىر ەلەس-بەينەلەر سياقتى. تابىتتىڭ تابليچكاسى، جاڭقا، باسى جىپ-جىلتىر شەگەلەر جانە قارا ماتانىڭ قيىندىلارى ەدەندە شاشىلىپ جاتىر، ال جايمانىڭ ارتىنداعى قابىرعادا ءۇيدىڭ ەسىك الدىندا تۇرعان قايىرما گالستۋك تاققان ەكى مىلقاۋ جوقتاۋشىعا قاراي كەلە جاتقان قارالى اتتار جەگىلگەن قارالى اربا بەينەلەنگەن. دۇكەننىڭ ءىشى ىسسى ءارى تىمىرسىق ەدى. تابىتتىڭ ءيىسى اۋاعا ءسىڭىپ قالعان ءتارىزدى. جايمانىڭ استىنداعى بالاعا توسەنىش تاستاعان ورىن دا ءقابىردى ەلەستەتەتىن.
وليۆەردىڭ جانىن جەگىدەي جەگەن تەك وسى جابىرقاۋ جاعداي عانا ەمەس-تى. ول بەيتانىس جەردە جالعىز ەدى، مۇنداي جاعدايدا ءوزىمىزدى قاندايلىق باقىتسىز دا، قاجەتسىز سەزىنەتىنىمىز ءارقايسىسىمىزعا دا ايان عوي. بالانىڭ ءوزىن جاقسى كورەتىن سۇيىكتى دوستارى دا جوق-تى. جۋىقتاعى ايىرىلىسۋعا دا پالەندەي ءىشى اشىپ قويماعان: ولەردەي كورگىسى كەلەتىندەي جۇرەگىنە جاقىن دا، قىمبات بەينەدەن ادا. ءبىراق، وسىعان قاراماستان، جۇرەگىندە تاس جاتقانداي؛ بالا ءوزىنىڭ تار قۋىسىنا كىرىپ كەتكەن كەزدە، مۇنىسى تابىتقا اينالىپ، ال قاتتى ۇيقىدا جاتقان مۇنى قابىرگە كومىپ، باسىندا بيىك شوپتەر سىبىرلاپ، ەسكى قوڭىراۋدىڭ ءۇنى الديلەسە ەكەن دەپ تىلەگەن.
تاڭەرتەڭ وليۆەردى دۇكەن ەسىگىن تەپكىلەگەن اياقتىڭ ءدۇبىرى وياتىپ جىبەردى؛ ول ءويتىپ-بۇيتىپ كيىنگەنشە الگى ءدۇبىر تىنىم تاپقان جوق. وليۆەر ەسىكتىڭ شىنجىرىن اعىتا باستاعاندا، ەسىكتى تەپكىلەگەن اياق تىنىم تاپتى دا، داۋىس ەستىلدى.
— اشىڭىز، ەستيمىسىز! — داۋىس الگى اياقتىڭ يەسىنىكى بولۋى كەرەك.
— ءقازىر اشايىن، سەر، — دەدى وليۆەر ەسىكتىڭ شىنجىرىن شىعارىپ، كىلتىن بۇراي بەرىپ.
— سەن الگى جاڭا بالا بولارسىڭ؟ — دەپ سۇرادى داۋىس كىلت سالاتىن ساڭىلاۋدان.
— ءيا، سەر، — دەپ جاۋاپ بەردى وليۆەر.
— سەنىڭ جاسىڭ نەشەدە؟ — دەپ سۇرادى داۋىس.
— وندامىن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر.
— ءقازىر كىرگەن سوڭ سىباعاڭدى بەرەرمىن، — دەدى داۋىس، — وسى ءسوزىمدى ەسىڭدە ۇستا، پريحود كۇشىگى.
وسى جاعىمدى ۋادەدەن سوڭ ىسقىرىق ەستىلدى.
وليۆەردى الگى سوزدەگى بەينەلەنگەن جاعدايعا اسا ءجيى دۋشار ەتكەندىكتەن ول مىنا داۋىستىڭ يەسى ايتقانىن اينىتپاي ىسكە اسىراتىندىعىنا تيتتەي دە كۇماندانعان جوق. دىرىلدەگەن قولىمەن تيەكتى ىسىرىپ، ەسىكتى اشتى.
وزىمەن كىلت ساڭىلاۋى ارقىلى تىلدەسكەن بەيتانىس شاماسى جىلىنۋ ءۇشىن سەرۋەندەپ جۇرگەن بولار دەپ ويلاعان وليۆەر بىر-ەكى سەكۋنتتاي كوشەگە، وڭ مەن سولعا، قارسى بەتتەگى تروتۋارعا كوز جۇگىرتىپ شىقتى. سەبەبى ءۇي الدىنداعى قىسقا باعاننىڭ ۇستىنە جايعاسىپ، ماي جاعىلعان ءبىر كەسەك ناندى باكىمەن كەسىپ الىپ، ۇرتىنا لىپ-لىپ ەتكىزىپ جونەلتىپ جاتقان بويشاڭ جەتىمحانا بالاسىنان وزگە ەشكىمدى كورە المادى.
— عافۋ ەتىڭىز، سەر،— دەدى وليۆەر وزگە ەشكىمنىڭ جوقتىعىنا كوزى جەتكەن سوڭ،— ەسىكتى قاققان ءسىز بە؟
— تەپكىلەگەن مەنمىن،— دەپ ءتىل قاتتى پريۋت بالاسى.
— سىزگە تابىت قاجەت پە ەدى؟— دەپ جايباراقات سۇراي سالدى وليۆەر.
وسى سوزدەن كەيىن ەرەكشە قاھارىنا مىنگەن جەتىمحانا بالاسى ەگەر جاسى ۇلكەندەرمەن وسىلاي ازىلدەسە بەرسە ۇزاماي-اق، وليۆەردىڭ وزىنە تابىت قاجەت بولاتىندىعىن ەسكەرتتى.
— پريحود كۇشىگى، سەن مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلەسىڭ بە؟— دەپ ءسوزىن جالعاستىردى بالا ماڭعاز كەيىپپەن باعاننان تۇسە بەرىپ.
— بىلمەدىم، سەر،— دەپ جاۋاپ بەردى وليۆەر.
— مەن ميستەر نوە كلەيپولمىن،— دەدى جەتىمحانا بالاسى،— ال سەن مەنىڭ قول استىمدا بولاسىڭ. قاقپاقتى اش، جالقاۋ دوڭىز. وسى سوزدەردەن سوڭ وليۆەردى ءبىر تەپكەن ميستەر كلەيپول ماڭعاز پىشىنمەن دۇكەنگە كىردى. قالاي دەگەنمەن دە قازانباس، بىتىك كوز، توپاس بالانىڭ وسى سىقىتىنا قىپ-قىزىل تاناۋى مەن قىسقا شالبارىن قوسساق ماڭعاز كەيىپكە كەلۋى ەكىتالاي-اق نارسە ەدى.
تىرەۋلەردى العان وليۆەر ولاردى ءۇي ارتىنداعى اۋلاعا الىپ كەتپەكشى ەدى، ءبىراق العاشقى تىرەۋدىڭ اۋىرلىعىنان تەڭسەلىپ كەتىپ تەرەزە اينەگىن سىندىردى «سىباعاڭدى الارسىڭ» دەپ ونىڭ كوڭىلىن ورنىقتىرعان نوە بۇعان قول ۇشىن بەرۋگە كەڭشىلىك ەتتى. ۇزاماي دۇكەنگە ميستەر ساۋەربەري ءتۇستى. ونىڭ سوڭىنان ميسسيس ساۋەربەري دە پايدا بولعان. نوەنىڭ كورىپكەلدىگىنە سايكەس بۇل «سىباعاسىن الدى»، ال سودان سوڭ انا جاس جەنتلمەنگە ىلەسىپ، تاماق ىشۋگە تومەنگە كەتتى.
— وشاققا تاياۋ وتىرىڭىز، نوە،— دەدى شارلوتت— مەن سىزگە قوجايىننىڭ تاڭعى اسىنان قاقتالعان توستىكتىڭ ءبىر كەرەمەت كەسەگىن ساقتاپ وتىرمىن... وليۆەر، ميستەر نوەنىڭ ارتىنان ەسىكتى جاپ تا، ىدىستىڭ قاقپاعىنا قويعان قالدىقتاردى الا عوي. مىنە ساعان ءبىر كەسە شاي. ونى جاشىكتىڭ ۇستىنە قوي، تەزىرەك ءىش، ويتكەنى سەنى ۇزاماي دۇكەنگە شاقىرادى. ەستيمىسىڭ؟
— ەستىپ تۇرمىسىڭ، پريحود كۇشىگى؟— دەدى نوە كلەيپول.
— اح، قۇدايىم-اي، نوە!—دەدى شارلوتت.—ءسىز قانداي قىزىق جىگىتسىز! بالانى نەسىنە جايىنا قالدىرمايسىز؟
— جايىنا قالدىرۋ ما؟— دەپ قايتالادى نوە،— مۇنى ونسىز دا بارلىعى جايىنا قالدىرىپتى عوي. اكەسى دە، شەشەسى دە وعان ەشقاشان دا بوگەت بولمايدى. بارلىق تۋىسقاندارى مۇنىڭ ءوز جولىمەن كەتە بەرۋىنە كەڭشىلىك ەتكەن. سولاي ەمەس نە، شارلوتت؟ حي-حي-حي!
— ءاي، قىزىقسىز-اۋ ءوزىڭىز!—دەپ داۋىستاپ جىبەرگەن شارلوتت ساقىلداي كۇلىپ ەدى، بۇعان نوە دە قوسىلا كەتتى.
سودان كەيىن وزىنە ارنايى قالدىرعان بورسىعان قالدىقتاردى جەپ، بولمەنىڭ ەڭ سۋىق بۇرىشىنداعى جاشىكتىڭ ۇستىندە ءدىر-دىر قاعىپ وتىرعان سورلى وليۆەر تۆيسكە ەكەۋى دە جەككورىنىشپەن قاراستى.
نوە جۇمىس ءۇيىنىڭ جەتىمەگى ەمەس، جەتىمحانا بالاسى ەدى. ول تاستاندى ەمەس-تى، جاقىن ماڭدا تۇراتىن اتا-اناسى دا بار-دى؛ شەشەسى كىر جۋاتىن، ال اكەسى اعاش اياعىمەن قىزمەتتەن بوساپ، ەكى جارىم پەنس جانە ءتىل كەلمەيتىن تاعى ءبىر بولشەگى بار پەنسيا الاتىن، ماسكۇنەم-سولدات ەدى. كورشى دۇكەندەردىڭ بالالارى نوەنى كوشەدە «تەرى شالبار»، جەتىمحانالىق ت.ب. ماسقارالىق اتتارمەن تاڭبالايتىن ادەتتى باياعىدا-اق باستاعان ەدى، ءبىراق وعان نوە ءۇنسىز توزەتىن. ال ەندى، تاعدىر مۇنىڭ جولىنا ءتىپتى ەڭ تۇككە تۇرعىسىز دەگەن پەندەنىڭ ءوزى جەككورىنىشپەن ساۋساعىن بەزەي الاتىن اتا-اناسىز جەتىمەكتى كەز قىلعان سوڭ، بۇل ءوزىنىڭ ءجابىر-جاپاسىنىڭ كەگىن وسىدان قايتاردى.
وسىدان ويلانۋعا تۇرارلىق ءبىرشاما ماسەلە تۋادى. ءبىز ادام بالاسىنىڭ قاندايلىق تاماشا بولا الاتىندىعىن جانە پاراساتتى لورد پەن ەڭ لاس جەتىمحانا بالاسىندا دا ءبىر تەكتەس مىنەز بىردەي داميتىندىعىن كورەمىز.
وليۆەر تابىتشىنىكىنە ورنالاسقالى دا ءۇش-تورت اپتا وتكەن. دۇكەن جابىق ەدى، ميستەر مەن ميسسيس ساۋەربەري كىشكەنتاي قوناق بولمەدە اس ءىشىپ وتىرعان، ميستەر ساۋەربەري ايەلىنە بىرنەشە مارتە قۇرمەتپەن كوز تاستاپ:
— قىمباتتىم مەنىڭ...— دەي بەرگەن ەدى.
ول ءسوزىن ءارى قاراي جالعاستىرا بەرگىسى كەلگەن، ءبىراق ميسسيس ساۋەربەري وعان الا كوزىمەن الارا قاراعانى سونشا، اناۋ تۇنشىعىپ قالدى.
— ال،— دەپ شۇعىل ءتىل قاتتى ميسسيس ساۋەربەري.
— ەشتەڭە دە ەمەس، قىمباتتىم، ەشتەڭە دە ەمەس!— دەدى ميستەر ساۋەربەري.
— ۋح، وڭباعان،— دەدى ميسسيس ساۋەربەري.
— راس ايتام، ەشتەڭە دە ەمەس، قىمباتتىم،— دەدى ميستەر ساۋەربەري جىپتىكتەي بولىپ.— ماعان سەنىڭ سوزگە قۇلاق سالعىڭ كەلمەگەندەي كورىنگەنى، قىمباتتىم. مەنىڭ تەك ايتقىم كەلگەنى...
— ال، نە دەگىڭ كەلگەنىن ماعان ايتپاي-اق قوي،— دەپ ءسوزدى ءبولدى ميسسيس ساۋەربەري.— مەن ەشكىم دە ەمەسپىن، مەنەن كەڭەس سۇراپ اۋرە بولما. Meن سەنىڭ قۇپيالارىڭدى بىلگىم دە كەلمەيدى.
وسى سوزدەردى ايتقان ميسسيس ساۋەربەري جىندى ادامشا ساقىلداپ كۇلىپ قويا بەرگەن، مۇنىڭ سوڭى جاقسىلىققا سوقپاسى بەلگىلى بولىپ قالدى.
— ءبىراق، قىمباتتىم،— دەدى ميستەر ساۋەربەري،— مەنىڭ سەنىمەن كەڭەسكىم كەلەدى.
— جوق، جوق! كەڭەسپەي-اق قوي!— دەپ كۇبىرلەدى ميسسيس ساۋەربەري جالىنىشتى ۇنمەن.— باسقا بىرەۋمەن كەڭەس.
وسى ارادا الگى جىندى كۇلكى تاعى ەستىلىپ، ميستەر ساۋەربەريدىڭ توتەنشە زارەسىن ۇشىردى. كۇيەۋىمەن تىلدەسۋدىڭ ەڭ كوپ تاراعان جانە ارنايى كەڭەس ەتۋگە تۇراتىن بۇل جۇيەسى كوبىنىكى قاجەتتى ناتيجەگە قول جەتكىزىپ جاتادى. بۇل ميسسيس ساۋەربەريدىڭ ەستۋگە ىنتىققان نارسەسىن، ايرىقشا ءوتىنىش رەتىندە ايتىپ بەرۋگە ميستەر ساۋەربەريدىڭ قيىلا وتىنۋىنە اكەپ سوقتى. ساعاتتىڭ تورتتەن ءۇش بولىگىنەن از ۋاقىتقا سوزىلعان از-كەم تايتالاستان سوڭ بۇعان كەڭشىلىك ەتىلدى.
— بۇل ءجاسوسپىرىم تۆيسكە بايلانىستى، قىمباتتىم، — دەدى ميستەر ساۋەربەري. — ءوزى ءبىر ءيمانجۇزدى بالا ەكەن، قىمباتتىم.
— ايتارى جوق، سونشالىقتى نانسوعارلىعىمەن! — دەگەندى ايتتى لەدي.
— ونىڭ مۇڭدى كەيپى، قىمباتتىم، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر ساۋەربەري،— مۇنى وتە قىزىقتى ەتىپ كورسەتەدى... بۇدان سۇيىكتىم، كەرەمەتتەي مىلقاۋ جوقتاۋشى شىعار ەدى...
ميسسيس ساۋەربەري وعان تاڭدانىسىن جاسىرا الماي كارادى. مۇنى بايقاپ قالعان ميستەر ساۋەربەري قايىرىمدى لەديدىڭ تاراپىنان قارسىلىق بولۋىن كۇتپەستەن ءسوزىن جالعاستىردى:
— مەن ۇلكەندەردى جەرلەۋ كەزىندەگى ناعىز مىلقاۋ جوقتاۋشى جايىندا ايتىپ تۇرعام جوق، تەك بالالارعا ارنالعان مىلقاۋ جوقتاۋشىنى ايتام، قىمباتتىم. كىشكەنتايلارعا لايىقتى بويى بار مىلقاۋ جوقتاۋشى، سۇيىكتىم، ءسوز جوق، جاڭالىق بولار ەدى. مۇنىڭ كەرەمەت اسەر ەتەتىندىگىنە كۇمانىڭ بولماسىن.
ءىس جەرلەۋ حاقىنا اۋىسقاندا تاماشا بىلگىرلىك تانىتاتىن ميسسيس ساۋەربەري مىنا ۇسىنىسقا قايران قالعان؛ ءبىراق قازىرگى جاعدايدا مۇنى مويىنداۋ ءوز بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىن بولعاندىقتان، ايەل تەك قانا مۇنداي قاراپايىم نارسە كۇيەۋىنىڭ باسىنا بۇرىن نەگە كەلمەگەندىگىن سىزدانا سۇرادى. ميستەر ساۋەربەري ايەلىنىڭ بۇل ءسوزىن ءوز ۇسىنىسىنا كەلىسكەندىگى دەپ دۇرىس شامالادى. ءسويتىپ، وسى ارادا وليۆەردى دەرەۋ بۇل كاسىپتىڭ قىسىرىنا قاندىرىپ، قىزمەتى قاجەت بولا قالعان جاعدايدا ول قوجاسىنا ەرىپ ءجۇرۋى كەرەك دەگەن شەشىمگە كەلدى.
جاعداي دا كەشىكپەي تۋدى. كەلەسى كۇنى ەرتەمەن، تاڭعى تاماقتان جارتى ساعاتتان كەيىن، دۇكەنگە ميستەر بامبل كىرىپ، تاياعىن سورەگە سۇيەپ، سىيىمدى بىلعارى ءاميانىن شىعارىپ، ودان ءبىر جاپىراق قاعاز الىپ، ساۋەربەريگە ۇسىندى.
— ەحە! — دەدى ءجۇزى جايناپ كەتكەن تابىتشى، قاعازعا ءۇڭىلىپ. — تابىتقا زاكاز با؟
— الدىمەن تابىت، سودان سوڭ پريحود جەرلەۋى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل، ءوزى سياقتى ءىشى قامپيعان بىلعارى ءامياننىڭ اۋزىن بايلاي بەرىپ.
— بەيتون؟ — دەدى تابىتشى، كوزىن قاعازدان ميستەر بامبلعا اۋدارىپ. — مۇنداي فاميليانى ەشۋاقىتتا ەستىمەپ ەدىم.
بامبل باسىن شايقاپ، جاۋاپ قاتتى:
— قىرسىق حالىق، ميستەر ساۋەربەري، وتە قىرسىق. ونىڭ ۇستىنە تاكاپپار ما دەپ تە قورقام.
— تاكاپپار دەيمىسىز؟ — دەپ مىرس ەتتى تابىتشى. — ال ەندى مۇنىڭىز تىپتەن...
— وح، بۇل جەكسۇرىندىق قوي! —دەپ جاۋاپ قاتتى بيدل. — بۇل ادامگەرشىلىككە جاتپايدى، ميستەر ساۋەربەري.
— وتە دۇرىس ءسوز، — دەپ كەلىستى تابىتشى.
— ءبىز بۇل سەميا تۋرالى تەك ءۇشىنشى كۇنى كەشكىسىن ەستىدىك، — دەپ ءسوزىن جالعادى بيدل، — ءيا، وندا دا ەگەر سول ۇيدەگى ءبىر ايەل پريحود كوميتەتىنە ناۋقاستى قاراۋ ءۇشىن — جاعدايى وتە ناشار ەكەن، — پريحود دارىگەرىن جىبەرۋدى وتىنبەگەندە، ءبىز ەشتەڭە بىلمەس ەدىك.
دارىگەر تۇستىككە شاقىرىلىپ كەتىپتى دە؛ ال ونىڭ شاكىرتى (وتە العىر بالا) وعان دەرەۋ قارامايدان بوساعان ىدىسپەن الدەبىر ءدارى بەرىپ جىبەرىپتى.
— جىلدامدىق دەپ وسىنى ايت! — دەدى تابىتشى.
— ايتارى جوق، — دەپ قوستاپ قويدى بيدل. — ءبىراق ارتى قالاي بولدى، جاقسىلىقتى بىلمەيتىن بۇلىكشىلەردىڭ ءتارتىبى قالاي بولدى دەسەڭىزشى؟ كۇيەۋى ايەلى ازاپ شەگىپ جاتقان اۋرۋعا بۇل ءدارىنىڭ جاردەمى جوق، سوندىقتان ول ونى ىشە المايدى دەگەندى ايتىپ جىبەرىپتى. ول ايەلىم مۇنى ىشپەيدى دەپتى، سەر! بۇدان نەبارى ءبىر اپتا بۇرىن ەكى يرلاندىق جۇمىسشى مەن كومىر تيەۋشىگە وتە كومەكتەسكەن تاماشا، كەرەمەت ەسەر ەتەتىن، پايدالى ءدارى... ونى قارامايدان بوساعان ىدىسقا سالىپ، تەگىننەن-تەگىن بەرىپ جىبەرسە، ال اناۋ مۇنى ىشە المايدى دەپتى، سەر!
بۇل قىلىقتىڭ جان تۇرشىگەرلىگىن ميستەر بامبل تولىعىنان سەزىنگەن كەزدە، سورەنى تاياعىمەن سالىپ قالىپ، كۇيىنگەننەن قىزىل كۇرەڭىتىپ كەتتى.
— و، — دەدى تابىتشى. — بۇل مەنىڭ باسىما ەشۋاقىتتا كەلمەس ەدى...
— ەشۋاقىتتا سەر، — دەپ داۋىستادى بيدل. — جانە ەشكىمنىڭ باسىنا ەشۋاقىتتا! ءبىراق ەندى، ول ولگەندە بىزگە ونى جەرلەۋگە تۋرا كەلەدى! مىنەكي، ادرەسى جانە نەعۇرلىم جىلدام جاسالسا سوعۇرلىم جاقسى بولادى.
وسى سوزدەرمەن كوڭىلى ابدەن ورەپكىگەن ميستەر بامبل ءۇشبۇرىش قالپاعىن تەرىس كيىپ، دۇكەننەن تەز شىعىپ كەتتى.
— اح، وليۆەر، ونىڭ اشۋلانعانى سونشا، ءتىپتى سەنى سۇراۋدى دا ۇمىتىپ كەتتى، — دەدى ميستەر ساۋەربەري، كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان ءبيدلدىڭ ارتىنان قاراپ تۇرىپ.
— ءيا، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى جۇزدەسۋ كەزىندە ءبيدلدىڭ كوزىنە تۇسپەۋگە تىرىسقان وليۆەر، ميستەر بامبلدىڭ داۋسىن ەسىنە تۇسىرگەننىڭ وزىندە بالانىڭ ونەبويى قالشىلداپ قويا بەرەتىن.
ايتكەنمەن، ول ميستەر بامبلدىڭ كوزىنە تۇسپەۋگە بەكەرگە تىرىسقان، سەبەبى اق بەشپەتتى جەنتلمەننىڭ كورىپكەلدىگى وزىنە ولەردەي اسەر ەتكەن وسى قىزمەت ادامى، ەندى تابىتشى وليۆەردى العان سىناق ۋاقىتى بىتكەنشە، ياعني الداعى جەتى جىلعا تۇپكىلىكتى كەلىسىممەن قالىپ، قايتادان پريحودقا ماسىل بولىپ بارۋ ءقاۋىپى وتكەنشە، بالا جايىنداعى اڭگىمەگە جولاماۋدى ءجون كورگەن.
— تاماشا! — دەدى ميستەر ساۋەربەري قالپاعىنا جارماسىپ. — بۇل نەعۇرلىم تەز اياقتالسا، سوعۇرلىم جاقسى... نوە، دۇكەنگە كوز قىرىڭدى سال... وليۆەر، بوركىڭدى الىپ، سوڭىمنان ەر.
وليۆەر كونىپ، كاسىبي مىندەتىن اتقارۋعا اتتانعان قوجايىننىڭ سوڭىنان ىلەستى.
الدىمەن ولار ەڭ ادامى كوپ، قالانىڭ حالىق تىعىز ورنالاسقان كۆارتالدارىمەن، ال سودان سوڭ وزدەرى وتكەن جەرلەرىنەن گورى الدەقايدا لاس تا، ايانىشتى تار كوشەگە بۇرىلىپ، ساپارلارىنىڭ نەگىزگى نىساناسى بولعان ءۇيدى ىزدەستىرىپ توقتاي قالىسقان. كوشەنىڭ ەكى جاعىندا دا اباجاداي ۇلكەن ءارى بيىك، جارلىلار تۇراتىن وتە ەسكى ۇيلەر تۇر؛ بۇل تۋراسىندا كۋانىڭ دە كەرەگى جوق ەدى، قولدارىن كەۋدەسىنە ايقاستىرىپ، ەكى بۇكتەتىلە، ۇرلانا باسىپ، كوشەدەن ەتكەن بىرنەشە ايەل مەن ەركەكتەردىڭ اراققا بوككەن جۇزدەرى دە وسى قورىتىندىنى راستاعانداي ەدى. ۇيلەردە دۇكەندەر بار ەدى، ءبىراق ولارعا ايقىش-ۇيقىش تاقتاي قاعىلىپ، بىرتىندەپ بۇزىلا باستاپتى دا، تەك جوعارعى قاباتتاردا عانا ادامدار تۇرادى ەكەن. ۋاقىت پەن شىرۋدەن قيراعان ءبىرقاتار ۇيلەر قۇلاپ كەتپەس ءۇشىن جول ىشەگىندەگى جەرگە قازىپ ورناتىپ، قابىرعاعا تىرەلگەن ۇلكەن اعاش تىرەۋلەرگە سۇيەنىپ تۇر. ءبىراق ءتىپتى وسى قيراعان جەرلەر دە، شاماسى، ۇيسىز-كۇيسىز جارلى-جاقىبايلارعا تۇنەيتىن ورىن قىزمەتىن اتقارسا كەرەك، سەبەبى، ەسىك پەن تەرەزەلەردى جاۋىپ تۇرعان، سۇرگىلەنبەگەن تاقتايلار كەي جەرلەرىندە ادام سياتىنداي جۇلىنىپ الىنعان. شۇڭقىرداعى توقتاۋ سۋلار لاي ءارى ساسىق. ءتىپتى وسى ءشىرىندىنىڭ اراسىندا جورتىپ جۇرگەن ەگەۋقۇيرىقتار دا تىم جەكسۇرىن، قۋداي ارىق ەدى.
قوجايىنىمەن بىرگە وليۆەر كەلىپ توقتاعان اشىق تۇرعان ەسىكتە توقپاق تا، قونىراۋ دا جوق ەكەن. قاراڭعى دالىزبەن سيپالاقتاپ، ساقتانا جىلجىپ، وليۆەرگە دە قالىپ قويما، قورىقپا دەگەندى قۇلاعىنا قۇيىپ كەلە جاتقان تابىتشى ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلدى. باسپالداق الاڭىنا شىعاتىن ەسىككە تىرەلگەن ول ساۋساعىنىڭ بۋىندارىمەن قاعا باستادى.
ەسىكتى ون ءۇش — ون تورتتەگى قىز اشتى. بولمەگە باسىن سۇعىپ قاراۋى-اق مۇڭ ەكەن، وسىندا جىبەرىلگەنىن تابىتشى بىردەن ءتۇسىندى.
وشاقتا وت جوق، ءبىراق الدەبىر ادام ادەتتەگىدەي سۋىق وشاق الدىندا بۇكشيىپ وتىر. ونىڭ قاسىندا، الاسا وتىرعىشىن جاعىلماعان پەشكە جىلجىتىپ قويىپ، ءبىر كەمپىر جايعاسقان. ءبىر بۇرىشتا البا-جۇلبا ۇرپيىسكەن بالالار ءجۇر دە، ال ەسىككە قاراما-قارسى كىشكەنتاي قۋىستا كورپەمەن جابىلعان بىردەڭە جاتىر. سول تۇسقا كوز جىبەرگەن وليۆەردىڭ تۇلا بويى ءدىر ەتىپ، ەرىكسىز قوجايىنىنا ىعىسقان، الگى نارسەنىڭ بەتى جابىق جاتقانمەن ولىك ەكەنىن بىردەن تۇسىنگەن.
ەركەكتىڭ ءجۇزى پىشاق جانىعانداي، ءارى وتە قۇپ-قۋ ەدى، ساقال-شاشى اعارعان، كوزىنە قان تولعان. كەمپىردىڭ ءجۇزىن ءاجىم باسقان، امان قالعان ەكى ءتىسى تومەنگى ەرنىنەن ءيميىپ شىعىپ تۇر، ال كوزى وتكىر، جالت-جۇلت ەتەدى. وليۆەر وعان دا، ەركەككە دە قاراۋعا قورىقتى. ولار ءوزى الگىندە عانا كوشەدە كورگەن ەگەۋقۇيرىقتارعا قاتتى ۇقسايتىن ەدى.
— ەشكىم دە وعان جاقىندامايدى! — دەپ كەكتەنە ايقايلادى ەركەك، تابىتشى قۋىسقا بەت العان كەزدە ورنىنان اتىپ تۇرىپ. — جاقىنداماڭىز! قارعىس اتسىن ءسىزدى، ەگەر ءومىر قىمبات بولسا جاقىنداماڭىز.
— ساندىراق، دوستىم! — دەدى قايعى-مۇڭنىڭ بارلىق تۇرىنە كوزى ۇيرەنگەن تابىتشى.— ساندىراق!
— تىڭداڭىزشى! — دەپ ايقايلادى الگى كىسى جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، اياعىن جىندانا تەپكىلەپ. — تىڭداڭىزشى! Meن ونى جەرگە كومگىزبەيمىن. ول ودان تىنىشتىق تابا المايدى، قۇرتتار مازا بەرمەيدى... قۇرت جەگەندەي دە ەشتەڭەسى جوق، ول ابدەن كەۋىپ قالعان.
مىنا ەسۋاس ساندىراققا جاۋاپ رەتىندە تابىتشى ءلام-ميم دەگەن جوق، قالتاسىنان ولشەۋىشىن الىپ، ول ولىكتىڭ جانىنا تىزەرلەدى.
— اح، — دەپ ايقايلادى ەركەك، كوز جاسىنا ەرىك بەرە، ولىكتىڭ اياعىنا قۇلاي كەتىپ.— تىزەرلەڭدەر ءبارىڭ، ونىڭ الدىندا تىزەرلەڭدەر! وسى ايتقانىم ەستەرىڭدە بولسىن! ايتىپ تۇرمىن عوي، ونى اشتان قاتىردى دەپ! بەزگەگى باستالعانشا سونشا اسقىنار دەپ ويلاماعان ەم. سودان قۋ سۇيەك بوپ شىعا كەلدى. وشاقتا وت تا، ۇيدە شىراق تا جوق. ول قاراڭعىدا كوز جۇمدى، قاراڭعىدا! ول ءتىپتى ءوز بالالارىنىڭ ءجۇزىن دە كورە المادى، ولاردى اتىن اتاپ شاقىرعانىن ءبىز ەستىدىك قوي. وعان بولا مەن قايىر سۇراپ ەدىم، تۇرمەگە وتىرعىزدى. Meن ۇيگە كەلسەم، ول ءولىپ قالىپتى، ونى اشتان قاتىردى. قۇداي الدىندا انت ىشەيىن،— ونى اشتان قاتىردى!
ول شاشىن جۇلىپ، ويباي سالىپ، ەدەندە دوڭبەكشي باستادى؛ كوزى ءبىر ورنىندا تۇرىپ قالعان، اۋزى كوبىكتەنىپ كەتتى.
شوشىنعان بالالار زار جىلادى، ءبىراق وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە بولىپ جاتقاننىڭ ەشتەڭەسىن ەستىمەگەن كىسىشە بىلق ەتپەي وتىرعان كەمپىر قورقىتىپ-ۇركىتىپ، بالالاردىڭ جىلاۋىن تىيدى. ءالى دە ەدەندە جاتقان ەركەكتىڭ گالستۋگىن شەشىپ، ول تەڭسەلە باسىپ تابىتشىعا كەلدى.
— بۇل مەنىڭ قىزىم، — دەدى كەمپىر، ولىك جاتقان جاققا قاراي باسىن جۇلقىپ، ناقۇرىس ادامشا كوزىن قىستى، مۇنىسى ءمايىتتى كورگەننەن دە قورقىنىشتى اسەر ەتتى. — قۇدايىم-اي، قۇدايىم-اي! قانداي عاجاپ ەدى بۇل! مەن ونى تۋعان كەزدە جاس ايەل ەدىم، ەندى مەن كوڭىلدىمىن، ساپ-ساۋمىن، ال مىناۋ بولسا بويى سۋىپ، قاتىپ جاتىر! قۇدايىم-اي، قۇدايىم-اي، ويلاپ كورىڭىز تەك: تاپ تەاترداعى سياقتى، تاپ تەاترداعىداي!
الگى ايانىشتى پەندە ىبىلجىپ سويلەپ، قيقىلداپ، جان تۇرشىكتىرەر كوڭىلدىلىككە بەرىلىپ جاتقاندا تابىتشى ەسىككە بەتتەگەن.
— توقتاي تۇرىڭىز، — دەپ ايقايلادى كەمپىر. — ونى قاشان جەرلەيدى — ەرتەڭ بە، بۇرسۇگىنى مە، الدە بۇگىن كەشكىلىك پە؟ مەن ونى كومۋگە دايارلادىم، ەندى تابىتىنىڭ سوڭىنان ىلەسۋىم كەرەك. ماعان ۇلكەن شەكپەن جىبەرىڭىز — جاقسى جىلى شەكپەن بولسىن، ويتكەنى سۇمدىق سۋىق بوپ تۇر عوي. جانە ءبىز كەتەر الدىندا سامسا جەپ، شاراپ ءىشۋىمىز كەرەك! جارار! نان جىبەرىڭىز — نان مەن ءبىر كەسە سۋ... قىمباتتىم، بىزدە نان بولا ما؟..— دەپ شىدامسىزدانا سۇرادى ول، قايتادان ەسىككە بەتتەگەن تابىتشىنىڭ پالتوسىنا جارماسىپ.
— ءيا، ءيا، — دەدى تابىتشى. — ارينە. ءسىز نە قالاساڭىز ءبارى دە بولادى!
ول كەمپىردىڭ قولىنان جۇلقىنىپ شىعىپ، وليۆەردى سۇيرەي-مۇيرەي اسىعىس شىعىپ كەتتى.
كەلەسى كۇنى (بۇل ۋاقىتتا سەمياعا ميستەر بامبلدىڭ ءوزى جەتكىزگەن ەكى فۋنت نان مەن ءبىر كەسەك ىرىمشىك تۇرىندە ۇي-ىشىنە جاردەم بەرىلگەن) وليۆەر ءوز قوجايىنىمەن بىرگە جارلىنىڭ وت باسىنا تاعى كەلسە، تابىت كوتەرۋگە جۇمىس ۇيىنەن ءتورت ادام ەرتكەن ميستەر بامبل جەتىپ تە ۇلگىرىپتى. كەمپىر مەن ەركەك البا-جۇلبا كيىمدەرىنىڭ سىرتىنان ەسكى قارا شەكپەن جامىلىپتى، ەشتەڭەمەن قاپتالماعان تابىتتىڭ قاقپاعىن بەكىتكەن سوڭ، جۇكشىلەر ونى يىقتارىنا كوتەرiپ، كوشەگە الىپ شىقتى.
— ال ەندى قارت لەدي، تەزىرەك ءجۇرىڭىز، — دەپ سىبىر ەتتى (ساۋەربەري كەمپىردىڭ قۇلاعىنا. — ءبىز كەشىگىپ قالدىق، ال سۆياششەننيكتى كۇتتىرىپ قويۋعا بولمايدى. العا، بالالار، جەدەلىرەك باسىڭدار.
مۇنداي نۇسقاۋدان كەيىن جۇكشىلەر جەپ-جەڭىل جۇكتەرىمەن تەز-تەز باسىپ، ادىمداپ جونەلدى دە، ال بۇلارعا ەرگەن ەكەۋ بار كۇشتەرىن ساپ، قالىپ قويماۋعا تىرىستى. ميستەر بامبل مەن ساۋەربەري الدا شيراق باسىپ بارا جاتتى، ال اياعى قوجايىندىكىندەي ۇزىن ەمەس وليۆەر ءبىر بۇيىردە جۇگىرىپ كەلەدى.
دەگەنمەن ميستەر ساۋەربەريدىڭ بولجامىنا قاراماستان، اسىعۋدىڭ ەشبىر ءجونى جوق بوپ شىقتى، سەبەبى، بۇلار پريحود قابىرىنە ارنالعان قالاقاي قاپتاپ كەتكەن زيرات بۇرىشىنا جەتكەندە سۆياششەننيك ءالى جوق ەكەن دە، ۇيشىكتەگى كامين الدىندا وتىرعان كلەرك ءبىر ساعاتتان كەيىن كەلىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن دەگەندى ايتتى. سوندىقتان تابىت ءقابىر جيەگىنە قويىلدى، ال ىلميگەن ەكەۋ سەبەلەگەن سۋىق جاڭبىر استىندا بالشىققا باتىپ، شىدامدىلىقپەپ كۇتىپ تۇر، ال بولعالى تۇرعان كورىنىستى قىزىق كورىپ كەلگەن البا-جۇلبا بالالار ءقابىر قۇلپىتاستارىنىڭ اراسىندا جاسىرىنباق ويناپ، تاعى باسقا دا كوڭىل كوتەرەرلىك بىردەڭەلەر ويلاپ تاۋىپ، تابىتتىڭ ۇستىنەن سەكىرىپ، مارە-سارە بولدى. ميستەر ساۋەربەري مەن بامبل كلەركتىڭ ءوز دوستارى ەسەبىندە كامين الدىنا جايعاسىپ، گازەت وقۋعا كىرىسكەن.
اقىرى ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت وتكەن سوڭ قابىرگە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقان ميستەر بامبل، ساۋەربەري مەن كلەرك كورىندى. ولاردىڭ سوڭدارىنان اسىقپاي باسىپ، ستيحارىن كيگەن سۆياششەننيك شىقتى. سودان سوڭ ميستەر بامبل ادەپ ساقتاتۋ ماقساتىمەن ەكى-ۇش بالانى تاياقتاپ الدى، ال سۆياششەننيك ءتورت مينۋتتا قانشا جانازا وقۋعا مۇمكىن بولسا، سونشا وقىپ، ستيحارىن كلەرككە بەردى دە، قاراسىن باتىردى.
— ال، بيلل، — دەدى ساۋەربەري قابىرشىگە ،— ءقابىردى كومىڭدەر.
جۇمىس قيىن ەمەس ەدى، قابىردە تابىتتىڭ كوپتىگى سونشا، وڭ ۇستىڭگى قاباتتان جەر بەتىنە دەيىن بىرنەشە فۋت قانا بولاتىن. ءقابىرشى توپىراق تاستاپ، ونى اياعىمەن تاپتادى دا، كۇرەگىن يىعىنا سالىپ الىپ، قىزىقتىڭ وسىنشالىق تەز بىتكەنىنە كوڭىلدەرى تولماي، ۋلاپ-شۋلاعان بالالاردىڭ قورشاۋىندا كەتە باردى.
— بارىڭىز، دوستىم، — دەدى بامبل، ەركەكتىڭ ارقاسىنان قاعىپ، — ءقازىر زيرات قاقپاسىن جابادى.
ءقابىر ەرنەۋىنە كەلىپ تۇرعالى قىبىر ەتپەگەن الگى ادام باسىن كوتەرىپ، سويلەپ تۇرعان كىسىگە قارادى دا، بىرنەشە قادام باسقاننان كەيىن، ەس ءتۇسسىز قۇلاپ ءتۇستى. يىعىنان تaبىتشى شەشىپ العان شەكپەنگە جىلاپ وتىرعان جىندى كەمپىردىڭ وعان قارايتىن مۇرشاسى جوق ەدى. سوندىقتان دا ەركەكتىڭ بەتىنە ساپتىاياقپەن سۋ شاشىپ، اناۋ كوزىن اشقان كەزدە، زيراتتان ءويتىپ-بۇيتىپ شىعارىپ جىبەردى دە، قاقپانى جاۋىپ، تۇس-تۇسقا تاراپ كەتىستى.
— ال قالاي، وليۆەر، — دەپ سۇرادى ساۋەربەري بۇلار ۇيگە قايتىپ كەلە جاتقاندا، — بۇل ساعان ۇنادى ما؟
— ەشتەڭە ەمەس، راحمەت، سەر، — دەپ ەكى ۇشتىلاۋ جاۋاپ قاتتى وليۆەر. — پالەندەي ۇناعان جوق، سەر.
— ۇيرەنىپ كەتەسىڭ، وليۆەر، — دەدى ساۋەربەري. — ەتىڭ ءولىپ كەتكەن سوڭ بۇل تۇككە تۇرماي قالادى.
وليۆەردىڭ ميستەر ساۋەربەريدەن ەتى ءولىپ كەتۋ ءۇشىن ۇزاق ۋاقىت قاجەت بولدى ما دەپ سۇراعىسى كەلدى. ءبىراق ول بۇل ساۋالدى قويماعاندى ءجون كوردى دە، كورگەنى مەن ەستىگەندەرىن ساراپقا سالىپ، دۇكەنگە ورالدى.
VI تاراۋ
نوەنىڭ مازاعىنا شامدانعان وليۆەر ارەكەتكە كىرىسەدى دە، انانى قاتتى قايران قالدىرادى
سىناۋ ايى ءوتتى دە، وليۆەر شاكىرتتىككە قابىلداندى. جىلدىڭ بۇل مەزگىلى اۋرۋ-سىرقاۋ مول، عاجاپ كەز ەدى. ساۋداگەرلىك تىلمەن ايتقاندا تابىتقا سۇرانىس كوبەيدى دە بىرنەشە اپتادا وليۆەر ۇلكەن تاجىريبەگە يە بولدى. ميستەر ساۋەربەريدىڭ قۋلىعىنىڭ جەمىستەرى ونىڭ ەڭ جارقىن ءۇمىتىنىڭ وزىنەن دە اسىپ ءتۇستى. قىزىلشا اۋرۋىنىڭ وسىنشا اسقىنىپ، بالالاردى وسىنشالىق باۋدان ءتۇسىرۋىن قارتتار دا ەستەرىنە تۇسىرە المادى؛ كوپتەگەن قارالى شەرۋدى شلياپاسىنىڭ لەنتاسى تىزەسىنە دەيىن ءتۇسىپ، قالانىڭ بارلىق انالارىنىڭ جانىن ايتىپ جەتكىزگىسىز اياۋشىلىق پەن قاسىرەتكە تولتىرىپ كىشكەنتاي وليۆەر باسقاردى. سونداي-اق، ءمىنسىز تابىتشىعا اۋاداي قاجەت ءوزىن ۇستاي ءبىلۋدى ۇيرەنۋ ءۇشىن، قوجايىنىمەن بىرگە ۇلكەندەردى جەرلەۋگە دە قاتىناسقاندىقتان رۋحى كۇشتى ادامداردىڭ قاتال سىن مەن قازانى قانشالىق مويىن ۇسىنۋ جانە بەرىكتىكپەن قارسى الاتىنىن باقىلاۋعا وليۆەردە مۇمكىندىك از بولعان جوق.
ايتالىق، مىسالى ءۇشىن، ساۋەربەري قانداي بولماسىن ءبىر داۋلەتتى قارتاڭ لەدي نەمەسە جەنتلمەندى جەرلەۋگە زاكاز العاندا، مارقۇمنىڭ ناۋقاسى كەزىندە ءتىپتى بوگدە كىسىلەردىڭ كوزىنشە جۇبانا الماي، شەكسىز قايعىعا باتقان تولىپ جاتقان جيەندەرى مەن جيەنشارلارى ءوز ورتالارىندا وزدەرىن اسا سەرگەك سەزىنىپ، ۋايىم-قايعىسىز، ءوزارا كوڭىلدى اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، مازالارىن العان ەشتەڭە بولماعانداي سەزىنەتىنىن تالاي بايقادى. ايەلدەرىنىڭ نازاسىن ەرلەرى اسقان جايباراقاتتىقپەن كوتەرەتىن. ءوز كەزەكتەرىندە، ايەلدەرى دە قارالى كيىمگە ورانا تۇرىپ، ونىڭ ىشىندە قاسىرەت شەگە بەرمەي، وسى ىلگەگى وزىنە جاراسا ما، ادەمى مە، سونىڭ قامىن كوبىرەك جەيتىن ءتارىزدى. سونداي-اق، جەرلەۋ كەزىندە اۋىر ازاپ شەككەن لەدي مەن جەنتلمەندەردىڭ ۇيلەرىنە ورالعان سوڭ دەرەۋ وزدەرىنە وزدەرى كەلىپ، شاي ءىشىپ بولعانشا جاندارىنىڭ ابدەن جايلاناتىنىن دا بايقاۋعا بولار ەدى. وسىنىڭ بارلىعىن كورۋ وتە قىزعىلىقتى ءارى عيبراتتى بولاتىن دا، وليۆەر وسى قۇبىلىستاردى ۇلكەن ىقىلاسپەن باقىلايتىن.
وسىناۋ قايىرىمدى جانداردىڭ ۇلگىسى وليۆەردى تاعدىرعا مويىنسۇنۋعا ۇيرەتتى دەپ، ونىڭ ءومىربايانىن جازا تۇرىپ، كەسىپ ايتا المايمىن، ءبىراق مەن مىنانى كەسىپ ايتا الام، كوپ ايدىڭ جۇزىندە ول نوە كلەيپولدىڭ مىڭقىلى مەن مازاعىنا شىداپ باقتى، اناۋ وليۆەرگە بۇرىنعىدان گورى قاستاستى، سەبەبى جاڭا شاكىرت قارا جەزل مەن لەنتالى شلياپاعا يە بولعاندا، بۇل، بۇرىنعى شاكىرت، ەسكى بورىك پەن تەرى شالبار كيىپ جۇرگەن، سونى قىزعاندى. نوە بالاعا جامان كوزقاراستا بولعاندىقتان شارلوتت تا وليۆەردەن تەرىس اينالعان، ال ميسسيس ساۋەربەري ونىڭ بىتىسپەس جاۋى رەتىندە قالا بەردى، سەبەبى ميستەر ساۋەربەري بالامەن دوستاسۋدان قاشپاعانداي ەدى: ءبىر جاعىنان، وسى ءتورت ادامنىڭ اراسىندا، ەكىنشى جاعىنان كىسى جەرلەۋدىڭ اسا مولدىعىنان وليۆەر ءوزىن سىرا قايناتاتىن جەردەگى استىق تولى قامبادا جاڭىلىسىپ قالىپ قويعان قارنى اش تورايداي اسا جامان سەزىندى.
ال ەندى مەن وليۆەر تاريحىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭىنە قادام باسام، ويتكەنى، مەنىڭ الدىمدا بىلايشا جاي، تۇككە تۇرعىسىز كورىنگەنىمەن، كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ىس-ارەكەتىنە ايتارلىقتاي وزگەرىس ەنگىزەتىن وقيعانى بايانداۋ مىندەتى تۇر.
بىردە وليۆەر مەن نوە ۇيرەنشىكتى ادەت بويىنشا، تۇسكى تاماق ۋاقىتىندا اس ۇيگە تۇسكەن، ءبىر جارىم قاداقتاي قوي ءوتىنىڭ كەسەگى مەيلىنشە ناشار ەدى. شارلوتتى اس ۇيدەن شاقىرىپ اكەتكەن شاقتا، قارنى اش، ءارى اشۋلى نوە كلەيپول ەگەر جاس وليۆەر ءتۆيستى ىزالاندىرىپ، جانىن قيناسا مىنا ءبىر قىسقا ۋاقىتتى تاماشا پايدالانۋعا بولار دەپ شەشكەن.
سول كۇناسىز قىزىققا كەنەلمەك بولعان ول اياقتارىن داستارحان جاپقان ستول ۇستىنە قويىپ، وليۆەردى شاشىنان تارتتى، قۇلاعىنان سوزدى، «جاعىمپازسىڭ» دەگەن پىكىرىن دە ءبىلدىردى، قاشان دا بولسىن ونىڭ دارعا اسىلعان كەزىن تاماشالاسام دەگەن قۇشتارلىعىن دا ايتتى، سونىمەن قاتار بۇزىلعان زىميان جەتىمحانا بالاسىنان عانا كۇتۋگە بولاتىن وزگە دە ۋلى سوزدەرىن اياماي-اق توككەن. ءبىراق وسىنشاما كۇلكى-مازاقتىڭ بىردە-بىرى كوزدەگەن نىساناعا جەتپەدى — ياعني وليۆەردىڭ كوزىنەن جاس شىعارا المادى دا، ەندى بۇدان دا وتكەن قۋ تىلدىلىك تانىتپاق بولعان نوە، وزىنەن الدەقايدا اتاقتى دورەكى بوقتامپازدار بىرەۋ-مىرەۋدى ماسقارالاۋ ءۇشىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن قولداناتىن ادىسكە، بالانىڭ جەكە باسىنا كوشتى.
— پريحود كۇشىگى، — دەپ باستادى نوە، — سەنىڭ شەشەڭ قالاي تۇرىپ جاتىر؟
— ول ءولىپ قالعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر. — ول تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاڭىز.
وسىنى ايتقان وليۆەردىڭ وڭىنە قان تەۋىپ، تىنىسى جيىلەدى، ال ەرنى مەن تاناۋى ەرەكشە جىبىرلاي ءتۇستى، ميستەر كلەيپولدىڭ پايىمداۋىنشا، بۇل زار ەڭىرەپ جىلاۋدىڭ العى شارتتارى ەدى. وسى اسەردىڭ قۇشاعىنداعى اناۋ قايتادان ىسكە كىرىسكەن.
— شەشەڭ نەدەن ءولدى، پريحود كۇشىگى؟ — دەپ سۇرادى نوە.
— جۇرەگى جارىلىپ كەتكەندىكتەن، ماعان كارى كەمپىرلەر سولاي دەگەن، — دەدى وليۆەر نوەنىڭ ساۋالىنا جاۋاپ بەرۋدەن گورى ءوز ويىن داۋىستاي ايتىپ. — ءوزىم جارىلعان جۇرەكتەن قالاي ولەتىندىگىن سەزەتىن سياقتىمىن.
— تراللياليا-ليا-ليا، پريحود كۇشىگى! — دەپ داۋىستادى نوە وليۆەردىڭ جۇزىنەن جاسى سورعالاي جونەلگەندە. — كوزىڭنەن سوراڭدى اعىزعان نە؟
— ءسىز ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر، كوز جاسىن دەرەۋ ءسۇرتىپ تاستاپ. — دامەتپەي-اق قويىڭىز!
— مەن ەمەس پە، قاراي گور، — دەپ جىنىنا تيە ءتۇستى نوە. — ءيا، ءسىز ەمەس! — دەپ كەسىپ ايتتى وليۆەر.
— ال ەندى جەتەتىن شىعار. ماعان انام جايلى ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاڭىز. جاقسىلىقپەن قويالىق.
— جاقسىلىقپەن قويالىق! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى نوە. — قاراي گور! پريحود كۇشىگى، سەن ارسىز ەكەنسىڭ! اناڭدى ۇرايىن! كەرەمەت-اق شىعار ونىڭ، ايتارى جوق! وي-قۇدايىم-اي!
وسى ارادا نوە باسىن ماڭىزدانا يزەپ قويدى دا، تيتتەي قىپ-قىزىل تاناۋىن بار مۇمكىندىگىنشە تىرجيتتى.
— سەن بىلەمىسىڭ، پريحود كۇشىگى، — دەدى وليۆەردىڭ ءۇن-تۇنسىز قالۋىنان ودان ءارى قۇتىرىنعان اناۋ مىسقىلدادى دا ەكىجۇزدى ۇنمەن، — سەن بىلەمىسىڭ پريحود كۇشىگى، بۇعان ءقازىر، ارينە، ەشتەڭەنىڭ جاردەمى جوق، ءتىپتى سول كەزدە دە وعان قول ۇشىن بەرۋىڭ ەكىتالاي ەدى، مەن وسىعان وكىنەم عوي. ءبارىمىزدىڭ دە وسىعان ءىشىمىز اشيدى جانە سەنى دە ايايمىز. ءبىراق سەن شەشەڭنىڭ ناعىز سالداقى بولعاندىعىن ءبىلىپ قويۋىڭ كەرەك، پريحود كۇشىگى.
— ءسىز نە دەدىڭىز؟ — تۇلا بويى ءدىر ەتكەن وليۆەر قايىرا سۇراپ.
— شەشەڭنىڭ ناعىز سالداقى بولعاندىعىن، پريحود كۇشىگى، — بەت اۋزى شىمىرىكپەي ءسوزىن قايتالادى نوە. — جانە دە بىلەمىسىڭ، پريحود كۇشىگى، ونىڭ ءولىپ قالعاندىعى دا جاقسى بولدى، ايتپەسە وعان برايدۋەلدە اۋىر جۇمىسپەن اينالىسۋعا تۋرا كەلەر ەدى، نەمەسە مۇحيتتىڭ ار جاعىنا اتتانىپ، بولماسا دار اعاشىندا سالبىراپ تۇرار ەدى، ەڭ دۇرىسىراعى سوڭعىسى بولار، ءسىرا!
قانى قايناعاندىقتان تۇتىگىپ كەتكەن وليۆەر ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ستول مەن ورىندىقتى توڭكەرىپ تاستاپ، نوەنى كەڭىردەكتەن شاپ بەرىپ، جۇلقي تارتقاندا انانىڭ تىستەرى ساقىلداپ كەتتى، سونسوڭ بار كۇشىمەن شىرەنىپ سوققاننان نوە جالپاسىنان ءتۇستى.
ءبىر مينۋت بۇرىن عانا بالا قاتال قارىم-قاتىپاستىق كەسىرىنەن تىپ-تىنىش، جۇپ-جۋاس، ەلەۋسىز عانا بىردەڭە سياقتى ەدى. ءبىراق اقىرى ونىڭ رۋحىنىڭ اشۋ-ىزاسى شەكتەن شىقتى: قايتىس بولعان اناسىنا جاساعان اياۋسىز ءجابىر قانىن قايناتقان. كەۋدەسى كورىكتەي بۇلقىنىپ، بويىن جيناپ العان، كوزى جانىپ تۇر؛ اياعىنىڭ استىندا ءبۇرىسىپ جاتقان قورقاق جابىرلەۋشىسىنىڭ ۇستىندە كوزى قاھارلانا جالت-جۇلت ەتىپ، بۇرىن وزىنە دە ءمالىم ەمەس كۇش-قۋاتپەن اناعان ايبات شەككەندە وزىنە-وزى ۇقساماي كەتكەندەي ەدى.
— مىناۋ مەنى ولتىرەدى، — دەپ زارلاپ قويا بەردى نوە. — شارلوتت، قوجايىن! جاڭا شاكىرت مەنى ولتىرگەلى جاتىر. كومەكتەسىڭدەر! جاردەمدەسىڭدەر! وليۆەر جىندانىپ كەتتى! شارلوتت!
نوەنىڭ ايعايىنا اششى داۋىسپەن شارلوتت، ودان دا گورى قاتتىراق ويبايمەن ميسسيس ساۋەربەري ءۇن قوسقان؛ ءبىرىنشىسى اس ۇيگە بۇيىردەگى ەسىكتەن جۇگىرىپ كىرگەن دە، ال ەكىنشىسى ەگەر تومەن تۇسسە ومىرىنە ەشقانداي ءقاۋىپ تونبەيتىندىگىنە ابدەن كوزى جەتكەنشە ساتىدا تۇرعان-دى.
— اح، وڭباعان! —دەپ شار-شار ەتتى شارلوتت قارۋى تولىق جەتىلگەن ەر ادامنىڭ قايراتىنا تەڭ كۇشپەن وليۆەرگە جابىسا كەتىپ.
— اح، سەن، جاقسىلىق بىلمەيتىن كىشكەنتاي قانىشەر، مەرەز وڭباعان!
وسى سوزدەرىنىڭ اراسىندا شارلوتت جينالعانداردىڭ قىبىن قاندىرا شىرىلداي ءجۇرىپ، وليۆەردى تومپەشتەپ جاتتى.
شارلوتتىڭ جۇدىرىعى جۋان بولاتىن-دى، ايتسەدە جىندانعان وليۆەردى ءتاۋباسىنا كەلتىرۋ ءۇشىن بۇل جۇدىرىق ازدىق ەتەر دەپ قاۋىپتەنگەن ميسسيس ساۋەربەري اس ۇيگە اتىلا ەنىپ، ءبىر قولىمەن وليۆەردى ۇستاي بەرە، ەكىنشى قولىمەن ونىڭ بەتىنەن تىرنالاپ، اناعان كومەككە كىرىسكەن. ءىسى وسىلايشا وڭعا باسقان سوڭ نوە دە ەدەننەن كوتەرىلىپ، وليۆەردىڭ ارقاسىنان جۇدىرىقتاي باستادى.
ايتسە دە بۇل ۇزاققا سوزىلۋ ءۇشىن كۇش-قۋاتتى تىم كوپ قاجەت ەتەتىن جاتتىعۋ ەدى. ۇرىپ-سوعىپ، تىرناۋدان تيتىقتارى قۇرىعان ولار ايعايلاپ، قولدان شىعۋعا ارەكەتتەنگەن، سويتسە دە اسا قورقا قويماعان وليۆەردى شولانعا سۇيرەپ اكەلىپ، قاماپ تاستادى. وسىلاي بولۋى-اق مۇڭ ەكەن، ميسسيس ساۋەربەري كرەسلوعا قۇلاي كەتىپ، اعىل-تەگىل ەڭىرەپ قويا بەردى.
— اح، قۇدايىم-اي، مىناۋ ءولىپ بارادى، — دەپ داۋىستادى شارلوتت، — نوە، قىمباتتىم، ءبىر ستاكان سۋ اكەل! تەزىرەك!
— و، شارلوتت! — دەدى ميسسيس ساۋەربەري باسى مەن اياعىنا نوە قۇيىپ جاتقان سۋىق سۋدىڭ كوپتىگى مەن تىنىس الار اۋانىڭ جەتپەيتىندىگىنە قاراماستان انىق سويلەۋگە تىرىسىپ. — و، شارلوتت، مىنانىڭ ءبارىمىزدى توسەگىمىزدە باۋىزداپ تاستاماعانى قانداي باقىت!
— ءيا، ءيا! بۇل دەگەن باقىت قوي، ميسسيس، — دەپ قوستاپ قويدى اناۋ. — تەك جورگەكتە جاتقان شاعىنان باستاپ ماڭدايىنا قانىشەرلىك پەن قاراقشىلىق جازىلعان مۇنداي جەكسۇرىنداردى كەلەشەكتە الماۋ ءۇشىن قوجايىنعا بۇل ساباق بولاتىن شىعار دەگەن ءۇمىتىم بار. سورلى نوە! Meن كىرگەندە، ميسسيس، ونىڭ كەۋدەسىندە شىبىن جانى ازەر قالىپتى.
— بەيشارا-اي! — دەدى ميسسيس ساۋەربەري پريۋت بالاسىنا ايرىقشا جاناشىرلىقپەن قاراپ.
بەشپەتىنىڭ ۇستىڭگى تۇيمەسى وليۆەردىڭ توبەسىمەن ءبىر دەڭگەيدە كەلەتىن نوە، ءوزىن جاناشىرلىق سوزدەرمەن باستان-اياق كومىپ جاتقاندا شاعىنا مۇرنىن تارتىپ، كوزىن ۋقالاپ، بىرنەشە تامشى جاس سىعىپ شىعاردى.
— نە ىستەسەك ەكەن! — دەدى ميسسيس ساۋەربەري داۋىستاپ.
— سەندەردىڭ قوجايىندارىڭ دا ۇيدە جوق، ۇيدە ءبىر دە ءبىر ەركەك كىندىك جوق، ال اناۋ بولسا ەندى ون مينۋتتان سوڭ مىنا ەسىكتىڭ تاس-تالقانىن شىعارار!
اتالعان ەسىكتى وليۆەردىڭ ىشتەن بارىن سالا يتەرۋى الگى جورامالدى تولىعىنان راستاعانداي ەدى.
— اح، قۇدايىم-اي، — دەدى شارلوتت. — نە ىستەرىمدى ءتىپتى بىلمەدىم، ميسسيس... پوليسياعا جىبەرسەك پە ەكەن؟
— الدە سولداتتاردى شاقىرامىز با؟ — دەگەن ۇسىنىس ەنگىزدى ميستەر كلەيپول.
— جوق، دەدى ميسسيس ساۋەربەري ەسىنە وليۆەردىڭ ەسكى تانىسى ءتۇسىپ. — ميستەر بامبلعا جۇگىرىڭىز. نوە، وعان ءبىر مينۋت تا ايالداماي، تۋرا ءقازىر وسىندا كەلسىن دەڭىز! بوركىڭىزدى ىزدەمەي-اق قويىڭىز! تەزىرەك! بارا جاتقاندا پىشاقتىڭ ءجۇزىن كوگەرگەن كوزىڭىزگە ۇستاڭىز! ىسىگى قايتادى.
نوە جاۋاپ قايتارۋعا ۋاقىتىن جوعالتىپ جاتپاي، اتا جونەلدى. جالاڭباس، كوزىنە باكى باسىپ الىپ، كوشەدەگى حالىقتىڭ اراسىنان جارىپ ءوتىپ كەلە جاتقان پريۋت بالاسىن كورگەندەر قانشاما تاڭداندى دەسەڭىزشى!
VII تاراۋ
وليۆەر بۇلىگىن جالعاستىرۋدا
كوشە-كوشەمەن وقتاي ۇشقان نوە كلەيپول جۇمىس ءۇيىنىڭ قاقپاسىنا جەتكەنشە دەمىن الۋ ءۇشىن بىردە-بىر رەت ايالداعان جوق. جۇزىنە جىلاۋ مەن قورقىنىش كولەڭكەسىن جاقسىراق جايۋ ءۇشىن وسى ارادا از-كەم بوگەلگەن ول، قاقپانى قاتتى قاقتى دا، وسى سىقپىتىمەن ەسىكتى اشقان قايىرشى شالدىڭ الدىندا تۇرا قالعان ەدى. ءتىپتى زاماننىڭ جاقسى كەزىنىڭ وزىندە توڭىرەگىنەن تەك قانا جابىققان جۇزدەردى كورىپ ۇيرەنگەن الگى شالدىڭ ءوزى دە تاڭدانعاننان شەگىنە بەرگەن.
— بۇل بالاعا نە بولدى ەكەن؟ — دەپ سۇراعان قايىرشى.
— ميستەر بامبلدى! ميستەر بامبلدى! — دەپ ايقايلادى نوە ادەيى شاراسى تاۋسىلعان، ءارى قاتتى دا مازاسىز داۋىسپەن، بۇل سوزدەر كەزدەيسوق جاقىن ماڭدا جۇرگەن ميستەر بامبلدىڭ قۇلاعىنا جەتىپ قانا قويعان جوق، سونىمەن بىرگە قاتتى ابىرگەرگە تۇسكەن، اناۋ — قىزىقتى دا ءماندى جاعدايعا قاراڭىز — اۋلاعا ءۇش بۇرىشتى قالپاعىن دا كيمەستەن شىعا كەلگەن؛ بۇل ءتىپتى ءبيدلدىڭ ءوزى كەنەتتەن تاپ بولعان سۇراپىل كۇشتىڭ اسەرىنەن ۋاقىتشا ءوزىن-وزى ۇستاي الماي جانە ءوز ءقادىرىن دە ۇمىتىپ كەتەتىندىگىنىڭ، كۋاسى.
— و، ميستەر بامبل، سەر! — دەپ باجىلدادى نوە، — وليۆەر، سەر، وليۆەر!
— نە، نە بوپ قالدى؟ — دەدى كوزى قۋانىشتان جايناپ قويا بەرگەن بامبل، ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەرىپ. — شىنىمەن قاشىپ كەتتى مە؟ شىنىمەن قاشىپ كەتتى مە، نوە؟
— جوق، سەر! قاشىپ كەتكەن جوق، سەر! ول زۇلىم بولىپ شىقتى! ول مەنى ولتىرمەك بولدى، سونان سوڭ، شارلوتتى، سودان كەيىن قوجايىننىڭ ايەلىن ولتىرگىسى كەلدى. وح، مىنا جەرىم قانداي قاتتى اۋىرىپ بارا جاتىر دەسەڭىزشى، سەر!
وسى جەردە نوە بەتىن تىرجيتىپ، جىلان بالىقتاي الاسۇرا بۇكتەتىلدى. وليۆەردىڭ ەسىرىك، قانقۇمارلىق شابۋىلى ءوزىنىڭ ءىش قۇرىلىسىنا ەلەۋلى زيان كەلتىرىپ، اۋىرتىپ اكەتىپ بارا جاتقانىن ميستەر بامبلعا وسىلاي ۇقتىردى.
جەتكىزگەن حابارى ميستەر بامبلدى ابدەن ايران-اسىر ەتكەندىگىنە كوزى جەتكەن ول وسى اسەردى بارىنشا كۇشەيتە تۇسۋگە تىرىسىپ، ءوزىنىڭ العان سۇمدىق جاراقاتىنا بۇرىنعىدان ون ەسە قاتتىراق شاعىنا باستادى. ال اۋلا ىشىمەن كەلە جاتقان اق بەشپەتتى جەنتلمەندى كوزى شالعان كەزدە ونىڭ ويبايى بۇرىنعىدان دا ايانىشتىراق ەستىلدى، سەبەبى الگى ايتىلعان جەنتلمەننىڭ نازارىن اۋدارىپ، ونى دا اشىندىرۋ قاجەتتىگىن ول دۇرىس پايىمداعان ەدى.
جەنتلمەننىڭ نازارى دا شۇعىل بۇعان اۋعان. ءۇش قادام اتتاماي جاتىپ، ول بۇرىلىپ قارادى دا، مىنا وڭباعان بالا نەگە وسىنشاما ۇلىپ تۇر جانە ميستەر بامبل نەلىكتەن مۇنىڭ سىباعاسىن بەرمەيدى دەپ اشۋلى ۇنمەن ساۋال بەرگەن.
— بۇل بەيشارا بالا، جەتىمحانا مەكتەبىنەن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل. — مۇنى ولتىرۋگە ءسال-اق قالعان — ءتىپتى ولتىرگەن دەسە دە بولار — اناۋ بالا شە، ءتۆيستى ايتام.
— سايتان العىر! — اق بەشپەتتى جەنتلمەن داۋىستاپ جىبەرىپ، قاققان قازىقتاي مەلشيىپ قالدى. — مۇنى مەن ءبىلىپ ەم! ءاۋ باستاپ-اق بۇل بۇزىق بالا اقىرى دارعا اسىلماي تىنباس دەگەن كورىپكەلىم بولىپ ەدى.
— ول سونداي-اق قىزمەتشى قىزدى دا ولتىرمەك بولىپتى، سەر، — دەدى ميستەر بامبل ءجۇزى شۇبەرەكتەي قۋارىپ.
— جانە قوجايىن ايەلدى دە، — دەپ سوزگە قىستىرىلدى ميستەر كلەيپول.
— جانە ءوز قوجايىنىن دا، ءسىز سولاي دەدىڭىز عوي دەيمىن، نوە؟ — دەگەندى قوستى ميستەر بامبل.
— جوق، قوجايىن ۇيدە بولمادى، ايتپەسە اناۋ ونى دا ولتىرەتىن ەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە، — ونى دا ولتىرەم دەگەن.
— قويشى؟ ءوزى ولتىرەم دەپ ايتتى ما؟ — دەپ سۇرادى اق بەشپەتتى جەنتلمەن.
— ءيا، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە. — جانە عافۋ ەتىڭىز، سەر، ميستەر بامبلدىڭ ءقازىر كەلىپ، انانىڭ سازايىن بەرۋگە ۋاقىتى بولماس پا ەكەن، سونى ءبىلىپ كەل دەپ ەدى، قوجايىن ايەل، سەبەبى قوجايىن ۇيدە بولماي تۇر.
— ارينە، ارينە، — اق بەشپەتتى جەنتلمەن جىميا كۇلىپ، ءوز بويىنان ءۇش ديۋيمداي بيىك تۇرعان نوەنىڭ باسىنان سيپاپ قويدى. — سەن جاقسى بالاسىڭ! مىنە ساعان... پەنني... بامبل، تاياعىڭىزدى الىڭىز دا ساۋەربەريدىكىنە بارىپ، نە ىستەۋ كەرەكتىگىن كورىپ كەلىڭىزشى. ونى اياماڭىز، بامبل.
— ءوزىم دە اياماسپىن، سەر، — دەپ جاۋاپ بەردى بامبل جۇرتتى جوقتاۋعا ارنالعان تاياعىنىڭ ۇشى جاعىنا ورالعان شۇبەرەكتى تۇزەي بەرىپ.
— ساۋەربەريگە دە اياماسىن دەپ ايتىڭىز. كوزىن كوگەرتىپ، بەتىنە تاڭبا تۇسىرمەي ودان ەشتەڭە شىعارا المايسىڭ، — دەدى اق كەۋدەشەلى جەنتلمەن.
— مەن بۇل تۋراسىندا دا تىرىسىپ باعارمىن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى بيدل.
يەسىنىڭ كوڭىل حوشىنا وراي، ءۇش بۇرىشتى قالپاعى مەن تاياعىن رەتكە كەلتىرگەن سوڭ، ميستەر بامبل نوە كلەيپولعا ەرىپ، تابىتشىنىڭ دۇكەنىنە جەتۋگە اسىقتى.
مۇندا ءىستىڭ جاعدايى ونشالىقتى وڭعا باسپاپ ەدى. ساۋەربەري ءالى ورالعان جوق بولاتىن دا، ال وليۆەر بولسا ۇرانىڭ ەسىگىن باستاپقىداعى ەكپىنمەن ورشەلەنە تەپكىلەپ جاتقاڭ. ميسسيس ساۋەربەري مەن شارلوتتىڭ سوزدەرىنە قاراعاندا ونىڭ اشۋى سونشالىقتى قورقىنىشتى ەدى. ميستەر بامبل الدىمەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ الىپ، ەسىكتى سودان كەيىن اشۋدى ءجون كوردى. وسى ماقساتپەن ول باستاما رەتىندە ەسىكتى ءبىر تەۋىپ قالىپ، سونان سوڭ اۋزىن كىلت سالاتىن تەسىككە تاقاي بەرىپ، جۋان داۋىسپەن بۇيىرا ءتىل قاتتى:
— وليۆەر!
— بوساتىڭدار مەنى! — دەدى وليۆەر ۇرادان.
— سەن مەنىڭ داۋىسىمدى تانىپ تۇرمىسىڭ، وليۆەر؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بامبل.
— ءيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر.
— ال سەن قورىقپايمىسىڭ؟ مەن سويلەپ تۇرعاندا قالتىرامايسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بامبل.
— جوق، — دەدى باتىل سويلەگەن وليۆەر.
ەستيمىن دەپ كۇتكەن، ەستىپ ۇيرەنگەندەرىنە مۇلدەم ۇقسامايتىن مىنا جاۋاپ ميستەر بامبلدى قاتتى ساستىرعان. ول كىلت سالاتىن تەسىكتەن شەگىنىپ كەتتى دە، بويىن تۇزەپ، ءتىل اۋىزسىز اڭ-تاڭ كۇيدە جانىندا تۇرعانداردىڭ اناسىنا ءبىر، ماعىناسىنا ءبىر جالتاڭ-جالتاڭ قارادى.
— وح، ميستەر بامبل، ول ءسىرا، ەسىنەن اداسقان بولۋعا ءتيىس، —دەدى ميسسيس ساۋەربەري. — ەگەر ەسىنىڭ جارتىسىنىڭ ءوزى دۇرىس بولعان كۇندە دە سىزبەن بىردە ءبىر بالا بۇلاي سويلەسە الماس ەدى.
— بۇل ەسىنەن اداسۋ ەمەس، ميسسيس، — دەدى بامبل از-كەم ويلانىپ الىپ. — بۇل ەت قوي.
— نە دەدىڭىز؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميسسيس ساۋەربەري.
— ەت، ميسسيس، ەت، — دەپ قايتالادى بامبل قاتال تۇردە نىق-نىق سويلەپ. — ءسىز ونى تويىندىرعانسىز، ميسسيس. ءسىز ونىڭ جاعدايىنداعى ادامنىڭ تابيعاتىنا ساي ەمەس جانى مەن رۋحىن وياتىپ جىبەرگەنسىز. مۇنى سىزگە، ميسسيس ساۋەربەري، پريحود كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى دە ايتار، ال ولار تاجىريبەسى فيلوسوفتار. بەيشارالارعا جان مەن رۋحتىڭ قاجەتى قانشا؟ ءبىز ولارعا دەنەسىن قالدىرعانىمىزدىڭ ءوزى دە جارايدى عوي. ەگەر دە ءسىز، ميسسيس، بالانى بوتقاعا عانا قاراتقاندا عوي، مۇنداي پالە ەشقاشان دا بولماس ەدى.
— اح، قۇدايىم-اي! — دەپ زارلانىپ قويا بەردى ميسسيس ساۋەربەري كوزىن دۇعا قىلعانداي اسپانعا اۋدارىپ. — مىنە جومارت بولۋدىڭ سالدارى.
ميسسيس ساۋەربەريدىڭ وليۆەرگە جاساعان جومارتتىعى مول، ول وزگە ەشكىم اۋزىنا دا المايتىن جۇرەك اينىتار كالدىقتارمەن بالانى ساراڭدىق ەتپەن-اق تويىندىراتىن-دى. سوندىقتان دا، ميستەر بامبل تاققان وسىنشاما اۋىر ايىپتى وزىنە قابىلداۋ ءۇشىن ايەلدىڭ كوكىرەگىندە قانشاما مويىن ۇسىنۋشىلىق پەن قۇرباندىق جاتقاندىعىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ادىلدىك ءۇشىن ايتا كەتۋ كەرەك، جومارتتىق دەگەن ونىڭ ويىندا دا، سوزىندە دە، ىسىندە دە بولىپ كورمەگەن-دى.
— اح، — دەدى ميستەر بامبل، لەدي كوزىن قايتادان تومەن تۇسىرگەن كەزدە. — ءقازىر ىستەۋگە بولاتىن جالعىز-اق نارسە، ول از-كەم اشىققانشا بىر-ەكى كۇن ۇرادا قالدىرا تۇرۋ، ال سودان سوڭ ونى شىعارىپ الىپ، قاشان ۇيرەنۋ مەرزىمى اياقتالعانشا جالعىز بوتقامەن عانا تاماقتاندىرۋ كەرەك. بۇل ءوزى ناشار سەميادان. تەز قىزبالىققا سالىنىپ كەتەتىندەر توبىنان، ميسسيس ساۋەربەري! دوكتور مەن جانىندا بولعانداردىڭ ايتۋىنشا، مۇنىڭ شەشەسى ءاربىر ءجونى ءتۇزۋ ايەل مۇلدەم كەتەتىن نەشە ءتۇرلى قيىندىقتار مەن ازاپقا قاراماستان وسى اراعا سۇيرەتىلىپ جەتكەن.
ميستەر بامبل ءسوزىنىڭ وسى جەرىنە جەتكەندە، ءوز اناسى جايىنداعى اڭگىمەنى قۇلاعى شالىپ قالعان وليۆەر ەسىكتى ەكىلەنە تەپكىلەدى دە، وزگە ءۇن اتاۋلىنىڭ ءبارىن كومىپ جىبەردى.
تاپ وسى ءبىر قيىن جاعدايدا ساۋەربەري ورالعان. قوجايىنىنىڭ سايتانىنا وت ءتۇسىرۋ ماقساتىمەن وليۆەردىڭ جاساعان قىلمىسىن ەكى لەدي دە وسىرە بايانداپ شىققان سوڭ، ول دەرەۋ ۇرانىڭ ەسىگىن اشتى دا، بۇلىكشى شاكىرتىن جاعاسىنان الىپ سۇيرەپ شىعاردى.
وليۆەردىڭ ۇستىندەگى كيىمى تاياق جەگەن كەزدە دال-دۇل بولعان ەدى: بەت-اۋزى كوگەرىپ، تاڭبا ءتۇسىپ قالعان: ۇرپيگەن شاشى ماڭدايىنا قاراي دۋدىراپ كەتكەن. ءبىراق ءجۇزى اشۋدان الاۋلاپ تۇر، شولاننان شىعارىپ العان ساتتە نوەگە قاھارلانا كوز تاستاپ قويدى، ءتۇرى تيتتەي دە قورىققان الپەت بايقاتپايدى.
— ايتارى جوق، جاقسى-اق جىگىت! — دەدى وليۆەردى سىلكىپ قالعان ساۋەربەري جاعىنان تارتىپ جىبەرىپ.
— اناۋ مەنىڭ انامدى بالاعاتتادى، — دەدى وليۆەر.
— ال جارايدى، بالاعاتتادى دەلىك، وندا نە تۇر، وڭباعان نەمە؟! — دەپ ايقايلادى ميسسيس ساۋەربەري. — سەنىڭ شەشەڭ ونىڭ ايتقانىنداي-اق بولعان، تىپتەن ودان دا سوراقى.
— جوق، ولاي ەمەس، — دەدى وليۆەر.
— جوق، سولاي، — دەدى ميسسيس ساۋەربەري.
— بۇل وتىرىك! — دەپ ايقايلادى وليۆەر.— جالعان.
ميسسيس ساۋەربەري كوز جاسىنا ەرىك بەردى.
وسى اعىل-تەگىل كوز جاسى ميستەر ساۋەربەريدىڭ ويلانىپ جاتۋىنا ىرىق بەرمەدى. ەگەر ول وليۆەردى قاتال جازالاۋعا ءبىر مينۋت كىدىرگەننىڭ وزىندە جۇبايىلىق قۇقىنا سايكەس شوشقا، قۇبىجىق، جابىرلەۋشى، ەركەكتىڭ ىشىندەگى ازعانى جانە دە باسقا تولىپ جاتقان، ايتا بەرسەك، وسى تاراۋعا سىيعىزۋ دا مۇمكىن ەمەس، اتاق الىپ شىعا كەلەتىنىن تاجىريبەلى وقۋشى ءوزى-اق اڭداعان بولار. اقيقات ءۇشىن ايتا كەتۋ كەرەك: ءوز وكىمى جۇرەر جەردە — ال وكىمى جۇرەر جەردىڭ اۋقىمى دا تىم تار ەدى، — ول بالانى اياۋعا دەن قويعان-دى، ول مۇمكىن ءوزىنىڭ تۇپكى ماقساتى ءۇشىن بولار، مۇمكىن ايەلىنىڭ وليۆەردى ۇناتپاعاندىعىنان دا بولار. دەگەنمەن ايەلىنىڭ اعىل-تەگىل كوز جاسى ونى قيىن جاعدايعا دۋشار ەتتى دە، ول وليۆەردىڭ سىباعاسىن مىقتاپ بەرگەندىگى سونشالىق، ءتىپتى ميسسيس ساۋەربەريدىڭ قىبىن قاندىردى، ال ميستەر بامبلعا شىنى كەرەك، پريحود تاياعىن ىسكە قوسۋدىڭ قاجەتتىگى بولماي قالدى. سودان قاس قارايعانشا وليۆەر شولاندا قامالىپ وتىردى، ال كەشكىسىن ميسسيس ساۋەربەري ەسىكتىڭ سىرتىنان مۇنىڭ اناسىنىڭ ارۋاعى حاقىندا ءبىرقاتار ءزارلى سوزدەرىن ۇيىپ-توكتى، سودان سوڭ نوە مەن شارلوتت ونى نەشە ءتۇرلى ۇلى مىسقىل، جامان سوزدەرمەن قۇلاعىن سارسىتا وتىرىپ، بۇعان شوقپىت-شوقپىت جاتار ورنىنا، جوعارىعا شىعۋدى بۇيىردى.
تابىتشىنىڭ جانسىز دا مەڭىرەۋ ۇرەيلى دۇكەنىندە جاپادان-جالعىز قالعان ساتتە عانا وليۆەر وسىنداي ساتتەن سوڭ ءتىپتى بالا كوكىرەگىندە دە ويانۋعا ءتيىس سەزىمىنە ەرىك بەرگەن. ول ۋلى مىسقىل سوزدەردى جەككورىنىشپەن تىڭداعان، جەگەن قامشىعا ءبىر رەت تە دىبىس شىعارماعان، سەبەبى ونىڭ جۇرەگى ءتىپتى وتقا ءۇيتىپ جاتسا دا سوڭعى مينۋتىنا دەيىن قىڭق ەتكىزبەيتىن كەككە تولى ەدى. ءبىراق ءقازىر ەشكىم ءوزىن كورمەگەن، ەستىمەگەن شاقتا، وليۆەر ەتپەتىنەن ءتۇسىپ ەڭىرەپ جىلاعانى سونشالىق، جاس شاعىندا كوز جاسىن وسىلايشا كولدەتكەندەر نەكەن-ساياق-اق شىعار.
وليۆەر وسى قالپىندا ۇزاق وتىردى. ول ورنىنان تۇرعان كەزدە شامدالداعى شىراق جانىپ تا بىتكەن-دى. جان-جاعىنا ءجىتى قاراپ، توڭىرەگىنە قۇلاق تىگىپ، ەسىكتى جايىمەن اشىپ، كوشەگە كوز جۇگىرتتى.
سۇپ-سۋىق قاراڭعى ءتۇن ەدى. ءقازىر بالانىڭ كوزىنە بۇرىنعىدان گورى جۇلدىزدار جەردەن تىم الىستاپ كەتكەندەي كورىندى، ءۇپ ەتكەن جەل جوق، اعاشتاردان جەرگە تۇسكەن كۇڭگىرت كولەڭكەلەر قوزعالىسسىز، جانسىز ەلەستەي بوپ قاتىپ قالعان. ول اقىرىن عانا ەسىكتى جاپتى. ولەۋسىرەي جانعان شىراقتىڭ ساۋلەسىمەن ول الدەبىر كيىم-كەشەگىن قول ورامالىنا ءتۇيدى دە، وتىرعىشقا جايعاسىپ، تاڭ اتۋىن كۇتتى. اعاش تىرەۋلەردىڭ اراسىنان العاشقى جارىق ساۋلەسى كورىنگەن ساتتە وليۆەر ورنىنان تۇرىپ، ەسىكتىڭ تيەگىن اعىتتى. جان-جاعىنا جاسقانشاقتاي كوز تاستاپ، ءبىر مينۋتتاي كىبىرتىكتەپ قالدى دا، ەسىكتى جاۋىپ، كوشەگە شىقتى.
ول قايدا قاشارىن بىلمەي، وڭ-سولىنا جالتاقتاي بەردى. ونىڭ ەسىنە قالادان شىعا بەرە كولىكتەردىڭ جايىمەن توبەگە كوتەرىلەتىنى ءتۇستى. دالانى كەسىپ وتەتىن سوقپاقتىڭ ءارى قاراي ۇلكەن جولعا شىعارىپ بىلەتىن بالا سوعان بۇرىلدى دا، ىلگەرى قاراي تەز ءجۇرىپ كەتتى.
ميستەر بامبل ءوزىن فەرمادان جۇمىس ۇيىنە اكەلە جاتقاندا، ءدال وسى سوقپاقپەن انانىڭ جانىندا جۇگىرىپ كەلە جاتقاندىعىن وليۆەر ەسىنە ساقتاپ قالىپتى. جول تۇپ-تۋرا كوتتەدجدىڭ قاسىنان وتەتىن ەدى. وسىنى ويلاعاندا جۇرەگى اتتاي تۋلاپ كەلگەن ىزىمەن كەرى بۇرىلا جازدادى. دەگەنمەن ول از جول جۇرگەن جوق، جانە كەرى ورالۋعا دا كوپ ۋاقىتىن جوعالتار ەدى. ونىڭ ۇستىنە ءالى تىم ەرتە بولاتىن، ءوزىن بىرەۋ بايقاپ قالادى-اۋ دەپ قورىققان دا جوق ەدى. ءسويتىپ، ول ىلگەرى تارتتى.
ول ۇيمەن قاتارلاستى. شاماسى، تىم ەرتە بولعاندىقتان، ءۇي تۇرعىندارى تەگىس ۇيىقتاپ جاتقان بولۋلارى كەرەك. وليۆەر توقتاپ، باققا كوز تىكتى. ءبىر بالا بورازدا تۇپتەپ جاتىر؛ وليۆەر توقتاپ قالعاندا الگى قۇپ-قۋ ءجۇزىن كوتەرىپ ەدى — بۇل ءوزىنىڭ بۇرىنعى جولداستارىنىڭ ءبىرى ەكەن. كەتەر الدىندا ونى كورىپ قالعاندىعىنا وليۆەر قاتتى قۋاندى: بالانىڭ جاسى بۇدان كىشى ەدى، ءبىراق وليۆەر ونىمەن دوس بولاتىن، ۇنەمى ەكەۋى ءبىر وينايتىن. ەكەۋىن تالاي مارتە بىرگە تاياقتاعان، اشتان قاتىرعان، قاماپ تاستاعان.
— ۇندەمە، ديك، — دەدى وليۆەر، بالا ەسىككە جۇگىرىپ كەلىپ، ساڭىلاۋدان مۇنىمەن امانداسۋ ءۇشىن شيدەي ارىق قولىن شىعارا بەرگەندە. — ءالى ەشكىم تۇرعان جوق پا؟
— مەنەن باسقا ەشكىم تۇرعان جوق، — دەدى بالا.
— ديك، مەنى كوردىم دەپ ايتىپ قويىپ جۇرمە، — دەدى وليۆەر. — مەن قاشىپ كەتتىم. مەنى ۇرىپ-سوعىپ، جابىرلەدى، ەندى قايدان بولماسىن ءبىر الىس جەردەن ءوز باقىتىمدى ىزدەمەكپىن. ءبىراق قايدان ەكەنىن بىلمەيمىن. تۋۋ، سەن قانداي جۇدەۋسىڭ؟
— دارىگەردىڭ مەنى ولەدى دەپ ايتقانىن ەستىپ قالدىم، — دەپ زورعا جىميىپ جاۋاپ بەردى بالا. — سەنىمەن كەزدەسكەنىمە قۋانىشتىمىن. بار، بارا عوي!
— جوق، مەن سەنىمەن قوشتاسقىم كەلمەيدى، — دەدى وليۆەر. — ءبىز ءالى جۇزدەسەمىز، ديك، كەزدەسەتىنىمىزگە مەن سەنەم. سەن ءالى ساپ-ساۋ، باقىتتى بولاسىڭ!
— ۇمىتتەنەم، — دەدى بالا. — تەك ولگەننەن كەيىن. دارىگەردىڭ ءسوزى راس ەكەنىن مەن بىلەمىن، وليۆەر، ويتكەنى وڭىمدە ەشقاشان كورىنبەيتىن اسپان، پەرىشتەلەر مەن قايىرىمدى ادامدار ءجيى تۇسىمە ەنەدى. ءسۇيشى مەنى، — دەدى بالا الاسا ەسىككە جابىسىپ، وليۆەردىڭ موينىنان قۇشاقتاپ. — قوش بول، قىمباتتىم. قۇداي جار بولسىن!
وسى تىلەك بالانىڭ اۋزىنان شىقتى، ءبىراق وليۆەر وزىنە بىلدىرىلگەن تىلەكتى تۇڭعىش رەت ەستىدى، كۇرەسكە، ازاپقا، قايعى-قاسىرەتكە تولى الداعى ومىرىندە ول مۇنى ەشۋاقىتتا ەسىنەن شىعارعان ەمەس.
VIII تاراۋ
وليۆەر لوندونعا بەتتەيدى. جولدا ول ءبىر قىزىق مىنەزدى جاس جەنتلمەنگە جولىعادى
وليۆەر سوقپاق جول اياقتالاتىن اسۋدان وتە بەرىپ، قايتادان ۇلكەن جولعا شىقتى. ساعات سەگىزدىڭ كەزى ەدى. قالادان بەس ميلدەي الىستاپ كەتكەنىمەن ول ءتۇس اۋعانشا ءوزىن بىرەۋ-مىرەۋ قۋا شىعىپ، قولعا تۇسىرەر دەگەن قاۋىپپەن قورشاۋلاردىڭ سىرتىمەن بەزىپ كەلە جاتتى. اقىرى بالا جول بويىنداعى باعاننىڭ تۇبىنە وتىرا كەتىپ، قايدا بارىپ تۇراق تابارىنا العاش رەت وي جۇگىرتتى.
ءوزى تۇبىنە جايعاسقان باعانعا ءىرى ارىپتەرمەن وسى ارادان لوندونعا دەيىن تۇپ-تۋرا جەتپىس ميل دەپ جازىلعان ەكەن. وسى جازۋ بالانىڭ باسىنا ءارقيلى ويلار سالعان. لوندون! ءسان-سالتاناتتى، ۇلكەن قالا! ەشكىم — ءتىپتى ميستەر بامبلدىڭ ءوزى دە مۇنى ول جەردەن تابا المايدى. جۇمىس ۇيىندەگى قارتتار لوندوندا بىردە ءبىر ءجونى ءتۇزۋ جىگىت تارىقپايدى، سەبەبى، بۇل ۇلكەن شاھاردا شەتتە وسكەن جۇرتتىڭ تۇسىنە دە كىرمەيتىن اقشا تابۋدىڭ ءارقيلى جولدارى بار دەسەتىن. ەگەردە ەشكىم قول ۇشىن بەرمەسە كوشەدە ءجان-تاسىلىم ەتۋگە ءتيىس بولاتىن، ۇيسىز-كۇيسىز بالا ءۇشىن بۇل ەڭ قولايلى ورىن ەدى. وسىنداي ويلار باسىنا كەلۋى مۇڭ ەكەن، ول ورنىنان اتىپ تۇرىپ تاعى ىلگەرى كەتتى.
ءوز ساياحاتىنىڭ تۇپكى نىساناسىنا جەتكەنشە قانشالىقتى قيىندىق كورۋگە ءتيىس ەكەندىگى ساناسىنا جەتىپ ۇلگەرگەنشە بالا مەن لوندون اراسىنداعى قاشىقتىق ءتورت ميلدەي كەمىگەن. ادىمىن ءسال باياۋلاتىپ، بالا وندا قالاي جەتەرى جونىندە ويعا قالعان. ونىڭ تۇيىنشەگىندە ناننىڭ قابىعى، دورەكى ماتادان تىگىلگەن كويلەك پەن ەكى پار شۇلىعى عانا بار-دى. ودان باسقا الدە ءبىر جەرلەۋ كەزىندە جاقسى قىزمەت كورسەتكەنى ءۇشىن وليۆەرگە ساۋەربەريدىڭ سىيلاعان ءبىر پەننيى قالتاسىندا ءجۇر ەكەن. «تازا كويلەك، جاماۋ تۇسكەن ەكى پار شۇلىق پەن پەنني تاماشا-اق، — دەپ ويلادى وليۆەر. ءبىراق مىناداي سۋىقتا الپىس بەس ميل جاياۋ جۇرۋگە ءتيىس ادامعا بۇدان پايدا ازداۋ بولار؟»
كوپتەگەن وزگە جۇرت ءتارىزدى وليۆەر دە كەزدەسەر قيىندىقتاردى ويشا تارازىلاۋعا كەلگەندە الدىنا جان سالمايتىن، ءبىراق وسىنى كوكتەي ءوتىپ، جەڭۋگە امال تابۋ جاعىنا كەلسەك، مۇلدەم قاۋقارسىز ەدى. ەشبىر جەمىس بەرە الماعان ۇزاق ويلانۋدان كەيىن، ول تۇيىنشەگىن ەكىنشى يىعىنا اسىپ الىپ، ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى.
وسىلايشا جيىرما ميلدەي جول جۇرگەن وليۆەر كەپكەن ناننىڭ قابىعى مەن جول بويىنداعى كوتتەدجدەن سۇراپ ىشكەن سۋدان وزگە ءنار تاتقان جوق. قاراڭعى تۇسكەن سوڭ، ول شابىندىققا بۇرىلدى دا، ءۇيىندى شوپكە سۇڭگىپ كىرىپ، تاڭ اتقانشا وسىندا جاتا تۇرماق بولعان. جەل جاپ-جالاڭاش دالادا كوڭىلگە مۇڭ ۇيالاتا ۇلىپ تۇرعاندىقتان العاشىندا جۇرەگى سەكەم الىپ جاتقان. ول قاتتى توڭدى، ءارى قارنى دا اش ەدى، جانە دە ءوزىن تاپ قازىرگىدەي ەشقاشان جاپادان جالعىز سەزىنبەگەن. دەگەنمەن، جاياۋلىقتان تيتىقتاعان ول كوپ ۇزاماي ءبارىن دە ۇمىتىپ، ۇيىقتاپ كەتتى.
تاڭعا قاراي تۇلا بويى مۇزداپ، ءارى ءىشى ۇلىپ تۇردى دا، جولىندا كەزدەسكەن العاشقى دەريەۆنيادا امالسىزدان ءوز پەنيىن ءبىر كەسەك نانعا ايىرباستادى. كۇن كەلەسى تۇنگە الماسقاندا ول نەبارى ون ەكى ميلدەن ارتىق جول جۇرە الماعان ەدى. قىزىل اسىعى سىزداپ، شارشاعاننان اياقتارى بۇگىلىپ كەتتى. سۋىق تا سىزدى ورىندا ول تاعى ءبىر ءتۇن وتكىزگەندە جاعدايى تىپتەن ناشارلاپ كەتكەن؛ تاڭەرتەڭ جولعا شىققاندا اياعىن ازەر سۇيرەتىپ كەلە جاتتى.
ول بيىك تەبەنىڭ ەتەگىندە پوچتا كۇيمەسى جاقىنداعانشا كۇتىپ تۇردى دا، سىرتىندا وتىرعان جولاۋشىلاردان قايىر سۇراعان، ءبىراق بۇعان نازار اۋدارعاندار از بولدى، ولاردىڭ وزدەرى دە توبەنىڭ باسىنا شىققانشا كۇتە تۇر، سونسوڭ جارتى پەنني الۋعا ساي تەز جۇگىرە الامىسىڭ سونى بايقايمىز دەستى. سورلى وليۆەر كۇيمەدەن قالماۋعا تىرىسىپ-اق باقتى، ءبىراق جەتە المادى: ول ابدەن شارشاعان ەدى، اياقتارى دا اۋىرىپ شىداتپاعان. سىرتتاعى جولاۋشىلار جالقاۋ كۇشىك ەكەنسىڭ، ساعان ەشتەڭە دە ءتيىس ەمەس دەپ جارتى پەننيلەرىن قالتالارىنا قايتا تىعىپ الدى. ءسويتىپ، كۇيمە شاڭنان قويۋ بۇلت قالدىرىپ، سالدىر-كۇلدىر كەتە باردى.
ءبىرقاتار دەريەۆنيالاردا بۇل وكرۋگتە قايىر سۇراعانداردى تۇرمەگە تىعاتىنىن ايتىپ ەسكەرتكەن ءتۇرلى-تۇستى تاقتايشالار قاعۋلى تۇردى. بۇل ءاردايىم وليۆەردىڭ زارەسىن الاتىن دا، ول مۇنداي جەرلەردەن تەزىرەك تايىپ تۇرۋعا تىرىساتىن. ال باسقا دەريەۆنيالاردا ول قوناقۇيلەردىڭ الدىندا تۇرىپ ارلى-بەرلى ءوتىپ جاتقاندارعا كوز تىگەتىن؛ بۇل كوبىنەسە ءقوناقۇي قوجايىنىنىڭ جاقىن ماڭدا جۇرگەن ات ايداۋشىلارىنىڭ بىرىنە بالانى قۋىپ جىبەرۋدى بۇيىرۋمەن تىناتىن. سەبەبى — قوجايىننىڭ بۇعان سەنىمى كامىل ەدى — بالا بىردەڭەنى قاعىپ كەتكەلى ءجۇر دەيتىن. ەگەر فەرمەرلەردىڭ ەسىگىنە بارىپ قايىر سۇراي قالسا، ون جاعدايدىڭ توعىزىندا يتكە تالاتامىن دەپ زارەسىن الاتىن، ال دۇكەندەرگە تۇمسىعىن سۇعا قالسا، بيدل جايىندا اڭگىمە قوزعالىپ قالاتىن دا، قورىققاننان وليۆەردىڭ تاماعى قۇرعاپ كەتەتىن، سوندىقتان دا كوبىنەسە ونىڭ اۋزىندا سىلەكەيىدەن وزگە ەشتەڭە دە بولمايتىن.
اقىر اياعىندا، زاستاۆاداعى جۇرەگى جۇمساق كۇزەتشى مەن مەيىرىمدى قارتاڭ لەدي بولماعاندا وليۆەردىڭ جاپا شەگۋى، اناسىنىڭ جاعدايىنداي تەز اياقتالار ەدى، — باسقاشاراق ايتساق، كورولدىڭ ۇلكەن جولىنىڭ ۇستىندە جان تاپسىرار ەدى. ءبىراق زاستاۆاداعى كۇزەتشى مۇنى نانمەن، ىرىمشىكپەن تاماقتاندىردى، ال كەمەسى قيراپ، الىس ەلدە جالاڭاياق، قاڭعىپ جۇرگەن نەمەرەسى بار كارى لەدي بەيشارا جەتىمگە اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ، مۇمكىندىگى بولعان بىردەڭەسىن ءبولىپ بەرگەن؛ ەڭ باستىسى ايەلدىڭ بۇعان بىلدىرگەن مەيىرىمدى ءسوزى، اياۋشىلىق ەتكەن كوز جاسى وليۆەردىڭ جۇرەگىنەن وسىعان دەيىنگى تارتقان بارلىق ازاپتارىنان گورى تەرەڭىرەك ورىن الدى.
تۋعان قالاسىنان قارا ۇزگەنىنە جەتىنشى كۇن تولعاندا، اياعىن سىلتي باسقان وليۆەر تاڭەرتەڭ ەرتە بارنەت قالاشىعىنا كەلىپ كىردى. تەرەزە قاقپاقتارى جابىق، كوشەدە ءتىرى جان جوق، كۇندەلىكتى شارۋاسىمەن اينالىسۋعا ءالى ەشكىم ويانا قويماعان كەز. كۇن نۇرىن مولىنان شاشىپ تۇر، ءبىراق اياقتارى قاناپ، ءۇستىن شاڭ باسىپ، بىرەۋدىڭ ەسىگىنىڭ الدىنداعى تابالدىرىعىندا وتىرعان وليۆەرگە ءوزىنىڭ جاپادان-جالعىزدىعى مەن ەشكىمگە قاجەتى جوقتىعىن قاتتىراق سەزىندىرە تۇسكەن ەدى.
بىرتىندەپ تەرەزە قاقپاقتارى اشىلىپ، تەرەزە پەردەلەرى سىرىلدى، كوشەدە جۇرگىنشىلەر پايدا بولا باستادى. كەيبىرەۋلەرى بىرەر مينۋتتاي ايالداپ وليۆەرگە كوز توقتاتىپ قاراسا، بىرەۋلەرى ءوتىپ بارا جاتىپ، بۇرىلىپ كوز تاستايدى؛ ءبىراق ەشكىم دە وعان كومەككە كەلىپ، مۇندا قايدان تاپ بولعانىن سۇراعان جوق. قايىر سۇراۋعا باتىلى جەتپەدى. ءسويتىپ ول بۇرىنعىسىنشا ەسىك الدىندا وتىرا بەرگەن.
تراكتيرلەردىڭ وسىنشاما كوپتىگىنە (بارنەت قالاسىنداعى ءاربىر ەكىنشى ۇيگە ۇلكەندى-كىشىلى ىشكىلىكحانا ورنالاسقان) قايران قالىپ، باسپالداقتا ءبۇرىسىپ ول ۇزاق وتىردى، تۇسىنان ءوتىپ جاتقان كۇيمەلەرگە نەمقۇرايلى كوز تاستاپ، ءوزىنىڭ اپتا بويى جاسىنا لايىق ەمەس ەرلىك پەن باتىلدىق كورسەتىپ، ءجۇرىپ وتكەن جولىنا مىنالارعا بىرنەشە ساعات قانا قاجەت-اق دەپ ويلاپ قويدى. كەنەت ول بىرنەشە مينۋت بۇرىن جانىنان وتە شىعىپ، ەندى قايتا اينالىپ، كوشەنىڭ ارعى بەتىنەن ءوزىن باقىلاپ تۇرعان بالانى كوزى شالىپ قالدى. العاشىندا ول بۇعان ءمان بەرمەگەن، ءبىراق بالا بۇعان تىم ۇزاق قاراعىشتاعان سوڭ؛ وليۆەر دە باسىن كوتەرىپ اناعان كوزىن تۋرا قادادى. سوندا بالا كوشەنى كەسىپ ءوتىپ، وليۆەرگە تاياپ كەلدى دە:
— ەي، جىگىتىم، قانداي پالەگە دۋشار بولدىڭ؟ — دەپ سۇرادى.
جاس ساياحاتشىعا وسىناۋ ساۋالمەن ءتىل قاتقان بالانىڭ جاسى وزىمەن شامالاس بولۋى كەرەك، ءبىراق وليۆەرگە ول بۇرىن كەزدەسكەن بالالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ عاجابى بولىپ كورىندى. ءتامپىش مۇرىن، قۋشىق ماڭداي، بەت-جۇزىندە دە كوز توقتاتارلىق ەشتەڭە جوق، كيىمى دە كىر-كىر، ءبىراق تىم ماڭعاز، ءوزىن ۇلكەندەرشە ۇستايدى. بويى دا جاسىنا لايىق ەمەس، اياعى قيسىق، ال كوزى وتكىر، ءارى جاعىمسىز ەكەن. شلياپاسى مينۋت سايىن ۇشىپ كەتۋگە توبەسىندە ازەر تۇر؛ ەگەر يەسىنىڭ باسىن ءالسىن-السىن كەگجەڭ ەتكىزىپ، شلياپاسىن ءوز ورنىنا قوندىرىپ تۇراتىن ادەتى بولماعاندا، مۇنىسى تالاي مارتە ۇشىپ تا كەتەتىن ەدى. ۇستىنە كيگەن ۇلكەن كىسىنىڭ سيۋرتۋگى وكشەسىنە ءتۇسىپ تۇر. جەڭىن شىنتاعىنا دەيىن قايىرىپ تاستاعان، شاماسى، قولىن شالبارىنىڭ قالتاسىنا ەمىن-ەركىن سالىپ ءجۇرۋ ءۇشىن وستىسە كەرەك، قازىردە دە قولى قالتاسىندا. جالپى بۇل ەڭ ءبىر بەتىمەن كەتكەن، وزىنە ءوزىنىڭ سەنىمى نىق، بويى ءتورت فۋت التى ديۋيم، بليۋحەر باشماقتى جاس جەنتلمەن ەكەن.
— ەي، جىگىتىم! نەندەي پالەگە دۋشار بولدىڭ؟ — دەپ سۇرادى الگى وعاش جاس جەنتلمەن وليۆەردەن.
— مەن ابدەن شارشادىم، ءارى قارنىم اشتى، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر كوزىنە جاس الىپ. — Meن الىستان كەلدىم. جەتى كۇن ءجۇرىپ كەلدىم.
— جەتى كۇن دەيسىڭ بە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى جاس جەنتلمەن. — تۇسىنەمىن. تۇمسىقتىڭ ءامىرى بويىنشا عوي، سولاي ما؟ دەگەنمەن، — دەپ قوسىپ قويدى ول وليۆەردىڭ تاڭدانىس بىلدىرگەن كوزقاراسىن بايقاپ قالىپ، — سەن تۇمسىق دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيسىڭ-اۋ دەيمىن، قۇرمەتتىم.
وليۆەر ءوز تۇسىنىگى بويىنشا الگى اتالعان ءسوزدىڭ قۇستىڭ اۋزىن بىلدىرەتىنىن ايتقان.
— قانداي ساراۋىز بالاپان ەدىڭ! —دەپ داۋىستادى جاس جەنتلمەن. — تۇمسىق، دەگەن — بۇل سوت قوي! ەگەر سەن تۇمسىقتىڭ امىرىمەن كەلە جاتساڭ، وندا تۋرا كەلە جاتقان جوقسىڭ، تۇزاققا كيلىگەسىڭ، ال ودان شىعۋ وڭاي ەمەس. سەن ەشۋاقىتتا دوڭعالاق باسقىشتا بولعان جوقپىسىڭ؟
— قانداي دوڭعالاققا؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر.
— قانداي دەيمىسىڭ؟ اناۋ الگى، ءوزى تىم از ورىن الاتىنى سونشالىق، تاس قۇمىرانىڭ ىشىندە دە اينالا بەرەتىن دوڭعالاققا. ال ول جاقسى جۇمىس ىستەگەن سايىن جۇرتتىڭ دا جاعدايى قيىنداي بەرەدى، ويتكەنى ەگەر ادامدار جاقسى تۇرمىس قۇرسا، وعان جۇمىسشىلار تابىلماي قالماق... ەندى تىڭدا، — دەپ ءسوزىن جالعادى جاس جەنتلمەن، — ساعان ىشىم-جەم قاجەت ەكەن، ول تابىلادى. ءقازىر مەنىڭ ءوزىم دە تاقىرعا وتىرىپ قالعام، دەگەنمەن بىردەڭەلەر تابىلىپ قالار، اڭگىمە سوعان تىرەلگەن ەكەن، مەن بولىسەمىن. كانە، تۇرا عوي!.. بول ەندى!.. Miنe سولاي!.. ال جولعا شىقتىق!
جاس جەنتلمەن وليۆەردىڭ ورنىنان تۇرۋىنا جاردەمدەستى دە، ونى جاقىن ماڭداعى ۇساق-تۇيەك دۇكەنىنە ەرتىپ بارىپ، ءبىر كەسەك ەت پەن ءتورت قاداقتىق بولكەنىڭ جارتىسىن، ياعني ءوز سوزىمەن ايتقاندا «ءتورت پەنسكە كەبەك نانىن» الدى؛ بولكەنىڭ ىشىندەگى جۇمساعىن جۇلىپ الىپ، سونىڭ ورنىنا تىعىپ قويعاندىقتان عانا ەت شاڭنان امان ەكەن. ناندى قولتىعىنا قىسىپ العان جاس جەنتلمەن شاعىن تراكتيرگە بۇرىلىپ، ونىڭ ارتقى بولمەسىنە وتە بەرگەن. مۇندا، قۇپيا جاس جىگىتتىڭ قالاۋى بويىنشا ءبىر ساپتاياق سىرا دا اكەلىندى، ال وليۆەر جاڭا دوسىنىڭ مەزىرەتىن پايدالانىپ، تاماق جەۋگە كىرىستى، ول تاماقتى ۇزاق، ءارى كوپ جەدى، ال بۇل كەزدە وعاش بالا وعان اسا زەيىن قويىپ باقىلاپ وتىردى.
— لوندونعا بارا جاتىرمىسىڭ؟ — دەپ سۇرادى الگى بالا وليۆەر تاماقتى جالاپ-جۇقتاپ بولعان سوڭ.
— ءيا.
— پاتەرىڭ بار ما؟
— جوق.
— اقشاڭ شە؟
— جوق.
وعاش بالا ىسقىرىپ قالىپ، ۇزىن جەڭىنىڭ مۇمكىندىگىنشە قالتاسىنا قولىن بويلاتا سۇعىپ جىبەردى.
— ءسىز لوندوندا تۇراسىز با؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر.
— ءيا، ءوز ۇيىمە بارعان كەزدەردە، — دەپ جاۋاپ بەردى بالا. — سەن بۇگىن قونىپ شىعاتىن ورىن ىزدەۋگە قارسى ەمەس شىعارسىڭ، سولاي ما؟
— سولاي ەتەر ەدىم، — دەدى وليۆەر. — ءوز قالامنان كەتكەلى مەن باسپانا استىندا ۇيىقتاپ كورگەن جوقپىن.
— بۇعان بولا ۋايىمداماي-اق قوي، — دەدى جاس جەنتلمەن.
— بۇگىن كەشكىلىك مەن لوندوندا بولۋىم كەرەك، ال وندا مەنىڭ تانىس قارت جەنتلمەنىم بار، ول ساعان باسپانا دا تاۋىپ بەرەدى، اقى-پۇل دا سۇرامايدى، — ارينە، ەگەر وعان سەنى ءوزى بىلەتىن جەنتلمەن تانىستىرعان جاعدايدا. ال ول مەنى بىلەدى دەپ ويلايمىسىڭ! جو-جوق! تىپتەن بىلمەيدى!
جاس جەنتلمەن سوڭعى ايتقانىنىڭ ۇتقىر ءازىل ەكەندىگىن سەزدىرگىسى كەلگەندەي جىميىپ كۇلدى دە، سىراسىن تاۋىسىپ ءىشتى.
باسپانا تاۋىپ بەرۋ جونىندەگى كۇتپەگەن ۇسىنىس باس تارتۋ ءۇشىن تىم قىزىعارلىقتاي ەدى. ونىڭ ۇستىنە قارت جەنتلمەن جۋىق ارادا وليۆەرگە ءتاۋىر ورىن دا تاۋىپ بەرەر دەگەن ۋادەنىڭ دە ۇشىعى شىعىپ قالدى. مۇنىڭ ءوزى بۇرىنعىدان دا گورى دوستىق اڭگىمەگە ۇلاسىپ، وليۆەر دوسىنىڭ ەسىمىنىڭ دجەك داۋكينس ەكەندىگىن جانە ونىڭ الگى ايتىلعان قارت جەنتلمەننىڭ ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىگى مەن قامقورلىعىندا جۇرگەنىن ءبىلدى.
ميستەر داۋكينستىڭ سىرت كەلبەتى پالەندەي قوجايىن قامقورلىعىنىڭ كۋاسى بولماي-اق تۇر. ءبىراق ءوزىن تىم جەڭىلتەك ۇستاپ، ءارى اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ، جاقىن دوستارىنىڭ اراسىندا كوبىنەسە «ەپتى سۋايت» دەگەن ءازىل ەسىمىمەن بەلگىلى ەكەندىگىن قوسا ايتقان سوڭ، وليۆەر مىنا بالا قامقورشىسىنىڭ اقىل-كەڭەسى ءالى كۇنگە دارىماي جۇرگەن ۋايىم-قايعىسىز، جەڭىلتەك جان شىعار دەگەن ويعا سايعان. وسى اسەردىڭ جەتەگىندە كەتكەن ول، ىشتەي تەزىنەن قارت جەنتلمەننىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ، ەگەر سۋايت راسىندا دا تۇزەلمەيتىن بىرەۋ بوپ شىقسا، ونىمەن تانىستىق قۇرمەتىنەن باس تارتۋعا شەشىم قابىلداپ قويدى.
دجەك داۋكينس قاراڭعى تۇسكەنشە لوندونعا كىرگىسى كەلمەگەندىكتەن، ولار ساعات ون بىرگە دەيىن ايالدادى دا، سودان سوڭ عانا يزلينگتونداعى زاستاۆاعا جەتتى. «پەرىشتەدەن» ولار سەنت-دجون-روۋدقا بۇرىلىپ، سەدلورس-ۋەلس تەاترىنان بارىپ بىتەتىن كىشكەنە كوشەمەن ءجۇرىپ ءوتتى، ەكسماۋت-ستريت پەن كوپپس-روۋدى كوكتەي، جۇمىس ءۇيىنىڭ اۋلاسىن كەسىپ ءوتىپ، حوكلي-ينتەر-حوۋلدى ارتقا تاستاپ، ودان سافرەن-حيلگە جەتىپ، وسى ارادا سۋايت وليۆەرگە مەنىڭ ىزىممەن وكشەلەپ وتىر دەپ بۇيىردى دا، ىلگەرى قاراي قۇيىنداتا جونەلدى.
وليۆەردىڭ نازارى نەگىزىنەن جولباسشىسىنان كوز جازىپ قالماۋ بولعانمەن، ول جۇگىرىپ كەلە جاتىپ، اندا-ساندا توڭىرەگىنە كوز تاستاپ قويادى. بۇدان جەكسۇرىن جامان جەردى ول بۇرىن كورمەگەن-دى. كوشە وتە تار، ءارى لاس، اۋادان ساسىق ءيىس مۇڭكىپ تۇر. كىشكەنتاي دۇكەندەر وتە كوپ ەكەن، ءبىراق ونداعى جالعىز كوزگە تۇسەر توۆار وسىنشالىق كەشكى مەزگىلدىڭ وزىندە ەسىكتىڭ الدىندا، ۇي-ىشتەرىندە ۋلاپ-شۋلاپ، ۇيىلىپ-توگىلىپ جۇرگەن بالالار ءتارىزدى. وسىندايلىق ناشار جەردەگى ايدارىنان جەل ەسىپ تۇرعان جالعىز مەكەمە — تۇزەلمەيتىن يرلاندىق ازعىندار وڭەشتەرى جىرتىلعانشا وكىرىپ-باقىرىپ جاتقان تراكتيرلەر سەكىلدى. ۇلكەن كوشەگە جالعاسىپ جاتقان جابىق اۋلالاردان كىشكەنتاي ۇيشىكتەر كورىنىپ قالادى، مۇنداي تۇستاردا ماس ەركەكتەر مەن ايەلدەر بالشىققا اۋناپ جاتىر دا، ال كەيبىر ەسىكتەردەن جىمىن باسىپ الدەقانداي كۇدىكتى جىگىتتەر شىعىپ جاتتى، بارا جاتقان ىستەرى دە تىم ماقتانارلىقتاي بولماسا كەرەك.
وليۆەر ەڭ دۇرىسى تايىپ تۇرسام با دەگەندى ويلانا بەرگەنشە، ولار تومپەشىكتەن ءتۇسىپ تە ۇلگەرگەن. ونىڭ قولىنان شاپ بەرگەن جولباسشىسى فيلد-لەين ماڭىنداعى ءۇيدىڭ ەسىگىن اشتى دا، ونى دالىزگە سۇيرەپ كىرگىزىپ، ەسىگىن جاۋىپ قويدى.
— ەي، كىمسىڭ؟ — دەگەن داۋىس ەستىلدى سۋايتتىڭ ىسقىرىعىنا.
— قۋلىق پەن تابىس! — دەدى مىناۋ.
شاماسى، ءبارى دە ويداعىداي دەگەندى بىلدىرەتىن پارول نەمەسە بەلگى بولۋعا ءتيىس، ويتكەنى قابىرعاعا ءدالىزدىڭ ارعى باسىنان شىراقتىڭ كۇڭگىرت جارىعى ءتۇستى دە، ال ۇيگە باستايتىن ەسكى ساتىنىڭ سىنعان جاقتاۋىنان ءبىر ەر ادامنىڭ ءجۇزى كورىندى.
— سەندەر ەكەۋ ەكەنسىڭدەر عوي، — دەدى الگى ادام، ءبىر قولىمەن شىراعىن كوتەرىپ، ەكىنشى قولىمەن جارىقتان كوزىن كولەگەيلەي بەرىپ. — مىنا جانىڭداعىڭ، كىم؟
— جاڭا جولداس قوي، — دەدى دجەك داۋكينس، وليۆەردى ىلگەرى يتەرىپ.
— ونى قايدان تاۋىپ الدىڭ؟
— سارىاۋىزدار ەلىنەن... فەدجين جوعارىدا ما؟
— ءيا، سۇرتكىشتەردى ىرىكتەپ جاتىر. جوعارى كوتەرىلىڭدەر!
شىراقتى اكەتىپ ەدى، الگى بەينە دە عايىپ بولدى.
ءبىر قولىن سەرىگى قاتتى قىسىپ العان وليۆەر، قاراڭعىنى ەكىنشى قولىمەن قارمانىپ، ەسكى ساتىمەن قينالا كوتەرىلسە، ونىڭ جولباسشىسى بۇل ارانىڭ وزىنە جاقسى تانىس ەكەندىگىنىڭ ايعاعىنداي ساتىمەن تەز ءارى جەڭىل لىپىل باسىپ كەلەدى. ول تۇپكى بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ، وليۆەردى ىشكە ەنگىزدى.
بولمەنىڭ قابىرعالارى مەن توبەسى ۋاقىت پەن شاڭنان ابدەن قارايىپ كەتكەن. وشاق الدىندا قاراعاي ۇستەل تۇر، وندا سىرا شولمەگىنە تىعىپ قويعان شىراق، ەكى-ۇش قالايى كۇرەشكە، نان، ماي جانە تارەلكە تۇر. وشاققا سىم تەمىرمەن اسىپ قويعان تابادا سوسيسكا قۋىرىلىپ جاتىر دا، وعان ءۇڭىلىپ، قولىنا شانىشقى ۇستاعان، بەتىن ءاجىم باسقان، ءزارلى سۇيكىمسىز ءجۇزىن ۇيپا-تۇيپا سارى شاشى جاۋىپ، وتە كارتەڭ ەۆرەي تۇر. ۇستىنە تۇكتى ماتادان تىگىلگەن ماي-ماي حالات كيگەن ول نازارىن، شاماسى، تابا مەن كوپتەگەن جىبەك قول ورامالدار ىلىنگەن ىلگىشكە قاتار اۋدارىپ تۇرسا كەرەك. توسەك ورىن قىزمەتىن اتقاراتىن بىرنەشە جىرتىق ەسكى قاپتار ءبىرىنىڭ ۇستىندە ءبىرى ەدەندە ءۇيىلىپ جاتىر. ستول توڭىرەگىنە جايعاسقان جاس شامالارى سۋايتپەن قاتارلاس تورت-بەس بالا ەرەسەك ادامداردىڭ كەيپىمەن ۇزىن قىش قورقور تارتىپ، ىشىمدىكپەن اۋەستەنۋدە. ءبارى ءوز جولداستارىن قورشاپ الىستى، اناۋ ەۆرەيگە بىرنەشە ءسوزدى سىبىرلاعان سوڭ، باستارىن بۇرىپ، ىرجىڭ-ىرجىڭ ەتىسىپ، وليۆەرگە قاراي قالىستى. شانىشقىسىن قولىنان تۇسىرمەستەن ەۆرەي دە بۇدان كوز ايىرماي تۇر.
— مىناۋ سول، فەدجين، — دەدى دجەك داۋكينس، — مەنىڭ دوسىم وليۆەر تۆيست.
ەۆرەي مىرس ەتىپ وليۆەرگە ءيىلىپ قويدى دا، قولىن ۇسىنىپ، جاقىنىراق تانىسۋ قۇرمەتىنە يە بولارمىن دەگەن ءۇمىتىن ءبىلدىردى. وسىدان كەيىن وليۆەردى قورشاپ العان قورقورلى جەنتلمەندەر ونىڭ ەكى قولىنان الىپ، قىسا باستادى، اسىرەسە، بۋىنشاق-تۇيىنشەك ۇستاعان قولىنان قاتتىراق قىسىسقان. جەنتلمەننىڭ ءبىرى اسقان ادەپتىلىكپەن ونىڭ بوركىن ءىلىپ قويدى، ەكىنشىسىنىڭ قامقور بولعانى سونشالىق، ول مۇنىڭ قالتاسىن تەز شارلاپ شىقتى دا، سوڭىنان وليۆەرگە قاتتى قالجىراعاندىقتان ۇيىقتار الدىندا جانقالتاسىنان ونى-مۇنىسىپ شىعارىپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولماي قالدى. ەگەر ەۆرەي قولىنداعى شانىشقىسىن دەرەۋ ىسكە قوسىپ، ىسكەر جاسوسپىرىمدەردى باسىنان، يىعىنان توپەي جونەلمەگەندە، ولاردىڭ مۇنداي ءىلتيپاتتارى ءارى قاراي دا جالعاسا تۇسەر مە ەدى كىم ءبىلسىن.
— ءبىز سەنىمەن تانىسقانىمىزعا اسا قۋانىشتىمىز، وليۆەر، وتە قۋانىشتىمىز... — دەدى ەۆرەي. — سۋايت، سوسيسكانى ال دا، وتقا وليۆەردىڭ ىدىسىن جاقىنداتىپ قوي. سەن قولورامالدارعا قاراپ وتىرمىسىڭ، سۇيىكتىم؟ تىم كوپ قوي، سولاي ەمەس پە؟ ءبىز ولاردى جاڭا عانا رەتتەپ، جۋۋعا ازىرلەپ قويعانبىز. بار بولعانى سول عانا، وليۆەر، سول عانا. حا-حا-حا!
سوڭعى سوزدەر قۋاقى كارى جەنتلمەننىڭ كوپ ءۇمىت كۇتتىرەتىن بۇلدىرشىندەرىنىڭ كوڭىلدەرىن كوتەرە تۇسكەن. وسى ۋ-شۋدىڭ ورتاسىندا ولار كەشكى اسقا وتىردى.
وليۆەر ءوز سىباعاسىن جەگەن سوڭ، ەۆرەي وعان سۋ قوسىلعان ىستىق ءدجيندى ۇسىنىپ تۇرىپ، بىردەن تارتىپ جىبەرۋگە بۇيىرعان، سەبەبى ستاكان باسقا جەنتلمەنگە قاجەت ەكەن. وليۆەر كوندى. وسىدان كەيىن ءوزىن جايىمەن الگى قاپتاردىڭ بىرىنە اكەلە جاتقانىن سەزدى، سونسوڭ قاتتى ۇيقىعا شومدى.
IX تاراۋ
كارى جەنتلمەن مەن ونىڭ ءۇمىت كۇتتىرەر بۇلدىرشىندەرى جايىندا ءارقيلى مالىمەتتەر بەرەدى
كەلەسى كۇنى وليۆەر ۇزاق تا قاتتى ۇيقىدان كەيىن جاي تۇردى. بولمەدە تاڭەرتەڭگى اسقا كاسترولگە كوفە قايناتىپ، جايمەن ىسقىرىپ قويىپ، ونى تەمىر قاسىقپەن ارالاستىرىپ جاتقان كارى ەۆرەيدەن باسقا ەشكىم جوق ەكەن. ول اندا-ساندا توقتاي قالىپ، تومەننەن ەستىلگەن ءالسىز شۋعا قۇلاعىن تىگە قويادى دا، ءوز اۋەسقويلىعىن قاناعاتتاندىرعان سوڭ، قايتادان ىسقىرىپ، قاسىعىن قولىنا الادى.
وليۆەر ءقازىر ۇيقىدا ەمەس، ءبىراق ابدەن ويانىپ تا بولعان جوق ەدى. ۇيقى مەن سەرگەكتىكتىڭ اراسىندا وسىنداي ۇيقىلى-وياۋ جاعداي بولادى، ءسىز شالا جۇمۋلى كوزىڭىزبەن توڭىرەكتە بولىپ جاتقاندى جارتىلاي عانا سەزىنەسىز، دەگەنمەن، كەيدە بەس ءتۇن قاتارىنان قاتتى ۇيقىدا جاتىپ كورە المايتىن نارسەلەر وسىندايدا بەس-اق مينۋتتا ەلەستەن كەتەتىن بولادى. مۇنداي ساتتەردە پەندە ءوزىنىڭ ۇلى قۇدىرەتى جونىندە جەردەن قارا ءۇزىپ، ۋاقىت پەن كەڭىستىكتى سىرىپ تاستاپ، بۇلدىر تۇسىنىك جاساۋعا قاجەتتى رۋحى تۋراسىندا سونشالىق تۇيسىنەدى.
وليۆەردىڭ قازىرگى جاعدايى وسىنداي ەدى. شالا جۇمۋلى كوزىمەن ول ەۆرەيدى كورىپ، ونىڭ جايىمەن ىسقىرعانىن ەستىپ جاتىپ، قاسىقتىڭ كاسترول ەرنەۋىن تىرناعان دىبىسىن اڭعاردى، دەگەنمەن وسى مەزگىلدە ونىڭ ويى ءوزى قاشان دا بولماسىن بىلگەندەردىڭ بارلىعىن شارلاي كەتكەن ەدى.
كوفە دايىن بولعان سوڭ، ەۆرەي كاسترولدى وشاق ۇستىندەگى تۇعىرىنان الىپ تاستادى. بىرنەشە مينۋت ويلانىپ تۇرىپ، بەينە نەمەن اينالىسارىن بىلمەگەن جانداي، وليۆەرگە بۇرىلىپ قارادى دا، اتىن اتاپ دىبىس بەرگەن. اناۋ ءۇن قاتقان جوق، شاماسى ۇيىقتاپ جاتقان بولۋى كەرەك.
كوڭىلى ورنىققان ەۆرەي ەسىككە جايمەن جاقىنداپ بارىن، ىشتەن بەكىتىپ الدى. سونان سوڭ — وليۆەرگە ەدەن استىنداعى الدەبىر قۇپيا ورىننان الىنعانداي كورىندى — شاعىن قوبديشانى شىعارىپ جايمەن ستولعا قويدى. قاقپاعىن كوتەرىپ، ىشىنە ۇڭىلگەندە ونىڭ كوزى جالت ەتە ءتۇستى. ۇستەلگە ەسكى ورىندىقتى جاقىنداتىن، وتىرا كەتتى دە، قوبديشادان اسىل تاستارمەن كومكەرىلگەن كەرەمەتتەي ءبىر التىن ساعاتتى الىپ شىقتى.
— وحو، — دەپ يىعىن كوتەرگەن ەۆرەيدىڭ ءتۇسىن زىميان جىميىس بۇزىپ جىبەردى. — اقىلدى يتتەر! اقىلدى-اق! سەنىمدى-اق! كارى تاقۋاعا مۇنىڭ قايدا ەكەنىن دە ايتپاعان. كارى فەدجينگە بىلدىرمەگەن! ءبىلدىرىپ تە قاجەتى نە؟ ءبارىبىر بۇل ءتۇيىندى شەشىپ، قازانى الىستاتپاس ەدى. ءيا! جارايسىڭدار!
تاناۋىنىڭ استىنان وسى سوزدەردى مىڭگىرلەگەن ەۆرەي ساعاتىن قايتادان سەنىمدى جەرگە تىعىپ قويدى. بۇدان كەيىن دە ول قوبديشادان باسقا دا بىرنەشە ساعاتتى، اسقان زەرگەرلىكپەن ىستەلگەن، وليۆەر كورمەك تۇگىل ەستىمەگەن، قالاي اتالاتىنىنان دا حابارى جوق كوپتەگەن قىمبات اشەكەيلى ساقينا، تۇيرەۋىش، بىلەزىكتەردى بىر-بىرلەپ شىعارىپ راحاتتانىپ قاراي باستادى.
الگى قىمباتتى بۇيىمداردى قايتادان ورنىنا قويعان ەۆرەي ەندى الاقانىنا عانا سىيىپ كەتەتىن تاعى بىردەڭەنى الىپ شىقتى. شاماسى، ونىڭ بەتىنە وتە ۇساق ارىپتەرمەن بىردەڭە جازىلعان بولسا كەرەك، ويتكەنى الگىنى ستول ۇستىنە قويىپ جارىقتى قولىمەن كولەگەيلەپ، وتە مۇقيات ءارى ۇزاق ۋاقىت قارادى. اقىرى ونى دا تىعىپ قويىپ، الدەنەدەن كوڭىلى قالعان كەيىپپەن ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا شالقايا كەتىپ، كۇبىرلەدى:
— ءولىم جازاسى دەگەن كەرەمەت نارسە عوي. ولگەندەر ەشۋاقىتتا وپىق جەمەيدى. ولگەندەر ەشۋاقىتتا باسى ارتىق سوزدەردى وتتاي المايدى. ال، مۇنداي كاسىپ ءۇشىن ول دەگەنىڭ عاجاپ قوي! بەسەۋىن دارعا تارتىپ جىبەردى، سىبايلاستارىن قاقپانعا ءتۇسىرىپ، قورقاقتىڭ جازاسىن بەرۋگە بىرەۋى دە قالعان جوق!
وسى سوزدەردى ايتقان ەۆرەيدىڭ بەتالدى قاراپ تۇرعان كوزى ءبىر ساتكە وليۆەردىڭ جۇزىنە ءتۇستى. بالانىڭ جانارى ءۇنسىز اۋەسقويلىقپەن اناعان قادالىپ قالعان، ەكەۋىنىڭ كوزقاراسى قاسقاعىمداي ساتكە عانا كەزدەسىپ قالعانىمەن، ءوزىن باقىلاپ جاتقاندىعىن سەزىنۋگە شالعا وسىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى ەدى. ول قوبديشانىڭ قاقپاعىن تارس ەتكىزىپ جاۋىپ، ستولدا جاتقان نان تۋرايتىن پىشاقتى جۇلىپ الىپ، ورنىنان جىندانا اتىپ تۇردى. بۇكىل دەنەسى قالش-قالش ەتەدى، وليۆەردىڭ زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەنىمەن، پىشاقتىڭ اۋادا دىرىلدەپ تۇرعاندىعىن كوزى شالىپ قالدى.
— مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ — دەپ ايقايلادى ەۆرەي. — سەن نەگە مەنى اڭدىپ جاتىرسىڭ؟ نەگە ۇيىقتاماعانسىڭ؟ نە كوردىڭ؟ ايت! ەگەر جان كەرەك بولسا، تەز ايت!
— Meن بۇدان ءارى ۇيىقتاي المادىم، سەر، — دەپ جاسقانا جاۋاپ قاتتى وليۆەر. — ەگەر سىزگە كەدەرگى جاساسام كەشىرىڭىز، سەر.
— سەنىڭ ۇيىقتاماي جاتقانىڭا ءبىر ساعاتتاي بوپ قالدى ما؟ — دەپ سۇرادى ەۆرەي، بالاعا كەكتەنە قاراپ.
— جوق، جوق، — دەدى وليۆەر.
— راس ايتامىسىڭ؟ — دەپ ايقايلادى قورقىنىشتى كەيىپكە ەنگەن ەۆرەي بۇرىنعىدان دا ءتۇيىلىپ.
— انت ەتەيىن، مەن ۇيىقتاپ جاتقام، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر. — شىن ايتام، سەر، مەن ۇيىقتاپ جاتقام.
— جارايدى، جارايدى، سۇيىكتىم، — دەدى اياق استىنان ءوزىنىڭ بۇرىنعى سويلەۋ مانەرىنە كەشكەن ەۆرەي، جاڭا جاي ەرمەك ءۇشىن عانا شاپ بەرگەنىن كورسەتكىسى كەلگەندەي ستولعا قويماس بۇرىن قولىنداعى پىشاعىمەن ويناپ تۇرىپ.
— ارينە، مەن مۇنى بىلەمىن، سۇيىكتىم. مەنىڭ تەك سەنى قورقىتقىم كەلگەنى. سەن ەرجۇرەك بالاسىڭ. حا-حا! سەن ەرجۇرەك بالاسىڭ، وليۆەر!
ەۆرەي شيق-شيق كۇلىپ، قولىن ۋقالادى، ايتسە دە قوبديشاعا مازاسىزدانا قاراپ قويادى.
— سەن الگى ادەمى زاتتاردى كەردىڭ بە، بالام؟ — دەپ سۇرادى ءسال ءۇنسىز قالعان ەۆرەي قوبديشاعا قولىن سالىپ تۇرىپ.
— ءيا، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر.
— سولاي ما! — دەدى ەۆرەي از-كەم ءوڭى قاشىپ. — بۇل... بۇل مەنىڭ زاتتارىم عوي، وليۆەر. مەنىڭ كىشكەنتاي عانا مۇلكىم. قارتايعان شاعىمدا تالعاجۋ قىلۋعا بارى وسى. مەنى ساراڭ، دەپ اتاپتى، سۇيىكتىم. ساراڭ دەيدى، بولعانى سول.
وليۆەرگە وسىنشا ساعاتى بولا تۋرا، مىناداي لاس قۋىستا تۇرعانىنا قاراعاندا مىنا قارت جەنتلمەن شىنىندا دا ساراڭنىڭ ناعىز ءوزى ەكەن دەگەن وي كەلدى؛ ءبىراق سۋايت پەن وزگە بالالارعا قامقورلىعىنا بايلانىستى مۇنىڭ شىعىنى كوپ شىعار دەگەن ويمەن ول ەۆرەيگە قۇرمەتپەن كوز تاستادى دا، تۇرۋعا رۇقسات سۇرادى.
— ارينە، قىمباتتىم، ارينە، — دەپ جاۋاپ قاتتى قارت جەنتلمەن.
— اناۋ بۇرىشتا، ەسىكتىڭ جانىندا سۋ قۇيىلعان قۇمىرا تۇر. سونى مۇندا الىپ كەل، مەن ساعان شىلاپشىن بەرەيىن سونسوڭ سەن، سۇيىكتىم، جۋىناسىڭ.
وليۆەر ورنىنان تۇرىپ، بولمەنىڭ ەكىنشى شەتىنە بارىپ، قۇمىرانى الۋعا ەڭكەيە بەردى. قايتا بۇرىلعانشا قوبديشا كوزدەن عايىپ بولىپتى.
ول جۋىنىپ-شايىنىپ، ءوزىن تارتىپكە كەلتىرىپ، ەۆرەيدىڭ امىرىمەن شىلاپشىنداعى سۋدى تەرەزەدەن توگىپ ۇلگەرگەنشە، وتكەن كەشتە وليۆەر قورقورمەن كورگەن جاپ-جاس پىسىق دوسىن ەرتكەن سۋايت قايتىپ ورالدى؛ ونى بۇعان رەسمي تۇردە چارلي بەيتس دەپ تانىستىردى. تورتەۋى كوفە، پىسكەن ەت جانە سۋايت شلياپاسىنا سالىپ اكەلگەن ىستىق توقاشتان تۋراتىپ تاڭعى اس ىشۋگە وتىرىستى.
— ال، — دەدى ەۆرەي وليۆەرگە قۋلانا قاراپ قويىپ، سۋايتقا: — بۇگىن تاڭەرتەڭ جۇمىس ىستەگەن بولارسىڭدار دەپ ۇمىتتەنەمىن، قىمباتتىلارىم؟
— تاماشا! — دەپ جاۋاپ قاتتى سۋايت.
— سايتانشا جاپىردىق،— دەپ قوستادى چارلي بەيتس.
— العىر بالاسىڭدار، العىر بالاسىڭدار! — دەپ ءسوزىن جالعادى ەۆرەي. — سەن نە اكەلدىڭ، سۋايت؟
— ەكى ءاميان، — دەپ جاۋاپ قاتتى الگى جاس جەنتلمەن.
— استارىمەن بە؟— دەپ شىدامسىزدانا سۇرادى ەۆرەي.
— ايتارلىقتاي نىپ-نىعىز، — دەدى سۋايت وعان ءبىرى جاسىل، ءبىرى قىزىل ەكى ءامياندى ۇسىنىپ جاتىپ.
— بۇدان اۋىرىراق تا بولۋى مۇمكىن ەدى، — دەدى ەۆرەي الگىلەردىڭ ىشىندەگىلەرىمەن مۇقيات تانىسىپ جاتىپ، — ايتكەنمەن وتە ادەمى، ءارى تىڭعىلىقتى ىستەلگەن ەكەن... بۇل شەبەر قىزمەتكەر ەمەس پە، راس قوي، وليۆەر؟
— ءيا، ءيا، وتە شەبەر، سەر، — دەدى وليۆەر.
وسى ارادا بولىپ جاتقاننان پالەندەي كۇلكىلى ەشتەڭە كورە الماي تۇرعان وليۆەردى تاڭ قالدىرىپ، جاس چارلز بەيتس قارقىلداپ قويا بەردى.
— ال سەن نە، اكەلدىڭ، قىمباتتىم؟ — فەدجين چارلي بەيتسكە قارادى.
— سۇرتكىشتەر، — دەدى جاس بەيتس ءتورت قول ورامال شىعارا بەرىپ.
— بۇل دا جامان ەمەس، — دەدى ەۆرەي ولاردان كوز الماي قاراپ وتىرىپ. — جامان ەمەس، تىپتەن جامان ەمەس. ءبىراق سەن بۇلارعا تاڭبانى دۇرىس سالماپسىڭ، چارلي، تاڭبانى ينەمەن سوگىپ تاستاۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىز وليۆەرگە مۇنى قالاي ىستەۋدى ۇيرەتەمىز... ۇيرەتەيىك ءيا، وليۆەر؟ حا-حا-حا!
— راقىمەتىڭىز، سەر — دەدى وليۆەر.
— قول ورامالدى سەنىڭ دە چارلي بەيتس سياقتى شەبەر جاساعىڭ كەلەر مە ەدى، قىمباتتىم؟
— شىن ىقىلاسىممەن، سەر، ەگەر ءسىز مەنى ۇيرەتسەڭىز، — دەدى وليۆەر.
جاس بەيتس بۇل جاۋاپتان دا كۇلدىرگى بىردەڭە تاپسا كەرەك، قايتادان ىشەگى تۇيىلگەنشە قارقىلداعان. تەك ءىشىپ وتىرعان كوفەسى تىنىس جولىنا كەتىپ قالىپ، وسى كۇلكىدەن ءوزى اجالىنان ءۇش كۇن بۇرىن مۇردەم كەتە جازدادى.
— تىم سارىاۋىز نەمە ەكەن ءوزى! — دەدى ەسىن ازەر جيعان چارلي، ءوزىنىڭ ادەپسىزدىگىنە عافۋ ءوتىنىپ جاتىپ.
سۋايت ۇندەگەن جوق، تەك وليۆەردىڭ شاشىن كوزىنە تۇسىرە ۇيپالاقتاپ جىبەردى دە، ۇزاماي اقىل كىرەر دەپ قويدى. وسى ارادا وليۆەردىڭ قىزارىپ كەتكەندىگىن بايقاعان كارى جەنتلمەن دەرەۋ اڭگىمە تاقىرىبىن وزگەرتىپ، تاڭەرتەڭگى جازالاۋعا كوپ ادام كەلدى مە دەپ سۇرادى. بالالاردىڭ اڭگىمەلەرىنەن ەكەۋىنىڭ دە سوندا بولعاندىعى انىقتالعان سوڭ وليۆەردىڭ تاڭدانىسى شەكتەن شىقتى، ول بۇلاردىڭ سوندا قاي ۋاقىتتا وسىنشاما جۇمىستى ىستەپ تاستاعاندىعىن مۇلدەم تۇسىنە المادى.
ازانعى استان كەيىن، ۇستەلدى جيناستىرعان سوڭ، قۋاقى كارى جەنتلمەن مەن ەكى بالا وتە قىزعىلىقتى دا ەرەكشە ءبىر ويىن باستاپ كەتكەن؛ قۋاقى كارى جەنتلمەن شالبارىنىڭ ءبىر قالتاسىنا تەمەكى ساۋىت، ەكىنشىسىنە جازۋ كىتاپشاسىن، ال بەشپەتىنىڭ قالتاسىنا موينىن وراپ تۇرعان شىنجىر باۋلى ساعات سالىپ جانە كويلەگىنە جاساندى بريلليانتتان تۇيەرۋىش قاداپ، سيۋرتيۋگىنىڭ بار تۇيمەلەرىن سالدى دا ونىڭ قالتالارىنا كوزىلدىرىگىنىڭ قابىن جانە قول ورامالىن سۇعىپ، قولىنا تاياق ۇستاپ كۇننىڭ قاي مەزگىلىندە دە كوشەدە كەزدەستىرۋگە بولاتىن قارتاڭ جەنتلمەندەرگە ەلىكتەي بولمە ءىشىن ارلى-بەرلى كەزىپ كەتتى. سورەلەردى مۇقيات قاراپ جۇرگەندەي الپەت تانىتىپ، بىرەسە وشاقتىڭ جانىنا، بىرەسە ەسىكتىڭ ماڭىنا ايالدايدى. ءوستىپ ءجۇرىپ ۇرىلاردان قاۋىپتەنگەندەي، جان-جاعىنا الاق-جۇلاق قاراپ، ەشتەڭەنى جوعالتىپ المادىم با دەگەندەي كەزەكپەن قالتالارىن قاققىلاپ قويادى، وسىنىڭ ءبارىن قىزىقتى، ءارى شىنايى كەلتىرگەندىگى سونشا وليۆەر كوزىنەن جاس اققانشا كۇلدى. وسى ۋاقىتتا ەكى بالا وكشەلەپ ودان قالماي ءجۇر، ال اناۋ بۇرىلىپ قاراسا، كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن تايقىپ كەتەتىندىگى سونشالىق، ءتىپتى بايقاپ قالۋ مۇمكىن ەمەس. اقىرى سۋايت ونىڭ اياعىن باسىپ كەتتى مە، الدە بايقاۋسىزدا قاعىسىپ قالدى ما، ال چارلي بەيتس وعان ارت جاعىنان تاپ بەرىپ، قاس قاعىمداي ساتتە تاڭ قالارلىق جىلدامدىقپەن تەمەكى ساۋىتىن، جازۋ كىتاپشاسىن، شىنجىر باۋلى ساعاتىن، تۇيرەۋىشىن، قول ورامالىن ءتىپتى كوزىلدىرىگىنىڭ قابىن لىپ ەتكىزىپ الىپ كەتتى.
ەگەر كارى جەنتلمەن قالتاسىنان بىرەۋىنىڭ قولىن سەزە قالسا، قولدىڭ قاي قالتاسىندا جۇرگەندىگىن داۋىستاپ جىبەرەدى دە، بۇكىل ويىن قايتادان باستالادى.
وسى ويىندى بىرنەشە مارتە قايتالاپ شىققاندا، جاس جەنتلمەندەرگە قوناققا ەكى جاس لەدي كەلدى: بىرەۋىنىڭ ەسىمى بەت، ەكىنشىسىنىكى نەنسن. ولاردىڭ اسا مۇقيات تارالماعانمەن شاشتارى تىم ءساندى ەكەن، اياقتارىندا كىرلەۋ شۇلىقتارى مەن باشماقتارى بار. ولاردى وتە ادەمى دەۋگە كەلمەس، دەگەنمەن بەتتەرىنىڭ قىزىلى كوزگە ۇرىپ تۇر دا، سودان دەنى ساۋ، كوڭىلدى قىزدار ءتارىزدى كورىنەدى ەكەن. وزدەرىن وتە سۇيكىمدى ءارى ەركىن ۇستاعاندىقتان وليۆەر ولاردى تاماشا قىزدار ەكەن دەگەن شەشىمگە كەلگەن.
بۇل قوناقتار ۇزاق ۋاقىت كەتپەدى. لەديدىڭ ءبىرى ءىش قۇرىلىسىم مۇزداپ قالدى دەگەن سوڭ، ۆيسكي اكەلىندى. اسا قىزۋ ءارى ءتالىم الارلىقتاي اڭگىمە باستالىپ كەتتى. اقىرى چارلي بەيتس تۇياق قىبىرلاتار ۋاقىت بولدى دەگەن پىكىر بىلدىرگەن. وسى سوزدەن كەيىن بوگەلمەستەن سۋايت، چارلي جانە ەكى لەدي قايىرىمدى قارت ەۆرەيدەن الدىن-الا اقشا الىپ، بىرگە شىعىپ كەتكەن سوڭ، وليۆەر بۇلار سەرۋەنگە كەتكەن بولار دەپ شامالاعان.
— وسىلاي، سۇيىكتىم، — دەدى فەدجين. — كوڭىلدى ءومىر عوي، سولاي ەمەس نە؟ ولار ۇزاق كۇنگە كەتتى.
— ولار ءوز جۇمىستارىن ىستەپ بولدى ما، سەر؟ — دەپ سۇراعان وليۆەر.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي، — ال ەگەر سەرۋەن كەزىندە الدەقانداي شارۋا شىعا قالسا، ولار سونىمەن اينالىسىپ كەتەدى، سۇيىكتىم، وعان كۇدىگىڭ بولماسىن. وسىلاردان ۇلگى ال، قىمباتتىم. ولاردان ۇلگى ال، — دەپ قايتالاپ قويدى ول، سوزىنە سالماق بەرۋ ءۇشىن كومىر كۇرەگىمەن وشاقتى ءبىر ۇرىپ قويىپ.
— ولار ساعان نە بۇيىرسا ءبارىن دە ىستە، ولاردىڭ ءتىلىن ال، اسىرەسە، قىمباتتىم، سۋايتتىڭ كەڭەسىنە قۇلاق سال. ول ءالى ۇلكەن ادام بولادى، ەگەر وعان ەلىكتەسەڭ، سەنى دە سونداي ەتىپ شىعارادى. ايتپاقشى، سۇيىكتىم، وسى مەنىڭ قالتامنان ورامالدىڭ شەتى شىعىپ تۇرعان جوق پا؟
— ءيا، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر.
— سونى مەن سەزبەيتىندەي ەتىپ سۋىرىپ الۋ سەنىڭ قولىڭنان كەلەر مە ەكەن، كورەيىك. تاڭەرتەڭ ءبىز ويناعاندا الگىلەردىڭ قالاي ىستەگەنىن سەن كورىپ ەدىڭ عوي.
وليۆەر سۋايتتىڭ ىستەگەنىندەي ءبىر قولىمەن قالتانىڭ ءتۇبىن ۇستاپ، ەكىنشى قولىمەن ورامالدى سۋىرىپ الدى.
— بولدىڭ با؟ — دەپ داۋىستادى ەۆرەي.
— مىنە ول، سەر! — دەدى وليۆەر وعان قول ورامالىن كورسەتىپ.
— سەن پىسىق بالاسىڭ، سۇيىكتىم، — دەدى قارت جەنتلمەن، وليۆەردىڭ باسىنان ماقۇلداي سيپاپ. — مەن ەشقاشان سەندەي ىسكەر بالانى كورگەن ەمەسپىن. مىنە ساعان شيللينگ. ەگەر سەن وسىلايشا جالعاستىرا بەرسەڭ، سەنەن دۇنيەدەگى ەڭ ۇلى ادام شىعادى. ال ەندى مۇندا كەل، مەن ساعان ورامالداردان بەلگىنى قالاي سوگەتىنىن كورسەتەيىن.
وليۆەر قارت جەنتلمەننىڭ قالتاسىنان — ءازىل ءۇشىن — قول ورامال ۇرلاۋدىڭ، مۇنىڭ ۇلى ادام بولۋىنا قانداي قاتىناسى بارىن تۇسىنە المادى. ءبىراق وزىنەن جاسى كوپ ۇلكەن ەۆرەي بۇل جاعىنان جاقسى بىلەتىن شىعار دەگەن ويمەن ستولعا كەلىپ وتىردى دا، بىردەن جاڭا جۇمىسىنا بەرىلە كىرىسىپ كەتتى.
X تاراۋ
وليۆەر جاڭا جولداستارىمەن جاقىنىراق تانىسادى، جانە اسا قيىندىقپەن تاجىريبە جيناقتايدى. بۇل شىعارماداعى قىسقا، ءبىراق اسا ماڭىزدى تاراۋ
تالاي كۇن بويى وليۆەر قول ورامالداردىڭ (ولاردى وتە كوپ اكەلەتىن) تاڭباسىن سوگىپ، ەۆرەيدىڭ بولمەسىنەن شىقپادى؛ كەيدە ەۆرەي مەن ەكى بالا ءار تاڭ سايىن شۇعىلداناتىن جوعارىدا ايتىلعان ويىنعا ارالاسىپ ءجۇردى. اقىرى ول تازا اۋانى ساعىنىپ، كارى جەنتلمەننەن ەكى جولداسىمەن بىرگە جۇمىسقا جىبەرۋىن سان رەت ءوتىندى.
وليۆەردىڭ جۇمىسقا كىرىسۋگە اسىققان تاعى ءبىر سەبەبى ول كارى جەنتلمەننىڭ قاتال دا ىزگىلىكتى قىلىعىن سەزىپ قالدى. ەگەر سۋايت پەن چارلي بەيتس ۇيگە كەشكىلىك قۇر قول كەلەتىن بولسا، ول ءىسسىز قۇر سەندەلۋدىڭ وڭباعاندىق ادەت ەكەندىگىن، ءومىردى ەڭبەكپەن وتكىزۋ كەرەكتىگى جونىندە قۇلاقتارىنىڭ قۇرىش ەتىن جەپ، ولاردى كەشكى اس ىشكىزبەستەن ۇيىقتاۋعا جونەلتەتىن. بىردە ول ءتىپتى ەكەۋىن ساتىدان دا دومالاتىپ ءتۇسىردى، سول جولعى ايتقان اقىل-كەڭەسى مۇلدە شەكتەن شىعىپ كەتتى.
اقىرى سونشاما ەسى شىعا سۇرانعانىنا وليۆەر رۇقسات الاتىن تاڭ دا جەتتى. ەكى-ۇش كۇن ۇدايى قول ورامالدار اكەلىنبەدى دە، وعان ىستەيتىن ءىس تە قالماعان، سوندىقتان با كوجە-كولمەك تە تىم سۇيىلىپ كەتكەن. كارى جەنتلمەننىڭ ءوز كەلىسىمىن بەرۋ سەبەبى دە مۇمكىن سودان بولار. قالاي بولعاندا دا، ول وليۆەرگە بارۋعا رۋقسات ەتتى دە، ونى چارلي بەيتس پەن ونىڭ دوسى سۋايتقا تاپسىردى.
بۇلار ۇشەۋ بولىپ جولعا شىقتى. سۋايت، ءوز ادەتى بويىنشا، جەڭىن ءتۇرىنىپ، شلياپاسىن شەكەسىنە كيگەن؛ ءجاسوسپىرىم بەيتس قولىن قالتاسىنا سالىپ الشاق باسادى، ورتالارىندا قايدا كەلە جاتقاندارىن دا، الدىمەن قانداي كاسىپكە ۇيرەنەرىن دە ۇعىنا الماي وليۆەر ءىلبىپ كەلەدى.
ولار اسىقپاي، جالقاۋلانا سۇيرەتىلىپ باسادى، ۇزاماي وليۆەر وسىلار كارى جەنتلمەندى الداپ، جۇمىسقا مۇلدە بارماي قويار ما ەكەن دەپ ويلاي باستاعان. ونىڭ ۇستىنە سۋايتتىڭ كوشەدەگى بالالاردىڭ باسىنداعى بورىكتەرىن جۇلىپ الىپ، اۋلا ىشىنە لاقتىرىپ جىبەرەتىن دورەكى ادەتى بار ەكەن، ال چارلي بەيتس جەكە مەنشىك ۇعىمىنا نۇقسان كەلتىرىپ، تروتۋار جيەگىندەگى سورەلەردەن الما مەن پيازدى قاعىپ كەتىپ، قالتالارىنا تىققىشتاي بەردى. ولارىنا سالعانداردىڭ سيا بەرەتىندىگى سونشا بۇكىل كوستيۋمى تەك قالتالاردان تۇراتىن شىعار دەپ ويلاۋعا بولاتىنداي. بۇل وليۆەرگە ونشا ۇناي قويمادى دا، ول ءوزىنىڭ كەيىن قايتپاق ويى بارىن بىلدىرمەك بولا بەرگەندە، سۋايتتىڭ مىنەز-قۇلقى كەنەتتەن وزگەرىپ، وليۆەردىڭ اقىل-ويىن دا باسقا باعىتقا بۇرىپ جىبەردى.
نەگە ەكەندىگى بەلگىسىز «شالشىق» دەپ اتالاتىن كلەركەنۋەلدەگى الاڭنىڭ قاسىنداعى تار اۋلادان شىعا بەرگەندەرى-اق سول ەدى، كەنەت سۋايت توقتاي قالىپ، ساۋساعىن ەرنىنە تيگىزدى دە، اسقان بايقامپازدىقپەن جولداستارىن كەرى قاراي سۇيرەپ اكەتتى.
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر.
— تس... — دەپ سىبىرلادى سۋايت .— كىتاپ دۇكەنشىسىنىڭ جانىنداعى انا ءبىر شالدى كورىپ تۇرمىسىڭ؟
— قارسى بەتتەگى قارت جەنتلمەندى مە؟ —دەپ سۇرادى وليۆەر.
— كورىپ تۇرمىن.
— جاراپ قالار! — دەدى سۋايت.
— ءبىرىنشى سورت، — دەگەندى قوستى ءجاسوسپىرىم چارلي بەيتس.
قاتتى تاڭ قالعان وليۆەر ەكەۋىنە كەزەك كوز جۇگىرتىپ وتكەن، ءبىراق سۇراق قويىپ ۇلگىرمەدى، سەبەبى انا ەكەۋى بايقاتپاي عانا جولدى جۇگىرە كەسىپ ءوتىپ، الگىندە عانا كورسەتكەن قارت جەنتلمەننىڭ سىرت جاعىنا جاقىنداي باستاعان. وليۆەر بىرنەشە قادام باستى دا، انالاردىڭ سوڭىنان ىلەسەرىن، نەمەسە كەرى قايتارىن بىلە الماي، توقتاي قالىپ، الگىلەرگە ءۇنسىز تاڭدانا قاراپ قالدى.
شاشىن وپالاعان، التىن جيەكتى كوزىلدىرىگى بار قارت جەنتلمەننىڭ ءتۇرى اسا قۇرمەتتى كورىندى. ۇستىندە قارا بارقىت جاعالى شىنى تۇستەس فراك پەن اشىق ءتۇستى شالبار كيگەن، قولتىعىنا ادەمى بامبۋك تاياق قىسىپ العان. سورەدەن ءبىر كىتاپشا الىپ، ءوز كابينەتىندەگى كرەسلودا وتىرعانداي پىشىنمەن زەيىن سالا وقىپ تۇر. شىندىعىندا ءوزىن ونىڭ سولاي سەزىنىپ تۇرۋى ابدەن مۇمكىن؛ ونىڭ قادالىپ قالعان پىشىنىنە قاراعاندا بەرىلە وقىپ تۇرعان كىتابىنان باسقا سورەنى دە، كوشەنى دە، بالالاردى دا بايقاماعاندىعى انىق ەدى؛ ءاربىر پاراقتىڭ سوڭعى جولىنا جەتىسىمەن، ول بەتتى اۋدارىپ قويىپ، كەلەسى بەتتىڭ باستاپقى جولدارىنان باستاپ قايتادان ىنتالانا، بەرىلە وقي باستايدى.
سۋايت قارت جەنتلمەننىڭ قالتاسىنا قولىن سۇعىپ جىبەرىپ، ودان قول ورامالىن سۋىرىپ العاندىعىن، سونسوڭ ونى چارلي بەيتسكە بەرىپ، اقىرى، ەكەۋى تۇرا قاشىپ، بۇرىش اينالىپ كەتكەنىن كورگەن كەزدە بۇدان بىرنەشە قادام جەردە باقىرايا قاراپ قالعان وليۆەردىڭ بويىن بيلەگەن سۇمدىق پەن ساسقانىنىڭ قالاي بولعاندىعىن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن.
قاس قاعىمداي ساتتە بالاعا قول ورامالداردىڭ، ساعاتتاردىڭ، قىمباتتى اسىل زاتتاردىڭ، جانە ەۆرەيدىڭ بار سىرى اشىلىپ سالا بەردى. ءبىر سەكۋندتاي ول قيمىلسىز قالشيىپ قالعان، زارەسى ۇشقاننان تامىرلارىنان قاننىڭ باسىنا شاپقانى سونشا، ءوزى وتقا ءتۇسىپ كەتكەندەي كورىنگەن؛ سونسوڭ، ەسى شىعا قورىققان ول نە ىستەگەنىن ءوزى دە ۇقپاستان بار پارمەنىمەن زىتا جونەلگەن.
مۇنىڭ ءبارى ءبىر مينۋتتىڭ ىشىندە بولىپ ءوتتى. تاپ سول وليۆەر زىتا جونەلگەن شاقتا قولىن قالتاسىنا سالىپ قول ورامالىن تابا الماعان قارت جەنتلمەن جالت بۇرىلىپ، جان-جاعىنا قاراعان. قاشىپ بارا جاتقان بالانى كوزى شالعان ول، ارينە، قىلمىسكەر وسى بولار دەپ ءتۇيدى دە، بار داۋسىمەن: «ۇرىنى ۇستاڭدار!» دەپ ايقايلاپ جىبەرىپ، كىتابىن قولىنا ۇستاي، ونىڭ سوڭىنان تۇرا ۇمتىلدى.
ءبىراق تەك قارت جەنتلمەن عانا دابىل كوتەرگەن جوق. سۋايت پەن جاس بەيتس كوشەمەن تەككە جۇگىرىپ، ەلدىڭ نازارىن وزدەرىنە اۋدارۋدى قالاماي، بۇرىش اينالا بەرە-اق العاشقى كەزدەسكەن پودەزگە پانالاعان-دى. ۋ-شۋدى ەستىپ، قاشىپ بارا جاتقان وليۆەردى كورگەن ولار ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا بىردەن قانىپ، پودەزدەن ىرعىپ شىعۋعا اسىقتى دا، «ۇرىنى ۇستاڭدار!» دەگەن ايقايمەن ازاماتتىققا ءتان قىلىق كورسەتىپ، قۋعىنعا ارالاسىپ كەتكەن.
وليۆەردى فيلوسوفتار تاربيەلەسە دە، ول ءوزىن-وزى ساقتاۋ تابيعاتتاعى ءبىرىنشى زاڭ دەگەن تاماشا اكسيومامەن تانىس ەمەس-تى. ەگەر ول بۇنىمەن تانىس بولسا، مىناداي جاعدايعا دا ءازىر بولار ەدى عوي. ءازىر بولماعاندىقتان دا ولەردەي قورىقتى؛ سوندىقتان دا ول قۇيىنداي ۇشتى، ال ارتىنان ايقايلاپ، اقىرىن-زەكىرىپ قارت جەنتلمەن مەن ەكى بالا قۋىپ كەلە جاتتى.
«ۇرىنى ۇستاڭدار! ۇرىنى ۇستاڭدار!» وسى سوزدەردە سيقىرلى كۇش بار. باقالشى ءوز دۇكەنىن، ارباكەش ارباسىن، قاساپشى ءوز سورەسىن، ناۋبايشى كارزەڭكەسىن، ءسۇت تاسۋشى شەلەگىن، الىپ كەل، شاۋىپ كەل ءوز بۋمالارىن، شاكىرت بالا سومكەسىن، جول توسەۋشى قايلاسىن، ءسابي ويىنشىعىن تاستاي سالادى. سونسوڭ قالاي بولسا سولاي ءبىرىن-بىرى قاعىپ-سوعىپ، وكىرىپ-باقىرىپ، بۇرىش اينالا بەرە جۇرگىنشىلەردى شالىپ قۇلاتىپ، يتتەردىڭ زارەسىن الىپ، تاۋىقتاردى تىم-تىراقاي قىلادى؛ ال كوشەلەر، الاڭدار مەن اۋلالارداعى ايقايدان قۇلاق تۇنادى.
«ۇرىنى ۇستاڭدار! ۇرىنى ۇستاڭدار!» ايقايدى جۇزدەگەن داۋىستار زاماتتا قاعىپ اكەتىپ، ءاربىر بۇرىشتان توپتىڭ قاراسى كوبەيىپ بارادى. ولار بالشىق شاشىراتىپ، تروتۋاردى تارسىلداتىپ جوڭكىلىپ كەلەدى؛ تەرەزەلەر شالقاسىنان اشىلىپ، ۇيلەردەن جۇرت جۇگىرە شىعادى، توپ ىلگەرى ۇمتىلادى، كورەرمەندەر پانچتى باستان كەشكەن وقيعالارىنىڭ ەڭ قىزىق جەرىنەن قالدىرىپ، ادامدار توبىنا قوسىلا سالا، ايقاي-شۋعا ەلىگە ءتۇسىپ، جاڭا جىگەرمەن باقىرىپ-شاقىرادى: «ۇرىنى ۇستاڭدار! ۇرىنى ۇستاڭدار!»
«ۇرىنى ۇستاڭدار! ۇرىنى ۇستاڭدار!» ادامزات جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىنە قايتسە دە بىرەۋدى قۇرتىپ جىبەرۋگە دەگەن قۇمارلىق ۇيالاعان. ازاپ شەككەن سورلى بالا ءالى قۇرىعانىنان تىنىسى تارىلىپ، — جۇزىندە ۇلكەن ۇرەي، كوزىندە قورقىنىش، بەتىنەن باداناداي تەر تامشىلارى سورعالاپ تۇر، — قۋعىنشىلاردان قۇتىلىپ كەتۋ ءۇشىن بارىن سالادى، ءبىراق انالار دا ءاربىر سەكۋند سايىن ارا قاشىقتىقتى جاقىنداتا جۇگىرىپ كەلەدى، بالانىڭ كۇشىنىڭ سارقىلا باستاعانىن بايقاعان سايىن ودان ءارى قاتتىراق ايقايلاپ، ۋلاپ-شۋلاپ، قۋانىشتان قىپشىرىپ قويادى. «ۇرىنى ۇستاڭدار!» و، ءيا،قۇداي ءۇشىن، ونى اياعاننان بولسا دا ۇستاساڭىزدار ەكەن!
اقىرى ۇستادى-اۋ! ءدال تيگەن جۇدىرىق. ول جول ۇستىندە جاتىر، ال توپ ونى اۋەسقويلىقپەن قورشاپ العان. جاڭادان كەلگەندەر وعان ءبىر قاراۋ ءۇشىن جۇرتتى يتەرە-ميتەرە العا شىعادى. «بىلايىراق تۇرساڭىزدارشى!» — «وعان اۋا جىبەرىڭىزدەرشى!» — «ساندىراق! ول وندايعا تۇرمايدى». — «اۋ، الگى جەنتلمەن قايدا؟» — «انە ول، كوشەدە كەلە جاتىر». — «جەنتلمەندى ىلگەرى جىبەرىڭىزدەرشى!» — «مىناۋ سول بالا ما، سەر؟» «ءيا!»
بالشىق پەن شاڭعا بىلعانىپ، اۋزى قاناعان وليۆەر ۇرەيى ۇشقان كوزىن ءوزىن قورشاپ تۇرعان جۇرتتىڭ جۇزىنە قاداپ جاتقاندا، ونىڭ ەڭ جۇيرىك قۋعىنشىلارى قارت جەنتلمەندى جاعىمپازدانا الىپ كەلىپ، وسى ورتاعا ەنگىزىپ جىبەردى.
— ءيا، — دەدى جەنتلمەن، — مىناۋ تاپ سول بالا بولار دەپ قورقامىن.
— قورقادى! —دەپ مىڭگىرلەدى توپتاعى بىرەۋلەر. — قايىرىمدىسىن!
— سورلى بالا-اي! —دەدى جەنتلمەن. — ءوزى جارالانىپ قاپتى-اۋ.
— بۇل مەن عوي، سەر! — دەدى الپامساداي قورباڭداعان جىگىت العا شىعا بەرىپ. — مىنانىڭ تىسىنە جۇدىرىعىمدى جىرعىزىپ الدىم. مۇنى مەن ۇستادىم، سەر.
ءوز ەڭبەگىنە بىردەڭە دامەتكەن كەيىپپەن الگى جىگىت قولىن شلياپاسىنا تيگىزىپ، ىرجيىپ قويدى، ءبىراق قارت جەنتلمەن وعان كوزىن جاقتىرماي توقتاتىپ، ءوزى دە تۇرا قاشۋدى ويلاپ تۇرعانداي جان-جاعىنا ابىگەرلەنە قارادى. ەگەر ءدال وسى مينۋتتا توپتى پوليسمەن جارىپ ءوتىپ (مۇنداي جاعدايدا بۇلاردىڭ ەڭ سوڭىنان جەتەتىن ادەتى عوي) وليۆەردىڭ جاعاسىنان الا كەتپەگەندە، ونىڭ ءدال سولاي ىستەۋگە ارەكەتتەنۋى، ءسويتىپ جاڭا ءبىر قۋعىننىڭ باستالىپ كەتۋى دە كادىك ەدى.
— كانە، تۋر! — دەدى ول دوكىر ۇنمەن.
— شىن ايتام، ونى ىستەگەن مەن ەمەسپىن، سەر. راس ايتام، مۇنى ىستەگەن باسقا ەكى بالا! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى وليۆەر شاراسىزدانا قولىن قىسىپ توڭىرەگىنە الاقتاپ. — ولار وسى ارادا ءجۇر.
— ءبىراق ولار مۇندا جوق قوي، — دەدى پوليسمەن. ول سوزىنە ءاجۋا سارىنىن ەنگىزبەك ەدى، ءبىراق ونىسى شىندىققا ساي كەلگەن: سۋايت پەي چارلي بەيتس ىڭعايى كەلگەن العاشقى اۋلادا-اق ىزدەرىن جاسىرعان بولاتىن-دى. — تۇر ورنىڭنان!
— ونى جابىرلەمەڭىز، — دەدى قارت جەنتلمەن جۇمساق ۇنمەن.
— جوق، مەن مۇنى جابىرلەمەسپىن — دەپ جاۋاپ قاتقان پوليسمەن وسى ءسوزىنىڭ دالەلى رەتىندە وليۆەردىڭ كۇرتەشەسىنىڭ تۇيمەسىن جۇلىپ الا جازدادى. — كەتتىك، مەن سەنى بىلەم، تاستا مۇنداي ونەرىڭدى. تۇرامىسىڭ سەن، جوق پا، سايتاننىڭ كۇشىگى!
اياعىن ازەر باسقان وليۆەر تۇرۋعا ارەكەتتەنە بەرىپ ەدى، ونى بىردەن-اق جاعاسىنان سۇيرەپ كوشەمەن الا جونەلدى. جەنتلمەن پوليسمەنمەن قاتار كەلە جاتىر، ال الگى توپتىڭ ەپتىلەرى ءالسىن-السىن جۇگىرىپ العا شىعىپ وليۆەرگە قاراعىشتاپ قويادى. بالالار شاتتانا شۋلاپ، بارلىعى ىلگەرى قاراي جول تارتقان.
XI تاراۋ
پوليسەيلىك سوت ميستەر فەنگ جايلى باياندايدى جانە ونىڭ سوت جۇرگىزۋ ىسىندەگى ادىستەرىنەن ءبىرقاتار مالىمەت بەرەدى
قىلمىس جاسالعان اۋدان استانانىڭ اسا ءبىر بەلگىلى پوليسەيلىك ۋچاسكەسىنىڭ شەكاراسىنا ەنەتىن. توپ وليۆەردى تەك ەكى-ۇش كوشە جانە ماتتون-حيلل دەپ اتالاتىن جەرگە دەيىن عانا ەرتىپ اپارۋ قۇرمەتىنە يە بولدى دا، ءارى قاراي ونى الاسا قاقپا ارقىلى پوليسەيلىك سوتتىڭ لاس اۋلاسىنا كىرگىزدى. وسى تاس توسەلگەن اۋلادا بۋلاردى جاق ساقالى ۇرپيگەن، قولىنا ءبىر باۋ كىلت ۇستاعان تولىق كىسى قارسى الدى.
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ قالاي بولسا سولاي سۇراي سالدى ول.
— قول ورامال جىمقىرۋشى، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەردى الىپ كەلگەن ادام.
— ءجابىر كورگەن كىسى ءسىز بە، سەر؟ — دەگەن ساۋال قويدى كىلتشى ادام.
— ءيا، مەن، — دەپ جاۋاپ قاتتى قارت جەنتلمەن، — ءبىراق تاپ وسى بالانىڭ قول ورامالىمدى ۇرلاعانىنا كۇمانىم بار... مەنىڭ... مەنىڭ وسى ىسكە جول بەرگىم كەلمەپ ەدى.
— ەندىگى قالعانى تەك سوتقا بارۋ، — دەدى كىلتشى ادام. — ول كىسىنىڭ ءبىر مينۋتتان كەيىن قولى بوسايدى. كىر، جاس قىلمىسكەر. وسى سوزدەردەن سوڭ ول كىرپىش قابىرعالى كامەراعا باستايتىن ەسىكتى اشىپ وليۆەردى سوعان قاراي شاقىرعان. وسى ارادا وليۆەردى ءتىنتىپ، ەشتەڭە تابا الماعان سوڭ، جاۋىپ تاستادى.
كامەرانىڭ سۇرقى مەن كولەمى ۇرانى ەسكە تۇسىرەتىن، ءبىراق جارىعى تىم ماردىمسىز ەكەن. ءوزى ادامنىڭ ازا بويى قازا بولعانداي لاس ەكەن، بۇل دۇيسەنبى كۇنگى تاڭەرتەڭگىلىك ەدى دە، ال مۇندا سەنبىنىڭ كەشىنەن بەرى التى بىردەي ماسكۇنەم وتىرعان. ءبىراق بۇل دا ەشتەڭە ەمەس. ءبىزدىڭ پوليسەيلىك ۋچاسكەلەردە ءار كەش سايىن ايەلدەر مەن ەركەكتەردى تۇككە تۇرعىسىز ايىپ تاعىپ تۇتقىنعا الىپ زىندانعا وتىرعىزا بەرەدى. ونىمەن سالىستىرعاندا قىلمىستارى مويىندارىنا قويىلىپ، ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن اسا ءقاۋىپتى قىلمىسكەرلەر وتىرعان نيۋگەتەدەگى تۇرمە كامەرالارىن ساراي دەۋگە بولارلىقتاي. ەگەر بۇعان كۇمان كەلتىرگەندەر بولسا ءوزى-اق سالىستىرىپ كورسىن.
قۇلىپتىڭ كىلتى شىقىرلاي بۇرالا بەرگەندە قارت جەنتلمەن وليۆەردەن كەم تورىققان جوق. ول كۇرسىندى دە بولىپ ەتكەن ابىگەردىڭ ەرىكسىز سەبەپكەرى بولعان كىتابىنا قايتادان ءۇڭىلدى.
— مىنا بالانىڭ بەت-جۇزىندە، — دەدى قارت جەنتلمەن، ەسىكتەن جايىمەن شەگىنە بەرە، ويلى پىشىندە كىتاپپەن يەگىن سوققىلاپ قويىپ، — وسى بالانىڭ بەت-جۇزىندە مەنى ەرىكسىز الاڭ ەتىپ، اۋەستەندىرگەن بىردەڭە بار. ونىڭ كىنالى بولۋى مۇمكىن بە؟ جۇزىندە سونداي ءبىر... ءيا، ايتپاقشى! — دەپ داۋىستاپ جىبەرگەن قارت جەنتلمەن كەنەت توقتاي قالىپ، كوزىن توبەگە قاداپ، — اح، قۇدايىم-اي! وسى ءبىر بەينەنى مەن بۇرىن-قايدان كوردىم؟
بىرنەشە مينۋت ويلانعان سوڭ قارت جەنتلمەن اۋلاعا شىعاتىن سوت كامەراسىنىڭ الدىڭعى بولمەسىنە كەلىپ كىردى، وسى ارادا، بۇرىشقا قاراي ىعىسىپ، تالاي جىل ۋاقىت پەردەسىمەن تۇمشالانعان تانىس جۇزدەردىڭ تىزبەگىن ساناسىندا جانداندىرا باستادى.
— جوق، — دەدى قارت جەنتلمەن باسىن شايقاپ. — شاماسى، بۇل مەنىڭ قيالىم بولار!
ول الگى ەلەستەردى قايتا شولىپ ءوتتى. ولاردى ۇزاق ۋاقىت تۇمشالاعان پەردەنى قايتا ءتۇسىرىپ جىبەرۋ دە وڭاي ەمەس ەدى. بۇلاردىڭ اراسىندا دوستارىنىڭ، جاۋلارىنىڭ، توپ ورتاسىنان جىلتىڭداعان ەمىس-ەمىس تانىستارىنىڭ بەينەلەرى بار بولاتىن؛ مۇندا ءقازىر كەمپىر بولعان جاس، ۋىلجىعان قىزداردىڭ دا جۇزدەرى بار ەدى، ءولىم تانىماستاي وزگەرتىپ، قابىرگە جاسىرىلعان بەينەلەر دە بار-دى.
ءبىراق قارت جەنتلمەن وليۆەردىڭ جۇزىنەن ءىزىن تابا قويارلىقتاي بىردە-بىر بەينەنى ەسىنە تۇسىرە المادى. ول ساناسىندا ويانىپ كەتكەن ەستەلىكتەرىمەن تەرەڭ كۇرسىنە قوشتاستى دا، باقىتىنا قاراي ۇمىتشاق قارت جەنتلمەن بولعاندىقتان، ولاردى كىتاپتىڭ سارعايعان پاراقتارىنىڭ اراسىنا قايتادان جەرلەپ تىندى.
قولىندا كىلتى بار ادام يىعىنان ءتۇرتىپ، سوڭىمنان ەرىپ سوتتىڭ كامەراسىنا ءجۇر دەگەندە عانا ەسىن ازار جيعان. قارت اسىپ-ساسىپ كىتابىن سارت جاپتى دا، تاكاپپار دا اتاقتى ميستەر فەنگتىڭ الدىنا كەلىپ تۇردى.
سوتتىڭ كامەراسى تاقتايمەن قاپتالعان ءبىرىنشى بولمەگە ورنالاسقان ەكەن. ميستەر فەنگتىڭ ءوزى تۇكپىردە، قورشاۋدىڭ ار جاعىنا جايعاسقان دا، ال ەسىك جاقتا اعاش قاشاعا ۇقساس بىردەڭە تۇر. ونىڭ ىشىنە مىنا زارەنى الار جاعدايدان تۇلا بويى ءدىر-دىر ەتكەن بەيشارا كىشكەنتاي وليۆەردى تۇرعىزىپ قويىپتى.
ميستەر فەنگ اپ-ارىق، بەلى ۇزىن، مويىنى يىلمەيتىن، ورتا بويلى، جەلكەسى مەن سامايىندا عانا ازداعان شاشى قالعان ادام ەكەن. ءجۇزى قاراداي تۇنەرىپ، كۇرەڭىتىپ تۇر. ەگەر ول وزىنە قاجەتتى مولشەردەن كوپ ىشەتىندەي ادەتى بولماعاندا، سوتتىڭ بەدەلىن ءتۇسىردى دەگەن ايىپپەن ءوزىنىڭ سىقپىتىنا قارسى ايىپتاۋ ءىسىن جۇرگىزىپ، ولجاعا شاش ەتەكتەن باتار ەدى.
قارت جەنتلمەن قۇرمەت كورسەتە ءيىلىپ، سوتتىڭ ستولىنا جاقىندادى دا ءسوزى مەن ءىسىن قاپتالداستىرا:
— مىناۋ مەنىڭ فاميليام مەن ادرەسىم، سەر، — دەدى.
سونسوڭ ول ەكى قادام كەرى شەگىنىپ، تاعى ءبىر جەنتلمەندىك سىپايى تاعزىم جاسادى دا، ساۋال كۇتىپ تۇرا بەردى.
جازمىشتىڭ ءىسى بويىنشا، ءدال وسى ساتتە ميستەر فەنگ تاڭەرتەڭگى گازەتتەن ونىڭ جۋىقتاعى شەشىمىنىڭ ءبىرىن اۋىزعا الىپ، ىشكى ىستەر مينيسترىنە ءۇش ءجۇز ەلۋىنشى مارتە بۇعان ەرەكشە ءارى توتەنشە نازار اۋدارۋ كەرەك دەلىنگەن باس ماقالانى وقىپ وتىر ەدى. كوڭىل حوشى بولماي، قاباعىن ءتۇيىپ، اشۋلانا باسىن كوتەردى.
— ءسىز كىمسىز ءوزى؟ — دەپ سۇرادى ميستەر فەنگ.
از-كەم تاڭدانعان قارت جەنتلمەن ءوز ۆيزيت كارتوچكاسىن نۇسقادى.
— پوليسمەن، — ميستەر فەنگ كارتوچكانى گازەتپەن بىرگە جاقتىرماي بىلايىراق تاستاي بەردى، — مىناۋىڭ كىم ءوزى؟
— مەنىڭ فاميليام، سەر، — دەدى قارت جەنتلمەن، جەنتلمەنگە ءتان ماقاممەن سويلەپ، — مەنىڭ فاميليام، سەر،
براۋنلوۋ... ءوز دارەجەسىن پايدالانىپ، قۇرمەتتى ادامعا جازىقسىزدان-جازىقسىز ءجابىر كورسەتىپ وتىرعان سوتتىڭ ءاتى-جونىن بىلۋگە رۇقسات ەتىڭىز.
وسى سوزدەردى ايتقان براۋنلوۋ ءوزىنىڭ تالاپ ەتكەن مالىمەتىن ايتىپ بەرەتىن بىرەۋدى ىزدەستىرگەندەي بولمە ءىشىن كوزىمەن شولىپ ءوتتى.
— پوليسمەن، — دەپ ءسوزىن قايتالادى ميستەر فەنگ، ءبىر جاعىنا پاراق قاعازدى تاستاي بەرىپ، — مىناۋىڭ ءوزى نە ءۇشىن ايىپتالىپ وتىر؟
— بۇل ەشتەڭەگە ايىپتالىپ وتىرعان جوق، قۇرمەتتىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى پوليسمەن. — ول مىنا بالاعا قارسى ايىپتاۋشى رەتىندە كەلىپ وتىر، قۇرمەتتىم.
قۇرمەتتى سوت مۇنى ءوزى دە جاقسى بىلەتىن، ءبىراق بۇل كىسىنىڭ جىنىنا تيۋگە تاپتىرمايتىن، ءارى وزىنە زالالسىز ءادىس ەدى.
— بالاعا قارسى ايىپتاۋشى رەتىندە دەيمىسىڭ، قاراي گور؟ — دەدى فەنگ ميستەر براۋپلوۋدىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن جەككورىنىشپەن كوز جۇگىرتىپ ءوتىپ. — ونى انت بەرۋگە اكەلىڭدەر!
— انت بەرەردىڭ الدىندا مەن ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋعا رۇقسات سۇرايمىن، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، — ايتايىن دەگەنىم، جەكە باسىمنىڭ تاجىريبەسىنەن كوزىم جەتپەي، مەن ەشقاشان نانباس ەدىم...
— تارتىڭىز ءتىلىڭىزدى، سەر! —دەپ بۇيىرا سويلەدى ميستەر فەنگ.
— تارتا المايمىن، سەر! — دەپ جاۋاپ قاتتى قارت جەنتلمەن.
— Taپ وسى مينۋتتا ءتىلىڭىزدى تارتىڭىز، ايتپەسە مەن ءسىزدى وسى ارادان قۋىپ شىعامىن! —دەپ داۋسىن كوتەردى ميستەر فەنگ. — ءسىز ارسىز ەكەنسىز! سوتقا دورەكى سويلەۋگە قالاي باتىلىڭىز بارادى؟
— نە دەدىڭىز؟ — قىزارىپ كەتكەن قارت جەنتلمەن ايقايلاپ جىبەردى.
— مىنا كىسىنى انت قابىلداۋعا اكەلىڭىز! — دەدى فەنگ كلەرككە. — ەندى ءبىر اۋىز ءسوز دە ەستىگىم كەلمەيدى. ونى انت قابىلداۋعا كەلتىرىڭىز.
ميستەر براۋنلوۋدىڭ اشۋ-ىزاسى شەكتەن شىقتى، ءبىراق سەزىمىنە تىزگىن بەرۋ ارقىلى بالاعا تەك قانا زالال كەلتىرەتىنىن تۇسىنگەن ميستەر براۋنلوۋ ءوزىن تەجەپ، ءۇنسىز مويىنسۇنىپ انت بەردى.
— ال، — دەدى فەنگ، — بۇل بالانى نە ءۇشىن ايىپتاپ وتىر؟ ءسىز نە ايتپاقشى ەدىڭىز، سەر؟
— مەن كىتاپ دۇكەنىنىڭ جانىندا تۇرعام... — دەپ باستاي بەردى براۋنلوۋ.
— تۇرا تۇرىڭىز، سەر، — دەدى ميستەر فەنگ. — پوليسمەن! پوليسمەن قايدا؟.. مۇندا ەكەن عوي. مىنا پوليسمەندى انت قابىلداۋعا اكەلىڭىز... ال پوليسمەن، نە بوپ قالدى؟
پوليسمەن ءتيىستى تارتىپپەن كىنالىنى قالاي ۇستاعاندىعىن، وليۆەردى تىنتكەنىن، ءبىراق ەشتەڭە تاپپاعانىن، ءوزىنىڭ باسقاداي ەشتەڭە بىلمەيتىندىگىن رەت-رەتىمەن ايتىپ بەردى.
— باسقاداي كۋالار بار ما؟ — دەگەن ساۋال بەردى ميسيتەر فەنگ.
— باسقا ەشكىم دە جوق، سەر، — دەپ جاۋاپ بەردى پوليسمەن.
ميستەر فەنگ بىرنەشە مينۋتتاي ءۇنسىز قالدى، ال سونسوڭ جاپا شەككەن جانعا بۇرىلىپ، ىزالانا:
— مىنا بالاعا قارسى ايىپتاۋ ءسوزىڭىزدى ايتاسىز با، جوق پا؟ ءسىز انت بەردىڭىز عوي. ەگەر ءسىز جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتار بولساڭىز مەن ءسىزدى سوتتى قۇرمەتتەمەگەنىڭىز ءۇشىن جازاعا تارتامىن. ءسويتىپ ءسىزدى...
سويلەمنىڭ سوڭى بەلگىسىز بولىپ قالدى، سەبەبى قاجەتتى ساتتە كلەرك پەن تۇرمەشى قاتتى جوتەلىپ، ءتىپتى ءبىرىنشىسى اۋىر كىتاپتى ارينە، كەزدەيسوق — ەدەنگە ءتۇسىرىپ الدى دا، سونىڭ ارقاسىندا ءسوز مۇلدە قۇلاققا شالىنباي قالعان.
ميستەر براۋنلوۋ بىرنەشە قايتارا ءسوزىن بولگەنىنە، مينۋت سايىن جابىرلەپ جاتقانىنا قاراماستان ءوز ءىسىن ايتىپ بەردى، العاشقى ساتتە ساسىپ قالعاندىقتان، قاشىپ بارا جاتقان بالانىڭ سوڭىنان تۇرا قۋعاندىعىن؛ سونسوڭ سوت بالانى ۇرى ەسەبىندە ەمەس، ءبىراق ۇرىلارمەن سىبايلاس ەسەبىندە ايىپتى دەپ ساناۋىنا، ءبىراق زاڭدى بۇزباي وعان كەشىرىم جاسايتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەتىنىن...
— ول ونسىزدا جازاسىن تارتتى، — دەدى قارت جەنتلمەن ءسوزىنىڭ سوڭىندا. — جانە دە، — دەپ قوسىپ قويدى جىگەرلەنە سويلەگەن ول سوتقا كوز تاستاپ، — شىنىمدى ايتسام، وسىنى اۋرۋ ما دەپ قورقامىن!
— و، ءيا، ارينە، — دەپ مىسقىلداي كۇلدى ميستەر فەنگ، — ەي، سەن قاڭعىباس، ونداي ونەرىڭدى قوي! ونىڭ ساعان ەشبىر كومەگى جوق. اتىڭ كىم سەنىڭ؟
وليۆەر جاۋاپ بەرۋگە قانشاما تىرىسسا دا، ءتىلى ەركىنە كونبەي قويدى. ول شولمەكتەي قۇپ-قۋ بولىپ كەتكەن، بولمەدەگىلەردىڭ ءبارى شىر اينالىپ بارا جاتقانداي كورىندى وعان.
— اتىڭ كىم دەيمىن سەنىڭ، وڭباعان! —دەپ سۇرادى ميستەر فەنگ. — پوليسمەن، مۇنىڭ ەسىمى كىم؟
بۇل سوزدەر قورشاۋدىڭ جانىندا تۇرعان، دورەكىلەۋ، تۇر-كەلبەتىندە قايىرىمدىلىق ءىزى بار الا بەشپەت كيگەن شالعا ارنالعان ەدى. ول وليۆەرگە ەڭكەيىپ سۇراقتى قايتالاپ ەدى، ءبىراق انانىڭ شىنىندا دا ونى ۇقپاي تۇرعانىنا كوزى جەتتى، ءبىراق بالانىڭ جۇمعان اۋزىن اشپاۋى سوتتىڭ ودان سايىن جىنىنا ءتيىپ، اۋىرىراق ۇكىم شىعارۋىنا اپارىپ سوعارىن بىلگەن سوڭ، ول ويىنا كەلگەنىن ايتا سالۋعا بەل بايلاعان.
— ول ءوز ەسىمىن توم ۋايت دەپ تۋر، قۇرمەتتىم، — دەدى الگى جۇرەگى جۇمساق پوليسمەن.
— و، ونىڭ ءتىپتى اڭگىمەلەسكىسى دە كەلمەي مە؟ — دەدى فەنگ. — تاماشا، تاماشا. ول قايدا تۇرادى ەكەن؟
— قايدا بولسا سوندا، قۇرمەتتىم! — دەدى پوليسمەن وليۆەر وزىنە جاۋاپ بەرىپ تۇرعانداي كەيىپپەن.
— اتا-انالارى ءتىرى مە؟ — دەپ سۇرادى ميستەر فەنگ.
— ول اكە-شەشەم ءوزىمنىڭ تيتتەي كەزىلىدە ءولىپ قالدى دەپ تۇر، قۇرمەتتىم، — دەي سالدى پوليسمەن ادەتتەگىنشە.
تەرگەۋ وسى اراعا جەتكەندە وليۆەر باسىن كوتەرىپ، جالىنا كوز تاستاپ، ءالسىز داۋىسىمەن ءبىر جۇتىم سۋ سۇراعان.
— ساندىراق! — دەدى ميستەر فەنگ. — مەنى اقىماق قىلعىڭ كەلە مە؟
— ماعان ول راسىندا دا ناۋقاس سياقتى كورىنىپ تۇر، قۇرمەتتىم، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى پوليسمەن.
— مەن ارتىعىراق بىلەم مۇنى، — دەدى ميستەر فەنگ.
— وعان كومەكتەسىڭىزشى، پوليسمەن، — دەدى قارت جەنتلمەن ەرىكسىز قولىن سوزىپ، — ول جىعىلعالى تۇر.
— ارى تۇرىڭىز، پوليسمەن، — دەدى فەنگ ايقايلاپ.
— ەگەر جىعىلعىسى كەلسە، جىعىلا بەرسىن.
وسىناۋ سىپايى رۇقساتتى پايدالانعان وليۆەر ەسىنەن تانىپ ەدەنگە سىلق ەتە ءتۇستى. تۇرعاندار بىر-بىرىنە قاراسقان، ءبىراق ەشكىمنىڭ ورنىنان قوزعالۋعا باتىلدارى بارمادى.
— مەن ونىڭ ادەيى ىستەپ تۇرعانىن ءبىلىپ ەدىم، — دەدى فەنگ وسىنىڭ ءبارى ادەيى ىستەگەندىكتىڭ بۇلتارتپاس ايعاعىنداي. — جاتسا جاتا بەرسىن. ۇزاماي بۇل جاتىسى ءوزىن دە جالىقتىرار.
— بۇل ءىستى قالاي شەشپەك ويىڭىز بار، سەر؟ — دەپ سۇرادى كلەرك.
— وپ-وڭاي! —دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر فەنگ. — ول ءۇش ايعا تۇرمەگە وتىرۋ جازاسىنا كەسىلدى. ارينە، اۋىر جۇمىسقا جەگىلەدى. زالدى بوساتىڭدار!
ەسىكتى اشىپ، ەكى كىسى ەسسىز-تۇسسىز جاتقان بالانى تۇرمە كامەراسىنا اكەتۋگە ىڭعايلانا بەرىپ ەدى، كەنەت بولمەگە كونەتوز قارا كوستيۋم كيگەن، ءجۇزى ادەپتى ءبىراق كەدەي، ءبىر ورتا جاستاعى ادام كىرىپ كەلىپ، سوتتىڭ ستولىنا بەتتەدى.
— توقتاي تۇرىڭدار! ونى ءازىر اكەتپەڭدەر! قۇداي ءۇشىن ءبىر مينۋتقا ايالداي تۇرىڭدار! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى جاڭادان كەلگەن كىسى قاتتى جۇرىستەن ەنتىگىن باسا الماي.
مۇنداي جەرلەردە ءامىر جۇرگىزەتىندەر بوستاندىققا، جاقسى ات، بەدەلگە تولىعىنان ەشبىر شەكتەۋسىز، ءتىپتى ۇلى مارتەبەلىنىڭ قولاستىنداعىلاردىڭ ومىرلەرىنە دە يەلىك ەتە بەرەتىن وسى ءتورت قابىرعانىڭ ىشىندە ءتىپتى پەرىشتەلەردىڭ كوز جاستارىن دا كول ەتەرلىكتەي سۇمدىق وقيعالار بولىپ جاتاتىن. تەك اندا-ساندا باسپاسوزگە ىلىگىپ كەتكەنى بولماسا مۇنىڭ ءبارى قوعامنان جاسىرىن ىستەلەتىن. سوندىقتان دا ميستەر فەنگ تارتىپكە وسىنشالىق ادەپسىزدىكپەن نۇقسان كەلتىرگەن شاقىرىلماعان قوناققا قاتتى اشۋلاندى.
— بۇل نە، مىناۋ كىم؟ بۇل كىسىنى قۋىپ شىعىڭدار! زالدى بوساتىندار! — دەپ ايقايلادى ميستەر فەنگ.
— جوق، مەن سويلەيمىن! — دەپ ايقايلادى الگى ادام. — ءوزىمدى قۋىپ شىققانعا مەن كونە المايمىن. مەن ءبارىن دە كوردىم. مەن كىتاپ دۇكەنىنىڭ يەسىمىن. مەنەن انت قابىلداۋدى تالاپ ەتەمىن. مەنىڭ اۋزىما قۇم قۇيا المايسىزدار. ميستەر فەنگ، ءسىز مەنى تىڭداۋعا ءتيىسسىز! ءسىز ماعان تىيىم سالا المايسىز، سەر!
بۇل كىسىنىكى دۇرىس ەدى. تۇرىنەن ءبىر شەشىمگە بەل بايلاعانى كورىنىپ تۇر، ءىس اسا ماڭىزدى ارناعا بۇرىلدى دا، ونى كۇستانا قىلۋعا بولماي قالدى.
— مىنا كىسىنى انت بەرۋگە اكەلىڭدەر! — دەپ جاقتىرماي مىڭگىرلەدى ميستەر فەنگ. — ال نە ايتپاقشى ەدىڭىز؟
— ايتايىن دەگەنىم، مىنا جەنتلمەن كىتاپ وقىپ تۇرعاندا ءۇش بالا — تۇتقىنعا الىنعان جانە ەكەۋ — كوشەنىڭ ارعى بەتىندە جۇرگەنىن كوزىم شالدى. ۇرلىق ىستەگەن باسقا بالا. مەن ونىڭ قالاي بولعانىن، ال مىنا بالانىڭ ابدەن ەسى شىعىپ، ساسىپ قالعانىن دا كوردىم.
بۇل ۋاقىتقا دەيىن كىتاپ دۇكەنشىسى ەنتىگىن باسىپ، ەندى ۇرلىقتىڭ قانداي جاعدايدا جاسالعانىن بايىپپەن ايتىپ بەردى.
— ءسىز مۇندا نەگە ەرتەرەك كەلمەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى فەنگ از-كەم ءۇنسىز قالىپ.
— دۇكەنگە قالدىرىپ كەتەتىن ەشكىمىم بولمادى، — دەپ جاۋاپ قاتتى اناۋ. — ماعان جاردەمدەسە الاتىنداردىڭ ءبارى قۋعىنعا قوسىلىپ كەتتى. بۇدان بەس مينۋت بۇرىن مەن ەشكىمدى تابا المادىم، ال مۇندا جۇگىرىپ جەتكەن بەتىم وسى.
— جاپا شەگۋشى كىتاپ وقىپ تۇردى عوي، سولاي ما؟ — دەپ سۇرادى فەنگ، تاعى ءۇنسىز قاپ.
— ءيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى الگى كىسى. — مىنا قولىنداعى كىتاپتى وقىپ تۇرعان.
— مىنا قولىنداعىسىن با؟ — دەدى فەنگ، — اقىسىن تولەپ پە ەدى؟
— جوق، تولەگەن جوق، — دەپ جىميدى كىتاپ ساتۋشى.
— اح، قۇدايىم-اي، مۇلدە ۇمىتىپ كەتىپپىن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ۇمىتشاق قارت جەنتلمەن.
— ايتارى شوق، پايعامبار-اق، سويتە تۇرا ءوزى بەيشارا بالانى ايىپتاپ ءجۇر! — دەدى فەنگ جۇرەگى جۇمساق جاننىڭ كەيپىن تانىتپاق نيەتپەن. — مەنىڭشە، سەر، ءسىز كىتاپتى وتە كۇدىكتى، ءارى وزىڭىزگە ابىروي اپەرمەيتىن جاعدايدا يەمدەنىپ كەتكەنسىز. ونىڭ يەسى ءسىزدى سوت ارقىلى قۋدالاماعانى ءۇشىن ءوزىڭىزدى باقىتتى ساناۋىڭىز كەرەك. بۇل سىزگە كەلەشەكتە ساباق بولسىن، سۇيىكتىم، ايتپەسە ءادىل زاڭ سىزبەن دە اينالىسىپ كەتەر... بالا اقتالدى. زالدى بوساتىڭدار!
— سايتان العىر! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى بۇدان ءارى ءوزىن-وزى ۇستاي الماعان قارت جەنتلمەن. — سايتان العىر! مەن...
— زالدى بوساتىڭدار! —دەدى سوت. —پوليسمەندەر، ەستيمىسىڭدەر! زالدى بوساتىڭدار!
جارلىق ورىندالدى. اشۋعا بۋلىققان ميستەر براۋنلوۋدى ءبىر قولىنا كىتابىن، ءبىر قولىنا تاياعىن ۇستاتقان كۇيى شىعارىپ جىبەرگەن. اۋلاعا شىققان ونىڭ اشۋ-ىزاسى زاماتتا سۋ سەپكەندەي باسىلدى. تاس توسەلگەن اۋلادا كويلەگىنىڭ جاعاسى اعىتىلىپ، شەكەسىنە دىمقىل شۇبەرەك باسىلعان كىشكەنتاي وليۆەر تۆيست جاتىر؛ ءجۇزى شولمەكتەي قۇپ-قۋ، بۇكىل دەنەسى ءدىر-دىر ەتەدى.
— بەيشارا بالا! بەيشارا بالا! — دەدى ميستەر براۋنلوۋ وعان ەڭكەيە بەرىپ. — كۇيمە اكەلىڭدەر! بىرەۋىڭ بارىپ، كۇيمە جالداپ اكەلە قويىڭدار! تەزىرەك!
كۇيمە كەلىپ، ءبىر ورىندىعىنا وليۆەردى ەپپەن وتىرعىزعان سوڭ، ەكىنشى ورىندى قارت جەنتلمەننىڭ ءوزى يەمدەنگەن.
— سىزبەن بارۋعا رۇقسات ەتىڭىز، — دەدى كىتاپ دۇكەنشەسىنىڭ يەسى كۇيمەگە باسىن سۇعىپ.
— اح، قۇدايىم-اي، ءسوز بار ما، قىمباتتى سەر! — دەپ جىلدام جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ. — مەن ءسىزدى ۇمىتىپ كەتىپپىن. قۇدايىم-اي، قۇدايىم-اي! مەندە الگى كىتابىڭىز ءالى ءجۇر! تەزىرەك! ءمىنىڭىز! سورلى بالا! ءبىر مينۋت تە ايالداۋعا بولمايدى.
كىتاپ دۇكەنشەسىنىڭ يەسى كۇيمەگە ءمىندى دە، ولار ءجۇرىپ كەتتى.
XII تاراۋ
وليۆەرگە بۇرىن ەشۋاقىتتا بولماعان جاعداي جاسالادى جانە تاعى دا كوڭىلدى قارت جەنتلمەن مەن ونىڭ جاس دوستارى جايلى باياندالادى
سۋايتقا ىلەسكەن وليۆەردىڭ العاش رەت لوندونعا كىرگەندەگى جولىمەن دۇرسىلدەتە سالىپ-ۇرىپ كەلە جاتقان كۇيمە يزلينگتونداعى «پەرىشتەگە» جەتكەن سوڭ باسقا جاققا بۇرىلىپ، اقىرى پەنتونۆيل ماڭىنداعى اعاشتارمەن كومكەرىلگەن كوشەدەگى ءبىر تىپ-تىنىش، تاپ-تازا ءۇيدىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. وليۆەرگە دەرەۋ توسەك-ورىن دايارلادى دا، وعان قامقورىنداعى بالانى ەپپەن اپارىپ جاتقىزۋدى ميستەر براۋنلوۋدىڭ ءوزى قاداعالادى؛ وسى ارادا اسقان مەيىرباندىقپەن بالانىڭ قامىن جەپ، كۇتىمگە الدى.
ءبىراق بىرنەشە كۇندەر بويىنا وليۆەر ءوزىنىڭ جاڭا دوستارىنىڭ قامقورلىعىن مۇلدە سەزىنە الماعان. كۇن شىعىپ، قايتا باتتى، تاعى دا كۇن شىعىپ، قايتا باتتى، مۇنىڭ ءوزى سان مارتە قايتالانعانىمەن بالا كەرەۋەتتە جانىن جەگەن بەزگەكتەن دوڭبەكشىپ جاتتى. جاندى دەنەنى جايىمەن جالاپ، كۇيدىرىپ-جاندىرعان وسى وتقا قاراعاندا، ءولى دەنەدەگى قۇرت تا ءوز ىسىنە وسىنشالىق بەرىك سەنىممەن كىرىسپەيتىن شىعار.
اپ-ارىق، ءوڭى قۇپ-قۋ، ءوزى ءالسىز بالا مازاسىز ۇزاق ۇيىقتاپ تۇرعانداي اقىرى كوزىن دە اشتى-اۋ.
— مىناۋ نە بولمە! مەن قايدا كەلىپ قالعانمىن؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر. — بۇرىن ەش ۋاقىتتا مۇندا ۇيىقتاپ كورمەپ ەم.
ول ابدەن ارىقتاعان، ءارى ءالسىز ەدى دە، الگى سوزدەر اۋزىنان ازەر شىقتى، ءبىراق وسى زاماتتا ەستىلىپ قالىپتى. كەرەۋەتتىڭ باسىنداعى شىمىلدىق دەرەۋ ءتۇرىلدى دە، جانىنداعى كرەسلودا ءىس تىگىپ وتىرعان ءۇستى-باسى اسا ۇقىپتى، قاراپايىم كيىنگەن جىلى ءجۇزدى كارتەڭ لەدي ورنىنان تۇردى.
— تىنىش، سۇيىكتىم، — دەدى كارتەڭ ايەل مەيىرلى ۇنمەن.
— سەنىڭ قوزعالماي جاتۋىڭ كەرەك، ايتپەسە قايتا اۋىرىپ قالاسىڭ. جاعدايىڭ وتە ناشار ەدى، ايتىپ سۇراما ءتىپتى. جاتا عوي، اقىلدى بول!
وسى سوزدەردەن كەيىن كارتەڭ لەدي جايىمەن وليۆەردىڭ باسىن جاستىققا تيگىزدى دە، ماڭدايىنا تۇسكەن شاشىن كەرى قايىرىپ، وعان اسا ءبىر مەيىرىممەن قاراپ ەدى، بالا ەرىكسىز نەندەي ارىق قولىمەن ايەلدىڭ قولىنا جارماسا كەتىپ، ونىمەن ءوز موينىن وراي قويعان.
— قۇداي ساقتاي گور! —دەدى كارتەڭ لەدي كوزىنە جاس الىپ. — قانداي جۇرەگى جۇمساق بالا ەدى ءوزى! قانداي جاقسى بالا! وسىنداي جاعدايدا ءقازىر ءدال مەن سياقتى باسىندا ءوز اناسى بۇعان قاراپ وتىرسا قايتەر ەدى؟
— مۇمكىن، انام مەنى كورىپ وتىرعان بولار، — دەپ كۇبىرلەدى وليۆەر، قولدارىن كوكىرەگىنە ايقاستىرىپ. — مۇمكىن ول مەنىڭ جانىمدا وتىرعان دا بولار. ماعان انام جانىمدا وتىرعان ءتارىزدى كورىنگەنى.
— بۇل بەزگەكتەن عوي، سۇيىكتىم، — دەدى كارتەڭ لەدي.
— شاماسى، — دەدى وليۆەر، — ناۋقاس بالانىڭ قاسىنا كەلۋگە اسپان بىزدەن تىم الىس بولار ءارى ولار انا جاقتا اسا باقىتتى شىعار. ءبىراق ەگەر انام مەنىڭ اۋىرعانىمدى بىلسە جانى اشۋى كەرەك ەدى، سەبەبى كوز جۇماردا وزىنە دە تىم قيىن بولدى عوي. بالكىم، ول مەن جايىندا ەشتەڭە بىلمەيتىن دە شىعار، — دەدى از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ وليۆەر. — ەگەر ول مەنى وسىنشالىق جابىرلەگەنىن سەزسە، بۇل ونى قاتتى قاپالاندىرار ەدى، ءبىراق مەنىڭ تۇسىمە كىرگەندە ونىڭ ءجۇزى سوندايلىق جايدارى دا باقىتتى بولاتىن.
كارتەڭ ايەل بۇعان ءلام-ميم دەپ جاۋاپ قاتقان جوق، الدىمەن كوزىن سونسوڭ كورپە ۇستىندە جاتقان كوزىلدىرىگىن ءسۇرتتى، وليۆەرگە الدەقانداي ءبىر سۋسىن بەردى دە، وعان تىنىش جاتۋعا ءتيىس ەكەندىگىن، ايتپەسە قايتا اۋىرىپ قالاتىندىعىن ەسكەرتتى.
سوندىقتان دا، وليۆەر ءبىر جاعىنان، كارتەڭ لەدي نە ايتسا سونى ورىنداۋ ءۇشىن، ەكىنشىدەن، شىندىعىنا كوشكەندە الگى اڭگىمەدەن سوڭ قاتتى قالجىراپ قالعاندىقتان ءۇن-تۇنسىز، تىپ-تىنىش جاتقان-دى. ۇزاماي ونىڭ كوزى ءىلىنىپ كەتتى، تەك توسەگىنىڭ جانىنا قويىلعان شىراقتىڭ ساۋلەسى بەتىنە تۇسكەندە ويانىپ كەتىپ ەدى، ءبىر قولىنا تىق-تىق ەتىپ ءجۇرىپ تۇرعان شومبالداي التىن ساعات ۇستاپ، مۇنىڭ تامىرىن بايقاپ كورىپ، جاعدايى جاقسى بولىپ قالعان ەكەن دەپ تۇرعان جەنتلمەندى كوزى شالدى.
— ءقازىر جاعدايىڭنىڭ جاقسى ەكەنى راس قوي، قىمباتتىم، — دەدى جەنتلمەن.
— ءيا، راحمەت سىزگە، — دەدى وليۆەر.
— جاقسى ەكەنىن ءوزىم دە ءبىلىپ تۇرمىن، — دەدى جەنتلمەن. — سەنىڭ اس ىشكىڭ كەلەدى، سولاي عوي؟
— جوق، سەر، — دەپ جاۋاپ بەردى وليۆەر.
— ءىم، — دەدى جەنتلمەن. — تاماق ىشكىڭ كەلمەيتىنىن ءوزىم دە سەزىپ تۇرمىن. ونىڭ اسقا زاۋقى جوق، ميسسيس بەدۋين، — دەدى الگى جەنتلمەن تەرەڭ ويعا باتقان پىشىنمەن.
كارتەڭ لەدي دارىگەردى وتە اقىلدى ادام دەپ سانايتىنىن بىلدىرگىسى كەلگەندەي باسىن قۇرمەتپەن ءيىپ قويدى. دارىگەردىڭ ءوزى جونىندەگى پىكىرى دە وسىنداي بولسا كەرەك.
— سەنى ۇيقى مەڭدەتىپ تۇر عوي، قىمباتتىم؟ — دەدى دارىگەر.
— جوق سەر، — دەپ جاۋاپ بەردى وليۆەر.
— سولاي! — دەدى دارىگەر اسا قىراعى ءارى كوڭىلى تولعانداي پىشىنمەن. — سەنىڭ ۇيقىڭ كەلمەيدى. شولدەگەن دە جوقسىڭ عوي، سولاي ما؟
— شولدەدىم، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر.
— ءوزىم دە سولاي عوي دەپ شامالاعام، — دەدى دارىگەر.
— ونىڭ شولدەۋى ابدەن زاڭدى قۇبىلىس. ءسىزدىڭ وعان ازداپ شاي بەرۋىڭىزگە بولادى، سۋدارىنيا، جانە مايسىز كەپكەن ناننان. ۇستىنە كورپەنى دە تىم ۇيە بەرمەڭىز، جانە سالقىنداپ قالماۋىن دا قاداعالاڭىز.
كارتەڭ لەدي ءيىلىپ تاعزىم ەتتى. ازداپ سالقىنداتقان سۋسىننىڭ ءدامىن تاتقان دارىگەر ءوز ىقىلاسىن ءبىلدىردى دە، اسىعا باسىپ، شىعىپ كەتتى، ول ساتىمەن تومەن تۇسكەندە اياق كيىمىنىڭ سالماقتى سىقىرى قاتتى ەستىلىپ بارا جاتتى.
وسىدان كەيىن وليۆەردىڭ كوزى تاعى ءىلىنىپ كەتتى دە، قايتا ويانعان كەزدە ءتۇن ورتاسىنان اۋعان ەدى. كارتەڭ لەدي مەيىرلى ۇنمەن ونىڭ جاقسى ۇيىقتاپ شىعۋىنا تىلەگىن ءبىلدىردى دە، ونى تيتتەي قۇران كىتاپ پەن ۇلكەن تۇنگى چەپەنىن تۇيىنشەگىنە سالىپ الا كەلگەن تولىق كەمپىردىڭ قاراۋىنا قالدىردى. چەپەنىن باسىنا كيىپ، قۇران كىتابىن ستولعا قويعان كەمپىر تۇندە مۇنىڭ باسى-قاسىندا وتىرۋ ءۇشىن كەلگەندىگىن حابارلادى، سونان سوڭ وتىرعىشتى كامينگە تامان جىلجىتىپ ۇيقىعا باستى.
احىلاپ-ۋھىلەپ تەڭسەلە بەرگەن سوڭ قايتا-قايتا ويانىپ كەتە بەردى. ايتكەنمەن، بۇدان ەشقانداي وقىس وقيعالار تۋىنداي قويعان جوق، تەك ويانعان سايىن مۇرىنىن قايتا-قايتا ۋقالاپ قويادى دا، قايتادان ۇيقىعا باس قويادى.
تۇنگى ساعاتتار ءوتىپ بولار ەمەس. وليۆەر شىراق ساۋلەسى توبەگە تۇسىرگەن دوڭگەلەكشەلەردى ساناپ، سونان سوڭ شارشاعان جانارىن قابىرعاعا جاپسىرىلعان قاعازداعى ۇساق سۋرەتتەرگە قاداپ كوپكە دەيىن ۇيىقتاي المادى. بولمەدە قاراڭعىلىق پەن تىنىشتىق ورناعان. ولار بالانى، بۇل ارانى كوپتەگەن كۇندەر مەن تۇندەر بويى اجال تورىعانىن، مۇمكىن ونىڭ قاتەرلى ءىزى ءالى دە قالدى ما ەكەن دەگەن ويعا قالدىرعان؛ ول باسىن جاستىققا تىعىپ جىبەرىپ، قۇدايعا سىيىنا بەردى.
اقىرىندا بالا قاتتى ۇيقىعا كەتتى.
وليۆەر كوزىن اشقان كەزدە جەرگە ابدەن جارىق تۇسكەن ەدى، ول ءوزىن سەرگەك، ءارى باقىتتى سەزىندى. ناۋقاسىنىڭ بەتى بەرى قاراپ، وليۆەر امان قالدى.
ءۇش كۇن وتكەن سوڭ ول جان-جاعىنان جاستىقپەن دەمەپ كرەسلودا وتىرا الاتىن حالگە جەتكەن؛ ءبىراق ءالى دە وتە ءالسىز ءارى جۇرە المايتىن بولعاندىقتان ميسسيس بەدۋين — ەكونومكا — ونى ءوزى تۇراتىن تومەندەگى بولمەگە كوتەرىپ اكەلدى. وليۆەردى كاميننىڭ الدىنا جايعاستىرىپ، قايىرىمدى قارتاڭ لەدي ءوزى دە وتىرا كەتتى دە، بالانىڭ ءحالىنىڭ جاقسارعانىنا قۋانعاننان جىلاپ قويا بەرگەن.
— ماعان نازار اۋدارماي-اق قوي، سۇيىكتىم، — دەدى قارتاڭ لەدي. — كىشكەنە جىلاپ العىم كەلىپ ءتۇر... مىنە، ەندى قويدىم، جۇرەگىم جاڭا ورنىنا ءتۇستى.
— ءسىز ماعان قاتتى قايىرىمدىلىق، ەتتىڭىز، سۋدارىنيا، — دەدى وليۆەر.
— قوي، ولاي دەمە، قىمباتتىم، — دەدى قارتاڭ لەدي. — مۇنىڭ سەنىڭ ىشۋگە ءتيىس سورپاڭا ەشقانداي قاتىناستى جوق، ال سەن ونى ىشۋگە ءتيىسسىڭ، سەبەبى دارىگەر ميستەر براۋنلوۋدىڭ بۇگىن تاڭەرتەڭ ساعان كەلۋىنە رۇقسات ەتتى، تۇر-كەلبەتىڭ دە وسىعان ساي بولۋى كەرەك؛ جاعدايىڭ نەعۇرلىم جاقسى بولسا، ول دا سوعۇرلىم ريزا بولماق.
وسى سوزدەردەن كەيىن قارتاڭ لەدي كاسترولدەگى سورپانى ىسىتۋعا كىرىستى، ونىڭ قويۋ بولعانى سونشاما، وليۆەردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر مۇنى ويداعىداي سۇيىلتقان بولسا، قۇرىپ كەتكەندە ءۇش ءجۇز ەلۋ كەدەيگە تۇسكى تاماققا جەتەر ەدى.
— سەن سۋرەتتەردى ۇناتامىسىڭ، قىمباتتىم؟ — دەپ سۇرادى قارتاڭ لەدي وتىرعان كرەسلوسىنىڭ قارسى بەتىندەگى قابىرعاداعى سۋرەتتەن وليۆەردىڭ كوز ايىرماي وتىرعانىن بايقاپ.
— شىنىمدى ايتسام، بىلمەيمىن، سۋدارىنيا — دەدى وليۆەر الگى كەنەپتەن كوزىن الماي. — مەن سۋرەتتەردى وتە از كەردىم، جاقسى-جامانىن اجىراتا دا المايمىن. مىناۋ لەديدىڭ بەت-پىشىنى قانداي ادەمى، سۇلۋ ەدى!
— اح! —دەدى قارتاڭ لەدي. — سۋرەتشىلەر ادەتتە ايەلدەردى ومىردەگىدەن ادەمىرەك بەينەلەۋگە تىرىسادى، ايتپەسە ولارعا ەشكىم زاكاز بەرمەس ەدى. جۇرتتىڭ سۋرەتىن تۇسىرەتىن ماشينانى ويلاپ تاپقان ادام ونىڭ پالەندەي تابىسقا جەتە قويماسىن تۇسىنۋگە ءتيىس ەدى. ويتكەنى، ول تىم شىنشىل عوي، تىم شىنشىل، — دەدى قارتاڭ لەدي تاپقىرلىعىنا ريزا پىشىنمەن اقتارىلا كۇلىپ.
— ال مىناۋ... مىناۋ پورترەت پە، سۋدارىنيا؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر.
— ءيا، — دەدى قارتاڭ لەدي، ءبىر ساتكە سورپادان باسىن كوتەرىپ. — بۇل پورترەت قوي.
— كىمدىكى، سۋدارىنيا؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر.
— شىنىمدى ايتسام بىلمەيمىن، قىمباتتىم، — دەپ اعىنان جارىلا جاۋاپ قاتتى قارتاڭ لەدي. — بۇل سۋرەتتەگى حانىمدى ەكەۋىمىز دە بىلمەيمىز عوي دەيمىن. ءوزى ساعان ۇناعان عوي دەيمىن، ءا؟
— كەرەمەت سۇلۋ ايەل ەكەن، — دەدى وليۆەر.
— سەن ءوزى وسىدان قورقىپ تۇرعان جوقسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى قارتاڭ لەدي، بالانىڭ الگى سۋرەتكە الدەبىر قۇرمەتتى ۇرەيمەن قاراپ تۇرعانىنا ايران-اسىر قالىپ.
— جوق، جوق، — دەدى وليۆەر تەز جاۋاپ قاتىپ. — كوزى سونداي مۇڭدى، جانە مەن وتىرعان ورىننان قاراعاندا تۋرا ماعان كوز تاستاپ تۇرعان ءتارىزدى. جۇرەگىم تۋلاپ بارادى، — دەپ سىبىرلاي ءسوزىن جالعادى وليۆەر، — بەينە مىنا ءبىر سۋرەتتىڭ جانى بار، مەنىمەن سويلەسكىسى كەلەتىن سياقتى، ءبىراق تىلدەسە المايتىنداي.
— قۇداي ساقتاي گور، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى تۇلا بويى ءدىر ەتە تۇسكەن قارتاڭ لەدي. — بۇلاي دەۋگە بولمايدى، بالام مەنىڭ. سەن ءالى ءالسىزسىڭ، ناۋقاستان كەيىن جۇيكەڭ دە قالپىنا كەلگەن جوق. كانەكي، مەن سەنىڭ كرەسلوڭدى باسقا قابىرعاعا جىلجىتايىن، سوندا ول ساعان كورىنبەيتىن بولادى. مىنە، وسىلاي! — دەدى قارتاڭ لەدي ءوز ويلاعانىن جۇزەگە اسىرىپ. — سەن ەندى ونى كورمەيتىن بولاسىڭ.
وليۆەر سۋرەتتى ورنىن وزگەرتپەگەندەي-اق كوڭىل كوزىمەن كورىپ وتىر؛ ءبىراق ونىڭ مەيىرىمدى قارتاڭ لەديدى رەنجىتكىسى كەلمەدى؛ سوندىقتان دا ايەل وزىنە قاراعاندا جىميىپ كۇلىپ قويدى. ميسسيس بەدۋين بالانىڭ ساباسىنا تۇسكەنىنە قۋانا وتىرىپ، سورپاعا تۇز جانە كەپكەن نان سالدى، وسى شارالاردى ىسكە اسىرعان سوڭ ءوزى ابدەن ابىگەرلەنىپ قالدى. وليۆەر سورپانى تەز ءىشىپ الدى. سوڭعى قاسىقتى ءىشىپ بولعانى-اق سول ەدى، جايىمەن ەسىك قاعىلدى.
— كىرىڭىز، — دەدى قارتاڭ لەدي.
ەسىكتەن ميستەر براۋنلوۋ كورىندى.
قارت جەنتلمەن بولمەگە شيراق باسىپ كىرگەن، ءبىراق ول وليۆەردى انىعىراق كورۋ ءۇشىن كوزاينەگىن ماڭدايىنا ىسىرىپ، قولدارىن حالاتىنىڭ استىنان بەلىنە ايقاستىرىپ الۋى مۇڭ ەكەن، بەتى ءبىرتۇرلى جىبىر-جىبىر ەتىپ كەتتى. وليۆەر ناۋقاسىنان كەيىن قۇلاعىنان كۇن كورىنىپ تۇرعانداي ابدەن ارىقتاپ، قۇر سۇلدەرى قالعانداي ەكەن. ءوز قامقورشىسىنا قۇرمەت كورسەتۋ ءۇشىن ول ورنىنان تۇرۋعا ارەكەت جاساپ كورىپ ەدى، ءبىراق كرەسلوعا قايتا قۇلاپ ءتۇستى. ال ەگەر شىندىقتى ايتساق، ادامدى سۇيۋگە قۇشتار ونداعان قارت جەنتلمەندەرگە ارتىعىمەن جەتىپ قالاتىن ميستەر براۋنلوۋدىڭ ۇلكەن جۇرەگى الدەبىر گيدراۆليكالىق ءادىستىڭ اسەرىنەن ونىڭ كوزىن جاسقا تولتىرىپ شىعا كەلگەن، ونىڭ نە نارسە ەكەندىگىن جەتكىلىكتى دارەجەدەگى فيلوسوف بولماعاندىقتان تۇسىندىرۋدەن ءبىز باس تارتامىز.
— بەيشارا بالا، بەيشارا بالا! — دەدى ميستەر براۋنلوۋ جوتەلىپ قويىپ. — بۇگىن ازداپ مەنىڭ داۋسىم قارلىعىپ قالىپتى، ميسسيس بەدۋين. سۋىق تيگىزىپ الدىم با دەپ قورقام.
— مەن ولاي دەپ ويلامايمىن، سەر، — دەدى ميسسيس بەدۋين.— ءسىزدىڭ بارلىق زاتتارىڭىز دا جاقسى كەپتىرىلگەن بولاتىن، سەر.
— بىلمەيمىن، بەدۋين، بىلمەدىم، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — بايقاۋىمشا، كەشەگى تۇسكى اس كەزىندە ماعان دىمقىل ورامال ۇسىنعان بولۋى كەرەك، ءبىراق مۇندا تۇرعان تۇك تە جوق... ال سەنىڭ ءحالىڭ قالاي، قىمباتتىم؟
— وتە جاقسى، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر، — ءسىزدىڭ ماعان دەگەن قامقورلىعىڭىزعا اسا ريزامىن، سەر.
— جاقسى بالا... — دەپ كەسىپ ايتتى ميستەر براۋنلوۋ.
— ءسىز وعان تاماق بەردىڭىز بە، بەدۋين؟ — سۇيىقتاۋ كوجە مە، بىردەڭە دەگەندەي؟
— سەر، ول جاڭا عانا ءبىر تارەلكا تاماشا سورپا ءىشتى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس بەدۋين، بويىن تىكتەپ الىپ، سوڭعى سوزىنە ەكپىن تۇسىرە سويلەپ. وسى سوزىمەن سۇيىقتاۋ كوجە مەن بابىنا كەلتىرە پىسىرىلگەن سورپانىڭ بىر-بىرىمەن تۋىستاس تا، ۇقساس تا بولمايتىندىعىن اڭعارتقانداي.
— ۋح، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ يىقتارىن قوزعاپ قويىپ. — ەكى ريۋمكە تاماشا پورتۆەين وعان الدەقايدا پايدالىراق بولار ەدى. سولاي ەمەس نە، توم ۋايت؟
— مەنىڭ ەسىمىم وليۆەر، سەر، — دەدى كىشكەنتاي ناۋقاس تاڭدانا سويلەپ.
— وليۆەر، — دەپ قايتالادى ميستەر براۋنلوۋ. — وليۆەر، ال ءارى قاراي شە؟ وليۆەر ۋايت پا؟
— جوق، سەر، تۆيست، وليۆەر تۆيست.
— قىزىق ەسىم ەكەن، — دەدى قارت جەنتلمەن. — سەن نەگە سوتقا ەسىمىم توم ۋايت دەدىڭ؟
— مەن وعان ولاي دەگەنىم جوق، سەر، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى وليۆەر ەشتەڭەگە تۇسىنبەي.
بۇل ءسوز جالعان سياقتى كورىنىپ كەتتى دە، قارت جەنتلمەن وليۆەرگە تۇيىلە قاراپ قويدى. ءبىراق وعان سەنبەۋ دە اقىلعا سىيىمسىز ەدى، جۇپ-جۇقا، قۇپ-قۋداي جۇزىنەن شىندىق ەسىپ تۇرعانداي ەدى.
— ءبىر تۇسىنبەۋشىلىك بولار! —دەدى ميستەر براۋنلوۋ.
ونىڭ ەندى وليۆەرگە قادالىپ قاراۋعا نەگىزى دە جوق ەدى، ايتسە دە ونىڭ بەت-جۇزىنىڭ وزىنە تانىس بىرەۋدىڭ ديدارىمەن قاتتى ۇقساستىعى قارت جەنتلمەننىڭ ويىن قايتا-قايتا بيلەپ الدى دا، ول كوزىن ودان الا الماعان.
— ءسىز ماعان اشۋلانباسسىز دەپ ۇمىتتەنەمىن، سەر، — دەدى وليۆەر وعان جالىنىشپەن كوز تاستاپ.
— مۇلدەم اشۋلانعان ەمەس، — دەدى قارت جەنتلمەن. — بۇل نە بولعانى؟ بەدۋين، قاراڭىزشى!
وسى سوزدەن سوڭ ول ساۋساعىمەن بالانىڭ باس جاعىندا تۇرعان سۋرەتتى، سودان سوڭ وليۆەردىڭ ءجۇزىن كورسەتتى. سويىپ قاپتاپ قويعانداي. كوزى، ماڭدايى، اۋزى، بەت-بەدەرى — ءبارى دە ۇقساس. تاڭقالارلىق دالدىكپەن بەت-جۇزىنىڭ ءاربىر كىشكەنتاي بەدەرىن تۇپ-تۋرا كوشىرە سالعان سياقتى!
وليۆەر بۇل تاڭدانىستىڭ سەبەبىن بىلە المادى، ويتكەنى بۇعان توتەپ بەرۋگە جەتەرلىك شاماسى بولمادى دا، ول ەسىنەن تانىپ قالدى.
ونىڭ بويىنان بايقالىپ قالعان مىنا السىزدىك بىزگە كوڭىلدى قارت جەنتلمەننىڭ ەكى جاس شاكىرتىنە دەگەن وقىرمان قۇمارلىعىن قاناعاتتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ميستەر براۋنلوۋدىڭ مەنشىگىن قىمقىرىپ قالىپ، اقىرى وليۆەردى وكشەلەپ قۋۋعا قاتىناسۋمەن تىنعان سۋايت پەن ونىڭ لايىقتى دوسى جاس بەيتستىڭ ارەكەتى — ءوز باستارىنىڭ اماندىعىن ويلاعاندىق ەدى.
ال ناعىز اعىلشىن ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ ازاماتتىق ەركىندىگى جانە باس بوستاندىعىن كوبىرەك ماقتانىش ەتەتىن بولعاندىقتان، كەيبىر تەرەڭ ويلى فيلوسوفتار تابيعاتتىڭ بارشا ىس-ارەكەتتەرىنە سايكەستەندىرگەن شاعىن زاڭدار جيناعىندا بەكىتىلىپ، قۋاتتالىپ وتىرىلعان جەكە قاۋىپسىزدىكتەرى مەن باس اماندىقتارى حاقىندا سۋايت پەن ءجاسوسپىرىم بەيتستىڭ قىلىقتارى ولاردى بارشا قوعام قايراتكەرلەرى مەن پاتريوتتارىنىڭ كوز الدىندا كوككە كوتەرۋگە ءتيىس ەكەنىنە وقىرماندار نازارىن اۋدارىپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولا قويماس! الگى اتالعان فيلوسوفتار اسقان دانىشپاندىق پەن قايىرىمدى تابيعاتتىڭ ىس-ارەكەتتەرىن ەرەجەلەر مەن تەوريالارعا ماتاپ بەرىپ، جۇرەككە، ىزگىلىككە جانە سەزىمگە قاتىستى نارسەنىڭ بارلىعىن سىلىپ تاستادى. ويتكەنى بۇل قاسيەتتەر كوپشىلىكتىڭ كەلىسىمىنە بايلانىستى تولىپ جاتقان كىشكەنتاي وسالدىقتار مەن كەمشىلىكتەردەن جوعارى تۇر دەپ تابىلدى.
ەگەر ماعان الگى جاس جەنتلمەندەردىڭ مىنەز-قۇلىقتارىنىڭ فيلوسوفيالىق استارىن قۇپتايتىن قانداي دا بولماسىن دالەل قاجەت بولسا، دەرەۋ مىنا (بۇل اڭگىمەنىڭ باس جاعىندا ايتىلىپ كەتكەن)، جۇرت نازارى تۇگەلدەي وليۆەرگە اۋعاندا، قۋعىننان باس تارتىپ، كىدىرمەستەن توتە جولمەن ۇيلەرىنە قايتىپ كەتكەن فاكتىسىن الا قويار ەدىم. ءدىندارلار، ءبارىن بىلگىش عۇلامالار ۇلى وي قورىتىندىلارىنا جەتەر جولدى قىسقارتار ادەتكە تىم اۋەس دەگەلى تۇرماسام دا، (شىندىعىندا، ولار تاسقىنداعان ويلار نومىرىنە ىلەسىپ كەتۋگە بەيىم ماستار ءتارىزدى بۇل قاشىقتىقتى ءارقيلى كوپ سوزدىلىكپەن، جالتاقتاۋمەن ۇزارتا تۇسۋگە دايار تۇرادى)، ءبىراق كوپتەگەن ۇلى فيلوسوفتار ءوز تەورياسىن دامىتا وتىرىپ، ۇلكەن دانىشپاندىق پەن كورىپكەلدىلىك كورسەتىپ، قانداي دا بولماسىن وزدەرىنە ءقاۋىپتى دەگەن كەزدەيسوقتىققا قارسى شارا قولداناتىنىن ايتقىم كەلەدى جانە سەنىممەن ايتا دا الامىن. وسىلايشا، ۇلكەن جاقسىلىق جاساۋ ءۇشىن، ازداعان جاماندىق جاساۋعا حاقىڭىز بار جانە كوزدەگەن نىساناڭىز اقتاي الاتىن كەز كەلگەن ارەكەتتەن پايىمداۋىڭىزعا بولادى. ءاربىر جەكە وقيعانىڭ انىق-قانىعىن زەرتتەپ، جاقسىلىق، پەن جاماندىقتىڭ دەڭگەيىن انىقتاۋ، ارا-جىگىن شىعارۋ تۇگەلىمەن وسى ىسپەن شۇعىلدانىپ وتىرعان فيلوسوفتىڭ ۇلەسىنە قالادى.
ەكى بالا تار كوشەلەر مەن اۋلالاردىڭ ادام باسىن اينالدىرار شىتىرمانىنان جۇگىرىپ وتكەن سوڭ الاسا دا قاراڭعى پودەزگە ايالداۋعا تاۋەكەل ەتكەن. دەمىن الىپ، ءتىل قاتىسۋ ءۇشىن قانشا قاجەت بولسا سونشا ءۇن-تۇنسىز ءبىراز تۇرعان سوڭ، جاس بەيتس كوڭىلدى ۇنمەن شىڭعىرىپ جىبەردى دە، ىشەك-سىلەسى قاتىپ، ساتىعا قۇلاي كەتىپ، شەكسىز شاتتانعان كەيىپپەن اۋناقشي باستاعان.
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سۇرادى سۋايت.
— حا-حا-حا! — دەپ قويار ەمەس چارلي بەيتس.
— جاپ اۋزىڭدى! — دەپ بۇيىردى سۋايت، اقىرى جان-جاعىنا جالتاقتاپ. — سەن ۇستاپ السىن دەپ وتىرمىسىڭ، اقىماق!
— مەن شىداي الار ەمەسپىن، — دەدى چارلي، — شىداي الار ەمەسپىن! قالاي زىتتى دەسەڭشى، بۇرىش اينالا 6epءىپ باعانعا سوعىلسا دا، سول تەمىر باعان ءتارىزدى بىلق ەتپەي قايتادان بەزە جونەلگەنىن ايتام-اۋ، ال سۇرتكىش بولسا قالتامدا، سوڭىنان مەن دە باقىرىپ كەلەم. ءاي، قۇدايىم-اي!
جاس بەيتستىڭ ۇشقىر قيالى بۇكىل الگى كورىنىستى ەرەكشە قىزىقتى بىردەڭەگە بالاپ تۇر. وسىدان كەيىن ول قايتادان اۋدارىلىپ-تەڭكەرىلىپ، بۇرىنعىدان دا قاتتىراق قارقىلدادى.
— فەدجين نە دەر ەكەن؟ — دەپ سۇرادى سۋايت، دوسى كۇلكىدەن قايتا تۇنشىعىپ قالعان ءساتتى پايدالانا قويىپ.
— نە دەيسىڭ؟ — دەپ قايىرا سۇرادى چارلي بەيتس.
— ماسەلەنىڭ ءوزى دە سول نەدە تۋر، — دەدى سۋايت.
— ال ول نە دەۋى مۇمكىن؟ — دەپ سۇرادى چارلي كوڭىلدى كۇيدەن شۇعىل ارىلىپ، سەبەبى سۋايتتىڭ بەت-الپەتى تىم بايسالدى بولاتىن. — ول نە دەۋى مۇمكىن؟
ميستەر داۋكينس ەكى مينۋتتاي ىسقىردى، سونان سوڭ قالپاعىن شەشىپ، باسىن قاسىندى دا ءۇش مارتە يزەپ قويدى.
— سەن نە دەمەكسىڭ؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— ترا-ليا-ليا! تۇككە تۇرعىسىز بىردەڭە، سايتان العىر! —دەدى سۋايت. ونىڭ ەستى جۇزىنەن مىسقىل ءىزى ءبىلىنىپ قالدى.
بۇل قاجەتتى تۇسىنىك بولعاندىعىمەن، تىم قاناعاتتانعىسىز ەدى. جاس بەيتس ونى سولاي دەپ باعالادى دا:
— سەنىڭ نە ايتقىڭ كەلىپ تۇر؟ — دەپ قايتا سۇرادى.
سۋايت ءتىل قاتقان جوق، شلياپاسىن كيىپ، ۇزىن سيۋرتۋگىنىڭ ەتەگىن جيناستىردى دا، ادەتى بويىنشا جاعىن تىلىمەن التى مارتە بۇلتىڭداتىپ، ءوزىن-وزى تاناۋىنان شەرتىپ قويىپ، وكشەسىمەن كىلت بۇرىلدى دا، اۋلاعا كىرىپ كەتتى. جاس بەيتس تە ويلى جۇزبەن ونىڭ سوڭىنان ىلەستى.
وسى اڭگىمەدەن سوڭ بىرنەشە مينۋتتان كەيىن شيقىلداعان ساتىداعى بىرەۋلەردىڭ كەلە جاتقان دىبىسى وشاقتىڭ جانىندا ءبىر قولىنا ارزانقول شۇجىق پەن نان، ءبىر قولىنا باكى ۇستاعان كوڭىلدى قارت جەنتلمەننىڭ نازارىن اۋداردى؛ وتتا قالايى كاسترول تۇر. ول بۇرىلىپ قاراعاندا، قۇپ-قۋ جۇزىندە زىميان جىميىس پايدا بولدى، قاپ-قالىڭ سارى قاسىنىڭ استىنان ەسىك جاققا ءجىتى كوز تاستاپ، قۇلاعىن تىكتى.
— مۇنىسى نەسى؟ — دەپ مىڭگىرلەدى ەۆرەي ءتۇسى وزگەرە قالىپ. — تەك ەكەۋى عانا ما؟ ءۇشىنشىسى قايدا؟ ەشتەڭەگە ۇرىنىپ قالماۋعا ءتيىس ەدى عوي.
بىرەۋلەردىڭ كەلە جاتقانى ءتىپتى جاقىننان، ساتى الاڭقايىنان ەستىلدى. جايىمەن اشىلعان ەسىكتى بولمەگە كىرگەن سۋايت پەن چارلي بەيتس قايتادان جاۋىپ قويدى.
XIII تاراۋ
اڭعارىمپاز وقىرمان جاڭا ادامدارمەن تانىسادى؛ وسىعان بايلانىستى وسى وقيعاعا قاتىسى بار ءارقيلى قىزىقتىرارلق دۇنيەلەر تۋراسىندا باياندالادى
— وليۆەر قايدا؟ —قاھارلانا ساۋال قويعان ەۆرەي ورنىنان اتىپ تۇردى. — بالا قايدا؟
ءوز تاربيەشىلەرىنىڭ وقىس قيمىلىنان شوشىنىپ قالعان ءجاسوسپىرىم ۇرىلار ابىگەرلەنە بىر-بىرىنە قاراسقان. ءبىراق ولار ءلام-ميم دەپ اۋىزدارىن اشقان جوق.
— بالاعا نە بولدى دەپ تۇرمىن؟ — ايقاي سالعان ەۆرەي سۋايتتى جاعاسىنان الىپ، قارعاپ-سىلەپ جونەلگەن.
— كانە، جاۋاپ بەر، ايتپەسە سەنى بۋىندىرىپ ولتىرەم!
ميستەر فەدجين ازىلدەپ تۇرعان جوق ەدى، ءوز باسىنىڭ اماندىعىنىڭ قامىن جەۋى كەرەكتىگىن ءتۇسىنىپ، بۋىندىرىپ ولتىرۋگە وزىنە كەزەك كەلەتىندىگىنە تيتتەي دە كۇماندانباعان چارلي بەيتس تىزەرلەپ قۇلاي كەتىپ، قۇتىرعان وگىزدىڭ وكىرگەنى مەن رۋپوردىڭ ايقايى ارالىعىنان شىققانداي اپ-اششى داۋىسپەن جانى شىعا باجىلداپ قويا بەردى.
— ايتامىسىڭ، جوق پا؟ — دەپ اقىرىپ قالعان ەۆرەي سۋايتتى بار كۇشىمەن سىلكىلەگەنى سونشا، انانىڭ كەڭ سيۋرتيۋگىنەن قالاي سىپىرىلىپ قالماي تۇرعانىنا تاڭدانۋعا بولار ەدى.
— تىڭشىلار ۇستاپ اكەتتى ونى، — دەپ اشۋلانا ءتىل قاتتى سۋايت. — جىبەرىڭىز مەنى، ەستىپ تۇرمىسىز؟
قاتتى جۇلقىنىپ، ەۆرەيدىڭ قولىندا قالعان سيۋرتۋكتەن جىلپ ەتىپ شىعىپ كەتكەن سۋايت نان قۋىراتىن شانىشقىنى جۇلىپ الىپ، كوڭىلدى قارت جەنتلمەنگە قاراي سىلتەپ قالدى؛ ەگەر سوققى ءساتتى تيگەندە عوي شال كوڭىل حوشىنىڭ ءبىراز بولىگىنەن ايىرىلىپ، ونى ورنىنا كەلتىرۋ دە وڭايعا سوعا قويماس ەدى.
وسى ءبىر قيىن مينۋتتا ەۆرەي الجا-الجاسى شىققان، ءالسىز ادامنان مۇلدەم كۇتۋگە بولمايتىن ەپتىلىكپەن ءبىر جاعىنا قاراي سەكىرىپ كەتتى دە، قۇمىرانى الا-سالا قارسىلاسىنىڭ باسىن كوزدەپ سىلتەۋگە ىڭعايلانا بەرگەن. ءبىراق ءدال وسى مينۋتتا شىنىندا دا زارەنى الىپ وگىزدەي وكىرگەن چارلي بەيتس ونىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ اكەتتى دە، شال كەنەتتەن شەشىمىن وزگەرتىپ، قۇمىرانى وسى جاس جەنتلمەنگە جىبەرىپ قالدى.
— بۇل نەتكەن اقىماقتىق! — دەپ گۇجىلدەدى بىرەۋدىڭ داۋىسى. — مىنانى لاقتىرعان كىم؟ ماعان قۇمىرا تيمەي سىرا عانا شاشىلعانى وڭدى بولدى، ايتپەسە ونىمەن وڭداپ تۇرىپ ەسەپ ايىرىسار ەدىم!.. ءيا، ارينە! وسى باي سايتاننان، تالاۋشىدان، كارى ەۆرەيدەن وزگە ىشكىلىكتى تەككە شاشىپ جاتقان كىم دەيسىڭ! سۋدى شاشسا ءبىر ءسارى، وندا دا ەگەر ءاربىر ءۇش اي سايىن سۋ جۇرگىزەتىن كومپانيانى تاقىرعا وتىرعىزىپ جاتقان كۇندە عانا... نە بوپ قالدى، فەدجين؟ ەگەر مەنىڭ بوكەبايىم سىراعا دىمقىلدانىپ قالماسا، مەنى سايتان السىن!.. كىرە بەر، سۇيكىمسىز وڭباعان، ءوز قوجايىنىڭنان قىمسىنعانداي ەسىكتىڭ سىرتىندا نەسىنە تۇرسىڭ؟ مۇندا كەل!
وسى سوزدەردى ايتقان شىمىر دەنەلى، ۇستىنە قارا شي بارقىت سيۋرتۋك، كىر-كىر قىسقا شالبار كيگەن وتىز بەستەردەگى كىسى ەكەن، تولىق بالتىرلى جۋان اياعىنا سۇر قاعاز شۇلىق كەپتەگەن — ادەتتە مۇنداي اياققا بۇعاۋ كيگىزىپ قويماساڭ بىردەڭەسى جەتپەي تۇراتىنداي ەسەر قالدىرادى. باسىندا قوڭىر شلياپاسى بار، موينىندا شۇبار الا بوكەباي، سونىڭ ۇشىمەن سىرا شاشىراعان بەتىن ءسۇرتىپ تۇر. ول ىستەپ تۇرعان شارۋاسىن تىندىرعان كەزدە، بەتىنىڭ جاپ-جالپاق، دورەكى جانە بىرنەشە كۇن ۇستارا كورمەگەنى بايقالىن قالدى؛ كوزقاراسى سۋىق؛ ءبىر كوزى جۋىردا عانا تيگەن سوققىنى ايگىلەگەندەي كوگىلدىر بوياۋمەن كومكەرىلگەن.
— مۇندا كىر، ەستيمىسىڭ؟ — دەپ كۇجىلدەدى الگى سۇيكىمسىز پەندە.
تۇمسىعىن بىردەڭە سىزىپ كەتكەن جۇندەس اق يت بولمەگە سۋماڭ ەتىپ كىرىپ كەلدى.
— ەرتەرەك نەگە كىرمەدىڭ؟ — دەدى الگى. — جۇرتقا كورىنۋگە سونشالىقتى مۇرىنىڭدى شۇيىرگەنىڭ نە؟ جات كانە!
بۇيرىق بەيشارا حايۋاندى بولمەنىڭ ارعى تۇپكىرىنە لاقتىرىپ تاستاعان تەپكىگە ۇلاستى. دەگەنمەن يت مۇندايعا ابدەن كوندىكسە كەرەك: قىڭق ەتىپ دىبىس شىعارماستان جايىمەن بۇرىشقا جاتا كەتتى-دە، كەكتى كوزىن ءمينۋتىنا جيىرما مارتە جىپىلىقتاتىپ بولمەنى زەرتتەۋگە كىرىستى.
— سەندەر مۇندا نەمەن اينالىسىپ جاتىرسىڭدار: بالالاردىڭ شىبىنىن شىرقىراتىپ وتىرمىسىڭ، ساراڭ، اشكوز، تويىمسىز شال، ۇرلانعان زاتتاردى جاسىرۋشى؟ — دەپ سۇراق قويدى ول، جايىمەن وتىرا بەرىپ. — سەنى بۇلاردىڭ مۇردەم كەتىرمەي جۇرگەنىنە تاڭىم بار! مەن ولاردىڭ ورنىندا بولسام سولاي ىستەر ەدىم! ەگەر ءسىزدىڭ شاكىرتىڭىز بولسام، مەن باياعىدا-اق وسىلاي ەتەر ەم، سونان سوڭ جوق، ءسىزدى ساتىپ جىبەرۋ قولىمنان كەلمەس ەدى، كىمگە قاجەتىڭىز بار؟! تەك سيرەك كەزدەسەتىن ماقۇلىق ەسەبىندە شىنى بانكىگە سالىپ ساقتاعانعا بولماسا، ءبىراق ونداي ۇلكەن شىنى بانكىلەردى، بىلۋىمشە، جاسامايدى-اۋ دەيمىن.
— تىنىش! —دەدى ەۆرەي تۇلا-بويى قالش-قالش ەتىپ. — ميستەر سايكە، بۇلاي ايقايلاپ سويلەمەڭىزشى.
— ميستەرىڭىزدى قويىڭىزشى! —دەدى اناۋ. — ەگەر ءسىز ءسوزدى وسىلاي باستاساڭىز، ويىڭىزدا سۇمدىق بىردەڭە بار بولعانى. ءسىز مەنىڭ ەسىمىمدى بىلەسىز، اتىمدى اتاي بەرىڭىز! ءوز ساعاتىم سوققاندا مەن ءوز اتىمدى ماسقارالاي قويماسپىن!
— دۇرىس ايتاسىز، وتە دۇرىس ايتاسىز، بيلل سايكە، دەدى ەۆرەي جۇرەك اينىتارلىق جاعىمپازدىقپەن. — كوڭىلىڭىزدىڭ حوشى بولماي تۇر عوي دەيمىن، بيلل؟
— مۇمكىن، سولاي دا شىعار، — دەپ جاۋاپ قاتتى سايكە.
— ايتكەنمەن ءسىز دە وزىڭىزگە ءوزىڭىز كەلە الماي تۇرسىز-اۋ، الدە ءسىز شولمەكتەردى لاقتىرۋ ەشكىمگە ەشقانداي زيان كەلتىرمەيدى دەيمىسىز، ايتپەسە بەرگەندە...
— ءسىزدىڭ ەسىڭىز دۇرىس پا؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ەۆرەي، ونى جەڭىنەن ۇستاي الىپ، بالالاردى نۇسقاپ.
ميستەر سايكە سول جاق قۇلاعىنىڭ استىنان كورىنبەيتىن تۇزاقتى تارتىپ، باسىن وڭ جاعىنا قاراي قيسايتۋمەن شەكتەلدى، ءسىرا ەۆرەي دە بۇل پانتوميمانى جاقسى ۇعىنسا كەرەك. سونان سوڭ ءوزىنىڭ سويلەۋ مانەرىندە ۇنەمى اسىپ-توگىلىپ جاتاتىن جارگوندارمەن تۇزدىقتان — ونى بۇل جەرگە كەلتىرەر بولساق تا ەشكىم ەشتەڭە ۇعىپ جارىتپاس ەدى — سايكە ءبىر ستاكان شاراپ تالاپ ەتتى.
— تەك وعان ۋ قوسۋدى ويىڭىزعا الماڭىز، — دەدى ول، شلياپاسىن ستولعا قويىپ جاتىپ.
بۇل ءازىل ەسەبىندە ايتىلا سالعان ەدى، ال ەگەر ول ەۆرەيدىڭ كوزىن ىزالانا سىعىرايتىپ، ءقان-سولسىز ەرىنىن جىمقىرا بۋفەتكە بەتتەگەنىن بايقاپ قالعاندا، وعان ساقتانعاننىڭ ارتىق بولمايتىندىعىن، قالاي بولعاندا دا، كوڭىلدى قارت جەنتلمەنگە شاراپ قۇرامىن وزگەرتۋ پيعىلىنىڭ جات ەمەستىگىنە كوزى جەتەر ەدى.
ەكى-ۇش ستاكاندى بوساتقاننان كەيىن ميستەر سايكستىڭ كوڭىلىنىڭ حوش بولعانى سونشا، ول ءتىپتى جاس جەنتلمەندەرگە نازار اۋداردى؛ ونىڭ تاراپىنان كورسەتىلگەن وسى قۇرمەت ءوزارا اڭگىمەگە ۇلاسىپ، مۇندا وليۆەردىڭ قولعا ءتۇسىپ قالۋىنىڭ ەگجەي-تەگجەيى اقيقاتتان كوپتەگەن اۋىتقۋ مەن وزگەشەلىكتەرگە ۇشىراپ، قىسقاسى، سۋايت قازىرگى جاعدايدا ەڭ ءتيىمدى دەپ ەسەپتەگەن كۇيىندە ورتاعا تۇسكەن.
— ول بىردەڭە دەپ قويىپ، سورىمىز قايناي ما دەپ قورقام،.. — دەدى ەۆرەي.
— ءبارى دە مۇمكىن، — دەپ ىزالانا مىرس ەتتى سايكس. — ءسىزدى ۇستاپ بەرەدى، فەدجين.
— جانە دە بىلەسىز بە، مەنىڭ قورقاتىنىم، — دەپ اڭگىمەسىن جالعادى ەۆرەي، ءسوزىن ءبولىپ جىبەرگەنىنە نازار اۋدارماستان، سايكسكە قادالىپ قاراپ تۇرىپ، — قورقاتىنىم، ەگەر ءبىزدىڭ ويىنىمىز وسىلسا، ول ەزگە بىرەۋلەرگە دە قىرسىعىپ تيگىزەرى حاق، مەنەن گورى سىزگە قيىن ءتيىپ جۇرمەسىن، قىمباتتىم.
انانىڭ دەنەسى ءدىر ەتە ءتۇسىپ، ەۆرەيگە كىلت بۇرىلدى. ءبىراق كارى ەۆرەي مويىنىن ىشىنە تىعىپ العان، كوزىن قارسى قابىرعادان الار ەمەس.
ۇزاق ۋاقىت ۇنسىزدىك ورنادى. قازىرگى قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسى ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ كەتكەن ءتارىزدى، ءتىپتى بۇلاردى تابالاعانداي تۇمسىعىن جالاعان يت تە بۇدان قالىس قالماي، كوشەگە شىققاندا العاشقى كەزدەسەتىن جەنتلمەنگە نەمەسە لەديگە قالاي شابۋىل جاسارىن جوسپارلاپ جاتقانداي.
— كىمدە بولسا بىرەۋ اندا، سوتتىڭ كامەراسىندا نە بولعاندىعىن ءبىلۋى كەرەك،— دەدى ميستەر سايكس، داۋىسىن ايتارلىقتاي باسەڭدەتىپ.
ەۆرەي كەلىسكەندىك بەلگىسى رەتىندە باسىن يزەپ قويدى.
ارەكەتتىڭ مۇنداي جوسپارى ابدەن اقىلعا سىيىمدى ەدى، ءبىراق، وكىنىشكە وراي، بۇعان اسا ءبىر ماڭىزدى جاعداي كەدەرگى بولدى. سەبەبى، سۋايت تا، چارلي بەيتس تە، فەدجين مەن ۋيليام سايكە تە قانداي جاعداي، قانداي سەبەپپەن دە بولماسىن پوليسەيلىك ۋچاسكەنىڭ ماڭىندا قىدىرىستاۋعا جان-تاندەرىمەن، بۇكىل بولمىستارىمەن قارسى بولاتىن.
بۇلاردىڭ بىرىنە-بىرى جالتاقتاپ، ءبىر شەشىمگە كەلە الماي قيپاقتاپ قانشا ۋاقىت وتىرارىن ءبىر قۇداي بىلەر ەدى. ءسويتىپ وتىرعاندا، وليۆەر بۇرىن كورگەن ەكى جاس لەديدىڭ ويدا جوقتا كەلە قالۋى اڭگىمەنىڭ ءجىبىن شيراتىپ جىبەردى.
— بىزگە قاجەتىنىڭ ءوزى دە وسى ەدى! — دەدى ەۆرەي. — بەت بارادى. سەن باراسىڭ عوي، قىمباتتىم؟
— قايدا؟ — دەپ سۇرادى جاس لەدي.
— بار بولعانى پوليسەيلىك ۋچاسكەگە، سۇيىكتىم، — دەپ جۇمباقتاي سويلەدى ەۆرەي.
وبالى نە كەرەك، جاس لەدي بارمايمىن دەپ كەسىپ ايتقان جوق، ءبىراق ول «ەگەر وندا بارسام مەنى قارعىس اتسىن» دەگەن جىگەرلى دە، قىزۋ شەشىمىن ءبىلدىردى. وسى ءبىر سىپايى تۇردە ادەپپەن باس تارتۋى جاس لەديدىڭ تۋا بىتكەن كىشىپەيىلدىلىگى، جاقىن ادامدارىنىڭ تۋرا، كەسىپ ايتىپ كوڭىلىن قالدىرمايتىندىعىنىڭ كۋاسىندەي ەدى.
ەۆرەيدىڭ بەت الپەتى وزگەرىپ كەتتى. ول مىنا قىزىل كويلەكتى، جاسىل باتەڭكەلى، سارى پاپيلوتكالى جاس لەديگە سىرت بەرىپ، ەكىنشى قىزعا بۇرىلدى.
— نەنسي، سۇيىكتىم، — دەدى ەۆرەي انانى ارباپ، — بۇعان سەن نە دەيسىڭ؟
— ايتارىم بۇدان ەشتەڭە دە شىقپايدى، سوندىقتان قادالۋدىڭ دا قاجەتى جوق، فەدجين، — دەپ جاۋاپ بەردى نەنسي.
— سەنىڭ مۇنىمەن نە دەگىڭ كەلىپ تۇر؟ —دەدى اڭگىمەگە ارالاسقان سايكس قىزعا سۋىق قاراپ.
— نە دەسەم، سول، بيلل، — دەدى لەدي ايىلىن جيماستان.
— بارىمىزدەن دە گورى بۇل ىسكە سەن مىقتىسىڭ، — دەدى ميستەر سايكس. — بۇل جەردە سەن تۋرالى ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيدى.
— ال ماعان دا سول مەنى بىلمەگەندىگى كەرەك، — دەپ جاڭاعىداي جايباراقات پىشىنمەن جاۋاپ قاتتى نەنسي، — سوندىقتان دا «ءيا» دەگەننەن گورى «جوق» دەيمىن، بيلل.
— ول بارادى، فەدجين، — دەدى سايكس.
— جوق ول بارمايدى، فەدجمين، — دەدى نەنسي.
— ول بارادى، فەدجين، — دەدى سايكس.
ميستەر سايكس قاتەلەسكەن جوق ەدى. قورقىتىپ-ۇركىتىپ، الداپ-سۋلاپ اقىرى اتالمىش لەديدى الگى تاپسىرمانى ورىنداۋعا كوندىردى. شىندىعىندا دا ونىڭ جولداس قىزىنىڭ بارۋىنا كەدەرگى جاساعان جاعدايعا مۇنىڭ الاڭداماۋىنا دا بولاتىن ەدى، الىستاعى رەتكليف ۇلكەن جولى بويىنداعى اقسۇيەكتەردىڭ فيلد-لەين جاعىنان جۋىردا كەلگەن مۇنىڭ تولىپ جاتقان تانىستارىنىڭ ءبىرى تاپ وسى ارادا جولىعىپ قالادى-اۋ دەپ قاۋىپتەنۋىنىڭ ءجونى جوق ەدى.
ءسويتىپ، كويلەگىنىڭ سىرتىنان اق الجاپقىش تارتىپ، پاپيلوتكاسىن سابان شلياپامەن جاسىرىپ — بۇل كيىمدەردىڭ ءبارى ەۆرەيدىڭ سارقىلماس قورىنان الىنعان ەدى — ميسس نەنسي تاپسىرمانى ورىنداۋعا ازىرلەنە باستادى.
— ءبىر مينۋت كۇتە ءتۇر، سۇيىكتىم، — دەدى ەۆرەي وعان قاقپاقتى سەبەتتى ۇسىنىپ جاتىپ. — مىنانى قولىڭا ۇستاي عوي. وسى قالپىڭ ساعان جاقسى جاراسادى.
— فەدجين، وعان ەسىكتىڭ كىلتىن بەرشى، قولىنا ۇستاي ءجۇرسىن، — دەدى سايكس. — بۇل وعان تابيعي جانە سەنىمدى ءتۇر بەرەدى.
— وتە دۇرىس ايتاسىڭ، قىمباتتىم، — دەدى ەۆرەي جاس لەديدىڭ وڭ قولىنىڭ سۇق ساۋساعىنا ەسىكتىڭ ۇلكەن كىلتىن ءىلىپ جاتىپ.
— مىنە، وسىلاي! تاماشا! تاماشا، سۇيىكتىم، — دەدى ەۆرەي قولىن ۋقالاپ.
— وي، باۋىرىم-اي! مەنىڭ بەيشارا، ەشكىمگە جازىعى جوق، سۇيىكتى باۋىرىم! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى نەنسي، كوز جاسىنا بۋلىعىپ، سەبەتى مەن ەسىكتىڭ كىلتىن جانتالاسا سىلكىلەپ. — وعان نە بوپ قالدى؟ قايدا الىپ كەتتى ونى؟ وح، مەنى اياي كورىڭدەر، جەنتلمەندەر، سورلى بالاعا نە ىستەگەنىن ايتا كورىڭدەر! جالىنامىن، ايتا كورىڭدەر، جەنتلمەندەر!
تىڭداۋشىلارىن ويران-اسىر قالدىرىپ، توبە قۇيقانى شىمىرلاتقان، شالىنىشتى داۋىسپەن وسى سوزدەردى ايتىپ شىققان سوڭ ميسس نەنسي ءۇنسىز قالدى دا، بۇكىل كومپانياعا كوزىن قىسىپ، جىميا كۇلىپ باسىن يزەدى دە، شىعا جونەلدى.
— اح، قىمباتتىلارىم-اي، قانداي اقىلدى قىز، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ەۆرەي، ءوزىنىڭ جاس دوستارىنا بۇرىلىپ، الگىندە عانا كورگەن ۇلاعاتتى ۇلگىگە ەلىكتەۋ كەرەكتىگىن اڭعارتقانداي سالتاناتتى پىشىنمەن باسىن شايقادى.
— ول ايەل زاتىنىڭ داڭقىن ارتتىرادى، — دەدى سايكس ءوز ستاكانىنا شاراپ قۇيىپ، ۇستەلدى ءداۋ جۇدىرىعىمەن قويىپ قاپ. — سونىڭ ساۋلىعى ءۇشىن ىشەمىن جانە بارلىق ايەلدەردىڭ سوعان ۇقساۋلارىنا تىلەكتەسپىن!
نەنسيدىڭ اتىنا سىرتىنان لايىق دەگەن ءارقيلى ماقتاۋلار جاۋىپ جاتقان كەزدە، پوليسەيلىك باسقارماعا اسىعىس كەلە جاتقان جاس لەدي ەشبىر باستاۋشىسىز كوشەلەرمەن جالعىز جۇرۋگە تۋرا كەلگەندىكتەن ازداپ جۇرەكسىنگەنىنە قاراماستان، ۇزاماي امان-ەسەن كەلىپ جەتتى.
ارتقى ەسىكتەن كىرگەن قىز ءبىر كامەرانىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا تۇرىپ، كىلتىمەن تىقىلداتىپ قويدى دا، تىڭ تىڭدادى. ءبىراق تىرس ەتكەن دىبىس ەستىلمەدى؛ سونان سوڭ نەنسي جوتەلىپ قويدى دا، تاعى تىڭدادى. جاۋاپ ەستىلمەدى.
— نولي، قىمباتتىم! — دەپ ەمەشەسى ۇزىلە سىبىرلادى نەنسي، — نولي!
كامەرادا فلەيتادا ويناعانى ءۇشىن تۇتقىنعا الىنعان ادام ايايتىن جالاڭاياق قىلمىسكەردەن وزگە ەشكىم جوق ەدى؛ ونىڭ قوعامعا قارسى قىلمىسى تولىق دالەلدەنگەندىكتەن، ميستەر فەنگ ەگەر ونىڭ كوكىرەگى كورىكتەي گۋلەپ جاتسا ونى مۋزىكالىق اسپاپتان گورى باسپا توگەرشىگىنە جۇمساعانى پايدالى دەگەن ءازىل تاستاپ، ءبىر اي تۇتقىنعا وتىرعىزۋ جازاسىنا كەسكەن. قىلمىسكەر ءلام-ميم دەپ جاۋاپ قاتقان جوق، ول گرافتىڭ پايداسىنا كامپەسكەلەنگەن فلەيتاسىنا ىشتەي قان جىلاپ تۇرعان. وسىدان سوڭ نەنسي كەلەسى كامەرانىڭ ەسىگىن قاقتى.
— نەمەنە كەرەك؟ — دەپ جاۋاپ قاتتى ءالسىز داۋىس.
— مۇندا كىشكەنتاي بالا جوق پا؟ — دەپ سۇرادى نەنسي الدىن-الا وكسىپ قويىپ.
— جوق! — دەپ جاۋاپ قاتتى تۇتقىن. — قۇداي ساقتاسىن!
بۇل تۇرمەگە وتىرۋ جازاسىنا فلەيتادا ويناماعانى ءۇشىن كەسىلگەن الپىس بەس جاسار قاڭعىباس بولاتىن، — وزگە سوزبەن ايتقاندا، ول كوشەدە قايىر سۇراعان، ءوز ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋگە ەشقانداي قام ىستەمەگەن بولاتىن. كورشى كامەرادا سول تۇرمەگە اتتاندىرىلۋعا ءتيىس جانە ءبىر ادام وتىرعان، ول رۇقساتى بولماسا دا قالايى كاسترولدەرمەن ساۋدا ىستەگەن، باسقاشا ايتقاندا، سالىق تولەۋدەن باس تارتقان، ياعني ءوز ءومىرىن قامتاماسىز ەتۋگە بىردەڭەلەر جاساعانى عوي.
ءبىراق بۇل وتىرعان قىلمىسكەرلەردىڭ ءبىر دە ءبىرى وليۆەردىڭ اتىن ەستىمەگەن، ول تۋرالى ءتىپتى ەشتەڭە بىلمەگەن سوڭ، نەنسي الا بەشپەت كيگەن اقكوڭىل شالعا احىلاپ-ۋحىلەپ جارماسا كەتتى — ونىسى قىز سەبەتى مەن كىلتىن دامىلسىز سىلكىلەي بەرگەن سوڭ سونشالىق، ايانىشتى بولىپ كورىندى — ءسويتىپ، ودان ءوزىنىڭ سۇيىكتى ءىنىسىن تالاپ ەتتى.
— مەندە ول جوق قوي، سۇيىكتىم، — دەدى قارت.
— ال ول قايدا؟ — دەپ شىڭعىرىپ جىبەردى نەنسي.
— ونى وزىمەن بىرگە ءبىر جەنتلمەن الىپ كەتتى، - دەدى اناۋ.
— قانداي جەنتلمەن؟ قۇداي ساقتاي گور! قانداي جەنتلمەن؟ — دەپ باقىرىپ-شاقىردى نەنسي.
ەسى شىققان «اپاسىنىڭ» تۇسىنىكسىز ساۋالىنا قاراي سوتتىڭ كامەراسىندا وليۆەردىڭ ناۋقاستانىپ قالعانىن، ۇرلىق جاساعان ول ەمەس، بوستاندىقتا قالعان ەكى بالا ەكەندىگىن ءبىر كۋاگەر كورسەتۋى سەبەپتى ونىڭ اقتالعاندىعىن، اقىرى ەسىنەن تانعان وليۆەردى زاتى ۇرلانعان ادام ءوز ۇيىنە الىپ كەتكەندىگىن تۇگەلىمەن ايتىپ بەردى. ءۇي تۋراسىندا ونىڭ بىلەتىنى ول پەنتونۆيلدىڭ ءبىر جەرىندە ەكەن، بۇل ءسوزدى كوشىرگە جارلىق بەرىپ جاتقاندا ەستىپ قالىپتى.
ەسى شىعا ابىگەرلەنگەن جاس ايەل تەڭسەلە باسىپ، قاقپاعا بەتتەدى، ول سونان سوڭ ىلبىگەن ءجۇرىسىن قاتتى جۇرىسپەن الماستىرىپ، ءوزى ويلاپ تاپقان ءار قيلى شىتىرمان، اينالمالى جولدارمەن ەۆرەيدىڭ ۇيىنە قايتا ورالدى.
ميستەر بيلل سايكس قىزدىڭ الگى ساپارى جايلى ايتقانىن ەستىسىمەن-اق، جەدەل اق ءيتىن شاقىرىپ، شلياپاسىن كيدى دە، قالعان كومپانياعا ساۋ بولىڭدار دەۋگە ۋاقىتىن جوعالتىپ جاتپاستان جىلدام باسىپ كەتە باردى.
— قىمباتتىلارىم، ءبىز ونىڭ قايدا ەكەنىن بىلۋگە ءتيىسپىز... ونى تابۋ كەرەك! — دەدى قاتتى تولقىعان ەۆرەي. — چارلي، سەن ەشتەڭە ىستەمەي-اق قوي، تەك ول جايىندا قانداي بولماسىن ءبىر حابار ەستىگەنشە بارلىق جەردى شارلا. نەنسي، سۇيىكتىم، ماعان قالاي بولعاندا دا ونى تابۋ كەرەك. مەن ساعان تولىعىمەن سەنەمىن، سۇيىكتىم، ساعان جانە سۋايتقا! توقتاي تۇرىڭدار، توقتاي تۇرىڭدار، — دەپ ءسوزىن جالعادى ەۆرەي ءدىر-دىر ەتكەن قولىمەن ستولدىڭ تارتپاسىن اشىپ جاتىپ، — مىنە سەندەرگە اقشا، قىمباتتىلارىم. مەن بۇگىن دۇكەنىمدى جابامىن. مەنى قايدان تابۋعا بولاتىنىن سەندەر بىلەسىڭدەر! مۇندا ءبىر مينۋت تە ايالداماڭدار. ءبىر سەكۋند تە، قىمباتتىلارىم مەنىڭ!
وسى سوزدەردەن سوڭ ول بارلىعىن بولمەدەن يتەرىپ شىعارىپ جىبەردى دە، ەسىكتىڭ قۇلپىنىڭ كىلتىن ەكى بۇراپ جاۋىپ، تيەكتەپ، قۇپيا ورىننان بايقاۋسىزدا وليۆەر كورىپ قالاتىن قوبديشانى الىپ شىقتى. سونان سوڭ ول اسىپ-ساسىپ ساعاتتار مەن قىمبات زاتتاردى قويىنىنا تىعا باستادى.
ەسىكتى بىرەۋدىڭ قاققانى ونىڭ تۇلا بويىن ءدىر ەتكىزىپ، باسىن كوتەرۋگە ءماجبۇر ەتتى.
— انداعى كىم؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول بۋلىعىپ.
— مەن! — دەگەن سۋايتتىڭ داۋىسى ەستىلدى كىلت سالاتىن تەسىكتەن.
— تاعى نە بوپ قالدى؟ — دەپ شىدامسىزدانا ايقايلادى ەۆرەي.
— نەنسي ونى باسقا اپانعا اپارامىز با دەپ سۇراپ جاتىر، — دەدى سۋايت.
— ءيا! — دەدى ەۆرەي. — ونى قاي جەردەن ۇستاپ السا دا مەيلى! ونى ىزدەپ تابىڭدار، ىزدەڭدەر! ودان كەيىن نە ىستەيتىنىمدى ءوزىم بىلەم. قورىقپاڭدار!
بالا ءتۇسىندىم دەگەندەي مىڭگىر ەتتى دە، جولداستارىن قۋىپ جەتۋگە اسىقتى.
— ازىرگە ول ۇستاپ بەرە قويعان جوق ،— دەدى ەۆرەي الگىندەگى جۇمىسىنا قايتادان كىرىسە بەرىپ. — ەگەر ول ءبىز تۋراسىندا ءوزىنىڭ جاڭا دوستارىنا ساندىراقتاعىسى كەلسە، ءبىز دە ونىڭ اۋزىن جابۋعا ۇلگەرەرمىز.
XIV تاراۋ
وليۆەردىڭ ميستەر براۋنلوۋدىڭ ۇيىندە بولعانىنىڭ ارعى جاي-جاپسارىن باياندايدى، سونداي-اق وليۆەر تاپسىرما ورىنداۋعا كەتكەندەگى ول جايىندا ميستەر گريمۋيگ دەگەننىڭ ايتقان كورىپكەلدىگى
ميستەر براۋنلوۋدىڭ ويدا-جوقتا شىعىپ كەتكەن داۋسىنان كەيىن، ەسىنەن تانىپ قالعان وليۆەر تەز ارادا-اق وزىنە-وزى كەلگەن، ال قارت جەنتلمەن مەن ميسسيس بەدۋين سۋرەت تۋراسىندا ەشتەڭە دەمەۋگە تىرىستى، ەندى اڭگىمە ارناسى وليۆەردىڭ وتكەن ومىرىنە دە، بولاشاعى جايىنا دا ويىسپاي، تەك بالانى الاڭداتپاي عانا كوڭىلىن كوتەرۋگە تىرىستى. تاڭەرتەڭگى تاماققا تۇرۋعا وليۆەر ءالى دە تىم ءالسىز ەدى، ءبىراق كەلەسى كۇنى، ەكونومكانىڭ بولمەسىنە ءتۇسىپ، ول ءبىرىنشى كەزەكتە الگى ادەمى لەديدىڭ ءجۇزىن كورمەك ماقساتپەن قابىرعاعا شىدامسىزدانا كوز جۇگىرتتى. ءبىراق ونىڭ ءۇمىتى الدانعان ەدى — سۋرەتتى الىپ تاستاپتى.
— ءا، سولاي دە، — دەدى ەكونومكا، وليۆەردىڭ كوز قاراسىن بايقا قالىپ. — ونى الىپ كەتكەنىن كورگەن شىعارسىڭ.
— الىپ كەتكەنىن كورىپ تۇرمىن، سۋدارىنيا، — دەپ جاۋاپ بەردى وليۆەر. — ونى نەگە الىپ تاستاعان؟
— ونى الىپ تاستاعان سەبەبى، كوگەرشىنىم، ميستەر براۋنلوۋدىڭ پىكىرىنشە، ول سەنىڭ مازاڭدى العان سياقتى. مۇمكىن ول ءتىپتى سەنىڭ ساۋىعىپ كەتۋىڭە دە كەسىرىن تيگىزىپ جۇرەر، — دەدى قارتاڭ لەدي.
— جوق، ولاي ەمەس. ول مەنىڭ مازامدى العان جوق، سۋدارىنيا، — دەدى وليۆەر. — وعان قاراپ تۇرۋ ماعان سوندايلىق ۇنايدى. مەن ونى وتە جاقسى كورەمىن.
— جارار، جارار، — دەدى قارتاڭ لەدي اق پەيىلىمەن. — نەعۇرلىم تەزىرەك ساۋىعىپ شىعۋعا تىرىس، قىمباتتىم، سوندا سۋرەت تە ءوزىنىڭ بۇرىنعى ورنىنا ىلىنەر. بۇعان مەن ساعان ۋادە بەرەيىن! ال ەندى وزگە بىردەڭە تۋراسىندا اڭگىمەلەسەيىك.
ول ۋاقىتتا وليۆەردىڭ سۋرەت جايىندا بار بىلگەن مالىمەتى وسى بولدى. و كەزدە بالا بۇل تۋراسىندا ەشتەڭە ويلاماۋعا تىرىستى، سەبەبى قارتاڭ لەدي وليۆەر ناۋقاستانعان كەزدە وعان وتە مەيىرىمدىلىك كورسەتكەن؛ سوندىقتان دا بالا قارتاڭ ايەلدىڭ تاۋسىلمايتىن اڭگىمەلەرىن زەيىن قويىپ تىڭدايتىن، ايەل وعان دەريەۆنيادا تۇراتىن سۇيكىمدى دە تاماشا ادامعا تۇرمىسقا شىققان قايىرىمدى تاماشا قىزى جايىندا، ۆەست-ينديادا ءبىر كوپەستە كلەرك بوپ ىستەيتىن بالاسىنىڭ دا تال بويىندا ءبىر ءمىنى جوق جىگىت ەكەندىگىن؛ جىلىنا ءتورت مارتە ۇيىنە سوندايلىق كوڭىل بوساتارلىق حاتتار جازاتىنىن باياندايدى، ولاردى ەسىنە العاندا ايەلدىڭ كوزى جاسقا تولىپ شىعا كەلەدى. قارتاڭ لەدي ءوز بالالارىنىڭ كەرەمەت قىلىقتارى تۋراسىندا، سونداي-اق وسىدان تۇپ-تۋرا جيىرما التى جىل بۇرىن كوز جۇمعان قايىرىمدى تاماشا كۇيەۋىنىڭ قاسيەتى جايىندا دا ۇزاعىنان تولعايدى... سونان سوڭ شاي ىشەتىن ۋاقىت بولدى. شايدان سوڭ ول وليۆەرگە كريببەدج ۇيرەتە باستادى، بالا ونى قينالماي-اق بىردەن قاعىپ الدى؛ وسى ويىندى ولار ناۋقاسقا سۋ قوسىلعان جىلى شاراپ ءىشىپ، جۇمساق توسەككە قيساياتىن ۋاقىت جەتكەنشە اسقان ىنتا قويىپ ويناعان.
وليۆەردىڭ ساۋىعا باستاعان كۇندەرى — اسا باقىتتى كۇندەر ەدى. ۋ-شۋ مەن ابىگەرشىلىكتەن سوڭ بەيبىت، تاپ-تازا، تياناقتى ورتا جانە جۇرتتىڭ بۇعان مەيىرىممەن قاراۋىنان بۇل ءوزىن پەيىشتە جۇرگەندەي سەزىندى. ول كيىمىن ءوزى كيە الاتىنداي دارەجەدە بويىن جيناعان سوڭ، ميستەر براۋنلوۋ بۇعان جاڭا كوستيۋم، جاڭا شلياپا مەن جاڭا اياقكيىم ساتىپ اپەرۋگە بۇيىردى. وليۆەرگە ەسكى كويلەگىن نە ىستەسە دە ءوز ەركى دەگەن كەڭشىلىك بەرىلگەن سوڭ، ول ونى وزىنە كوپ قايىرىمدىلىق كورسەتكەن قىزمەتشى ايەلگە بەرىپ، وسى ەسكى كويلەكتى كەز كەلگەن ءبىر ەۆرەيگە ساتىپ، اقشاسىن ءوزىڭىز الىڭىز دەگەن. ونىڭ بۇل ءوتىنىشىن اناۋ شىن ىقىلاسىمەن ورىنداعان. ءقوناقۇيدىڭ تەرەزەسى الدىندا تۇرعان وليۆسر ەۆرەيدىڭ مۇنىڭ كويلەگىن قاپشىعىنا تىعا سالىپ، كەتە بارعانىن كورگەندە، الگى زاتتى الىپ كەتتى، ەندى قايتىپ ونى ۇستىمە ىلە قويماسپىن دەگەن ويدان جۇرەگى قۋانىشقا كەنەلگەن. شىندىعىن ايتقاندا، مۇنىسى جۇلىم-جۇلىم بىردەڭە ەدى، وليۆەردىڭ بۇعان دەيىن ءجونى ءتۇزۋ كيىمى بولىپ كورگەن جوق-تى.
بىردە كەشكىلىك، سۋرەتكە بايلانىستى وقيعادان كەيىن، ءبىر اپتاداي وتكەن سوڭ، وليۆەر ميسسيس بەدۋينمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعان كەزدە، ميستەر براۋنلوۋ وليۆەر ءتۆيستى ءوز كابينەتىندە كورگىسى كەلەتىندىگىن، ەگەر جاعدايى جاقسى بولسا، ونىمەن ازداپ سويلەسپەك نيەتى بارىن ءبىلدىرىپتى.
— قۇدايىم، ءبىزدى ساقتاي گور، اياۋشىلىق ەتە گور! قولىڭدى جۋا عوي، بالام، اكەلشى، شاشىڭدى جوندەپ بەرەيىن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميسسيس بەدۋين. — قۇدايىم-اي! ەگەر ونىڭ سەنى كورگىسى كەلەتىنىن بىلگەندە عوي، ساعان تازا جاعا كيگىزەتىن ەدىك تە، سەن سۋ جاڭا التى پەنستىك تيىن سياقتى جارقىراپ تۇرار ەدىڭ عوي!
وليۆەر قارتاڭ لەديدىڭ ىرقىنا كونە بەرگەن، ءتىپتى ايەل مۇنىڭ كويلەگىنىڭ جاعاسىنا سالىناتىن بۇرمەلى قاتىرمانى ۇتىكتەۋگە ۋاقىت جوقتىعىنا قاتتى وكىنگەندىگىمەن، الگى ماڭىزدى اشەكەيدىڭ بولماي قالعاندىعىنا قاراماستان بالانىڭ جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتەردەي ادەمىلەنىن كەتكەندىگى سونشا، ول وليۆەردى باسىنان اياعىنا دەيىن قاراپ شىعىپ، ەگەر بۇلارعا دەر كەزىندە ەسكەرتكەندىگىنىڭ وزىندە، بۇدان ارتىق اسەمدەندىرۋگە مۇمكىندىك بولماس ەدى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.
وسى سوزدەرمەن جىگەرلەنگەن وليۆەر كابينەتتىڭ ەسىگىن قاقتى.
ميستەر براۋنلوۋ وعان كىرۋگە رۇقسات ەتكەن سوڭ، ول قابىرعالارى كىتاپقا سىقاپ تۇرعان، تەرەزەسى اسەم باققا قارايتىن كىشكەنتاي بولمەگە تاڭ بولعان. تەرەزە الدىندا تۇرعان ۇستەلگە جايعاسقان ميستەر براۋنلوۋ كىتاپ وقىپ وتىر. وليۆەردى كورگەن سوڭ ول كىتابىن بىلاي قويدى دا، ونىڭ ۇستەلگە جاقىنداپ كەلىپ وتىرۋىن ءوتىندى، ادامزاتتىڭ اقىلىنا اقىل قوسۋىنا جازىلعان وسىنشاما كوپ كىتاپتى وقىپ شىعاتىن وزگە دە ادامدار بار ما ەكەن دەگەن ويدان ايران-اسىر قالعان وليۆەر ءۇنسىز مويىنسۇنىپ، ۇستەلگە جايعاستى. دەگەنمەن وسىنداي وي وليۆەر تۆيستەن گورى دە ءتىس قاققان تالاي جاندارعا ءالى كۇنگە دەيىن جۇمباق بولىپ كەلەدى.
— تىم كوپ كىتاپ قوي، سولاي ما، بالام! — دەپ سۇرادى ميستەر براۋنلوۋ وليۆەردىڭ ەدەننەن توبەگە دەيىن قويىلعان كىتاپ سورەلەرىنە اۋەسقويلىقپەن قاراپ تۇرعانىن بايقاپ قالىپ.
— وتە كوپ ەكەن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر، — وسىنشاما كوپ كىتاپتى مەن ەشۋاقىتتا كورمەپ ەم.
— ءوزىڭدى دۇرىس ۇستاساڭ، سەن وسىنىڭ ءبارىن وقىپ شىعاسىڭ، — دەپ مەيىرلەنە سويلەدى قارت جەنتلمەن، — كىتاپتىڭ مۇقاباسىن قىزىقتاعاننان گورى وقىعاننىڭ ساعان قاتتى ۇنايتىندىعىنا كۇمانىم جوق. ايتكەنمەن ۇنەمى ولاي دا بولمايدى، كەيبىر كىتاپتىڭ قاسيەتى مۇقاباسى عانا بولاتىن جايلار دا بار.
— ولار شاماسى، اناۋ تۇرعان اۋىر كىتاپتار بولار، سەر، — دەدى وليۆەر مۇقاباسىن التىنداعان ۇلكەن تومداردى نۇسقاپ.
— ولاي دا ەمەس، — دەدى قارت جەنتلمەن بالانىڭ باسىنان سيپاپ، جىميا كۇلىپ. — وسىنداي سالماقتى بولعاندىعىمەن، بۇدان الدەقايدا شاعىن كىتاپتار دا بولادى. ال سەنىڭ اقىلدى بوپ ءوسىپ، كىتاپ جازعىڭ كەلمەي مە؟
— Meن بۇلاردى كوبىرەك وقىسام با دەيمىن، سەر، — دەدى وليۆەر.
— قالاي؟ سەنىڭ كىتاپ جازعىڭ كەلمەي مە؟ — دەپ سۇرادى قارت جەنتلمەن.
وليۆەر از-كەم ويلاندى دا، سونان سوڭ ەڭ دۇرىسى كىتاپ ساتۋ بولار دەدى، بۇعان جاۋاپ رەتىندە قارت جەنتلمەن ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلدى دە، دۇرىس ايتتىڭ دەدى. بۇل ارادا نەنىڭ دۇرىس ەكەندىگىن ۇعىنا الماسا دا، وليۆەر ىشتەي قۋانىپ قالدى.
— تاماشا! — دەدى قارت جەنتلمەن كۇلكىسىن دوعارىپ. — قورىقپاي-اق قوي! كەز كەلگەن تاماشا كاسىپكە، ءتىپتى تاس قالاۋشىعا ۇيرەتۋ مۇمكىندىگى تۇرعاندا، ءبىز سەنەن جازۋشى جاساماي-اق قويالىق.
— راحمەت، سىزگە، سەر، — دەدى وليۆەر.
مۇنىڭ بايسالدى جاۋابىن ەستىگەن قارت جەنتلمەن قايتادان قارق-قارق كۇلىپ، تۇيسىكتىڭ قىزعىلىقتى بىردەڭەلەرى جايىندا ايتىپ ەدى، ءبىراق تۇككە تۇسىنبەگەن وليۆەر بۇعان كوڭىل اۋدارعان جوق.
— ال ەندى، بالام، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر براۋنلوۋ، ءار ءسوزىن مۇمكىندىگىنشە جۇمساق ايتۋعا تىرىسىپ، ايتسە دە ونىڭ ءجۇزى وليۆەر بۇرىن-سوڭدى بايقاماعان اسا بايسالدى قالپىندا قالا بەردى، — مەنىڭ ايتايىن دەگەنىمدى سەنىڭ زەيىن قويىپ تىڭداعانىڭدى قالايمىن. سەنىمەن اشىق سويلەسپەكپىن، سەبەبى، ۇلكەندەردىڭ كەيبىرەۋىنەن گورى مەنى دۇرىسىراق تۇسىنەتىنىڭە سەنەم.
— و، سىزدەن وتىنەمىن، سەر، مەنى قۋىپ جىبەرەمىن دەپ ايتا كورمەڭىزشى! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى وليۆەر قارت جەنتلمەننىڭ بايسالدى ۇنىنەن شوشىنىپ. — مەن قايتا كوشە قاڭعىرىپ كەتپەۋ ءۇشىن ۇيدەن شىعارىپ تاستاي كورمەڭىز! وسىندا قالىپ، ءسىزدىڭ مالايىڭىز بولۋعا كەڭشىلىك ەتىڭىز.
مەن كەلگەن تامۇققا قايتا قۋا كورمەڭىز! بەيشارا بالانى اياي كورىڭىز، سەر!
— قىمباتتى بالام مەنىڭ، — دەدى وليۆەردىڭ كۇتپەگەن جەردەن شىققان جالىنىشتى سوزىنە كوڭىلى بوساعان قارت جەنتلمەن، — سەنى ەشقاشان دا قۋىپ شىعارادى دەپ قورىقپاي-اق قوي، ەگەر ءوزىڭ بۇعان مۇرىندىق بولماساڭ...
— ەشۋاقىتتا دا، ەشۋاقىتتا دا بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، سەر، — دەپ ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى وليۆەر.
— Meن دە سولاي ۇمىتتەنەمىن، — دەدى قارت جەنتلمەن. سەن ەشۋاقىتتا دا اعات ءىس ىستەمەس دەپ ويلايمىن. ءوزىم قول ۇشىن بەرگەن ادامدارىمنان الدانىپ تا قالعان كەزدەرىم بولعان، ءبىراق ساعان دەگەن سەنىمىم ەرەكشە، ءتىپتى ساعان وسىنشاما ىقىلاسىم اۋعاندىعىنا ءوزىم دە تاڭمىن. ادال سۇيىسپەنشىلىگىمدى ارناعان ادامدارىم ءقازىر كوردە جاتىر، ءومىرىمنىڭ باقىتى مەن قۋانىشى سولارمەن بىرگە جەرگە كومىلسە دە، ءوز جۇرەگىمدى مولاعا اينالدىرعان ەمەسپىن، ونى نازىك سەزىمدەرىمە اشىق قالدىردىم. تارتقان قايعى-قاسىرەتىم وسى سەزىمدەردىڭ بۋىنىن بەكىتە ءتۇستى، جۇرەگىمنىڭ ءتۇبىن تازارتتى.
قارت جەنتلمەن جانىندا وتىرعان ادامنان گورى وزىمەن ءوزى تىلدەسكەندەي تىم اقىرىن سويلەپ، سونان سوڭ ءۇنسىز قالعاندىقتان، وليۆەر بۇل تىنىشتىقتى بۇزعان جوق.
— Coلاي! — دەدى اقىرى قارت جەنتلمەن از-كەم سەرپىلىپ. — مۇنى ايتقان سەبەبىم، سەن ءالى سولقىلداعان جاسسىڭ، مەنىڭ قايعى قاسىرەتىمە قانعان سوڭ، مەنى قايتادان جابىعۋعا ءماجبۇر ەتپەۋگە تىرىسىپ باعارسىڭ دەگەنىم عوي. ءوز سوزدەرىڭە قاراعاندا، سەن تۇلدىر جەتىمسىڭ، بىردە-بىر دوسىڭ دا جوق، مەنىڭ العان مالىمەتتەرىم دە سونى راستاپ وتىر. ەندى ماعان ءوزىڭ تۋراسىندا بارلىعىن ايتا عوي، قايدان كەلدىڭ، سەنى تاربيەلەگەن كىم جانە مەن ءوزىڭدى تاۋىپ العان توپقا قايدان تاپ بولىپ ءجۇرسىڭ. تەك شىنىڭدى ايت مەن ءتىرى تۇرسام ءارقاشاندا سەنىڭ دوسىڭ بولام.
بىرنەشە مينۋتقا سوزىلعان وكسىك وليۆەردىڭ سويلەۋىنە كەدەرگى جاسادى، ءوزىن فەرمادا قالاي تاربيەلەگەنىن، ميستەر بامبلدىڭ جۇمىس ۇيىنە مۇنى قالاي اپارعاندىعىن اڭگىمەلەۋگە ىڭعايلانا بەرگەنى سول ەدى، بىرەۋدىڭ كىرەر ەسىكتى شىدامسىزدانا سوققىلاعان داۋسى ەستىلدى دە، ساتىمەن جۇگىرىپ شىققان قىزمەتشى ايەل ميستەر گريمۋيگتىڭ كەلگەندىگىن حابارلادى.
— وسىندا كەلە جاتىر ما؟ — دەپ سۇرادى ميستەر براۋنلوۋ.
— ءيا، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىزمەتشى ايەل. — ول الدىمەن ۇيدە توقاش بار ما دەپ سۇرادى دا، بار ەكەندىگىن ەستىگەن سوڭ، شاي ىشۋگە كەلگەندىگىن ايتتى.
ميستەر براۋنلوۋ جىميىپ كۇلدى دە، ميستەر گريمۋيگ ءوزىنىڭ ەسكى دوسى ەكەندىگىن، ونىڭ دورەكىلەۋ مانەرىنە وليۆەردىڭ كوڭىل اۋدارماي-اق قويۋى كەرەكتىگىن، جالپى العاندا، ونىڭ تاماشا ادام ەكەندىگىن بالاعا ۇقتىرىپ قويدى.
— مەن تومەنگە تۇسە بەرەيىن بە، سەر؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر.
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ، — مەن سەنىڭ وسىندا بولعانىڭدى قالار ەدىم.
وسى مينۋتتا بولمەگە جۋان تاياعىنا سۇيەنىپ، ءبىر اياعىن ازداپ سىلتي باسقان تولىق ادام كىرە بەردى، ۇستىنە كوك فراك، شۇبار بەشپەت، لاڭكە شالبار، گەتر، باسىندا جاسىلمەن جيەكتەلگەن ۇلكەن اق شلياپاسى بار. بەشپەتىنەن ۇساق بۇرمەلەنگەن جابۋ كورىنىپ تۇر، ەتەك جاعىنان ساعاتتىڭ ۇپ-ۇزىن بولات شىنجىرى شۇباتىلىپ ءجۇر، ونىڭ ۇشىندا كىلتتەن وزگە دانەڭە دە جوق. اق گالستۋگىنىڭ ۇشى اپەلسيننىڭ ۇلكەندىگىندەي ەتىپ تۇيىلگەن، بەتىندەگى اجىمدەرى ونىڭ ءجۇزىن جيىرىپ تاستاعانداي ءتىپتى ايتىپ جەتكىزۋگە مۇمكىن ەمەس. اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا باسىن ءبىر جاعىنا قيسايتىپ، كوزىنىڭ قيىعىمەن قارايتىن ادەتى بار ەكەن، مۇنىسى ونى توتى قۇسقا قاتتى ۇقساتىپ تۇر. وسى كۇيىندە ول بولمەگە كىرەر-كىرمەستەن توقتاي قالدى دا، سوزعان قولىنا اپەلسيننىڭ قابىعىن ۇستاعان كۇيى گۇجىلدەگەن داۋسىمەن:
— قاراڭىزدارشى! كوردىڭىزدەر مە؟ تاڭقالارلىق، ءارى وعاش جاعداي ەمەس نە بۇل؟ بىرەۋدىڭ ۇيىنە كىرە قالساڭ-اق بولدى، ساتىسىنان ءاردايىم وسى ءبىر زاتتى تاۋىپ الاتىنىم بار. باياعىدا وسى اپەلسينپىڭ قابىعىنان اقساپ قالعانمىن، ەندى اجالىمنىڭ دا وسى اپەلسيننىڭ قابىعىنان بولاتىنىنا سەنىمىم كامىل. تاپ وسىلاي بولادى، سەر! مەنىڭ اجالىم اپەلسيننىڭ قابىعىنان بولارى حاق، ال ەگەر ولاي بولماي قالسا، مەن ءوز باسىمدى ءوزىم جەۋگە ءازىرمىن، سەر!
ميستەر گريمۋيگ ءوزىنىڭ ءاربىر ءسوزىن وسى ءبىر تاماشا ۇسىنىسپەن بەكىتىپ وتىردى، مۇنىڭ ءوزى وتە قىزعىلىقتى ەدى، سەبەبى جەنتلمەن ءوز باسىن ءوزى جەگىسى كەلسە، جەي بەرەتىن دارەجەگە عىلىم جەتكەن كۇندە دە ميستەر گريمۋيگتىڭ باسىنىڭ ۇلكەندىگى سونشا كەز كەلگەن ەڭ مەشكەي ازاماتتىڭ دا ءتىپتى وپانىڭ قالىڭ قاباتىن ەسەپكە الماعان كۇننىڭ وزىندە ونى ءبىر وتىرعاندا جالماپ قويۋعا تاۋەكەل ەتە قويماس ەدى.
— مەن ءوز باسىمدى جەپ قويامىن، سەر، — دەپ ءسوزىن قايتالادى گريمۋيگ تاياعىمەن ەدەندى دۇڭك ەتكىزىپ. — توقتاي تۇرىڭىز! مىناۋ نەمەنە؟ — دەپ سۇرادى ول، وليۆەرگە قاراي بەرىپ، ەكى قادام كەيىن شەگىنىپ.
— بۇل اندا ءوزىمىز اڭگىمەلەگەن ءجاسوسپىرىم وليۆەر تۆيست قوي، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ.
وليۆەر ءيىلىپ تاعزىم ەتتى.
— ءسىز مۇنى الگى قىزۋى كوتەرىلىپ اۋىراتىن بالا دەگەلى وتىرعان جوق شىعارسىز دەپ ۇمىتتەنەمىن، — دەدى ميستەر گريمۋيگ شەگىنە بەرىپ. — ءبىر مينۋتقا توقتاي تۇرىڭىز! ءبىر اۋىز ءسوز دە ايتپاڭىز! توقتاي تۋر... — دەي بەردى ميستەر گريمۋيگ، ءۇزىپ-ۇزىپ، ناۋقاس جايلى قورقىنىشىن ءبىرجولا جەڭىپ، سالتاناتتى جۇزبەن جاڭالىق اشا: — بۇل الگى قولىندا اپەلسينى بار بالا عوي، شاماسى؟ ەگەر اپەلسيننىڭ قابىعىن ساتىعا تاستاعان بالا وسى بولماي شىقسا، مەن ءوزىمنىڭ باسىمدى ءوزىم جەيمىن، جانە مۇنى دا قوسا جەۋگە ءازىرمىن.
— جوق، ونىڭ اپەلسينى بولعان جوق، — دەپ كۇلە سويلەدى ميستەر براۋنلوۋ. — جەتەر! شلياپاڭىزدى قويىڭىز دا، مەنىڭ جاس دوسىممەن اڭگىمەلەسىڭىز.
— وسى ماسەلە مەنى قاتتى الاڭداتىپ ءجۇر، سەر، — دەدى اشۋلانشاق قارت جەنتلمەن بيالايىن شەشە بەرىپ. — ءبىزدىڭ كوشەدە ىلعي دا اپەلسين قابىقتارى ىبىرسىپ جاتادى جانە ماعان ونى شاشىپ جۇرگەن بۇرىشتا تۇراتىن حيرۋرگتىڭ بالاسى ەكەندىگى دە بەلگىلى. كەشە كەشكىلىك ءبىر جاس ايەل قابىققا ءسۇرىنىپ، مەنىڭ باعىمنىڭ شارباعىنىڭ جانىندا شالقاسىنان تۇسكەنى. ورنىنان تۇرعان سوڭ ايەلدىڭ، الگىنىڭ ۇيىنە كىرۋگە ءۇنسىز شاقىرىپ تۇرعان قارعىس اتقىر قىزىل شامىنا قاراپ تۇرعانىن بايقاپ قالدىم. «وندا بارا كورمەڭىز»! — دەپ ايقايلادىم وعان تەرەزەدەن. — بۇل قانىشەر. ول جۇرتقا قاقپان قۇرىپ ءجۇر!» بۇل دا راس. ال ەگەر ولاي بولماي شىقسا...
وسى ارادا كۇيگەلەك قارت جەنتلمەن ەدەندى تاياعىمەن تاعى نۇقىپ قالدى، مۇنىسى ءسوزى ايتىلماي قالعاندا سونىڭ ورنىنا قولدانىلاتىنىن دوستارى جاقسى بىلەتىن ەدى. سونان سوڭ، تاياعىن قولىنان شىعارماستان، جالپاق قارا لەنتادا اسۋلى تۇرعان لورنەتىن اشىپ، نازارىن وليۆەرگە تۋرالاعان؛ ءوزىن باقىلاپ وتىرعانىن كورىپ وتىرعان بالا قىزارىپ كەتىپ، تاعى دا ءيىلىپ قويدى.
— مىناۋ سول بالانىڭ تاپ ءوزى مە؟ — دەدى اقىرى ميستەر گريمۋيگ.
— Taپ سونىڭ ءوزى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ.
— ءحالىڭ قالاي؟ — دەپ سۇرادى ميستەر گريمۋيگ.
— ءقازىر جاقسى، راحمەت سىزگە، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر.
ميستەر براۋنلوۋ داراقىلاۋ دوسى جاعىمسىز بىردەمە ايتىپ قويار دەپ قاۋىپتەنگەندەي وليۆەرگە تومەنگە ءتۇسىپ، ميسسيس بەدۋينگە شاي قامداۋ جايىن ايتىپ كەل دەپ وتىنگەن؛ بالا مۇنى قۋانا قابىلدادى، سەبەبى قوناقتىڭ مىنەزى بۇعان تىم ۇناي قويماعان-دى.
— جاقسى بالا، سولاي ەمەس پە؟ — دەپ سۇرادى ميستەر براۋنلوۋ.
— بىلمەيمىن، — دەپ كۇڭك ەتتى ميستەر گريمۋيگ.
— بىلمەيمىن دەيسىز بە؟
— بىلمەيمىن. مەن بالالاردىڭ اراسىندا ەشقانداي ايىرما بولادى دەپ بىلمەيمىن. مەن بالالاردىڭ تەك ءداندى جانە ەتشەڭ دەگەن ەكى-اق سورتىن بىلەمىن.
— وليۆەر سونىڭ قايسىسىنا جاتپاق؟
— داندىسىنە. مەنىڭ ءبىر تانىسىمنىڭ ەتتى بالاسى بار؛ وزدەرى ونى تاماشا بالا دەپ ەسەپتەيدى: باسى دوپ-دومالاق، بەتى قىپ-قىزىل، كوزى جالت-جۇلت ەتەدى. جەكسۇرىن بالا. دەنەسى، قولى مەن اياقتارىنىڭ جۋاندىعىنان كوك كوستيۋمى تىگىس-تىگىسىمەن قاقىراعالى تۇر؛ داۋسى لوسماندىكىندەي، تابەتى قاسقىردىكى سياقتى. مەن ونى بىلەم! وڭباعان-اق.
— جەتەر! — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — بۇل ايتقاندارىڭىز ءجاسوسپىرىم وليۆەر ءتۆيستىڭ ايرىقشا بەلگىلەرى دەۋگە تىپتەن كەلمەيدى، سوندىقتان ءسىزدىڭ ايتۋىڭىزدىڭ وعان باعىتتالار ءجونى جوق.
— ايرىقشا بەلگىلەرى مۇنداي ەمەستىگىنە كەلىسەم، — دەدى ميستەر گريمۋيگ. — ونىكىنىڭ تىپتەن سوراقى بولۋى دا مۇمكىن.
وسى ارادا ميستەر براۋنلوۋ تاعاتسىزدانا جوتەلىپ ەدى، شاماسى بۇعان ميستەر گريمۋيگتىڭ ايىزى تىپتەن قانىپ قالسا كەرەك.
— ونىكى بۇدان دا سوراقى بولۋى مۇمكىن دەپ مەن ايتىپ تۇرمىن، — دەپ ءسوزىن قايتالادى ميستەر گريمۋيگ.
— مۇنىڭ ءوزى قايدان پايدا بولدى؟ كىم ءوزى؟ نە ءوزى؟ ىستىعى كوتەرىلىپ اۋىرىپتى. ىستىعى كوتەرىلۋ دەگەنىڭىزدىڭ ءوزى ءجونى ءتۇزۋ ادامداردىڭ ايرىقشا بەلگىسى ەمەس قوي؟ جامان ادامداردىڭ دا كەيدە ىستىعى كوتەرىلىپ اۋىراتىنىن جوققا شىعارا الاسىز با؟ ءوز قوجايىنىن ولتىرگەنى ءۇشىن يامايكادا دارعا اسىلعان بىرەۋدى بىلەتىن ەدىم. ول التى رەت ىستىعى كوتەرىلىپ اۋىرىپتى، ءبىراق وسىعان بولا وعان كەشىرىم جاساعان جوق. تفۋ! ساندىراق!
شىنى كەرەك، ميستەر گريمۋيگ وليۆەردىڭ سىرت كەلبەتى مەن ءجۇرىس-تۇرىسىن ىشتەي قاتتى ۇناتىپ-اق قالعان بولاتىن، ءبىراق ونىڭ بويىندا بۇگىن اپەلسين قابىعىن تاۋىپ العاننان كەيىن تىپتەن اسقىنىپ كەتكەن، بىردەڭەگە قارسى داۋ ايتپاسا تۇرا المايتىن قاسيەت بار ەدى؛ ەندى بىردە ءبىر ادام ءوزىن بالانى ادەمى، نە ادەمى ەمەس دەپ مويىنداتا المايدى دەپ شەشكەن ول بىردەن دوسىنىڭ پىكىرىنە قارسى كەلە كەتكەن-دى. ميستەر براۋنلوۋ بالا ابدەن ساۋىققانشا وليۆەردىڭ وتكەن ومىرىنە بايلانىستى تەكسەرىستى كەيىنگە قالدىرۋى سەبەپتى بۇل سۇراقتاردىڭ بىردە بىرىنە قاناعاتتانارلىق جاۋاپ بەرە المايتىندىعىن ايتقان كەزدە ميستەر گريمۋيگ تابالاي مىرس ەتتى. مىسقىلدى جىميىسپەن ول تۇنگە قاراي اسحاناداعى كۇمىس ىدىس-اياقتاردى ەكونومكانىڭ تۇگەندەپ قوياتىن ادەتى بار ما ەدى دەپ سۇرادى؛ ەگەر ول ءبىر ءساتتى كۇنى تاڭەرتەڭ ەكى-ۇش قاسىقتىڭ ۇشتى-كۇيلى جوق بولىپ كەتكەنىنە كوزى جەتپەسە وندا بۇل... تاعىسىن تاعىلار.
ءوز دوسىنىڭ قىزىق مىنەزىن بىلەتىن ميستەر براۋنلوۋ — ءوزى دە كۇيگەلەك جەنتلمەن بولا تۇرا — وسىنىڭ بارىنە جايىمەن قۇلاق قويدى، شاي ۇستىندە ميستەر گريمۋيگ توقاشقا دەگەن ىستىق ىقىلاسىن بىلدىرگەن سوڭ ءبارى دە جايما-شۋاق قالىپقا ءتۇستى، تەك شاي ىشۋگە ءوزى دە قاتىناسقان وليۆەر اشۋلى قارت جەنتلمەننەن قاتتى قىسىلىپ وتىر-دى.
— وليۆەر ءتۆيستىڭ ءومىرى مەن باسىنان كەشكەندەرى جايلى تولىعىنان، شىنايى جاۋابىن قاشان تىڭداماقسىز، — دەپ سۇرادى گريمۋيگ ميستەر براۋنلوۋدان شاي ءىشىپ بولا بەرگەندە، كوز قيىعىن وليۆەرگە تاستاپ قويىپ.
— ەرتەڭ تاڭەرتەڭ، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر براۋنلوۋ. — مەن ونىمەن جەكە اڭگىمەلەسسەم دەپ ەم. ەرتەڭ ساعات وندا ماعان كەلەسىڭ عوي، قىمباتتىم.
— ەركىڭىز ءبىلسىن، سەر، — دەدى وليۆەر. ميستەر گريمۋيگتىڭ تەسىلە قاراعانىنان قىسىلعان بالا جاسقانشاقتاي جاۋاپ قايىردى.
— مەنىڭ سىزگە ايتايىن دەگەنىم، — دەدى الگى جەنتلمەن ميستەر براۋنلوۋعا سىبىرلاپ، — ەرتەڭ ول سىزگە كەلمەيدى. مەن ونىڭ قاتتى قىبىجىقتاعانىن بايقاپ قالدىم. ول ءسىزدى الداپ تۇر، قايىرىمدى دوسىم مەنىڭ.
— ونىڭ الداپ تۇرماعانىنا انت ىشۋگە بارمىن، — دەپ قىزۋلانا داۋىستاپ جىبەردى ميستەر براۋنلوۋ.
— ەگەر ول وتىرىك ايتپاسا، — دەدى ميستەر گريمۋيگ، — وندا مەن... ءسويتىپ تاياعىمەن ەدەندى نۇقىپ قالدى.
— مەن بالانىڭ وتىرىك ايتىپ تۇرماعاندىعىنا ءومىرىمدى تىگۋگە ءازىرمىن، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ ستولدى جۇدىرىعىمەن قويىپ قالىپ.
— ال مەن ونىڭ وتىرىكتى سوعىپ تۇرعاندىعىنا باسىمدى تىگۋگە بارمىن! — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر گريمۋيگ تە ستولدى سالىپ قالىپ.
— كورەرمىز! — دەدى ميستەر بروۋنلوۋ اشۋىن زورعا تەجەپ.
— دۇرىس ايتاسىز! —دەدى ميستەر گريمۋيگ تە اشۋلانا جىميىپ. — كورەرمىز!
جازمىشقا قاراي، ءدال وسى مينۋتتا حيكايانىڭ باس جاعىندا باياندالاتىن كىتاپ دۇكەنىنىڭ يەسىنەن ميستەر براۋنلوۋ تاڭەرتەڭ ساتىپ العان شاعىنداۋ ءبىر بۋما كىتاپ كوتەرگەن ميسسيس بەدۋين كىردى. كىتاپتاردى ستولعا قويعان ايەل قايتا شىعۋعا ىڭعايلانا بەرگەن.
— بالانى بوگەي تۇرىڭىزشى، ميسسيس بەدۋين، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — مەن ودان بىردەڭەلەر بەرىپ جىبەرەيىن دەپ ەم.
— ول كەتىپ قالدى، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس بەدۋين.
— ونى قايتارا قويىڭىزشى، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — بۇل ءبىر ماڭىزدى شارۋا ەدى. كىتاپ ساتۋشى كەدەي ادام، كىتابىنىڭ اقشاسىن بەرمەگەن ەم. جانە بىرنەشە كىتابىن قايتارۋىم كەرەك.
شىعار اۋىز اشىق تۇرعان. وليۆەر ءبىر جاققا، قىزمەتشى ايەل ەكىنشى جاققا جۇگىرىسە جونەلگەن، ال ميسسيس بەدۋين تابالدىرىققا تۇرا قاپ، ايقايلاپ بالانى شاقىرىپ كورىپ ەدى، ەشكىم كەلەر بولمادى. ەنتىگىپ باسا الماي قايتا ورالعان وليۆەر مەن قىزمەتشى ايەل بالانىڭ ءىزىن شالدىرماي زىتىپ وتىرعانىن بايان ەتتى.
— اح، قۇدايىم-اي، قانداي وكىنىشتى ەدى، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميستەر براۋنلوۋ. — مىنا كىتاپتاردى تاپ بۇگىن كەشكە بەرىپ جىبەرگىم كەلىپ ەدى!
— وليۆەردەن بەرىپ جىبەرىڭىز، — دەدى ميستەر گريمۋيگ كەكەسىندى كۇلكىمەن. — ول كىتاپتاردى يەسىنە تابىس ەتەرى حاق.
— ءيا، ارينە، ماعان اپارىپ بەرۋگە رۇقسات ەتىڭىز، سەر، — دەدى وليۆەر. — مەن جەتكەنشە جۇگىرىپ بارام، سەر.
قارت جەنتلمەن ەشۋاقىتتا وليۆەردى كوزىنەن تاسا قىلمايتىنىن ايتپاق ەدى، ءبىراق ميستەر گريمۋيگتىڭ زىمياندانا جوتەلۋى ونى وزگە شەشىم قابىلداۋعا ءماجبۇر ەتتى، وسى تاپسىرمانى تەز ورىنداۋ ارقىلى وليۆەر ميستەر گريمۋيگتىڭ كۇدىگىنىڭ ورىنسىز ەكەندىگىن دالەلدەيدى، وسى ءقازىر-اق دالەلدەيدى.
— جاقسى! سەن باراسىڭ، قىمباتتىم! — دەدى قارت جەنتلمەن. — كىتاپتار مەنىڭ ستولىمنىڭ جانىنداعى ورىندىقتا جاتىر. سولاردى اكەلە عوي.
ءوز قولعابىسىن تيگىزەتىندىگىنە قۋانعان وليۆەر كىتاپتاردى قولتىعىنا قىسا سالىپ، بوركىن قولىنا الدى دا، وزىنە بەرىلەتىن تاپسىرماعا قۇلاق تىكتى.
— سەن وعان ايتارسىڭ، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر براۋنلوۋ، گريمۋيگتەن كوزىن ايىرماي، — سەن وعان مىنا كىتاپتاردى قايتا اكەلگەنىڭدى ايتارسىڭ، جانە وعان ءتيىستى ءتورت فۋنت ون شيللينگتى تولەيسىڭ. مىنە ساعان بەس فۋنتتىق بيلەت. ياعني، سەن ماعان ون شيللينگتى قايتارىپ اكەلەسىڭ.
— ون مينۋتقا جەتپەي مەن قايتا ورالام، سەر، — دەپ قىزۋلانا سويلەدى وليۆەر. اقشانى كۇرتەسىنىڭ تۇيمەلەنەتىن قالتاسىنا سالىپ، كىتاپتاردى قولتىعىنا مۇقيات قىسقان ول ءيىلىپ ىزەت ءبىلدىردى دە، بولمەدەن شىقتى. بالانى شىعار ەسىككە دەيىن ۇزاتىپ سالعان ميسسيس بەدۋين ەڭ توتە جولدى نۇسقاپ، كىتاپ ساتۋشىنىڭ ءاتى-جونى مەن كوشەلەردىڭ اتتارىن اتاپ، تولىپ جاتقان نۇسقاۋلار بەردى؛ ءوز سوزىنە قاراعاندا وليۆەر مۇنىڭ ءبارىن ايقىن ۇققان ءتارىزدى. سۋىق ءتيىپ قالماسىن دەپ وسى ايتقاندارىنا قوسا تاعى ءبىرقاتار كەڭەستەر بەرگەن قارت لەدي اقىرى ونىڭ كەتۋىنە رۇقسات ەتتى.
— قۇداي ءوزى جار بولسىن ساعان! — دەدى قارت لەدي ونىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرىپ. — نەگە ەكەنىن قايدام، ونى جىبەرۋ ماعان اسا قيىن ءتيىپ تۇر.
ءدال وسى مينۋتتا اينالىپ كەتەر الدىندا وليۆەر وعان كوڭىلدى كەيىپپەن بۇرىلىپ قاراپ، باسىن يزەپ قويدى. قارتاڭ لەدي بالاعا كۇلە قارادى دا ەسىكتى جاۋىپ، ءوز بولمەسىنە كەتتى.
— ال ەندى بايقالىق: ول جيىرما مينۋت وتپەي-اق قايتا ورالادى، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ ساعاتىن شىعارىپ، ستول ۇستىنە قويىپ جاتىپ. — ول ۋاقىتقا دەيىن قاراڭعى ءتۇسىپ قالار.
— و، ءسىز شىنىمەن-اق ول قايتا ورالادى دەپ ويلايسىز با؟ — دەپ ساۋال بەردى ميستەر گريمۋيگ.
— ال ءسىز ولاي دەپ ويلامايسىز با؟ — دەپ جىميا سۇرادى ميستەر براۋنلوۋ.
بۇل ۋاقىتتا قاراما-قايشىلىق ميستەر گريمۋيگتىڭ بويىن ابدەن جايلاپ العان-دى، دوسىنىڭ وزىنە ءوزى مىعىم كۇلكىسى بۇرىنعىدان بەتەر قولتىعىنا سۋ بۇرىكتى.
— سەنبەيمىن! — دەدى ول ستولدى جۇدىرىعىمەن قويىپ قالىپ. —بالانىڭ ۇستىندە جاپ-جاڭا كوستيۋم، قولتىعىندا ءبىر قۇشاق قىمبات كىتاپ، ال قالتاسىندا بەس فۋنت اقشا. ول ۇرى دوستارىنا بارىپ، سىزگە كۇلەتىن بولادى ءالى. ەگەر الگى بالا قاي ۋاقىتتا بولماسىن وسىندا قايتا ورالسا، وندا، سەر، مەن ءوز باسىمدى ءوزىم جەۋگە ءازىرمىن.
وسى سوزدەردى ايتقان سوڭ ول ورىندىعىن ستولعا قاراي جىلجىتىپ قويدى. ەكى دوس ءۇنسىز كۇتىپ وتىر، ال ورتالارىندا ساعات جاتىر.
ءوز كوزقاراسىمىزعا تاڭعىمىز كەلەتىن ماعىنانى، تىم اسىعىس تا اعات قورىتىندى جاسايتىن مەنمەنشىلىگىمىزدى اڭعارتۋ ءۇشىن ايتا كەتەر بولساق، ميستەر گريمۋيگ سونشالىقتى قاتىگەز دە كىسى ەمەس-تى، جانە ەگەر ءوزىنىڭ قۇرمەتتى دوسىن الداپ، اقىماق قىپ كەتسە شىنىمەن-اق قاتتى قاپالانار دا ەدى، ءبىراق تاپ وسىلاي بولا تۇرعانمەن قازىرگى مينۋتتە وليۆەر ءتۆيستىڭ ەشۋاقىتتا قايتا ورالمايتىندىعىنا جان-تانىمەن ۇمىتتەندى.
قاراڭعىلىق قويۋلانا تۇسكەنى سونشاما، ساعات سيفرلارىن ازار-ازار اجىراتۋعا بولار ەدى، ال ەكى قارت جەنتلمەن بۇرىنعىسىنشا ءۇن-تۇنسىز وتىر، ورتالارىندا ساعات جاتىر.
XV تاراۋ
كوڭىلدى قارت ەۆرەي مەن ميسسيس نەنسيدىڭ وليۆەر ءتۆيستى قانشالىقتى جاقسى كورەتىندىكتەرىن اڭگىمەلەيدى
كىشى سافرەن-حيللدىڭ ەڭ لاس بولىگىندەگى تراكتيردىڭ قاراڭعى بولمەسىندە، سپيرت ءيىسى ابدەن سىڭگەن، قىستا كۇنى بويى گاز جانىپ تۇراتىن، جازدا كۇننىڭ جىلت ەتكەن ساۋلەسى تۇسپەيتىن كوڭىلدى جابىقتىرار قۋىستا، قالايى قۇمىراعا ەڭكەيىپ، قولىنا ريۋمكا ۇستاعان، ۇستىنە شيبارقىت سيۋرتۋك، قىسقا قارا شالبار، باشماق كيگەن كىسىنىڭ ۋيليام سايكس ەكەندىگىن الاكولەڭكە بولسا دا پوليسيانىڭ ەڭ تاجىريبەسىز اگەنتى-اق تاني كەتەر ەدى. ونىڭ اياعىنىڭ استىندا جاتقان قىزىل كوزدى اق يت قوجايىنىنا قاراپ قويىپ، كوزىن جىپىلىقتاتادى، بىرەسە تۇمسىعىنداعى ۇلكەن جاراسىن جالاپ قويادى، ونىسى جۋىردا بولعان ءبىر تالاستىڭ ناتيجەسى سياقتى.
— تىنىش جات، سۇم! تىنىش! — دەپ بۇيىردى ميستەر سايكس كەنەتتەن تىنىشتىقتى بۇزىپ.
ءيتتىڭ كوزىن جىپىلىقتاتقانى كەدەرگى جاسايتىنداي ونىڭ ويى تىم ساپىرىلىسىپ جاتىر ما، الدە جانىن جەگىدەي جەگەن بىردەڭەدەن جۇيكەسى قۇرىپ وتىر ما، ايتەۋىر، بەيكۇنا ماقۇلىقتى ونىڭ نەگە تەۋىپ قالعانى اقىلعا سىيمادى. سەبەبى قالاي بولعاندا دا، ءيتتىڭ سىباعاسىنا تەپكى مەن قارعىس قاتار ءتيدى.
يتتەر، ادەتتە، قوجايىندارىنان كورگەن ءجابىرى ءۇشىن كەك قايتارۋعا بەيىم بولمايدى، ءبىراق ميستەر سايكستىڭ ءيتى يەسى ءتارىزدى مىنەزىنىڭ جاماندىعىمەن ەرەكشەلەنسە كەرەك جانە وسى ساتتە كورگەن ءجابىرىنىڭ اسەرى مە، قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان انانىڭ باشماعىنا تىسىمەن جارماسا كەتكەن. ايىزىن قاندىرا باشماقتان جۇلقىپ قالعان يت شاڭق ەتىپ ميستەر سايكس سەرمەي بەرگەن قالايى قۇمىرادان دەر كەزىندە وتىرعىشتىڭ استىنا جىپ ەتە ءتۇستى.
— مىنانى قاراي گور! — دەدى ءبىر قولىمەن كوسەۋدى شاپ بەرگەن سايكس، ەكىنشى قولىمەن قالتاسىنان شىعارعان ۇلكەن باكىنى اسىقپاي اشىپ جاتىپ.
— مۇندا كەل، سايتان! مۇندا! ەستيمىسىڭ!
يت ميستەر سايكستىڭ اسا دورەكى داۋىسىن ەستىگەنى حاق، ءبىراق شاماسى، باۋىزدالىپ قالۋدى حوش كورمەگەندىكتەن ول تىعىلعان جەردەن شىقپاي بۇرىنعىدان دا قاتتىراق ىرىلداپ ول كوسەۋدىڭ ۇشىنان تىسىمەن شاپ ەتىپ، تاعى حايۋانداي كەمىردى.
مىنا قارسىلىقتان قاپى ودان ءارى قايناعان ميستەر سايكس تىزەرلەپ وتىرا كەتىپ، جانۋارعا شابۋىلىن ۇدەتە ءتۇستى. ءتىسىن اقسيتىپ، ىرىلداپ، ۇرگەن يت جانىن قويارعا جەر تاپپاي بەزەك قاقتى، ال اناۋ بالاعاتتاپ، ۇرىپ-سوعىپ، قارعاپ-سىلەۋمەن بولدى؛ ايقاس شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن كەزدە كەنەت ەسىك شالقاسىنان اشىلدى دا، يت بيلل سايكستى قولىنداعى كوسەۋى مەن باكىسىن جايىنا قالدىرىپ، بولمەدەن اتىپ شىعا جونەلدى.
ەرەگەسكە قاشاندا ەكى جاق قاجەت، — دەيدى ەجەلگى ماتەل. ەرەگەستىڭ قاتىناسۋشىسى رەتىندە يتتەن ايرىلىپ قالعان ميستەر سايكس بار اشۋىن دەرەۋ كەلگەن ادامعا باعىشتادى.
— سايتان العىر، ءسىز نەگە يتپەن ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزعا تۇسەسىز؟ — دەپ ايقايلادى سايكس قولىن جىندانا سىلكىلەپ.
— مەن بىلگەم جوق، قىمباتتىم، بىلگەم جوق، — دەپ جايماشۋاق جاۋاپ قاتتى فەدجين. (كەلگەن سونىڭ ءوزى بولاتىن) .
— بىلمەي قالدىم دەيمىسىز، قورقاق ۇرى؟ — دەپ مىڭگىرلەدى سايكس. — شۋدى ەستىگەن جوقپىسىڭ؟
— تيتتەي دىبىس ەستىسەم، وسى ارادا قاتا قالايىن، — دەدى ەۆرەي.
— ايتارسىڭ! ارينە، ءسىز ەشتەڭە دە ەستىمەيسىز، — دەپ اشۋلانا مىرس ەتتى سايكس. — كىرگەنىڭىزدى دە، شىققانىڭىزدى دا ەشكىمنىڭ قۇلاعىنا شالدىرماي جىمىن باساسىز! وسىدان جارتى مينۋت بۇرىن اناۋ ءيتتىڭ ورنىندا ءسىز بولماعانىڭىز قانداي وكىنىشتى، فەدجين.
— نەگە؟ — دەپ زورلانا جىميدى ەۆرەي.
— سەبەبى، ۇكىمەت كەز كەلگەن اۋلا يتتەرىنەن الدەقايدا وڭباعان سىزدەي ادامداردىڭ قامىن جەي تۇرا، يتتەردى ادام قاشان قۇلقى كەتسە سوندا ولتىرۋگە كەڭشىلىك ەتەدى، — دەدى سايكس باكىسىن جاۋىپ جاتىپ.
ەۆرەي ستولعا وتىرا كەتىپ، قولىن ۋقالادى دا، ءوز دوسىنىڭ الگى ازىلىنە كۇلە جاۋاپ بەردى. دەگەنمەن، ول وزىنە ءوزى كەلە الماي وتىرعان سياقتى.
— جارايدى، ىرجالاقتاي بەرىڭىز! — دەپ ءسوزىن جالعادى سايكس كوسەۋدى ورنىنا قويىپ جاتىپ، اناعان جەككورىنىشتى كوزىمەن ىشىپ-جەي قاراپ. — سىزگە ماعان كۇلۋدىڭ دار اعاشىندا بولماسا ەشقاشان دا ءساتى تۇسە قويماس. ءسىز مەنىڭ قولىمداسىز، فەدجين، ەگەر سىزدەن ايرىلىپ قالسام، مەنى قارعىس اتسىن! ءيا! مەن قولعا تۇسسەم، ءسىز دە جۇمىسىم ءبىتتى دەي بەرىڭىز. ياعني مەنەن ساقتانىپ جۇرگەنىڭىز ابزال.
— ءيا، ءيا، قىمباتتىم، — دەدى ەۆرەي. — مۇنىڭ ءبارى دە ماعان ايان. ءبىزدىڭ... ءبىزدىڭ ءىسىمىز ورتاق، بيلل، ءىسىمىز ورتاق.
— گم...— دەپ مىڭگىرلەدى سايكس بارلىق ءىسىمىز ورتاق بولا قويماس دەگەندەي كەيىپپەن. — ال ءسىزدىڭ ماعان نە ايتقىڭىز كەلىپ ەدى؟
— بارلىعى دا تيگەلدەن ساتىمەن ءوتىپ كەتتى، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين، — مەن ءسىزدىڭ ۇلەسىڭىزدى اكەلدىم. ول سىزگە تيەسىلىدەن كوبىرەك، قىمباتتىم، ءبىراق كەلەر جولى ءسىز مەنى جابىرلەي قويماس دەپ سەنەمىن...
— جەتەر مىلجىڭداۋىڭ! — دەدى قاراقشى شىدامسىزدانا ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — ونىڭ قايدا! اكەل بەرى!
— جاقسى، بيلل، تەك اسىقتىرماڭىز مەنى، اسىقتىرماڭىز، — دەدى ەۆرەي جايىمەن. — مىنەكي.
وسى سوزدەردەن سوڭ ول قوينىنان ەسكى قاعاز ورامال سۋىرىپ الىپ، ونىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى تۇيىنشەكتى شەشىپ، وراۋلى قاعازداعى پاكەتتى شىعاردى. سايكس ەۆرەيدىڭ قولىنان الگىنى جۇلىپ الىپ، اسىپ-ساسىپ وراۋىن جازدى دا، قاتتالعان سوۆەرەندەردى ساناي باستادى.
— بارلىعى وسى ما؟ — دەپ سۇرادى سايكس.
— ءبارى وسى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي.
— ال ءسىز جولدا وسىنىڭ وراۋىن جازىپ بىر-ەكى تيىندى جۇتىپ قويعان جوقپىسىز؟ — دەپ كۇدىكتەنە سۇرادى سايكس. — بەتىڭىزدى جابىرلەنگەندەي تىرجيتپاي-اق قويىڭىز. ءسىزدىڭ بۇيتكەنىڭىز ءبىر بۇل ەمەس. قاعىڭىزشى!
قاراپايىم اعىلشىن تىلىنە اۋدارعاندا بۇل قوڭىراۋ سوعىڭىز دەگەن جارلىق بولاتىن. قوڭىراۋ داۋسىنا فەدجيننەن گورى جاسىراق، ءبىراق سىقپىتى تاپ سونداي سۇيكىمسىز باسقا ءبىر ەۆرەي كىردى.
بيلل سايكس بوس قۇمىرانى كورسەتتى. يشارانى تاماشا تۇسىنگەن ەۆرەي تولتىرۋ ءۇشىن قۇمىرانى الار الدىندا فەدجينمەن كوزقاراس الماسقان، اناۋ دا ونىڭ قاراۋىن كۇتىپ تۇرعانداي ءبىر مينۋتقا كوزىن كوتەرىپ جاۋاپ رەتىندە جايىمەن يەگىن قاقتى — مۇنى ەڭ بايقاعىش دەگەن ادامنىڭ ءوزى دە زورعا اڭعارار ەدى.
يت جىرتقان باشماعىنىڭ باۋىن بايلاعالى ەڭكەيە بەرگەن سايكس مۇنى بايقاعان جوق. ەگەر ول انالاردىڭ ىمداسقانىن اڭعارار بولسا، مۇنىڭ ءوزى ءۇشىن ەشقانداي جاقسىلىق شاقىرىپ تۇرماعانىن بىردەن تۇسىنە قويار ما ەدى.
— مۇنداي ەشكىم جوق پا، بارني؟ — دەپ سۇرادى فەدجين، ءقازىر سايكس باسىن كوتەرگەن كەزدە، بۇل كوزىن ەدەننەن الماي سويلەپ تۇرعان.
— جان جوق، — دەپ جاۋاپ بەردى بارني، ءسوزى جۇرەگىنەن شىقتى ما، جوق پا — ايتەۋىر مۇرنىنان سويلەيدى.
— ەشكىم جوق دەيمىسىڭ؟ — دەپ سۇرادى فەدجين تاڭىرقاعان داۋىسپەن، بارنيگە تەك شىندىقتى ايتۋعا ءتيىس ەكەندىگىن اڭعارتىپ.
— ميسس نەنسيدەن وزگە ەشكىم دە جوق، — دەپ جاۋاپ بەردى بارني.
— نەنسي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سايكس. — قايدا؟ ەگەر مەن وسى قىزدىڭ تابيعي تالانتىنا تابىنباسام كوزىم شىقسىن.
— بۋفەتتە، پىسكەن قوي ەتىن سۇراپ وتىر، — دەدى بارني.
— ونى مۇندا جىبەرىڭدەر، — دەدى سايكس ستاكانعا اراق قۇيىپ جاتىپ. — ونى وسىندا جىبەرىڭدەر.
بارني فەدجينگە رۇقسات سۇراعان پىشىنمەن جاسقانشاقتاي قارادى، ءبىراق ەۆرەي ۇندەمەگەن، كوزىن جەردەن كوتەرمەگەن قالپى تۇرا بەرگەن سوڭ، بارني شىعىپ كەتتى دە، ۇزاماي نەنسيدى ەرتىپ كىردى. قىزدىڭ باسىندا چەپەسى، الجاپقىشى، قولىندا سەبەتى مەن كىلتى بار ەكەن.
— ىزىنە ءتۇستىڭ بە، نەنسي، — دەپ سۇرادى سايكس قىزعا ءبىر ريۋمكە اراقتى ۇسىنىپ جاتىپ.
— ءتۇسۋىن ءتۇستىم، — دەپ جاۋاپ بەردى جاس لەدي، ريۋمكەنى قاعىپ سالىپ، — ءوزىم ابدەن تيتىقتادىم. بالا اۋىرىپ قالىپتى، توسەگىنەن تۇرا الماعان جانە...
— اح، نەنسي، سۇيىكتىم، — دەدى فەدجين باسىن كوتەرىپ.
مۇمكىن ەۆرەيدىڭ ءتۇيىلىپ كەتكەن سارعىش قاباعى مەن جارتىلاي جۇمۋلى تەرەڭدە جاتقان كەزى ميسس نەنسيگە ونىڭ شەكتەن تىس سوزشەڭدىگىن مەڭزەگەن بولار بالكىم، ءبىراق بۇل ارادا مۇنىڭ پالەندەي ماڭىزى جوق. بۇل جاعدايدا ءبىز تەك اقيقاتقا عانا سۇيەنۋگە ءتيىسپىز. ال اقيقات سول، ميسس نەنسي كەنەت ءسوزىن دوعاردى دا، ميستەر سايكسكە مەيىرىممەن كۇلىمسىرەي قاراپ، اڭگىمەنىڭ تاقىرىبىن وزگەرتتى.
ون مينۋتتان كەيىن ميستەر فەدجين قاقالىپ-شاشالىپ جەتەلە باستاعان سوڭ، نەنسي يىعىنا ءشالىسىن جامىلىپ، كەتۋگە ىڭعايلاندى. ميستەر سايكس قىزبەن جولى ءبىر بولعان سوڭ، ونى شىعارىپ سالۋعا تىلەك ءبىلدىرىپ، بىرگە كەتتى، ال ولاردىڭ سوڭىنان ءبىرقىدىرۋ جەردە قوجايىنى الىستاعان سوڭ، اۋلانىڭ ارت جاعىنان ۇرلانا شىققان يت ىلەسىپ كەلە جاتتى.
سايكس بولمەدەن شىعىپ كەتتى، ال ەۆرەي ەسىكتەن سىعالاپ، اناۋ قاراڭعى دالىزبەن كەتىپ بارا جاتقاندا، الدەبىر بالاعات ءسوزدى تاناۋىنىڭ استىنان مىڭگىرلەپ، جۇدىرىعىن ءتۇيدى، ال سودان سوڭ جاعىمسىز جىميىسپەن قايتادان ۇستەلگە وتىرا كەتىپ، ۇزاماي «ۇستا! تۇت!» دەگەن قىزىقتى گازەتكە شۇقشيا ءۇڭىلىپ قالدى.
بۇل ۋاقىتتا وليۆەر تۆيست ءوزىنىڭ كوڭىلدى قارت جەنتلمەنگە تىم تاياۋ كەلگەنى قاپەرىنە دە كىرمەستەن كىتاپ دۇكەنىنە بەتتەپ كەلە جاتتى. كلەركەچۋەلگە جەتكەن سوڭ ول جاڭىلىسىن ءبىر تۇيىق كەشەگە بۇرىلىپ كەتتى، ءبىراق ءوز قاتەلىگىن جارتى جولدان وتكەن سوڭ عانا ۇققان ول وسى تۇيىق كوشەمەن-اق كوزدەگەن جەردەن شىعارىپ بىلگەن سوڭ، قايتا ورالىپ جاتپاستان قولتىعىنا كىتاپتارىن قىسقان كۇيى جىلدام باسىپ جۇرە بەرگەن.
ونىڭ باسىن ءوزىن قانشاما باقىتتى سەزىنۋگە ءتيىس ەكەندىگى، اشتىق پەن تاياقتاپ ازاپ شەككەن بەيشارا كىشكەنتاي ديكتى ءبىر مارتە كورسەم-اۋ، مۇمكىن، ول ءدال وسى مينۋتتا ەڭىرەپ جىلاپ جۇرگەن شىعار دەگەن ويلار تورلاپ كەلە جاتقان. كەنەت ءبىر جاس ايەلدىڭ اششى ايقايىنان بالانىڭ تۇلا بويى ءدىر ەتتى: «و مەنىڭ قىمباتتى ءىنىم!» جان-جاعىنا قاراپ، نە بولىپ قالعاندىعىن تۇسىنگەنشە بولعان جوق، بىرەۋدىڭ قولى موينىنا ورالا كەتتى.
— جىبەرىڭىز! — دەپ ايقايلادى وليۆەر جۇلقىنىپ. — جىبەرىڭىز مەنى! ءسىز كىمسىز؟ مەنى نەگە توقتاتتىڭىز؟
قولىنا سەبەت پەن كىلت ۇستاعان جاس ايەلدىڭ مۇنىڭ بار سۇراعىنا جالعىز جاۋابى قۇلاق تۇندىرعان ويبايى بولدى.
— ءاي، قۇدايىم-اي، — دەپ ايقايلادى جاس ايەل. — مەن مۇنى تاپتىم! وح، وليۆەر! ءاي، وڭباعان بالا-اي، ماعان قانشا قايعى شەككىزدىڭ؟ ءجۇر ۇيگە بارايىق، قىمباتتىم، ۇيگە بارايىق! وح، اقىرى تاۋىپ الدىم-اۋ! قۇدىرەتى كۇشتى جاساعان، راقمەت ساعان، تاۋىپ الدىم-اۋ اقىرى!
وسى ءبىر بايلانىسسىز ايقاي-ۇيقايدان سوڭ جاس ايەل قايتادان زار ەڭىرەپ، ەسىرىك ءبىر جاعدايعا تۇسكەندىگى سونشاما، وسى كەزدە كەلگەن ەكى ايەل ەت دۇكەنىندە قىزمەت ىستەيتىن، سيىر مايىن جاققان باسى جىلتىراپ تۇرعان بالاعا دارىگەرگە بارىپ كەلسەڭ قايتەر ەدى دەپ وتىنگەن. ءبىراق، ەت دۇكەنىندەگى الگى بالا ودان گورى دەمالعانىن ارتىق ساناسا كەرەك، ونىڭ قاجەتى جوق دەپ جاۋاپ بەردى.
— اح، كوڭىل اۋدارماي-اق قويىڭىزدار! — دەدى جاس ايەل وليۆەردىڭ قولىنان قىسىپ ۇستاپ. — جاعدايىم ءقازىر ءتاۋىر. ءقازىر ۇيگە كەتەمىز، تاس جۇرەك بالا! كەتتىك!
— نە بولىپ قالدى، سۋدارىنيا؟ — دەپ سۇرادى ايەلدەردىڭ ءبىرى.
— اح، سۋدارىنيا! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى جاس ايەل. — ءبىر اي بۇرىن مىناۋ ءوز اتا-اناسىنان، قادىرمەندى ەڭبەككەر جانداردان قاشىپ كەتىپ، قايداعى ءبىر ۇرىلار مەن قاعىلعان-سوعىلعاندارعا جۇعىسىپ، اناسىنىڭ جۇرەگىن جارالادى.
— ايتارى جوق، اقىماق بالا ەكەن! — دەدى ءبىرىنشى ايەل.
— قايت ەندى ۇيىڭە تاعى نەمە! — دەدى ەكىنشىسى قوستاپ.
— جوق، جوق! — دەپ ايقايلادى وليۆەر ەسى شىعىپ. — مەن مۇنى بىلمەيمىن. مەنىڭ اپكەم دە، اكەم دە، شەشەم دە جوق. مەن جەتىممىن. مەن پەنتونۆيلدە تۇرامىن.
— مىنانىڭ ءوز ۇي-ىشىنەن ازاردا-بەزەر بوپ جاتقانىن قاراي كورىڭىزدەر! — دەپ باقىردى جاس ايەل.
— قالايشا، ويپىراي، مىناۋ نەنسي عوي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ايەلدىڭ ءجۇزىن جاڭا عانا كورىپ، تاڭدانعاننان تەڭسەلىپ كەتكەن وليۆەر.
— كوردىڭىزدەر عوي، بۇل مەنى بىلەدى! — دەپ باجىلدادى نەنسي جينالعاندارعا قاراپ. — جوق بۇل ارادا بۇلتارىپ كەتە المايدى. تىلەۋلەرىڭىزدى بەرسىن، مۇنى ۇيگە قايتۋعا كوندىرىڭىزدەرشى، ايتپەسە سورلى اناسى مەن اكەسىنىڭ تۇبىنە جەتەدى، مەنىڭ دە جۇرەگىمدى جارالايدى!
— سايتان العىر، نە بوپ قالدى! — سىراحانادان سوڭىنان وكشەلەي اق يت ىلەسكەن بىرەۋ جۇگىرىپ شىعىپ اقىرىپ جىبەردى. — كىشكەنتاي وليۆەر! كۇشىك، دەرەۋ سورلى شەشەڭە جۇگىر. دەرەۋ ۇيىڭە كەت!
— بۇلار مەنىڭ تۋىسىم ەمەس! مەن بۇلاردى تانىمايمىن! كومەكتەسىڭدەر! كومەكتەسىڭدەر! — دەپ ايقايلادى وليۆەر، الگى ادامنىڭ قۋاتتى قولىنان جۇلقىنىپ شىعۋعا تىرىسىپ.
— كومەكتەسۋ مە؟ — دەپ قايتالادى الگى كىسى. — مەن ساعان كومەكتەسەيىن، كىشكەنتاي الاياق! مىنا كىتاپتارىڭ نە؟ ۇرلاپ الدىڭ عوي، ءا؟ كانە، بەرى اكەل!
وسىدان سوڭ ول بالانىڭ قولىنان كىتاپتاردى جۇلىپ الىپ، سونىمەن باستان سالىپ قالدى.
— دۇرىس! —دەپ ايقايلادى شاتىرداعى تەرەزەدەن ءبىر اشىق اۋىز. — تەك وسىنداي جولمەن عانا مۇندايلاردى اقىلعا كەلتىرۋگە بولادى.
— وتە دۇرىس! — دەدى ۇيقىلى-وياۋ ءبىر بالتاشى شاتىرداعى تەرەزە جاققا ماقۇلداعانداي كوز تاستاپ.
— وعان پايداسى بولماسا، زيانى جوق! — دەگەن شەشىمگە كەلدى ەكى ايەل دە.
— ءيا، زەردەسىنە مۇنىڭ زيانى جوق! — دەپ ءىلىپ اكەتكەن الگى ادام وليۆەردى جاعاسىنان الىپ، قايتادان سوققى جاۋدىرا باستادى. — ءجۇر، وڭباعان!.. ءاي، فوناريك، بەرى كەل! مىنانى ەسىڭە ۇستا! ەسىڭە ۇستا!
جۋىرداعى ناۋقاستان السىرەگەن، كەنەتتەن تاپ بەرىپ، تاياقتاعاننان ەسى شىققان، ءيتتىڭ ىزالانا ىرىلداعانى مەن ادامنىڭ ايۋانشا قارىم-قاتىناسىنان، ماڭىنا جينالعانداردىڭ شىنىندا دا، انالار سۋرەتتەگەندەي مۇنى بۇزىلعان وڭباعان دەپ ۇققاندارىنان ساعى سىنعان بايقۇس بالا نە ىستەي السىن! ءىمىرت ۇيىرىلە باستادى؛ بۇل ماڭدا قاراڭعى جۇرت مەكەن ەتەتىن؛ جاقىن جەردە قول ۇشىن بەرەر ەشكىم بولمادى. قارسىلىق كورسەتۋ پايداسىز ەدى. سالدەن كەيىن ونى بىتىسقان تار اۋلالاردىڭ ىشىمەن اكەتىپ بارا جاتتى، ال ەگەر ول اندا-ساندا ايقاي سالۋعا باتىلدىق ەتە قالسا، ونى سۇمەڭدەتىپ تەز جۇرۋگە ءماجبۇر ەتكەندىگى سونشا، ونىڭ ايتقانىنان ەشتەڭە اجىراتۋعا بولماستاي ەدى. ءتىپتى انىق ەستىگەن كۇندە دە ەشكىم بۇعان نازار اۋدارماعان سوڭ مۇنىڭ شىندىعىنا كەلگەندە قانداي ماڭىزى بولسىن؟
جارىق، جاندى، ميسسيس بەدۋين اشىق ەسىكتىڭ جانىندا ابىگەرلەنە توسىپ تۇردى؛ قىزمەتشى ايەل وليۆەر كورىنبەي مە دەپ جيىرما شاقتى مارتە كوشەگە جۇگىرىپ شىعىپ كەلدى. ال ەكى قارت جەنتلمەن بولسا بۇرىنعىسىنشا قاراڭعى قوناق ۇيدە وتىرعان، ورتالارىندا ساعات جاتىر.
XVI تاراۋ
نەنسي الىپ كەتكەننەن كەيىن وليۆەر ءتۆيستىڭ نەگە تاپ بولعاندىعىن اڭگىمەلەيدى
تار كوشەلەر مەن اۋلالار اقىرى ءمۇيىزدى ءىرى قارامەن ساۋدا جاساۋعا قاجەتتى نارسەلەرمەن جابدىقتالعان قورشاۋ ورنالاسقان اشىق الاڭعا الىپ شىقتى. وسى اراعا جەتكەن سوڭ سايكس ءجۇرىسىن باياۋلاتتى؛ قىزدىڭ بۇدان ءارى تەز جۇرۋگە شاماسى كەلمەي قالعان. سايكس وليۆەرگە بۇرىلىپ، وعان دورەكى ۇنمەن نەنسيدىڭ قولىنان ۇستاپ جۇرۋگە بۇيىردى.
— سەن نەمەنە، ەستىمەي تۇرمىسىڭ؟ — دەپ گۇجىلدەدى سايكس، وليۆەر از-كەم بوگەلىپ، اينالاسىنا جالتاقتاپ تۇرعان سوڭ.
ولار جۇرت كوپ جۇرەتىن كوشەلەردەن وقشاۋ، قاراڭعى بۇرىلىستا تۇرعان. وليۆەر قارسىلاسۋدىڭ ەشبىر پايداسى جوقتىعىن ءتۇسىندى. ونىڭ سوزعان قولىن نەنسي قاتتى قىسىپ ۇستاي العان.
— ەكىنشى قولىڭدى ماعان بەر، — دەدى سايكس وليۆەردىڭ بوس قولىن الىپ جاتىپ. — فوناريك، مۇندا كەل!
يت باسىن كوتەرىپ، ىرىلداپ قويدى.
— بايقا، — دەدى سايكس ەكىنشى قولىن وليۆەردىڭ موينىنا تيگىزىپ. — ەگەر ول ءبىر اۋىز بىردەڭە دەسە، قاۋىپ ال! وسى ەسىڭدە بولسىن!
يت قايتادان ىرىلدادى دا، جالانىپ، وليۆەردىڭ كەڭىردەگىنەن الا كەتۋگە اسىعىپ تۇرعانداي بالاعا قاراپ قويدى.
— كەز كەلگەن حريستيانيننەن گورى يت ونى بۇرىنىراق ۇستايدى، ولاي بولماسا، مەنىڭ كوزىم شىقسىن!.. — دەدى سايكس اشۋلى ۇنمەن يتكە تۇنەرە قاراپ. — ەندى، ميستەر، ءسىزدى نە كۇتىپ تۇرعانى بەلگىلى بولدى عوي، ياعني، قانشا ايقايلاعىڭىز كەلسە، سونشا ايقايلاڭىز؛ يت بۇل ويىنعا تىم تەز-اق تىيىم سالار. كانە، كۇشىگىم، ىلگەرىلە!
فوناريك مۇنداي توسىن جىلى قارىم-قاتىناسقا ريزا پىشىنمەن قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ قويدى دا، ەسكەرتۋ رەتىندە وليۆەرگە تاعى ىرىلداپ ىلگەرى جۇگىرە جونەلدى.
ولار ءسميتفيلدتى كەسىپ ءوتتى، ءتىپتى گروۆەنورسكۆەرمەن جۇرگەننىڭ وزىندە دە وليۆەر جولدى ءبارىبىر بىلە الماس ەدى. كەش قاراڭعى ءارى تۇماندى بولاتىن. مينۋت سايىن قويۋلانىپ، ۇيلەر مەن كوشەلەردى قىمتاپ بارا جاتقان اۋىر تۇمان پەردەسىنەن دۇكەندەردەگى وتتار ازار جىلتىرايدى تانىس ەمەس جەرلەر وليۆەرگە تىپتەن جات كورىنىپ ۇمىتسىزدىك ەڭسەسىن ەزىپ، كوكىرەگىنە قانا ورناتتى.
شىركەۋ ساعاتىنىڭ كۇمبىرى ەستىلگەن كەزدە ولار تاعى بىرنەشە قادام ىلگەرى باسقان. ساعاتتىڭ العاشقى سوققانىنان-اق وليۆەردىڭ جانىنداعىلار توقتاي قالىپ، دىبىس شىققان جاققا بۇرىلىپ قاراسقان.
— ساعات سەگىز بولدى، بيلل، — دەدى نەنسي ساعات كۇمبىرى باسىلعان سوڭ.
— ونىڭ نەسىن ايتاسىڭ. ءوزىم دە ەستىپ تۇرعام جوق پا؟ — دەپ جاۋاپ قاتتى سايكس.
— وسىنى انالار ەستىدى مە ەكەن، مەنىڭ سونى بىلگىم كەلىپ ەدى؟ — دەدى نەنسي.
— ارينە، ەستيدى، — دەدى سايكس. — ۆارفولومەي كۇنى مەنى ۇستاعاندا جارمەڭكەدە شيقىلداعانىن قۇلاعىم شالماعان ءبىر دە ءبىر كەرنەي قالعان ەمەس. سىرتتاعى شۋ مەن سالدىر-گۇلدىردەن قارعىس اتقىر ەسكى تۇرمەدەگى قۇلاققا ۇرعانداي تىنىشتىققا كۇيىنگەنىم سونشا، باسىمدى تەمىر ەسىككە سوعىپ، بىت-شىتىن شىعارعىم كەلدى.
— بەيشارالار-اي! — دەدى نەنسي ساعات سوعىپ جاتقان جاققا ءالى دە كوزىن تىگىپ. — ەح، بيلل، وزدەرى قانداي تاماشا جىگىتتەر ەدى!
— سەندەردىڭ، ايەلدەردىڭ ويلايتىندارىڭ تەك سول عانا عوي، — دەدى سايكس. — تاماشا جىگىتتەر دەۋىن. ءقازىر ولاردى ولىكتەر دەپ ەسەپتەي بەر. ياعني، ولار تۋرالى مىلجىڭداپ تا قاجەتى جوق.
وسى ءبىر كوڭىلدى ورنىنا تۇسىرەتىن سوزدەردى ايتۋ ارقىلى ميستەر سايكس كەۋدەسىندە ويانعان قىزعانىش وتىنا سۋ قۇيسا كەرەك، وليۆەردىڭ قولىن بۇرىنعىدان دا قاتتىراق قىسا ءتۇسىپ، ىلگەرى جۇرۋگە ءامىر ەتتى.
— ءبىر مينۋتقا توقتاي تۇرشى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردىڭىز. — ەگەر، بيلل، كەلەسى جولى ساعات سەگىزدى سوققاندا، دارعا تارتىلۋ كەزەگى ساعان قالسا، مەن بۇلايشا اسىقپاس ەدىم. سول ارانى توڭىرەكتەپ، ابدەن ءالىم قۇرىپ، مۇرتتاي ۇشقانىمشا، ءتىپتى جەردە قار جاتىپ، باسىما بۇركەنەرىم بولماعان كۇننىڭ وزىندە جۇرەر دە قويار ەدىم.
— ال ودان قانداي پايدا تۇسپەك؟ — دەپ سۇرادى سەزىمتالدىق اتاۋلىدان جۇرداي ميستەر سايكس. — ەگەر سەن ەگەۋ مەن جيىرما قۇلاش مىقتى ارقان اكەپ بەرە الماساڭ، ەلۋ ميل ارلى-بەرلى ءجۇردىڭ بە، ورنىڭدا قوزعالماستان تۇردىڭ با، ماعان كەلىپ-كەتەرى شامالى. كەتتىك، تەككە تۇرىپ، ۋاعىز تىڭدايتىن جەر بۇل ەمەس!
قىز قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى دە، ءشالىسىن قىمتانعان سوڭ، ولار ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتىستى. ءبىراق وليۆەر قىزدىڭ قولىنىڭ ءدىرىلىن سەزىپ كەلە جاتتى، ول گاز فونارىنىڭ جانىنان وتە بەرگەندە ونىڭ بەتىنە قاراپ ەدى، ولىكتىڭ جۇزىندەي قۇپ-قۋ ەكەن.
جارتى ساعاتتاي لاس تا، يەن كوشەلەرمەن جۇرگەن ولار اندا-ساندا عانا بىرەن-ساران جۇرگىنشىلەرگە كەزىگىپ قالىپ وتىردى، تۇرلەرىنە قاراعاندا، ولاردىڭ دا قوعامداعى ورنى ميستەر سايكستىكىندەي بولسا كەرەك. اقىرى ەسكى-قۇسقى الۋشىلاردىڭ دۇكەندەرى ءيىن تىرەسىپ تۇرعان وتە تار، لاس كوشەدەن كەلىپ شىقتى؛ يت ءتارىزى ءوز قىراعىلىعىنىڭ ەندى قاجەت ەمەستىگىن سەزسە كەرەك، ىلگەرى جۇگىرە جونەلدى دە جابىق تۇرعان ءبىر دۇكەننىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. قۇلاعالى تۇرعان ءۇيدىڭ ەسىگىنە جالعا بەرىلەدى دەگەن تاقتايشا قاعىلعان ەكەن، مۇنى اتام زاماننان تۇر دەپ ويلاپ قالۋعا بولارلىقتاي.
— ءبارى دە ورىنشا ەكەن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سايكس توڭىرەگىنە جايىمەن كوز تاستاپ.
نەنسي قاقپاققا ەڭكەيە بەرىپ ەدى، وليۆەر قوڭىراۋ ءۇنىن ەسىتتى. ولار كوشەنىڭ ارعى بەتىنە ءوتىپ، بىرنەشە مينۋت فونار تۇبىندە تۇرىپ قالدى. بىرەۋدىڭ تەرەزەنىڭ جاقتاۋىن كوتەرگەندەي دىبىسى ەستىلدى دە، ۇزاماي جايمەن عانا ەسىك اشىلدى. سونان سوڭ ميستەر سايكس پالەندەي قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان، قورقىپ تۇرعان بالانى جاعاسىنان الىپ، ۇشەۋى ۇيگە كىردى.
دالىزدە مۇلدە قاراڭعى بولاتىن. ولار وزدەرىن ۇيگە كىرگىزگەن ادام ەسىكتىڭ ىلگەگى مەن شىنجىرىن سالعانشا كۇتىپ تۇردى.
— بىرەۋ-مىرەۋ بار ما؟ — دەپ سۇرادى سايكس.
— ەشكىم دە جوق، — دەپ جاۋاپ بەردى الگى داۋىس.
وليۆەرگە بۇل داۋىستى بۇرىن دا ەستىگەن ءتارىزدى كورىندى.
— ال شال وسىندا ما؟ — دەپ سۇرادى قاراقشى.
— وسىندا، — دەپ جاۋاپ قاتتى داۋىس. — ءوزى ولەردەي شوشىنىپ قالعان. سەندەردىڭ كەلگەندەرىڭە قۋانار دەپ تۇرمىسىڭدار؟ ولاي بولا قويماس!
سويلەۋشىنىڭ جاۋاپ بەرۋ مانەرى، داۋىسى وليۆەرگە تانىس سياقتى كورىنگەنىمەن، قاراڭعىدا ونىڭ تىپتەن سۇلباسىن بايقاۋدىڭ ءوزى دە قيىن ەدى.
— جارىق جاقشى، — دەدى سايكس، — ايتپەسە موينىمىزدى ءۇزىپ، نەمەسە ءيتتى باسىپ كەتىپ جۇرەرمىز. ەگەر ونى باسىپ كەتە قالساڭدار، اياقتارىڭا يە بولىڭدار.
— ءسال كىدىرە تۇرىڭدار، ءقازىر جارىق قىلايىن، — دەدى داۋىس.
كەتىپ بارا جاتقان اياق دىبىسى ەستىلدى دە، سالدەن كەيىن دجەك داۋكينس، باسقاشا ايتقاندا ەپتى سۋايت پايدا بولدى. وڭ قولىندا جارىلعان تاياقتىڭ ۇشىنا قىستىرعان ماي شامى بار.
جاس جەنتلمەن وليۆەردى تانىعان بەلگىسى رەتىندە مىسقىلدى جىميىسپەن شەكتەلدى دە، كەلگەندەردى سوڭىنان ساتىمەن تومەن تۇسۋگە شاقىردى. بوس تۇرعان اس ۇيدەن ءوتىپ، جەر ءيىسى اڭقىپ تۇرعان الاسا بولمەگە كىرگەن ولاردى قارقىلداعان كۇلكى قارسى العان.
— وي، شىداي المايمىن، وي، ىشەگىم-اي، — دەپ شىڭعىردى ءجاسوسپىرىم چارلز بەيتس، بار داۋىسىمەن قارقىلداپ.
— مىنە ءوزى! وح، مىنە ونىڭ ءوزى! Ax، فەدجين، وزىنە ءبىر قاراڭىزشى. قاراڭىزشى دەيمىن، فەدجين! مەنىڭ شيپام ءبىتتى. ەرمەك تابىلدى-اۋ! ءاي، ابدەن قۇمارىمنان شىعا كۇلىپ العانشا، بىرەۋىڭ مەنى دەمەي تۇرىڭدارشى!
كوڭىلدىلىك ەركىنە قويماي، ابدەن شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن ءجاسوسپىرىم بەيتس ەدەنگە اۋناي كەتىپ، شەكسىلەسى قاتا اياعىن سەلتەڭدەتىپ، ءوزىنىڭ قۋانىشتى كوڭىل-كۇيىن وسىلايشا ءبىلدىردى. سونان سوڭ، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، سۋايتتىڭ قولىنان شىراق قىستىرىلعان تاياقتى جۇلىپ الىپ، وليۆەرگە ءتونىپ كەلىپ، ونى شىراينالدىرىپ قاراي باستاعان، ال بۇل ۋاقىتتا ەۆرەي تۇنگى قالپاعىن شەشىپ، ەسى شىققان بالاعا ءيىلىپ ءتاجىم ەتىپ جاتتى. ۇنەمى جابىرقاۋ جۇرەتىن جانە ىسكە كەدەرگى كەلتىرسە كوڭىلدى بولۋدان دا قاشقاقتايتىن سۋايت وسى ەكى ورتادا اسقان ىجداعاتتىلىقپەن وليۆەردىڭ قالتاسىن قاعىپ جاتقان.
— مۇنىڭ كيىمىنە قاراڭىز، فەدجين! — دەگەن چارلي، شىراعىن وليۆەردىڭ كۇرتەسىنە تىم جاقىنداتىپ جىبەرگەنى سونشالىق، كۇيدىرىپ جىبەرۋگە شاق قالدى. — كوستيۋمىنە قاراڭىز! جۇپ-جۇقا شۇعا، وتە اسەم تىگىلگەن. مىنە قىزىق! ونىڭ ۇستىنە كىتاپتارى جانە بار! مىناۋ ناعىز جەنتلمەن عوي، فەدجين!
— سەنى وسىنداي ادەمى كۇيدە كورگەنىمە اسا قۋانىشتىمىن، قىمباتتىم، — دەدى ەۆرەي، ەكىجۇزدىلىكپەن تاعزىم ەتىپ قويىپ.
— ءوزىڭنىڭ ءبىر كيەر كويلەگىڭدى بىلعاپ الماس ءۇشىن سۋايت ساعان باسقا كيىم بەرەر. سەن نەگە بىزگە ەشتەڭە جازبادىڭ، قىمباتتىم، نەگە ءوزىڭنىڭ كەلەتىنىڭدى ەسكەرتىپ قويمادىڭ؟ ءبىز ساعان قوناقاسىعا ىسسى بىردەڭە دايارلاپ قويار ەدىك قوي.
وسى ارادا فەدجيننىڭ ءوزىنىڭ كوڭىلى كوتەرىلگەندىگىنە ءجاسوسپىرىم بەيتس قايتادان قارقىلداپ قويا بەرگەن، تىپتەن سۋايت تا كۇلىمسىرەدى، ءبىراق ءدال وسى ساتتە سۋايت بەس فۋنتتىق بيلەتتى سۋىرىپ العان ەدى، ونىڭ كۇلكىسىن شاقىرعان ءازىل مە، بولماسا مىنا تابىسى ما مۇنى بولجاي قويۋ وڭاي ەمەس-تى.
— ەي، مۇنىسى نەسى تاعى؟ — دەپ سۇرادى سايكس ەۆرەي بيلەتتى شاپ بەرگەندە، ىلگەرى ۇمتىلىپ. — بۇل ماعان تيەسىلى، فەدجين.
— جوق، جوق، قىمباتتىم! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ەۆرەي. — بۇل مەنىكى، بيلل، مەنىكى. ءسىز كىتاپتاردى الاسىز.
— ولاي بولا قويماس! — دەدى بيلل سايكس، بىردەڭەگە بەكىنگەن تۇرمەن شلياپاسىن كيە بەرىپ. — بۇل نەنسي ەكەۋىمىزگە ءتيىستى، ايتپەسە مەن بالانى قايتا اپارىپ تاستايمىن.
ەۆرەي ءدىر ەتە قالدى. وليۆەردىڭ دە تۇلا بويى ءدىر ەتكەن، تەك باسقاداي سەبەپتەن: مۇمكىن، ءوزىن قايتا اپارىپ سالار دەگەن ءۇمىت قىلاڭ ەتكەن-دى.
— اكەلىڭىز بەرى! ەستيمىسىز! — دەدى سايكس.
— مۇنىڭىز ادىلدىك ەمەس، بيلل. سولاي ەمەس پە، نەنسي، — دەپ سۇرادى ەۆرەي.
— ادىلدىك بولسىن، بولماسىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سايكس، — اكەلىڭىز دەگەن سوڭ، اكەلىڭىز. نەلىكتەن ءسىز نەنسي ەكەۋىمىزدىڭ مىندەتىمىز ءسىزدىڭ كىناڭىزدان قولعا ءتۇسىپ قالعان بالالاردى كوشە-كوشەدەن قاڭعىرىپ ىزدەپ، ۇرلاپ اكەلۋ دەپ ويلايسىز؟ اكەل اقشانى بەرى، ساراڭ كارى قاڭقا! ەستيمىسىڭ!
انانى وسىلايشا ۇيالتقان سوڭ ميستەر سايكس ەۆرەيدىڭ باس بارماعى مەن سۇق ساۋساعىنىڭ اراسىندا قىسۋلى تۇرعان بيلەتتى جۇلىپ الدى دا، شالدىڭ بەتىنە ءمىز باقپاستان قاراپ تۇرىپ، اقشانى مۇقيات بۇكتەپ، ورامالىنا ءتۇيىپ قويدى.
— بۇل ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىز ءۇشىن، — دەدى سايكس، — ياعني ەكى ەسە كوپ بولۋعا ءتيىس. ەگەر ءسىز وقۋعا قۇمار بولساڭىز، كىتاپتاردى وزىڭىزدە قالدىرۋىڭىزعا بولادى. ايتپەسە ساتىپ جىبەرىڭىز.
— قانداي ادەمى ەدى وزدەرى! — دەدى چارلي بەيتس بەت-اۋزىن تىرجيتىپ، كىتاپتاردىڭ بىرەۋىن وقىپ تۇرعانداي كەلبەت تانىتىپ.
— وقۋعا قىزىق ەمەس پە، سولاي عوي، وليۆەر؟
بارشا جاعدايدىڭ تەك كۇلكىلى جاعىن بايقاي قويۋعا قابىلەتتى ءجاسوسپىرىم بەيتس ءوز ازاپتاۋشىلارىنا وليۆەردىڭ قاندايلىق قايعىمەن قاراعانىن كورىپ، بۇرىنعىدان دا ەسىرىك كوڭىلدى حالگە ءتۇستى.
— بۇل كىتاپتار قارت جەنتلمەندىكى! — دەپ قولىن جايا داۋىستاپ جىبەردى وليۆەر. — مەن ەسىمنەن اداسىپ، ساندىراقتاپ ولگەلى جاتقاندا باۋىرىنا باسىپ كۇتكەن، مەيىرىمدى، ىزگى قارت جەنتلمەندىكى! سىزدەردەن جالىنىپ سۇرايتىنىم، وعان كىتاپتارىن دا، اقشاسىن دا قايتارىپ جىبەرە كورىڭىزدەر! مەنى ءوزىم ولگەنشە وسىندا ۇستاي بەرىڭىزدەر، ءبىراق الگىلەردى كەرى قايتارىڭىزدار. ايتپەسە، ول مەنى ۇرلاپ كەتتى دەپ ويلاپ قالار. كارى لەدي دە، ماعان قامقورلىق جاساعانداردىڭ بارلىعى دا مەنى ۇرى دەپ ويلايدى عوي! مەنى اياي كورىڭىزدەر، كەرى قايتارىڭىزدار الگىلەردى!
جۇرەگىن شەكسىز مۇڭ جايلاعان وليۆەر وسى سوزدەردى ايتقان سوڭ، ەۆرەيدىڭ اياعىنا قۇلاي كەتىپ، شاراسىزدانا ساۋساعىن سىتىرلاتتى.
— بالا دۇرىس ايتىپ تۇر، — دەدى فەدجين توڭىرەگىنە ۇرلانا كوز تاستاپ، جۇندەس قاباعىن تۇيە سويلەپ.
— سەنىكى راس، وليۆەر، سەنىكى راس: ولار، ارينە، سەنى ۇرلاپ اكەتتى دەپ ويلايدى. حا-حا! — دەپ مىرس ەتىپ كۇلدى ەۆرەي، قولىن ۋقالاپ. — ءبىز قانشاما ارەكەتتەنگەنمەن، بۇدان ارتىق تابىسقا جەتە دە الماس ەدىك.
— ارينە، جەتە الماس ەدىك، — دەپ قوستادى ونى سايكس. — كىتاپتاردى قولتىعىنا قىسقان مۇنى كلەركەنۋەلدە كورگەننەن-اق مەن ءبارىن تۇسىنگەم. ءبارى دە دۇرىس. الگى ادامدار جۇرەگى جۇمساق پەرىشتەلەر عوي، ايتپەسە، مۇنى ءوز ۇيلەرىنە كىرگىزەر مە ەدى؟ ولار سوتپەن سويلەسۋگە تۋرا كەلىپ، اقىرى مۇنى كاتورگاعا ايداپ جىبەرەر دەگەن قاۋىپپەن بۇل جونىندە انىقتامالار جيا قويماس. ءقازىر بۇل ءقاۋىپسىز جاعدايدا.
وسى اڭگىمە بولىپ جاتقاندا وليۆەر مىنا جاعدايدان ەشنارسە ۇعىنا الماعانداي بىرىنەن ەكىنشىسىنە كوزىن اۋدارا بەرگەن؛ ءبىراق بيلل سايكس ءۇنسىز قالعان ساتتە، كەنەتتەن ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ءوزىن-وزى ۇعىنباستان بولمەدەن اتا جونەلگەن، قۇلىنداعى داۋىسى قۇراققا جەتىپ، ويبايلاپ جاردەمگە شاقىرىپ، ەسكى ءۇيدىڭ ءىشىن جاڭعىرىقتىرىپ جىبەردى.
— ءيتىڭدى ۇستا، بيلل! — دەپ ايقايلادى تۇرا ۇمتىلىپ ەسىكتى جاۋىپ العان نەنسي، ەۆرەي مەن ەكى ۇرى قۋعىنعا جونەلگەن سوڭ. — ءيتىڭدى ۇستا! ول بالانىڭ پارشا-پارشاسىن شىعارار!
— وعان سول كەرەك! — دەپ ايقايلادى سايكس، قىزدىڭ قولىنان جۇلقىنىپ شىعۋعا تىرىسىپ. — كەت ءارى، ايتپەسە قابىرعاعا سوعىپ، باسىڭنىڭ مىج-تىجىن شىعارام!
— ماعان ءبارىبىر، بيلل، ماعان ءبارىبىر! — دەپ ايقايلادى قىز، بار كۇشىمەن وعان جابىسىپ. — سەن مەنى ولتىرگەنشە، يتىڭە بالانى تالاتا قويماسپىن!
— تالاتپاسسىڭ! — دەدى ءتىسىن شاقىر ەتكىزگەن سايكس. — ەگەر جابىسىپ قالماساڭ، ءوز ايتقانىڭدى دا ىستەيمىن!
قاراقشى قىزدى بولمەنىڭ ەكىنشى جاعىنا لاقتىرىپ جىبەرگەنشە، وليۆەردى سۇيرەلەپ، ەۆرەي مەن ەكى بالا دا ورالعان ەدى.
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سۇرادى فەدجين جان-جاعىنا جالتاقتاپ.
— شاماسى، مىنا قىز اقىلىنان اداسسا كەرەك، — دەپ جىندانا ءتىل قاتتى سايكس.
— جوق، ول ەسىنەن اداسا قويعان جوق، — دەدى قۇپ-قۋ بوپ كەتكەن نەنسي، الگى الىس-جۇلىستان كەيىن ەكى يىنىنەن دەمىن ازەر الىپ. — جوق، ول اقىلىنان اداسقان جوق، فەدجين، ولاي ويلاماڭىز!
— جارار، سابىر ەت، ەستيمىسىڭ؟ — دەدى ەۆرەي قىزعا زارلەنە كوز تاستاپ.
— جوق، مەن ولاي ەتە الماسپىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى نەنسي، داۋسىن كوتەرىپ. — ال، ءسىز بۇعان نە ايتاسىز؟
ميستەر فەدجين نەنسي تارىزدىلەردىڭ ءداستۇرى، مىنەز-قۇلقىمەن جەتكىلىكتى دارەجەدە تانىس ەدى دە، ونىمەن ءدال قازىرگى مەنى جالعاستىرۋدىڭ ءقاۋىپسىز ەمەستىگىن دە بىلەتىن. تۇرعانداردىڭ كوڭىلىن باسقا جاققا اۋدارۋ ماقساتىمەن ول وليۆەرگە بۇرىلدى.
— ءسويتىپ، سەن قاشىپ كەتپەك بولدىڭ عوي، قىمباتتىم، سولاي ما؟ — دەدى ەۆرەي وشاق باسىندا جاتقان تاياقتى قولىنا الا بەرىپ. — سولاي ەمەس پە؟
وليۆەر ەشتەڭە دەمەدى. ەۆرەيدىڭ ءار قيمىلىن باققان ول ەنتىگىپ دەم الادى.
— جاردەمگە شاقىرماق بولدىڭ، پوليسيانى شاقىرعىڭ كەلدى، ءا؟ — دەپ مىسقىلدادى ەۆرەي بالانى قولىنان شاپ بەرىپ. — ءبىز ءقازىر ونداي جىنىڭدى قاعىپ الامىز، جاس جەنتلمەن!
ەۆرەي وليۆەردى ارقادان قاتتى سالىپ جىبەردى، ەكىنشى مارتە سىلتەي بەرىپ ەدى، ءبىراق قىز ىلگەرى ۇمتىلىپ، تاياعىن جۇلىپ الدى. قىزدىڭ تاياقتى وتقا بار پارمەنىمەن اتىپ ۇرعاندىعى سونشا، جايناپ جاتقان شوقتار ەدەنگە شاشىلدى.
— مۇندايعا قاراپ تۇرۋعا قۇلقىم جوق، فەدجين، — دەپ ايقايلادى قىز. — بالا بولسا قولدارىڭدا، ودان ارتىق نە كەرەك؟ تيىسپەڭدەر وعان، تيىسپەڭدەر، ايتپەسە، دار تۇزاعىنا مەرزىمىنەن بۇرىنىراق ىلىكسەم دە بىرەۋىڭدى جالپاڭنان تۇسىرەم.
وسىلاي ايبات شەككەن قىز ەدەندى ءبىر تەۋىپ، ەرىنىن جىمقىرىپ، جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، كوزىن ەۆرەيدىڭ قاسىنداعى قاراقشىعا اۋدارعان؛ بەت-جۇزى دولدانعاندىقتان ولىكتىكىندەي قۋارىپ كەتكەن.
— اح، نەنسي! — دەدى ەۆرەي باسۋ ايتقان داۋىسپەن، ميستەر سايكسكە قىسىلا-قىمتىرىلا قاراپ قويىپ. — سەن بۇگىن بۇرىنعىدان الدەقايدا اقىلدىسىڭ. حا-حا! قىمباتتىم، سەن ءوز ءرولىڭدى كەرەمەت ويناپ تۇرسىڭ.
— سولاي ما! — دەدى قىز. — ساقتانىڭدار، مەن تىم قاتتىراق ويناپ كەتىپ جۇرمەيىن. ەگەر ولاي بولا قالسا، سىزگە قيىن تيەدى، فەدجين، مەن سىزگە الدىن-الا ەسكەرتەيىن، مەنەن نەعۇرلىم اۋلاعىراق جۇرگەنىڭىز ابزال.
شەكتەن شىعا دولدانعان ايەلمەن، اسىرەسە ونى ەسىرىكتىك پەن اشىنۋ بيلەگەن ساتتە، قاقتىعىسا قويۋعا كەزكەلگەن ەركەكتىڭ ءداتى شىداپ بەرمەيدى. نەنسيدىڭ قاتتى اشىنعاندىعىنا نانباعان كەيىپ كورسەتىپ، ەكىجۇزدىلەنۋدىڭ ەشبىر پايداسى جوقتىعىن ەۆرەي ۇعىندى، سوندىقتان ەرىكسىز كەيىن شەگىنىپ، سايكسكە ەندىگى اڭگىمەنى جالعاۋ ساعان تيەسىلى دەگەندەي ءارى جالتاقتاۋ، ءارى قورقاقتاۋ كوز تاستاعان-دى.
بۇل جالىنىشتى كوزقاراستى تۇسىنگەن سايكس، ەگەر ميسس نەنسيدى دەرەۋ ساباسىنا تۇسىرمەسە، شاماسى وركوكىرەكتىگى مەن بەدەلىنە نۇقسان كەلەرىن سەزىنسە كەرەك، بالاعات ءسوز بەن قارعىسىن ۇيىپ-توگىپ، اۋزىنان جىنىن شاشتى. ءبىراق وسىلاردىڭ بارلىعى باعىتتالعان ادامعا مۇنىڭ تيتتەي دە اسەرى بولماعانىن كورگەن سوڭ، ول بۇدان گورى ءتيىمدى تاسىلگە كوشكەن.
— بۇل نە بولعاندىعى سوندا؟ — دەدى سايكس، ءوز ساۋالىن كىسى ديدارىنىڭ ادەمى بولىگىنە ارنالعان كەڭ تاراعان قارعىسپەن تۇزدىقتان؛ ەگەر وسى قارعىستىڭ تىم قۇرىعاندا ەلۋ مىڭنان ءبىرىن ىسكە اسىرا قالعاندا بار ما، سۋ قاراڭعى سوقىرلىق، دەگەن قىزىلشا اۋرۋى سياقتى كەڭ تاراعان ناۋقاس بولىپ شىعا كەلەر ەدى. — بۇل نە بولعانى سوندا؟ وسى جەردە ورتەنىپ ولەيىن! سەن ءوزىڭنىڭ كىم، نە ەكەنىڭدى بىلەسىڭ بە، وسى؟
— ءيا، مەن ونىڭ ءبارىن دە بىلەم، — دەپ جاۋاپ قاتتىڭىز، ەسىرىكتەنە ساقىلداپ، باسىن شايقاپ، جورتا نەمقۇرايلى بولۋعا تىرىسىن.
— ال ەگەر ولاي بولسا، ايقايىڭدى دوعار، — دەدى سايكس، يتىنە ءتىل قاتىپ ۇيرەنگەن گۇجىلدەك داۋىسىمەن، — ايتپەسە، ۇزاق ۋاقىتقا وڭەشىڭدى تىعىندارمىن.
قىز ودان ءارى جىندانا ساق-ساق كۇلدى، سايكسكە جىلدام كوزىن تاستاپ، تەرىس قاراپ كەتتى دە، ەرنىن قاتتى قىرشىپ العاندىعى سونشا، قانى شىعىپ كەتتى.
— ايتارى جوق، كەرەمەت-اق!— دەن قوسىپ قويدى سايكس جەككورىنىشتى پىشىنمەن قىزدىڭ ءون-بويىن شولىپ ءوتىپ.— ادام سۇيگىشتەر مەن قايىرىمدىلاردىڭ قاتارىنا سەنىڭ عانا شىعۋىڭ قالىپ ەدى. جاڭا عانا ءوزىڭ بالا دەن اتاعانىڭمەن دوس بولۋعا ەڭ لايىقتىنىڭ ءوزى سەنسىڭ!
— بۇل راس ءسوز، قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي ءوزى كومەكتەسسىن! — دەپ اشىنا سويلەدى قىز. — بالانى مۇندا سۇيرەپ كەلگەننەن گورى كوشەدە تىراپاي اسىپ قالسام، نەمەسە بۇگىن عانا جاندارىنان وتكەندەرمەن ورىن الماستىرسام ەتتى! ەندى ول بۇگىنگى كەشتەن باستان ۇرى، وتىرىكشى، سايتان، نە بولۋعا ءتيىس بولسا سونىڭ ءبارى بولۋعا مىندەتتى. وڭباعان شالعا وسىنىڭ ءوزى از بولعانداي، بالاعا نەلىكتەن قول تيگىزۋى كەرەك؟
— جەتەر، جەتەر، — دەپ سايكسكە باسۋ ايتتى ەۆرەي، بولىپ جاتقاننىڭ بارىنە ءجىتى كوز تاستاپ تۇرعان بالالاردى نۇقسان. — ءبىز سىپايى سويلەسۋگە ءتيىسپىز، بيلل، سىپايى.
— سىپايى سويلەسۋ مە؟! — جىنى ابدەن قايناعان قىزدىڭ جۇزىنە قاراۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى ەدى. — سىپايى سويلەس دەيمىسىڭ، وڭباعان! ءيا، سەندەر مەنەن سىپايى ءسوز ەستۋگە تۇراسىڭدار! Meن مىنانىڭ جارتى جاسىنداي شاعىمدا سەندەر ءۇشىن ۇرلىق ىستەدىم! — قىز وليۆەردى كورسەتتى. — وسى كاسىپپەن اينالىسىپ سەندەرگە ون ەكى جىل قىزمەت ەتتىم. سەندەر مۇنى بىلەسىڭدەر مە؟ ايتىڭدارشى كانى! بىلەسىڭدەر مە دەيمىن؟
— بولدى، بولدى! — ەۆرەي قىزدى ساباسىنا تۇسىرۋگە ارەكەتتەندى. — سولاي ەكەنى سولاي، ءبىراق سەن نانىڭدى سونىمەن تاۋىپ ءجۇرسىڭ عوي.
— ءيا، ءيا! — دەپ ءىلىپ اكەتتى قىز؛ ول سويلەپ تۇرعان جوق، شىڭعىرىپ تۇر — سوزدەر دەگەن تاسقىن سۋداي اقتارىلىپ جاتىر. — سولاي ءومىر سۇرەم... سۋىق، سىزدى، لاس كوشەلەر — مەنىڭ ءۇيىم! ال ءسىز — كوپ جىل بۇرىن مەنى سول كوشەگە قۋىپ شىققان، ەندى ولە-ولگەنشە، كۇنى-تۇنى سولاي ۇستايتىن سۇمىرايسىز...
— مەن ساعان ءقازىر كورەسىنى كورسەتەيىن! — دەپ قىزدىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى مىنا كىنالاۋ جىنىنا تيگەن ەۆرەي. — ەگەر تاعى بىردەڭە دەسەڭ، مەن سەنىڭ جانىڭدى شىعارام!
قىز باسقاداي ەشتەڭە ايتپادى؛ ول دولدانا شاشىن جۇلىپ، ەۆرەيگە وقتاي اتىلعاندىعى سونشا، ەگەر سايكس وڭتايى كەلگەندە قولىنان ۇستاي الماعاندا شالدىڭ بەتىنە ءوز كەگىنىڭ ءىزىن قالدىرىپ ۇلگىرەر ەدى، وسىدان كەيىن بوسانىپ شىقپاق بولىپ، بىرنەشە مارتە ارەكەتتەندى دە، ەسىنەن تانىپ قالدى.
— ەندى بارلىعى ورىن-ورنىنا كەلدى، — دەدى سايكس قىزدى بولمەنىڭ بۇرىشىنا جاتقىزا بەرىپ. — جىندانعان شاقتا بار ما، قولىنىڭ كۇشىنە تاڭ قالماسقا شاراڭ جوق.
ابىگەر باسىلعان سوڭ، بويى جەڭىلدەگەن ەۆرەي ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ، جىميىپ قويدى؛ ءبىراق وعان دا، سايكسكە دە، يتكە دە، بالالارعا دا وسىنىڭ ءبارى ءوز كاسىپتەرىمەن بايلانىستى كۇندەلىكتى وقيعا سياقتى كورىنگەن.
— ايەلدەرمەن ىستەس بولعاننىڭ ءبىر جامانى وسى، — دەدى ەۆرەي تاياعىن ورنىنا قويا بەرىپ، — ءبىراق ولار قۋ بولادى، ال ءبىزدىڭ كاسىپتە ولارسىز قادام باسا المايسىڭ... چارلي، وليۆەرگە توسەگىن كورسەتە قويشى.
— مەنىڭشە، فەدجين، وعان ءساندى كوستيۋمىن ەرتەڭ كيۋدىڭ قاجەتى جوق سياقتى، — دەدى چارلي بەيتس.
— ارينە، — دەپ جاۋاپ بەردى ەۆرەي ىرجيىپ.
وزىنە جۇكتەلگەن تاپسىرماعا قۋانعان پىشىنمەن ءجاسوسپىرىم بەيتس ۇشى جارىلعان تاياقتى الا سالىپ، وليۆەردى بۇرىن ءوزى ۇيىقتاعان، ىشىندە ەكى-ۇش توسەنىش جاتقان جاپسارلاس اس ءۇي — بولمەسىنە ەرتىپ الىپ باردى. وسى ارادا كۇلكىسىن تىيا الماي سەلك-سەلك ەتكەن ول ميستەر براۋنلوۋدىڭ، ۇيىندە وليۆەر شىن ىقىلاسىمەن تاستاعان ەسكى كويلەكتى الىپ شىقتى؛ ساتىپ العان ەۆرەي فەدجينگە كەزدەيسوق كورسەتكەن وسى كويلەك وليۆەردىڭ پانالاعان جەرىن انىقتاۋعا جەتەلەگەن ءجىپتىڭ ءبىر ۇشى بولعان ەدى.
— مەرەكەلىك كوستيۋمىڭدى شەشە عوي، — دەدى چارلي، — مەن ونى فەدجينگە بەرەم، ونىڭ قولىندا دۇرىس ساقتالادى. وي، قىزىق-اي!
سورلى وليۆەر قۇلىقسىزداۋ كونە بەرگەن. ءجاسوسپىرىم
بەيتس جاڭا كوستيۋمدى بۇكتەپ، قولتىعىنا قىستى دا وليۆەردى تاس قاراڭعىدا قالدىرىپ، بولمەدەن شىعىپ، ەسىكتى جاۋىپ كەتتى.
ءچارليدىڭ قارقىلداعان كۇلكىسى مەن قۇربىسىنىڭ ەسىن جيعىزۋ ءۇشىن بەتىنە سۋ سەۋىپ، باسقا دا قولعابىستار كورسەتىپ جاتقان بەيتستىڭ داۋىسى وليۆەردەن گورى باقىتتىراق جاعدايدا جۇرگەن كوپتەگەن ادامداردىڭ ۇيقىسىن شايداي اشار ەدى. ءبىراق بالانىڭ دىمى قۇرىپ، ابدەن سىلىكپەسى شىققان ەدى، ول قاتتى ۇيىقتاپ كەتتى.
XVII تاراۋ
تاعدىر وليۆەردى وكشەلەپ، ونى اشكەرەلەۋ ءۇشىن لوندونعا ۇلى ادامدى اكەلەدى
شوشقانىڭ ءتوسى ءبىر ماي ءبىر ەت قاباتىنان تۇراتىندىعى ءتارىزدى، تەاترداعى قالىپتاسقان قاندى مەلودرامالاردا تراگەديالىك، ساحنالار كومەديالىق ساحنامەن بۇلجىماس تارتىپپەن الماسىپ وتىرادى. بۇعاۋعا تۇسكەن باقىتسىز قاھارمان سابان توسەككە زار بولىپ قالادى؛ ال كەلەسى ساحنادا ونىڭ سەنىمدى، ءبىراق بولعان ىستەن حابارى جوق، قارۋ كوتەرۋشىسى كورەرمەندەردى كۇلدىرگى انمەن قارىق قىلادى. جۇرەگىمىز ءدىر-دىر ەتىپ كەيىپكەر قىزدىڭ تاكاپپار دا قاتال بارونعا كىرىپتار بولىپ قالعانىن كورەمىز، ءومىرى مەن ار-ۇياتىنا قاتارىنان قاتەر تونەدى، ءومىرىن قيىپ، ارىن ساقتاپ قالۋ ماقساتىمەن قىز قانجار سۋىرادى، مازاسىزدانۋىمىز شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن كەزدە، كەنەتتەن، ىسقىرىق ەستىلەدى دە، ءبىز دەرەۋ قورعاننىڭ اتشاپتىرىم زالىنا تاپ بولامىز، وندا ساقالىن اق شالعان سايقىمازاق كۇلدىرگى ءاندى كەز كەلگەن جەردەن: شىركەۋ كۇمبەزىنىڭ استىنان، سارايلاردان شىعا كەلەتىن وزىنەن دە كۇلدىرگىمەن قوسىلىپ ايتىپ بەرەدى، سونان سوڭ، جاقتارى سونبەستەن الگى ءاندى شىرقاپ، توپ-توبىمەن ەل كەزىپ كەتەدى.
مۇنداي وزگەرىستەر تۇرپايى-اق، دەگەنمەن العاشقى تۇيسىككە بولماسا بۇلار شىندىققا ءبىر تابان جاقىن كەلەدى. ومىردە ءتۇرلى تاعامدار مايىسىپ تۇرعان ستولدان اجال توسەگىنە جانە قارالى كەيىپتەن مەرەكەلىك كيىمگە كوشە قويۋ پالەندەي تاڭدانارلىق قۇبىلىس ەمەس، تەك ومىردە ءبىز ەنجار كورەرمەندەر ەمەس، بەلسەندى اكتەرمىز، ءتۇپ نەگىزگى ايىرماشىلىق تا وسىندا جاتىر. تەاتردا اكتەرلار قۇمارلىقتىڭ سۇراپىل ويانۋى مەن سەزىمنىڭ كۇرت وزگەرىسىنە ءمان بەرە بەرمەيدى، ال بۇل قاراپايىم كورەرمەن كوزىنە ۇرسىپ-سوگۋگە تۇرارلىق، شامادان تىس ءارى تۇرپايى بولىپ تۇسەدى.
كورىنىستىڭ كەنەتتەن اۋىسۋى جانە ۋاقىت پەن ورىننىڭ جىلدام وزگەرۋى كىتاپتاردا تەك كوپ جىلعى داستۇرگە بايلانىستى عانا قۇرمەتتەلمەي، سونداي-اق جازۋشىنىڭ ۇلى شەبەرلىگىنىڭ دالەلى دە بولىپ ەسەپتەلىپ كەلەدى — جازۋشى ونەرىن ءوز كەيىپكەرلەرىن ءار تاراۋدىڭ سوڭىندا قانداي قيىن-قىستاۋ جاعدايلارعا تاپ قىلۋىنا قاراپ باعالايدى،— تاراۋداعى وسى قىسقا قىستىرما مۇمكىن قاجەتسىز بوپ تا شىعۋى. ونداي جاعدايدا بۇل وقيعانىڭ وليۆەر تۆيست دۇنيەگە كەلگەن قالاعا قايتىپ ورالعاندىعىن بىلدىرەتىن سىپايى يشاراسى رەتىندە قابىلدانسىن: سوندىقتان دا وقىرمان بۇل ساپارعا اتتانۋعا ناقتىلى، بايىپتى سەبەپتەر بار ەكەندىگىنە نانسىن، ايتپەسە وعان بۇل ساياحاتقا شىعۋدى ۇسىنباس تا ەدىك.
تاڭەرتەڭ ەرتەلەتىپ جۇمىس ءۇيىنىڭ قاقپاسىنان شىققان ميستەر بامبل سالتاناتتى پىشىنمەن ماڭعازدانا اياعىن نىق باسىپ، حايستريتكە بەت الدى. بيدل دارەجەسىنىڭ شۋاعىنا جىلىنعان ونىڭ ءجۇزى جايناپ كەتكەن؛ ءۇشبۇرىشتى قالپاعىنداعى جانە شينەلىندەگى جىلتىراۋىقتارى تاڭعى كۇننىڭ ساۋلەسىمەن جالت-جۇلت ەتەدى؛ دەنساۋلىعى تەمىردەي جانە قۇدىرەتىنىڭ قۋاتىنا كوڭىلى سەمىرگەن ول قولىنداعى تاياعىن ەرەكشە جىگەرلەنە قىسىپ العان. ميستەر بامبل ءارقاشاندا باسىن جوعارى ۇستايتىن، ال بۇگىنگى تاڭدا بۇرىنعىسىنان دا بيىگىرەك ۇستاپ كەلەدى. الاڭعاسارلاۋ كوزقاراسى مەن تاكاپپارلاۋ ءتۇرى بايقامپاز وقۋشىنى ءبيدلدىڭ باسى سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋگە قيىن تەرەڭ ويلارعا تولى ەكەن دەگەندى بىلدىرگەندەي.
ميستەر بامبل ۇساق-تۇيەك ساتۋشىلارمەن دە، قاسىنان وتە بەرگەندە وزىنە قۇرمەتپەن تىلدەسكەندەرمەن دە توقتاپ، اڭگىمەلەسىپ جاتپادى. ولاردىڭ امان-سالەمدەرىنە ول تەك قولىنىڭ قيمىلىمەن جاۋاپ قايىرىپ، ءوزىنىڭ قۇدىرەتتى قادامىن ميسسيس مانن قايىرشى جەتىمەكتەردى پريحودقا ءتان قامقورلىقپەن باعىپ-قاعىپ جاتقان فەرماعا جەتكەنشە باياۋلاتقان جوق.
— وسى ءبيدلدى سايتان السا ەتتى! —دەدى ميسسيس مانن باقتىڭ ەسىگىن قاعىپ جاتقان وزىنە تانىس داۋىستى ەستىگەن سوڭ. — مۇنداي قۇلقىن سارىدەن ودان باسقا كىم كەلسىن... اح، ميستەر بامبل، بۇل كەلگەن ءسىز بە؟ قۇدايىم-اي، قانداي باقىت! قوناق ۇيگە ءجۇرىڭىز، سەر، وتىنەمىن سىزدەن!
ءسوزدىڭ ءبىرىنشى بولىگى سيۋزەنگە، ال شاتتانعان داۋرىقپا بولىگى ميستەر بامبلعا ارنالعان ەدى؛ ادەمى لەدي باقتىڭ ەسىگىن اشىپ، زور قۇرمەتپەن، جالباڭ قاعىپ ونى ۇيگە ەرتىپ كىردى.
— ميسسيس مانن، — دەپ ءسوزىن باستادى ميستەر بامبل قايداعى ءبىر ارسىز سياقتى كرەسلوعا وتىرا، نەمەسە قۇلاي كەتپەي، جايىمەن اقىرىن عانا جايعاسا بەرىپ، — ميسسيس مانن، قايىرلى تاڭ!
— سىزگە دە قايىرلى تاڭ تىلەيمىن، سەر، — ميسسيس مانن ءجۇزى جايناپ جاۋاپ قايىردى. — ءحالىڭىز جاقسى بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن.
— ەپتەپ-سەپتەپ، ميسسيس مانن، — دەپ جاۋاپ قاتتى بيدل. — پريحود تىرلىگى دەگەن راۋشان گۇلدەن ورگەن توسەك ەمەس، ميسسيس مانن.
— اح، بۇل راس ءسوز، ميستەر بامبل! —دەپ ءىلىپ اكەتتى لەدي.
ەگەر وسى ءسوزدى بەيشارا جەتىمەكتەر ەستىپ قالعاندا عوي، حورمەن قايتالاپ شىعاتىنىنا كۇمان جوق ەدى.
— پريحود ءومىرى، سۋدارىنيا، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر بامبل ستولدى تاياعىمەن ءبىر سالىپ قاپ، — قام-قايعىعا، جاعىمسىز جايتتارعا جانە اۋىر جۇمىسقا تولى تىرلىك، ءبىراق ايتارىم، ازاپ شەگۋ بارشا قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ماڭدايىنا جازىلعان.
ميسسيس مانن ءبيدلدىڭ ايتقىسى كەلگەنىنىڭ تۇگىنە تۇسىنبەسە دە كوڭىل بىلدىرە قولىن جايىپ، كۇرسىنىپ قويدى.
— ەح، شىنىندا دا كۇرسىنۋگە تۇرارلىق، ميسسيس مانن، — دەدى بيدل.
ءوز ىستەگەنىنىڭ دۇرىستىعىنا كوزى جەتكەن ميسسيس مانن قوعام قايراتكەرىنىڭ كوڭىلىن تۋرا تاۋىپ تاعى ءبىر مارتە كۇرسىنىپ قويدى، ال اناۋ بولسا ءۇشبۇرىشتى قالپاعىنا قاتۋلانا كوز تاستاۋ ارقىلى وزىنەن ءوزى ماساتتانعان كۇلكىسىن جاسىرىپ:
— ميسسيس مانن، مەن لوندونعا جۇرەمىن،— دەدى.
— اح، قۇدايىم-اي، ميستەر بامبل! —دەپ شەگىنشەكتەي بەرە، داۋىستاپ جىبەردى ميسسيس مانن.
— لوندونعا، سۋدارىنيا، — دەپ قايتالادى قايسار بيدل. — پوچتا كۇيمەسىمەن. مەن جانە ەكى كەدەي شارۋا، ميسسيس مانن. وتىرىقشىلدىققا بايلانىستى سوت پروسەسى بولعالى تۇر، ءسويتىپ كەڭەس ماعان، ماعان، ميسسيس مانن، كلەركەنۋەلدەگى توقساندىق سەسسيادا وسى ءىس جونىندە انىقتاما بەرۋدى جۇكتەدى. ەندى مەنىڭ قاۋىپتەنەتىنىم، — دەپ ماڭعازدانا ءسوزىن جالعادى ميستەر بامبل، — كلەركەنۋەلدەگى سوتتاعىلار مەنىمەن جاعالاسام دەپ ارانداپ قالىپ جۇرمەسە دەيمىن.
— اح، ولارعا تىم قاتال بولماي-اق قويساڭىز ەتتى، سەر! — دەپ ۇرلانا سويلەدى ميسسيس مانن.
— بۇعان كلەركەنۋەل سەسسياسىنداعى سوتتاردىڭ وزدەرى كىنالى، سۋدارىنيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل. — ەگەر ءىس ولاردىڭ ويلاعاندارىنان گورى قيىنىراق ارناعا بەت السا، وندا وزدەرىنە وزدەرىنىڭ العىس ايتقاندارى وڭدى!
ميستەر بامبل ايتقان وسى ءبىر ءزىلدى سوزدە سونشاما بەل شەشە كىرىسۋشىلىك، بورىشىن سونشالىق تۇسىنۋشىلىك جاتتى دا، ميسسيس مانن شىنىمەن-اق شوشىنىپ قالعان ەدى.
اقىرى ول:
— سىزدەر كۇيمەمەن كەتەسىزدەر مە، سەر؟ ال مەن الگى قايىرشىلاردى اربامەن اتتاندىراتىن بولار دەپ ويلاۋشى ەم، — دەدى.
— ەگەر ولار ناۋقاس بولعان جاعدايدا، ميسسيس مانن، — دەدى بيدل. — جاۋىندى كۇندەرى ءبىز اۋرۋلاردى سۋىق ءتيىپ قالماسىن دەپ اشىق اربامەن جونەلتەمىز.
— و، — دەدى ميسسيس مانن.
— Kepi ورالاتىن كۇيمە الگى ەكەۋىن اپارۋعا كەلىسىپ وتىر، ونىڭ ۇستىنە جوندەم باعامەن، — دەدى ميستەر بامبل. — ەگەر ولاردى وزگە پريحودقا تىعىپ جىبەرۋدىڭ ءساتى تۇسسە، مەن مۇنى ابدەن مۇمكىن نارسە دەپ ويلايمىن، ءبىز ولاردى كومگەننەن گورى، الىپ كەتكەن ەكى فۋنت ارزانعا تۇسەدى دەپ ەسەپتەپ وتىرمىز. تەك ولار بىزگە قاس قىلعانداي جولدا ءولىپ قالماسا، سەبەبى ەكەۋىنىڭ دە ءحالى وتە ناشار.
ميستەر بامبل ءبىراز كۇلىپ الدى، سونان سوڭ كوزى قايتادان ءۇشبۇرىشتى قالپاعىنا ءتۇسىپ ەدى، قايتادان بايسالدى قالپىنا كەلدى.
— ءبىز ءىس تۋراسىندا ۇمىتىپ كەتىپپىز، سۋدارىنيا! — دەدى بيدل. — مىنە، ءسىزدىڭ پريحودتان الاتىن ايلىق جالاقىڭىز.
ميستەر بامبل شيلانىنان قاعازعا ورالعان كۇمىس تەڭگەلەردى شىعاردى دا، قولحات تالاپ ەتتى، ونى سول ارادا ميسسيس مانن جازىپ بەردى.
— مەن مۇنى بىلعاپ الدىم، سەر، — دەدى كىشكەنتايلاردىڭ تاربيەشىسى، — ءبىراق ءبارى دە دۇرىس جازىلعان سياقتى. راحمەت سىزگە، ميستەر بامبل، سەر، شىندىعىندا مەن ءسىزدى قاتتى قۇرمەتتەيمىن.
ميستەر بامبل ميسسيس ماننىڭ يىلۋىنە جاۋاپ رەتىندە قوشەمەتتەن باسىن يزەپ، بالالاردىڭ قالاي تۇرىپ جاتقاندىعىن سۇرادى.
— قۇداي ءوزى جار بولسىن! —دەپ تولقي سويلەدى ميسسيس مانن. — ولار سۇپ-سۇيكىمدى، دەنساۋلىقتارى دا جاقسى، ودان ارتىقتى سۇراۋدىڭ دا قاجەتى جوق! ارينە، وتكەن جۇمادا ولگەن ەكەۋى مەن كىشكەنتاي ديكتى قوسپاعاندا.
— ال ول بالانىڭ ءحالى ءالى دە ونشا ەمەس پە؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بامبل.
ميسس مانن باسىن شايقادى.
— ول كەكشىل، بۇزىلعان، وڭباعان پريحود بالاسى عوي، — دەپ اشۋلانا سويلەدى ميستەر بامبل. — ونىڭ ءوزى قايدا؟
— مەن تاپ ءقازىر ونى سىزگە اكەلە قويايىن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس مانن. — مۇندا كەل، ديك!
ديكتى بىرنەشە مارتە داۋىستاپ شاقىرىپ، اقىرى تاۋىپ اكەلدى. بالانى سۋ ناسوسىنىڭ استىنا ۇستاپ، بەتىن شايدى، ميسسيس ماننىڭ ەتەگىمەن بەتىن ءسۇرتتى، تەك وسىدان كەيىن عانا ول قاھارلى ميستەر بامبلدىڭ، ءبيدلدىڭ الدىندا تۇردى.
بالانىڭ ءجۇزى قۇپ-قۋ، ءوزى شيدەي ارىق ەدى، ۇرتى ىشىنە كىرىپ كەتكەن، كوزى باقىرايىپ، جىلتىراپ تۇر. پريحودتىڭ كىسى ايارلىق، كويلەگى — قايىرشىلىقتىڭ كۋاسىندەي — ونىڭ ءالسىز دەنەسىندە قولقىلداپ تۇر، بالانىڭ قول-اياعى قارتتاردىكىندەي سولىپ قالعان.
ميستەر بامبلدىڭ الدىندا كوزىن جەردەن الا الماي، ءبيدلدىڭ داۋسىنان-اق شوشىنىپ، ءدىر-دىر ەتىپ تۇرعان كىشكەنتاي پەندەنىڭ بار بولمىسى وسى ەدى...
— جەنتلمەننىڭ جۇزىنە نەگە تۋرا قارامايسىڭ سەن، قىرسىق بالا؟ — دەدى ميسسيس مانن.
بالا جاسقانشاقتاي باسىن كوتەرىپ ەدى، ميستەر بامبلدىڭ كوزقاراسىمەن ءتۇيىسىپ قالدى.
— ساعان نە بوپ قالدى، پريحودتان كەلگەن ديك؟ — دەپ ساۋال قويدى ميستەر بامبل ابدەن ۇيلەسىمدى ويناقى ازىلمەن.
— ەشتەڭە دە بولعان جوق، سەر، — دەپ اقىرىن جاۋاپ قاتتى بالا.
— ارينە، ەشتەڭە بولعان جوق، — دەدى ميسسيس مانن، ميستەر بامبلدىڭ ازىلىنە دە شىن ىقىلاسىمەن راحاتتانا كۇلىپ. — مەن سەن ەشتەڭەگە تارىعىپ جۇرگەن جوق شىعارسىڭ دەپ ۇمىتتەنەم.
— ماعان قاجەتى... — تۇتىعا سويلەي بەردى بالا.
— مىنە، قالاي، قالاي! —دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى ميسسيس مانن. — سەن، شاماسى، وزىڭە بىردەڭە جەتپەي ءجۇر دەگىڭ كەلدى-اۋ دەيمىن. وح، كىشكەنتاي وڭباعان!
— تىنىش، تىنىش، ميسسيس مانن! —دەدى بيدل، قولىن ءامىرلى كەيىپپەن كوتەرە بەرىپ. — سىزگە نە قاجەت ەدى، سەر!
— ماعان قاجەتى، —دەپ تۇتىعا، ءسوزىن جالعادى بالا، — كىمدە بولسا بىرەۋ ءبىر جاپىراق قاعازعا بىرنەشە ءسوز جازىپ، بۇكتەپ، جەلىمدەپ، مەنى جەرگە كومگەننەن كەيىن تىعىپ قويسا دەيمىن.
— مىنا بالا نە دەپ تۇر! — داۋىستاپ جىبەردى مۇندايعا ەتى ءولىپ كەتكەنىنە قاراماي الگى بايسالدى ۇنمەن قۇر سۇيەگى عانا قالعان بالانىڭ ءتۇرى ءسال اسەر ەتكەن ميستەر بامبل. — ءسىز نە جايىندا ايتپاق ەدىڭىز، سەر؟
— ماعان قاجەتى، — دەدى بالا، — بەيشارا وليۆەر تۆيستكە ىستىق سالەمىمدى جەتكىزبەك ەم، قاراڭعى تۇندە قاڭعىپ بارا جاتقان وعان قول ۇشىن بەرەر ءبىر ادامنىڭ جوقتىعىن ويلاپ، مەنىڭ ۇنەمى جىلاپ جۇرگەنىمدى ول بىلسە دەپ ەدىم. جانە دە وعان ايتقىم كەلەتىنى، — دەپ ءسوزىن جالعادى بالا، جۇدىرىعىن تۇيە، ەكىلەنە سويلەپ، — مەن ءالى كىشكەنتاي كەزىمدە ولەتىنىمە قۋانىشتىمىن، ەگەر مەن ءوسىپ، ۇلكەن بولىپ، قارتايسام، كوكتەگى قارىنداسىم مەنى ۇمىتىپ كەتەر ەدى، ماعان ۇقساماي تۇرار ەدى، ال ەگەر ەكەۋىمىز دە وندا بالا كۇيىمىزدە كەزىكسەك، الدەقايدا جاقسى بولار ەدى.
ميستەر بامبل جازىپ جەتكىزگىسىز تاڭدانىسپەن كىشكەنتاي شەشەندى باسىنان اياعىنا دەيىن شولىپ ءوتتى دە، جانىنداعى ايەلگە بۇرىلىپ:
— بۇلاردىڭ ءبارى ءبىر تەكتەس، ميسسيس مانن. اناۋ وزبىر وليۆەر ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولعان، — دەدى.
— بۇعان ءوزىم دە ەشۋاقىتتا سەنبەس ەدىم، سەر! — دەدى ميسسيس مانن، قولىن جايىپ، ديككە كەكتەنە قاراپ. — مەن ەشۋاقىتتا مۇنداي كىشكەنتاي وڭباعاندى كەزدەستىرگەن ەمەسپىن!
— مۇنى الىپ كەتىڭىز، سۋدارىنيا! — دەپ ءامىر ەتتى ميستەر بامبل. — بۇل جايىندا كەڭەسكە ءمالىم ەتۋگە تۋرا كەلەدى، ميسسيس مانن.
— جەنتلمەندەر بۇل مەنىڭ كىنام ەمەستىگىن ۇعار دەپ ۇمىتتەنەم، سەر؟ — دەپ نارازى ۇنمەن قىڭقىلدادى ميسسيس مانن.
— ولار مۇنى تۇسىنەدى، سۋدارىنيا؛ ولار ءىستىڭ اقيقاتىنا قانىق بولادى، — دەدى ميستەر بامبل. — ەندى مىنانى الىپ كەتىڭىز، كورگىم كەلمەيدى.
ديكتى دەرەۋ الىپ كەتىپ، كومىر ساقتايتىن ۇراعا قاماپ تاستادى. وسىدان كەيىن كوپ ۇزاماي، جولعا ازىرلەنۋ ءۇشىن ميستەر بامبل دا كەتىپ قالعان.
كەلەسى كۇنى، ساعات تاڭعى التىدا ءۇشبۇرىشتى قالپاعىنىڭ ورنىنا دوڭگەلەك شلياپا كيىپ، بۇركەنشىكتى شەكپەنگە ورانعان ميستەر بامبل، وتىرىقشىلدىق ومىرىنە تالاس تۋعان ەكى قىلمىسكەرمەن بىرگە پوچتا كۇيمەسىنىڭ ۇستىنەن ورىن الدى. سولارمەن بىرگە ول كەلىسىمدى مەرزىمدە لوندونعا جەتتى. ءدىر-دىر ەتىپ، سۋىققا شاعىم جاساي بەرگەن كەدەيلەردىڭ پاسىق مىنەزقۇلىقتارى بولماسا، جولدا ەشقانداي جاعىمسىز جايتتار بولا قويعان جوق، تەك الگىدەن ميستەر بامبلدىڭ ءوزى ايتقانداي شەكپەنگە ورانىپ وتىرسا دا، تىسى-تىسىنە تيمەي، قالشىلداپ قويا بەرگەن.
تۇنگە قاراي الگى قاسكۇنەمدەردەن قۇتىلعان ميستەر بامبل كۇيمە كەلىپ توقتاعان ۇيگە ورنالاستى دا، تاماققا قۋىرىلعان ەت، ۋستريساعا جانە سىراعا زاكاز بەردى. كاميننىڭ ۇستىنە سۋ قوسىلعان ءدجيندى قويىپ، كرەسلوسىن وتقا جاقىنداتىپ، گازەت وقۋعا كىرىستى.
ميستەر بامبلدىڭ كوزى تۇسكەن العاشقى جولداردا بىلاي دەپ جازىلعان ەكەن:
«بەس گينەي سىيلىق.»
وتكەن اپتادا، بەيسەنبى كۇنى كەشكىلىك وزىمە، نەمەسە بىرەۋ الىپ كەتتى مە، ايتەۋىر پەنتونۆيلدەن وليۆەر تۆيست اتتى بالا قاشتى جانە سودان بەرى ەشقانداي حابار جوق. جوعارىدا اتالعان سىيلىق الگىندە اتالعان وليۆەر ءتۆيستىڭ پانالاعان جەرىن تابۋعا كومەكتەسكەن، ايتپەسە وسى حابارلاندىرۋدى بەرگەن ادام كوپتەگەن سەبەپتەرمەن قاتتى اۋەستەنىپ وتىرعاندىقتان، ونىڭ وتكەن ومىرىنەن حاباردار كەز كەلگەن ادامعا بەرىلەدى».
ءارى قاراي تولىق ەتىپ وليۆەردىڭ ءتۇر-تۇسىن، كيىمى، ونىڭ پايدا بولۋى مەن جوعالۋى جانە ميستەر براۋنلوۋدىڭ اتى مەن ادرەسى جازىلعان.
كوزى بادىرايىپ كەتكەن ميستەر بامبل حابارلاندىرۋدى اسىقپاي، مۇقيات ءۇش قايتارا وقىدى دا، ابىگەرلەنىپ ءجۇرىپ سۋ قوسىلعان ءدجيندى دە قوزعاماعان كۇيى ارادا بەس مينۋتتان كەيىن پەنتونۆيلگە كەلە جاتتى.
— ميستەر براۋنلوۋ ۇيدە مە؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بامبل ەسىك اشقان قىزدان.
بۇل ساۋالعا قىز قاراپايىم-اق ايتسە دە ەكى ۇشتىلاۋ جاۋاپ قايتاردى:
— بىلمەيمىن... ءسىز قايدانسىز؟
ميستەر بامبل ءوزىنىڭ كەلۋ سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ، وليۆەردىڭ اتىن اتاۋى مۇڭ ەكەن، قوناق بولمەنىڭ ەسىگىندە اڭگىمەگە قۇلاق ءتۇرىپ تۇرعان ميسسيس بەدۋين دەمىن ازەر الىپ، دالىزگە جۇگىرىپ شىقتى.
— كىرىڭىز، كىرىڭىز! —دەپ داۋىستادى كارى لەدي. — مەن ول تۋرالى بىردەڭە ەستيتىنىمىزدى ءبىلىپ ەدىم! بەيشارا بالا! ول تۋرالى ەستيتىنىمىزدى ءبىلىپ ەدىم مەن! مەن بۇعان سەنىمدى ەم. قۇداي ءوزى جار بولسىن وعان! مەن ءارۋاقىتتا دا وسىنى ايتقام.
وسى سوزدەردى ايتقان سوڭ قۇرمەتتى كارى لەدي قوناق بولمەگە اسىقتى دا، ديۆانعا وتىرا كەتىپ، جىلاپ قويا بەردى. بۇل ۋاقىتتا مۇنداي سەزىمتالدىعىمەن ەرەكشەلەنبەيتىن قىزمەتشى قىز جوعارى جۇگىرىپ كەتتى دە، قايتا ورالىپ، ميستەر بامبلگە ءوز سوڭىنان ەرۋدى ۇسىنعان، اناۋ سوعان ىلەسىپ كەتتى.
ونى گرافيندەر مەن ستاكانداردىڭ جانىندا ميستەر براۋنلوۋ مەن ونىڭ دوسى ميستەر گريمۋيگ وتىرعان كىشكەنتاي بولمەگە ەرتىپ كىرگەن. ميستەر گريمۋيگ بىردەن ايقايلاپ قويا بەردى:
— بيدل! ەگەر مىناۋ پريحود ءبيدلى بولماسا مەن ءوز باسىمدى ءوزىم جەۋگە ءازىرمىن.
— قۇداي ءۇشىن، قويا تۇرىڭىزشى، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — وتىرساڭىز قايتەدى؟
ميستەر گريمۋيگتىڭ ەرسى قىلىعىنان ابدەن ەسى شىققان ميستەر بامبل وتىرا كەتكەن.
ميستەر براۋنلوۋ ءبيدلدىڭ ءجۇزىن جاقسىراق كورىنۋى ءۇشىن شامدى جاقىنداتىپ قويدى دا، اسىقپاي ءسوز باستادى:
— ءسىز، سەر، حابارلاندىرۋ كوزىڭىزگە تۇسكەن سوڭ كەلگەن بولارسىز، ءسىرا؟
— ءيا، سەر، — دەدى ميستەر بامبل.
— ءسىز ءبيدلسىز عوي، سولاي ەمەس پە، سەر؟ — دەپ سۇرادى ميستەر گريمۋيگ.
— مەن پريحود ءبيدلىمىن، جەنتلمەندەر، — دەپ ماقتانىشپەن جاۋاپ قايىردى ميستەر بامبل.
— ءيا، ارينە، — دەدى ميستەر گريمۋيگ ءوز دوسىنا قاراپ. — ءوزىم دە سولاي ويلاپ ەم. باسىنان اياعىنا دەيىن بيدل.
ميستەر براۋنلوۋ دوسىنا تىنىشتال دەگەندەي باسىن شايقاپ قويدى دا، ءسوزىن جالعادى:
— سىزگە سول بەيشارا بالانىڭ قايدا جۇرگەنى بەلگىلى مە؟
— ول تۋراسىندا ەشتەڭە بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل.
— وندا ءسىز ول تۋرالى نە بىلەسىز ءوزى؟ —دەپ سۇرادى قارت جەنتلمەن. — بىردەڭە بىلسەڭىز ايتا بەرىڭىز، دوستىم. ءسىز ول جايىندا نە بىلەسىز؟
— جاقسىلىق جاعى شامالى بولار، سولاي ەمەس پە؟ — دەدى ميستەر بامبلدىڭ جۇزىنە قادالا قاراپ وتىرعان ميستەر گريمۋيگ كەكەسىنمەن.
ساۋالدى داۋىس ىرعاعىنان شاپشاڭ تۇسىنە قويعان ميستەر بامبل كەك تۇتا، ماڭعازدانا باسىن شايقادى.
— كورىپ تۇرسىز با؟ — دەدى ميستەر گريمۋيگ ميستەر براۋنلوۋعا ايىزى قانا قاراپ.
ميستەر براۋنلوۋ ميستەر بامبلدىڭ تىرجيعان قاباعىنا قاۋىپتەنە قاراپ، وليۆەر تۋراسىندا بىلەتىنىنىڭ بارلىعىن مۇمكىندىگىنشە قىسقاشا ايتىپ بەرۋىن ءوتىندى.
ميستەر بامبل شلياپاسىن قويىپ، سيۋرتۋگىنىڭ تۇيمەسىن اعىتتى، قولىن ايقاستىرىپ، تەرەڭ ويعا كەتكەن جانداي باسىن ءيىپ، از-كەم ويلانعان سوڭ اڭگىمەنى باستادى.
جيىرما مينۋت ۋاقىت العان وسى اڭگىمەنى ءبيدلدىڭ ءوز سوزىمەن ايتىپ شىقساق ءىش پىستىرار ەدى، سونداعى نەگىزگى ويى بىلاي تۇيىندەلدى: وليۆەر تومەنگى ءناسىلدى بۇزىلعان اتا-انانىڭ ۇلى، تۋعاننان باستاپ بويىنان تابىلعان بار قاسيەتى ەكىجۇزدىلىك، جاقسىلىقتى بىلمەۋشىلىك، كەكشىلدىك؛ تۋعان قالاسىندا از ۋاقىت تۇرعاننىڭ وزىندە قانىشەرلىكپەن جازىعى جوق ءبىر بالاعا تاپ بەرىپ، ءوز قوجاسىنىڭ ۇيىنەن ءتۇن جامىلا قاشىپ كەتكەن. ءوزىنىڭ سول ايتىپ تۇرعان بيدل ەكەندىگىنىڭ كۋاسى رەتىندە ميستەر بامبل قالاعا الا كەلگەن قاعازدارىن ستول ۇستىنە قويدى. ءسويتتى دە ميستەر براۋنلوۋ قاعازبەن تانىسىپ شىققانشا ءۇنسىز كۇتىپ تۇردى.
— وسىنىڭ ءبارى شىندىق بولار دەپ قورقامىن، — دەدى قارت جەنتلمەن قاعازداردى قاراپ شىققان سوڭ، مۇڭايا سويلەپ. — ءسىزدىڭ اكەلگەن مالىمەتتەرىڭىزگە بەرىلەتىن سىيلىق تىم ماردىمسىز، ءبىراق مەن ەگەر بالا ءۇشىن تاۋىرىرەك حابار بولعاندا قۋانا وتىرىن، بۇدان ءۇش ەسە ارتىق سىيلىق بەرەر ەدىم.
بۇل شارتتى ميستەر بامبل ەرتەرەك بىلگەندە، كىم ءبىلسىن، ءوزىنىڭ قىسقاشا اڭگىمەسىن باسقاشا بوياۋمەن ارلەندىرەر مە ەدى؟.. دەگەنمەن بۇلاي ەتۋگە كەش بوپ قالدى دا، سوندىقتان ول بايسالدى قالىپپەن باسىن شايقاپ، بەس گينەيىن قالتاسىنا سالدى دا، شىعىپ كەتتى.
شاماسى، ءبيدلدىڭ اڭگىمەسىنەن كۇدىكتەنگەندىكتەن بولار، ميستەر براۋنلوۋ بىرنەشە مينۋت بويى بولمە ءىشىن ارلى-بەرلى كەزىپ ءجۇرىپ الدى، ءتىپتى ميستەر گريمۋنگتىڭ ءوزى دە قايتىپ ونىڭ مازاسىن العان جوق.
اقىرى ول توقتاي قالىپ، شۇعىل قوڭىراۋ قاقتى.
— ميسسيس بەدۋين، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ ەكونومكا بولمەگە كىرگەن كەزدە، — الگى وليۆەر، وڭباعان بالا بولىپ شىقتى.
— ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، سەر، ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس! — دەپ قىزۋلانا سويلەدى قارت لەدي.
— ول وڭباعان دەپ ايتىپ تۇرمىن عوي! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى قارت جەنتلمەن. — ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس دەپ ايتارلىقتاي ءسىزدىڭ قانداي دالەلىڭىز بار ەدى؟ ءبىز جاڭا عاپا ونىڭ تۋعانىنان باستاپ قانداي بولعاندىعى جايىندا تولىعىنان اڭگىمە ەستىدىك. ول قارشادايىنان-اق ەپتى كىشكەنتاي وڭباعان بولىپتى.
— مەن بۇعان ەشۋاقىتتا دا سەنبەيمىن، سەر، — دەدى قارت لەدي، ناق-ناق سويلەپ. — ەشۋاقىتتا!
— سەندەردىڭ، كەمپىرلەردىڭ، سەنەتىنى جىن-باقسى مەن ويعا سىيعىسىز ەرتەگىلەر عوي، — دەپ مىڭگىرلەدى ميستەر گريمۋنگ. — Meن بۇلاي بولارىن و باستان-اق بىلگەم. سەندەر بىردەن مەنىمەن نەگە اقىلداسپادىڭدار؟ ەگەر ول ىستىعى كوتەرىلىپ اۋىرماعاندا سىزدەر سولاي ىستەر مە ەدىڭىزدەر؟ ول سىزدەرگە قىزىق كورىندى عوي، سولاي ما؟ قىزىق كورىنىپتى! Miنe ەندى! — ميستەر گريمۋنگ قولىنداعى كوسەۋىمەن كاميندى ورشەلەنە ءتۇيىپ قالدى.
— ول سۇپ-سۇيكىمدى، اق جۇرەك، جۋاس بالا بولاتىن، سەر! —ميسسيس بەدۋين جاقتىرماي قارسىلىق ءبىلدىردى. — مەن بالالاردى ءبىر كىسىدەي بىلەمىن، سەر. ولاردى بىلگەنىمە مىنەكي تۇپ-تۋرا قىرىق جىل بولدى، ال وزدەرى ولاردى وسىلايشا بىلمەيتىندەر، ۇندەمەي-اق قويسىن. مەنىڭ پىكىرىم وسى.
ءالى كۇنگە بويداق ميستەر گريمۋنگكە بۇل قاتتى سوققى بولاتىن. بۇعان بىلق ەتپەگەن جەنتلمەننىڭ تەك جىميعانىن كورگەن قارت لەدي باسىن قيقاڭ ەتكىزىپ، الجاپقىشىن تۇزەپ قويىپ، كەزەكتى شابۋىلعا ازىرلەنە بەرىپ ەدى، ونى ميستەر براۋنلوۋ توقتاتتى.
— جەتەر! —دەدى قارت جەنتلمەن، جورتا اشۋلانعان الپەت تانىتىپ. — بۇدان بىلاي ول بالانىڭ اتىن دا ەستىگىم كەمەيدى! مەن ءسىزدى وسىنى ايتۋ ءۇشىن شاقىرعام. ەشۋاقىتتا! ەشۋاقىتتا، ەشقانداي جاعدايمەن! ەسىڭىزدە بولسىن! جۇرە بەرىڭىز، ميسسيس بەدۋين! ءتۇسىنىڭىز! مەن قالجىڭداپ تۇرعام جوق.
بۇل ءتۇنى ميستەر براۋنلوۋ ءۇيىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ جۇرەكتەرىنە اۋىر تاس ورنىعىپ قالعانداي ەدى.
ءوزىنىڭ سۇيىكتى، قايىرىمدى دوستارى جايلى ويلاعان وليۆەردىڭ جۇرەگى دە قان جىلاپ جاتتى، ولاردىڭ قانداي مالىمەتكە قانعانى بۇعان ءالى بەيمالىم بولاتىن، ايتپەسە جۇرەگى جارىلىپ تا كەتەر مە ەدى؟..
XVIII تاراۋ
قۇرمەتتى دوستارىنىڭ اراسىندا وليۆەر ۋاقىتىن قالاي وتكىزگەنى جايىندا
كەلەسى كۇنى ءتۇس كەزىندە، سۋايت پەن ءجاسوسپىرىم بەيتس وزدەرىنىڭ ۇيرەنشىكتى جۇمىستارىنا شىعىپ كەتكەن سوڭ، ميستەر فەدجين جاعدايدى پايدالانىپ، وليۆەرگە جاقسىلىقتى بىلمەۋدىڭ شەكتەن شىققان كۇناھارلىعى حاقىندا ۇزاق عيبرات ايتتى، بۇل جەردە ول ءوزىنىڭ ابىگەرلەنىپ قالعان دوستارىنان ادەيى جىلىستاپ كەتكەن، ونىڭ ۇستىنە قانشالىقتى ساندالىسپەن تاۋىپ العاننان كەيىن دە قاشىپ كەتۋگە ارەكەت جاساعان مۇنىڭ كىناسىن تايعا تاڭبا باسقانداي دالەلدەپ بەردى. ميستەر فەدجين، اسىرەسە، وليۆەرگە باسپانا تاۋىپ بەرىپ، باۋىرىنا تارتقانىن باسا ايتتى، ەگەر دەر كەزىندە قول ۇشىن بەرمەگەندە، بۇل اشتان ءولىپ قالعان بولار ەدى، بۇدان كەيىن ميستەر فەدجين ءبىر بالا جايىندا لۋاندى تەربەر قايعىلى اڭگىمە ايتىپ بەردى، سول بالاعا بۇل جانى اشىعاندىقتاپ تۇپ-تۋرا وسىنداي جاعدايدا كومەك بەرگەن ەكەن، ءبىراق بالا مۇنىڭ سەنىمىنەن شىعا الماي، پوليسيامەن بايلانىسپاق بولىپتى دا، اقىرى، وكىنىشكە وراي، ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ ولد-بەيليدە دارعا اسىلىپتى. ميستەر فەدجين وسى وقىس وقيعاعا ءوز قاتىناسىن جاسىرعان جوق، ءبىراق كوزىنە جاس الىپ، الگى بالانىڭ وڭباعاندىعى مەن ساتقىندىعىنا قاتتى كۇيىندى.
اقىرىندا ميستەر فەدجين دارعا تارتىلۋعا قاتىستى ءبىرسىپىرا جاعىمسىز جايلاردىڭ باسىن شالا كەلىپ، ءبىراق ەشۋاقىتتا دا وليۆەر ءتۆيستى مۇنداي جاماندىققا دۋشار ەتپەسپىن دەگەن دوستىق راۋىشتە، سىپايى عانا تىلەك ءبىلدىردى.
ەۆرەيدىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ وتىرعان كەزدە كىشكەنتاي وليۆەردىڭ قانى باسىنا تەۋىپ، وسى اڭگىمەدە بۇركەنىپ جاتقان زارەنى الار سۇمدىقتى ەپتەپ سەزىنە باستاعان.
ەگەر كەزدەيسوق قىلمىسكەرمەن بىرگە جۇرە قالسا، ءادىل زاڭنىڭ ءوزى كىناسىزدى كىنالى عىپ تاباتىنى بۇعان ءمالىم بولاتىن. بۇرىنىراقتا بولعان الدەبىر ارانداتۋعا بايلانىستى وسى جەنتلمەن مەن ميستەر سايكستىڭ قاعىسىپ قالاتىنى ەسىنە تۇسكەندە، كارى ەۆرەي تىم كوپ بىلەتىن نەمەسە مىلجىڭ ادامداردى قۇرتىپ جىبەرۋ ءۇشىن قۇپيا ءبىر جوسپارلاردى سان رەت ويلاپ تاۋىپ، سان مارتە جۇزەگە اسىرعان شىعار-اۋ دەگەن وي كەلگەن وليۆەرگە. كوزىن جاسقانا كوتەرگەندە ەۆرەيدىڭ ءوزىن سىناي قاراپ تۇرعانىن كورگەن بالا ءجۇزىنىڭ قۇپ-قۋ بوپ كەتكەنى مەن تۇلا بويىنىڭ ءدىر ەتكەنىن بايقامپاز قارت جەنتلمەننىڭ نازارىنان تىس قالماي، ونىڭ كوڭىلىن حوش ەتكەنىن سەزدى.
ەۆرەي جاعىمسىز جىميىپ، ولۆيەردىڭ باسىنان سيپادى دا، ەگەر بۇل ءوزىن جاقسى ۇستاپ، جۇمىس ىستەي باستاسا، ءالى-اق ەكەۋىنىڭ دوس بولىپ كەتەتىنىن ەسكەرتتى. سونان سوڭ شلياپاسىن الىپ، جاماۋ تۇسكەن ەسكى پالتوسىن كيدى دە، بولمەدەن شىعىپ، ەسىگىن جاۋىپ كەتتى.
بۇل كۇنى جانە كەلەسى كۇندەرى دە وليۆەر ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن (ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتىنا دەيىن) سارىلتقان ساعاتتار بويى ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ قالا بەرگەن. ال بۇل ويلارى قايىرىمدى دوستارىنا، ءوزى تۋرالى ولار قانداي پىكىردە قالدى ەكەن دەگەنگە تىرەلدى دە، كوكىرەگىن مۇڭ جايلادى.
ءبىر اپتا وتكەن سوڭ ەۆرەي ەسىكتى بەكىتىپ كەتۋىن قويدى دا، وليۆەر ءۇي-ىشىن تۇگەل كەزىپ جۇرۋگە مۇمكىندىك الدى.
بۇل ارا تىم لاس ەدى. جوعارى قاباتتىڭ بولمەلەرىندە اباجاداي، بيىك اعاش كاميندەر تۇرعان، ەسىكتەرى دە ۇلكەن، قابىرعالارى مەن توبەسى ۋاقىت پەن كىردەن قارايىپ كەتكەن، ءبىراق سانقيلى ويۋلارمەن ورنەكتەلگەن تاقتايمەن شەگەندەلگەن. وسىنىڭ ءبارى وليۆەرگە كوپ ۋاقىت بۇرىن، مۇمكىن قارت ەۆرەي تۋماي تۇرىپ، بۇل ءۇي ءبىر لايىقتى ادامداردىكى بولعان شىعار، ءقازىر كوڭىلسىز، كۇڭگىرت بولعانمەن ءبىر كەزدە وتە كوڭىلدى، ءارى ادەمى بولعان شىعار دەگەن وي تۋعىزدى.
بولمە قابىرعالارىنا ورمەكشى تور قۇرىپ تاستاعان، ال كەيدە وليۆەر بولمەگە جايىمەن كىرىپ كەلگەندە، ءورىپ جۇرگەن تىشقاندار تىم-تىراقاي قاشىپ، ساسقالاقتاي ىندەرىنە تىعىلىپ جاتادى. تىشقانداردان باسقا بۇل ارادان بىردە-بىر ءتىرى جاندى كورە دە، داۋسىن ەستي دە المايسىڭ، سوندىقتان دا قاراڭعىلىق قويۋلانعان سوڭ، بولمەلەردى كەزۋدەن شارشاعان وليۆەر جۇرتقا جاقىنىراق بولۋ نيەتىمەن شىعار ەسىكتىڭ جانىنداعى قۋىسقا كىرىپ الىپ، ەۆرەي مەن بالالار ورالعانشا تىڭ تىڭداپ، ساعات ساناپ وتىراتىن دا قوياتىن.
بارلىق بولمەلەردەگى تەرەزەلەردىڭ ەسكى قاقپاقتارى جابىق تۇراتىن، ولاردى بەكىتىپ تۇرعان بۇراندالار اعاشقا وتىرعىزىلعان ەدى، جارىق تەك جوعارىداعى دوڭگەلەك تەسىكتەن تۇسەتىن دە، بولمەنى ودان ءارى كوڭىلسىز ەتىپ، نەقيلى كولەڭكەلەرگە تولتىرىپ جىبەرەتىن. اۋلاعا شىعاتىن توت باسقان تەمىر تورلى شاتىردىڭ ەسىگى قاقپاقسىز ەدى دە، وسى تەرەزەدەن مۇڭايعان وليۆەر ساعاتتار بويى تىسقا قاراپ وتىراتىن، تەرەزەدەن قالاي بولسا سولاي قاۋقيعان شاتىرلار، قارايعان مۇرجالار عانا كورىنەتىن. راس، كەيدە الىستان، ۇيلەردىڭ جاقتاۋىنىڭ ار جاعىنان اق شالعان باس كورىنىپ قالىپ، ىلە جوعالىپ كەتەتىن؛ ال وليۆەردىڭ وبسەرۆاتورياسىنىڭ تەرەزەسىن ۇزاق جىلدار بويى ءار قيلى دۇپپەلەر كومەسكىلەپ، جاۋىن مەن ءتۇتىن ابدەن ىستاعاندىقتان ءارقيلى زاتتاردىڭ سۇلبەسىن عانا بولجاي قاراپ وتىرعاننان باسقا بىرەۋ كورەر، داۋسىمدى ەستىر دەپ دامەلەنۋ ورىنسىز ەدى. بۇل قاسيەتتى پاۆەل شىركەۋىنىڭ كۇمبەزىنە وتىرىپ وسىلاي ۇمىتتەنۋمەن پارا-پار تىرلىك ەدى.
بىردە تۇستەن كەيىن سۋايت پەن ءجاسوسپىرىم بەيتس كەشكى جۇمىسقا ازىرلەنە باستادى دا، اتالمىش جاس جەنتلمەندەردىڭ العاشقىسىنىڭ باسىنا ساندەنە كيىنۋ جايلى ويدىڭ ساپ ەتە تۇسكەنى (ءادىلىن ايتا كەتۋ كەرەك — جايشىلىقتا بۇل مۇندايعا اسا دىلگەر بولماۋشى ەدى)، وسى ماقساتپەن ول وليۆەرگە دەرەۋ وزىنە كومەكتەس دەپ ءامىر ەتتى. وڭباعان دا بولسا ءوز ماڭىندا ادامدار جۇرگەنىنە قۋانعان وليۆەر ولاردىڭ كوڭىلدەرىن تابۋعا دا، ارينە، ەگەر ول ءۇشىن جامان قىلىققا ۇرىنبايتىن بولسا، قارسى ەمەس بولاتىن. ءوزىنىڭ ءازىر ەكەندىگىن بىلدىرۋگە اسىققان بالا، ميستەر داۋكينس «سايگۇلىكتەردى جالتىراتۋ» دەپ اتايتىن شارۋاعا كىرىسۋگە ءوز تىزەسىنە سۋايتتىڭ اياعىن سالۋ ءۇشىن ەدەنگە وتىرا كەتكەن. بۇل سوزدەر قاراپايىم اعىلشىن تىلىندە ەتىك تازالاۋدى بىلدىرەتىن.
شاماسى، تازالانىپ جاتقان ەتىگىن شەشىپ اۋرەگە تۇسپەي، ونى قايتا كيەم دەگەن وي دا مازاسىن الماي، جايباراقات اياعىن بۇلعاڭداتىپ قويىپ، ستولعا جايعاسىپ العان ەستى ياشپۋاردىڭ بوستاندىعى مەن تاۋەلسىزدىگىن سەزىنۋى مە، نەمەسە جاقسى تەمەكى جۇرەگىن جۇمسارتتى ما، مۇمكىن ءالسىز سىرا بويىنا تارادى ما، قالاي بولعاندا دا سۋايت تاپ وسى ساتتە تابيعاتىنا مۇلدە جات رومانتيكالىق رۋحتا، كوڭىلى دە تىم حوش ەدى. الدىمەن ول ويلى پىشىنمەن تومەنگە، وليۆەرگە قارادى، ال سونان سوڭ جايىمەن كۇرسىنىپ، وزىنە مە، الدە ءجاسوسپىرىم بەيتسكە مە سويلەگەنى بەلگىسىز:
.— مۇنىڭ مازۋريك بولماعانى قانداي وكىنىشتى!—دەدى.
— ءيا، — دەدى ءجاسوسپىرىم چارلز بەيتس، — بۇل باس پايداسىن بىلمەيدى.
سۋايت كۇرسىنىپ قويىپ، قورقورىن قايتادان قولىنا الدى؛ چارلز بەيتس تە ءسويتتى. بىرنەشە مينۋت ەكەۋى ءۇنسىز شىلىم تارتتى.
— سەن، شاماسى، مازۋريك دەگەننىڭ نە ەكەنىن دە بىلمەيتىن شىعارسىڭ؟ — دەپ سۇرادى سۋايت ويلى جۇزبەن.
— مەن بىلەتىن سياقتىمىن، — دەدى وليۆەر باسىن كەتەpiپ.— بۇل ۇر... سىزدەرسىزدەر عوي، سولاي ما؟ — دەپ تۇتىعا سويلەدى ول.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەدى سۋايت. — مەن وزگە بىردەڭەگە ءومىرى باسىمدى شاتىپ جاتپاس ەم.
وسى كەسىمىن ايتقان ميستەر داۋكينس شلياپاسىن اشۋلانا شەكەسىنە ىسىرىپ، بەينە قارسىلىق بىلدىرۋگە شاقىرعانداي ءجاسوسپىرىم بەيتسكە قارادى.
— وتە دۇرىس! —دەپ ءسوزىن قايتالادى سۋايت. — چارلي دە، فەدجين دە، سايكس تە، نەنسي دە، بەت تە سوندايلار. ءبارىمىز دە مازۋريكتەرمىز، ءيتتى دە وسىعان قوس. كەرەك دەسە ول بارىمىزدەن ەتتىرەك!
— جانە ول بەكەرگە وتتاي دا قويماس! — دەگەندى قوستى چارلي بەيتس.
— ول سوتتا قورقىنىشتان وتتاي قويماس،... ەي، جوق، جوق، ءتىپتى ونى بايلاپ تاستاپ، ەكى اپتا اشتان قاتىرعاننىڭ وزىندە دە جۇمعان اۋزىن اشپايدى، — دەدى سۋايت.
— ەشۋاقىتتا قىڭق دەمەس ەدى، — دەپ ءسوزىن راستادى چارلي.
— عاجاپ يت، — دەپ ءسوزىن جالعادى سۋايت. — بىرەۋ كۇلسە، ياكي بولماسا قاسىندا تۇرىپ ءان سالسا، جىنى قالاي قوزادى دەسەڭشى! بىرەۋ سكريپكا ويناي قالسا قالاي ىرىلدايدى! جانە باسقا تەكتەن شىققان يت اتاۋلىعا قانى قاس!
— ناعىز حريستياننىڭ ءوزى! — دەدى چارلي.
ول تەك ءيتتى ماقتاعىسى كەلگەن، ءبىراق ءجاسوسپىرىم بەيتستىڭ ءوزىنىڭ ويىنا كىرىپ-شىقپاسا دا، بۇل ءسوزىنىڭ جانى بار ەدى، وزدەرىن ناعىز حريستياندارمىز دەپ ەسەپتەيتىن كوپتەگەن لەدي مەن جەنتلمەندەردىڭ بويىندا ميستەر سايكستىڭ يتىنە عاجاپ ۇقساستىق بولادى.
— ال، جارايدى، — دەدى سۋايت ۇنەمى ءوز كاسىبىن ويلاي جۇرەتىندىكتەن ءسال اۋىتقىپ كەتكەن الگىندەگى تاقىرىبىنا قايتا ورالىپ. — مۇنىڭ ءبارىنىڭ دە ءبىزدىڭ اڭقاۋىمىزعا تيتتەي دە قاتىناسى جوق.
— دۇرىس، — دەپ كەلىستى چارلي. — وليۆەر، سەن نەگە فەدجينگە شاكىرتتىككە بارمايسىڭ؟!
— ەن داۋلەتكە بەلشەڭنەن باتار ەدىڭ، — دەپ قوسىپ قويدى مىرس ەتكەن سۋايت.
— ال سونان سوڭ بۇل ءىستى تاستاپ، ادامگەرشىلىكپەن ءومىر ءسۇرۋ عوي؟ مەن ءوزىم دە سويتەم، ايتالىق، ءتورت تولىق جىل، سودان سوڭ كەلەسى تولىق جىل مەن ۇشتىك اپتالىعىنىڭ قىرىق ەكىنشى سەيسەنبىسىندە، — دەدى چارلي بەيتس.
— ماعان بۇل ۇنامايدى، — دەپ جاسقانشاقتاي جاۋاپ قاتتى وليۆەر. — مەن... مەنى قويا بەرسە دەيمىن. مەنىڭ... مەنىڭ كەتكىم كەلەدى...
— ال فەدجيننىڭ جىبەرگىسى كەلمەيدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى چارلي.
وليۆەردىڭ ءوزى دە مۇنى جاقسى بىلەتىن، ءبىراق ءوز سەزىمىن اشىق بىلدىرۋگە جۇرەگى داۋالاماعان ول، كۇرسىنىپ قويىپ، ەتىكتى تازالاي بەرگەن.
— كەتكىڭ كەلە مە؟! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى سۋايت. — سەنىڭ ۇياتىڭ بار ما ءوزى؟ ار-نامىستان دا جۇرداي ەكەنسىڭ! ءوز دوستارىڭنىڭ ەسەبىنەن كۇن كورىپ ءجۇرىپ، كەتكىڭ كەلەدى، ءا؟
— سايتان العىر! — دەپ باقىردى، قالتاسىنان ەكى-ۇش جىبەك قول ورامالدى سۋىرىپ الىپ، شكافقا تاستاي بەرگەن ءجاسوسپىرىم بەيتس. — بۇل ناعىز وڭباعاندىق قوي!
— مەن مۇندايعا ەشۋاقىتتا بارماس ەدىم، — دەدى سۋايت بۇدان تۇڭىلگەندەي، جەككورىنىشپەن.
— ال ءوز دوستارىڭدى سەندەر تاستاپ كەتە بەرەسىڭدەر، — دەدى زورلانا جىميعان وليۆەر، — سەندەر ءۇشىن ونى جازالاپ جاتسا دا ءبارىبىر...
— ونى بىلگىڭ كەلسە، — دەدى سۋايت قورقورىن سىلتەپ قويىپ، — فەدجينگە بولا ىستەلگەن تىرلىك قوي، ونى تىمىسكىلەنۋشىلەر ىزدەپ ءجۇر، ءبىزدىڭ بىرگە ىستەيتىنىمىزدى بىلەدى، ەگەر ءبىز زىتىپ وتىرماساق، شالعا قىرسىعىمىز تيەر ەدى... ۇقتىڭ با، راس قوي، چارلي؟
ءجاسوسپىرىم بەيتس قوشتاعانداي باسىن شۇلعىدى، بىردەڭە دەمەكشى ەدى، ءبىراق وليۆەردىڭ قاشقانى كەنەتتەن ەسىنە ءتۇسىپ كەتىپ، قارقىلداپ قويا بەردى دە، سورعان ءتۇتىنى وڭەشىنە كەتىپ قالىپ، ول بەس مينۋتتاي جوتەلىپ، جەر تەپكىلەنىپ، قيقىلدادى دا قالدى.
— كوردىڭ بە؟ — دەدى سۋايت قالتاسىنان ءبىر ۋىس شيللينگتەر مەن جارتى پەنستىكتەردى شىعارىپ. — راحات ءومىر دەگەن مىنە وسى! ونىڭ قايدان كەلگەنىندە نە شارۋاڭ بار؟ ءما، الا عوي! ءبىز مۇنى العان جەردە ءالى دە جەتەرلىكتەي قالعان. نە، العىڭ كەلمەي مە؟ ءاي، اشىقاۋىز-اي!
— مۇنىڭ جامان ادەت ەكەنى راس قوي، وليۆەر؟ —دەدى چارلي بەيتس. — بۇل دارعا تارتۋمەن اياقتالادى عوي، سولاي ما؟
— ونىڭ نە ەكەندىگىن مەن تۇسىنبەدىم، — دەدى وليۆەر.
— مىنە، كورىپ ال، دوستىم! — دەدى چارلي.
وسى سوزدەردى ايتقان سوڭ ءجاسوسپىرىم بەيتس ءوز گالستۋگىنىڭ ۇشىنان ۇستاي الىپ، ونى جوعارى تارتقىلاپ، باسىن ءبىر جاعىنا قيسايتا، ءتىسىنىڭ اراسىنان سىزدىقتاتا الدەقانداي دىبىس شىعارا تارتۋ مەن اسۋدىڭ ءبىر نارسە ەكەنىن الگى كوڭىلدى پانتوميمامەن ءبىلدىردى.
— Miنe قانداي! —دەدى چارلي، — قاراشى دجەك، مىنانىڭ كوزىن باقىرايتۋىن! مىنا بالاداي اشىقاۋىزدى ءومىرى كورسەم كوزىم شىقسىن. قاشان بولماسىن بۇل مەنى كۇلكىدەن ءولتىردى، ىشەگىمدى ۇزەدى بۇل.
كوزىنەن جاس اققانشا قايتادان قارقىلداي جونەلگەن چارلي بەيتس قورقورىنا جابىستى.
— سەنى دۇرىس تاربيەلەمەگەن، — دەدى سۋايت وليۆەر تازالاعان ءوز ەتىگىنە ىقىلاسپەن قاراپ تۇرىپ.
— ايتسە دە فەدجين سەنەن بىردەڭە جاساپ شىعارۋعا ءتيىس، نەمەسە ونىڭ ەشتەڭە شىعارا الماعان العاشقى ادامى سەن بولارسىڭ. دەگەنمەن بىردەن ءبىتىسىپ كەتكەنىڭ ءجون، ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، بۇل كاسىپپەن سەنىڭ دە اينالىسۋىڭا تۋرا كەلەدى، تەككە ۋاقىت كەتىرەسىڭ، وليۆەر.
ءجاسوسپىرىم بەيتس بۇل كەڭەسكە سان قيلى مورالدىق وسيەتتەرىن قوستى، ونىسى تاۋسىلعان سوڭ دوسى ميستەر داۋكينس ەكەۋى ءوز ومىرلەرىنە بايلانىستى سان قيلى قىزعىلىقتى جايتتاردى ادەمى سوزدەرمەن اسىرەلەي سۋرەتتەپ، ميستەر فەدجيننىڭ وڭ كوزىنە ىلىگۋ ءۇشىن وزدەرى سياقتى ادىستەردى پايدالانعانى دۇرىس دەگەندى وليۆەردىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ جاتتى.
— جانە قاۋاشاعىڭا مىنانى قۇيىپ ال، نولي، — دەدى سۋايت، ەۆرەيدىڭ جوعارىدان ەسىك اشىپ جاتقانىن ەستىپ قالىپ، — ەگەر سەن سۇرتكىشتەر مەن تىقىلداقتار اكەلمەيتىن بولساڭ...
— مۇنداي سوزدەردىڭ كەرەگى نە؟ — دەپ اڭگىمەگە كيلىكتى ءجاسوسپىرىم بەيتس. — ول سەنىڭ ايتقانىڭدى تۇسىنبەي تۇر.
— ەگەر سەن ساعاتتار مەن قول ورامالداردى اكەلمەسەڭ، — دەدى سۋايت ءوز ءسوزىن وليۆەردىڭ دامۋ دەڭگەيىنە لايىقتاپ، — ونى ءبارىبىر باسقا بىرەۋ قاعىپ كەتەدى. بۇدان، ارينە، ايرىلىپ قالعان ادامعا جامان بولادى جانە ساعان دا جاقسى ەمەس، سەبەبى بۇدان، الگى زاتتاردى يەمدەنىپ كەتكەن جىگىتتەن وزگە ەشكىم دە ۇتپايدى، ال الۋعا ونىڭ قانداي حاقىسى بولسا، سەنىڭ دە تاپ سونداي حاقىڭ بار.
— دۇرىس! —دەدى بولمەگە قالاي كىرگەنىن وليۆەر بايقاماي دا قالعان ەۆرەي. — مۇنىڭ ءبارى وتە وڭاي، قىمباتتىم، وتە وڭاي، سۋايتتىڭ سوزىنە سەنۋىڭە بولادى. حا-حا-حا! ول ءوزىنىڭ كاسىبىنىڭ الىپپەسىن تاماشا بىلەدى.
سۋايتتىڭ ويىن قۇپتاعان شال قولىن كوڭىلدەنە ۋقالادى دا، ءوز شاكىرتىنىڭ قابىلەتىنە كوڭىلى تولا كۇلىپ قويدى.
ەۆرەي ۇيگە ميسس بەتسي مەن وليۆەر بۇرىن ەشۋاقىتتا كورمەگەن جەنتلمەندى ەرتىپ كەلگەندىكتەن اڭگىمە وسى جەردەن ءۇزىلدى. سۋايت توم چيتلينگ دەپ اتاعان الگى ادام بولمەگە كىرگەننەن لەديگە سىپايىگەرشىلىك كورسەتىپ، ساتىدا بوگەلىپ قالعان.
ميستەر چيتلينگ سۋايتتان ەرەسەكتەۋ ەكەن، — مۇمكىن ول ءوز عۇمىرىندا ون سەگىز قىس كورگەن بولار — ءبىراق مىنا جاس جەنتلمەنمەن قارىم-قاتىناسىندا ءبىرسىپىرا قۇرمەت تۇتۋشىلىق بايقالادى، اڭگىمە كاسىبي قابىلەتتىلىكتىڭ قىر-سىرىندا بولعاندىقتان، شاماسى، ول ءوزىن سۋايتتان ءبىر ەلى تومەنىرەك ۇستايتىن سياقتى. كىشكەنە كوزى ويناپ تۇر، بەتىن شەشەك جەپ قويعان، باسىندا بورىك، ۇستىندە جول-جول، قوڭىر ماقپال كۇرتەسى، ماي-ماي بۋمازيا شالبارى، الجاپقىشى بار. شىنىنا كەلسەك، ونىڭ كەسكىنى كىسى قىزىعارلىق ەمەس ەدى، ءبىراق ول ءوزىن ءبىر ساعات بۇرىن عانا «بوساتقانىن»، سوڭعى التى اپتا بويى مۋندير كيىپ جۇرگەندىكتەن، جاي كيىمىنە نازار اۋدارۋعا مۇمكىندىگى بولماعاندىعىن ايتىپ، تۇرعانداردىڭ الدىندا عافۋ ءوتىندى. ميستەر چيتلينگ اسا جىنى كەلگەن پىشىنمەن، ماتانى كۇيدىرىپ جىبەرەتىندىكتەن، كيىمدى تەمەكىمەن ىستاۋ كونستيتۋسياعا قايشى كەلەتىنىن قوسىپ ايتتى، ءبىراق گرافتىڭ وكىمەتپەن كۇرەسۋگە ەشقانداي مۇمكىندىگى جوق، ەكەن. سونداي-اق شاش قيدىرۋ جونىندەگى ءتارتىپتى دە ول زاڭعا قارسى دەپ تاۋىپ، كەيىستىك ءبىلدىردى. ميستەر چيتلينگ ءوز ءسوزىن مىنە تۇپ-تۋرا قىرىق ەكى تىنىمسىز جۇمىس كۇنى بويى ءبىر تامشى تاتپاعاندىقتان، «اڭقام كەۋىپ قالماسا مەنى مۇردەم كەتىرىڭدەر» دەپ تالاپ ەتۋمەن اياقتادى.
— مىنا جەنتلمەن قايدان كەلدى دەپ ويلايسىڭ، وليۆەر؟ — دەپ ىرجيا سۇرادى ەۆرەي، ەكى بالا ستولعا ءبىر شولمەك ۆيسكي قويعان سوڭ.
— ب... بىلمەيمىن، سەر، — دەدى وليۆەر.
— مىناۋىڭ كىم؟ — دەپ سۇرادى توم چيتلينگ وليۆەرگە جاقتىرماي قاراپ.
— بۇل، قىمباتتىم، مەنىڭ جاس دوستارىمنىڭ ءبىرى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي.
— ياعني، مۇنىڭ جولى بولعان ەكەن...— دەدى جاس جىگىت فەدجينگە جۇمباقتاي قاراپ قويىپ. — مەنىڭ قايدان كەلگەنىمدە نە تۇر، بالاقاي؟ ءبىر كرونعا باس تىگەيىن، ۇزاماي سەن دە سول جاققا جول تارتارسىڭ!
بۇل ءازىل بالالاردى دۋ كۇلدىردى. وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە ءبىراز مىلجىڭداسقان سوڭ، ولار فەدجينمەن سىبىرلاستى دا، شىعىپ كەتتى.
جاڭا كەلگەن قوناق فەدجينمەن ارىرەكتە ءبىراز سويلەستى دە، وسىدان سوڭ ەكەۋى ءوز ورىندىقتارىن وشاققا جاقىنداتىپ، ەۆرەي وليۆەردى شاقىرىپ الىپ، جانىنا وتىرۋعا ءامىر ەتتى دە، ءوز تىڭداۋشىلارىن قىزىقتىرۋعا ءتيىس دۇنيە جونىندە اڭگىمە قوزعاپ كەتتى. اڭگىمە ءوز كاسىپتەرىنىڭ ۇلكەن پايداسى، سۋايتتىڭ ەپتىلىگى، چارلز بەيتستىڭ ادامگەرشىلىگى، ەۆرەيدىڭ ءوزىنىڭ جومارتتىعى حاقىندا ءوربىدى. اقىرى بۇل تاقىرىپ تا سارقىلعان، ميستەر چيتلينگتىڭ دە ءالى قۇرىعان، سەبەبى، بىر-ەكى جۇما وتكەن سوڭ تۇزەۋ ۇيلەرىندە بولۋدا قاجىتىپ جىبەرەدى عوي. سوندىقتان دا، قالعاندار دەمالسىن دەگەن ويمەن ميسس بەتسي دە كەتىپ قالدى.
وسى كۇننەن باستاپ وليۆەردىڭ جالعىز قالۋى اسا سيرەك بولدى، ول ۇنەمى ەۆرەيمەن بىرگە باياعى ەسكى ويىندى وينايتىن ەكى بالانىڭ قاسىندا ءجۇردى — بۇل — ءوز ادىستەرىن جەتىلدىرۋ مە، بولماسا وليۆەر ءۇشىن بە — ونى تەك مينيستەر فەدجيننىڭ ءوزى عانا بىلەتىن. اندا-ساندا شال بۇلارعا جاس كەزىندە ىستەگەن قاراقشىلىقتارىنىڭ تاريحىن ايتىپ بەرەتىن، وندا كىسى قىزىعارلىق نە قيلى كۇلكىلى جايتتەر كوپ بولعاندىقتان وليۆەر ءوزىنىڭ تاماشا قاسيەتتەرىنە قاراماستان، ىشەك-سىلەنى قاتا كۇلدىرەتىن بۇل وقيعالاردىڭ ءوزىن قىزىقتىراتىنىن جاسىرا المايتىن.
قىسقاسىن ايتقاندا، قۋ كارى ەۆرەي بالانى ءوز تورىنا شىرماپ الدى. بالانى قايعىلى ويلارمەن ارپالىسقاننان گورى كەز كەلگەن ورتانى اڭسايتىن حالگە جەتكىزگەنشە ونىڭ جانىن جالعىزدىقپەن، مۇڭمەن دايارلاپ الىپ، ەندى ونى لاستاپ، ءتۇسىن مۇلدەم وزگەرتىپ جىبەرۋگە ۇمىتتەنگەن شال تامشىلاتىپ ۋ قوسا باستاعان.
XIX تاراۋ
تاماشا جوسپار تالقىلانىپ، قابىلدانادى
سولىپ قالعان دەنەسىن قاتتى قاۋسىرىپ تۇرعان پالتوسىنىڭ بار تۇيمەسىن سالىپ، بەتىنىڭ تومەنگى بولىگىن جاسىرۋ ءۇشىن جاعاسىن كوتەرىپ العان ەۆرەي ءوز اپانىنان شىققاندا سىلبىر سۇپ-سۋىق، جەلدى ءتۇن ەدى. ول ارتىنان ەسىكتى جاۋىپ، شىنجىرىن تيەكتەگەنشە باسپالداقتا كۇتىپ تۇردى، بالالاردىڭ ويداعىداي جاپقاندىعىنا كوزى جەتكەن سوڭ، كوشەنى بويلاپ بار-پارمەنىمەن جۇگىرە جونەلدى.
وليۆەردى الىپ كەلگەن ءۇي ۋايچەيلمەن كورشىلەس ەدى. ەۆرەي بۇرىشتا جان-جاعىنا كۇدىكتەنە كوز جۇگىرتىپ، ءبىر مينۋتتاي تۇرىپ قالدى دا، كوشەنى كەسىپ ءوتىپ، سپيتەل فيلدسكە قاراي ءجۇرىپ كەتتى.
كوشەلەرگە تولارساقتان قاق تۇرىپ قالعان، قويۋ قاراڭعىلىق كومىپ ءتۇر، جاڭبىر سىركىرەيدى، سۇپ-سۋىق، جالبىراق ءتۇن. ەۆرەي سياقتىلار ءدال وسىنداي تۇندەردە كەزىپ جۇرۋگە ءتيىس سياقتى. ىلگەرى قاراي ۇرلانا باسىن، قابىرعالار مەن پودەزدەردىڭ كولەڭكەسىمەن سىرعىپ كەلە جاتقان جەكسۇرىن شال ءوزى كەلە جاتقان لاس پەن قاراڭعى تۇنەكتە دۇنيەگە كەلگەن جۇرەك اينىتار باۋىرىمەن جورعالاۋشى ءتارىزدى، ول تاماعىنا سۇبەلى قالدىق ىزدەپ كەلە جاتقانداي.
ول بەتنەل-گرينعا جەتكەنشە يرەك-يرەك، تار كوشەلەرمەن ءجۇرىپ وتىردى، سودان سوڭ سولعا كىلت بۇرىلىپ، تۇرعىندار تىم ءجيى ورنالاسقان وسى اۋدانداعى تولىپ جاتقان شىم-شىتىرىق لاس كوشەنىڭ بىرىنەن كەلىپ شىقتى.
شاماسى، ەۆرەي قازىرگى تۇرعان جەرىمەن جاقسى تىنىس سياقتى، قاراڭعى ءتۇن مەن قيىن جول جۇرەگىن شايلىقتىرا قويعان جوق. ول بىرنەشە قىسقا كوشەلەردەن تەز-تەز ءوتىپ، اقىرى ەڭ اياق جاعىنداعى جالعىز فونار جارىقتاندىرىپ تۇرعان كوشەدەن كەلىپ شىقتى. ول ۇيلەردىڭ ءبىرىنىڭ ەسىگىن قاقتى دا، ونى اشقان اداممەن اقىرىن عانا بىرنەشە اۋىز ءتىل قاتىسىپ، ساتىمەن جوعارى كوتەرىلە بەردى.
ەسىكتىڭ تۇتقاسىنان ۇستاي بەرگەندە، يت ىرىلداپ قويا بەردى دە، ەركەك داۋسى بۇل كىم دەپ سۇرادى.
— بۇل مەن عوي، بيلل، تەك مەنمىن، قىمباتتىم، — دەدى ەۆرەي بولمەگە باسىن سۇعا بەرىپ.
— وندا بەرى قاراي دومالاي بەرىڭىز، — دەدى سايكس. — تىنىش جات، اقىماق يت! نەمەنە، پالتو كيگەن سوڭ سايتاندى تانىماي قالدىڭ با؟
راسىندا دا، ءيتتى تىعىرىققا تىرەگەن ميستەر فەدجيننىڭ سىرت كيىمى بولسا كەرەك، ەۆرەي شەشىنىپ، پالتوسىن ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا تاستاي سالۋى مۇڭ ەكەن، يت تە ءوز بۇرىشىنا كەلىپ، ەندى كوڭىلى ورنىنا تۇسكەندىگىن بىلدىرگەندەي قۇيرىعىن بۇلعاڭداتا باستاعان.
— ال، — دەدى سايكس.
— ول نە دەگەنىڭ، قىمباتتىم! .. دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي. — ءا، نەنسيسىڭ بە!
بۇل تىلدەسۋدە قالاي قابىلدار ەكەن دەگەندى دالەلدەيتىندەي ءبىراز ساسقالاقتاۋ بار-دى. قىز وليۆەرگە جاقتاسقان كۇننەن بەرى ميستەر فەدجين ونى كورگەن جوق ەدى. جاس لەديدىڭ قىلىعى بۇل تۋراسىنداعى كۇدىكتىڭ ءبارىن سەيىلتىپ جىبەردى. قىز كاميننەن اياعىن الىپ، ورىندىعىن جىلجىتتى دا، ارتىق-اۋىز ءسوز ايتپاستان ءتۇن ايتارى جوق سۋىق قوي دەپ، فەدجينگە وشاققا تامان وتىرۋدى ۇسىندى.
— ءيا، قىمباتتى نەنسيىم مەنىڭ، وتە سۋىق، — دەدى ەۆرەي وتقا اربيعان ەتسىز قولىن جىلىتىپ جاتىپ. — تۇلا بويىڭدى قارىپ وتەدى، — دەپ قوسىپ قويدى شال بوكسەسىن ىسقىلاي بەرىپ.
— ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىزگە جەتۋ ءۇشىن اقپاننىڭ ايازى كەرەك شىعار، — دەدى ميستەر سايكس. — بۇعان ىشەتىن بىردەڭە بەرشى، نەنسي. قيمىلداساڭشى، سايتان العىر! مىنا وڭباعان كارى قاڭقانىڭ كوردەن جاڭا تۇرعان جەكسۇرىن ەلەستەي قالشىلداپ تۇرعانىن كورىپ تۇرىپ، وزىڭە دە اۋىرىپ قالۋ دەگەن تۇك ەمەس.
نەنسي شاپشاڭ قيمىلداپ، شاماسى ءارقيلى سپيرت ىشىمدىكتەرگە تولى سامساپ تۇرعان شكافتاعى بوتەلكەنىڭ بىرەۋىن الىپ شىقتى.
سايكس ستاكانعا برەندن قۇيىپ، ەۆرەيگە ۇسىندى.
— جارار، جارار... راحمەت، بيلل، — دەگەن ەۆرەي ەرنىن تيگىزىپ قانا ستاكاندى ستولعا قويدى.
— الداپ سوعار دەپ قورقاسىز، ءا؟ — دەدى سايكس ەۆرەيگە قادالا قاراپ. — ۋف!
قىر-قىر ەتىپ وشىگە مىڭگىرلەگەن ميستەر سايكس ستاكانعا شاپ بەرىپ، برەنديدىڭ قالعانىن كۇلگە شاشا سالدى، وزىنە ستاكاندى قايتادان تولتىرىپ الدى.
اناۋ وڭەشىنە ەكىنشى ستاكاندى توڭكەرىپ تاستاعانشا، ەۆرەي كوزىمەن بولمەنى ءبىر شولىپ ءوتتى، بۇل اۋەسقويلىقتان ەمەس-تى، بۇل بولمەنى ول بۇرىن دا تالاي كورگەن، ول وزىنە ءتان كۇدىكتەنۋشىلىكتىڭ، تىنىمسىزدىقتىڭ سالدارى ەدى. قايىرشى كەيىپىندەگى بولمە ەدى بۇل، تەك شكافتاعى تۇرعان زاتتار عانا مۇندا ادال ەڭبەكپەن اينالىسپايتىن ادام تۇراتىندىعىن اڭعارتاتىن؛ بۇرىشتا تۇرعان بىرنەشە اپ-اۋىر تاياقتاردان جانە وشاقتىڭ ۇستىندە سالبىراپ تۇرعان ۇشىنا قورعاسىن قۇيعان تاياقتان وزگە كۇدىكتەنەرلىك ەشتەڭە جوق ەدى.
— مىنە، ەندى، — دەدى سايكس، ەرنىن جالاي بەرىپ، — مەن دايىنمىن.
— ءىس تۋراسىندا اڭگىمەلەسپەيمىز بە؟ —دەپ اۋەستەندى ەۆرەي.
— جارايدى، ءىس تۋراسىندا-اق بولسىن، — دەپ كەلىستى سايكس. — نە ايتقىڭىز كەلدى، اقتارا بەرىڭىز.
— چەرتسيدەگى ءىس تۋراسىندا ما، بيلل؟ — دەپ سۇرادى ەۆرەي، ورىندىعىن جىلجىتىپ، داۋسىن تومەندەتە.
— جارايدى. بۇل تۋرالى ءسىز نە ايتپاقسىز؟ — دەپ سۇرادى سايكس.
— اح، قىمباتتىم، مەنىڭ باسىمدا نە تۇرعانى سىزگە بەلگىلى عوي... — دەدى ەۆرەي. — ول بىلەدى عوي، نەنسي، سولاي ما؟
— جوق، بىلمەيدى، — دەپ ىرجيدى ميستەر سايكس. — نەمەسە بىلگىسى كەلمەيدى، بۇل ەكەۋى ءبىر-اق اۋىز ءسوز. اشىعىنا كوشىڭىز دە، ءار نارسەنى ءوز اتىمەن اتاڭىز! بەينە توناۋشىلىق جايلى ويدى الدىمەن ءوزىڭىز باستاماعان جانداي، وتىرىپ الىپ، كوزىڭىزدى جىپىلىقتاتىپ، مەنىمەن تۇسپالداپ سويلەسۋدى قويىڭىزشى وسى! نە ويلاپ كەلدىڭىز ءقازىر؟
— تىنىش، بيلل، تىنىش! — دەدى ەۆرەي انانىڭ بۇرقىلداۋىن قويعىزۋعا تەككە ارامتەر بولىپ. — بىرەۋدىڭ قۇلاعى شالىپ قالۋى مۇمكىن.
— ەستي بەرسىن! —دەدى سايكس. —ماعان ءبارىبىر ەمەس پە؟
ءبىراق ميستەر سايكسكە دە ءبارىبىر بولماعاندىقتان اقىلعا سالعان ول، داۋسىن باياۋلاتىپ، ساباسىنا تۇسە باستاعان.
— جارار، جارار، — دەپ ەۆرەي وعان باسۋ ايتتى. — مەن بار بولعانى ساق اداممىن. ال ەندى، قىمباتتىم، چەرتسيدەگى الگى ءىس جايىندا سويلەسەلىك. ءبىز ونى قاشان جۇزەگە اسىرامىز، بيلل؟ قاشان؟ ونداعى اسحاناداعى كۇمىستى ايتساڭشى، قىمباتتىم، قانداي كۇمىس دەسەڭشى! — دەدى ەۆرەي قولىن ۋقالاپ، قاباعىن كوتەرىپ قويدى.
— ەشتەڭە دە شىقپايدى، — دەدى سايكس سالقىن عانا.
— بۇدان ەشتەڭە دە شىقپايدى دەيمىسىز؟.. — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ەۆرەي، وتىرعىشتىڭ ارقالىعىنا شالقايا بەpiپ.
— ءيا، ەشتەڭە دە شوقپايدى، — دەدى سايكس. — تۇپتەپ كەلگەندە بۇل ءبىز ويلاعانداي وپ-وڭاي نارسە ەمەس.
— ياعني، ونى ەشكىم دۇرىستاپ قولعا الماعان، — دەدى ەۆرەي ىزالانعاننان ءوڭى بوزارىپ. — ماعان ەشتەڭە ايتپاي-اق قويۋىڭىزعا بولادى!
— جوق، مەن بارلىعىن دا سىزگە بايان ەتەم، — دەپ قارسىلاستى سايكس. — ەشتەڭە ايتپايتىنداي ءسىز كىمسىز ءوزى؟ مەن ايتىپ تۇرمىن عوي، توبي كرەكيت سول ماڭايدى ەكى اپتا توڭىرەكتەگەنىمەن، مالايلاردىڭ بىردە-بىرىمەن بايلانىسا الماعان.
— شىنىمەن-اق، ءسىز، بيلل، — دەپ سۇرادى انانىڭ قىزۋلانعانىنا وراي ءوزى باسەڭسي باستاعان ەۆرەي، — الگى ەكى مالايدىڭ تىم قۇرىعاندا ءبىرىنىڭ اۋزىن الا المادى دەمەكپىسىز؟
— ءيا، تۋرا سولاي دەمەكپىن مەن سىزگە، — دەپ جاۋاپ قاتتى سايكس. — ولار قارت لەديگە قىزمەت ەتكەلى جيىرما جىل بولىپتى، ءتىپتى ءسىز ولارعا بەس ءجۇز فۋنت بەرگەن كۇننىڭ وزىندە دە ولاردىڭ قارماقتى قابا قويۋى ەكىتالاي.
— شىنىمەن-اق، قىمباتتىم، ءسىز ايەلدەردى دە الداندىرۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى دەمەكسىز بە؟ — دەپ سۇرادى ەۆرەي.
— دۇرىس ايتاسىز، ءساتى تۇسپەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سايكس.
— قالايشا، ءتىپتى ەپتى دەگەن توبي كرەكيتتىڭ وزىنە دە مە؟ — دەدى ەۆرەي سەنىڭكىرەمەگەندەي. — ايەل دەگەن حالىقتىڭ نە ەكەنىن ەسىڭىزگە تۇسىرسەڭىزشى، بيلل!
— ءيا، ءتىپتى ەندى توبي كرەكيتتىڭ دە جولى بولمادى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سايكس. — سول ماڭدى تورۋىلداعاندا جالعان ساماي ساقال جاپسىرعانىن دا، اقسارى ءتۇستى بەشپەت كيگەنىن دە ول ايتىپ كەلدى، ءبىراق ءبارى تەككە كەتكەن.
— ودان دا، قىمباتتىم، ونىڭ مۇرت قويىپ، اسكەري شالبار كيۋى كەرەك ەدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ەۆرەي.
— ول ونى دا بايقاپ كورىپتى، — دەدى سايكس، — ونان دا تۇسكەن پايدا جاڭاعىداي.
بۇل حاباردان ەۆرەي ابىرجىپ قالعان. يەگىن كەۋدەسىنە تىعىپ، ول بىرنەشە مينۋت ويلانىپ قالدى دا، سونان سوڭ باسىن كوتەرىپ تەرەڭ كۇرسىندى دە ەگەر ەپتى توبي كرەكيت ءبارىن دۇرىس ايتىپ كەلسە، وندا بۇل ويىننان جەڭىلدىك قوي دەپ قاۋىپتەنەتىنىن ايتتى.
— ال دەگەنمەن دە، — دەدى شال قولىن تىزەسىنە سالىپ، — قىمباتتىم، بۇكىل وي جۇيەمىز وسىعان باعىتتالعان شاقتا بۇدان تۇك شىعارا الماۋ وكىنىشتى-اق.
— دۇرىس، — دەپ كەلىستى ميستەر سايكس. — جول بولمادى.
ۇزاق ۇنسىزدىك ورنادى، تەرەڭ ويعا بەرىلگەن ەۆرەيدىڭ ءاجىم-اجىم ءجۇزى شىندىعىندا تىم جەكسۇرىن-اق ەدى. سايكس ءالسىن-السىن وعان ۇرلانا قاراپ قويادى. نەنسي، قۇلىپ بۇزۋشىنىڭ جىنىنا تيگەندەي قورىققان كەيىپپەن، بولىپ جاتقاننىڭ وزىنە ەشقانداي قاتىسى جوقتاي وتتاپ كوزىن المادى.
— فەدجين، — دەدى سايكس، سۇتتەي ۇيىعان تىنىشتىقتى بۇزىپ، — وسى ءىس ءوزى شامادان ارتىق ەلۋ التىن تۇرا ما؟
— ءيا، — دەدى ەۆرەي دە كەنەتتەن ءتىرىلىپ.
— ياعني، ەڭبەككە تۇرادى عوي؟ — دەپ سۇرادى سايكس.
— ءيا، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي، كوزى جايناپ، الگى سۇراقتان تولقىعان ونىڭ بەتىندەگى ءار بۇلشىق ەتى جىبىر-جىبىر ەتەدى.
— وندا بىلاي، — دەدى سايكس ەۆرەيدىڭ قولىن مەنسىنبەي ىعىستىرا بەرىپ، — مۇنى قاشان بولماسىن ىستەۋ قولدان كەلەدى. وتكەن ءتۇنى توبي ەكەۋمىز باقتىڭ قورشاۋىنان اسىپ ءتۇسىپ ەسىك پەن قاقپاقتى بايقاپ كورگەنبىز. تۇنگە قاراي ءۇيدى تۇرمەدەگىدەي بەكىتىپ تاستايدى ەكەن، دەگەنمەن باستى قاتەرگە تىكپەي-اق، ەپتەپ كىرىپ كەتەتىن ءبىر ورىن بار كورىنەدى.
— ول قاي جەردە؟ — دەپ شىدامسىزدانا سۇرادى ەۆرەي.
— شالشىقتى كەسىپ ءوتۋ كەرەك... — دەپ سىبىرلاي سويلەدى سايكس.
— قويشى؟ — دەپ قاعىپ العان ەۆرەي، موينىن سوزىپ، كوزىن باقىرايتقانى سونشا، ۇياسىنان شىعىپ كەتە جازدادى.
— ۋف، — دەپ داۋىستاپ جىبەرگەن سايكس، كەنەت قىزدىڭ جان-جاعىنا جالتاقتاپ، ەۆرەيگە قاراي باسىن ءسال عانا شۇلعىعانىن كورىپ تۇتىعىپ قالدى. — ونىڭ قاي جەردە ەكەنىنىڭ سىزگە ءبارىبىر ەمەس پە؟ مەنسىز بۇدان ەشتەڭە شىعارا الماسىڭدى بىلاي دا بىلەم... ءبىراق سەندەيلەرمەن ىستەس بولعان كەزدە ساق بولماسقا دا بولمايدى.
— ەركىڭىز ءبىلسىن، قىمباتتىم، ەركىڭىز ءبىلسىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي. — توبي ەكەۋىڭىز وزدەرىڭىز-اق، ىستەيسىزدەر، ەشقانداي كومەك كەرەك جوق قوي؟
— ەشقانداي، — دەدى سايكس. — بىزگە تەك بۇرعى مەن بالا عانا قاجەت. بۇرعى بىزدە بار، ال بالانى ءسىز تابۋعا ءتيىسسىز.
— بالا ما؟! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ەۆرەي. — شاماسى اڭگىمە ەسىك تاقتايى تۇراسىندا-اۋ، ءا؟
— وندا شارۋاڭىز بولماسىن! — دەپ جاۋاپ بەردى سايكس. — ماعان بالا قاجەت، جانە بالاڭىز سەمىز بولماسىن.
— و، قۇداي-اي! — دەپ ويلانا سويلەدى سايكس. — ەگەر مەن مۇرجا تازالاۋشى نەدتىڭ ۇلىن قولعا تۇسىرە السام عوي. ول ادەيى ۇلىن وسىنداي ىستەرگە جەگەتىن-دى. ءبىراق اكەسىن كاتورگاعا جىبەردى دە، وسى كەزدە ىسكە كىشكەنتاي قىلمىسكەرلەرگە قامقورلىق جاسايتىن قوعام ارالاسىپ، بالانى نان جەگىزىپ تۇرعان كاسىبىنەن ايىرىپ، ساۋاتىن اشقالى جاتىر، ۇزاماي ونى كومەكشى شەبەر ەتىپ شىعارادى. ۇنەمى كيلىگەدى دە جۇرەدى سولار-اق. ەگەر ولاردىڭ اقشاسى جەتكىلىكتى بولسا (قۇدايعا شۇكىر، وندايى جوق!) وندا بىر-ەكى جىلدان كەيىن ءبىزدىڭ كاسىپكە قاجەتتى تورت-بەس بالا دا قالماس ەدى.
— دۇرىس، — دەپ كەلىستى ەۆرەي، ول اناۋ سويلەپ جاتقاندا ويعا شومىپ كەتكەن ەدى دە، تەك سويلەمنىڭ سوڭعى ءسوزىن عانا ەستىدى. — بيلل!
— ال نە تاعى؟ — دەدى سايكس.
ەۆرەي بۇرىنعىسىنشا وتقا تەلمىرىپ وتىرعان نەنسي جاققا باسىن شۇلعىپ، ونى بولمەدەن شىعارا تۇرۋعا بولماس پا ەكەن دەگەندەي يشارات جاسادى. سايكس مۇنداي ساقتىقتى ارتىق دەپ ساناعانداي يىعىن قوزعاپ قويدى، ايتسە دە بۇعان ءۇنسىز باعىنىپ، ميسس نەنسيدىڭ ءبىر ساپتاياق سىرا اكەلۋىن تالاپ ەتتى.
— سەنى ەشقانداي سىرا ىشكىڭ كەلىپ تۇرعان جوق، — دەدى نەنسي قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرا، ورنىنان دا قوزعالماستان.
— ىشكىم كەپ تۇر دەدىم عوي ساعان، — دەپ ايقايلادى سايكس.
— بەكەر! —دەدى قىز سالقىن عانا. — ايتا بەرىڭىز، فەدجين. مەن ونىڭ نە دەگىسى كەلىپ تۇرعانىن بىلەمىن، بيلل. ماعان نازار اۋدارماي-اق قويسىن.
ەۆرەي ءالى دە ءارى-سارى بولىپ تۇرعان. سايكس تاڭدانا نازارىن ەۆرەيدەن قىزعا اۋداردى.
— مىنا قىز سىزگە شىنىمەن-اق بوگەت بوپ تۇر ما، فەدجين؟ — دەدى ول اقىرى. — بۇل نە اقىماقتىق تاعى! ءسىز ونى كوپتەن بىلەسىز عوي، سەنۋىڭىزگە بولادى. ول مىلجىڭدار توبىنان ەمەس. سولاي عوي، نەنسي؟
— ايتاسىڭ-اۋ! —دەدى دە جاس لەدي ورىندىعىن ستولعا جاقىنداتىپ، سوعان شىنتاقتاپ وتىردى.
— ءيا، ءيا، قىمباتتىم، مۇنى مەن بىلەمىن، — دەدى ەۆرەي، — ءبىراق... — ءسويتتى دە شال قايتا تۇتىعىپ قالدى.
— ال نەمەنە، — دەپ سۇرادى سايكس.
— مەن بۇل قىز اناداعى كەشتەگىدەي تاعى دا اشۋلانىپ قالا ما دەپ ەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي.
مۇنداي مويىنداۋدى ەستىگەن ميسس نەنسي ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلدى دە، ءبىر ستاكان برەنديدى توڭكەرىپ تاستاپ، باسىن ەكىلەنە شايقاپ: «جاسقانباي ايتا بەرىڭىز»، «ەشقاشان دا مويىماڭىز» دەگەن سوزدەردى قارشا بوراتتى. شاماسى مۇنىسى ەكى جەنتلمەننىڭ دە كوڭىلدەرىن ورىندارىنا تۇسىرسە كەرەك، ەۆرەي قاناعاتتانعان پىشىنمەن باسىن يزەپ، ءوز ورنىنا جايعاستى، ميستەر سايكس تە وتىردى.
— ال، فەدجين، — دەپ كۇلە سويلەدى نەنسي، — تەزىرەك بيللگە وليۆەر جايىندا ايتىڭىز!
— حا! سەن قانداي اقىلدىسىڭ، قىمباتتىم! ەشۋاقىتتا مۇنداي ەستى قىزدى كورگەن ەمەسپىن! —دەدى ەۆرەي قىزدى موينىنان سيپاپ. — شىنىندا مەنىڭ وليۆەر تۋرالى ايتقىم كەلىپ ەدى. حا-حا-حا!
— ءسىزدىڭ ول جايىندا نە ايتقىڭىز كەلىپ ەدى؟ — دەپ سۇرادى سايكس.
— سىزگە بۇل ەڭ قولايلى بالا، قىمباتتىم، — دەپ قىر-قىر ەتكەن داۋسىمەن سىبىرلادى ەۆرەي، ساۋساعىن مۇرنىنا اپارا، جيرەنىشتى ىرجيىپ.
— اناۋ ما؟! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سايكس.
— بيلل، ال ونى، — دەدى نەنسي، — مەن سەنىڭ ورنىڭدا بولسام، ونى الار ەدىم. مۇمكىن، ول باسقالار سياقتى ەپتى بولماس، ءبىراق ساعان تەك ەسىك اشۋ ءۇشىن قاجەت قوي. كۇمانىڭىز بولماسىن، بيلل، وعان سەنۋگە بولادى.
— وعان مەنىڭ كۇمانىم جوق، — دەپ قىزۋ قوستادى فەدجين. — سوڭعى اپتالاردا ءبىز ونى ابدەن جاتتىقتىردىق، ەندى وعان دا نان تاۋىپ جەيتىن كەز كەلدى. ونىڭ ۇستىنە باسقا بالالار تىم كەسەك دەنەلىلەر عوي.
— ءيا، ونىڭ بويى ءدال كەلىپ قالار، — دەپ ويلانا سويلەدى ميستەر سايكس.
— ءسىز نە تالاپ ەتسەڭىز، سونىڭ بارلىعىن ورىندايدى، بيلل، — دەپ ويىن قورىتتى ەۆرەي. — ونىڭ باسقا جولى جوق، ارينە، ەگەر ءسىز ونى جاقسىلاپ تۇرىپ قورقىتساڭىز.
— قورقىتۋ ما؟ — دەپ ءىلىپ اكەتتى سايكس. — ەسىڭىزدە بولسىن، مەن ونى قورقىتقاندا دا ەستەن تانعانداي ەتەم. ەگەر ءبىز جۇمىسقا كىرىسكەندە ول قيقاڭدايتىن بولسا بار عوي، جوقتاۋىن ءبىر-اق اسىرام. وندا ءسىز بالانى ءتىرى كۇيىندە كورە المايسىز. فەدجين. ونى ماعان جىبەرمەس بۇرىن وسى جاعىن ويلانىپ العايسىز. وسى ءسوزىم ەسىڭىزدە بولسىن! — دەدى توناۋشى كەرەۋەتتىڭ استىنان الىپ شىققان سۇيمەندى كورسەتىپ.
— مۇنىڭ ءبارىن دە مەن ويلاعام، — دەپ قىزۋلانا جاۋاپ قاتتى ەۆرەي. — مەن وعان... ابدەن نازار اۋدارعام، قىمباتتىم. ەندى تەك ءبىزدىڭ توپتىڭ مۇشەسى ەكەندىگىن، ونىڭ دا ۇرى ەكەندىگىن باسىنا سىڭىرە بەرسە بولدى، ونى بىزدىكى دەي بەر! بۇكىل عۇمىر بويى بىزدىكى. وحو! مۇنىڭ ءبارى قالاي ءساتتى بولدى دەسەڭشى!
شال قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرىپ، باسىن سالبىراتىپ، بۇگىلىپ قالعان، بەينە قۋانىشتان ءوزىن-وزى ايمالاپ وتىرعان ءتارىزدى.
— بىزدىكى دەيسىز بە؟ — دەدى سايكس. — ءسىز مەنىكى دەگىڭىز كەلگەن شىعار!
— مۇمكىن، قىمباتتىم، — دەدى ەۆرەي شىڭعىرا قيقىلداپ. — قالاساڭىز مەنىكى-اق بولسىن، بيلل!
— ال، نەگە؟ — دەپ سۇرادى سايكس قىمباتتى دوسىنا قاباعىن تۇيە، جاۋىعا قاراپ. — نەگە ءسىز كوممون-گاردەندى جاعالاپ كۇندە كەشكىلىك ءورىپ جۇرەتىن ەلۋ بالانىڭ كەز كەلگەنىن تاڭداپ الۋدىڭ ورنىنا قايداعى ءبىر اۋرۋشاڭ جەتىمەككە بولا وسىنشا الەكتەندىڭىز؟
— ويتكەنى، ولاردان ماعان ەشقانداي پايدا جوق، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ قايتاردى ءسال قىسىلىڭقىراپ قالعان ەۆرەي. — ايتۋعا دا تۇرمايدى. ەگەر جاماندىققا دۋشار بولا قالسا، ولاردى بەت-جۇزدەرى-اق ۇستاپ بەرەدى، سونان سوڭ ولار مەن ءۇشىن جوق دەي بەر. ال ەگەر مىنا بالانىڭ ابدەن ءيىن قاندىرسا بار ما، قىمباتتىلارىم مەنىڭ، الگىندەيلەردىڭ جيىرماسىنىڭ ىستەگەنىنەن ارتىق ىستەتەم بۇعان. ونىڭ ۇستىنە، — دەگەندى قوسىپ ايتتى ەۆرەي، الگى قىسىلعان كەيپىنەن سەرپىلىپ، — ەگەر بۇل قاشىپ كەتە قالسا، ءبىزدى ۇستاپ بەرەدى، سوندىقتان دا، ول ءبىزدىڭ تاعدىرىمىزدى بولىسۋگە ءتيىس. قالاي بولسا دا ءبارىبىر ەمەس پە؟ ونى ۇرلىققا ارالاستىرۋ مەنىڭ ەركىمدە — ماعان قاجەتى دە سول. بۇل كىشكەنتاي سورلى بالانى جولداپ ىسىرىپ تاستاعاننان الدەقايدا جاقسى عوي. مۇنىڭ ءوزى ءقاۋىپتى نارسە، ءارى ءبىز بۇل ىستە ۇتىلىپ قالار ەدىك.
— ءىس قاي كۇنگە بەلگىلەنىپ وتىر؟ — دەپ سۇرادى نەنسي فەدجيننىڭ ادامسۇيگىش سوزىنە ميستەر سايكستىڭ بۇرق ەتە تۇسكەلى تۇرعان اشۋىنىڭ الدىن الىپ.
— راسىندا دا، — دەپ ءىلىپ اكەتتى ەۆرەي، — قاي كۇنگە بەلگىلەنەدى، بيلل؟
— مەن توبيمەن بۇرسۇگىنى، تۇنگە دەپ كەلىسكەم، — دەپ تۇنەرە جاۋاپ قاتتى سايكس. — بىردەڭە بولا قالسا مەن وعان ەسكەرتەم.
— تاماشا، — دەدى ەۆرەي، — اي تۋا قويماس.
— اي تۋمايدى، — دەپ قوستادى سايكس.
— ياعني، ولجانى قولعا تۇسىرۋگە ءبارى دە دايار عوي، — دەپ سۇرادى ەۆرەي.
سايكس باسىن يزەدى.
— جانە اناۋ، الگى...
— بارىنە دە كەلىسكەنبىز، — دەپ ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ كەتتى سايكس. — تاپتىشتەپ جاتاتىن ەشتەڭەسى جوق. ودان دا بالانى ەرتەڭ كەشكە وسىندا جەتكىزىڭىز. تاڭ سىبىرلەگەن بويدا ءبىر ساعاتتان سوڭ جولعا شىعام. ءبىر ەلى اۋزىڭىزعا ەكى ەلى قاقپاق قويىڭىز دا، تيگەل دايارلاڭىز، سىزدەن باسقا ەشتەڭە دە تالاپ ەتىلمەيدى.
ۇشەۋى دە قىزۋ ارالاسقان از-كەم اڭگىمەدەن كەيىن ەرتەڭ، ىمىرت ۇيىرىلگەن سوڭ نەنسي وليۆەردى ەرتىپ كەلۋگە ەۆرەيگە باراتىن بولىپ شەشتى، بۇل ارادا فەدجين، ەگەر وليۆەر قارسىلىق كورسەتە قالعانداي بولسا، قىزدى شىعارىپ سالۋدى ءوز مىندەتىنە الاتىنىن مالىمدەدى. بەلگىلەنگەن ەكسپەديسياعا بايلانىستى سورلى وليۆەر تولىعىنان ميستەر ۋيليام سايكستىڭ قامقورلىعى مەن قاراۋىنا بەرىلەتىن بولدى دا، سايكس وعان نە ىستەيمىن دەسە دە ەرىكتى، ەگەر وليۆەردى قانداي دا بولماسىن ءبىر قىرسىق شالسا، نەمەسە ونى جازالاۋ قاجەت بولا قالسا ەۆرەي مۇنى جاۋاپقا تارتپايتىن بولىپ سالتاناتتى تۇردە كەلىسىم جاسالدى، وسى پۋنكتكە بايلانىستى ۇيگە ورالعان سوڭ ميستەر سايكستىڭ كەز كەلگەن ءسوزىن ەپتى توبي كرەكيت كۋالاندىرىپ، راستايتىن بولىپ ۋاعدالاستى.
الدىن-الا كەلىسسوزدەر بىتىسىمەن برەنديگە ورشەلەنە باس قويعان ميستەر سايكس سۇيمەنىن زارەنى الا سىلتەپ، الدەبىر ەندى بار داۋسىمەن بارقىراپ، اۋزىنا كەلگەنىن بالاعاتتاي سويلەگەن. اقىرى، كاسىبي ءبوسۋىنىڭ شارىقتاۋ شەگىندە ول ۇلى سايماندارى سالىنعان جاشىگىن كورسەتپەك بولدى، بولمەگە ەنىپ، جاشىگىن اشىپ، ونداعى ءارقيلى سايمانداردىڭ ەرەكشەلىگى مەن ساپاسىن، قۇرىلىسىنىڭ تاماشا وزگەشەلىكتەرىن ايتۋ ماقساتىمەن اۋزىن اشۋى-اق مۇڭ ەكەن ەدەنگە جاشىگىمەن قوسا سۇلاپ ءتۇسىپ، ۇيىقتاپ كەتتى.
— قايىرلى ءتۇن، نەنسي! —دەدى ەۆرەي تاعى دا قۇلاعىنا دەيىن قىمتانىپ.
— قايىرلى ءتۇن!
كوزدەرى ۇشىراسىپ قالدى دا، ەۆرەي قىزعا قادالا قاراعان. قىز كىرپىگىن دە قاققان جوق. الداپ كەتۋ ويىنا دا كەلمەگەن قىز الگى ىسكە توبي كرەكيت سياقتى بايسالدى قاراعان.
ەۆرەي وعان قايتادان قايىرلى ءتۇن تىلەپ، ونىڭ ارت جاعىنان بىلدىرمەي، سۇلاپ جاتقان ميستەر سايكستى ءبىر تەۋىپ، ساتىمەن جايلاپ تۇسە بەردى.
— قاشانداعىسى دا وسى، — دەدى ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتقان ەۆرەي تاناۋىنىڭ استىنان مىڭگىرلەپ. — ايەلدەردەگى ەڭ جامان قىلىق — تۇككە تۇرعىسىز بىردەڭە الدەقاشان ۇمىتىلىپ كەتكەن سەزىمدەرىن قوزعايدى، ءبىراق ءبىر جاقسىسى ونىسى تەز وتە شىعادى. حا-حا! ءبىر قاپ التىنعا بولا — ەركەك تيتتەي بالاعا قارسى!
وسىنداي جاعىمدى ويلارىمەن جولىن قىسقارتقان ميستەر فەدجين، سۋ-سۋ بولىپ، بالشىق كەشىپ، مۇنىڭ ورالۋىن كۇتىپ سۋايت ۇيىقتاماي وتىرعان كوڭىلسىز مەكەن جايىنا جەتتى.
— وليۆەر ۇيىقتاپ قالدى ما؟ مەن ونىمەن سويلەسۋىم كەرەك ەدى. — ولار تومەن تۇسكەندە فەدجيننىڭ ايتقان العاشقى ءسوزى وسى بولدى.
— باياعىدا ۇيىقتاپ قالعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۋايت ەسىكتى اشىپ. — Miنe ول!
بالا ەدەنگە توسەلگەن قاتقىل توسەنىشتىڭ ۇستىندە قاتتى ۇيىقتاپ جاتقان، ابىگەردەن، قايعى-مۇڭنان، بولمەدەگى اۋىر اۋادان ءجۇزى ولىكتەي قۋارىپ كەتكەن، جاڭا عانا ءۇزىلىپ كەتىپ، جاس رۋحى ءبىر سەكۋند بۇرىن كوككە ۇشىپ، جەر-دۇنيەنىڭ اۋاسى دەنەسىن ءالى بۇزۋعا ۇلگىرمەگەن ءمايىت ءتارىزدى ەدى ول...
— ءقازىر ەمەس، — دەدى ەۆرەي كەتە بەرىپ. — ەرتەڭ، ەرتەڭ.
حح تاراۋ
وليۆەر ميستەر ۋيليام سايكستىڭ قاراماعىنا كەلەدى
تاڭەرتەڭ ۇيقىسىنان ويانعان وليۆەر توسەگىنىڭ اياعىندا تابانى قالىڭ، مىقتى ەكى باشماقتىڭ تۇرعانىن، ول ءوزىنىڭ ەسكى اياق كيىمىنىڭ ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتكەنىن كورىپ، تاڭ قالعان. الدىمەن بۇعان ءوزىن بوساتۋدىڭ حابارى بولار دەپ قۋانىپ كەتكەن، ءبىراق ەۆرەيمەن بىرگە تاڭعى اس ىشۋگە وتىرعاندا ول ءۇمىتى بىردەن سەيىلدى، اناۋ بۇگىن كەشكە مۇنى بيلل سايكستىڭ رەزيدەنسياسىنا اكەتەتىنىن ايتتى، ەۆرەيدىڭ داۋىسى مەن ءتۇرى بالانىڭ قورقىنىشىن ۇلعايتا ءتۇستى.
— مەنى سوندا... مۇلدەم قالدىرا ما، سەر؟ — دەپ ابىگەرلەنە ساۋال قويدى وليۆەر.
— جوق، جوق، قىمباتتىم، قالدىرمايدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي. — ءبىزدىڭ سەنەن ايىرىلعىمىز كەلمەيدى. قورىقپا، وليۆەر، سەن بىزگە قايتىپ كەلەسىڭ. حا-حا-حا! ءبىز سونشالىقتى قاتىگەز ەمەسپىز، سەنى جىبەرمەيمىز، قىمباتتىم. جوق، جوق!
وشاققا ەڭكەيىپ، ءبىر كەسەك ناندى قۋىرىپ جاتقان شال بۇعان قاراپ قويدى دا ەگەر مۇمكىندىك بولسا وليۆەردىڭ بۇل ارادان شىن ىقىلاسىمەن تايىپ تۇرعىسى بارىن جاقسى بىلەتىندىگىن اڭعارتقىسى كەلگەندەي قيق-قيق كۇلدى.
— مەنىڭشە، قىمباتتىم، — دەدى ەۆرەي وليۆەرگە تەسىلە قاراپ. — سەنى نە ءۇشىن بيللگە جىبەرەتىندىگىن بىلگىڭ كەلەتىن سياقتى.
كارى ۇرىنىڭ ءوز ويىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەنىنە وليۆەر امالسىز قىزارىپ كەتسە دە بىلگىسى كەلەتىنىن باتىل ايتتى.
— ال ءوزىڭ نە ءۇشىن دەپ ويلايسىڭ؟ — دەپ سۇرادى فەدجين تۋرا جاۋاپتان جالتارىپ.
— شىنىمدى ايتسام، بىلمەدىم، سەر، — دەدى وليۆەر.
— ءاي، سەنى-اي! —دەپ داۋىستاپ جىبەرگەن ەۆرەي، بالانىڭ جۇزىنە تەسىلە قاراپ تۇرىپ، جاقتىرماي بۇرىلىپ كەتتى. — شىداي تۇر، ءبيللدىڭ ءوزى-اق ايتىپ بەرەر.
وليۆەردىڭ پالەندەي اۋەسقويلىق كورسەتپەگەنى ەۆرەيگە ۇناماي قالعان سياقتى. بۇل ارادا اڭگىمە مىنادا ەدى: وليۆەر قاتتى تىكسىنىپ قالعان، ءارى فەدجيننىڭ بايسالدى كەيىپىنەن قۋاقىلانا قاراۋى جانە ءوز ويلارى مۇنى ابدەن تىعىرىققا تىرەگەندىكتەن، وسى ەكى ارادا ول ەشقانداي سۇراق بەرە الماعان. ءبىراق ساۋال قويارلىقتاي جاعداي قايتا تۋا قويمادى، سەبەبى ەۆرەي كەشكە شەيىن قاباعىن ءتۇيىپ، ءتىس جارمادى، ال سودان سوڭ ۇيدەن كەتۋگە جينالدى.
— شىراق جاعۋىڭا بولادى، — دەدى ول ستولعا مايشامدى قويا بەرىپ. — مىنە، كىتاپ، ءوزىڭدى الىپ كەتۋگە كەلگەنشە وقي بەر. قايىرلى ءتۇن!
— قايىرلى ءتۇن، — دەدى وليۆەر اقىرىن عانا.
ەۆرەي ەسىككە بەتتەي بەرىپ، ءوز يىعىنان اسىرا بالاعا كوز تىككەن. كەنەت ول توقتاي قالىپ، مۇنىڭ اتىن اتاپ شاقىردى.
وليۆەر باسىن كەتەردى: ەۆرەي شىراق جاعۋعا بەلگى بەردى. بالا ءۇنسىز كونىپ، شىراعداندى ستولعا قويا بەرىپ، ەۆرەيدىڭ قاباعىن ءتۇيىپ، بولمەنىڭ قاراڭعى تۇكپىرىنەن وزىنەن كوزىن الماي قادالىپ تۇرعانىن كوردى.
— ساقتان، وليۆەر، ساقتان! — دەدى شال وڭ قولىمەن ونى جاسقاپ قويىپ .— ول دورەكى ادام. تامىرىندا قانى بۇرق-سارق قايناپ جاتقان وعان كىسى قانىن توگۋ تۇك ەمەس! قانداي جاعداي بولماسىن جاعىڭدى اشپا. ول نە بۇيىرسا دا ورىندا. وسىنى ەسىڭە ۇستا!
سوڭعى سوزىنە ەكپىن تۇسىرە ايتقان ول جەكسۇرىندانا جىميىپ، باسىن يزەدى دە، بولمەدەن شىعىپ كەتتى.
شال كەتكەن سوڭ جاعىن تايانعان وليۆەر جۇرەگى ءدىر-دىر ەتىپ فەدجين ءسوزى جايلى ويلانىپ قالعان. ەۆرەيدىڭ الگى ساقتاندىرۋى توڭىرەگىندە ويلانعان سايىن ونىڭ نەگىزگى ءمانىن ءتۇسىنۋ قيىن سوقتى. ول ءوزىن سايكسكە نەندەي جامان ىسكە بولا جىبەرىپ وتىرعانىن تۇسىنە المادى، ال سول ويلاعاندارىن مۇنى فەدجيننىڭ قولىندا قالدىرىپ-اق نەگە ىسكە اسىرۋعا بولمايدى، اقىرى ۇزاق باس قاتىرعاننان كەيىن شاماسى اناۋ وزىنە قولايلى باسقا بالا تاۋىپ العانشا قۇلىپ بۇزۋشىعا قىزمەت كورسەتىپ، كۇندەلىكتى قارا جۇمىسىن ىستەپ بەرۋ ءۇشىن جىبەرىپ وتىرعان بولار دەگەن شەشىمگە كەلگەن.
ول ازاپ شەگۋگە ۇيرەنىپ كەتىپ ەدى، الداعى تۇرعان وزگەرىسكە نازالانۋعا بۇل ارادا كورگەن قۇقايى دا از ەمەس-تى.
بىرنەشە مينۋت ءوز ويىنىڭ شىرماۋىنان شىعا الماي، سودان سوڭ اۋىر كۇرسىنىپ، شىراقتىڭ جانعان پىلتەسىن ىسىرىپ، ەۆرەي تاستاپ كەتكەن كىتاپتى الىپ، وقۋعا كىرىستى.
ول الگى كىتاپتى پاراقتاي باستاعان. الدىمەن ول ءجۇردىم-باردىم وقىعان دا، سودان سوڭ ءوزىن قىزىقتىرعان ءبىر جەرىنە قادالا قاراپ، ۇزاماي بەرىلە وقىپ كەتكەن. بۇل بەلگىلى قىلمىسكەرلەردىڭ ءومىرباياندارى مەن سولارعا قۇرىلعان سوت پروسەستەرى ەكەن؛ بەتتەرى كىر-كىر ساۋساقتاردىڭ تابى ءتۇسىپ، ابدەن بىلعانعان. بۇل كىتاپتا توبە قۇيقانى شىمىرلاتار سۇمدىق قىلمىستار باياندالعان؛ ادام بالاسى باسپاعان الىس جەرلەردەگى كىسى ءولتىرۋ؛ كىسى كوزىنە تۇسىرمەۋ ءۇشىن تەرەڭ شۇڭقىرلار مەن قۇدىقتارعا تاستالعان ولىكتەر، قانشا تەرەڭ بولعانمەن بىرنەشە جىلداردان كەيىن اقىر اياعى بەتىنە شىعىپ قالعان مايىتتەردىڭ كىسى ولتىرۋشىلەردىڭ زارەسىن العاندارى سونشالىق، جان ازابىنان ارىلۋ ءۇشىن انت ءىشىپ، وزدەرىن دارعا تارتۋدى تىلەپ زار يلەيدى ەكەن. بۇل كىتاپتان باسقا تاعى دا جەتى ءتۇننىڭ ىشىندە توسەكتەرىندە جاتىپ كۇنالى ويلارعا (ءوز سوزدەرى بويىنشا) بەرىلىپ، سودان سوڭ ويعا العانىنىڭ وزىنەن دەنەنى سۋىق قارىپ، قول-اياق دىرىلدەپ قويا بەرەرلىكتەي سۇمدىق قىلمىستار جاساعان ادامدار تۋرالى وقىدى. قورقىنىشتى وقيعالاردىڭ شىنايى، تىم بادىرايىپ جازىلعاندىعى سونشالىق، سارعايعان پاراقتار قاتىپ قالعان قاننان قىزارىپ كەتكەندەي، ال سوزدەر وليۆەردىڭ قۇلاعىندا ولگەندەردىڭ ەلەسى دامىلسىز سىبىرلاپ جاتقانداي ىزىڭداپ تۇرىپ الدى.
زارەسى ۇشقان بالا كىتاپتى جاۋىپ، لاقتىرىپ تاستادى. سونان سوڭ تىزەرلەپ قۇلاي كەتتى دە، قۇدايدان مۇنداي سۇمدىقتان اۋلاق ەتە گور، وسىنداي سۇمدىق، جۇرەك اينىتار قىلمىس جاساتقانشا اجالىڭدى جىبەرە گور دەپ تىلەدى. از-ازداپ ساباسىنا تۇسكەن بالا ەندى اقىرىن، ۇزدىك-ۇزدىك ۇنىمەن وزىنە ءتونىپ كەلە جاتقان قاۋىپتەن قۇتقار، ەشقاشان دا دوستارى مەن تۋىستارىنىڭ ىستىق ىقىلاسىن كورمەگەن، جۇرتتىڭ ءبارى تەرىس اينالعان، سورلى بالاعا قول ۇشىڭدى بەر، ءقازىر جاپادان-جالعىز سان ءتۇرلى جاماندىق پەن قىلمىستىڭ ورداسىندا جۇرگەن وزىنە دەرەۋ كومەككە كەلە گور دەپ جالىندى.
ول دۇعاسىن اياقتاپ، ءبىراق ءالى دە بەتىن باسىپ وتىر ەدى، كەنەت قۇلاعى شالعان تىسىر سەلك ەتكىزدى.
— بۇل نە؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەرگەن ول ەسىكتىڭ قاسىندا تۇرعان الدەبىر سۇلبانى كورىپ تۇلا بويى ءدىر ەتتى. — كىم ونداعى؟
— Meن... بۇل مەن، — دەدى دىرىلدەگەن داۋىس.
وليۆەر شىراعىن باسىنان اسىرا كوتەرىپ، ەسىك جاققا كوز تاستاعان. وندا نەنسي تۇر ەكەن.
— شىراعىڭدى قويشى، — دەدى قىز تەرىس بۇرىلىپ. — مەنىڭ كوزىمدى جەپ بارادى.
قىزدىڭ ءجۇزىنىڭ قۇپ-قۋ ەكەنىن بايقاعان وليۆەر ناۋقاس ەمەسپىسىڭ دەپ سۇراعان. قىز تەرىس قاراعان كۇيى جاقىنداپ كەلىپ، قولىن سىتىرلاتا باستاعان، ءبىراق ەشتەڭە دەپ جاۋاپ قاتقان جوق.
— قۇداي ساقتاي گور! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى الدەن سوڭ. — Meن بۇل جايىندا تىپتەن ويلاماپپىن.
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر. — مەنىڭ كومەگىم تيمەس پە ەكەن؟ قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن دە ىستەيمىن. راس ايتام، ءبارىن!
ىلگەرى-كەيىن تەڭسەلىپ تۇرعان قىز، ءوزىن تاماقتان شاپ بەرىپ، وكسىپ قويىپ، اۋانى قوماعايلانا جۇتتى.
— نەنسي، — دەپ ايقايلادى وليۆەر، — سىزگە نە بولدى؟
قىز قولدارىمەن تىزەسىن ۇرعىلاپ، ەدەندى تەپكىلەپ، سودان سوڭ كەنەتتەن تىنا قالدى دا، سۋىقتان قالش-قالش ەتىپ، ءشالىسىن قىمتانا ءتۇستى.
وليۆەر وشاقتان كومىردى اۋدارىستىرىپ جاتتى. قىز ورىندىعىن وتقا جاقىنداتىپ، الدىمەن ءۇنسىز وتىرعان، اقىرىن باسىن كوتەرىپ جان-جاعىنا قارادى.
— اندا-ساندا نە بولىپ قالاتىنىن ءوزىم دە تۇسىنبەيمىن— دەدى ول كويلەگىن جوندەپ جاتقانداي الپەت تانىتىپ. — شاماسى، بارىنە كىنالى سىزدى لاس بولمە بولۋى كەرەك... ال، نولي، قىمباتتىم، سەن دايارمىسىڭ؟
— مەن سىزبەن بارۋىم كەرەك پە؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر.
— ءيا، مەنى بيلل جىبەردى، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — سەن مەنىمەن جۇرەسىڭ بە؟
— نەگە؟ — دەپ سۇرادى تەڭسەلىپ كەتكەن وليۆەر.
— نەگە دەيمىسىڭ؟ — دەپ قايتالاعان قىز بالاعا كوز تىكتى دە، قايتا بۇرىلىپ كەتتى. — جوق، جامان ىسكە ەمەس.
— سەنبەيمىن، — دەدى قىزدى كوزىمەن باعىپ تۇرعان وليۆەر.
— سەن ويلاعانداي-اق بولسىن، — دەدى قىز كۇلگەن بولىپ. — شىنىندا، جاقسى ىسكە ەمەس.
قىزدىڭ كەۋدەسىندە قانداي دا بولماسىن جاقسى سەزىم تۋعىزۋعا بولاتىنىن كورگەن وليۆەر، ەشقايدان كومەك بولماعان سوڭ، سوعان جالىنىپ كورۋگە ۇيعارعان. ءبىراق سونان سوڭ ساناسىندا ءقازىر نەبارى ساعات ون ءبىر، كوشەدە جۇرگىنشىلەر دە كوپ؛ مۇنىڭ اڭگىمەسىنە سەنەتىن بىرەۋ، ارينە، تابىلۋعا ءتيىس دەگەن وي قىلاڭ بەرە قالعان-دى. وسىنداي قورىتىندىعا كەلگەن ول ءبىر ادىم ىلگەرى اتتاپ، جۇرۋگە ءازىر ەكەندىگىن اسىعا ايتقان.
بالانىڭ سول ويلانىپ قالعانى نەنسيدىڭ نازارىنان تىس قالماعان. وليۆەر سويلەگەن كەزدە قىز مۇنى باقىلاپ تۇرعان، سودان سوڭ تەسىلە قاراپ قالعان ول بالانىڭ باسىنان قۇيعىتىپ وتكەن ويىن جاڭىلماي تاپ باسقان.
— تسس!.. — دەپ سىبىرلادى قىز وعان ەڭكەيىپ، ساقتانا جان-جاعىنا كوز جۇگىرتىپ، ەسىكتى نۇسقاپ.
— سەن ەشتەڭە دە ىستەي المايسىڭ. مەن ساعان ءالىم جەتكەنشە كومەكتەسۋگە تىرىستىم، ءبىراق ودان ەشتەڭە شىقپادى. سەنىڭ قول-اياعىڭ بىردەي ماتاۋلى. ەگەر ساعان بۇدان قۇتىلىپ كەتۋدىڭ ءساتى تۇسكەن كۇننىڭ وزىندە دە ءقازىر ەمەس.
ونىڭ مىنا سوزدەرىنەن ايران-اسىر قالعان وليۆەر قىزعا تاڭدانا قاراعان. ول، راسىندا، شىندىقتى ايتىپ تۇرعان ءتارىزدى؛ ءجۇزى قۇپ-قۋ، قاتتى ابىگەرلەنگەن، ءوزى تولقىعاننان ءدىر-دىر ەتەدى.
— Meن سەنى ءبىر مارتە تاياقتان قۇتقاردىم، ءقازىر دە سولاي ىستەيمىن، — دەپ ءسوزىن جالعادى قىز داۋسىن كوتەرىپ. — ەگەر مەنىڭ ورنىما باسقا بىرەۋدى جىبەرسە، سەنىمەن مەنەن گورى دەرەكىلەۋ تىلدەسەر ەدى عوي. مەن سەنى ءوزىن تىنىش، دۇرىس ۇستايدى دەپ كەپىلدىك بەرىپ ەم. ەگەر سەن مەنى تىڭداماساڭ، وزىڭە دە، ماعان دا زالالىڭدى تيگىزەسىڭ، ءتىپتى مەنىڭ باسىمدى اجالعا دا تىگەرسىڭ. بايقا! مەنىڭ سەن ءۇشىن نە كۇيگە ۇشىراعانىمدى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى كورىپ تۇر عوي!
قىز اسىپ-ساسىپ، موينىنداعى جانە قولىنداعى كوگەرىپ قالعان جەرلەرىن كورسەتتى دە، تەز-تەز سويلەپ:
— وسىنى ەسىڭە ۇستا! ءقازىر دە سەن ءۇشىن ازاپ شەگۋگە مەنى دۋشار ەتپە. قولىمنان كەلسە ساعان كومەكتەسەر-اق ەدىم، ءبىراق مۇمكىندىگىم جوق. ولار ساعان جاماندىق جاساعالى جۇرگەن جوق. ولار سەنى نە ىستەۋگە ءماجبۇر ەتسە دە كىنالى سەن بولمايسىڭ. ۇندەمە! سەنىڭ ءاربىر ءسوزىڭ مەنىڭ كوزىمدى قۇرتۋى مۇمكىن. اكەل بەرى قولىڭدى! تەزىرەك! بەر قولىڭدى!
وليۆەردىڭ ەرىكسىز وعان سوزعان قولىنان شاپ بەرىپ ۇستاي العان قىز، شىراقتى ۇرلەپ ءوشىردى دە، بالانى ساتىمەن سوڭىنان ەرتە جونەلگەن. قاراڭعىدا كورىنبەي تۇرعان بىرەۋ ەسىكتى تەز اشىپ جىبەردى دە، بۇلار شىققان سوڭ تەز جابا قويدى. بۇلاردى ەكى دوڭعالاقتى جالدامالى كۇيمە كۇتىپ تۇر ەدى؛ قىز وليۆەرمەن تىلدەسكەندەگىدەي جىلدامدىقپەن بالانى كۇيمەنىڭ ىشىنە كىرگىزىپ الدى دا، پەردەلەرىن مۇقيات جاۋىپ قويدى. ەشقانداي نۇسقاۋدى قاجەت ەتپەگەن كوشىر اتىن ايداپ، بار پارمەنىمەن شابا جونەلگەن.
وليۆەردىڭ قولىن ءالى دە قىسىپ وتىرعان قىز الگىندە ايتقان ساقتاندىرۋ شارالارىن سىبىرلاپ، قۇلاعىنا قۇيىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارىنىڭ تۇتقيىلدان ءارى جىلدام بولعانى سونشالىق، ءوزىنىڭ مۇندا قايدان پايدا بولعانىن پايىمداپ ۇلگىرمەستەن كەشە كەشقۇرىم ەۆرەي كەلىپ كەتكەن ءۇيدىڭ الدىنا كەپ توقتاي قالدى.
وليۆەر جان بالاسى كورىنبەگەن كوشەنى كوزىمەن ءبىر شولىپ ءوتىپ، ايقاي ساپ جاردەمگە شاقىرعىسى كەلگەن دە ءساتى بولدى. ءبىراق ءوزى تۋرالى ويلانۋىن زارلانا وتىنگەن قىزدىڭ داۋىسى قۇلاعىندا تۇرىپ الدى دا، ايقاي سالۋعا باتىلى جەتپەدى. ول ءارى-سارى ويدا وتىرعاندا وڭتايلى ءسات ءوتىپ تە كەتكەن ەدى، ونى ۇيگە دە الىپ كىرىپ ەسىكتى جاۋىپ العان.
— مۇندا! —دەدى قىز تەك سوندا عانا بالانىڭ قولىن بوساتىپ. — بيلل!
— ال نەمەنە ەدى ونداعى! —دەدى ساتىنىڭ الاڭشاسىنا شىراق ۇستاي شىققان سايكس. — و! مىنە تاماشا! تورلەيتىندەر!
ميستەر سايكس ءتارىزدى ادامنىڭ اۋزىنان شىققان الگىندەي سوزدەر قاتتى قۇپتاۋدى، ەرەكشە ىستىق ىقىلاسپەن قابىلداۋدى بىلدىرەتىن ەدى. نەنسي بۇعان، شاماسى، قاتتى ريزا بولسا كەرەك، وعان جارقىلداي ەسەندەستى.
— فوناريك توممەن بىرگە ۇيگە كەتىپ قالدى، — دەدى سايكس جولعا جارىق ءتۇسىرىپ. — ول بۇل ارادا بوگەت بولار ەدى.
— راس، — دەدى نەنسي.
— ءسويتىپ، بالانى اكەلدىم دە، — ۇشەۋى ۇيگە كىرگەن سوڭ سايكس الگى سوزدەردى ايتىپ ەسىكتى جاۋىپ جاتتى.
— ءيا، مىنەكي ول، — دەپ جاۋاپ قاتتى نەنسي.
— ءوز ىقتيارىمەن كەلدى مە؟ — دەپ سۇرادى سايكس.
— قوزىشا تومپاڭداپ كەلدى عوي، — دەدى نەنسي.
— بۇعان قۋانىشتىمىن، — دەدى سايكس، وليۆەرگە تۇيىلە قاراپ. — ءوز جانى ءۇشىن قۋانام عوي، ايتپەسە بۇعان جاقسى بولماس ەدى. جاس جىگىت، مۇندا كەلىڭىز دە، مەنىڭ ۇلاعاتتى ءسوزىمدى تىڭداڭىز: قىلتىڭ-سىلتىڭدى بىردەن قويعان دۇرىس.
جاڭا شاكىرتكە وسى سوزدەرمەن تىلدەسكەن ميستەر سايكس وليۆەردىڭ بوركىن سىپىرىپ الدى دا، بۇرىنشا اتىپ ۇردى، سونان سوڭ ونى يىعىنان ءبۇرىپ ۇستاپ، وتىرعىشقا جايعاستى دا، بالانى قارسى الدىنا تۇرعىزىپ قويدى.
— كانە الدىمەن ايتشى، مىناۋ ساعان تانىس نارسە مە؟ — دەپ سۇرادى سايكس ستولدا جاتقان قالتا تاپانشاسىن الا بەرىپ.
وليۆەر بىلەتىنىن ايتىپ جاۋاپ بەرگەن.
— ال ەندى مۇندا قارا، — دەپ ءسوزىن جالعادى سايكس. — مىنە ءدارى، مىنە وق، ال مىناۋ وقتاۋعا ارنالعان ەسكى شلياپانىڭ جىرتىعى.
وليۆەر الگى اتالعان زاتتاردىڭ نە ءۇشىن پايدالانىلاتىنى وزىنە ءمالىم ەكەنىن سىبىرلادى، ال ميستەر سايكس تاپانشانى اسا مۇقيات وقتاي باستاعان.
— مىنە ەندى ول وقتاۋلى، — دەدى ميستەر سايكس الگى ءىسىن ءبىتىرىپ.
— كورىپ تۇرمىن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر.
— تىڭداپ ال، — دەپ ءسوزىن جالعادى قاراقشى وليۆەردى قولىنان قاتتى قىسىپ ۇستاپ، تاپانشانىڭ ۇڭعىسىن مۇنىڭ شەكەسىنە تاياپ، بالا بۇدان ەرىكسىز ءدىر ەتە تۇسكەن، — ەگەر سەن ءبىز وسى ۇيدەن شىققان سوڭ ءبىر اۋىز ءسوز ايتساڭ، — ەگەر مەن ءوزىم سويلەسپەسەم، — وندا مىنا وق باسىڭا قادالدى دەپ قوي. ياعني، ەگەر سەن رۇقساتسىز سويلەمەك بولساڭ، يمانىڭدى ايتا بەر.
بالاعا قاتتىراق اسەر ەتۋ ءۇشىن ميستەر سايكس بۇل ەسكەرتۋمەن قوسا قاتۋلانا قاراپ قويىپ، ءسوزىن جالعاستىردى:
— مەنىڭ بىلۋىمشە، كوزىڭدى قۇرتىپ جىبەرسە دە سەنى ىزدەپ الار ەشكىم جوق قوي. ياعني، ەگەر ساعان جاقسىلىق ويلاماسام، ءىستىڭ ءمانىن ۇعىندىرۋ ءۇشىن وسىنشاما ەڭبەكتەنۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ ەستىپ تۇرمىسىڭ؟
— قىسقاسىن ايتقاندا، — دەپ باتىل كيىپ كەتتى نەنسي ءوز سوزىنە نازار اۋدارسىن دەگەندەي وليۆەرگە قاباعىن تۇيە قاراپ، — ەگەر سەن بارعالى وتىرعان جۇمىسقا كىرىسكەندە وليۆەر سەنى اشۋلاندىرسا، سول ءۇشىن دارعا تارتىلۋ قاۋپىنە ۇشىراساڭ دا، اناۋ سونىڭنان مىلجىڭداپ قويماس ءۇشىن، باسىنان اتاسىڭ عوي — ويتكەنى كاسىبىڭ سولاي بولعان سوڭ جىلدىڭ ءار ايىندا كەز كەلگەن ۇساق-تۇيەككە بولا باسىڭدى قاتەرگە تىگەسىڭ.
— دۇرىس ايتاسىڭ! —دەپ قوستادى ميستەر سايكس.
— كۇيىپ-پىسپەسە — وندا ولار ساعىزداي سوزىپ جىبەرەدى — ايەلدەردىڭ ەكى-اق سوزبەن ءبارىن ءتۇسىندىرۋ قولدارىنان كەلەدى. ەندى، بۇل بارلىق ازىرلىكتەن ءوتتى... كانەكي، كەشكى اس ىشەلىك، سودان سوڭ كەتكەنشە قورىلداپ الۋ كەرەك...
ونىڭ ءامىرىن ورىنداعان نەنسي جىلدام داستارحان جايعان؛ بىرنەشە مينۋتقا جوعالىپ كەتكەن ول ءبىر قۇمىرا سىرا جانە قويدىڭ باسى سالىنعان تاباقپەن قايتا ورالعان. «دجەممي» دەپ اتالاتىن بۇل تاماقپەن ءوز كاسىبىندەگى جاندار اراسىندا كەڭىنەن تاراعان ءبىر اسپاپتىڭ اتى ۇيقاس كەلگەندىكتەن مۇنىڭ ءوزى ميستەر سايكسكە بىرنەشە ۇتقىر ءسوز ايتىپ جىبەرۋگە مۇمكىندىك تۋعىزدى. ەتى تىرىلگەن قادىرمەندى جەنتلمەن الداعى شۇعىل ىسكە كىرىسۋ سەبەبىنەن بە، ايتەۋىر، اسا كوڭىلدى دە، جانى جاي ەدى؛ سونىڭ كۋاسى رەتىندە وسى ارادا ايتا كەتۋ كەرەك، ول سىراسىن سۇيسىنە قىلعىتىپ سالدى، اس ءىشىپ وتىرعان كەزدە، شامامەن العاندا، بوعاۋىز ءسوزىن دە سەكسەننەن اسىرعان جوق.
كەشكى تاماقتان سوڭ — وليۆەردىڭ تابەتى بولماعانىن اڭعارۋ قيىن بولماس، — ميستەر سايكس سۋ قوسىلعان ەكى ستاكان ۆيسكيدى قاعىپ سالىپ، نەنسيگە ءوزىن تۇپ-تۋرا ساعات بەستە وياتۋعا بۇيىرىپ، ەگەر ولاي ىستەمەگەن جاعدايعا دەپ الدىن-الا سىباپ الدى دا، كەرۋەتىنە قۇلاي كەتتى، ايتىلمىش بەدەلدى ادامنىڭ بۇيرىعى بويىنشا وليۆەر دە شەگىنبەستەن، ەدەندە جاتقان توسەنىشكە جايعاستى، ال بۇلاردى بەلگىلەنگەن ساعاتتا وياتۋعا دايارلانعان قىز ءالسىن-السىن وتىن تاستاپ وشاق باسىندا قالا بەردى.
نەنسي وسى جاعدايدى پايدالانىپ، سىبىرلاپ قانداي دا بولماسىن كەڭەس بەرەر دەپ ۇمىتتەنگەن وليۆەر ۇزاق ۋاقىت ۇيىقتاماي جاتقان، ءبىراق جابىرقاۋ ويمەن وشاق باسىندا وتىرعان قىز ورنىنان دا قوزعالعان جوق، تەك ءالسىن-السىن شام پىلتەسىنىڭ كۇيەسىن الىپ قويادى. كۇتۋ مەن ابىگەردەن ابدەن تيتىقتاعان بالانىڭ اقىرى كوزى ءىلىنىپ كەتكەن.
ول ويانعاندا ستولدا شاي جاسالىپ، سايكس ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا ىلىنگەن پالتوسىنىڭ قالتاسىنا الدەبىر زاتتاردى تىققىشتاپ جاتىر ەكەن. نەنسي ازانعى اس قامىمەن ابىگەرلەنىپ ءجۇر. تاڭ ءالى سارعايماعان؛ شىراق جانىپ تۇر، تەرەزەنىڭ ارعى جاعى قاپ-قاراڭعى. ونىڭ ۇستىنە جاۋىپ تامشىلارى تەرەزە اينەگىن ۇرعىلاپ تۇر، اسپان قاپ-قارا، بۇلت تا كورىندى.
— ال! —دەپ مىڭگىرلەدى سايكس، وليۆەر ورنىنان اتىپ تۇرعان سوڭ. — بەس جارىم بولدى! تەزىرەك قيمىلدا، ايتپەسە تاماقسىز قالارسىڭ. ءبىز ونسىز دا كەشىگىپ قالدىق.
وليۆەر جىلدام كيىنىپ، اسىعا تاماقتانىپ، سايكستىڭ اشۋلى ساۋالىنا دايىنمىن دەپ جاۋاپ قايتاردى.
نەنسي بالاعا قاراماۋعا تىرىسىپ، مويىنىن وراپ الۋ ءۇشىن وعان ورامالىن تاستاي بەرگەن؛ سايكس وعان دورەكى ماتادان تىگىلگەن ۇلكەن شەكپەن بەرىپ، ۇستىنە كيىپ، تۇيمەلەرىن سالىپ الۋعا بۇيىردى. كيىنگەن سوڭ، وليۆەر قاراقشىعا قولىن سوزعان، اناۋ پالتوسىنىڭ جاپ قالتاسىنداعى تاپانشاسىن كورسەتۋ ءۇشىن توقتاي قالدى دا، سونان سوڭ بالانىڭ قولىن قىسىپ ۇستاپ، نەنسيمەن قوشتاستى دا، ءجۇرىپ كەتتى.
ولار ەسىككە جەتكەن سوڭ قىزبەن جۇزدەسۋ ءۇشىن وليۆەر بۇرىلىپ قارادى. ءبىراق تاعى دا بۇرىنعى وشاق باسىنداعى ءوز ورنىنا جايعاسقان قىز قوزعالمادى.
XXI تاراۋ
ەكسپەديسيا
ولار كوشەگە شىققاندا جابىراڭقى تاڭ اتىپ كەلە جاتتى؛ جەل سوعىپ، جاڭبىر سىركىرەپ، اسپاندى بۇلت تورلاپ تۇردى. تۇنىمەن جاۋعان نوسەردەن كوشەدە قاق تۇرىپ قالعان، شاتىرلاردان سۋ سورعالايدى. اتىپ كەلە جاتقان تاڭنىڭ ءالسىز ساۋلەسى جابىرقاۋ كورىنىستى ودان سايىن كۇڭگىرتتەندىرەدى؛ ەلەڭ-الاڭنان كوشە شامدارى سىعىرايادى، سۋ-سۋ شاتىرلار مەن قاراڭعى كوشەلەردىڭ ءوڭىن بۋلار دا اشا قويعان جوق. قالانىڭ بۇل بولىگىندە ءازىر ەشكىم دە ويانا قويماعان ءتارىزدى؛ بارلىق ۇيلەردىڭ دە تەرەزە قاقپاقتارى جابىق تۇر؛ ال بۇلار ءجۇرىپ وتكەن كوشەلەردە ءتىرى جان جوق، تىپ-تىنىش.
بۇلار بەتپەل-گرين-روۋدقا بۇرىلعان كەزدە ابدەن جارىق تۇسكەن-دى. كوپتەگەن شامدار وشىرىلگەن. لوندونعا قاراي دەريەۆنيانىڭ بىرنەشە ارباسى ءىلبىپ بارادى؛ اندا-ساندا بالشىق شاشىراعان پوچتا كۇيمەسى سىلدىر-كۇلدىر وتە شىعادى؛ كوشىر جولدىڭ وزىنە قاتىستى جاعىمەن جۇرمەگەن كەيبىر جايباسار ارباكەشتەرگە ەسكەرتۋ ەسەبىنەن قامشى سىلتەپ قويادى، سەبەبى وسىنىڭ كەسىرىنەن كوشىرگە كەڭسەسىنە شيرەك مينۋت كەشىگىپ جەتۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇر عوي. تراكتيرلەر اشىلا باستاعان، ولاردا گاز جاندى. دۇكەندەر اشىلىپ، بۇلارعا اندا-ساندا ادامدار جولىعىپ قالىپ جاتتى. سونان سوڭ جەكە-جەكە توپ بولىپ، جۇمىستارىنا بارا جاتقان شەبەرلەر ۇشىراستى. سودان كەيىن توبەلەرىنە بالىق سالىنعان سەبەت كوتەرگەن ەركەكتەر مەن ايەلدەر؛ كوكونىس تيەلگەن ەسەك اربالار؛ ءتىرى مال مەن مالدىڭ سۇرپى ەتىن ارتقان اربالار؛ شەلەك كوتەرگەن ءسۇت ساتۋشىلار — قالانىڭ شىعىس بولىگىنە ازىق-تۇلىك الىپ بارا جاتقان ادامداردىڭ لەگى جولىعا بەردى. سيتيگە جاقىنداعان سايىن ات-اربالاردىڭ سالدىر-كۇلدىرى مولايا بەرگەن؛ بۇلار شورديچ پەن سميتفيلد ارالىعىنداعى كوشەدەن وتكەن كەزدە ۋ-شۋ گۋىلگە اينالىپ، ابىر-سابىر باستالعان. ابدەن جارىق ءتۇستى، لوندون حالقىنىڭ تەڭ جارتىسىنا قام-قارەكەتكە تولى تاڭ كەلگەن-دى.
سان-ستريت پەن كراۋن-ستريتتى كەسىپ، فيپسبەرن-سكۆەردەن وتكەن ميستەر سايكس باربيكەندەگى چيزۋەل-ستريتتەن شىعىپ، سونسوڭ لونگ-لەينگە، سونسوڭ سميتفيلدكە كەلگەندە بۇل جاقتان ەستىلگەن قۇلاق تۇندىرار ەشتەڭە ۇعىپ بولماس داۋىستاردان وليۆەر تۆيست ايران-اسىر قالعان.
بازار كۇنى بولاتىن. اياقتارى قىزىل اسىقتان سازعا باتىپ كەلەدى؛ وگىز بەن سيىرلاردىڭ ساۋىرىنان كوتەرىلگەن بۋداق-بۋداق بۋ تۇمانمەن قوسىلىپ، مۇرجا قونعان اۋىر بۇلتتاي ءتونىپ تۇرىپ العان. ۇلكەن الاڭنىڭ ورتاسىنداعى مالعا ارنالعان قاشا دا، بوس جەرگە ورناتىلعان ۋاقىتشا قاشالار دا قويعالىق تولىپ تۇر؛ ناۋانى جاعالاي ءۇش-تورت قاتار وگىزدەر مەن وزگە ءمۇيىزدى ءىرى قارا باعانعا بايلانىپتى. شارۋالار، قاساپشىلار، مال ايداۋشىلار، ونى-مۇنى تاسۋشىلار، بالالار، ۇرىلار، تەككە سەندەلۋشىلەر، ءارقيلى كەزبەلەر توپقا ارالاسىپ كەتكەن؛ مال ايداۋشىلاردىڭ ىسقىرىعى، ءيتتىڭ ۇرگەنى، وگىزدىڭ وكىرگەنى، قويدىڭ ماڭىراعانى، شوشقانىڭ قورسىلداعانى مەن شىڭعىرعانى، ونى-مۇنى تاسۋشىلاردىڭ ايقايى، ويبايى، تۇس-تۇستان جاڭبىرشا جاۋعان بوقتاۋ مەن بالاعاتتاۋ؛ قوڭىراۋ داۋسى، ءاربىر تراكتيردەن شىعىپ جاتقان سان-قيلى داۋىستار، قاعىپ-سوعىپ ءوتۋ، قىسىلۋ، توبەلەس، قيقۋ سالۋ مەن ايقاي-ۇيقاي، بازاردىڭ ءار جەرىنەن ەستىلىپ قالعان توبە قۇيقانى شىمىرلاتقان ۇلۋ جانە ارى-بەرى جوسىپ جۇرگەن، جۋىنباعان، قىرىنباعان، ادام اياعانداي ءۇستى-باسى كىر-كىر ادامدار، — وسىنىڭ ءبارى تاڭ قالدىراتىن، ەستەن تاندىراتىن اسەر قالدىرادى.
وليۆەردى سۇيرەلەپ، توپتىڭ اراسىن قاق جارا شىنتاعىمەن جول اشىپ كەلە جاتقان ميستەر سايكس بالانى قايران قالدىرعان كورىنىسكە دە، ۋ-شۋعا دا نازار اۋدارعان جوق. ەكى-ۇش مارتە جاناپ وتكەن تانىستارىنا باسىن يزەپ، تاڭەرتەڭگىلىك ريۋمكەنى تاستاپ جىبەرۋ جونىندەگى ۇسىنىستارىن قابىلداماي، قاشان توپتان ءبولىنىپ شىعىپ، حوۋ-زەر-لەين ارقىلى حولبورنعا بەت تۇزەگەنشە ىلگەرى تارتا بەرگەن.
— ال، كىشكەنتاي، — دەدى سايكس سەنت-ەندريۋ شىركەۋىندەگى ساعاتقا كوز تاستاپ، — ۇزاماي ساعات جەتى بولادى! ءجۇر جىلدام! اياعىن ازار سۇيرەيدى، جالقاۋ!
وسى ءسوزدى ايتقان ميستەر سايكس كىشكەنتاي سەرىگىنىڭ قولىنان جۇلقىپ قالعان؛ وليۆەر شاماسى جەتكەنشە قۇلىپ بۇزۋشىنىڭ ۇلكەن ادىمىنا ىلەسۋگە تىرىستى؛ ول جەلىپ كەتتى — مۇنىسى جۇگىرۋ مەن تەز ءجۇرۋدىڭ اراسىنداعى بىردەڭە بولاتىن.
ولار حايد-پاركتىڭ بۇرىشىنان ءوتىپ، كەنسينگتونعا بۇرىشىنان جۇرىستەرىن باياۋلاتقان جوق؛ بۇل ارادا وزدەرىنىڭ سوڭىنان كەلە جاتقان بوس اربا قۋىپ جەتكەنشە ميستەر سايكس ءجۇرىسىن اقىرىنداتقان. ونداعى «حاۋنسلو» دەگەن جازۋدى كورگەن سوڭ بار شاماسى كەلگەن سىپايىگەرشىلىگىمەن ارباكەشتەن وزدەرىن ايلۋورتقا جەتكىزىپ سالماس پا ەكەن دەپ سۇراعان.
— وتىرىڭدار، — دەدى ارباكەش. — مىناۋ ءسىزدىڭ بالاڭىز با؟
— مەنىكى، — دەدى وليۆەرگە قادالا قاراعان سايكس، تاپانشا جاتقان قالتاسىنا قولىن ەلەۋسىزدەۋ سۇعا بەرىپ.
— سەنىڭ اكەڭ تىم قاتتى جۇرەتىن سياقتى! راس ايتىپ تۇرمىن با، جاس جىگىت؟ —دەدى ارباكەش وليۆەردىڭ ەنتىگىپ قالعانىن بايقاپ.
— ەشتەڭە ەتپەيدى، — دەپ كيىن كەتتى سايكس. — ول مۇندايعا ۇيرەنگەن. ۇستا مەنىڭ قولىمنان، نەد. ال ءمىن، كانە!
وليۆەرگە وسىلايشا ءتىل قاتقان ول، ارباعا شىعۋىنا كومەكتەستى، ال ارباكەش ءۇيىلىپ جاتقان قاپتاردى كورسەتىپ، سونىڭ ۇستىنە دەم الا بەرۋىنە رۇقسات ەتتى...
ولار جول جيەگىندەگى باعانداردىڭ جانىنان ءوتتى. وليۆەر ءوزىن قايدا اپارا جاتقانىن مۇلدە ۇعىنا الماعان. كەنسينگتون، حامەرسميت، چيزۋيك، كيۋ-بريدج، برەنتفورد ارتتا قالعان، ءبىراق بۇلار جولعا جاڭا عانا شىققان جاندارداي-اق ىلگەرى تارتىپ بارادى. اقىرى ولار «كۇيمە مەن اتتار» دەپ اتالاتىن تراكتيرگە كەلىپ جەتتى؛ ودان ءسال ارىرەكتە باسقا ءبىر جول باستالىپ كەتەدى ەكەن. وسى اراعا اربا توقتاي قالعان.
وليۆەردىڭ قولىنان تاس قىپ ۇستاعان كۇيى سايكس اربادان تۇسۋگە اسىقتى؛ ونى كوتەرىپ اپ، جەرگە ءتۇسىردى دە، جامان كوزىمەن قاراپ قويىپ، كوپ ءمان بەرە جان قالتاسىن جۇدىرىعىمەن ۇرىپ قويدى.
— قوش بول، بالاقاي، — دەدى ارباكەش.
— بۇل بۇرتىڭداپ ءجۇر، — دەدى سايكس، وليۆەردى جۇلقىلاپ. — بۇرتىڭداۋىن! ءاي كۇشىك! بۇعان نازار اۋدارماي-اق قويىڭىز.
— وعان نازار اۋدارىپ قايتەم، — دەپ داۋىستادى اناۋ ارباسىنا وتىرا بەرىپ. — ال اۋا رايى بۇگىن تاماشا.
ءسويتىپ ول ءجۇرىپ كەتتى.
سايكس ارباكەش ءبىرشاما الىسقا ۇزاپ كەتكەنشە توسىپ تۇردى دا، وليۆەرگە ەگەر جان-جاعىنا قاراعىشتاي بەرەتىن بولسا، ءوزىنىڭ نە ىستەيتىنىن ايتىپ، ونى ىلگەرى سۇيرەپ كەتتى.
تراكتيردىڭ تۇسىنان وتكەن سوڭ، ول سولعا، سونان كەيىپ وڭعا بۇرىلعان. ولار ۇزاق ءجۇردى — باقتارى بار ۇلكەن مەكەن-جايلار سوڭدارىندا قالىپ جاتتى؛ سايكس تەك سىرا ىشۋگە عانا توقتايتىن، اقىرى ولار ءبىر قالاعا كەلىپ جەتكەن. وسىندا ءبىر ءۇيدىڭ قابىرعاسىنان وليۆەر ءىرى ارىپتەرمەن جازىلعان «حەمپتون» دەگەن جازۋدى وقىدى.
بىرنەشە ساعات بويى ولار قالا شەتىندە كەزىپ ءجۇردى دە قويدى. اقىرى قالاعا ورالىپ، جارناماسى وشە باستاعان ەسكى تراكتيرگە كىرىپ، وزدەرىنە تاماق اكەلۋىن تاپسىرعان.
Ac ءۇيى كولدەنەڭ جۋان بورەنە تاستالعان الاسا توبەلى، شىرىك ءيىسى مۇڭكىگەن بولمە ەكەن دە، ال وشاقتىڭ الدىندا بيىك ارقالىقتى وتىرعىشتار تۇر، ولاردا جۇمىس كيىمدى، تۇرلەرى دورەكىلەۋ كىسىلەر وتىر. ولار وليۆەرگە دە، سايكسكە دە ەشقانداي كوڭىل اۋدارعان جوق. سايكس تە بۇلارعا تيتتەي كوڭىل بۇرماستان، وتىرعاندارىن دا ەلەمەي، ءجاسوسپىرىم سەرىگى ەكەۋى بۇرىشقا جايعاستى.
تاماققا ولار سۋىق ەت العان، ال تاماقتان سوڭ ميستەر سايكس ءۇش-تورت مارتە قورقورىن تارتىپ العانشا ولار ۇزاق وتىردى. ەندى وليۆەر بۇدان ءارى قاراي جۇرمەيتىندەرىنە كۇمانداعان دا جوق. ەرتە تۇرىپ، جولعا شىققاننان ابدەن شارشاعان بالا قالعي باستاعان، سونان سوڭ قالعىعاننان، تەمەكىنىڭ تۇتىنىنەن ۇيىقتاپ كەتكەن.
مۇنى سايكس ءتۇرتىپ وياتىپ جىبەرگەندە ابدەن قاراڭعى تۇسكەن ەكەن. ول ۇيقىسىن جەڭىپ، وتىرعىشقا وتىرىپ، جان-جاعىنا قاراسا سايكس ءبىر جۇمىسشىمەن بىرگە سىرا ءىشىپ، قاۋقىلداسىپ وتىر.
— ءسويتىپ، ءسىز لوۋەر-حاليفوردقا باراسىز عوي؟ —دەپ سۇرادى سايكس.
— ءيا، — دەپ قوستادى جىگىت، ول ىشكىلىكتەن ءوزىن جايسىزداۋ سەزىنىپ وتىرعان، الدە جاقسىراق پا، — ۇزاماي ءجۇرىپ كەتەم. بۇگىن تاڭەرتەڭگىدەي ەمەس، اتىم بوس بارادى، تەز جۇرەدى وزدەرى. سونىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن ىشەلىك! ۋرا! بۇل دەگەن تاماشا ات!
— ءسىز، بالام ەكەۋىمىزدى جەتكىزىپ سالماس پا ەكەنسىز؟ — دەپ سۇرادى سايكس جاڭا تانىسىنا سىرا ۇسىنا بەرىپ.
— نەسى بار، سىزدەر ءقازىر ءجۇرىپ كەتپەك بولساڭىزدار اپارىپ-اق سالايىن، — دەدى جىگىت. — سىزدەر حاليفوردقا بارامىسىزدار؟
— شەپەرتونعا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سايكس.
— اپارايىن،.. — دەدى اناۋ. — ءبارى تولەندى مە، بەكي؟
— ءيا، مىنا جەنتلمەن ءبارىن دە تولەدى، — دەدى قىز.
— و، جوق! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى جىگىت قىزعان ادامنىڭ ماڭعازدىعىمەن. — بۇلاي ەتۋگە بولمايدى.
— نەگە؟ — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سايكس. — ءسىز بىزگە قىزمەت كورسەتپەكسىز، مەنىڭ دە سىزگە بىر-ەكى ساپتىاياق سىرا اپەرۋگە قاقىم بار شىعار.
بۇل ءۋاجعا قالىڭ ويعا باتقان جاننىڭ كەيپىمەن ويلانىپ قالعان جاڭا تانىس سايكستىڭ قولىنان شاپ بەرىپ، سەن تاماشا جىگىتسىڭ دەگەندى ايتتى. بۇعان ميستەر سايكس بۇل ءازىلىڭ عوي دەپ جاۋاپ قاتتى؛ ەگەر جىگىت ساپ-ساۋ بولسا، بۇلاي پايىمداۋعا ابدەن نەگىزى بولار ەدى.
بىرنەشە جىلى لەبىزدەر بىلدىرگەن سوڭ، بۇلار قالىپ بارا جاتقاندارعا قايىرلى ءتۇن تىلەپ، شىعىپ كەتتى؛ قىزمەتشى ايەل قۇمىرا مەن ستاكانداردى قولىنا ۇستاپ، كەتىپ بارا جاتقاندارعا قاراۋ ءۇشىن ەسىككە بەتتەگەن.
سىرتىنان ساۋلىعىنا ىشكەن ات ارباعا جەگىلگەن كۇيى ەسىك الدىندا تۇر ەكەن. وليۆەر مەن سايكس بۇدان ءارى سىپايىگەرشىلىك ساقتاپ جاتپاستان ارباعا وتىرا كەتكەن، ال قوجايىن بولسا، اتىن جىگەرلەندىرىپ، اتشىعا الەمدە ساعان تەڭ ەشكىم جوق دەگەندى ايتۋ ءۇشىن از-كەم بوگەلىپ قالدى. سونان سوڭ وعان ايداي بەر دەپ بۇيىرىلعان، ءبىراق وسى ەكى ارادا ات ۇلكەن اقىماقتىق ىستەدى: اسقان جەككورىنىشپەن باسىن شۇلعىدى، كوشەنىڭ كەلەسى بەتىندەگى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنە باسىن سۇقتى، وسى ەرلىكتەرىن جۇزەگە اسىرعان سوڭ تىك قارعىدى دا، وسىدان كەيىن عانا ەكىلەنە شاپقىلاپ، اربانى سالدىر-گۇلدىر ەتكىزىپ، قالادان شىقتى.
كەش وتە قاراڭعى ەدى. وزەننەن جانە ماڭايداعى باتپاقتان كوتەرىلگەن دىمقىل تۇمان مۇڭدى دالا ۇستىندە تۇتاسىپ تۇرىپ الدى. سۋىق دەنەنى قاريدى. تەڭىرەك تۇنەرىڭكى، قاپ-قارا. ەشكىم ءتىس جارعان جوق؛ ات ايداۋشى قالعىپ وتىر، سايكس ونىمەن اڭگىمەلەسۋگە ىقىلاس بىلدىرمەدى. قورىققاننان، ءارقيلى جامان ويلاردان ازاپتانعان وليۆەر ءبۇرىسىپ، اربانىڭ بۇرىشىندا بۇيىعىپ وتىر: ەڭسەنى ەزگەن توڭىرەكتىڭ اۋەنىنە قوسىلعانداي بۇتاقتارى قاراۋىتا قوزعالعان اعاشتاردىڭ ورنىنا ءارقيلى ءبىر ەلەستەر كولبەڭدەيدى.
ولار سانبەري شىركەۋىنىڭ جانىنان وتكەندە ساعات جەتىنى سوقتى. قارسى بەتتەگى، جۇك تاسۋشىنىڭ ءۇيىنىڭ ءبىر تەرەزەسىندە جارىق بار ەكەن، سونىسى جولعا ءتۇسىپ تۇر، زيراتتى جاعالاي ەككەن شىلىكتى قويۋ قاراڭعىلىق ودان ءارى وراپ العان تارىزدەنەدى. الىستاپ قۇلاققا كۇركىرەپ اققان سۋدىڭ شۋى كەلەدى، ال ەسكى اعاشتاردىڭ جاپىراقتارى جەلمەن جاي سىبدىرلاپ تۇر. بۇل ولگەندەرگە تىنىشتىق تىلەيتىن قوڭىر اۋەن ءتارىزدى.
سانبەري ارتتا قالا بەردى دە، بۇلار كەڭ جولعا شىقتى. ەكى-ۇش ميلدەن كەيىن اربا توقتاي قالدى. وليۆەردى قولىنان ۇستاعان سايكس اربادان ءتۇستى، بۇلار تاعى ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى.
دىمى قۇرىعان بالانىڭ بارشا ۇمىتىنە قاراماستان، بۇلار شەپەرتوندا دا بىردە-بىر ۇيگە كىرگەن جوق، تەك الىستان تاعى ءبىر قالانىڭ وتتارى كورىنگەنشە تولارساقتان ساز كەشىپ، تاستاي قاراڭعىدا كوڭىلسىز سوقپاق جولدارمەن، جەل ءۇرىپ تۇرعان الاڭقايلارمەن جۇرە بەرگەن. قادالا قاراعان وليۆەر اياعىنىڭ استىنان سۋ كورگەن سوڭ، وزدەرىنىڭ كوپىرگە كەپ قالعاندارىن ءتۇسىندى.
كوپىرگە جەتكەنشە ەشقايدا بۇرىلماستان كەلە جاتقان سايكس، كەنەتتەن سولعا، جاعالاۋعا بەتتەگەن. «ول جاقتا سۋ عوي!» —دەپ ويلادى وليۆەر قورقىنىشتان تاستاي قاتىپ.
«ول مەنى مىنا يەن جەرگە ولتىرۋگە اكەلگەن بولار».
ول ءوزىنىڭ قىرشىن ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، جەرگە جاتا كەتپەك ەدى، كەنەت وزدەرىنىڭ جارتىلاي قيراعان يەسىز ۇيگە كەلىپ جەتكەندەرىن بايقاي قالدى. ءشىري باستاعان كىرە بەرىس ەسىكتىڭ ەكى جاعىندا ءبىر-بىر تەرەزە بار ەكەن؛ جوعارىدا تاعى ءبىر قابات كورىنەدى، ءبىراق ونىڭ ەش جەرىندە جارىق جوق.
ءۇي ابدەن توزىعى جەتكەن، قاپ-قارا، ءسىرا، ەشكىم تۇرمايتىن بولسا كەرەك.
سايكس وليۆەردىڭ قولىن ءالى دە جىبەرمەگەن كۇيى الاسا كىرە بەرىس ەسىككە جايىمەن تاياپ كەلىپ، سەرىپپە تەمىردى كەتەردى. ونىڭ يتەرگەنىنە ەسىك اشىلىپ كەتتى دە، بۇلار ىشكە ەندى.
XXII تاراۋ
قۇلىپتى بۇزىپ، ۇرلىققا ءتۇسۋ
— ەي، — دەگەن بۇلار دالىزگە كىرگەن بويدا قىرىلداعان، جۋان داۋىس ەستىلدى.
— باقىرما، — دەدى سايكس ەسىكتى جابا بەرىپ. — بىزگە جارىق اكەلشى، توبي.
— ەحە! بۇل مەنىڭ دوسىم عوي! —دەپ ايقايلادى الگى داۋىس. — جارىق اكەل، بارني، جارىق اكەل! انا جەنتلمەندى كىرگىز... ال ەڭ الدىمەن ءسىز وسى ۇيقىڭىزدى اشىپ الماس پا ەكەنسىز؟
شاماسى، شەشەن ءوزى ءتىل قاتىسقان ادامىن ۇيقىسىنان وياتۋ ءۇشىن الدىمەن وعان اياق كيىم كيەردە پايدالاناتىن قالاقشانى ما، الدە باسقا بىردەڭەنى جىبەرىپ قالدى-اۋ دەيمىن، سەبەبى سالدىر-گۇلدىر ەتىپ، اعاشتان جاسالعان بىردەڭە جەرگە ءتۇستى دە، ارتىنشا ۇيقىلى-وياۋ جاتقان بىرەۋدىڭ تۇسىنىكسىز مىڭگىرلەگەنى قۇلاققا شالىندى.
— ەستيمىسىڭ سەن، جوق پا؟ — دەپ ءسوزىن جالعادى جاڭاعى داۋىس— دالىزدە بيلل سايكس تۇر، ونى ەشكىم قارسى المايدى، ال سەنىڭ اسىڭا اشىن قوسقان ادامداي سىلەيىپ جاتىسىڭ مىناۋ. نەمەنە، ەسىڭدى جيدىڭ با، الدە ۇيقىڭ شايداي اشىلۋى ءۇشىن مىنا تەمىر شىراعدانمەن سىباعاڭدى بەرەيىن بە؟
وسى سۇراق بەرىلىسىمەن-اق، بىرەۋدىڭ ەدەندە وكشەسى جەلىنگەن ءتۋفليىن سىلپىڭداتا باسقانى ەستىلىپ، ارتىنشا وڭ ەسىكتەن — الدىمەن كۇڭگىرت جانعان شىراق، سونان سوڭ بۇرىنىراقتا سۋرەتتەلگەن، سافرەن-حيلدەگى تراكتيردىڭ جەكسۇرىن قىزمەتشىسىنىڭ سۇلباسى كورىندى.
— ميستەر سايكس، — دەپ داۋىستادى بارني شىن كوڭىلىمەن، الدە جورتا قۋانعان بولىپ. — كىرىڭىز، سەر، تورلەتىڭىز!
— ال، كىرە بەر، — دەدى سايكس وليۆەردى يتەرمەلەپ. — تەزىرەك، ايتپەسە وكشەڭدى باسىپ كەتىپ جۇرەرمىن.
سىلبىرلىعى ءۇشىن بالاعاتتاپ، سايكس وليۆەردى يتەرىپ قالىپ ەدى، ولار الاسا قاراڭعى بولمەدەن كەلىپ شىقتى. مۇندا كۇيەمەن ىستالعان كامين، ەكى-ۇش سىنىق وتىرعىش، ستول جانە ۇستىندە اياعىن ايقاستىرىپ، ۇزىن قىش قورقورىن تارتىپ، الپامساداي دەنەسىمەن ءبىر كىسى جاتقان وتە ەسكى ديۆان تۇر. ونىڭ ۇستىندە سارعىلت ءتۇستى، ۇلكەن قولا تۇيمەلى ءساندى تىگىلگەن سيۋرتۋگى، قىزعىلت سارى گالستۋگى، كوزگە ۇرىپ تۇراتىن شۇبار بەشپەت جانە قىسقا قارا شالبارى بار ەكەن. ميستەر كرەكيتتىڭ (بۇل سونىڭ ءوزى ەدى) باسىندا دا، بەت-جۇزىندە دە شاش، قىل-قىبىر دەگەندەر پالەندەي كوپ ەمەس-تى، ال بارىنىڭ ءتۇسى قىزعىلتىم ەدى دە، بۇرىم ءتارىزدى قويا بەرىپ، بۇيرالاپ تاستاعان شاشىن ارزانقول ۇلكەن ساقينالى كىر-كىر ساۋساقتارىمەن تاراقتاپ قويادى. ورتا بويلىدان ءسال بيىكتەۋ ونىڭ اياعى السىزدەۋ سياقتى، ءبىراق ونىسى سوزا تاستاپ جاتقان ۇزىن قونىشتى ەتىگىنە اسا سۇقتانا قاراپ، راحاتتانۋىنا ەش بوگەت جاساعان جوق.
— بيلل، دوستىم! — دەدى الگى باسىن ەسىككە بۇرا بەرىپ. — ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن. مەن ءتىپتى ءبىزدىڭ ىسىمىزدەن ءسىز باس تارتقان جوق پا ەكەن دەپ قورقا باستاعان ەم، ولاي بولعاندا، تاۋەكەلگە بەل بايلاپ ءوزىم كىرەر ەدىم. وح!
وليۆەردى كورگەندە قاتتى تاڭدانعاننان داۋسى شىعىپ كەتكەن ميستەر توبي كرەكيت وتىرا كەتىپ، بۇل نە ەكەنىن بىلگىسى كەلگەن.
— بار بولعانى، بالا عوي، — دەپ جاۋاپ قاتقان سايكس وتىرعىشىن كامينگە جاقىنداتا ءتۇستى.
— ميستەر فەدجيننىڭ قامقورلىعىنداعىلاردىڭ ءبىرى، — دەپ ىرجيدى بارني.
— اح، فەدجيندىكى مە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى توبي، وليۆەرگە قاراي بەرىپ. — ايتارى جوق، سيرەك كەزدەسەتىن بالاقاي — مۇندايعا شىركەۋدەگى كارى لەدي اتاۋلىنىڭ قالتاسىن تازالاپ شىعۋ تۇككە تۇرمايدى! بۇل مومىنىڭ ءالى-اق فەدجينگە سارقىلماس داۋلەت جيناپ بەرەر!
— جارار، جارار، جەتەدى! — دەپ شىدامسىزدانا ءسوزىن ءبولىپ جىبەرگەن سايكس ەڭكەيە بەرىپ دوسىنىڭ قۇلاعىنا بىردەڭەنى سىبىرلاپ ەدى، ميستەر كرەكيت شىداي الماي قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى دە، وليۆەرگە تاڭدانعان كوزقاراسپەن قادالا قارادى.
— ال ەندى، — دەدى سايكس الگىندەگى ورنىنا جايعاسا بەpiپ، — ءبىز مۇندا وتىرا تۇرعانشا ىشىپ-جەيتىن بىردەڭە بەرىڭدەر، بۇل ءبىزدى سەرگىتەدى، تىم قۇرىعاندا مەنى. كامينگە تاياۋ وتىرىپ، تىنىعىپ ال، بالاقاي، — تىم الىسقا بولماعانمەن — تۇندە ساعان تاعى دا جۇرۋگە تۋرا كەلەدى.
وليۆەر سايكسكە جاسقانا، ءلام-ميم دەمەي، تاڭدانا قاراعان. سونان سوڭ وتىرعىشىن وتقا جاقىنداتىپ، وتىردى دا، باسىن سالبىراتىپ جىبەردى — باسى اۋىرىپ وتىرعان — ءوزىنىڭ قاي جەردە وتىرعانىن دا، توڭىرەگىندە نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىن دا ۇعىنا المادى.
— ال، — دەدى توبي جاس ەۆرەي تاماق اكەلىپ، ستولعا شولمەك قويعان سوڭ. — ءىستىڭ ءساتتى بولۋى ءۇشىن!
وسىلايشا توست سويلەگەن سوڭ، ول ورنىنان تۇرىپ، بوس قورقورىن بۇرىشقا جايىمەن قويدى دا، ستولعا كەلىپ، ستاكانعا اراق قۇيىپ، قاعىپ سالدى. ميستەر سايكس تە ءىشىپ قويدى.
— بالاعا دا ازداپ بەرۋ كەرەك، — دەدى توبي، ريۋمكەنىڭ جارتىسىنا دەيىن قۇيىپ. — تارتىپ جىبەر، بەيكۇنا پەندەم.
— راسىمدى ايتسام، — دەي بەردى وليۆەر، وعان جالىنىشپەن قاراپ— راسىمدى ايتسام مەن...
— تارتىپ جىبەر! —دەپ قايتالادى توبي. — مەن ساعان پايدالى بولارىن بىلمەي تۇر دەيسىڭ بە؟.. بۇعان ىشۋگە بۇيىرساڭىزشى، بيلل.
— دۇرىسى ءىشىپ قويسىن! —دەدى سايكس قالتاسىن قاعىپ قويىپ. — سۋايتتاردىڭ بۇكىل توبىرىنان گورى بۇدان كورگەن ماشاقاتىم ءبىر باسىما جەتەرلىك. ءىش، سايتاننىڭ بالاسى، ءىش!
ەكى ەركەكتىڭ الپەتىنەن زارەسى ۇشقان وليۆەر ريۋمكەدەگىنى ءىشىپ جىبەرەمىن دەپ، قاقالىپ-شاشالىپ قالدى دا، Toبي كرەكيت پەن ءبارنيدىڭ ايىزىن قاندىردى، ءتىپتى قاباعىنان قار جاۋعان ميستەر سايكس تە ەزۋ تارتتى.
وسىلايشا سايكس ار جاعىنا ەل قوندىرعان سوڭ (وليۆەرگە دە زورلاپ ناننىڭ قابىعىن جەگىزگەن) انا ەكەۋى ازداپ كوز شىرىمىن الۋ ءۇشىن وتىرعىشتارىنا جايعاستى. وليۆەر كامين جانىنداعى ءوز وتىرعىشىندا قالا بەرگەن، كورپەگە ورانىپ العان بارني كامين شارباعىنىڭ الدىنا ەدەنگە قۇلاي كەتتى.
ءبىراز ۋاقىت ولار ۇيىقتاپ جاتتى نەمەسە ۇيىقتاعان بولدى، بىر-ەكى مارتە ورنىنان تۇرىپ، كامينگە كومىر تاستاعان بارنيدەن وزگە ەشكىم ورنىنان قوزعالعان جوق. وليۆەر قالعىپ وتىرعان، وعان كوڭىلسىز سوقپاق جول كەزىپ، قارايعان زيراتتاردى ارالاپ جۇرگەندەي، بۇگىن كۇيى بويى كوز الدىنان وتكەن سۋرەتتەر قايتا ەلەستەي بەرگەن ەدى، كەنەت، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ساعات ءبىر جارىم بولعانىن ايتقان توبي كرەكيت وياتىپ جىبەردى.
ءبىر سەكۋنتتان كەيىن قالعان ەكەۋى دە ورىندارىنان كوتەرىلىپ، ازىرلىككە كىرىستى. سايكس پەن دوسى مويىندارىن، يەگىن جالپاق قارا بوكەبايمەن وراپ، پالتولارىن كيدى. بارني شكافتى اشىپ، ودان ءارقيلى اسپاپتار الىپ شىعىپ، قالتالارىنا تىققىشتاپ جاتتى.
— يتتەردى اكەلشى ماعان، بارني، — دەدى توبي كرەكيت.
— مىنەكي، — دەدى بارني وعان ەكى تاپانشانى ۇسىنىپ جاتىپ. — ءوزىڭىزدىڭ وقتاعاندارىڭىز.
— جارايدى! — دەدى توبي ولاردى جاسىرا بەرىپ. — ال ەگەۋلەر قايدا؟
— مەندە، — دەدى سايكس.
— تىستەۋىكتەر، اشقىشتار، بۇرعىلار، شامدار — ەشتەڭە ۇمىت قالعان جوق پا؟ — دەپ سۇرادى توبي پالتوسىنىڭ ەتەگىنىڭ استىنا شاعىپ سۇيمەندى قىستىرا بەرىپ.
— ءبارى دە دۇرىس، — دەپ جاۋاپ قاتتى جولداسى. — تاياقتاردى اكەل، بارني. جۇرەتىن ۋاقىت بولدى.
وسى سوزدەردى ايتىپ، ول ءبارنيدىڭ قولىنان جۋان تاياقتى الدى دا، بىرەۋىن توبيگە ۇستاتىپ، وليۆەردىڭ شەكپەپىن تۇيمەلەي باستاعان.
— ال، كانە، — دەدى سايكس قولىن سوزىپ.
ادەتتەن تىس سەرۋەننەن، تازا اۋادان، زورلاپ ىشكىزگەن اراقتان باسى اينالعان وليۆەر سايكستىڭ سوزعان قولىنا ءوز قولىن ەرىكسىز ۇستاتا سالدى.
— ار جاق قولىنان ۇستا، توبي، — دەدى سايكس. — سىرتتى قاراشى، بارني.
اناۋ ەسىككە قاراي كەتتى دە، قايتا ورالىپ، ءبارى دە ويداعىداي دەدى. ەكى قاراقشى وليۆەرمەن بىرگە شىقتى. بارني ەسىكتى مۇقيات جاۋىپ الىپ، كورپەگە قايتا ورانىپ ۇيىقتاپ كەتتى.
كوزگە تۇرتكىسىز قاراڭعى ەدى. تۇمان الگىدەن گورى قويۋلانا تۇسكەن، جاۋىن بولماعاننىڭ وزىندە اۋانىڭ ىلعالدىلىعى سونشا ۇيدەن شىققاندارىنا بىرنەشە مينۋت وتكەن سوڭ وليۆەردىڭ شاشى مەن قولى دىمقىلدانىپ كەتتى. ولار كوپىردەن ءوتىپ، وليۆەر بۇرىن دا كورگەن وتتارعا قاراي بەت تۇزەدى. ارالىق الىس تا ەمەس ەدى، جانە ولار تەز جۇرگەندىكتەن، ۇزاماي چەرتسيگە دە جەتكەن.
— قالانى تىكە كەسىپ وتە بەرەيىك، — دەپ سىبىرلادى سايكس. — تۇندە ەشكىم دە بىزگە جولىعا قويماس.
توبي كەلىستى دە، ولار قازىرگى شاقتا مۇلدە يەن كىشكەنتاي قالانىڭ ۇلكەن كوشەسىمەن تەز-تەز باسىپ كەلە جاتتى. كەيبىر جاتار بولمەلەردىڭ تەرەزەسىنەن كومەسكى جارىق جىلتىرايدى، اندا-ساندا قارلىعا ۇرگەن يت داۋسى ءتۇن تىنىشتىعىن بۇزىپ كەتەدى. ءبىراق كوشەدە ەشكىم كەزدەسپەدى. شىركەۋ قوڭىراۋى ەكىنى سوققاندا بۇلار قالادان شىعىپ تا كەتكەن ەدى.
ولار جۇرىستەرىن جىلدامداتقان، سولعا بۇرىلىپ جولعا شىققان. شيرەك ميلدەي جۇرگەن سوڭ بۇلار جالعىز ۇيگە جەتكەن. سىرتقى قورشاۋىنا توبي كرەكيت ەنتىگىن دە باسپاستان قاس قاققانشا ورمەلەي جونەلدى.
— ەندى بالانى اكەلىڭىز، — دەدى توبي. — كوتەرىڭىز ونى، مەن ءىلىپ الام عوي.
وليۆەر جان-جاعىنا قاراپ تا ۇلگەرگەن جوق، سايكس ونى قولتىعىنان الا بەرگەن، ەندى ءبىر ءۇش-تورت سەكۋنتتان كەيىن توبي ەكەۋى قورشاۋدىڭ ار جاعىنداعى ءشوپتىڭ ۇستىندە جاتتى. سايكس تە بوگەلمەي بۇلارعا قوسىلدى. ءسويتىپ، بارلىعى جىمىن باسىن ۇيگە بەتتەدى.
قورقىنىش پەن شاراسىزدىقتان ەسى شىققان وليۆەر تەك وسى ارادا عانا بۇل ەكسپەديسيا ماقساتىنىڭ كىسى ءولتىرۋ بولماعانمەن، بەرى سالعاندا توناۋ ەكەندىگىن ءتۇسىندى. جۇدىرىعىن تاس قىلىپ ءتۇيىپ العان ول، شىداي الماي شىڭعىرىپ جىبەرگەن. كوزى قاراۋىتىپ، قۋارعان جۇزىنەن سۋىق تەر شىقتى، اياعى جۇرۋگە جاراماي، تىزەرلەپ قۇلاي كەتكەن.
— تۇر ورنىڭنان! — دەپ ىسىلدادى دولدانعاننان قالش-قالش ەتكەن سايكس قالتاسىنان تاپانشاسىن شىعارىپ. — تۇر، ايتپەسە باسىڭنىڭ بىت-شىتىن شىعارام!
— قۇداي ءۇشىن، جىبەرىڭىزشى مەنى! — دەپ زارلاندى وليۆەر. — مەن ءقازىر كەتەيىن دە دالانىڭ ءبىر جەرىندە-اق ولەيىن. مەن ەشۋاقىتتا لوندوننىڭ قاراسىن كورمەيىن، ەشۋاقىتتا، ەشۋاقىتتا! مەنى اياڭىزدارشى، ۇرلىق ىستەۋگە ءماجبۇر ەتپەڭىزدەرشى! بارشا قاسيەتتى پەرىشتەلەر ءۇشىن، ماعان راحىم جاساڭىزدارشى!
وسىلاي جالىنعان ادامى اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىعىپ، تاپانشاسىنىڭ قۇلاعىن قايىردى، ءبىراق توبي تاپانشانى قاعىپ جىبەردى دە، بالانىڭ اۋزىن باسىپ، ۇيگە قاراي سۇيرەي جونەلدى.
— تىنىش، — دەپ سىبىرلادى ول. — بۇل جەردە مۇنىڭ ەشقانداي سەپتىگى جوق. ەندى ءبىر اۋىز ءسوز ايتساڭ ءوزىم-اق جايىڭدى تابامىن، توبەڭدى ويامىن. ەشقانداي ۋ-شۋ بولمايدى، سىنالعان ءتاسىل. ال، بيلل، سىندىر مىنا قاقپاقتى. بالانىڭ ءقازىر وزىنە-وزى كەلگەنىنە كەپىلدىك بەرەيىن. مۇنداي سۋىق تۇندەردە ەرەسەك ادامداردىڭ دا العاشقى مينۋتتاردا ساسىپ قالاتىنى بولادى — ءوز كوزىممەن كورگەم.
سايكس وسىنداي ىسكە وليۆەردى جىبەرگەن فەدجينگە قارعىسىن جاۋدىرا، شۋ شىعارماي، سۇيمەنىن سالدى. كوپ ۇزاماي توبي ەكەۋى توپساعا ءىلىنىپ تۇرعان قاقپاقتى جۇلىپ العان.
بۇل ءۇيدىڭ ارت جاعىنداعى تاقتايىن ءجيى ەتىپ قيۋلاستىرعان، جەردەن بەس جارىم فۋتتاي جوعارى تۇرعان كىشكەنتاي تەرەزە ەكەن، ءدالىزدىڭ شەتىندەگى سىرا قايناتىپ، ىدىس جۋاتىن بولمە ەدى. تەسىك تىم كىشكەنتاي ەكەن دە، يەلەرى شاماسى، ونى بەرىگىرەك جابۋدى قاجەت كورمەگەن سياقتى، دەگەنمەن بۇعان وليۆەردىڭ دەنەسىندەي بالانىڭ كىرىپ كەتۋىنە ابدەن مۇمكىن بولاتىن. از-كەم اينالىسقان سوڭ ميستەر سايكس تەرەزە تيەگىنىڭ دە شارۋاسىن ءبىتىرىپ، تەرەزەنى شالقاسىنان اشىپ تاستادى.
— ەندى تىڭدا، سايتاننىڭ كۇشىگى! — دەپ ىسىلدادى سايكس، قالتا شامىنىڭ ساۋلەسىن وليۆەردىڭ جۇزىنە ءتۇسىرىپ. — مەن سەنى مىنا تەرەزەدەن كىرگىزىپ جىبەرەم. سەن مىنا شامدى الاسىڭ دا، قارسى الدىڭداعى ساتىمەن كوتەرىلىپ، اۋىزعى بولمە ارقىلى كىرەر ەسىككە بارىپ، سونى اشىپ، ءبىزدى ىشكە كىرگىزەسىڭ.
— جوعارىدا ۇلكەن تيەك بار، وعان بويىڭ جەتپەيدى، — دەپ سوزگە ارالاستى توبي. — اۋىزعى بولمەدەگى ورىندىققا شىق.. وندا ءۇش ورىندىق بار، بيلل، ارقالىقتارىندا ۇلكەن كوك سىڭار ءمۇيىز بەن التىن ايىردىڭ سۋرەتى بار، قارت لەديدىڭ گەربى.
— توقتاي تۇر! —دەپ ءسوزىن ءبولدى سايكس وعان تۇيىلە قاراپ. — بولمەلەردىڭ ەسىگى اشىق پا؟
— شالقاسىنان اشىق تۇر، — دەدى توبي الدىمەن تەرەزەگە ءۇڭىلىپ. — عاجاپ بولدى! — مىنا ارادا توسەنىشى جاتاتىن يت ۇيقىسى كەلمەگەندە دالىزبەن ەمىن-ەركىن قىدىرۋ ءۇشىن ونى ءاردايىم اشىق قالدىرادى. حا-حا-حا! ال بارني ونى بۇگىن الداپ ەرتىپ كەتكەن. عاجاپ ەمەس پە!
ميستەر كرەكيت ازار ەستىرتە سىبىرلاي سويلەپ، دىبىس شىعارماي كۇلگەنمەن دە، سايكس وعان اۋزىن جاۋىپ، ىسكە كىرىسۋدى بۇيىردى. توبي الدىمەن قالتاسىنان شامىن الىپ جەرگە قويدى، سونان سوڭ باسىن تەرەزەنىڭ تۇبىندە قابىرعاعا تاقاپ، قولىن تىزەسىنە تىرەدى دە، ارقاسىن توستى. وسىلاي ىستەگەن سوڭ، سايكس وعان شىقتى دا، وليۆەردى جاعاسىنان ۇستاپ، الدىمەن اياعىنان تەرەزەگە سۇعىپ، امان-ەسەن ەدەنگە ءتۇسىردى.
— مىنا شامدى ال، — دەدى سايكس بولمەگە باسىن سۇعىپ. الدىڭنان ساتىنى كورىپ تۇرمىسىڭ؟
ءولى-تىرىنىڭ اراسىنداعى وليۆەر «ءيا» دەپ سىبىرلاعان. كىرەر ەسىكتى تاپانشاسىمەن نۇسقاعان سايكس ۇنەمى مۇنى نىساناعا الىپ وتىراتىنىن، ەگەر ءسال بوگەلە قالسا، سول مەزەتتە مۇردەم كەتىرەتىنىن قىسقاشا ەسكەرتىپ ءوتتى.
— بارلىعى دا قاس قاققانشا ىستەلۋگە ءتيىس، — دەپ ءسوزىن جالعادى سايكس اقىرىن عانا. — مەن سەنى جىبەرە سالىسىمەن دەرەۋ ىسكە كىرىس. ەي، بۇل نە؟
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سىبىرلادى جولداسى.
ەكەۋى دە تىڭ تىڭداي قالعان.
— ەشتەڭە دە ەمەس! —دەدى سايكس وليۆەردى جىبەرە بەpiپ. — بار ەندى!
ونىڭ جيناقتاپ ۇلگەرگەن وسى ارالىقتا بالا باسىن قاتەرگە تىگە تۇرا — اۋىزعى بولمەدەن شىعاتىن ساتىمەن تۋرا جۇگىرىپ، دابىل كوتەرمەككە بەكەم بەل بايلاعان. وسى شەشىمگە كەلگەن ول ۇرلانا باسىن، ەسىككە بەتتەدى.
— كەيىن قايت! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى كەنەت سايكس. — كەيىن قايت! قايت كەيىن!
ۇيدە ورناعان ءولى تىنىشتىقتى اششى ايقاي بۇزىپ جىبەرگەندە، شوشىنعاننان شامىن ءتۇسىرىپ العان وليۆەر نە ىلگەرى جۇرەرىن، نە كەيىن قاشارىن بىلمەي قاتتى ساستى.
ايقاي قايتا ەستىلدى دە — جارىق جاندى، ونىڭ كوز الدىندا ساتىنىڭ جوعارعى جاعىنان زارەلەرى كەتىپ شالا-پۇلا كيىنگەن ەكى ادام پايدا بولدى. جالىن جارق ەتىپ، قۇلاق تۇندىرعان شۋ ەستىلدى، ءتۇتىن شىعىپ، قايدان ەكەنى بەلگىسىز، بىردەڭە تارس ەتتى دە، وليۆەر كەيىن قاراي تەڭسەلىپ كەتتى.
سايكس قاس قاققانداي ساتكە جوعالىپ كەتتى دە، قايتا پايدا بولىپ، ءتۇتىن سەيىلگەنشە مۇنى جاعاسىنان شاپ بەرگەن. ول كەيىن قاراي قاشىپ بارا جاتقانداردىڭ سوڭىنان تاپانشاسىن ءبىر اتىپ جىبەرىپ، بالانى جوعارى قاراي الا جونەلدى.
— مىقتاپ ۇستا، — دەپ سىبىرلادى سايكس، بالانى تەرەزەدەن تۇسىرە بەرىپ. — ەي، اكەلشى بوكەبايدى. مىنالار بۇعان تيگىزىپتى. تەزدەت! بالانىڭ قانى توقتاماي بارادى.
سونان سوڭ وليۆەر قوڭىراۋ ءۇنىن، مىلتىق داۋىستارىن، ايقاي-ۇيقايدى قۇلاعى شالدى، ءوزىن بىرەۋدىڭ كەدىر-بۇدىر جەرمەن جىلدام باسىپ اكەتىپ بارا جاتقانىن سەزىندى. ال سودان سوڭ ۋ-شۋ الىستا قالا بەردى دە، جۇرەگىن ءبىر ىزعار ءبۇرىپ الدى. بۇدان ارعىسىن ول كورە دە، ەستي دە العان جوق.
XXIII تاراۋ
ميستەر بامبل مەن الدەبىر لەديدىڭ اراسىنداعى جاعىمدى اڭگىمەنى، كەيبىر جاعدايدا ءتىپتى ءبيدلدىڭ دە سەزىمنەن قۇرالاقان بولمايتىندىعىن ءسوز ەتەدى
كۇن كەشكىلىك سۇمدىق سۋىتتى. جەردە جاتقان قارعا مۇز قابىرشىق پايدا بولدى، تەك سۇرلەۋ جولدار مەن ىقتاسىنداعى كۇرتىك قاردىڭ بەتىمەن دولدانا سوققان جەل قار بوراتىپ، ءۇيىرىپ اكەپ، قايتا شاشادى. قىتىمىر قاپ-قاراڭعى، سۋىق كەش قارنى توق، جىلى باسپاناسى بارلاردى پەشتەرىنىڭ جانىنا قۋىپ تىعىپ، باسىندا ءۇيى، باۋىرىندا قازانى بارلىعى ءۇشىن قۇدايىنا قۇلشىلىق ەتۋگە، ال ۇي-كۇيسىز، اشتان ولگەلى جۇرگەن سورلىلاردى جەرگە سۇلاپ ءتۇسىپ ولە بەرۋگە ءماجبۇر ەتكەندەي.
وقۋشىلارىمىز وليۆەر ءتۆيستىڭ تۋعان جەرى ارقىلى بۇرىننان تانىس جۇمىس ءۇيىنىڭ باقىلاۋشىسى ميسسيس كورني ءوزىنىڭ كىشكەنتاي جەكە بولمەسىندە، مازداپ جانعان وتتىڭ جانىندا، شاعىن دوڭگەلەك ستولعا ماساتتانا كوز تاستاپ قويادى، وندا باقىلاۋشىنىڭ تىلەگەنىندەي جاقسى كەشكى اسقا قاجەتتى ءارقيلى بۇيىمدار سالىنعان پودنوس تۇرعان-دى. ميسسيس كورنيدىڭ ءبىر شىنىاياق شاي ىشكىسى كەلگەن. ول كوزىن ستولدان كامينگە تاستاعان كەزدە بۇكىل شاينەك اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كىشكەنتايى جىڭىشكە داۋىسپەن ءبىر سازدى سىزىلتىپ قويا بەرگەندە، ميسسيس كورنيدىڭ ىشتەي قاناعاتتانۋ سەزىمى كۇشەيە ءتۇستى دە، جىميىپ قويدى.
— نە دەيمىز ەندى! — باقىلاۋشى ايەل ستولعا شىنتاقتاپ، وتقا ويلانا كوز تاستادى. — ءبىزدىڭ ءارقايسىسىمىزعا ءتاڭىردىڭ بەرگەنى كوپ، سول ءۇشىن وعان راقىمدى بولۋ كەرەك. ءتىپتى كوپ بەرگەن. تەك ءبىز ونى تۇسىنە بەرمەيمىز. جو-جوق!
وسىنى تۇسىنبەيتىن سورلىلاردىڭ كوكىرەك كوزدەرىنىڭ سوقىرلىعىنا نالىعانداي ميسسيس كورني باسىن مۇڭايا شايقادى دا، ءىشى ەكى-ۇش ۋنسيالىق مەتالل شاينەككە كۇمىس قاسىعىن (جەكە مەنشىگى) سالىپ، شاي دەمدەۋگە كىرىستى.
ءبىزدىڭ وسال رۋحىمىزدىڭ تىنىشتىعىن بۇزۋ دەگەن تۇككە تۇرمايتىن نارسە عوي. ميسسيس كورني وزىمەن-وزى ويعا بەرىلىپ كەتكەن كەزدە، وتە كىشكەنتاي، بەتىمەن-بەت قىلىپ تولتىرىلعان قارا شاينەكتەگى سۋ اسىپ توگىلدى دە، ازداپ ميسسيس كورپيدىڭ قولىن كۇيدىرىپ كەتتى.
— اح، قارعىس اتسىن سەنى! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى قۇرمەتتى باقىلاۋشى ايەل، شاينەكتى اسىعىپ-ۇسىگىپ كامينگە قويا بەرىپ. — وڭباعان نارسە! بار بولعانى ەكى شىنىاياق سۋ سيادى! كىمگە مۇنىڭ كەرەگى بار دەيسىڭ!.. تەك قانا، — دەپ از-كەم ويلانا ءسوزىن جالعادى ميسسيس كورني، — تەك قانا مەن سياقتى جەكە باستى بىرەۋگە بولماسا! ءاي، قۇداي-اي!
وسى سوزدەردى ايتقان باقىلاۋشى ايەل، كرەسلوعا قۇلاي كەتىپ، ستولعا قايتا شىنتاقتادى دا، ءوزىنىڭ جالعىزباستى تاعدىرىن ويلاپ كەتتى. كىشكەنتاي شاينەك پەن ءبىر عانا شىنىاياق ميستەر كورني (وسىدان نەبارى جيىرما بەس جىل بۇرىپ كوز جۇمعان) جايىنداعى مۇڭدى ويلاردى ەسكە ءتۇسىردى دە، ايەلدىڭ ەڭسەسىن ءتۇسىرىپ جىبەردى.
— ەندى مەنىڭ ونداي ەشكىمىم دە بولمايدى! —دەپ رەنجي سويلەدى ميسسيس كورني. — Taپ سونداي مەنىڭ ەندى ەشكىمىم دە بولمايدى!
بۇل سوڭعى ءسوزدىڭ كۇيەۋىنە مە الدە شاينەككە مە كىمگە ارنالعانى بەلگىسىز ەدى. مۇمكىن سوڭعىسىنا ارنالعان بولار، سەبەبى ميسسيس كورني الدىمەن وعان قاراپ الدى دا، سودان كەيىن وتتان ءتۇسىردى. ءبىرىنشى شىنىاياقتى ءىشىپ بولعانى-اق سول ەدى، كەنەت ەسىكتى بىرەۋدىڭ اقىرىن قاققانى مازاسىن الدى.
— ال كىرە بەرىڭدەر! —دەدى ميسسيس كورني جۇلىپ العانداي. — ءسىرا، تاعى ءبىر كەمپىر ولگەلى جاتقان شىعار. بۇلاردىڭ مەن اسقا وتىرسام-اق ولە قالاتىنىن قايتەرسىڭ. تۇرماڭدار وندا، سۋىق كىرگىزبەڭدەر دەيمىن. ال، تاعى نە بوپ قالدى؟
— ەشتەڭە بولعان جوق، سۋدارىنيا، ەشتەڭە دە، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەركەك داۋسى.
— اح، قۇدايىم-اي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى باقىلاۋشى ايەل، جۇمساعىراق داۋىسپەن. — شىنىمەن-اق ميستەر بامبل بولعانى ما؟
— قىزمەتىڭىزگە ءازىرمىن، سۋدارىنيا، — دەدى باشماعىنداعى بالشىقتى تازالاپ، پالتوسىنىڭ قارىن قاعۋ ءۇشىن ەسىككە ايالداي قالعان ميستەر بامبل ءبىر قولىنا قالپاعىن، ەكىنشى قولىنا تۇيىنشەك ۇستاعان كۇيى كىرە بەرىپ. — ەسىكتى جابۋعا بۇيىراسىز با، سۋدارىنيا؟
ميستەر بامبلمەن ەسىكتى جاۋىپ كەزدەسۋ ابەستىك بولماس پا ەكەن دەپ قاۋىپتەنگەن لەدي جاۋاپ بەرۋگە تاۋەكەل ەتپەگەن. ونىڭ بوگەلىپ قالعانىن پايدالانعان، ءارى ءوزى دە جاۋراپ قالعان ميستەر بامبل رۇقسات كۇتىپ تۇرماستان ەسىكتى جاۋىپ الدى.
— اۋا رايى بۇزىلىپ كەتتى عوي، ميستەر بامبل، — دەدى باقىلاۋشى ايەل.
— ءيا، سۋدارىنيا، بۇزىلىپ كەتتى، — دەپ جاۋاپ قاتتى بيدل. — مۇنداي اۋا رايى پريحودكا قىپ-قىزىل قىرسىق، سۋدارىنيا. بۇگىن تۇستەن كەيىن ميسسيس كورني، ءبىز ءتورت قاداقتىق جيىرما نان مەن ءبىر جارىم باس سۇتسىرنە تاراتتىق، ال مىنا كەدەيى تۇسكىرلەر سوندا دا رازى ەمەس.
— ءيا، ارينە، ولار قاشان رازى بولۋشى ەدى، ميستەر بامبل، — دەدى باقىلاۋشى ايەل، شايىن سوراپتاي وتىرىپ.
— راس ايتاسىز، سۋدارىنيا، قاشان؟ — دەپ ءىلىپ اكەتتى ميستەر بامبل. — بۇگىن ءبىر ادامعا ۇلكەن سەمياسىنا جانە ايەلىنە بولا ءتورت قاداق نان جانە ولشەمەي-اق ءبىر كەسەك سۇتسىرنە بەردىك. ال ءسىز وعان الگى شىن كوڭىلىمەن رازى بولدى دەپ ويلايمىسىز، سۋدارىنيا؟ سوقىر تيىن عۇرلى كورگەن جوق! ءسىز ول نە ىستەدى دەپ ويلايسىز، سۋدارىنيا؟ كومىر سۇراي باستادى — قول ورامالعا سالىپ بولسا دا، تيتتەي بەر دەيدى. كومىردى! سوندا ول نە ىستەمەك؟ ىرىمشىك قۋىرماقشى، سودان سوڭ تاعى سۇراماق قوي باياعى. بۇل جۇرتتىڭ ادەتى مىنە قانداي سۋدارىنيا: الجاپقىشىنا بۇگىن كومىر تولتىرىپ بەرىپ كور، ول ۇياتسىز، بۇرسۇگۇنى تىلەنىپ قايتا كەلەدى.
باقىلاۋشى ايەل مىناداي بەينەلى بايلامعا ءوزىنىڭ تولىعىنان قوسىلاتىنىن بىلدىرگەن سوڭ، بيدل ءسوزىن ءارى قاراي جالعادى:
— مەن ءتىپتى مۇنىڭ نەگە اپارىپ سوعارىن بىلگەن دە جوقپىن، — دەدى ميستەر بامبل. — بۇرناعى كۇنى — ءسىز كۇيەۋگە شىققان كىسى بولعان سوڭ، سۋدارىنيا، سىزگە مۇنى ايتا بەرۋگە بولادى، — بۇرناعى كۇنى، ۇستىنە جۇلىم-جۇلىم بىردەڭە كيگەن (بۇل ارادا ميسسيس كورني كوزىن تومەن سالعان) بىرەۋ، تۇستىكتە ۇيىندە قوناقتار وتىرسا دا ءبىزدىڭ بەكەتشىگە كەلىپ، وزىنە كومەك سۇراپتى، ميسسيس كورني. جانە كەتكىسى كەلمەي، قوناقتارعا جامان اسەر ەتە باستاعان سوڭ بەكەتشى وعان ءبىر قاداق كارتوپ پەن جارتى پينتا س ۇلى ۇنىن بەرىپتى. «اح، قۇدايىم-اي! —دەيتىن كورىنەدى الگى راحىمسىز وڭباعان. — مىناۋىڭ ماعان نە بولادى؟ بۇل دەگەنىڭىز ماعان تەمىر جيەكتى كوزىلدىرىك بەرگەنمەن بىردەي عوي!» «وتە جاقسى، — دەيدى ءبىزدىڭ بەكەتشى بەرگەنىن قايىرىپ الىپ جاتىپ، — ەندى بۇل جەردەن ءسىز ەشتەڭە دە الا المايسىز». — ياعني، كوشەنىڭ ءبىر بۇرىشىندا اشتان ولە بەر دەگەنىڭىز عوي! — دەيدى قاڭعىباس. «جوق، ولمەيسىڭ»، — دەپتى وعان ءبىزدىڭ بەكەتشى...
— حا-حا-حا! تاماشا! اناۋ ميستەر گراناتقا قانداي ۇقساس ەدى، سولاي ما؟ — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى باقىلاۋشى ايەل. — ءارى قاراي، ميستەر بامبل!
— ءسويتىپ، سۋدارىنيا، — دەپ اڭگىمەسىن جالعادى بيدل، — اناۋ كەتىپ قالعان دا، سول بويى كوشەدە ولگەن. قانداي قىرسىق قايىرشى دەسەڭىزشى.
— مۇندايعا ەشۋاقىتتا دا سەنبەس ەم! — دەدى باقىلاۋشى ايەل. — ءسىز، ميستەر بامبل، كوشەدەن كەلگەندەرگە قايىرىم جاساۋ جامان نارسە دەپ ويلايسىز با وسى؟ ءسىز كوپتى كورگەن جەنتلمەن، مۇنى بىلۋگە ءتيىسسىز. قالاي ويلايسىز؟
— ميسسيس كورني، — دەدى بيدل ءوزىنىڭ ءبىر نارسەدەن حاباردار ەكەنىن مويىندايتىن ادامدارداي جىميىپ، — مۇندايلارعا قول ۇشىن بەرۋ — ءتيىستى ەرەجەنى ساقتاي وتىرىپ، ءتيىستى ەرەجەنى، سۋدارىنيا! — بۇل پريحودقا ۇلكەن كومەك. قول ۇشىن بەرۋدەگى ءبىرىنشى ەرەجە، قايىرشىلارعا قاجەت ەمەس دۇنيەسىن بەرۋ بولىپ تابىلادى... سوندا ولاردى قايتا-قايتا كەلە بەرۋ دە تويدىرادى.
— اح، قۇدايىم-اي! — دەدى ميسسيس كورني داۋىستاپ. — قانداي اقىلمەن تابىلعان نارسە ەدى.
— ەندى قالاي؟ ءوز ارامىزدا قالسىن، سۋدارىنيا، — دەدى ميستەر بامبل، — بۇل اسا ماڭىزدى ەرەجە، ەگەر ءسىز قازىمىر گازەتتەرگە ءىلىنىپ كەتىپ جاتقان جاعدايلارمەن اۋەستەنەر بولساڭىز، جوقشىلىق كورگەن سەميالاردىڭ جاردەمدى ءبىر كەسەك سۇتسىركە تۇرىندە الاتىنىن بايقار ەدىڭىز. ءقازىر، ميسسيس كورني، بۇكىل ەلدە وسىنداي ءتارتىپ ورناتىلعان. دەگەنمەن، — دەپ قوسىپ قويدى بيدل، تۇيىنشەگىن شەشىپ جاتىپ، — بۇل قىزمەت قۇپياسى، سۋدارىنيا، بۇل جايىندا ءسىز بەن ءبىز سياقتى پريحود شەنەۋنىكتەرىنەن وزگە ەشكىمگە ايتۋعا بولمايدى... ال مىناۋ پورتۆەين، سۋدارىنيا، اۋرۋحاناعا دەپ پريحود سوۆەتى بۇگىن العان: ەشقانداي الداۋ-سالداۋى جوق بۇگىن عانا بوشكەدەن قۇيىلعان ناعىز پورتۆەين: اينەكتەي ءموپ-مولدىر، ەشقانداي تۇنباسى دا جوق!
شولمەكتىڭ ءبىرىن جارىققا توسىپ، شاراپتىڭ جوعارعى ساپاسىنا كوزىن جەتكىزۋ ءۇشىن ابدەن شايقاپ كورگەن ميستەر بامبل ەكى بوتەلكەنى دە كومودتىڭ ۇستىنە قويىپ، وراپ اكەلگەن قول ورامالىن بۇكتەپ، قالتاسىنا مۇقيات سالىپ، قايتۋعا جينالعان ادامداي شلياپاسىن العان.
— ايازعا شىعاتىن بولدىڭىز عوي، ميستەر بامبل، — دەدى باقىلاۋشى ايەل.
— الاي-دۇلەي جەل، — دەدى ميستەر بامبل شينەلىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ. — قۇلاعىڭدى جۇلىپ كەتە جازدايدى.
باقىلاۋشى ايەل كوزىن كىشكەنتاي شاينەكتەن ەسىككە قاراي بەتتەگەن بيدلگە اۋدارعان، بيدل بۇعان قايىرلى ءتۇن تىلەگەلى جوتەلە بەرگەندە، ايەل قىسىلىپ-قىمتىرىلا بۇدان ءبىر شىنىاياق شاي ءىشىپ كەتپەس پە ەكەنسىز دەپ سۇرادى.
ميستەر بامبل دەرەۋ جاعاسىن قايتا قايىرىپ، شلياپاسى مەن تاياعىن وتىرعىشقا قويدى دا، باسقا ءبىر وتىرعىشتى ستولعا قاراي جىلجىتتى. جايىمەن ورنىنا جايعاسا بەرگەن ول، كوزىن لەديگە تاستاعان. ايەل كوزىن كىشكەنتاي شاينەكتەن الماي وتىر. ميستەر بامبل تاعى جوتەلىپ، تاعى جىميدى.
ميسسيس كورني شكافتان ەكىنشى شىناياق پەن شاي تاباق الۋ ءۇشىن ورنىنان تۇرعان. ورنىنا قايتا وتىرعاندا مۇنىڭ كوزى سىرباز ءبيدلدىڭ كوزىمەن ءتۇيىسىپ قالدى، ايەل قىزارىپ كەتىپ، شاي قۇيا باستادى. ميستەر بامبل تاعى جوتەلگەن — ءبىراق مۇنىسى بۇرىنعىدان گورى قاتتىراق ەدى.
— تاتتىرەك شاي ما، ميستەر بامبل؟ — دەپ سۇرادى باقىلاۋشى ايەل، قانت سالعىشتى الا بەرىپ.
— ەگەر رۇقسات ەتسەڭىز، تاتتىرەك، سۋدارىنيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل. بۇلاي دەگەن كەزدە ول كوزىن ميسسيس كورنيدەن العان جوق، ەگەر بيدل مەيىرىمدى بولسا، تاپ ءقازىر سونداي بيدل ميستەر بامبل ەدى.
قۇيىلعان شاي ءۇنسىز ۇسىنىلدى. ميستەر بامبل ايرىقشا قىسقا شالبارىن نان قوقىمىمەن بىلعاپ الماۋ ءۇشىن تىزەسىنە قول ورامالىن جايىپ، شاي ىشۋگە كىرىستى، ءالسىن- ءالسىن اۋىر كۇرسىنىپ قويادى، مۇنىڭ مۇنىسى تابەتىنە كەسەل تيگىزگەن وق، قايتا شاي مەن كەپكەن ناندى تەز جاۋكەمدەۋىنە كومەكتەسكەن دە سياقتى.
— بايقايمىن، سۋدارىنيا، ءسىزدىڭ مىسىعىڭىز بار سياقتى، — دەدى ميستەر بامبل بالا-شاعاسىمەن كاميندە قىزدىرىنىپ وتىرعان مىسىققا قاراپ. — ونىڭ ۇستىنە بالالارى دا بار ما ءتىپتى؟
— اح، مەنىڭ ولاردى قانشالىقتى جاقسى كورەتىنىمدى ءسىز بىلسەڭىز عوي، ميستەر بامبل! —دەدى باقىلاۋشى ايەل. — سونداي كوڭىلدى، سونداي شالدۋار، سوندايلىق قام-قاراكەتسىز، وزدەرى ماعان يە بولىپ ءجۇر!
— تاماشا، مىسىقتار، سۋدارىنيا، — دەپ قوشتادى ميستەر بامبل، — وزدەرى ابدەن ءۇيشىل ەكەن...
— و، ءيا، ءيا، — دەپ شاتتانا داۋىستادى باقىلاۋشى ايەل. — ءوز ۇيلەرىنە سونداي باۋىر باسىپ كەتكەن. شىندىعىندا، بۇلارعا ۇيرەنگەن كەرەمەت ءلاززات ەكەن.
— ميسسيس كورني، — دەدى جايمەن ميستەر بامبل ءار ءسوزىن شاي قاسىعىنىڭ تىقىلىمەن دەمەپ، — مەنىڭ سىزگە ايتايىن دەگەنىم مىناۋ، سۋدارىنيا: ەگەر مىسىق پەن بالالارى سىزبەن بىرگە تۇرىپ، سۋدارىنيا، وسى ۇيگە باۋىر باسىپ كەتپەسە، ولاردىڭ ەسەك بولعاندىعى عوي، سۋدارىنيا!
— اح، ميستەر بامبل! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميسسيس كورني.
— اقيقاتتى نەسىن جاسىرامىز، سۋدارىنيا! — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر بامبل ايەلگە اسىرەسە قاتتى اسەر ەتكەن سۇيىسپەندى، سەنىمدى بەتىمەن شاي قاسىعىن سىلتەپ قويىپ. — مەن ونداي مىسىقتى شىن ىقىلاسىممەن، ءوز قولىممەن تۇنشىقتىرار ەدىم.
— ياعني، ءسىز قاتىگەز ادام بولدىڭىز عوي، — دەپ ءىلىپ اكەتتى باقىلاۋشى ايەل، ءبيدلدىڭ شىنىاياعىنا قولىن سوزا بەرىپ. — ونىڭ ۇستىنە تاسباۋىر شىعارسىز!
— تاسباۋىر دەيمىسىز، سۋدارىنيا؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى ميستەر بامبل. — تاسباۋىر دەيمىسىز؟
ميستەر بامبل باسقا ەشتەڭە دەمەستەن شىنىاياعىن ميسسيس كورنيگە ۇسىنا بەرىپ، ايەلدىڭ شىناشاعىن قىسىپ قويدى، وقالانعان بەشپەتىن ەكى مارتە سالىپ قالىپ، اۋىر كۇرسىندى دە، ءوز وتىرعىشىن كاميننەن ءسال ارىرەك جىلجىتتى.
ستول دوڭگەلەك ەدى، ميسسيس كورني مەن بامبل بەتتەرىن وتقا بەرىپ، بىر-بىرىنە قاراما-قارسى اجەپتاۋىر جاقىن وتىرعاندىقتان، ەندى ميستەر بامبل وتتان ارىرەك جىلجۋى ارقىلى ميسسيس كورنيمەن اراقاشىقتىقتى الىستاتقانى وزىنەن ءوزى بەلگىلى؛ مۇنداي قىلىققا كەيبىر پاراساتتى وقىرماندار سۇيىنە قاراپ، مۇنى ميستەر بامبلدىڭ تاراپىنان جاسالعان ۇلكەن ەرلىك دەپ تە جىبەرەرى حاق؛ ۋاقىت، ورىن مەن قولايلى جاعداي بەلگىلى مولشەردە ونى الگىندەي سۇيكىمدى سوزدەردى ايتۋعا يتەرمەلەلەپ، بۇلار جەڭىل ويلى، قام-قارەكەتسىز جانداردىڭ اۋزىنان شىعۋعا قانشالىقتى جاراسقاندىعىمەن، پارلامەنت مۇشەلەرىنىڭ، مينيسترلەردىڭ، لورد-مەرلەردىڭ، باسقا دا ۇلى قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ بەدەلدەرىنە نۇقسان كەلتىرەر ەدى، ال الگى اتالعانداردىڭ ىشىندەگى ءوزىن ەڭ مىزعىماس، ەڭ قاتال ادام رەتىندە ۇستاۋعا ءتيىس بيدل سياقتى سونشالىقتى ۇلى دا بايسالدى كىسىگە بۇل تىپتەن لايىق ەمەس-تى.
دەگەنمەن ميستەر بامبلدىڭ نيەتى قانداي بولعاندا دا (ونىسى ايتارى جوق تاماشا نيەت) باقىتسىزدىققا قاراي ستول — ول تۋرالى ەكى مارتە ايتىلىپ تا كەتتى — دوڭگەلەك بولاتىن دا، سونىڭ ناتيجەسىندە ميستەر بامبل اقىرىنداپ وتىرعىشىن جىلجىتۋ ارقىلى باقىلاۋشى ايەلمەن ارا قاشىقتىقتى ۇزاماي-اق ازايتا باستاعان، وسىلاي دوڭگەلەنە ساياحات جاساي وتىرىپ، اقىرى ءوز وتىرعىشىن باقىلاۋشى ايەل وتىرعان وتىرعىشقا اكەپ تىرەگەن. شىندىعىندا، ەكى وتىرعىش ءتۇيىسىپ قالدى دا، ميستەر بامبل دا توقتادى.
ەگەر باقىلاۋشى ايەل وتىرعىشىن وڭعا قاراي جىلجىتسا، وت شالىپ كەتەر ەدى، ال ەگەر سولعا جىلجىتسا، وندا ميستەر بامبلدىڭ قۇشاعىنا قۇلار ەدى، ءسويتىپ (ۇياتى بار باقىلاۋشى ايەل بولعاندىقتان، ول وسى ەكى جاعدايدى دا الدىن-الا بولجاعانى انىق ەدى) ءوز ورنىندا قالا بەردى دە، ميستەر بامبلگە ەكىنشى مارتە شىنىاياق ۇسىنعان.
— تاسباۋىرسىڭ دەدىڭىز بە، ميسسيس كورني؟ — دەپ قايتالادى ميستەر بامبل، شايىن ارالاستىرىپ، باقىلاۋشى ايەلدىڭ بەتىنە قاراپ قويىپ. — ال ءسىز تاسباۋىر ەمەسسىز بە، ميسسيس كورني؟
— اح، قۇدايىم-اي! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى باقىلاۋشى ايەل. — مۇنداي ساۋالدى بويداق ادامنان ەستۋ قىزىق ەكەن! مۇنى نە ءۇشىن بىلگىڭىز كەلىپ ەدى، ميستەر بامبل؟
بيدل شايىن تاۋىسىپ ءىشىپ، كەپكەن نانىن جەپ بولىپ، نان قوقىمىن قاعىپ تاستادى دا، اۋزىن ءسۇرتىپ، شىمىرىكپەستەن باقىلاۋشى ايەلدى ءسۇيىپ الدى.
— ميستەر بامبل! — دەپ سىبىرلاي داۋسى شىعىپ كەتكەن باليعاتى بۇزىلماعان لەديدىڭ شوشىنعانى سونشا، ۇنىنەن ايرىلىپ قالدى. — ميستەر بامبل، مەن ايعايلايمىن!
جاۋاپ ورنىنا ميستەر بامبل اسىپ-ساسپاستان باقىلاۋشى ايەلدى بەلىنەن قۇشاقتاي العان.
ايعايلاماق بولعان لەدي، ارينە، مىنانداي باتىلدىققا شىڭعىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن-اق ەدى، ءبىراق ەسىكتى بىرەۋدىڭ اسىعىس-ۇسىگىس قاققانى كەدەرگى جاسادى. داۋىس ەستىلىسىمەن-اق ميستەر بامبل كوز جەتكىزگىسىز جىلدامدىقپەن شاراپ قۇيۋلى شولمەكتەرگە جەتىپ بارىپ، جانتالاسىپ شاڭىن سۇرتە باستادى دا، ال باقىلاۋشى ايەل قاتقىل داۋىسپەن ەسىكتى كىم قاعىپ تۇرعانىن سۇرادى. مىنا قىزىقتى ايتا كەتۋ كەرەك: شەكسىز شوشىعاندىعىنا تاڭدانىستىڭ تيگىزگەن اسەرى سونشاما ايەلدىڭ داۋسى قايتادان رەسمي قاتقىلدىعىنا يە بولعان.
— كەشىرىڭىز، ميسسيس، — دەدى بەت-اۋزى ادام كورگىسىز، قاۋساعان قايىرشى كەمپىر ەسىكتەن باسىن سۇعىپ، — ساللي كەمپىر ۇزىلگەلى جاتىر.
— وندا مەنىڭ نە شارۋام بار؟ — دەپ اشۋلانا سۇرادى باقىلاۋشى ايەل. — مەن ونى ءتىرىلتىپ المايمىن عوي.
— ارينە، ارينە، ميسسيس، — دەپ جاۋاپ قاتتى كەمپىر، — بۇعان ەشكىمنىڭ دە ءالى كەلمەيدى، وعان كومەكتەسۋ مۇمكىن ەمەس. تالاي ادامنىڭ ولگەنىن كوردىم عوي — بالانىڭ دا، شىمىر، كۇش-قۋاتى بويىنداعى ۇلكەندەردىڭ دە، — اجالدىڭ جەتكەنىن بىلەمىن عوي. ءبىراق مىنانىڭ جۇرەگىندە ءبىر تاس بار سياقتى، اۋرۋى سايابىرلاعان شاقتا — ونىسى دا تىم سيرەك، سەبەبى جانى قاتتى قينالىپ جاتىر، — سىزگە ايتاتىن بىردەڭەم بار دەيدى. ەگەر ءسىز كەلمەسەڭىز، ول تىنىش ولە الار ءتۇرى جوق، ميسسيس.
بۇل حاباردى ەستىگەن قۇرمەتتى ميسسيس كورني وزىنەن جوعارى تۇرعانداردىڭ جىنىنا ادەيى تيمەسە ولە دە المايتىن كەمپىرلەردى اۋزىنا تۇسكەن بالاعاتىمەن ءبىر سىدىرتىپ شىقتى. جىلى ءشالىسىن تەز جۇلىپ العان ول، سوعان ورانا سالا، ارتىق ءسوزىن شىعىنداماستان ميستەر بامبلدەن شەكتەن تىس بىردەڭە بولا قالسا دەپ ءوزى ورالعانشا تۇرا تۇرۋىن ءوتىندى. ءوزىن شاقىرا كەلگەن كەمپىرگە ساتىمەن تاسباقاشا جىبىرلاماي، تەزىرەك جۇرۋگە بۇيىرىپ، قاباعىن قاتۋلانا ءتۇيىپ، اناعان ەرە شىقتى دا، جول بويى ۇرسۋمەن بولدى.
جەكە ءوزى قالعان ميستەر بامبلدىڭ مىنەز-قۇلقىن ايتىپ جەتكىزۋ قيىپ. ول شكافتى اشىپ، شاي قاسىقتاردى سانادى، قانت شاعاتىن تىستەۋىكتى قولىمەن سالماقتاپ كوردى، كۇمىس ءسۇت ساۋىتتى مۇقيات قاراپ، ءوز اۋەسقويلىعىن قاناعاتتاندىرعان سوڭ ءۇش بۇرىش قالپاعىن شەكەسىنە قيسايتا كيىپ، بيگە باسىپ، ستولدى ءتورت قايتارا اينالىپ شىقتى. ءبيىن اياقتاعان سوڭ، ءۇش بۇرىشتى قالپاعىن قايتا شەشىپ، وتقا ارقاسىن بەرىپ، كاميننىڭ الدىنا جايعاستى دا، ءۇي-جايدىڭ دۇنيە مۇلكىن ويشا ساناقتان وتكىزۋگە كىرىسكەن.
ءححىV تاراۋ
تۇككە تۇرعىسىز بىردەڭە حاقىندا اڭگىمەلەيدى. ءبىراق بۇل قىسقا تاراۋ وسى اڭگىمەگە ارتىق بولا قويماس
باقىلاۋشى ايەل بولمەسىنىڭ تىنىشتىعىن بۇزعان كەمپىر اجال حابارشىسى ءتارىزدى ەدى. كارىلىك دەنەسىن ەكى بۇكتەپ جىبەرگەن، اياق-قولدارى ءدىر-دىر ەتەدى؛ بىرجيىپ-تىرجيعان بەت-جۇزى تابيعات تۋىندىسىنان گورى جىندىنىڭ قارىنداشىمەن سىزا-سىزا سالعان الباستىنىڭ بەت-پەردەسىنە كەلىڭكىرەيدى.
وزگەرمەي، ءبىزدى سۇلۋلىعىمەن قۋانىشقا بولەنتكەن تابيعات تۋدىرعان بەينەلەر قانداي ازايىپ بارادى! ءارقيلى قام-قاراكەت، قايعى-مۇڭ، جوقشىلىق مۇلدە وزگەرتىپ جىبەرەدى. كەيدە ولگەندەردىڭ سۋىنىپ قالعان بەت-جۇزى ۇيىقتاپ جاتقان بالانىڭ جۇزىندەي باياعىدا ۇمىتىلىپ قالعان كەيىپكە تۇسەدى، الگى ادامدار سونداي جايماشۋاق، سوندايلىق تىپ-تىنىش جاندارعا اينالادى، ال ولاردى باقىتتى بالالىق شاعىنان بىلەتىندەر تابىتىنىڭ باسىندا تىزەرلەپ تۇرىپ، بۇلاردى جەرگە تۇسكەن پەرىشتە كورەدى.
دالىزدەرمەن اقساقتاپ، ساتىلارمەن كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كارى قاقپاس جانىنداعى ايەلدىڭ ۇرىسقانىنا جاۋاپ رەتىندە تاناۋىنىڭ استىنان بىردەڭە دەپ مىڭگىرلەدى، اقىرى تىنىسىن الۋ ءۇشىن توقتاي قالعان ول، انانىڭ قولىنا شىراق ۇستاتتى دا، ناۋقاستىڭ بولمەسىنە بەت العان، وزىنەن گورى شيراعىراق باستىعىنىڭ سوڭىنان قالماۋعا تىرىسىپ، ەرە بەرگەن.
بۇل شاتىرداعى ايانىشتى ءبىر قۋىس ەدى. ءبىر بۇرىشىندا كۇڭگىرت جارىق جانىپ تۇر. توسەكتىڭ باسىندا تاعى ءبىر كەمپىر وتىر، كاميننىڭ جانىندا تۇرعان اپتەكاردىڭ شاكىرتى قازدىڭ قاۋىرسىنىنان وزىنە ءتىس شۇقىعىش جاساپ جاتىر.
— تىم ايازدى كەش ەكەن، ميسسيس كورني، — دەدى الگى جاس جەنتلمەن كىرە بەرگەن باقىلاۋشى ايەلگە.
— شىنىندا دا ايازدى، سەر، — دەدى مىناۋ وتىرا بەرىپ اسا سىپايى ۇنمەن.
— سىزدەرگە تاۋىرىرەك كومىر الۋ كەرەك ەدى، — دەپ اپتەكاردىڭ جاردەمشىسى كوسەۋمەن كاميندەگى ءبىر كەسەك كومىردى قوزعاي بەرىپ، — مىنانداي كومىر ايازدى كۇندە تۇككە تۇرمايدى.
— كەڭەستىڭ تاڭداپ العانى وسى، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى باقىلاۋشى ايەل. — ال كەڭەستىڭ تىم قۇرىعاندا، ءبىزدىڭ توڭباس قامىمىزدى جەۋى كەرەك قوي، ويتكەنى، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز دا اۋىر.
وسى ارادا اڭگىمەنى ناۋقاستىڭ ىڭقىلى ءبولىپ جىبەرگەن.
— و، — دەدى جاس جىگىت، اۋرۋدى مۇلدە ۇمىتىپ كەتكەن پىشىنمەن توسەككە بۇرىلا بەرىپ. — مۇنىڭ شارۋاسى بىتكەن. ميسسيس كورني.
— قويىڭىزشى، سەر؟ — دەدى باقىلاۋشى ايەل.
— ەگەر ول تاعى ەكى ساعاتقا شىداسا، مەن قاتتى تاڭدانار ەدىم، — دەدى اپتەكاردىڭ كومەكشىسى بار نازارىن ءتىس شۇقىعىشتىڭ ۇشىنا اۋدارىپ. — ورگانيزمى ابدەن قاۋساعان. قاراشى، كەمپىر، ءوزى ۇيىقتاپ جاتىر ما؟
كەمپىر كەرەۋەتكە ەڭكەيىپ، باسىن مۇقيات شۇلعىدى.
— مۇمكىن، ەگەر سىزدەر شۋىلداماساڭىزدار، ونىڭ وسىلاي ءۇزىلىپ كەتۋى دە، — دەدى جاس جىگىت. — شىراقتى ەدەنگە قويىڭىز. سول ارادان وعان بوگەت جاسامايدى.
كەمپىر بۇيرىقتى ورىندادى، ءبىراق ايەل ولاي وپ-وڭاي ولمەيدى دەگەندى بىلدىرگىسى كەلگەندەي باسىن شايقاپ قويدى، سودان كەيىن وسى كەزدە كەلگەن تاعى ءبىر كەمپىرمەن قاتار وتىرا كەتكەن. باقىلاۋشى ايەل اشۋلانا ءشالىسىن قىمتانىپ، كەرەۋەتتىڭ اياق جاعىنا جايعاستى.
اپتەكاردىڭ جاردەمشىسى ءتىس شۇقىعىش ىستەپ بولىپ، كاميننىڭ الدىنا وتىرا كەتىپ، ون مينۋتتاي وتقا قىزدىرىندى، اقىرى، ءىشى پىسسا كەرەك، ميسسيس كورنيگە ءىسىن ءساتتى اياقتاۋىنا تىلەگىن ءبىلدىردى دە، اياعىنىڭ ۇشىنان باسىپ شىعىپ كەتتى.
بىرنەشە مينۋت ءۇنسىز وتىرعان سوڭ، ەكى كەمپىر دە كەرەۋەتتەن وتقا جاقىنداپ، جۇرەلەپ وتىرا كەتىپ، سولعان قولدارىن جىلىتا باستادى. وسىلايشا ولار اقىرىن سويلەپ، اڭگىمەگە كىرىسكەن، وتتىڭ جالىنى اندا-ساندا ساۋلە تۇسىرگەن كەزدەگى جۇزدەرى زارەنى الارلىقتاي ەدى.
— ەنني، قىمباتتىم، مەن جوقتا ول وزگە ەشتەڭە دەگەن جوق پا؟ — دەپ سۇرادى باقىلاۋشى ايەلدى ەرتىپ كەلگەن كەمپىر.
— Tic جارعان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەكىنشىسى. — باسىندا شىمشىلانىپ، قولىن سىتىرلاتىپ ەدى، ءبىراق مەن ۇستاپ تۇرعان سوڭ ۇزاماي تىنىش تاپتى. شاما-شارقى از قاپتى دا، تەزگە ءتۇسىرۋ كوپ كۇشكە تۇسپەدى. پريحود تاماعىمەن كۇنەلتسەم دە، كەمپىرگە ءالىم كەلەدى ەكەن!
— دوكتور جازىپ بەرگەن جىلىتىلعان شاراپتى ءىشتى مە؟ — دەپ سۇرادى ءبىرىنشى كەمپىر.
— Meن جۇتقىزۋعا تىرىسىپ باقتىم، — دەدى ەكىنشىسى، — ءبىراق جاعى قارىسىپ قالىپتى، ءوزى كرۋجكاعا تاستاي قاتىپ، جابىسىپ قالعانى سونشا، قولىنان ازەر جۇلىپ العانىم، سونان سوڭ الگى شاراپتى ءوزىم ءىشىپ قويدىم، ونىسى ماعان جامان بولا قويعان جوق.
جان-جاعىنا ۇرلانا قاراپ، سوزدەرىن ەشكىم تىڭداپ وتىرماعاندىعىنا كوزدەرى جەتكەن سوڭ، ەكى كارى مىستان وتقا جىلجىڭقىراپ، ءماز بولىپ، قيق-قيق كۇلىستى.
— كەزىندە، — دەپ قايتا سويلەدى ءبىرىنشى كەمپىر، — ونىڭ ءوزى دە تاپ وسىلاي ىستەپ، سوڭىنان ءماز بولىپ وتىرۋشى ەدى عوي.
— ءيا، ارينە! —دەپ ءىلىپ اكەتتى ەكىنشىسى. — وندايدان ايىلىن جيمايتىن. تالاي-تالاي مايىتتەردى ارۋلادى عوي، كوبى-اق بالاۋىز قۋىرشاق ءتارىزدى ەدى. وعان جاردەمدەسكەنىمدە، مىنا كارى كوزىم تالايدى كورىپ، مىنا قولىم تالايدى ۇستاعان.
ءدىر-دىر ەتكەن قولىن سوزىپ، كەمپىر قۇربىسىنىڭ تاپناۋىنا تاقاپ، شاتتانا سىلكىپ قويدى، سونان سوڭ قالتاسىن اقتارىپ، سىرى ابدەن كوشكەن قاڭىلتىر تەمەكى ساۋىتىن شىعارىپ، الاقانىن توسقان ەكىنشى كەمپىرگە تيتتەي عانا سەۋىپ، وزىنە كوبىرەك سالدى. ولار وسىلايشا كوڭىلدەرىن كوتەرىپ وتىرعاندا ءجان-تاسىلىم بەرگەلى جاتقان كەمپىر قاشان كوزىن اشادى دەپ تاعاتسىزدانا كۇتكەن باقىلاۋشى ايەل كامينگە تاياپ كەلىپ وزىنە ءالى ۇزاق كۇتۋگە تۋرا كەلە مە دەپ جەكي سۇراعان.
— تىم ۇزاق ەمەس، ميسسيس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەكىنشى كەمپىر، بۇعان قادالا قاراپ. — ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە اجالدى ۇزاق كۇتە قويماسپىز. شىداڭىز، شىداي تۇرىڭىز! ۇزاماي ول بارىمىزگە دە قۇرىق سالار.
— تارت ءتىلىڭدى، كارى ناقۇرىس!.. — دەپ قاتال ءامىر ەتتى باقىلاۋشى ايەل. — جاۋاپ بەرىڭىز ماعان، مارتا: بۇل بۇرىن دا وسىنداي جاعدايعا ۇشىراپ پا ەدى؟
— سان رەت، — دەپ جاۋاپ بەردى ءبىرىنشى كەمپىر.
— ءبىراق ەندى وسىلايشا قايتالانا بەرمەس، — دەپ قوسىپ قويدى ەكىنشىسى، — ياعني ەندى ءبىر مارتە كوزىن اشار، وندا دا ۇزاققا ەمەس، مەنىڭ ءسوزىم ەسىڭدە بولسىن، ميسسيس!
— ۇزاققا ما، ۇزاققا ەمەس پە، — دەپ باقىلاۋشى ايەل اشۋلانا سويلەدى، — ءبىراق ول ەندى قايتىپ كوزىن اشقانشا مەن دە بۇل جەردە قالماسپىن! جانە سەندەر دە تۇككە تۇرعىسىز بىردەڭەگە بولا مازامدى الماڭدار! مۇنداعى كەمپىرلەردىڭ قالاي ولگەنىن باقىلاۋ مەنىڭ مىندەتىمە كىرمەيدى. ولاي ەتە المايمىن! ەستەرىڭدە بولسىن، بۇل، ارسىز كارى قاقپاستار! ەگەر مەنى تاعى دا اقىماق قىلعىلارىڭ كەلسە، ەسكەرتەمىن، — جايلارىڭدى تاباتىن بولام!
اشۋى بۇرق-سارق قايناعان ول ەسىككە قاراي تۇرا ۇمتىلىپ ەدى، ءبىراق كەرەۋەتتەن كوز الماي وتىرعان قوس كەمپىردىڭ ايقايى جالت قاراۋعا ءماجبۇر ەتتى.
ناۋقاس توسەگىنەن تۇرەگەلىپ، انالارعا قولىن سوزىپ تۇر.
— كىم بۇل؟ —دەدى ول، السىرەگەن داۋىسپەن.
— تىنىش، تىنىش! —دەپ ىسىلدادى كەمپىردىڭ ءبىرى وعان ەڭكەيە بەرىپ. — جاتىڭىز، جاتىڭىز!
— كوزىم جۇمىلماي تۇرعاندا ەندى قايتا جاتا المايمىن! — دەپ جۇلقىنا داۋىستادى ايەل. — Meن وعان بىردەڭە ايتايىن دەپ ەم. جاقىنداڭىزشى ماعان! جاقىنىراق! Meن ءسىزدىڭ قۇلاعىڭىزعا سىبىرلايىن!
ول باقىلاۋشى ايەلدىڭ قولىنا جارماسا كەتىپ، كەرەۋەتتىڭ باسىنداعى ورىندىققا وتىرعىزىپ سويلەي بەرگىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق ارتىنا بۇرىلعاندا، مويىندارىن سوزا قۇلشىنا ءسوز تىڭداۋعا دايار تۇرعان ەكى كەمپىردى بايقاپ قالدى.
— مىنالاردى قۋىپ جىبەرىڭىزشى، — دەدى ناۋقاس ءالسىز ۇنمەن. — تەزىرەك! تەزىرەك!
كارى مىستاندار سورلىنىڭ جاعدايى ابدەن ناشارلاعان سوڭ، ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىن تانىماي تۇر، ءبىز مۇنى تاستاپ كەتە المايمىز دەپ ءبىر اۋىزدان بىج-بىج ەتسە دە، ءبىراق باقىلاۋشى ايەل ولاردى بولمەدەن يتەرىپ شىعارىپ، ەسىكتى جاۋىپ الدى دا، كەرەۋەتكە قايتا كەلدى. ەسىكتىڭ سىرتىندا قالعان كارى لەديلەر ادىستەرىن وزگەرتىپ، كىلت سالاتىن تەسىكتەن ساللي كەمپىر ماس دەپ ايقايلاستى، اپتەكار جازىپ بەرگەن اشىنعان قوسىمشا سۋ قوسىلعان ءدجيننىڭ مەيىرىمدى جۇرەكتى كارى لەديلەر بەرگەن ءبىر تامشىسى وعان اسەر ەتكەندىكتەن، بۇل ايتقاندارى شىندىققا جاقىن دا ەدى.
— ەندى تىڭداڭىز مەنى! —دەپ قاتتى سويلەدى ناۋقاس كەمپىر، ءومىرىنىڭ سوڭعى ۇشقىنىن مازداتۋعا بار كۇشىن جۇمساپ. — باياعىدا ءدال وسى بولمەدە، تان وسى كەرەۋەتتە مەن ءبىر جاپ-جاس سۇلۋ ايەلدى كۇتىپ ەم. ونى وسىندا ۇزاق جۇرىستەن اياعى جارا-جارا، ءۇستى باسى كىر، قان-قان كۇيىندە اكەلگەن. ول ءبىر ەركەك بالا تاۋىپ ءولىپ كەتتى. ءقازىر مەن ەسىمە تۇسىرەيىن... بۇل قاي جىلى بولىپ ەدى؟..
— قاي جىلى ەكەندىگىنىڭ قاجەتى جوق، — دەپ ءبولىپ جىبەردى شىدامسىزدانعان ايەل. — ال، ءارى قاراي، ول جايىندا نە ايتپاقسىز؟
— ءارى قاراي... — دەپ مىڭگىرلەدى ناۋقاس، قايتادان بۇرىنعى ءارى-سارى كۇيىنە ءتۇسىپ، — ول تۋرالى تاعى دا نە ايتپاق ەم.... تاعى نە.... بىلەم! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى كەمپىر بويىن جيىپ، ءوڭى كۇرەڭىتىپ، كوزى باقىرايىپ كەتكەن. — Meن ونى تونادىم. ءيا، مەن مىنە نە ىستەگەم! ونىڭ ءالى دە بويى سۋىنعان جوق ەدى، — سىزگە ايتىپ تۇرمىن عوي، مەن ونى توناعاندا بويى دا سۋىنعان جوق ەدى!
— ءسىز نەنى ۇرلاپ ەدىڭىز، ايتىڭىزشى ەندى، قۇداي ءۇشىن؟ — ايقايلاپ جىبەرگەن باقىلاۋشى ايەل بىرەۋدى جاردەمگە شاقىرعىسى كەلگەندەي قيمىل جاساعان.
— ءبىر زات ەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ايەل، اپانىڭ اۋزىن قولىمەن باسىپ. — سول ايەلدىڭ بويىنداعى جالعىز زات. وعان توڭباس ءۇشىن كيىم، ىشەرگە تاماق كەرەك ەدى، ءبىراق ول سول زاتتى ساقتاپ، كەۋدەسىنە تىعىپ ءجۇرىپتى. ايتىپ تۇرمىن عوي، الگى زات التىن ەدى دەپ! ونىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالارلىقتاي تازا التىن ەدى!
— التىن! —دەپ قايتالادى باقىلاۋشى ايەل، جاستىققا قۇلاعان ايەلگە ەڭكەيىپ. — ايتىڭىزشى، ايتساڭىزشى، سونان سوڭ نە بولدى؟ شەشەسى كىم ەدى؟ بۇل قاشان بولعان وقيعا؟
— ول ماعان سونى تىعىپ قويۋدى تاپسىرعان، — دەپ قىڭقىلداي ءسوزىن جالعادى ناۋقاس، — قاسىندا بولعان جالعىز ايەل ماعان قالتقىسىز سەنىپ ەدى. موينىندا ءىلۋلى جۇرگەن الگى زاتتى كورسەتكەننەن-اق مەن ونى ۇرلاماق بولدىم. مۇمكىن، بالانىڭ ءولىمى دە مەنىڭ موينىمدا كەتەتىن شىعار. ەگەر ولارعا ءبارى ءمالىم بولسا، بالاعا جاقسى قارار ەدى عوي.
— نە ءمالىم بولسا دەيسىڭ؟ — دەپ سۇرادى باقىلاۋشى ايەل. — ايتساڭىزشى ەندى!
— بالا ءوستى، ءوزى اناسىنا سونداي ۇقساس ەدى، — دەپ cءوزىن بايلانىسسىز جالعاستىرا بەردى ناۋقاس الگى سۇراققا كوڭىل بولمەستەن، — بالانىڭ ءجۇزىن كورسەم بولدى الگىنىڭ ءبارى كوز الدىما كەلە قالاتىن. سورلى ايەل! سورلى ايەل! سونداي جاپ-جاس ءوزى! سونداي سۇپ-سۇيكىمدى! توقتاي تۇرىڭىز. مەن تاعى بىردەڭە ايتۋىم كەرەك. Meن سىزگە ءالى ءبارىن ايتىپ بولعانىم جوق قوي!
— جوق، جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى باقىلاۋشى ايەل، جان ءتاسىلىم ەتكەلى جاتقان ايەلدىڭ السىرەگەن داۋسىن جاقسىراق ەستۋ ءۇشىن ەڭكەيە بەرىپ. — تەزىرەك، ايتپەسە ءبارىنىڭ دە كەش بولۋى مۇمكىن!
— شەشەسى، — دەدى ايەل جانتالاسا قارمانا سويلەپ، — شەشەسى، اجالدىڭ ازابىن تارتقان شاقتا، مەنىڭ قۇلاعىما ەگەر بالاسى امان-ەسەن تۋىپ، وسسە، ءوزىنىڭ سورلى جاس اناسى جايلى ەستىپ، ءوزىن ماسقارالىق جاعدايدا تۋدىم دەپ ساناماسا دەگەندى سىبىرلاپ ەدى. «و، قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي! — دەپ ەدى ول. — بۇل ەركەك بالا بولسىن، مەيلى قىز بولسىن مىنا وپاسىز ءپاني دۇنيەدە وعان دوستار جولىقتىرا گور، تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىندە جاپادان-جالعىز قالعان بالانى اياپ، ەسىركەي گور!».
— بالانىڭ اتى كىم ەدى؟ — دەپ سۇرادى باقىلاۋشى ايەل.
— ونىڭ ەسىمى وليۆەر بولاتىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى ايەل ءالسىز داۋىسپەن. — Meن ۇرلاپ العان التىن بۇيىم...
— ءيا، ءيا، ايتىڭىز! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى باقىلاۋشى ايەل.
جاۋاپتى ەستۋ ءۇشىن ول ايەلگە ەڭكەيە بەرگەن، ءبىراق كەمپىر بۇگىلمەستەن اقىرىن عانا كوتەرىلىپ وتىردى دا، سونان سوڭ ەكى قولىمەن كورپەگە جارماسا كەتىپ، تۇسىنىكسىز بىردەڭەنى مىڭگىرلەپ، جاستىققا قۇلاي كەتكەن سوڭ، امالسىز كەيىن شەگىنگەن.
— ءولدى! —دەدى، ەسىك اشىلعان سوڭ بولمەگە كىرىپ كەلگەن كەمپىردىڭ ءبىرى.
— جارىتىپ ەشتەڭە ايتقان دا جوق، — دەدى باقىلاۋشى ايەل بەي-جاي كەتىپ بارا جاتىپ.
ەكى كەمپىر جاۋاپ قايتارۋعا وزدەرىنىڭ سۇمدىق مىندەتتەرىنە دايارلىق ۇستىندە، شاماسى، مۇمكىندىكتەرى بولماسا كەرەك، وزدەرىمەن وزدەرى قالعان سوڭ ولىكتىڭ قاسىندا قاراداي ابىگەرلەنىپ جاتتى.
ححV تاراۋ
قايتادان فەدجين جانە ونىڭ توڭىرەگىندەگىلەر جايىندا باياندايدى
شەتتەگى جۇمىس ۇيىندە وسى وقيعالار بولىپ جاتقان كەزدە، وليۆەردى قىز الىپ كەتەتىن ءوزىنىڭ ەسكى اپانىنداعى وشاقتا جانعان وتتىڭ كۇڭگىرت ساۋلەسىندە ميستەر فەدجين الدەنەنى ويلاپ وتىرعان. ونىڭ تىزەسىندە تيتتەي كورىك جاتىر، شاماسى سونىمەن وتتى ۇرلەگىسى كەلدى-اۋ دەيمىن، ءبىراق ويعا بەرىلىپ كەتكەندىكتەن، جاعىن تايانىپ، توتتانعان، مەتالل شارباققا بەي-جاي كوزىن تاستادى.
ونىڭ تۋ سىرتىنداعى ستولدا ەپتى سۋايت، ءجاسوسپىرىم چارلي بەيتس جانە ميستەر چيتلينگتەر جايعاسىپ، ۇشەۋى دە بەرىلە ۆيست ويناپ وتىر، سۋايت «مالعۇنمەن» بىرگە ءجاسوسپىرىم بەيتس پەن چيتلينگكە قارسى ويناۋدا. اتى اتالعان ءبىرىنشى جەنتلمەننىڭ قاشانداعى زەرەك ءجۇزى تاپ ءقازىر ويىنعا بەرىلە كىرىسۋى مەن ميستەر چيتلينگتىڭ كارتاسىن مۇقيات زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسىندە ەرەكشە قىزعىلىقتى ەدى، قولايلى جاعداي تۋا قالسا-اق ول قىراعى كوزىن تاستاپ جىبەرىپ، ءوز ويىنىن كورشىسى كارتاسىن باقىلاۋدىڭ ناتيجەسىنە كەمەڭگەرلىكپەن استاستىرىپ وتىردى. ءتۇن سۋىق بولعاندىقتان سۋايت شلياپاسىن شەشپەگەن، دەگەنمەن بۇل ونىڭ كوپ ادەتىنىڭ ءبىرى ەدى. تىسىنە قىسىپ العان قىش قورقورىن ول وتىرعاندارعا تاماق جىبىتۋگە قويىلعان سىيىمدىلىعى ءبىر كۆارت قۇمىراداعى سۋ قوسىلعان دجيننەن تارتىپ جىبەرەر كەزدە عانا اۋزىنان الىپ وتىر.
ءجاسوسپىرىم بەيتس تە ويىنعا زور كوڭىل بولگەن، دەگەنمەن تالانتتى دوسىنان گورى مۇنىڭ جانى سەزىمتالداۋ بولعاندىقتان، ونىڭ سۋ قوسىلعان دجينگە كوبىرەك دەن قويىپ، وزدەرى كىرىسىپ كەتكەن اسا بايسالدى ويىنعا مۇلدە جاناسپايتىن سان قيلى ازىل-ىسقاقتارمەن، قۇلاققا تۇرپىدەي تيەتىن سوزدەرمەن كوڭىلىن كوتەرىپ وتىرعاندىعىن بايقاۋعا بولار ەدى. تاماشا دوستىق قاقىسىمەن سۋايت ونى مۇنداي وداعاي ءتارتىبى ءۇشىن بىرنەشە مارتە موجەڭكەگە السا دا، ءبىراق بۇل ۋاعىزداردىڭ بارلىعىن جايباراقات تىڭداعان ءجاسوسپىرىم بەيتس دوسىنا سايتاننىڭ ساپالاعىنا جونەل، نەمەسە باسىڭدى قانعا تىعىپ قوي دەگەن سياقتى ورنەكتى وتكىر سوزدەرمەن جاۋاپ قاتىپ وتىردى دا، مۇنداي تاپقىرلىقتار ميستەر چيتلينگتى شەكسىز ماساتتاندىردى. ايتا كەتۋ كەرەك، سوڭعى اتى اتالعان جەنتلمەن مەن ونىڭ جۇپتاسى ۇتىلۋدان كوز اشپادى، بۇل جاعداي ءجاسوسپىرىم بەيتستى اشىندىرۋدىڭ ورنىنا شاماسى، وعان زور قاناعات سەزىمىن سىيلاعان بولۋى كەرەك، سەبەبى، ول ءاربىر ويىننان كەيىن قۇلاقتى جارا قارقىلداپ، تۋعالى مۇنداي قىزىق ويىن كورگەن جوقپىن دەپ انت-سۋ ءىشتى.
— ەكى ەسە جانە روببەر، — دەدى بەتى جالپيىپ كەتكەن ميستەر چيتلينگ، بەشپەتىنىڭ قالتاسىنان جارتى كروندى شىعارا بەرىپ. — سەندەي جىگىتتى ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرمىن، دجەك. ىلعي دا ۇتاسىڭ. ءتىپتى چارلي ەكەۋىمىزدىڭ قولىمىزدا جاقسى كارتا بولعان كۇننىڭ وزىندە دە ساعان تۇك ىستەي الاتىن ەمەسپىز.
فاكتىنىڭ ءوزى مە، الدە وسى سوزدەردى ايتقانداعى مۇڭدى داۋىس پا، شاتتانعان چارلي بەيتستىڭ كەزەكتى قارق-قارق كۇلگەنى ەۆرەيدىڭ ويىن ءبولىپ، نە بوپ قالدى دەپ سۇراۋعا ءماجبۇر ەتتى.
— نە بوپ قالدى دەيسىز بە، فەدجين، — دەپ ايقايلادى چارلي. — ويىندى، باقىلاپ وتىرماعانىڭىز قانداي وكىنىشتى. سۋايتقا قارسى بىرىگىپ ويناساق تا توممي چيتلينگ بىردە-بىر مارتە ۇتا المادى.
— سولاي، سولاي، — دەدى ەۆرەي ونىڭ سەبەبى وزىنە ايقىن ەكەندىگىن سەزدىرگەندەي جىميا كۇلىپ، — تاعى ءبىر رەت بايقاپ كورىڭىز، توم، تاعى ءبىر رەت.
— وسى دا جەتەر ماعان، راحمەت سىزگە، فەدجين، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر چيتلينگ. — جەتەر! بۇل سۋايتتىڭ جولى بولعىش-اق، وعان قارسى تۇرۋ ءتىپتى مۇمكىن ەمەس.
— حا-حا-حا، قىمباتتىم! — دەپ كۇلدى ەۆرەي. — تاڭەرتەڭ ەرتە تۇر، سوندا سۋايتتى ۇتاسىڭ.
— تاڭەرتەڭ، — دەپ قايتالادى چارلي بەيتس. — ەگەر ونى ۇتقىڭىز كەلسە، كەشتەن اياعىڭا شاركە كيىپ، ءار كوزىڭە ءدۇربى سالىپ، ارقاڭا بينوكل بايلاپ الۋىڭ كەرەك.
ميستەر داۋكينس وسى ماقتاۋ سوزدەردى جايباراقات تىڭدادى دا، وتىرعان جەنتلمەندەرگە فيگۋرا اشۋدى ۇسىنعان، ءباسى ءبىر شيللينگ. شاقىرۋدى ەشكىم قابىل المادى، قورقورىن بۇل ۋاقىتقا دەيىن تارتىپ بولعان ول فيشكا ورنىنا پايدالانعان بورىمەن ەرمەك ءۇشىن نيۋگەت تۇرمەسىنىڭ جالپى جوسپارىن سىزا باستاعان: ءوزى قۇلاقتى جارا ىسقىرىپ وتىر.
— سەنىمەن تىپتەن ءىش پىسادى ەكەن، توممي! — دەدى ۇزاق ۇنسىزدىكتەن كەيىن ىسقىرۋىن قويىپ ميستەر چيتلينگكە بۇرىلعان سۋايت. — سىزدىڭشە، بۇل نە جايىندا ويلاپ وتىر، فەدجين؟
— مەن ونى قايدان بىلمەكپىن، قىمباتتىم-اۋ؟ — دەدى وتتى ۇرلەپ جاتقان ەۆرەي ارتىنا بۇرىلىپ. — مۇمكىن ءوزىنىڭ ۇتىلىسى تۋرالى، نەمەسە جۋىردا عانا ءوزى كەلگەن شەتتەگى جەكە مەكەنى جايىندا شىعار. حا-حا! راس پا، قىمباتتىم.
— تىپتەن ولاي ەمەس، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سۋايت، جاۋاپ قايتارۋعا ىڭعايلانعان ميستەر چيتلينگتى بوگەپ. — ال سەن نە ايتاسىڭ، چارلي؟
— ايتسام، — ىرجيا جاۋاپ قايتاردى ءجاسوسپىرىم بەيتس، — ونىڭ بەتسيگە كوڭىلى قۇلاپ ءجۇر. قاراڭىزدارشى، قىزارىپ كەتكەنىن. قۇدايىم-اي! وي، ءولدىم-اۋ! توممي چيتلينگ عاشىق بوپ قالىپتى!.. وح، فەدجين، فەدجين، Miنe تاماشا!
نازىك سەزىم قۇمارلىعىنىڭ قۇربانى ميستەر چيتلينگتىڭ بەينەسىنەن ەسى كەتكەن ءجاسوسپىرىم بەيتس ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا شالقايىپ قالام دەگەندە تەپە-تەڭدىگىن جوعالتىپ، ەدەنگە ۇشىپ ءتۇستى دە، (بۇل وقيعا ونىڭ كوڭىل كۇيىنە پالەندەي اسەر ەتكەن جوق)، ابدەن ايىزىن قاندىرىپ، قارقىلداپ كۇلىپ العانشا سولاي جاتىپ، وسىدان كەيىن ءوز ورنىنا جايعاسىپ قايتا قارقىلدادى.
— وعان نازار اۋدارماي-اق قويىڭىز، قىمباتتىم، — دەدى ەۆرەي ميستەر داۋكينسكە كوزىن قىسىپ، جازا ورنىنا ءجاسوسپىرىم بەيتستى كورىگىمەن ۇرىپ. — بەتسي تاماشا قىز. ودان ايرىلماڭىز، توم، ودان ايرىلماڭىز.
— مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، فەدجين، — دەدى ميستەر چيتلينگ شيەدەي قىزارىپ كەتىپ، — بۇنىڭ ەشكىمگە دە قاتىسى جوق.
— البەتتە، — دەپ قوستادى ەۆرەي. — چارلي ءوزى وتتاي بەرەدى. وعان نازار اۋدارماڭىز، قىمباتتىم، نازار اۋدارماڭىز. بەتسي — كەرەمەت قىز. ول نە دەسە سونى ىستەڭىز، توم، — سوندا ءسىز بايىپ شىعا كەلەسىز.
— مەن ونسىز دا سونىڭ دەگەنىن ىستەپ كەلەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر چيتلينگ. — ەگەر ونىڭ اقىلىن تىڭداماعاندا، مەنى ۇستاپ تا المايتىن ەدى. مۇنىڭ ءوزى سىزگە قول بولدى عوي، سولاي ەمەس پە، فەدجين؟ ايتسە دە، التى جۇما دەگەن تۇككە تۇرمايدى عوي. ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، ءبىر بولاتىن بولعان سوڭ، مۇنىڭ كوشەدە سەندەلۋگە قۇلقىڭ جوق قىستا بولعاندىعى جاقسى. راس پا، فەدجين؟
— ابدەن دۇرىس، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ بەردى ەۆرەي.
— سەن تاعى ءبىر مارتە وتىرۋعا كەلىسەر مە ەدىڭ، توم؟ — دەپ سۇرادى سۋايت چارلي مەن ەۆرەيگە كوزىن قىسىپ، — ەگەر بەتسي ساعان جاقسى كەڭەس بەرسە؟
— Meن قارسىلىق بىلدىرمەس ەدىم دەگىم كەلەدى، — دەدى توم اشۋلانا سويلەپ. — ال، جارايدى! مەنىڭ بىلگىم كەلەتىنى، وسىنى مەنەن وزگە بىرەۋ ايتا الار ما ەدى، فەدجين؟
— ەشكىم دە، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي، — بىردە ءبىر ادام، توم. مەن سىزدەن باسقا وسىلاي ايتاتىن، بىردە-بىر ادام بالاسىن بىلمەيمىن. ەشكىمدى دە، قىمباتتىم.
— ەگەر مەن ونى ۇستاپ بەرسەم، مەنى بوساتار ەدى. سولاي ما، فەدجين؟ — دەپ ءسوزىن اشىنا جالعادى مازاق بولعان، اقىماقتاۋ بەيشارا جىگىت. — بۇل ءۇشىن مەن ءبىر عانا ءسوز ايتسام جەتكىلىكتى ەدى. راس پا، فەدجين؟
— البەتتە، سەنى بوساتار ەدى، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ بەردى ەۆرەي.
— ءبىراق مەن ءتىس جارعام جوق. شىن با، فەدجين، — دەدى توم سۇراعىن ۇستى-ۇستىنە باستىرمالاتىپ.
— جوق، جوق، البەتتە، ءتىس جارعان جوقسىڭ، — دەدى ەۆرەي، — ولاي ەتۋگە سەن قويانجۇرەك قورقاق ەمەسسىڭ عوي. اسا ەرجۇرەكسىڭ، قىمباتتىم!
— مۇمكىن، سولاي دا شىعار، — دەدى توم، جان-جاعىنا قارانىپ. — ال ەگەر ولاي بولسا، بۇل جەردە كۇلكىلى نە بار، ءا، فەدجين؟
ميستەر چيتلينگتىڭ ابدەن جىنىنا تيگەنىن كورگەن ەۆرەي ساعان ەشكىم دە كۇلگەن جوق دەپ سەندىرۋگە اسىقتى، جينالعانداردى بايسالدى قالىپقا كەلتىرۋگە تىرىسقان ول ءسوزىن اسىرەسە ءبىرىنشى جابىرلەۋشى ءجاسوسپىرىم بەيتسكە باعىتتاعان. ءبىراق، باقىتسىزدىققا قاراي، ءوز ومىرىمدە تاپ قازىرگىدەي بايسالدى بولماعان شىعارمىن دەپ جاۋاپ قاتۋعا اۋزىن اشا بەرگەن چارلي، شىداي الماي قارقىلداي جونەلگەنى سونشا، ابدەن جابىرلەنگەن ميستەر چيتلينگ ءارى قارايعى سىپايىلىعىن جيىپ تاستاپ، بولمەنىڭ ارعى بۇرىشىنا تۇرا ۇمتىلىپ، جابىرلەۋشىگە جۇدىرىعىن سىلتەپ-اق قالعان ەدى، ءبىراق قۋعىنشىلاردان قۇتىلۋعا ارەكەتتەنگەن اناۋ، ءبىر جاققا قاراي بۇلت ەتە ءتۇستى دە، كوڭىلدى قارت جەنتلمەننىڭ كەۋدەسىنە تيگەن قاتتى سوققى ونى تەڭسەلتىپ كەتىپ، قابىرعاعا شەگىنشەكتەپ، دەمىن زورعا الىپ، توقتاي قالۋعا ءماجبۇر ەتتى، ال ميستەر چيتلينگ وعان قۇتى قاشا قاراپ قالعان.
— تىنىش! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى تاپ وسى ساتتە سۋايت. — بىردەڭە داڭعىرلايدى.
شىراق ۇستاعان ول ۇرلانا باسىن، ساتىمەن كوتەرىلە بەردى.
قوڭىراۋ ءۇنى شىدامسىزدانا تاعى دا شىر-شىر ەتتى. بۇلاردىڭ بارلىعى قاراڭعىدا وتىرعان. ۇزاماي قايتا ورالعان سۋايت قۇپيا تۇرمەن فەدجيننىڭ قۇلاعىنا بىردەڭە دەپ سىبىرلادى.
— قالايشا؟ — دەپ ەۆرەيدىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى. — جالعىز دەيمىسىڭ؟
سۋايت قۇپتاعانداي باسىن يزەدى دە، قولىن شىراق ساۋلەسىنەن كولەگەيلەپ، چارلي بەيتسكە ءقازىر كۇلمەي-اق قويعانىڭ ءجون دەگەندى ىممەن ۇقتىرعان. دوستىق قول ۇشىن وسىلايشا بەرگەن ول ەۆرەيگە قاراپ، ونىڭ بۇيرىعىن كۇتىپ تۇردى.
بىرنەشە سەكۋند بويى شال سارعايعان تىرناعىن كەمىرىپ، ويعا بەرىلىپ كەتتى، بىردەڭەدەن قاۋىپتەنىپ، قورقىنىشتى بىردەڭەنى ەستيتىندەي بەتى مازاسىزدانعاننان جىبىر-جىبىر ەتەدى. اقىرى ول باسىن كوتەرگەن.
— ءوزى قايدا؟ — دەپ سۇرادى ەۆرەي.
سۋايت توبەنى كورسەتىپ، بولمەدەن شىعۋعا ىڭعايلانعانداي قوزعالىس جاسادى.
— ءيا، — دەدى ەۆرەي ءۇنسىز ساۋالعا جاۋاپ قايتارىپ، — ونى وسىندا، تومەنگە ەرتىپ كەل. تسس!.. تىنىشتال، چارلي! ەنتىگىڭىزدى باسىڭىز، توم! جوعالىڭدار!
بۇل قىسقا بۇيرىقتى چارلي بەيتس پەن ونىڭ الگىندەگى قارسىلاسى جەدەل ءارى مويىنسۇنا ورىنداعان. قولىنا شىراق ۇستاعان سۋايت، ال سوڭىنان ساتىدان تۇسكەن دورەكى جۇمىس كويلەگىن كيگەن ادام بولمەنى كوزىمەن تەز شولىپ ءوتىپ، بەتىنىڭ تومەنگى بولىگىن جاۋىپ تۇرعان جالپاڭ بوكە بايىپ الىپ، ەپتى توبي كرەكيتتىڭ قاجىعان، جۋىنباعان، قىرىنباعان ءجۇزىن كورسەتتى.
— ءحالىڭ قالاي، فەگي؟ — دەدى الگى قۇرمەتتى جەنتلمەن ەۆرەيگە باسىن يزەپ.— مىنا بوكەبايدى مەنىڭ كاستور شلياپاما سالىپ قوي، سۋايت، تۇرا زىتسام، ونى قايدان تاباتىنىمدى بىلەتىن بولايىن. مىنە، قانداي زامانعا تاپ بولدىڭ. ال سەنەن، مىنا كورى الاياقتان گورى، تاماشا قۇلىپ بۇزۋشى شىعادى.
وسى سوزدەردى ايتقان سوڭ ول شالبارىنان كويلەگىنىڭ ەتەگىن شىعارىپ، بەلىنە ورادى دا، وتىرعىشتى وتقا جىلجىتىپ، اياعىن شارباققا اسىپ وتىردى.
— قاراڭىزشى، فەگي، — دەدى ول قايىرمالى ەتىگىن مۇڭايا كورسەتىپ. — دەي مەن مارتين قارامايىن قاي كۇننەن بەرى يىسكەمەگەنىن ءوزىڭىز دە شامالاپ وتىرعان شىعارسىز، قۇداي بىلەدى بىردە-بىر رەت تازالانعان جوق!.. ماعان كوزىڭدى باقىرايتپاي-اق قوي، شال. ءبارى دە ءوز ۋاقىتىندا بولادى. بىردەڭەنى تالعاجۋ ەتىپ، بىردەڭە ىشپەسەم، مەن ءىس تۋراسىندا ەشتەڭە دە ايتا المايمىن. وسىندا تاماق اكەلىڭدەر دە، ءۇش كۇننەن بەرى العاش رەت اس ىشۋىمە رۇقسات بەرىڭدەر!
ەۆرەي سۋايتقا ستولعا اس قويۋعا يشارات ەتتى دە، قۇلىپ بۇزۋشىنىڭ جانىنا جايعاسىپ، جاۋابىن كۇتتى.
دەگەنمەن توبي اڭگىمە باستاۋعا اسىقپايتىن سياقتى. الدىمەن ەۆرەي ونىڭ قانداي حابار اكەلگەنىن بەت-جۇزىنەن اڭعارۋعا تىرىسىپ، شىدامدىلىقپەن زەر سالىپ باقسا دا، ودان ەشتەڭە دە شىقپادى. ءتوبيدىڭ ءتۇرى قاجىپ، قالجىراعانىمەن بەت-اۋزى كىر-كىر، ساقال-مۇرتى الىنباعاندىعىنا قاراماستان قاشانداعىداي تىم جايباراقات جۇزىنەن ەپتى كرەكيتتىڭ وزىنە-وزى سەنىمدى، اقىماق جىميىسى كورىنىپ تۇر... سونان سوڭ ابدەن شىدامنان ايرىلعان ەۆرەي انانىڭ ۇرتىنا تىعىپ جاتقانىن ءبىراز باقىلاپ وتىردى دا، مازاسىزدانعانىن جاسىرماستان بولمەنى ارلى-بەرلى كەزىپ كەتتى. ءبىراق بۇدان دا ەشبىر قايران بولمادى. توبي ابدەن تىڭقيا تويعانشا ايىلىن دا جيماستان تاماعىن جەي بەردى، سودان سوڭ، سۋايتقا بولمەدەن شىعۋدى بۇيىرىپ، ەسىكتى جاپتى دا، ستاكانعا سۋ قوسىلعان ۆيسكي قۇيىپ الىپ، اڭگىمەسىنە كىرىستى.
— ەڭ الدىمەن، فەگي... — دەپ ءسوزىن باستادى توبي.
— ءيا، ءيا، — دەپ ءبولىپ جىبەردى ەۆرەي ورىندىعىن جاقىنداتىپ.
ميستەر كرەكيت دجيننەن ءبىر ۇرتتاۋ ءۇشىن توقتاي قالدى دا، ونى تاماشا ەكەن دەپ ماقتاپ قويدى؛ سودان سوڭ ال اسا وشاقتىڭ سورەسىنە اياعىن ەتىگىمەن ءوز كوزىنىڭ دەڭگەيىنە جەتكەنشە كوتەرىپ الىپ، جايىمەن ءسوزىن جالعادى.
— ەڭ الدىمەن، فەگي، — دەدى قۇلىپ بۇزۋشى، — ءبيللدىڭ ءحالى قالاي؟
— نەمەنە؟ — دەپ شىڭعىرىپ جىبەرگەن ەۆرەي وتىرعىشىنان اتىپ تۇرعان.
— قالاي، شىنىمەن ءسىزدىڭ ايتايىن دەگەنىڭىز؟.. — دەپ ءتۇسى بۇزىلا سويلەدى توبي.
— ايتايىن دەگەنىم! —دەپ ويبايعا باستى ەۆرەي. — ولار قايدا؟ سايكس پەن بالا! قايدا ولار! ولار قايدا قالدى؟ ولار قايدا جاسىرىنىپ ءجۇر! ولار مۇندا نەگە كەلمەدى؟
— ۇرلىقتىڭ ءساتى تۇسپەدى، — دەدى توبي اقىرىن عانا.
— ونى ءوزىم دە بىلەم، — دەدى ەۆرەي قالتاسىنان سۋىرىپ العان گازەتتى كورسەتىپ. — ودان سوڭ نە بولدى؟
— انالار اتىپ بالاعا تيگىزدى. ءبىز ونى الا سالىپ ءۇيدىڭ ارتىنداعى دالامەن قۇستاي ۇشتىق، ارىقتار مەن شۇڭقىرلاردان قارعىدىق. سوڭىمىزدان قۋعىن ءتۇستى! سايتان العىر! ماڭايداعى بار تۇرعىندار ويانىپ، سوڭىمىزدان يت قوسىپ قۋدى...
— ال بالا شە؟
— بيلل ونى ارقاسىنا كوتەرىپ قۇيىنداي ۇشتى. اقىرى ونى ەكەۋلەپ الىپ ءجۇرۋ ءۇشىن توقتاعانبىز، بالا سالبىراپ، بويى سۋىنىپ كەتىپتى. انالار بولسا وكشەلەپ كەلەدى. مۇندايدا اركىم ءوز باسىن ساقتاپ، دارعا ءىلىنىپ قالماۋدى كوزدەمەي مە... بالانى ارىققا قالدىردىق تا، بەت-بەتىمىزگە قاشتىق. بالانىڭ ءتىرى-ولىسىن بىلمەيمىن.
ەۆرەي ءارى قاراي تىڭداعان جوق. ويبايدى سالىپ، شاشىنا جارماسا، ۇيدەن اتىپ شىقتى.
XXVI تاراۋ
قۇپيا بىرەۋ پايدا بولادى جانە وسى اڭگىمەگە تىكەلەي بايلانىستى كوپتەگەن وقيعالار ءوربيدى
توبي كرەكيتتىڭ حابارىنان العان اسەرىنەن ايىعا الماي وزىنە ءوزى كەلگەنشە شال جۇگىرىپ كوشەنىڭ بۇرىشىنا جەتتى. ەسى شىعىپ، ساسقالاقتاپ، ادەتتەن تىس جىلدامدىقپەن بۇرىنعىسىنشا ءجۇرىپ كەلە جاتقان ول كەنەت جانىنان سالدىر-گۇلدىر وتە بەرگەن كولىك پەن وعان تونگەن ءقاۋىپتى بايقاپ قالعانداردىڭ قاتتى ايقايىنان تروتۋارعا بۇرىلۋعا ءماجبۇر بولعان. مۇمكىندىگىنشە جۇرت كوپ جۇرەتىن كوشەلەردەن قاشقالاقتاپ، بۇرىس جولدارمەن، تۇيىق كوشەلەرمەن ۇرلانا باسقان ول اقىرى سنوۋ-حيلدەن كەلىپ شىقتى. بۇرىنعىدان دا تەزىرەك باسىپ، ءبازبىر اۋلاعا كىرگەنشە توقتاعان جوق، بۇل ارادا ءوز مەكەن-جايىنا كەلگەندەي ادەتتەگىسىنشە اياعىن سۇيرەتىپ، دەمىن جەڭىل الىپ ءىلبىدى.
سنوۋ-حيلل حولبورن-حيللمەن قوسىلاتىن تۇسقا تاياۋ وڭ جاقتا، ەگەر سيتيدەن جۇرە بەرسە سافرەن-حيلگە باستاپ اپاراتىن تاپ-تار، كوڭىلسىز تۇيىق كوشە شىعادى. ونداعى لاس دۇكەنشەلەردە ءارقيلى كولەمدى، ءتۇرلى-تۇستى ۇستالعان جىبەك قول ورامالداردىڭ ۇلكەن توبى ساتۋعا شىعارىلاتىن، ويتكەنى، مۇندا الگى ورامالداردى قالتا ۇرىلارىنان ساتىپ الاتىن ساۋداگەرلەر تۇراتىن. جۇزدەگەن قول ورامالدار تەرەزە سىرتىنداعى شەگەلەردە ەسىك كاسەكتەرىندە جەلبىرەپ تۇراتىن، ال دۇكەندەردە بارلىق سورەلەر سولارعا سىقالىپ جاتاتىن. فيلد-لەيننىڭ شەكاراسى قانشالىقتى تار بولعانمەن، مۇندا ءوز شاشتارازدارى، ءوز كوفەحانالارى، ءوز سىراحاناسى مەن قۋىرعان بالىق ساتاتىن دۇكەنى بولاتىن. تاڭەرتەڭ ەرتە نەمەسە ىمىرت ۇيىرىلە سوزگە ساراڭ ساۋداگەرلەر كەلىپ، ءوز ىستەرىن سىرت جاقتاعى قاراڭعى بولمەدە ءبىتىpiپ، قالاي قۇپيا كەلسە سولاي قاراسىپ باتىراتىن ۇساق ۇرىلاردىڭ ساۋدا-ساتتىق كولونياسى، رىنوگى ىسپەتتى ەدى. مۇندا كويلەك ساتاتىن ساۋداگەر، ەتىكشى جانە ەسكى-قۇسقى الۋشى ءوز بۇيىمدارىن جايىپ قوياتىن دا، بۇل ۇساق ۇرىلار ءۇيىپ جارناما قىزمەتىن اتقاراتىن، مۇندا توت باسقان تەمىر مەن سۇيەك، كوگەرگەن تەرى-تەرسەك پەن ماتالار كۇڭگىرت پودۆالداردا ءىرىپ-شىرىپ جاتاتىن.
ەۆرەي مىنە وسى تۇيىق كوشەگە بۇرىلدى. ول بۇل ارانىڭ جۇدەۋ تۇرعىلىقتى حالقىنا جاقسى تانىس ەدى دە، بىردەڭە ساتۋعا نەمەسە ساتىپ الۋعا ءوز ورىندارىندا قالعاندارى جاندارىنان وتە بەرگەندە ەسكى تانىستارى ەسەبىندە باستارىن يزەسىپ جاتىستى. ولاردىڭ سالەمدەرىنە بۇل يەك قاعىپ قانا جاۋاپ بەردى، ءبىراق تۇيىق كوشەنىڭ شەتىنە شىققانشا ەشكىممەن تىلدەسكەن جوق، بۇل ارادا ول توقتادى دا، دۇكەنىنىڭ الدىندا قورقورىن تارتىپ، بالانىڭ كرەسلوسىندا وتىرعان الاسا بويلى ءبىر ساۋداگەرمەن تىلدەستى.
— سىزگە قاراسا-اق بولدى، ميستەر فەدجين، سوقىردىڭ دا كوزى كورىپ كەتەدى! — دەدى الگى قۇرمەتتى ساۋداگەر ءوز دەنساۋلىعىن سۇراعان ەۆرەيگە جاۋاپ رەتىندە.
— كورشىلىككە تىم قيىنداۋ بولدى-اۋ بۇل ارا، — دەدى فەدجين قاباعىن كەرىپ، قولىن ايقاستىرىپ.
— ءيا، ماعان ەكى مارتە وسىنداي شاعىم ەستۋگە تۋرا كەلدى، — دەپ جاۋاپ قايتاردى ساۋداگەر. — دەگەنمەن وت تا تەز سونەدى عوي؛ سولاي ەمەس پە؟
فەدجين قۇپتاعانداي باسىن شۇلعىدى. ول سافرەن-حيلل جاقتى نۇسقاپ بۇگىن كەشكە ەشكىم كەلىپ كەتپەدى مە دەپ سۇرادى.
— «مۇگەدەككە» كىرىپ شىعۋعا ما؟ —دەپ سۇرادى ساۋداگەر.
ەۆرەي تاعى دا باسىن شۇلعىدى.
— توقتاي تۇرشى، — دەپ ويلانا سويلەدى اناۋ. — ءيا، بەس-التى كىسىنىڭ سولاي بەت العانى بار. ىشىندە ءسىزدىڭ دوسىڭىز جوق قوي دەيمىن.
— سايكس وندا بولمادى ما؟ — دەپ سۇرادى ەۆرەي، اسا ابىگەرلەنگەن ءتۇرى بار.
— Non istventns دەمەي مە زاڭشىلدار، — دەدى الگى ادامسىماق باسىن شايقاپ؛ جۇزىنە قۋلىق جۇگىرتىپ. — سىزدە بۇگىن ماعان قاتىستى ەشتەڭە جوق پا؟
— بۇگىن ەشتەڭە جوق، — دەدى ەۆرەي ودان كەتە بەرىپ.
— ءسىز «مۇگەدەكتەرگە» بارا جاتىرمىسىز، فەدجين؟ — دەپ ايقايلادى سوڭىنان الگى ادامسىماق. — توقتاي تۇرىڭىز! سىزبەن ءبىر ريۋمكە تاستاپ جىبەرۋدەن قاشپايمىن!
ءبىراق ەۆرەي ارتىنا بۇرىلىپ، قولىن سىلتەپ، جالعىز جۇرگىسى كەلەتىندىگىن ءبىلدىرىپ، الگى ادامسىماققا تيتتەي كرەسلوسىنان كوتەرىلۋ وڭايعا سوقپاعاندىقتان «مۇگەدەكتەر» دەگەن جارنامالى تراكتير ميستەر ءلايۆليدىڭ كەلۋ قۇرمەتىنە يە بولا المادى. ول ورنىنان كوتەرىلگەن كەزدە ەۆرەي كوزدەن تاسالانعان بولاتىن، ميستەر لايۆلي باشماعىنىڭ ۇشىنان باسىن ونى كورمەك ءۇمىتى الدانعان سوڭ، كرەسلوسىنا قايتا وتىرا كەتىپ، قارسىسىنداعى دۇكەندە وتىرعان لەديگە باسىن شۇلعىدى دا، ءوز كۇدىگى مەن سەنىمسىزدىگىن ءبىلدىرىپ، قورقورىن قولىنا قايتا العان-دى.
«ءۇش مۇگەدەك» نەمەسە دۇرىسى «مۇگەدەكتەر» —بۇل مەكەمە ءوز كەلۋشىلەرىنە وسى اتىمەن ايان بولاتىن، — باياعىدا ميستەر سايكس ءيتىن ەرتىپ كەلەتىن تراكتير ەدى. سورەنىڭ ار جاعىندا تۇرعان ادامعا بەلگى بەرىپ، فەدجين ساتىمەن كوتەرىلدى دە، ەسىكتى اشىپ، بولمەگە ەلەۋسىز ەنىپ كەتىپ، كوزىن قولىمەن كولەگەيلەي بىرەۋدى ىزدەپ جۇرگەن جانداي مازاسىزدانا جان-جاعىنا جالتاقتادى.
بولمەنى ەكى ماي شام جارىقتاندىرىپ ءتۇر، جابىق قاقپاقتار مەن توزىعى جەتكەن قىزىل پەردەنى ءتۇسىرىپ تاستاعاندىقتان كوشەدەن مۇنداعى جارىق كورىنبەيتىن. تۇتىندەتىپ تۇرعان شامدار توبەنى ىستاماسىن دەپ ونى قارا بوياۋمەن سىرلاعان بولمەدە تۇنىپ تۇرعان تەمەكى تۇتىنىنەن العاشقىدا ەشتەڭەنى اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس-تى. دەگەنمەن ءتۇتىن اقىرى از-ازداپ اشىق تۇرعان ەسىك ارقىلى سەيىلگەن كەزدە بولمەنى جايلاپ العان بەي-بەرەكەت گۋىل ءتارىزدى قالاي بولسا سولاي وتىرعانداردى، ال ازداپ كوز ۇيرەنگەن سوڭ كەلگەن كىسى ۇزىن ستولدا ەركەك-ايەلدەردەن قۇرالعان ءبىر توپ ادامنىڭ جايعاسقانىن بايقار ەدى؛ ستولدىڭ باسىندا قولىنا بالعا ۇستاعان ءتوراعا، ال ار جاق بۇرىشىنداعى سىنعان فورتەپيانونىڭ جانىندا مۇرنى قىزارىپ كەتكەن، جاعىن تاڭىپ العان (ءتىسى اۋىرا قالعان جاعدايعا) جەنتلمەن-كاسىپقوي وتىر.
فەدجين بولمەگە سۋماڭ ەتىپ كىرىپ كەلگەندە، جەنتلمەن-كاسىپقوي العاشقى اۋەن ورنىنا ساۋساقتارىمەن كلاۆيشتەن ءبىر جۇگىرتىپ وتكەن، وسىدان سوڭ ءبارى ۋلاپ-شۋلاپ ءان تالاپ ەتە باستادى؛ ۋ-شۋ باسىلعاننان كەيىن جاس لەدي وتىرعاندارعا ءتورت شۋماقتان تۇراتىن باللاداسىن ايتتى، ارا-اراسىندا سۇيەمەلدەۋشى بۇكىل اۋەندى باسىنان اياعىنا دەيىن مۇمكىندىگىنشە وتە قاتتى وينادى. بۇل بىتكەن سوڭ، ءتوراعا ءوز پىكىرىن بىلدىرەدى، وسىدان كەيىن مۇنىڭ وڭ جانە سول جاعىنا جايعاسقان كاسىپقويلار دۋەت ايتۋعا تىلەك ءبىلدىردى دە، ولارىن اسا تابىسپەن ورىنداپ شىقتى.
توبىردان وقشاۋلانىپ كورىنگەن كەيبىر ادامدارعا نازار سالۋ قىزعىلىقتى بولار ەدى. ەڭ الدىمەن ءتوراعانىڭ ءوزى (مەكەمەنىڭ قوجاسى) دوكىر، الپامساداي كىسى ءان شىرقالىپ جاتقان كەزدە كوزىن اندا ءبىر، مۇندا ءبىر تاستاپ، جالپى كوڭىلدىلىككە ارالاسىپ وتىرعانداي كورىنگەنىمەن، بولىپ جاتقاننىڭ ءبارىن دە كورىپ، ەستىپ وتىر، كوزى وتكىر، ءوزى ساقۇلاق، ەدى. ونىڭ قاسىندا بۇكىل توبىردىڭ ۋلاپ-شۋلاپ ماقتاۋىن سەلقوس قانا تىڭداپ وتىرعان انشىلەر تالانتتارىنا قۇزىر بولىپ تابىنۋشىلارى ۇسىنعان سۋ قوسىلعان ۆيسكيدى كەزەگىمەن قىلعىتىپ سالادى، سىقپىتتارىندا جان بالاسىندا بولاتىن بۇكىل كەدەيشىلىك اتاۋلىنىڭ ايقايلاپ تۇرعان تاڭباسى وسىنداي جۇرەك اينىتارلىق كورىنىسىمەن جۇرت نازارىن اۋداراتىنداي. جۇزدەرىنەن قۋلىق، قاتىگەزدىك، ماسكۇنەمدىك لەبى ەسەدى. ال ايەلدەرگە كەلسەك، كەيبىرەۋلەرىندە ازىرگە ساقتالعان جاستىق بوياۋىنىڭ كوز الدىڭىزدا سىرى كوشىپ بارا جاتقانداي؛ كوپشىلىگى ءوز جىنىستارىنىڭ بار بەلگىسىن تۇپ-تۇياعىمەن جوعالتىپ، ءابدان بۇزىلعاندىق پەن قىلمىستىڭ عانا ەلەسى بوپ قالعانداي؛ بۇل قىزداردىڭ، وسى جاس ايەلدەردىڭ بىردە-بىرى ءوز جاستىق ومىرلەرىنىڭ تابالدىرىعىنان اتتاماعان — جان تۇرشىگەر بۇزاقىلىق ورداسىنداعى ەڭ قايعىلى كورىنىس ەدى.
بۇل ۋاقىتتا فەدجين بايسالدى ويمەن باسىن قاتىرىپ جاتپاستان، ءسىرا، ءوزى ىزدەگەن ادامىن تابا الماسا كەرەك، اركىمنىڭ بەتىنە تەسىلە قاراپ جۇرگەن. ادىرى ءتوراعانىڭ ورنىن يەمدەنگەن اداممەن كوزقاراسى ۇشىراسىپ قالعان سوڭ، ونى ىمداپ شاقىردى دا، بولمەگە قالاي اقىرىن كىرسە، تاپ سولاي اقىرىن شىعىپ كەتتى.
— سىزگە قانداي قىزمەت كورسەتە الام، ميستەر فەدجين؟ — دەپ سۇرادى ءتوراعا ونىڭ سوڭىنان ەرە شىققان سوڭ. — بىزگە قوسىلماس پا ەكەنسىز؟ بارلىعى دا ءبىر كىسىدەي قۋانىپ قالار ەدى.
ەۆرەي باسىن شىدامسىزدانا شايقاپ، سىبىرلاي سۇرادى:
— ول وسىندا ما؟
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى اناۋ.
— بارني جايىندا دا ەش حابار جوق، پا؟
— ەشقانداي، — دەپ جاۋاپ بەردى «مۇگەدەكتىڭ» قوجاسى، بۇل سونىڭ ءوزى بولاتىن. — ابىر-سابىر باسىلعانشا بارني قىبىر ەتپەيدى. ەسىڭىزدە بولسىن، انالار ونىڭ ىزىنە ءتۇسىپتى، ەگەر ول ورنىنان قوزعالا قالسا-اق باسسالار ەدى عوي. بارنيعا ەشتەڭە بولا قويعان جوق، ايتپەسە مەن ەستىر ەدىم. ءباس تىگىسۋگە بارمىن، بارني بۇدان دا قۇرعاق شىعادى. وعان الاڭداماي-اق قويۋىڭىزعا بولادى.
— ال اناۋ بۇگىن وسىندا بولا ما؟ —دەپ سۇرادى ەۆرەي ەسىمدىككە قايتادان ەكپىن تۇسىرە سويلەپ.
— ءسىز مونكس تۋرالى ايتىپ تۇرسىز با؟ — دەپ سۇرادى قوجايىن ەكىۇشتىلاۋ عىپ.
— Tcc — دەپ سىبىرلادى ەۆرەي. — ءيا.
— ارينە، — دەپ جاۋاپ قاتتى قوجايىن، قالتاسىنان التىن ساعاتىن شىعارىپ. — مەن ونى ەرتەرەك كۇتىپ ەم. ەگەر ءسىز ون مينۋتتاي كۇتسەڭىز، ول...
— جوق، جوق! — دەپ تەز-تەز سويلەدى ەۆرەي ءسوز بوپ وتىرعان كىسىنى ءارى كورگىسى كەلگەندەي، ءارى ونىڭ جوق ەكەندىگىنە قۋانعانداي. — مەن ونى كورۋ ءۇشىن وسىندا كەلىپ كەتتى دەڭىز، ول ماعان بۇگىن كەشكە كەلسىن. جوق، ەرتەڭ دۇرىس بولار. ايتەۋىر، بۇگىن مۇندا بولماعان سوڭ، ەرتەڭ دە كەش بولماس.
— جارايدى، — دەدى قوجايىن. — تاعى بىردەمەلەر ايتاسىز با؟
— ءبىر ءسوزىم دە جوق، — دەدى ەۆرەي ساتىدان تۇسە بەرىپ.
— تىڭداڭىزشى، — دەدى قىرىلداي سىبىرلاعان قوجايىن جاقتاۋعا اسىلىپ. — ءقازىر ناعىز ءىستىڭ ۋاقىتى! مەندە فيل باركەر وتىر؛ ماسايعانى سونشا، كەز كەلگەن بالا ۇستاپ اكەتەرلىكتەي!
— ءا! دەگەنمەن، فيل باركەردىڭ ۋاقىتى جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي باسىن كوتەرىپ. — ءبىز ونىمەن ايرىلىسقانشا، فيل ءالى جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ءوز توبىڭىزعا ورالىڭىز دا، قىمباتتىم، ولارعا ءازىر تىرلىكتە كوڭىلدەرىن كوتەرسىن دەڭىز. حا-حا-حا!
تراكتيرشى ونى قوشتاي كۇلدى دە، قوناقتارىنا قايتا ورالدى. ەۆرەي جالعىز قالعان سوڭ، جۇزىنە قايتادان ابىگەرلەنۋشىلىك ويناپ شىعا كەلدى. از-كەم ويلانعان سوڭ، ول ارباكەش جالدادى دا ءوزىن بەتپەل گرين-روۋدقا جەتكىزۋگە بۇيىردى. ميستەر سايكستىڭ رەزيدەنسياسىنا شيرەك ميلدەي جەردە ول ارباكەشتى بوساتتى دا قالعان ارالىعىنا جاياۋ تارتتى.
— ال، — دەپ مىڭگىرلەدى ەۆرەي ەسىك قاعا بەرىپ، — ەگەر مۇندا سىرتىمنان كۇدىكتى بىردەڭە ىستەپ جاتساڭدار، قانشا قۋ بولعانىڭمەن، قىمباتتىم، مەن سىزدەن ءبارىن دە سۋىرتپاقتاپ ءبىلىپ الامىن.
ونىڭ مەڭزەگەن ايەلى ءوز بولمەسىندە بولاتىن. فەدجين جايلاپ ساتىمەن كوتەرىلدى دە، كوپ سىپايىگەرشىلىك جاساپ جاتپاستان كىرىپ باردى. قىز جالعىز ەكەن، ول ۇيپا-تۇيپا شاشى جالبىراعان باسىپ ستولعا سۇيەپ وتىر.
«سىلتەگەن عوي»، — دەپ ويلادى ەۆرەي سالقىن قاندىلىقپەن، — الدە مۇمكىن بىردەڭەگە قايعىرىپ وتىرعان بولار».
وسى ويمەن ول ەسىك جابۋعا كەرى بۇرىلا بەردى، دىبىردى ەستىگەن قىز باسىن كوتەرىپ الدى. ەۆرەيدىڭ قۋاقى جۇزىنە قادالا قاراعان قىز ەشقانداي جاڭالىق جوق پا دەپ سۇرادى دا، ودان توبي كرەكيتتىڭ حابارىن ەستىدى. اڭگىمە اياقتالعان سوڭ، قىز قايتادان بۇرىنعى قالپىنا كەلىپ وتىردى، ءبىراق ءلام-ميم دەگەن جوق. ول شىراقتى ارىرەك ىسىرىپ قويدى، ەدەندى اياعىمەن ىسقىلادى، بار بولعانى سول عانا.
ۇنسىزدىك ۇزارعان سايىن ەۆرەي مازاسىزدانىپ، سايكستىڭ قۇپيا ورالۋىنىڭ ەشقانداي بەلگىلەرى جوق پا دەگەنگە كوزىن جەتكىزگىسى كەلگەندەي جان-جاعىنا قاراعىشتادى. شاماسى، باقىلاۋىنا قاناعاتتانعان پىشىنمەن ول ەكى-ۇش مارتە جوتەلىپ، سونشا رەت قىزدى اڭگىمەگە تارتۋعا تىرىسقان، ءبىراق بەينە الدىندا تاس ءمۇسىن تۇرعانداي قىز بۇعان تىپتەن نازار اۋدارماي قويدى. اقىرى شال تاعى ءبىر تاۋەكەل ەتىپ، قولىن ۋقالاپ، اسا جاعىمپازدانعان داۋىسپەن:
— بيلل ءقازىر قايدا دەپ ويلايسىز، قىمباتتىم؟ — دەپ سۇرادى.
قىز جاۋاپ ورنىنا ونى بىلمەيمىن دەگەندەي ىڭىرسىپ قويدى، ونىڭ تۇنشىعا وكسىگەنىنەن جىلاپ وتىرعانىن اڭعارۋعا بولاتىن ەدى.
— ال بالانى شە؟ — دەپ ءسوزىن جالعادى ەۆرەي قىزدىڭ بەتىنە ۇڭىلۋگە تىرىسىپ. — سورلى بالا! ونى شۇڭقىرعا تاستاپ كەتىپتى. نەنسي، ويلاپ كورىڭىزشى!
— بالاعا بىزدەن گورى سول جەر جاقسى، — دەدى قىز، ويلاماعان جەردەن باسىن كوتەرىپ. — تەك بيلل سونىڭ كەسىرىنەن پالەگە ۇشىراماسا بولدى، ال شۇڭقىردا ءولىپ قالعان بالانىڭ سۇيەگى سوندا ءشىري بەرسىن.
— نە دەيسىڭ؟! —دەپ تاڭدانا داۋىستاپ جىبەردى ەۆرەي.
— ءيا، مەن سولاي دەپ ۇمىتتەنەم! —دەپ جاۋاپ قاتتى قىز ونىڭ كوزىنە تۋرا قاراپ. — ەگەر ول مەنىڭ كوز الدىمنان جوعالعانىن، بار جاماندىقتىڭ ارتتا قالعانىن ەستىسەم، مەن تەك قۋانار ەدىم. مەن ونىڭ جانىمدا جۇرگەنىنە توزە المايمىن. وعان قاراسام-اق بولدى، وزىمە-وزىم جەركەنىشتىمىن، سەندەردىڭ بارلىعىڭ دا جەركەنىشتىسىڭدەر.
— ساندىراق! — دەدى ەۆرەي وشىگە ءتىل قاتىپ. — سەن ماسسىڭ...
— سولاي ما؟ — دەپ اشىنا ايقايلادى قىز. — مەن ماس بولعان كۇندە دە ىشكىزگەن ءسىز ەمەس. ءسىزدىڭ ەركىڭىزگە سالسا مەنى كۇندە سۋارساڭىز دا، بۇگىن ىشكىزە قويماس ەدىڭىز. ءقازىر بۇل ادەت سىزگە جاقپاي تۇر-اۋ، سولاي ما؟
— دۇرىس ايتاسىڭ! —دەپ كەكتەنە ءتىل قاتتى ەۆرەي. — جاقپايدى.
— ولاي بولسا، وزگەرتىڭدەر مۇنى، — دەپ كۇلە سويلەدى قىز.
— وزگەرتۋ مە؟ — دەپ ايقايلادى قىزدىڭ قيقارلىعى جىنىنا تيگەن، ءارى بۇگىنگى وقيعالار جانىن جەگەن ەۆرەي. — ءيا، مەن ونى وزگەرتەم! سەن، قىز، مەنى تىڭدا! سوزىمە قۇلاق سال، سايكستى بۋىندىرىپ ءولتىرۋ ءۇشىن مەن بەس اۋىز ءسوز ايتسام، جەتىپ جاتىر. ەگەر ول بالانى اندا قالدىرىپ، ءوزى قايتىپ كەلسە، ەگەر بالانى ءولى، نە ءتىرى كۇيىندە ماعان جەتكىزبەسە، وندا ول دجەك كەچتىڭ قولىنا تۇسپەسىن دەسەڭ ءولتىر! وسى بولمەگە كىرگەن بويدا شارۋاسىن ءبىتىر، ايتپەسە مەنىڭ ءسوزىمدى ەسىڭە ساقتا، تىم كەش بولادى.
— بۇل نە بولعانى سوندا؟ —دەپ ەرىكسىز داۋىستاپ جىبەردى قىز.
— نە بولعانى دەيمىسىڭ! —دەپ ءسوزىن قايتالادى جىندانا جازداعان فەدجين. — بۇل بالا جۇزدەگەن فۋنت تۇرادى، سونشا سومانى ەشقانداي قاۋىپ-قاتەرسىز-اق قولعا تۇسىرگەلى تۇرعاندا ماسكۇنەم توبىردىڭ قياڭقىلىعىنان عانا نەلىكتەن سودان ايرىلىپ قالۋىم كەرەك. جانە ونىڭ ۇستىنە مەن، مۇرا قاعاز عانا قاجەت ءبىر سايتانمەن تاسكىندىكتەن ابدەن ماتالىپ قالعام، ال ول بولسا، ول...
ەكى يىنىنەن دەم العان شال ايتار ءسوز ىزدەپ تۇتىعىپ قالدى، ءبىراق ءوزىن-وزى ۇستاپ، مىنەزى زاماتتا وزگەرىپ شىعا كەلدى. ءدال وسى سەكۋندقا دەيىن ساۋساقتارىمەن اۋانى قارمانىپ، كوزى باقىرايىپ، ءجۇزى اشۋدان كوگەرىپ كەتكەن ەدى، ال ءقازىر وتىرعىشقا وتىرا كەتىپ، الدەبىر وڭباعاندىق قۇپيانى بايقاۋسىزدا ءوزى ايتىپ قويعانىنا قورىققانداي ءدىر-دىر ەتىپ بۇرىسە قالعان. از-كەم ۇنسىزدىكتەن كەيىن ول قىزدىڭ جۇزىنە كوز سالۋعا تاۋەكەل ەتتى. اناۋ ءوزى العاش كورگەندەگىدەي بارلىعىنان بەيتاراپ وتىرعانىن كورىپ، شالدىڭ دا جانى جاي تاپقانداي ەدى.
— نەنسي، قىمباتتىم! —دەپ قىر-قىر ەتتى ەۆرەي ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى داۋسىمەن. — سەن مەنى تىڭداپ وتىرمىسىڭ، قىمباتتىم؟
— ءقازىر ماعان تيمەڭىزشى، فەدجين، — دەدى قىز باسىن زورعا كوتەرىپ. — ەگەر بيلل بۇل جولى ونى ىستەي الماسا، تاعى بىردە ىستەر. ءسىز ءۇشىن ول از ءىس اتقارعان جوق، ەگەر مۇمكىندىگى بولسا، ءالى دە ىستەر. ال ەگەر ءالى كەلمەسە، ياعني ول تۋرالى ءسوز ەتۋدىڭ دە قاجەتى بولماعانى.
— ال بالا تۋرالى شە، قىمباتتىم؟.. — دەپ سۇرادى ەۆرەي قولىن ابىگەرلەنە ۋقالاپ.
— بالاعا دا باسقالار سياقتى باسىن قاتەرگە تىگۋگە تۋرا كەلەدى، — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى نەنسي. — مەن ايتىپ تۇرمىن عوي، ول ءولىپ، بارشا ازاپتان دا، سىزدەردەن دە قۇتىلعان بولار دەپ ۇمىتتەنەم، تەك ءبيللدى قىرسىق شالا كورمەسىن. ال ەگەر توبي قۇتىلىپ كەتكەن بولسا، وندا بيلل دە قاۋىپ-قاتەردەن امان دەگەن ءسوز، سەبەبى بيلل توبي سياقتىلاردىڭ ەكەۋىنە تاتيدى.
— ال، الگىندە ايتقانىم جايىندا قالاي بولماق، قىمباتتىم؟ — دەپ سۇرادى ەۆرەي قىزدان كوزىن الماستان.
— ەگەر ءسىز مەن بىردەڭە ىستەسىن دەسەڭىز، وندا ايتقانىڭىزدىڭ بارلىعىن قايتالاڭىزشى، — دەپ جاۋاپ قاتتى نەنسي. — ەڭ دۇرىسى ەرتەڭگە دەيىن شىداساڭىز ەكەن. ءسىز ءبىر مينۋتقا سەرگىتىپ جىبەرسەڭىز دە، ءقازىر قايتا ماڭگىرىپ قالدىم، فەدجين ءوزىنىڭ بايقاۋسىزدا ايتىپ قالعان سوزىنە قىز نازارىنىڭ اۋعان-اۋماعانىن انىقتاۋ ماقساتىمەن بىرنەشە سۇراقتار بەرىپ كوردى، ءبىراق قىز شىن نيەتىمەن ساۋالدارىنا جاۋاپ قايىرىپ، شالدىڭ قادالعان كوزىنە دە نەمقۇرايلى قاراعاندىقتان كوكەيىنە قىز راسىندا دا ماساڭداۋ ەكەن دەگەن وي ابدەن بەكىگەن-دى.
شىندىعىندا، ەۆرەيدىڭ شاكىرتتەرىنىڭ اراسىندا كەڭىنەن تاراعان بۇل وسالدىق نەنسيگە دە ءتان ەدى، ولاردى بۇدان بەزىندىرۋدىڭ ورنىنا بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، ۇيرەتىپ وتىراتىن. قىزدىڭ سالدىر-سالاق كەيپى مەن بولمەدە تۇنىپ قالعان ءدجيننىڭ وتكىر ءيىسى مۇنىڭ دولبارىن جەتكىلىكتى مولشەردە راسقا شىعارىپ تۇر. ونىڭ الگىندە عانا لاپ ەتكەن اشۋىنان كەيىن، ءبىر ماڭگىرگەن كۇيگە ءتۇسۋى، سودان كەيىن قاراداي كوڭىلى ورەكپىن، كوزىنەن جاس پارلاپ، بىرەسە وزىنە-وزى «ەڭسەڭ تۇسپەسىن!» دەپ ءالسىن-السىن ايقايلاۋى، قىسقاسى بارلىعى دا مۇنداي ىستەردەن ۇلكەن تاجىريبەسى بار فەدجينگە قىزدىڭ قاتتى ماستىعىنا كوزىن جەتكىزىپ، جانىن جاي تاپتىردى.
وسىعان كوڭىلى ورنىنا تۇسكەن فەدجين بۇگىنگى كەشتە ەستىگەنىنىڭ ءبارىن قىزعا حابارلاپ، ءارى سايكستىڭ جوقتىعىنا كوزى جەتىپ، ەكى ماقساتى دا ورىندالعان سوڭ ۇيىنە قايتتى. جاس لەدي بولسا ستولعا باسىن سالىپ ۇيىقتاپ كەتتى.
ءتۇن ورتاسىنا دەيىن ءبىر ساعاتتاي قالعاندى. كەش قاراڭعى، ءارى سۇيەكتەن وتەردەي سۋىق ەدى دە، فەدجيننىڭ كوپ بوگەلۋگە اڭسارى اۋا قويمادى. ۇيتقىعان جەل كوشەدەگى ءبىرلى-جارىم جۇرگىنشىلەردى شاڭ مەن بالشىق ءتارىزدى سىپىرىپ جاتقانداي — ارى-بەرى وتكەندەر تىم از، ولاردىڭ وزدەرى دە ۇيدى-ۇيىنە اسىعا باسادى. جەل ەۆرەيدىڭ تۋسىرتىنان سوعىپ تۇرعان، فەدجين ءدىر-دىر ەتىپ، بۇكشيگەن كۇيى سوڭىنان قۇيىن قۋىپ، دەدەكتەپ بارا جاتتى.
ول ءوز كوشەسىنىڭ بۇرىشىنا جەتىپ، قالتاسىنان ەسىكتىڭ كىلتىن سيپالاپ ىزدەي بەرىپ ەدى، كەنەت قويۋ قاراڭعىلىق جامىلعان ءۇي الدىنان ءبىر قارا سۇلبا بولىنە بەردى دە، كوشەنى كەسىپ ءوتىپ، اڭداۋسىزدا بۇعان جاقىنداي بەردى.
— فەدجين! — دەپ سىبىرلادى بىرەۋ ءداپ قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن. .
— اح، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ەۆرەي، جالت بۇرىلىپ. — ءسىزبىسىز...
— ءيا، — دەپ ءسوزىن ءبولدى بەيتانىس. — مەنىڭ وسى ارادا تۇرعانىما مىنەكي تۇپ-تۋرا ەكى ساعات بولدى. سايتاپ العىر، سەن قايدا ءجۇرسىڭ؟
— ءسىزدىڭ ىسىڭىزبەن ءجۇرمىن، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي، جاڭاعى كىسىگە ابىگەرلەنە قاراپ، ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ. — بۇكىل كەش بويى ءسىزدىڭ شارۋامەن.
— ءيا، ارينە، — دەپ مىسقىلداي ءتىل قاتتى بەيتانىس. — ال ودان نە شىقتى ءوزى؟
— جاقسىلىعى شامالى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي.
— جاماندىعى دا شامالى شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىن، — دەپ سۇرادى كەنەتتەن توقتاي قالىپ، شالدىڭ بەتىنە شوشىنا كوز تاستاعان بەيتانىس.
ەۆرەي باسىن شايقاپ؛ جاۋاپ قايتارۋعا ىڭعايلانا بەpiپ ەدى، ءبىراق بەيتانىس ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ، وزدەرى تايانىپ قالعان ءۇيدى نۇسقاپ، ۇيگە كىرىپ سويلەسكەن وڭدى بولار، ۇزاق كۇتۋدەن بويىم توڭازىپ، جەل وڭمەنىمنەن ءوتىپ بارادى دەگەندى ايتتى.
فەدجين مۇنشاما كەشەڭ ۋاقىتتا ۇيىنە ەشكىمدى كىرگىزبەيتىندىگىن ايتىپ، ءتىپتى كاميننىڭ دە جاعىلماعاندىعىن مىڭگىرلەپ، سىلتاۋراتىپ تايىپ تۇرۋعا دا قارسى ەمەس ەدى، ءبىراق جانىنداعى سەرىگى ءامىرلى ۇنمەن الگى تالابىن قايتالاعان سوڭ، ول ەسىكتى اشتى دا، شىراق اكەلگەنشە ونى جايىمەن جابۋىن ەتىندى.
— مۇندا كوردەگىدەي قاراڭعى ەكەن، — دەدى بەيتانىس، سيپالانا بىرەر قادام جاساپ. — تەزدەتىڭىز.
— ەسىكتى جابىڭىزشى، — دەپ سىبىرلادى فەدجين ءدالىزدىڭ ارعى بەتىنەن.
ءدال وسى ساتتە ەسىك تە سارت ەتىپ جابىلدى.
— بۇل مەنىڭ كىنام ەمەس، — دەدى بەيتانىس سيپالانىپ جول ىزدەپ ءجۇرىپ. — جەل مە، الدە ءوزى جابىلىپ قالدى ما — ەكىنىڭ ءبىرى. تەزىرەك جارىق اكەلىڭىز، ايتپەسە مىنا قارعىس اتقىر قۋىستا باسىمدى جارىپ الارمىن.
فەدجين ۇرلانا باسىن ساتىمەن اس ۇيگە بەتتەدى. ءبىرازدان كەيىن جاعىلعان شىراق ۇستاپ، قايتا ورالعان ول توبي كرەكيت تومەندەگى تۇكپىردەگى بولمەدە، ال بالالار الدىڭعى بولمەدە ۇيىقتاپ جاتىر دەپ مالىمدەدى. بەيتانىسقا سوڭىمنان ەر دەگەندەي بەلگى بەرگەن ول ساتىمەن كوتەرىلە باستاعان.
— بۇل ارادا ءبىز بارلىعى جايىندا سويلەسە الامىز، قىمباتتىم، — دەدى ەۆرەي ەكىنشى قاباتتاعى بولمەنىڭ ەسىگىن اشا بەرىپ. — ءبىراق قاقپاقتاردا تەسىك بار، كورشىلەردىڭ بىزدەگى جارىقتى كورۋىن قالاماعاندىقتان، شىراقتى ساتىعا قالدىرىپ كەتەمىز. مىنە سولاي!
وسى سوزدەن سوڭ ەۆرەي شىراعداندى ساتىنىڭ جوعارعى الاڭقايىنا ەسىككە قاراما-قارسى قويدى. سودان كەيىن ول سىنعان كرەسلو مەن ەسىكتىڭ جانىندا تۇرعان ەسكى كۋشەتكا نەمەسە قاپتالماعان ديۆاننان وزگە مەبەلدىڭ جۇرناعى دا جوق بولمەگە ءبىرىنشى بولىپ كىرگەن. بەيتانىس وسى ديۆانعا شارشاعان كەيىپپەن جايعاسا كەتكەن، ال ەۆرەي ەكەۋى بىر-بىرىنە قاراما-قارسى وتىرا الارلىقتاي ەتىپ كرەسلونى جىلجىتتى. مۇندا پالەندەي قاراڭعى ەمەس ەدى، ەسىك اشىق تۇرعان، الاڭقايدا تۇرعان شىراق قارسى قابىرعاعا ءالسىز ساۋلەسىن شاشادى.
العاشىندا ولار سىبىرلاي اڭگىمەلەستى. بۇل اڭگىمەنى تىڭداعان كىسى بايلانىسسىز جەكە سوزدەردەن باسقا تۇك ۇعا الماعانىمەن، بەيتانىستىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ قايتارا وتىرىپ، فەدجيننىڭ ءوزىن قورعاشتاعاندىعىن، ال انانىڭ شەكتەن تىس اشۋلى ەكەندىگىن اڭعارار ەدى. وسىلايشا ولار شيرەك ساعات ارنەنىڭ باسىن شالدى، ال سودان كەيىن مونكس — ەۆرەي بەيتانىستى اڭگىمە بارىسىندا وسى ەسىممەن بىرنەشە مارتە اتاعاندى — از-كەم داۋسىن كوتەرىپ:
— قايتالايمىن، بۇل جوسپار تۇككە تۇرمايتىن ەدى. نەلىكتەن ونى باسقالارمەن بىرگە وسىندا قالدىرىپ، قالتاعا تۇسكىش بوقمۇرىن جاساپ شىعارۋعا بولمادى؟ — دەدى.
— مۇنىڭ نە دەپ تۇرعانىن تىڭداپ كورىڭىز! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى ەۆرەي يىعىن قۋشيتىپ.
— شىنىمەن-اق ءسىز ودان ءوزىڭىز قالاساڭىز دا ەشتەڭە شىعارا المادىم دەمەكسىز بە؟ — دەپ اشۋلانا سۇرادى مونكس. — وسى ءسىز سوندايدى ونداعان باسقا بالالارعا جاساعان جوقپىسىز! ەگەر ءسىزدىڭ ءتوزىمىڭىز ءبىر جىلعا جەتسە، ونى سوتتاپ، انگليادان مۇمكىن ءومىر بويىنا الاستاماس پا ەدى؟
— مۇنىڭ كىمگە پايداسى تيەر ەدى، قىمباتتىم؟ — دەپ قورلانا سۇرادى ەۆرەي.
— ماعان، — دەپ جاۋاپ بەردى مونكس.
— ءبىراق ماعان ەمەس، — دەپ مويىنداي سويلەدى ەۆرەي. — بالانىڭ ماعان پايداسى ءتيۋى مۇمكىن ەدى. شارتقا ەكى جاق قاتىناسىپ وتىرعان جاعدايدا، ەكەۋىنىڭ دە جاعدايلارىمەن ساناسۋ كەرەك قوي، سولاي ەمەس پە، قىمباتتى دوستىم؟
— ءارى قاراي نەمەنە؟ — دەپ سۇرادى مونكس.
— ونى ىسكە ۇيرەتۋ وڭايعا سوقپاسىن مەن ءتۇسىندىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي. — ول مۇنداي جاعدايعا تاپ بولعان وزگە بالالارعا مۇلدە ۇقسامايدى.
— ءيا، ۇقساماپتىنى راس، قارعىس اتقىردىڭ! — دەپ مىڭگىرلەدى مونكس. — ايتپەسە ول باياعىدا-اق ۇرى بولىپ كەتەر ەدى.
— ونى بۇزۋ ءۇشىن، مەنىڭ ونى مىقتاپ قولعا الۋىم كەرەك بولدى، — دەپ ءسوزىن جالعادى ەۆرەي، انانىڭ بەتىنە ابىگەرلەنە كوز جۇگىرتىپ. — ءبىراق وعان ەشتەڭە ىستەي المادىم. مەن ونى ەشتەڭەمەن قورقىتا المادىم، ال ءبىز ءارۋاقىتتا وسىدان باستاۋعا ءتيىسپىز، سەبەبى ءبىزدىڭ بار ەڭبەگىمىز تەككە ولەدى. مەنىڭ نە ىستەۋىم كەرەك بولدى؟ سۋايت پەن چارليگە قوسىپ جىبەرۋ مە؟ ءبىر مارتە سولاي ىستەگەنىم دە جەتەدى، قىمباتتىم: ول جولى ءبارىمىز ءۇشىن مەنىڭ زارەم بەك كەتتى.
— وعان مەنىڭ كىنام جوق، — دەدى مونكس.
— ارينە، ارينە، قىمباتتىم! —دەپ ءىلىپ اكەتتى ەۆرەي. — مەن بۇعان ءقازىر وكىنبەيمىن دە، ەگەر بۇلاي بولماعاندا، مۇمكىن، ءسىز بالانى ەشقاشان دا كورمەس تە ەدىڭىز، ياعني ىزدەپ جۇرگەنىڭىزدىڭ تاپ سول ەكەندىگىن بىلمەس تە ەدىڭىز عوي. ەندى نە كەرەك! مەن ونى سىزگە الگى قىزدىڭ كومەگىمەن اكەلدىم، ال سونان سوڭ قىزدىڭ جانى اشي قالىپتى.
— قىزدى تۇنشىقتىرۋ كەرەك! —دەدى مونكس شىدامسىزدانىپ.
— ءقازىر ءبىز تاپ سولاي ەتە المايمىز، قىمباتتىم، — دەپ جىميا جاۋاپ قايتاردى ەۆرەي. — ونىڭ ۇستىنە ءبىز مۇنداي ىستەرمەن اينالىسپايمىز، ايتپەسە تاياۋداعى كۇندەردىڭ بىرىندە قۋانا-قۋانا وسىلاي ىستەر مەن بۇل قىزداردى جاقسى بىلەم، مونكس. بالا ويداعىداي شىنىعىپ شىقتى-اق بولدى، ول دا ءبىر، بورەنە دە ءبىر بولادى. ءسىز بالانىڭ ۇرى بولۋىن قالايسىز عوي. ەگەر ول ءتىرى بولسا، مەن ارينە ونى ىستەي الام، ال ەگەر... ەگەر... — دەدى ەۆرەي اناعان جاقىنداي بەرىپ، — ەسىڭىزدە بولسىن، بۇل تىم كۇماندى... ءبىراق قىرسىق شالىپ، ول ءولىپ قالسا...
— ەگەر ول ءولىپ قالسا، مەنىڭ كىنام ەمەس، — ۇرەيلەنە ءسوزىن ءبولدى مونكس، دىرىلدەگەن قولىمەن ەۆرەيدىڭ قولىنان شاپ بەرىپ. — ەسىڭىزدە بولسىن، فەدجين! مەن بۇعان ارالاسقان جوقپىن. ەڭ باسىنان مەن سىزگە ءبارىن ايتقام، تەك ونىڭ ءولىمىنىڭ قاجەتى جوق دەپ. مەنىڭ قان توككىم كەلمەپ ەدى، اقىر اياعىندا بارلىعى دا انىقتالادى، ونىڭ ۇستىنە ادام سوڭىنان جانىن قويارعا جەر تاپپايدى. ەگەر ونى اتىپ تاستاسا، مەنىڭ وعان قاتىسىم قانشا، ەستيمىسىز؟.. سايتان السىن، مىنا اپانىڭدى!.. مىناۋ نە پالە؟
— نەمەنە؟ — دەپ باقىرىپ جىبەردى ەۆرەي ورنىنان تۇرعان اناعان ەكى قولىمەن جارماسا كەتىپ. — قايدا؟
— انا جەردە! —دەپ جاۋاپ بەردى مونكس، قاراما-قارسى قابىرعاعا وڭدالا قاراعان كۇيى. — كولەڭكە! مەن جامىلعى مەن شلياپا كيگەن ايەلدىڭ سۇلباسىن كورىپ قالدىم، ول قابىرعانى بويلاپ تەز جىلجىپ كەتتى!
ەۆرەي قولىن جازدى دا، ەكەۋى بولمەدەن جۇگىرىپ شىقتى. وكپەك جەلدەن جالپ-جالپ ەتكەن شىراق قويعان ورنىندا تۇر. ونىڭ ساۋلەسىندە ساتى مەن مىنالاردىڭ قۋارىپ كەتكەن جۇزدەرى عانا كورىنەدى. ەكەۋى دە قۇلاقتارىن تىكتى، بۇكىل ءۇيدى جىم-جىرت تىنىشتىق جايلاپ العان.
— سىزگە ەلەستەگەن عوي، — دەدى ەۆرەي، قولىنا شىراقتى الىپ، اناعان بۇرىلا بەرىپ.
— انت ىشەيىن، مەن ونى كوردىم، — دەپ ءدىر-دىر ەتىپ قارسىلىق ءبىلدىردى مونكس. — مەن كورگەن كەزدە ول ەڭكەيىپ تۇرعان، اۋزىمدى اشا بەرگەنىمدە اتا جونەلدى.
ەۆرەي ونىڭ سۇرلانعان جۇزىنە جاقتىرماي قاراپ، قاجەت دەسەڭ سوڭىما ەر دەدى دە ساتىمەن كوتەرىلە بەردى. ولار بارلىق بولمەلەرگە باستارىن سۇقتى، بارلىعى دا سۇپ-سۋىق، جاپ-جالاڭاش، بوس تۇرعان. ولار دالىزگە، ودان ءارى پودۆالعا ءتۇستى. الاسا قابىرعالار كوگەرىپ كەتكەن. ۇلۋ مەن ءارقيلى جاندىكتەر قالدىرعان ىزدەر شىراق ساۋلەسىمەن جىلت-جىلت ەتەدى، ءبىراق توڭىرەك كوردەگىدەي تىپ-تىنىق.
— ال ەندى ءسىز نە ايتاسىز؟ — دەپ سۇرادى ەۆرەي، بۇلار دالىزگە ورالعان سوڭ. — ءبىز ەكەۋىمىزدى قوسپاعاندا ۇيدە ەشكىم جوق — تەك توبي مەن بالالار عانا، ولاردان قاۋىپتەنبەي-اق قويىڭىز! قاراڭىزشى!
بۇنىڭ دالەلى رەتىندە ەۆرەي قالتاسىنان ەكى كىلت شىعاردى دا، ول العاش تومەنگە تۇسكەندە ەشكىم اڭگىمەگە بوگەت بولماسىن دەپ ولاردىڭ بولمەسىن قۇلىپتاپ كەتكەنىن ايتتى.
بۇل جاڭا دالەل ميستەر مونكستىڭ الگىندەگى سەنىمىن ايتارلىقتاي شايقالتقان-دى. ونىڭ قارسىلىعى ەكەۋى ىزدەۋدى جالعاستىرىپ، ەشتەڭە تابا الماعان سايىن ازايىپ بارا جاتتى، اقىرى ول تۇڭەرە قارقىلداپ كۇلدى دە، مۇنىڭ بارىنە كىلتيپاندى قيالىم كىنالى دەپ مويىندادى. دەگەنمەن كەنەتتەن ول ساعات تۇنگى ەكى بولىپ قالعانىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، اڭگىمەنى ءارى قاراي جالعاستىرۋدان باس تارتتى. ءسويتىپ ەكەۋى ەكى باعىتقا تاراسقان-دى.
XXVII تاراۋ
الدەبىر لەديدى ەشبىر سىپايىگەرشىلىكسىز قالدىرىپ جۇرە بەرگەن الدىڭعى ءبىر تاراۋدىڭ تىگىسىن جاتقىزادى
قاراپايىم اۆتورعا، ارينە، بيدل ءتارىزدى لاۋازىم يەسىن كامينگە تۋ سىرتىمەن بۇرىلتىپ، شينەلىنىڭ ەتەگىن اۆتوردىڭ راقىمى تۇسكەنشە كوتەرتىپ قويۋ جارامايدى؛ ال لاۋازىمى مەن سىربازدىعىن ەسكەرسەك، وسىنداي ادامنىڭ اۋزىنان شىققان سۇيكىمدى سوزدەر كەز كەلگەن قىزدىڭ جۇرەگىن دۇرسىلدەتۋگە دارمەنى جەتەتىن بولعاندقتان، وسى ءبيدلدىڭ مەيىرىم مەن سۇيىسپەنشىلىككە تولى كوزى تۇسكەن لەديگە نەمقۇرايلى قاراۋ اۆتورعا الگىدەن دە گورى سوراقى بولار ەدى. قالامى وسى سوزدەردى ءتۇسىرىپ وتىرعان تاريحشى — ءوز ورنىمدى بىلەمىن، ءارى جوعارعى، تالاسسىز وكىلەتتىلىك بەرىلگەن جاندارعا لايىقتى قۇرمەتىن كورسەتەمىن دەي تۇرا، — ولار ءوز جاعدايلارىنا ساي تالاپ ەتۋگە حاقىلى قۇرمەتىن كورسەتۋگە اسىقپادى، جانە الگىلەردىڭ بيىك لاۋازىمىنا ساي قاجەتتى بارشا سىپايگەرشىلىكتى ساقتاۋعا تىرىسادى.
وسى ماقساتپەن اۆتوردىڭ ءتىپتى ءبيدلدىڭ قاقىسىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى مەن ونىڭ كۇناسىزدىگىنە قاتىناستى دالەلدەر كەلتىرۋگە دە ويى كەتتى. مۇنداي دالەلدەر اقىل-ەسى تۇزىك وقىرمانعا قاناعاتتانۋ سەزىمى مەن پايدا دا كەلتىرگەن بولار ەدى، ءبىراق وكىنىشكە وراي، ۋاقىت پەن ورىننىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنەن اۆتور مۇنى بۇدان گورى جايلى ءبىر كەزەڭگە دەيىن قويا تۇرماقشى؛ ال مۇنداي جاعداي تۋا سالىسىمەن اۆتور ءبيدلدىڭ ءوز ماعىناسىنداعى ماڭىزىن — اتاپ ايتقاندا، پريحود ءبيدلى، پريحود جۇمىس ۇيلەرىندە قىزمەتتە تۇراتىن جانە پريحود شىركەۋىنىڭ رەسمي كىسىسى حاقىنداعى جانداردىڭ ءوز قىزمەتتەرىنە بايلانىستى بارلىق ىزگىلىكتى دە تاماشا قاسيەتتەردى بويلارىنا سىڭىرگەندىكتەن، جانە ساۋدا-ساتتىق كومپانيالارىنداعى، سوت بيدلدەرى ءتىپتى شاعىن شىركەۋ بيدلدەرىنىڭ دە (دەگەنمەن سوڭعى اتالعاندار مۇنداي قاقىنى از-كەم پايدالانا الادى، ءبىراق تىم ماردىمسىز) وسىنداي ىزگىلىككە تالاپتانۋعا ەشقانداي قاقىلارى جوق ەكەندىگىن تۇسىندىرۋگە ءازىر.
ميستەر بامبل شاي قاسىقتاردى تاعى ءبىر مارتە ساناپ شىقتى، قانت شاققىشتى قولىنا سالماقتاپ كوردى، ءسۇت ساۋىتتى مۇقيات قارادى، مەبەلدەردىڭ، ءتىپتى كرەسلولارداعى جىلقى قىلىنىڭ قانداي جاعدايدا ەكەندىگىن ءدال انىقتادى، بۇل ارەكەتتەردىڭ ءارقايسىسىن بەس-التى مارتە قايتالاپ، ەندى ميسسيس كورنيدىڭ ورالاتىن ۋاقىتى بولدى-اۋ دەگەندى ويلانا باستاعان. ءبىر وي ەكىنشى ويدى تۋعىزادى: ميسسيس كورنيدىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقاندىعىن دالەلدەيتىن ەشتەڭە بولماعان سوڭ، ميستەر بامبلدىڭ باسىنا ەگەر ءوز اۋەسقويلىعىمدى ميسسيس كورنيدىڭ كومودىن ءبىر قاراپ شىعۋ ارقىلى قاناعاتتاندىرسام ۋاقىتتى ەش زالالسىز، ءارى پايدالىراق وتكىزەم عوي دەگەن وي كەلە قالعان.
كىلت سالاتىن ساڭىلاۋدان ەشكىمنىڭ كەلە جاتپاعاندىعىنا كوزىن جەتكىزگەن ميستەر بامبل ءۇش ۇزىن جاشىكتىڭ تومەنگىسىنەن باستان ىشىندەگىلەرىمەن تانىسا باستادى؛ ەكى ەسكى گازەتتىڭ اراسىنا مۇقيات سالىنىپ، قۇرعاق لاۆاندا سەبىلگەن جوعارعى ساپالى ءارقيلى كيىم-كەشەكتەر ءبيدلدىڭ توتەنشە كوڭىل حوشىن تۋعىزسا كەرەك. وڭ جاق بۇرىشتاعى جاشىككە (كىلتى اۋزىندا تۇرعان) جەتكەن سوڭ اۋزىندا سالبىراعان قۇلىبى بار قوبديشانى سىلكىلەپ كورىپ ەدى، ودان تيىننىڭ سىلدىرىن ەسكە تۇسىرەتىن جاعىمدى ءۇندى ەستىگەن ميستەر بامبل اياعىن نىق باسىپ كامينگە قايتا ورالدى دا، الگىندەگى قالپىنا قايتا كەلىپ، بايسالدى دا، كەسىمدى داۋىسپەن: «مەن مۇنى ىستەيمىن»، — دەدى. وسىندايلىق سالماقتى مالىمدەمەدەن كەيىن ول ون مينۋت بويى قانداي جايساڭ جىگىتپىن دەگەن ويعا بەرىلگەندەي باسىن يزەڭدەتىپ، سونسون؛ ايىزى قانا، زەيىن قويىپ ءوز اياعىن زەرتتەي باستاعان.
ول جايباراقات وسىناۋ تىرلىگىنە ابدەن بەرىلىپ كەتكەن ەدى، كەنەت بولمەگە ميسسيس كورني كىرىپ كەلدى دە، تىنىسى تارىلعانداي، كاميننىڭ جانىنداعى كرەسلوعا قۇلاي كەتىپ، ءبىر قولىمەن كوزىن، ەكىنشى قولىمەن جۇرەگىن ۇستاپ، ەنتىگىن زورعا باستى.
— ميسسيس كورني، — دەدى ميستەر بامبل باقىلاۋشى ايەلگە ەڭكەيە بەرىپ، — نە بوپ قالدى، سۋدارىنيا؟ نە بوپ قالدى، سۋدارىنيا؟ وتىنەمىن سىزدەن، جاۋاپ بەرىڭىز، مەن... الگى... الگى...
ميستەر بامبل ەسى شىعىپ كەتكەندىكتەن «ينەگە وتىرعانداي» دەگەن تىركەستى ەسىنە تۇسىرە الماي، ونىڭ ورنىنا «جارىقشاققا وتىرعانداي» دەپ جىبەردى.
— اح، ميستەر بامبل! —دەپ داۋىستادى لەدي. — مەنى قاتتى رەنجىتتى.
— رەنجىتتى دەيمىسىز، سۋدارىنيا؟ — دەپ قايىرا سۇرادى بامبل. — كىمنىڭ باتىلى باردى؟ مەن بىلەمىن، — دەدى ميستەر بامبل وزىنە ءتان ماڭعازدىقپەن، سەزىمىن جاسىرا سويلەپ. — الگى وڭباعان جارلىلار عوي.
— ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى، — دەپ تۇلا بويى دىرىلدەي ءۇن قاتتى لەدي.
— ولاي بولسا، ويلاماي-اق قويىڭىز، سۋدارىنيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل.
— ءويتۋ قولىمنان كەلمەيدى، — دەپ قىڭقىلدادى لەدي.
— وندا بىردەڭە ءىشىڭىز، سۋدارىنيا، — دەپ كوڭىلدى ورنىنا تۇسىرەتىن داۋىسپەن ءتىل قاتتى ميستەر بامبل. — بالكىم، ءبىر ريۋمكە شاراپ ىشەرسىز؟
— قۇداي ساقتاسىن، — دەپ جاۋاپ بەردى ميسسيس كورني. — شىداي الار ەمەسپىن... وح! ۇستىڭگى سورەنىڭ، وڭ جاق بۇرىشىندا... وح!
وسى سوزدەردى ايتقان قايىرىمدى لەدي جانتالاسا بۋفەتتى نۇسقاپ، جانى قينالا بۇگىلە بەرگەن. ميستەر بامبل شكافقا تۋرا ۇمتىلىپ، سورەدەن ءبىر پينتالىق جاسىل شولمەكتى الا سالىپ، شاي كەسەگە ىشىندەگىسىن توڭكەرە سالدى دا، لەديدىڭ اۋزىنا توستى.
— جانىم جاڭا جاي تانتى-اۋ، — دەدى ميسسيس كورني جارتى كەسەنى ىشكەن سوڭ، ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا شالقايا بەرىپ.
شاتتانعاننىڭ بەلگىسى رەتىندە ميستەر بامبل كوزىن قاستەرلەي توبەگە اۋدارىپ، سونسوڭ كەسەگە قايتا قارادى دا، ونى تاناۋىنا اپاردى.
— پەپپەرمينت، — دەدى السىرەگەن ۇنمەن ميسسيس كورني بيدلگە ەلجىرەي جىميىپ. — ءدامىن تاتىڭىز. اندا تاعى بار... تاعى بىردەڭەلەر بار...
ميستەر بامبل سەنىمسىزدەۋ تۇرمەن ءدارىنىڭ ءدامىن تاتىپ كوردى دە، ەرنىن جالاپ، تاعى ءبىر مارتە بايقادى دا، كەسەدەگىنى قاعىپ سالدى.
— جاندى جاقسى جاي تاپتىرادى، — دەدى ميسسيس كورني.
— توتەنشە باسادى ەكەن، سۋدارىنيا— دەدى بيدل.
وسى سوزدەرمەن ول وتىرعىشتى باقىلاۋشى ايەلدىڭ كرەسلوسىنا جىلجىتىپ، ونى نەگە رەنجىتكەنىن مەيىرلى ۇنمەن سۇراپ قويدى.
— ەشتەڭە دە ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس كورني. — مەن سونداي اقىماق، وسال جانمىن عوي، مەنىڭ كوڭىلىمدى ورەكپىتۋ تۇككە تۇرمايدى...
— ءتىپتى دە وسال ەمەسسىز، سۋدارىنيا، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ميستەر بامبل، وتىرعىشىن تاعى دا جۋىقتاتا بەرىپ. — ءسىز وسال جان با ەدىڭىز، ميسسيس كورني؟
— ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە وسال جاندارمىز، — دەدى ميسسيس كورني كوپشىلىككە بەلگىلى اقيقاتتى كولدەنەڭ تارتىپ.
— ءيا، مۇنىڭىز راس، — دەپ كەلىستى بيدل.
سونان سوڭ ەكەۋى دە بىرەر مينۋت ءۇنسىز قالعان. وسى ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ميستەر بامبل، ايتىلعان الگى ويىن انىقتاي وتىرىپ، كرەسلونىڭ ارقالىعىنداعى قولىن الىپ، ونى ميسسيس كورنيدىڭ الجاپقىشىنا قاراي اپاردى دا، ونىسى بىرتە-بىرتە ايەلدىڭ بەلىن جىلانداي وراپ بارا جاتتى.
— ءبارىمىز دە وسال جاندارمىز، — دەدى ميستەر بامبل.
ميسسيس كورني كۇرسىنىپ قويدى.
— كۇرسىنبەڭىز، ميسسيس كورني، — دەدى ميستەر بامبل.
— شىداي الاتىن ەمەسپىن، — دەدى ميسسيس كورني.
ءسويتتى دە تاعى كۇرسىندى.
— ءسىزدىڭ بولمەڭىز اسا جايلى ەكەن، سۋدارىنيا، — دەدى ميستەر بامبل توڭىرەگىنە كوز تاستاپ. — وسىعان ەندى ءبىر بولمە قوسسا سۋدارىنيا، عاجاپ بولعالى تۇر.
— ءبىر ادامعا تىم كوپ قوي، — دەپ سىبىرلادى لەدي.
— ءبىراق ەكى ادامعا كوپ بولمايدى، — مەيىرلى ۇنمەن قارسىلىق ءبىلدىردى ميستەر بامبل. — سولاي ەمەس پە، ميسسيس كورني؟
بيدل وسى ءسوزدى ايتقان كەزدە ميسسيس كورني باسىن سالبىراتىپ جىبەرگەن؛ ميسسيس كورنيدىڭ جۇزىنە قاراۋ ءۇشىن بيدل دە باسىن تۇقىرايتتى. ميسسيس كورني اسقان بيازىلىقپەن تەرىس بۇرىلدى دا، ورامال الۋ ءۇشىن قولىن بوساتىپ العان، ءبىراق ونى ميستەر بامبلدىڭ الاقانىنا سالعانىن ءوزى دە بايقاماي قالعان.
— كەڭەس سىزگە كومىر بەرىپ تۇرادى عوي، سولاي ەمەس پە، ميسسيس كورني؟ — دەپ سۇرادى بيدل ايەلدىڭ قولىن مەيىرلەنە قىسىپ.
— شىراقتار دا بەرەدى، — دەپ جاۋاپ قاتقان ميسسيس كورني ءوز كەزەگى كەلگەندە انانىڭ دا قولىن جايلاپ قىسىپ قويدى.
— كومىر، شىراق، تەگىن پاتەر، — دەدى ميستەر بامبل. — و، ميسسيس كورني، ءسىز — پەرىشتەسىز!
سەزىمنىڭ مۇنداي شارىقتاۋىنا لەدي شىداپ تۇرا المادى. ول ميستەر بامبلدىڭ قۇشاعىنا قۇلاي كەتكەن، مىنا جەنتلمەن تولعانىستان ىستىق ءسۇيىسىپ ايەلدىڭ پاك تاناۋىنا باعىتتاعان-دى.
— پريحودتىڭ تەڭدەسى جوق تۋىندىسى! —دەپ شالقي سىبىرلاعان ميستەر بامبل. — بۇگىن ميستەر سلاۋتتىڭ جاعدايى ناشارلاعانى ساعان ءمالىم بە، مەنىڭ كورىكتىم؟
— ءيا، — دەپ ۇيالا ءۇن قاتتى ميسسيس كورني.
— دارىگەر ونىڭ ءومىرىن ءبىر اپتاعا دا جەتپەيدى دەيدى— دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر بامبل. — ول وسى مەكەمەنىڭ باسىندا تۇر ەدى عوي، ولگەن سوڭ ورنى بوسايدى، كىم دە بولسا بىرەۋ وسى ورىندى يەمدەنۋى ءتيىس قوي. و، ميسسيس كورني، قانداي كەلەشەك دەسەڭشى! جۇرەكتەردى جالعاپ، ورتاق شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ءۇشىن قاندايلىق قولايلى جاعداي تۋدى دەسەڭىزشى!
ميسسيس كورني وكسىپ قويدى.
— ءبىر ءسوز، — دەدى ميستەر بامبل ۇيالشاق ارۋعا ەڭكەيە بەرىپ. — ءبىر عانا، ءبىر عانا تيتتەي ءسوز، كوركەمىم مەنىڭ، كورني؟
— ي... ي... ءيا، — دەپ سىبىرلادى باقىلاۋشى ايەل.
— تاعى ءبىر ءسوز قىمباتتىم، — دەپ تاقىمدادى ميستەر بامبل. — شىن نيەتىڭىزبەن ءبىر عانا ءسوز ايتىڭىزشى. بۇل قاشان بولماق سوندا؟
ميسسيس كورني سويلەۋگە ەكى مارتە وقتالعانىمەن ەكەۋىندە دە ساتسىزدىككە ۇشىرادى. اقىرى، بار قۋاتىن بويعا جيىپ، ميستەر بامبلدىڭ موينىنان قۇشاقتاپ الىپ، بۇل ءوزى قاشان قالاسا، سوندا بولادى جانە مۇنى «كۇنكورگىش كىشكەنتاي قۇسىم» دەپ اتادى.
ءىس وسىلايشا دوستىق راۋىشتە قيۋلاسىپ، تولىق قاناعاتتانعاننان كەيىن، شارت تاعى ءبىر-بىر كەسە پەپپەرمينتپەن بەكىتىلدى، مۇنىڭ ءوزى لەديدىڭ بويىن بيلەگەن قوبالجۋ مەن تولقۋعا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى. كەسەدەگىنى توڭكەرىپ سالعان ايەل ميستەر بامبلگە كەمپىردىڭ ولگەندىگىن حابارلادى.
— تاماشا! — دەدى مىنا جەنتلمەن پەپپەرمينتىن ءىشىپ جاتىپ، — ۇيگە بارا جاتقان جولدا مەن ساۋەربەريلەرگە سوعىپ، قاجەتتى دۇنيەلەردى ەرتەڭ تاڭەرتەڭ اكەلسىن دەپ ايتارمىن. ياعني ءسىزدى شوشىتقان وسى بولدى عوي قىمباتتىم؟
— ايرىقشا ەشتەڭە دە بولعان جوق، قىمباتتىم، — دەپ سىرعاقسي جاۋاپ قاتتى لەدي.
— دەگەنمەن دە بىردەڭە بولعانى راس قوي، قىمباتتىم، — دەپ تاقىمدادى ميستەر بامبل. — نەلىكتەن ءسىز ءوز بامبلىڭىزعا بۇل تۋرالى ەشتەڭە دەمەيسىز؟
— ءقازىر ەمەس... — دەپ جاۋاپ قاتتى لەدي، — ءبىز نەكەگە وتىرعان تاياۋداعى كۇندەردىڭ بىرىندە ايتارمىن، قىمباتتىم.
— ءبىز نەكەگە وتىرعاننان كەيىن بە؟! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميستەر بامبل. — شىنىمەن-اق مىنا قايىرشىلاردىڭ بىرەۋىنىڭ وسىنشا ارسىزدىققا باتىلى جەتىپ...
— جوق، جوق، قىمباتتىم، — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى لەدي.
— ەگەر مەن مۇنى مۇمكىن دەپ ساناسام، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر بامبل، — ەگەر مەن وسىنداي سۇيكىمدى جۇزگە ولار وڭباعان كوزدەرىن قاداۋعا باتىلدارى جەتتى دەپ ساناسام...
— ولاردىڭ باتىلدارى بارعان جوق، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ قايتاردى لەدي.
— سونىسى وزدەرىنە جاقسى، — دەدى ميستەر بامبل، جۇدىرىعىن ءتۇيىپ. — پريحودتىكى بولسىن، پريحودتان جوعارىنىكى بولسىن، سوندايعا باتىلدىق ەتكەن ادامدى كورسەتىڭىزشى ماعان، مەن وعان كورسەتەيىن، ەكىنشى رەت باتىلى بارمايتىن بولسىن.
ەگەر بۇل مالىمدەمە قۋاتتى قيمىلمەن بەكىتىلمەگەندە، الگى تاماشا لەديگە پالەندەي اسەر دە ەتپەس ەدى، ءبىراق ميستەر بامبل ءوز قاھارىن جاۋىنگەرلىك قيمىلمەن كورسەتكەن سوڭ ونىڭ بەرىلگەندىگىنە كوڭىلى توتەنشە بوساعان لەدي ايىزى قانا مۇنى شىنىندا دا ءوزىمنىڭ كىشكەنتاي قۇسىم دەدى.
وسىدان كەيىن كىشكەنتاي قۇس شينەلىنىڭ جاعاسىن كوتەpiپ، ءۇشبۇرىش قالپاعىن كيىپ، ءوزىنىڭ بولاشاق جان جارىن ۇزاق ءارى ۇزىلە ءسۇيدى دە، تۇنگى ىزعىرىق جەلگە قارسى قايىسپاي ءجۇرىپ كەتتى، تەك ەركەك جىنىستى جارلىلار جاتقان پالاتانىڭ جانىندا بىرەر مينۋتقا ايالداپ، جۇمىس ءۇيىنىڭ باستىعىنىڭ مىندەتىن قاجەتتى قاتالدىقپەن اتقارا الاتىنىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن انالاردى تۇك قويماي بالاعاتتادى.
ءوز قابىلەتىنە كوزى جەتىپ، كوڭىلى ورنىنا تۇسكەن ميستەر بامبل تابىتشىنىڭ دۇكەنىنە جەتكەنشە الداعى جەتەر بيىگىن ويلاپ، ءتاتتى قيال جەتەگىندە كەلە جاتتى.
ميستەر مەن ميسسيس ساۋەربەري قوناققا كەتكەن ەدى، ال نوە كلەيپول بولسا، تاماق ىشىپ-جەۋدەن وزگە جۇمىستارعا جانىن قيناۋدان اۋلاق بولاتىن؛ سول سەبەپتى جاباتىن ۋاقىتى الدەقاشان ءوتىپ كەتكەنمەن دۇكەن ءالى اشىق تۇرعان. ميستەر بامبل تاياعىمەن سورەنى بىرنەشە مارتە ۇرىپ كورىپ ەدى، ءبىراق بۇعان كوڭىل بولگەن ەشكىم بولمادى، دۇكەننىڭ ارتىنداعى كىشكەنتاي قوناق بولمەنىڭ اينەكتى ەسىگىنىڭ ار جاعىنان جارىق كورىنگەن سوڭ، وندا نە بولىپ جاتقانىن ءبىلۋ ءۇشىن باسىن سۇقپاق بولدى. وندا نە بوپ جاتقاندىعىن كورگەن سوڭ قاتتى تاڭداندى.
ستولعا داستارحان جابىلىپتى؛ وندا نان مەن ماي، تارەلكالار مەن ستاكاندار، ساپتاياق سىرا مەن ءبىر شولمەك شاراپ تۇر. ستول باسىندا، كرەسلودا قونجيىپ ءبىر اياعىن جاقتاۋعا اسىپ، ميستەر نوە كلەيپول وتىر؛ ءبىر قولىندا شاپپالى پىشاق، ەكىنشى قولىندا ماي جاعىلعان كەتپەكتەي نان. جانىندا تۇرعان شارلوتتىڭ ساۋىتتان الىپ جاتقان ۋستريساسىن ميستەر كلەيپول تاڭعالارلىق اشقاراقتىقپەن جالماپ جاتىر. جاس جەنتلمەننىڭ تاناۋى دا كۇندەگىسىنەن قىزارىڭقى، وڭ كوزىنىڭ تىنىمسىز جىپىلىقتاۋى ونىڭ قىزۋ ەكەنىن دالەلدەپ تۇر؛ بۇل بەلگىلەر ونىڭ ۋستريسانى قانداي تويىمسىزدىقپەن قىلعىتقانىنان بايقالادى، ورتەنىپ بارا جاتقان وزەگىن سالقىنداتۋعا جاردەمى تيگەن ونى قاتتى باعالاسا كەرەك.
— مىناۋ عاجاپ مايلى ۋستريسا ەكەن، قىمباتتى نوە، — جەپ قويىڭىز مىنا بىرەۋىن.
— ۋستريسا دەگەن عاجاپ زات قوي، — دەپ قويدى ميستەر كلەيپول، ونى دا اساپ قويىپ. — تىم كوپ جەگەندە ءوزىڭدى جامان سەزىنەتىنىڭ قانداي وكىنىشتى! سولاي ما، شارلوتت؟
— وسىسى تىم قيىن-اق — دەدى شارلوتت.
— تاپ سولاي، — دەپ كەلىستى ميستەر كلەيپول. — ال ءسىز ۋستريسانى ۇناتاسىز با؟
— پالەندەي ۇناتپايمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى شارلوتت، — ماعان ءوزىم جەگەننەن گورى ءسىزدىڭ جەگەنىڭىزگە قاراپ وتىرعان ۇنايدى، قىمباتتى نوە.
— اح، قۇدايىم-اي... — دەپ قيالدانا سويلەدى نوە. — قانداي قىزىق!
— تاعى ءبىرىن جەڭىز! —دەگەن ۇسىنىس جاسادى شارلوتت. — مىنا ءبىر كىرپىگى ادەمىسىنەن.
— ەندى بىرەۋىن دە جەي المايمىن، — دەدى نوە. — وتە وكىنىشتى... ماعان جاقىنداڭىزشى، شارلوتت، مەن ءسىزدى سۇيەيىن.
— نەمەنە، — دەپ اقىرىپ جىبەردى ميستەر بامبل، بولمەگە كىرىپ كەلىپ. — الگى ايتقانىڭىزدى قايتالاڭىزشى، سەر.
شارلوتت شىڭعىرىپ جىبەرىپ، بەتىن الجاپقىشىنىڭ ەتەگىمەن جاپتى. اياعىن تۇسىرگەنى بولماسا سول قالپىندا وتىرعان ميستەر كلەيپول بيدلگە ماستىعى تاراماعان كەيپىمەن زارەسى ۇشا باقىرايىپ قالعان.
— قايتالا الگىڭدى، وڭباعان، قيقار بالا، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر بامبل. — مۇنداي نارسە تۋرالى ءتىل داتۋعا قالاي باتىلىڭىز بارادى، سەر؟... ءسىز ونى نەگە قۇتىرتاسىز، ۇياتسىز، ۇشقالاق؟.. مىنانى ءسۇيۋ... — دەپ ايقايلادى ميستەر بامبل كۇيىپ-پىسىپ. — تفۋ!
— مەنىڭ تىپتەن ولاي ىستەگىم كەلمەپ ەدى، — دەپ قىڭقىلدادى نوە. — ماعان ۇناسىن-ۇناماسىن مىنانىڭ ءوزى مەنى ءسۇيىپ جۇرەدى.
— و، نوە، — دەپ رەشكي داۋىستادى شارلوتت.
— ءيا، سۇيەسىڭ. سۇيەتىنىڭدى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، — دەپ قارسىلاستى نوە، — ونىڭ ىستەيتىنى ىلعي دا وسى، ميستەر بامبل، سەر، ول ىلعي دا مەنى يەگىمنەن قاعىپ، ءارتۇرلى قىزمەت كورسەتىپ جۇرەدى.
— قىسقارت! —دەپ قاتال كەيىپپەن داۋىستادى ميستەر بامبل. — تومەن ءتۇسىڭىز، سۋدارىنيا... نوە، دۇكەندى جابىڭىز. قوجايىنىڭىز كەلگەنشە ەندى ءبىر اۋىز ءسوز ايتساڭىز، جاقسىلىق كۇتپەڭىز. ال ول ۇيگە ورالعان سوڭ ميستەر بامبل ەرتەڭ تاڭەرتەڭ، ازانعى استان كەيىن كەمپىرگە تابىت جەتكىزۋدى بۇيىردى دەڭىز. ەستىدىڭىز بە، سەر— دەپ داۋىستادى ميستەر بامبل قولىپ جايىپ. — شىنىندا بۇل پريحودتاعى تومەنگى توپتا بۇزاقىلىق پەن كۇناھارلىق ەتەك العان. ەگەر پارلامەنت بۇل وڭباعاندىققا كوڭىل اۋدارماسا، بۇل ەل قۇريدى دەي بەر. سونىمەن بىرگە شارۋالاردىڭ ادەپتىلىگى دە عايىپ بولدى دەي بەر!
وسى سوزدەردى ايتقان بيدل تابىتشىنىڭ مەكەن-جايىنان ماڭعاز كەيىپپەن تۇنەرە شىقتى.
ال ەندى ءبيدلدى ۇيگە اتتاندىرىپ، كەمپىردى جەرلەۋگە قاجەتتى بارلىق دايارلىقتاردى بىتىرگەن سوڭ، ءجاسوسپىرىم وليۆەر تۆيسكە ورالىپ، توبي كرەكيت تاستاپ كەتكەن شۇڭقىردا جاتىر ما، جوق پا، سوعان كەلەيىك.
XXVIII تاراۋ
وليۆەر ءتۆيستىڭ ودان ءارى باسىنان كەشكەندەرىن باياندايدى
— وي، وڭكەي تاماقتارىڭا تاس تىعىلعىرلار، — دەپ ءتىسىن قايراپ، مىڭگىرلەدى سايكس. — قولىما تۇسسەڭدەر ۇلۋدىڭ قالاي ەكەنىن كورەر ەدىڭدەر.
بويىن بيلەگەن اشۋىن باسا الماي، وسى قارعىستى مىڭگىرلەگەن سايكس، جارالى بالانى تىزەسىنە ءتۇسىرىپ، ءوزىن قۋىپ كەلە جاتقاندارعا قاراۋ ءۇشىن ءبىر سەكۋنتتاي باسىن بۇرعان.
قاراڭعىلىق پەن تۇماننان ەشتەڭە اجىراتىپ بولماستاي ەدى، ءبىراق ول ايقايلاعان داۋىستار مەن دابىلدان ويانىپ كەتىپ، تۇس-تۇستان شۋلاپ قويا بەرگەن يتتەردىڭ داۋسىن ەستىدى.
— توقتا، وڭباعان قورقاق! —دەپ ايقايلادى قاراقشى ۇزىن اياعى اندا ءبىر، مىندا ءبىر ءتيىپ وزىنەن ءون، بويى وزىپ بارا جاتقان توبي كرەكيتتىڭ سوڭىنان. — توقتا!
ايقاي ەكىنشى مارتە قايتالانعاننان كەيىپ توبي كرەكيت توبەگە ۇرعانداي تۋرا قالعان. ول ءالى دە ءوزىنىڭ انادان تاپانشا وعى جەتپەستەي وزىپ كەتكەندىگىنە سەنبەگەن ەدى، ءارى سايكس تە ازىلدەسە قويارلىقتاي كوڭىلدى كۇيدە ەمەس-تى.
— بالانى كوتەرۋگە كومەكتەس! —دەپ ايقايلادى سايكس ارىپتەسىپ قاھارلانا شاقىرىپ. — قايت كەيىن!
توبي قايتا كەلە جاتقان الپەت تانىتقانىمەن، ءبىراق ءىلبي باسادى، ەكى يىنىنەن دەمىن ازار الىپ، اقىرىن عانا ءوزىنىڭ بارعىسى كەلمەيتىندىگىن بىلدىرگەن.
— تەزدەت، — دەپ ايقايلادى سايكس، بالانى اياعىنىڭ استىنداعى شۇڭقىرعا قويىپ، قالتاسىنان تاپانشاسىن سۋىرا بەرىپ. — مەنى الداي المايسىڭ.
بۇل مينۋتتا شۋ ۇدەي تۇسكەن. تاعى ارتىنا قاراعان سايكس سوڭىنان قۋىپ كەلە جاتقان ادامدار الاڭنىڭ ارعى جاعىنداعى قاقپادان بەرى اسقانىن، ال ەكى ءيتتىڭ الگىلەردەن بىرنەشە قادام الدا كەلە جاتقاندىعىن كوردى.
— ساۋدامىز ءبىتتى، بيلل! —دەپ ايقايلادى توبي، — بالانى تاستا دا، قاش!
قوشتاساردا وسىلاي كەڭەس بەرگەن ميستەر كرەكيت قۋعىنشىلاردىڭ قولىنا ءتۇسىپ قالعاننان گورى ءوز دوسىنىڭ قولىنان ولگەندى ارتىعىراق كورىپ، باسى اۋعان جاعىنا بار پارمەنىمەن زىتا جونەلدى. سايكس ءتىسىن شىقىرلاتىپ، تاعى ءبىر مارتە الاق-جۇلاق قارادى دا، اسىپ-ساسىپ، وراعان شەكپەنمەن سۇلاپ جاتقان وليۆەردى جاۋىپ، قورشاۋدى بويلاپ جۇگىرە جونەلگەن، قۋعىنشىلاردىڭ نازارىن بالا جاتقان جەردەن اۋدارۋ ماقساتىمەن كەلەسى قورشاۋ جانىندا تۇرا قاپ، تاپانشادان ءبىر اتىپ جىبەردى دە، قارعىپ ءوتىپ، كوزدەن عايىپ بولدى.
— حو، حو، مۇندا كەل! — سوڭىنان وزىنە-وزى سەنىمسىزدەۋ داۋىس ەستىلدى. — پينچەر! نەپتۋن! مۇندا كەل! مۇندا كەل!
يتتەر وسى ەرمەكتەن قوجايىندارىنان ارتىق ءلاززات تابا الماسا كەرەك، شاقىرعانعا كەرى قايتتى. وسى ۋاقىتتا دالاعا شىققان ءۇش ەركەك توقتاي قالىپ، كەڭەس قۇردى.
— مەنىڭ اقىلىم، بۇيرىعىم دەسە دە بولار ەدى، دەرەۋ ۇيگە قايتۋ — دەدى ۇشەۋدىڭ ىشىندەگى ەڭ جۋانى.
— ميستەر دجايلستىڭ ايتقانى ماعان دا زاڭ، — دەدى الاسا بويلى، پالەندەي ارىق ەمەس، ءبىراق وتە قۇپ-قۋ، ءارى وتە سىپايىسى، مۇنداي كەسكىن ادەتتە قاتتى قورىققان ادامدا بولادى.
— مەنىڭ دە كورگەنسىز بولعىم كەلمەيدى، جەنتلمەندەر، — دەدى يتتەردى شاقىرىپ العان ءۇشىنشىسى. — ميستەر دجايلس بىلەدى عوي.
— ارينە، — دەپ جاۋاپ قاتتى الاسا بويلىسى.
— ميستەر دجايلس نە دەسە دە قارسى تۇرار ءبىز ەمەس. جوق، جوق، مەن ءوز ورنىمدى بىلەم. قۇدايعا شۇكىر، ءوز ورنىمدى بىلەم مەن.
راسىن ايتقاندا، كىشكەنتاي كىسى ءوز ورنىن شىندىعىندا دا بىلەتىن ەدى، ءتىپتى كىسى قىزىعارلىقتاي ەشتەڭەسى جوق ەكەنىن تاماشا بىلەتىن سەبەبى، سويلەپ تۇرعاندا تىسى-تىسىنە تيمەي ساق-ساق ەتتى.
— ءسىز قورقىپ تۇرسىز، بريتلس! — دەدى ميستەر دجايلس.
— مەن قورقىپ تۇرعام جوق — دەدى بريتلس.
— ءسىز قورقىپ تۇرسىز! — دەدى دجايلس.
— ءسىز وتىرىكشىسىز، ميستەر دجايلس! — دەدى بريتلس.
— ءسىز سۋايتسىز، بريتلس! —دەدى ميستەر دجايلس.
بۇل ءتورت قاعىتۋ دا ميستەر دجايلستىڭ مۇقاتۋىنان، ال ميستەر دجايلستى مۇقاتۋ ونىڭ اشىنعانىنان تۇعايا، سەبەبى وعان كوپشىك قويا وتىرىپ، مىنالار ۇيگە ورالۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سونىڭ موينىنا ارتپاق ەدى. ءۇشىنشى ەركەك قاقتىعىسقا باسۋ ايتتى.
— مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، جەنتلمەندەر، — دەدى ول، — ءبارىمىز دە قورقىپ تۇرمىز.
— ءوزىڭىز تۋرالى ايتىڭىز، سەر، — دەدى ىشىندەگى ەڭ قۇتى قاشىندىراعانى ميستەر دجايلس.
— مەن ءوزىم تۋرالى ايتىپ تۇرمىن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى الگى جەنتلمەن. — مۇنداي جاعدايدا قورقۋ ابدەن ورىندى دا، ەشبىر سەكەتتىگى جوق. مەن قورقىپ تۇرمىن.
— مەن دە، — دەدى بريتلس. — تەك نەگە سول ءۇشىن ادامدى وسىنشاما مۇقاتۋعا بولادى!
مۇنداي اشىق مويىنداۋدان جۇمسارعان ميستەر دجايلس تە ەندى بوگەلمەستەن ءوزىنىڭ دە قورقىپ تۇرعانىن ايتقان، بۇدان كەيىن ۇشەۋى دە كەيىن بۇرىلىپ الىپ، دجايلس (قولىنداعى ايىرى بوگەت بولىپ بارىنەن بۇرىنىراق ەنتىگىپ قالدى) اسا سىپايگەرشىلىكپەن ءوزىنىڭ ويلانباي ايتقان cءوزىنe كەشىرىم سۇراعاسى كەلەتىنىن ءبىلدىرىپ، توقتاۋعا ۇسىنىس جاساعانشا تىزە قوسىپ جۇگىرىسە جونەلدى.
— ەڭ تاڭقالاتىنىڭ، — دەدى ميستەر دجايلس ءتۇسىنىسىپ بولعان سوڭ، — قانى قايناپ كەتكەندە ادام نە ىستەمەيدى دەيسىڭ! ەگەر انا وڭباعانداردىڭ ءبارىن ۇستاپ العاندا بار ما، مۇردەم كەتىرەر ەدىم.
وزگە ەكەۋى دە ويلاماعان جەردەن ساباسىنا ءتۇسىپ، بويلارىنداعى قىزۋلىقتارىنىڭ اياق استىنان وزگەرىپ سالا بەرگەنىنىڭ سەبەبىن تالقىلاۋعا كىرىسكەن.
— ونىڭ سەبەبىن مەن بىلەم، — دەدى دجايلس. — قاقپا!
— سولاي بولسا، مەن دە بۇعان تاڭدانباس ەدىم— دەپ داۋىستاپ جىبەردى بريتلس وسى ويعا جارماسا كەتىپ.
— بۇعان ءشۇبالانباي-اق قويىڭىز، — دەدى دجايلس، — سول قاقپا سۋىتىپ جىبەردى. سودان اسىپ تۇسە بەرگەندە مەن بويىمداعى اشۋ-ىزانىڭ ءبارى تاراپ جۇرە بەرگەنىن ءبىراق سەزدىم.
ءبىر تاڭقالارلىعى انا ەكەۋى دە تەك سول ساتتە تۋرا وسىنداي جاعىمسىز جايتتى سەزىنىپتى. سونىمەن، بارلىعىنا كىنالى قاقپا ەكەنى بەلگىلى بوپ قالدى؛ ونىڭ ۇستىنە بۇل وزگەرىستىڭ بولعان ۋاقىتىنا دا ەشقانداي كۇمان قالماعان، ۇشەۋى دە مۇنىڭ قاراقشىلاردى كورگەن مينۋتتا بولعاندىعىن ەستەرىنە ساقتاپ قالىپتى.
بۇل اڭگىمەنى قوزعاپ تۇرعاندار قۇلىپ بۇزۋشىلاردى شوشىتقان ەكى ەركەك پەن قورادا ۇيىقتاپ جاتقان كەزبە قالايىشى ەدى. ميستەر دجايلس قارت لەديدىڭ ۇيىندە باس قىزمەتشى مەن مەڭگەرۋشىنىڭ مىندەتىن اتقاراتىن؛ بريتلس بولسا الىپ كەل، شاۋىپ كەل قىزمەتىندە ەدى، بۇل قىزمەتكە كىشكەنتاي بالا كەزىندە كەلگەن ونى ءقازىر قىرىقتارعا شىققاندىعىمەن ءالى دە ءۇمىت كۇتتىرەر ءجاسوسپىرىم سانايتىن.
وسىنداي اڭگىمەلەردەن وزدەرىنىڭ كوڭىلدەرىن اۋلاپ، دەگەنمەن بىر-بىرىنە جاقىن جۇرۋگە تىرىسىپ، جەل ەكپىنىمەن سىقىرلاعان بۇتالارعا شوشىنا جالتاقتاعان ۇشەۋى قاراقشىلار جارىقتى كورىپ، وق اتىپ جۇرەر دەپ قاۋىپتەنىپ، فونارلارىن قالدىرىپ كەتكەن اعاشقا جۇگىرىپ كەتتى. ونى ءىلىپ الا سالا جەلە-جورتىپ، ۇيگە بەتتەدى.
تاڭ جاقىنداعان سايىن تۇمان جەرگە جابىسىپ، قويۋ تۇتىندەي تۇرىپ العان. ءشوپ دىمقىل، سوقپاقتار مەن ويپاتتاردى سۇيىق لاي باسقان، جەل ۇلىپ تۇر. وليۆەر بۇرىنعىسىنشا ەس-تۇسسىز سايكس قالدىرىپ كەتكەن جەردە جاتىر.
تاڭ سىبىرلەي باستادى. كۇننىڭ تۋعانىنان ءتۇننىڭ ءولىمىن ايگىلەردەي اسپان الەمىنە تاڭنىڭ العاشقى بۇلىڭعىر ساۋلەسى بوزارا بەرگەندە جەل بۇرىنعىدان دا قۇتىرىنا سوقتى. قاراڭعىدا بۇلدىرلاپ قورقىنىش تۋدىرعان زاتتار وزدەرىنىڭ كادۋەلگى كەيىپتەرىنە كەلگەن. قۇيىپ كەتكەن قاتتى نوسەر جالاڭاش بۇتالاردى سابالادى. ءبىراق وليۆەر جاۋىن استىندا قالعانىن سەزگەن جوق، ويتكەنى، ول ەسىنەن تانىپ، دارمەنسىز كۇيدە بالشىقتا سۇلاپ جاتقان.
اقىرى جانى قينالا ىڭىرسۋ تىنىشتىقتى بۇزىپ جىبەرىپ، سونىمەن بىرگە بالا دا وياندى. بوكەبايمەن قالاي بولسا سولاي وراي سالعان سول قولى دارمەنسىز، اپ-اۋىر بوپ، سالاقتاپ جاتىر؛ بايلاعانى قانعا مالشىنعان. بالانىڭ السىرەگەنى سونشا، ول زورعا تۇرىپ، وتىردى؛ وتىرعان سوڭ، بىرەۋ جاردەمگە كەلمەس پە ەكەن دەگەن ۇمىتپەن توڭىرەگىنە زورعا كوز جۇگىرتىپ، اۋىرعانىنان ىڭقىلداپ جىبەرگەن. تۇلا بويى السىزدىك پەن سۋىقتاپ ءدىر-دىر ەتىپ، تۇرۋعا ارەكەتتەنىپ كورىپ ەدى، ءبىراق باسىنان باقايشىعىنا دەيىن قالش-قالش ەتىپ، كەسكەن تەرەكتەي جەرگە سۇلاپ ءتۇستى.
وسىنىڭ الدىندا عانا باسىنان كەشكەندەگىدەي از-كەم ەسىنەن تانعاننان كەيىن وز-وزىنە كەلگەن وليۆەر وسىلاي جاتا بەرسە ولەتىنىن ەسكەرتكەندەي جامان سەزىمنەن سەسكەنىپ، ورنىنان تۇرىپ، جۇرۋگە ارەكەتتەندى. باسى اينالعان ول ماس ادامداي شاتقاياقتادى. دەگەنمەن اياعىنان تىك باسىپ، باسىن سالبىراتقان كۇيى ءالسىن-السىن ءسۇرىنىپ، قايدا باراتىنىن ءوزى دە ۇقپاستان ىلگەرى قاراي ءىلبىپ بارا جاتتى.
مۇنىڭ ساناسىندا ايقىن ەمەس، الدەقانداي بەينەلەر ەلەس بەردى. وعان اشۋلانا ۇرسىپ كەلە جاتقان سايكس پەن كرەكيتتىڭ ورتاسىندا كەلە جاتقانداي ەلەستەدى — ولاردىڭ ايتقان سوزدەرى دە قۇلاعىندا شۋىلداپ تۇرىپ الدى. سونان سوڭ ول سايكسپەن ەكەۋى قالىپ، كەشەگىدەي ءىلبىپ كەلە جاتتى؛ ال جاندارىنان بىرەۋلەر وتە بەرگەندە سايكستىڭ مۇنىڭ قولىن قىسا قوياتىنىن دا سەزىنىپ كەلەدى. كەنەت مىلتىق داۋسى ەستىلىپ، تەڭسەلىپ كەتتى؛ قۇلاق جارعان ايقاي-ۇيقاي ەستىلدى، كوز الدىنان جىلتىراعان وت كورىندى، توڭىرەك تارسىل-گۇرسىل، ۋ-شۋعا تولدى، الدەبىرەۋدىڭ الەۋىتتى قولى ءوزىن الا جونەلگەن. وسى بەينەلەر ساناسىنان الما-كەزەك اۋىسىپ جاتسا دا، مۇنى الدەقانداي اۋرۋ تىنىم تاپتىرماي، مازاسىن كەتىرىپ كەلەدى.
وسىلايشا تەڭسەلە باسىپ، ىلگەرى جىلجىعان ول جولىندا كەزىككەن قاقپانىڭ كولدەنەڭ تاقتايلارى مەن قورشاۋدىڭ سىنعان اعاشتارىنىڭ اراسىنان بەيبەرەكەت ءوتىپ، جولعا شىقتى. وسى ارادا اعىل-تەگىل نوسەر قۇيىپ كەتىپ، بالا ەسىن جيدى.
جان-جاعىنا قاراعىشتاعان بالا جاقىن ارادا تۇرعان ءۇيدى كوردى. جەتە الاتىن سياقتى. مۇمكىن، مۇنىڭ ايانىشتى ءحالىن كورىپ، ونداعىلاردىڭ جانى اشىر، ءتىپتى جانى اشىماعان كۇندە دە دەپ ويلاعان ول اشىق دالادا ولگەننەن گورى جۇرتتىڭ كوز الدىندا ولگەن دۇرىسىراق قوي. ول بويىنداعى بار كۇشىن جيناپ، اقىرىن باسىپ ۇيگە بەتتەدى.
جاقىنداپ كەلگەن كەزدە، ءۇي بۇعان بۇرىن كورگەن سياقتى اسەر ەتكەن. بۇگە-شىگەسى ەسىندە بولماعانىمەن، وسى ءۇي بۇعان ءبىرتۇرلى تانىس سياقتى.
باقتىڭ شەتى! قابىرعانىڭ ارتىنداعى كوك شوپكە قۇلاپ كەتىپ ول، وتكەن تۇندە انا ەكەۋىنەن ءوزىن اياي كورىڭدەر دەپ جالىنباپ پا ەدى؟ مىناۋ وزدەرى توناماق بولماق ءۇيدىڭ تاپ ءوزى عوي.
ونى تانىعان وليۆەردىڭ شوشىنعانى سونشا، جانىن سىزداتقان جاراسىن ۇمىتىپ، تۇرا قاشۋدى ويلاعان. قاشۋ كەرەك! ءبىراق ول اياعىنان ازەر باسىپ تۇر ەدى، ءتىپتى بالعىن دەنەسىندە ءال بولعان كۇننىڭ وزىندە دە قايدا قاشپاق؟ ول ەسىكتى يتەرىپ ەدى، بەكىتىلمەگەن ەكەن، اشىلىپ كەتتى. سۇرىنە-قابىنا شالشىقتى كەشىپ ءوتىپ، باسپالداقتان كوتەرىلدى دە، ەسىك قاقتى، ءبىراق تاپ وسى ۋاقىتتا ءالى قۇرىپ، ارقاسىن باعانعا بەرە باسپالداققا قۇلاي بەرگەن.
تاپ وسى ۋاقىتتا ميستەر دجايلس، بريتلس پەن قالايىشا وتكەن تۇندەگى سۇمدىق پەن اۋىر ەڭبەكتەرىنەن كەيىن اس ۇيدە شايدى تاعى باسقا دا تىسكە باسارلاردى ەرمەك قىپ وتىرعان. قاراپايىم قىزمەتكەرلەر تاراپىنان بەتالدى ادەپسىزدىككە كونەر كىسى ميستەر دجايلس ەمەس ەدى، ولارعا ءوز قۇدىرەتىن سەزدىرە جۇرەتىن، قوعامداعى ونىڭ ۇلكەن ورنى ءار قادامىنان-اق سەزىلىپ تۇراتىن-دى. ءبىراق، اجال، ءورت پەن توناۋ جۇرتتىڭ ءبارىن تەڭ ەتىپ جىبەرەدى عوي، مىنە سول سەبەپتى دە ميستەر دجايلس اياعىن وشاقتىڭ الدىنداعى كەرەگە كەز تەمىرگە سوزىپ تاستاپ، سول قولىمەن ستولدى شىنتاقتاپ، توناۋ جونىندەگى اڭگىمەنى شىپ-شىرعاسىن شىعارماي سوعىپ وتىردى دا، ال تىڭداۋشىلارى (اسىرەسە وسى ارادا وتىرعان اس ءپىسىرۋشى مەن قىزمەتشى ايەل) اۋىزدارىن اشىپ تىڭداپ قالىپتى.
— ەكى جارىمنىڭ كەزى ەدى... — دەپ اڭگىمەسىن باستادى ميستەر دجايلس، — انت ىشە المايمىن، مۇمكىن ءۇشتىڭ شاماسى شىعار... مەن ويانىپ كەتىپ توسەگىمە تاپ وسىلاي اۋناپ تۇسكەنىمدە (بۇل ارادا ميستەر دجايلس وتىرعان ورىندىعىندا بۇرىلىپ، كورپەنى بەينەلەۋگە ءتيىس داستارحاننىڭ شەتىن وزىنە تارتىپ قويدى) كەنەت ءبىر شۋ ەستىپ قالدىم...
اڭگىمەسى وسى اراعا جەتكەندە ءوڭى قاشىپ كەتكەن اس ءپىسىرۋشى قىزمەتشى ايەلدەن ەسىكتى جابۋىن وتىنگەن؛ اناۋ ونى بريتلستەن ءوتىندى، ول بولسا قالايىشىدان ءوتىندى، ال قالايىشى ەشتەڭە ەستىمەگەن كىسى سياقتى وتىرا بەرگەن.
— ...شۋ ەستىلدى، — دەپ اڭگىمەسىن جالعاستىردى ميستەر دجايلس. — الدىمەن وزىمە-وزىم: «جاي قۇلاعىم شىڭىلداعان شىعار» دەپ ويلاپ، قايتا ۇيىقتاۋعا ىڭعايلانا بەpiپ ەم، كەنەت تاعى دا الگى شۋدى اپ-ايقىن قۇلاعىم شالدى.
— سوندا قانداي شۋ ءوزى؟ — دەپ سۇرادى اس ءپىسىرۋشى.
— قۇددى بىردەڭە سىتىرلاعانداي بولدى، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر دجايلس توڭىرەگىنە قاراپ اپ. — جوق دۇرىسىندا، بىرەۋ مۋسكات جاڭعاعىنىڭ ۇككىشىنە تەمىر جۇرگىزگەن سياقتى بولدى، — دەپ ءسوز قوسىپ جىبەردى بريتلس.
— ول شۋدى ءسىز ەستىگەن كەزدە بولدى عوي، سەر، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ميستەر دجايلس، — ال بۇل مينۋتتا بىردەڭە تاسىر-تاسىر ەتتى. مەن كورپەمدى سىرىپ تاستاپ، — دەپ ءسوزىن جالعادى دجايلس داستارحان شەتىپ قايىرىپ، — توسەگىمە وتىردىم دا قۇلاعىمدى تىكتىم.
اس ءپىسىرۋشى مەن قىزمەتشى ايەل ءبىر داۋىسپەن: «اح، قۇدايىم-اي!» —دەپ داۋىستاپ جىبەرىپ، بىر-بىرىنە تاقالا ءتۇسىپ وتىردى.
— ەندى مەن شۋدى ابدەن انىق ەستىدىم، — دەپ حيكاياسىن سوزا ءتۇستى ميستەر دجايلس. «كىمدە بولسا بىرەۋ دەيمىن، وزىمە ءوزىم، ەسىك نەمەسە تەرەزەنى سىندىرىپ جاتىر. نە ىستەۋ كەرەك؟ مىنا سورلى بالا ءبريتلستى وياتايىن، قۇتقارايىن ونى، كەرەۋەتىندە ءولتىرىپ كەتىپ جۇرمەسىن، ايتپەسە دەيمىن وزىمە ءوزىم، ول وڭ قۇلاعىنان سول قۇلاعىنا دەيىن كەڭىردەگىن قالاي قيىپ كەتكەنىن بىلمەي دە قالار».
وسى ارادا بارشا كوز بريتلسكە باعىتتالعان، ول بولسا اڭگىمەشىگە كوزىن باقىرايتا، اۋزىن اشا قاراپ قالعان، بۇكىل بەت الپەتى ايتىپ جەتكىزگىسىز سۇمدىق ءحالدى ءبىلدىرىپ تۇر.
— Meن كورپەمدى لاقتىرىپ تاستاپ، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر دجايلس، داستارحان شەتىن سىلكىپ تاستاپ، اس ءپىسىرۋشى مەن قىزمەتشى ايەلگە اسا سۋىق قاراپ قويىپ— كەرەۋەتتەن جايمەن ءتۇستىم دە، ەكى...
— ميستەر دجايلس، مۇندا ايەلدەر وتىر، — دەپ سىبىرلادى قالايىشى.
— ...كەبىسىمدى، سەر، — دەدى دجايلس، وعان بۇرىلا بەرىپ، الگى سوزگە ەرەكشە ءمان بەرىپ، — كيدىم دە، اسحانا كۇمىستەرىمەن بىرگە ءارۋاقىت سەبەتپەن جوعارى الىپ شىعاتىن وقتاۋلى تاپانشانى الا سالىپ، اياعىمنىڭ ۇشىنان باسىپ، مىنانىڭ بولمەسىنە كىرىپ كەلدىم. «بريتلس»، — دەيمىن مەن، مۇنى وياتىپ، — سەن قورىقپا!..
— ءيا، ءسىز سولاي دەدىڭىز، — دەپ اقىرىن عانا ءسوز قوستى بريتلس.
— مەنىڭشە سەنىڭ شارۋاڭ بىتكەن سياقتى، بريتلس، دەيمىن مەن، — دەپ ءسوزىن جالعادى دجايلس، — ءبىراق سەن قورىقپا»...
— ال ول قورىققان جوق پا؟ — دەپ سۇرادى اس ءپىسىرۋشى.
— تۇك قورىققان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر دجايلس. — ول مىقتى بولدى... ءيا، تاپ مەن سياقتى بۇل دا مىقتىلىق كورسەتتى.
— شىنىمدى ايتسام، ونىڭ ورنىندا بولسام سول ارادا-اق جان ءتاسىلىم ەتەر ەدىم، — دەدى قىزمەتشى ايەل.
— ءسىز — ايەلسىز عوي، — دەپ قارسىلىق ەتتى بريتلس، از-كەم بويىن جيىپ.
— بريتلس دۇرىس ايتادى، — دەدى ميستەر دجايلس، باسىن ماقۇلداي يزەپ، — ايەلدەن ودان وزگە ەشتەڭە كۇتۋگە دە بولمايدى. ءبىراق ءبىز ەركەكتەر، ءبريتلستىڭ بولمەسىندە، كاميندە تۇرعان قۇپيا فوناردى الدىق تا، كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىدا سيپالانىپ، ساتىمەن تۇسە باستادىق، مىنە، بىلايشا...
ءوز اڭگىمەسىن لايىقتى قيمىلدارمەن جانداندىرىپ وتىرعان ميستەر دجايلس ورنىنان تۇرىپ، جۇمۋلى كوزىمەن ەكى قادام اتتادى دا، كەنەت باسقالاردىكىندەي تۇلا بويى ءدىر ەتىپ، ءوز وتىرعىشىنا قاراي اتا جونەلدى. Ac ءپىسىرۋشى مەن قىزمەتشى ايەل شىڭعىرىپ جىبەردى.
— بىرەۋ ەسىك قاقتى، — دەدى ميستەر دجايلس، مىڭق ەتپەگەن ماڭعاز كەيىپ ءبىلدىرىپ. — بىرەۋ بارىپ ەسىك اشسىن.
ەشكىم ورنىنان دا قوزعالعان جوق.
— وسىنداي ەلەڭ-الاڭدا ەسىك قاعۋ تىم تاڭقالارلىق-اق، — دەگەن ميستەر دجايلس وتىرعانداردىڭ قۋارىپ كەتكەن جۇزدەرىن ءبىر شولىپ ءوتىپ، ءوزىنىڭ دە ءجۇزى وڭعان شۇبەرەكتەي بوپ كەتكەن ەدى، — ءبىراق ەسىكتى اشۋ كەرەك. ەستيمىسىڭدەر، اشىڭدار بىرەۋىڭ!
بۇدان كەيىن ميستەر دجايلس بريتلسكە قاراعان، ءبىراق بۇل جاس جىگىت تابيعاتىنان قاراپايىم جان بولعاندىقتان ءوزىن تىم ەلەۋسىز اداممىن دەپ ەسەپتەيتىن بولسا كەرەك، سوندىقتان دا بۇل ساۋال وزىنە ەشقانداي قاتىناسى جوق دەسە كەرەك، قالاي بولعاندا دا ول جاۋاپ قايتارعان جوق. ميستەر دجايلس جالىنىشتى كوزقاراسىن قالايىشىعا اۋدارعان ەدى، ءبىراق اناۋ اياق استىنان قالعىپ كەتتى. ايەلدەر تۋراسىندا ءسوز قىلۋعا دا بولمايتىن.
— ەگەر بريتلس ەسىكتى كۋالەردىڭ كوزىنشە اشۋعا كەلىسىم بەرسە، — دەدى از-كەم ۇنسىزدىكتەن كەيىن ميستەر دجايلس، — مەن كۋانىڭ ءبىرى بولۋعا ءازىرمىن.
— مەن دە، — دەدى قالاي قالعىپ كەتسە، سولاي اياق استىنان ويانعان قالايىشى.
وسى شارتقا بريتلس تە كونگەن، ءسويتىپ تاڭنىڭ ابدەن اتڭانىنا (تەرەزە قاقپاقتارىن اشقاندا كورگەن) كوڭىلدەرى ورنىنا تۇسكەن بۇكىل توبىر ساتىمەن كوتەرىلە باستاعان — الدا يتتەر كەتىپ بارا جاتتى. تومەندە قالۋعا قورىققان ەكى ايەل ساپتىڭ ەڭ سوڭىندا كەلەدى. ميستەر دجايلستىڭ كەڭەسى بويىنشا سىرتتاعى كەز كەلگەن قاسكۇنەمدى بۇلاردىڭ وتە كوپ ەكەندىگىمەن ساستىرۋ ءۇشىن بارلىعى قاتتى سويلەپ كەلەدى، ال الدىڭعى ۇيدە الگى ونەرتاپقىشتىڭ باسىندا تۋىنداعان دانىشپاندىق جوسپاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جانتالاسا ءۇرسىن دەپ يتتەردىڭ قۇيرىقتارىنان اۋىرتا جۇلقىلاعان.
وسىنداي الدىن-الا ساقتانۋ شارالارى جاسالعان سوڭ، ميستەر دجايلس قالايىشىنىڭ قولىنان مىقتاپ ۇستادى دا (اناۋ قاشىپ كەتپەس ءۇشىن ىستەدىم دەپ ءتۇسىندىردى ول) ەسىكتى اشۋدى بۇيىردى. بريتلس بۇيرىققا كوندى، ءبىر-بىرىنىڭ جەلكە جاعىنان قورقا-قورقا سىعالاعاندار سورلى، تيتتەي وليۆەر تۆيستەن وزگە قورقىنىشتى ەشتەڭە كورە المادى. ابدەن السىرەگەندىكتەن ول سويلەي المادى، تەك كوزىن زورعا اشىپ، اياۋشىلىق بىلدىرىڭدەر دەگەندەي، ءۇنسىز جالىنىشتى كەيىپپەن قارادى.
— بالا! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميستەر دجايلس قالايىشىنى قاھارماندىقپەن كەرى ىسىرا بەرىپ. — بۇعان نە بولعان، ءا؟.. نە؟ بريتلس... قاراشى... سەن تانيمىسىڭ؟
بريتلس وليۆەردى كورىپ ۇلگەرمەگەن ەدى — ول ەسىكتى اشۋ ءۇشىن سونىڭ قالقاسىندا قالعان — كورگەن بويدا بارىنشا قاتتى ايقايلاپ جىبەردى. ميستەر دجايلس وليۆەردى اياعى مەن قولىنان (باقىتىنا قاراي ساۋ قولىنان) شاپ بەرىپ، ۇيگە سۇيرەپ كىرگىزدى دە، ەدەنگە تۇرعىزىپ قويدى.
— مىنە ول! —دەپ باقىردى دجايلس، اسا ورەكپىگەن جۇزبەن ساتىعا بۇرىلىپ. — قاراقشىنىڭ ءبىرى مىنە تۇر، سۋدارىنيا! Miنe، الگى قاراقشى، ميسس! ءوزى جارالى، ميسس! مۇنى اتقان مەن، ال بريتلس ماعان جارىق قىپ تۇردى.
— فونار ۇستاپ تۇردىم، ميسس! — دەپ ايقايلادى بريتلس، داۋسى بارىنشا قاتتى شىعۋ ءۇشىن قولىن اۋزىنا ايقايلاۋىش ەتىپ ۇستاپ.
ەكى قىزمەتشى ايەل جوعارىعا ميستەر دجايلس قاراقشىنى ۇستاپ الدى دەگەندى حابارلاۋعا تۋرا ۇمتىلدى، ال قالايىشى دارعا اسىلۋدان بۇرىن ءولىپ قالماۋى ءۇشىن وليۆەردىڭ ەسىن جيعىزۋعا ارەكەتتەندى. وسى ۋ-شۋ، ابىگەردىڭ اراسىنان بىردەن تىنىشتىق ورناتقان نازىك ايەل داۋسى ەستىلىپ قالعان.
— دجايلس! —دەپ جايىمەن ەستىلدى الگى داۋىس جوعارعى ساتىنىڭ الاڭقايىنان.
— مەن مۇندامىن، ميسس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر دجايلس. — قورىقپاڭىز ميسس، مەن پالەندەي جاپا شەككەم جوق. ول جانتالاسا قارسىلىق كورسەتپەدى، ميسس! مەن مۇنىڭ جايىن تەز تاپتىم.
— تىنىش! —دەدى جاس لەدي. — ءسىز مەنىڭ تاتەيىمدى ۇرىلاردان دا جامان شوشىتارسىز... بەيشارا-اي، ول اۋىر جارالانىپ پا؟
— سۇمدىق ميسس! —دەپ جاۋاپ قايتاردى دجايلس وزىنە ءوزى ايتىپ جەتكىزگىسىز ريزا پىشىنمەن.
— ول تاپ ءقازىر ولەتىنگە ۇقسايدى— دەپ باقىردى بريتلس تە تاپ سونداي داۋىسپەن— ەگەر ول ءولىپ قالعانداي جاعداي بولسا، تومەن ءتۇسىپ قاراماس پا ەكەنسىز، ميسس؟
— قۇداي تىلەۋىڭىزدى بەرسىن، جايىراق سويلەڭىزشى، — دەدى لەدي. — مەن تاتەيىممەن سويلەسكەنشە ءبىر مينۋت كۇتە تۇرىڭىزشى. قىز شىعىپ كەتتى، — اياق باسىسى دا، داۋسى سياقتى جۇمساق ەدى. ۇزاماي قايتا ورالعان ول جارالىنى جايمەن جوعارىعا، ميستەر دجايلستىڭ بولمەسىنە اپارۋعا، ال بريتلس پونيدى ەرتتەپ دەرەۋ چەرتسيگە اتتانىپ كەتىپ، سول جاقتان مۇمكىندىگىنشە جەدەل كونستەبل مەن دارىگەر جىبەرسىن دەگەن جارلىق ايتتى.
— الدىمەن وعان قاراماس پا ەكەنسىز، ميسس، — دەپ سۇرادى ميستەر دجايلس ءبىرتۇرلى ماقتانىشپەن، وليۆەر تاپ ءبىر ءساتى ءتۇسىپ اتىپ العان قاناتتى قۇس سياقتى. — ءبىر رەت قاراڭىزشى، ميسس؟
— جوق، ءقازىر التىن بەرسەڭىز دە ولاي ىستەي المايمىن، — دەپ جاۋاپ قايتاردى جاس لەدي. — بەيشارا-اي! و، دجايلس، مەن ءۇشىن وعان جاقسى قارىم-قاتىناس جاساي كورىڭىز!
سويلەپ تۇرعان قىز كەتۋگە ىڭعايلانىپ، كەرى بۇرىلعاندا قارت قىزمەتشى وعان ءوز بالاسىنداي مەيىرىم توگە، ماقتانىشپەن قاراپ تۇردى. سونان سوڭ، وليۆەرگە ەڭكەيىپ، جايمەن، ەپتەپ جوعارى الىپ شىعۋعا جاردەمىن تيگىزدى.
XXIX تاراۋ
وليۆەر تۇراق تاپقان ءۇي يەلەرى جايىندا الدىن-الا ءبىراز مالىمەت بەرەدى
جاساۋى اسىپ-توگىلىپ جاتقان بايلىقتان گورى ەسكىلىكتى جايلى تۇرمىستى دالەلدەيتىن ۇياداي بولمەدەگى تالعاممەن جاسالعان تاڭەرتەڭگى داستارحاندا ەكى لەدي وتىر. ولارعا قارا كيىنگەن ميستەر دجايلس قىزمەت ەتۋدە. ول بۋفەت پەن ستولدىڭ ورتاسىندا ءجۇر، بويىن تىك ۇستاپ، شالقيعان باسىن ءسال سول جاعىنا قيسايتىپ، سول اياعىن ىلگەرى سوزىپ، وڭ قولىمەن بەشپەنتىنىڭ ەتەگىن قىمتانىپ، سول قولىنا پودنوس ۇستاعان ونىڭ ءتۇرى ءوز قىزمەتىنىڭ ماڭىزىن جەتە تۇسىنەتىن، اسقان ىقىلاسپەن ىستەيتىنىن اڭعارتقانداي.
ەكى لەديگە كەلسەك، ءبىرىنىڭ جاسى كەلىپ قالعان ەدى، ءبىراق بويىن ءوزى جايعاسقان ەمەن كرەسلونىڭ بيىك ارقالىعى ءتارىزدى تىك ۇستايتىن. اسقان تالعاممەن كيىنگەن سوڭعى مودانىڭ دا اسەرى بار ءساندى كويلەگى جالپى اسەردى بۇزباي قايتا ەسكى ءستيلدى ايقىنداي تۇسەتىندەي. ايەل ستولدا قولىن الدىنا سالىپ، ماڭعاز كەيىپپەن وتىر. كوزى (جىلدار جالت-جۇلت ەتكەن جانارىن تۇمانداتا قويماعان) جانىنداعى جاس قىزعا تەسىلە قارايدى.
قىزدىڭ جاسى ون جەتىدەن اسا قويماعان-دى. ديدارى «ونشالىقتى نازىك تە ءمىنسىز، سونشالىقتى مەيىرىمدى دە مومىن، سونشالىقتى تازا دا ادەمى ەدى دە، قىز جەر پەرزەنتى ەمەس، جەردەگى دورەكى تىرلىك وعان مۇلدە ساي ەمەس سياقتى كورىنەتىن تەرەڭ ءمولدىر كوزدەرىندە تۇنىپ قالعان اقىل-وي ونىڭ جاسىنا دا، دۇنيە تانىمىنا دا ساي كەلمەستەي.
قىز ستولعا ىقىلاستانا يەلىك جاساپ وتىر. قارت لەدي وزىنە قاراپ وتىرعان مەزەتتە كەزدەيسوق باسىن كوتەرگەن قىز ، ماڭدايىنان قاراپايىم تارالعان شاشىن كوڭىلدەنە سىلكىپ تاستادى، جايناپ تۇرعان كوزقاراسىندا قانشاما ماحاببات، قانشاما مەيىرىم جاتىر ەدى، وعان تاپ ءقازىر قاراسا كوكتەگى پەرىشتەلەر دە جىميعان بولار ەدى-اۋ.
— بريتلس كەتكەلى دە ءبىر ساعاتتان استى ەمەس پە، سولاي عوي؟ — دەپ سۇرادى از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ قارت لەدي.
— ءبىر ساعات جيىرما مينۋت بولدى، سۋدارىنيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى قارا لەنتا تاعىلعان ساعاتىن سۋىرىپ الىپ قاراعان ميستەر دجايلس.
— ول قاشانداعىداي جايباسار، — دەدى قارت لەدي.
— بريتلس قاشاننان يكەمسىز جىگىت بولاتىن، سۋدارىنيا، — دەدى قىزمەتشى.
ەگەر ءبريتلستىڭ يكەمسىز جىگىت بولىپ كەلە جاتقانىنا وتىز جىل وتكەندىگىن ەسكەرسەك، ودان قاشان دا بولماسىن پىسىق جىگىت شىعادى-اۋ دەپ دامەلدەنۋ اقىلعا سىيىمسىز نارسە ەدى.
— مەنىڭشە ول ىلگەرى باسۋدىڭ ورنىنا، كەرى كەتىپ بارا جاتقان سياقتى، — دەدى قارتاڭ لەدي.
— ەگەر ول بالالارمەن وينايمىن دەپ بوگەلىپ قالسا، تىپتەن كەشىرىمسىز بولار ەدى، — دەپ جىميا سويلەدى جاس لەدي.
ميستەر دجايلس، شاماسى، وسى ارادا قۇرمەتپەن جىميعانىم دۇرىس بولار ما ەكەن دەپ ويلانىپ قالعان ءتارىزدى، ءبىراق تاپ وسى مينۋتتا باقتىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا قوس دوڭعالاقتى اربا توقتاي قالدى دا، ودان سەكىرىپ تۇسكەن جۇپ-جۋان جەنتلمەن ەسىككە قاراي تۋرا ۇمتىلدى دا، الدەقانداي قۇپيا تاسىلمەن قاس قاققانشا ۇيگە كىرىپ كەلىپ، ميستەر دجايلس پەن تاڭەرتەڭگى اسقا جايىلعان داستارحاندى توڭكەرىپ كەتە جازداپ بولمەگە ءوتتى.
— مۇنداي سۇمدىقتى ءومىرى ەستىگەن جوق ەم — دەپ سامبىرلاي سويلەدى جۋان جەنتلمەن. — قىمباتتىم مەنىڭ، ميسسيس مەيلي... اح، قۇدايىم-اي!.. جانە ءتۇن جامىلا... مۇنداي سۇمدىقتى بۇرىن-سوندى ەستىمەگەن ەدىم!
ءوز كوڭىلىن وسىلاي بىلدىرگەن جۋان جەنتلمەن ەكى لەديدىڭ دە قولدارىن قىسىپ، ورىندىقتى جاقىنداتتى دا، حالدەرىنىڭ قالاي ەكەنىن سۇرادى.
— ءسىز ءولىپ كەتۋىڭىز مۇمكىن ەدى، قورقىنىشتان ءولىپ كەتۋىڭىز مۇمكىن ەدى، — دەدى تولىق جەنتلمەن.
— ماعان نەگە كىسى جىبەرمەدىڭىزدەر، ادال ءسوزىم، قىزمەتشىم دە، ءوزىم دە، كومەكشىم دە قاشانداعىداي مۇنداي جاعدايدا قۋانا-قۋانا كادەگە اسار ەدىك. قۇدايىم-اي، قۇدايىم-اي! ءتىپتى كۇتپەگەن جەردەن! ونىڭ ۇستىنە ءتۇن جامىلا!
دارىگەر اسىرەسە قۇلىپ بۇزۋشى جەنتلمەندەر ءداستۇر بويىنشا ءوز ىستەرىن تال تۇستە تىندىرىپ، جانە ۇرلىق، ىستەردەن بىر-ەكى كۇن بۇرىن پوچتامەن حابار جىبەرۋگە تيىستەي-اق توناۋعا ارەكەتتىڭ كۇتپەگەن جەردەن تۇندە جاسالعاندىعىنا قاتتى ابىگەرلەنىپ ءجۇر. ال ءسىز، ميسس روز، — دەدى دارىگەر، جاس لەديگە، — مەن...
— ءيا، ارينە، — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى روز، — ءبىراق تاتەي ءسىزدىڭ اناۋ جوعارىدا جاتقان بەيشارانى كورۋىڭىزدى سۇرايدى.
— ءيا، ءيا، ارينە، — دەپ جاۋاپ بەردى دوكتور. — ابدەن دۇرىس! — مەنىڭ ۇققانىم، بۇل ءسىزدىڭ ءىسىڭىز عوي، دجايلس.
كاسەلەردى جانتالاسا جيناستىرىپ جۇرگەن ميستەر دجايلس قىپ-قىزىل بوپ كەتتى دە، بۇل قۇرمەتتىڭ وزىنە ءتيىستى ەكەندىگىن ايتتى.
— قۇرمەت پە؟ — دەپ قايىرا سۇرادى دوكتور.
— بىلمەيمىن، مۇمكىن، ۇرىنى اس ۇيدە اتۋ، ون ەكى قادام جەردەن اتىسۋ سياقتى قۇرمەتتى بولار. اقىلعا سالىڭىزشى، ول بولسا اسپانعا اتقان، ال ءسىز عوي جەكپە-جەكتەگىدەي باسىپ سالعانسىز، دجايلس.
ىسكە مۇنداي جەڭىل قاراۋشىلىق ميستەر دجايلسكە ءوزىنىڭ داڭقىنا ورىنسىز كولەڭكە ءتۇسىرۋ سياقتى كورىندى دە، ول سىپايى عانا مۇنى تالداۋدا شارۋاسىنىڭ جوق ەكەنىن، دەگەنمەن، ءوز پىكىرىنشە، قارسىلاسقا تىم جايلى تيمەگەندىگىن ايتتى.
— ءيا، بۇل راس! — دەپ داۋىستادى دوكتور. — ول قايدا ءوزى! مەنى وعان ەرتىپ بارىڭىز. تومەن تۇسكەن سوڭ مەن مۇندا تاعى كىرىپ شىعام، ميسسيس مەيلي. مىناۋ الگى ۇرى تۇسەتىن تەرەزە مە؟ مەن بۇعان ەشۋاقىتتا دا نانباس ەدىم.
ول اۋزىن جاپپاستان سويلەپ، ميستەر دجايلستىڭ سوڭىنان جوعارىعا بەتتەگەن. ال ازىرگە ول ساتىمەن كوتەرىلىپ بارا جاتقاندا وقۋشىلارعا ميستەر لوسبەرن، ون ميلدەي توڭىرەكتەگى جۇرت «دوكتور» دەپ بىلەتىن جەرگىلىكتى ەمشى ەكەنىن، تۇرمىستان گورى، اق كوڭىلدىلىكتەن تولعانىن، سونىمەن بىرگە ونىڭ سونداي قايىرىمدى، جۇرەگى جۇمساق، ءارى ماجنۇندەي قارت بويداق ەكەندىگىن، وندايدى ەشبىر زەرتتەۋشى بۇدان بەس ەسە ۇلكەن وكرۋگتەن دە تاپپايتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك بولار.
دارىگەر جوعارىدا ەكى لەديدىڭ، جانە ءوزىنىڭ ويلاعانىنان دا ۇزاعىراق ايالداپ قالدى. اربادان ۇلكەن جالپاق جاشىك كىرگىزىلدى، جاتاتىن بولمەدەن ءالسىن-السىن قوڭىراۋ قاعىلىپ، قىزمەتشىلەر ساتىمەن جوعارى-تومەن جۇگىرىسىپ ءجۇردى؛ وسى بەلگىلەرگە قاراپ جوعارىدا اسا ماڭىزدى بىردەڭە بولىپ جاتىر-اۋ دەپ ويلاۋعا بولارلىقتاي ەدى. اقىرى دوكتور قايتا ورالىپ ءوزى قاراعان ادام تۋرالى الاڭداي سۇراعاندارعا جۇمباقتاي قاراپ، ەسىكتى جاۋىپ قويدى.
— بۇل شەكتەن شىققان جاعداي ەكەن، ميسسيس مەيلي، — دەدى دوكتور، ەشكىم اشا الماسىن دەگەندەي ارقاسىمەن ەسىكتى تىرەپ تۇرىپ.
— شىنىندا دا ول قاتەرلى جاعدايدا ما؟— دەپ سۇرادى قارت لەدي.
— بارلىق جاعدايدى ەسەپكە الا وتىرىپ، بۇندا شەكتەن شىققان ەشتەڭە جوق دەۋگە بولار ەدى، دەپ جاۋاپ قاتتى دوكتور، — دەگەنمەن پالەندەي ءقاۋىپ جوق دەپ شامالايمىن. سىزدەر ۇرىنى كوردىڭىزدەر مە؟
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى قارت لەدي.
— ول تۋرالى ەشتەڭە ەستىگەن دە جوقسىزدار ما؟
— تۇك ەستىگەمىز جوق.
— عافۋ ەتىڭىز، سۋدارىنيا، — دەپ اڭگىمەگە كيلىكتى ميستەر دجايلس، — دوكتور لوسبەرن كىرىپ كەلگەندە مەن تاپ سول جايىندا اڭگىمەلەگەلى جاتىر ەدىم.
اڭگىمە مىنادا ەدى، الدىندا ميستەر دجايلس ءوزىنىڭ اتقانى بار بولعانى بالا ەكەنىن مويىنداعىسى كەلمەگەن. ونىڭ ەرلىگى شەكسىز ماداقتاۋعا كەنەلدى دە، ول ءىستىڭ جايىن اڭگىمەلەۋدى ءوزىنىڭ قايتپاس-قايسار قاھارماندىعى ايگىلەنگەن داڭقتىڭ قاس قاعىمداي ۋاقىتتاعى بيىك شىڭىندا تۇرعان مينۋتتارىن دا كەيىنگە قالدىرا المادى.
— روز ونى كورۋگە پالەندەي قارسى ەمەس ەدى، — دەدى ميسسيس مەيلي، — ءبىراق مەنىڭ ول جايىندا ەستىگىم دە كەلمەدى.
— ءىم، — دەدى دوكتور. — ونىڭ ءتۇرى تىپتەن قورقىنىشتى ەمەس. — سىزدەر جاندارىڭىزدا مەن تۇرعاندا ونى كورۋگە قارسى بولمايسىزدار ما؟
— ارينە، ەگەر بۇل اسا قاجەت بولسا، — دەپ جاۋاپ قاتتى قارت لەدي.
— مەن مۇنى اسا قاجەت دەپ سانايمىن، — دەدى دارىگەر.
— قالاي بولعاندا دا مۇنى ءقازىر ىستەمەي، كەيىنگە قالدىرساڭىز، قاتتى وكىنەتىنىڭىزگە مەن كەپىل. ءقازىر ول تىپ-تىپىش جايباراقات جاتىر. ماعان رۇقسات ەتىڭىز... ميسس روز، ءسىز كەڭشىلىك ەتسەڭىز؟ انت ىشۋگە بارمىن، قورقارلىقتاي ەشبىر نەگىز جوق.
XXX تاراۋ
وليۆەردى كورگەن جاڭا ادامدار ول تۋرالى نە ويلادى سونى باياندايدى
قىلمىسكەردىڭ ءتۇرىن كورگەن سوڭ وزدەرىڭىز دە تاڭ قالارسىزدار دەگەندى قايتا-قايتا قۇلاقتارىنا قۇيىپ، ءبىر قولىمەن جاس لەديدىڭ قولتىعىنان، ەكىنشى قولىمەن ميسسيس مەيليدىڭ قولىنان العان دارىگەر بۇلاردى سىپايى دا سالتاناتتى پىشىنمەن جوعارىعا باستاعان.
— ال ەندى، — دەپ سىبىرلادى دارىگەر ۇيىقتايتىن بولمەنىڭ ەسىگىنىڭ تۇتقاسىن جايمەن بۇراي بەرىپ، — سىزدەر بۇعان نە دەر ەدىڭىزدەر. ول كوپتەن قىرىنباعان، ايتكەنمەن دە ءتۇرى سونشالىق قورقىنىشتى ەمەس. دەگەنمەن، توقتاي تۇرىڭىزدار! الدىمەن ول قوناقتاردى قابىلداۋعا دايار ما ەكەن سونى بىلەيىن.
جۇرتتىڭ الدىنا تۇسكەن ول، بولمەگە باسىن سۇعىپ قارادى. سونان سوڭ، سوڭىنان ەرۋگە بەلگى بەرىپ، انالار كىرگەن سوڭ ەسىكتى جاپتى دا، كەرەۋەتتىڭ جاپقىشىن سەرپىپ تاستادى. كەرەۋەتتە بۇلاردىڭ ويىنداعى تۇزەلمەيتىن قانىپەزەردىڭ ورنىنا قۋداي ارىق، اۋرۋدان ازان شەككەن بالا قاتتى ۇيقىعا شومىپ جاتتى. تاڭۋلى جارالى قولى كەۋدەسىنە سالىنعان؛ دۋدىراپ جاستىقتا جاتقان ۇزىن شاشى كومگەن ەكىنشى قولى باسىنىڭ استىندا قالىپتى.
قادىرمەندى جەنتلمەن قولىمەن جاپقىشتى ۇستاپ تۇرىپ، ءبىر مينۋتتاي بالاعا ءۇنسىز كوز تاستادى. ول ناۋقاستى باقىلاپ تۇرعان كەزدە، جاس لەدي جايلاپ باسىن، ونىڭ جانىنان وتە شىقتى دا، كەرەۋەتتىڭ جانىنداعى ورىندىققا وتىرا كەتىپ، وليۆەردىڭ بەتىنە تۇسكەن شاشىن كەرى قايىردى. ەڭكەيگەن قىزدىڭ كوز جاسى بالانىڭ ماڭدايىنا تامىپ كەتتى.
الگى بەلگىلەر بالا ءوزى ەشقاشان بىلمەگەن ماحاببات پەن مەيىرىم اڭساۋىن وياتقانداي ۇيىقتاپ جاتقان وليۆەر جىميا قوزعالاقتاپ قويدى. سۇيكىمدى اۋەن، مۇلگىگەن تىنىشتىقتاعى سۋ سىلدىرى، گۇل ءيىسى نەمەسە تانىس سوزدەر كەيدە تاپ وسىلايشا كەنەتتەن ومىردە ەشبىر بولماعان بۇلدىر جايدى ەسكە تۇسىرەدى. — بۇرىندا باستان وتكەن بۇدان گورى باقىتتىراق كەزى تۋرالى قاسقاققانداي ساتتەگى ويمەن ويانىپ كەتكەن بۇل ەسكە ءتۇسىرۋ كۇرسىنگەندەي لەزدە جوق بولادى — سوڭىنان بۇل ەسكە ءتۇسىرۋدى ساناڭدى قانشاما قيناعانمەن قايتىپ اكەلە المايسىڭ.
— مۇنىسى نەسى؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى قارتاڭ لەدي. — مىنا سورلى بالانىڭ قاراقشىلاردىڭ قولعاناتى بولۋى ءتىپتى دە مۇمكىن ەمەس.
— جاماندىق كەز كەلگەن عيباداتحانادان دا ورىن تەبەدى، — دەپ كۇرسىنە سويلەدى دوكتور، توسەكجاپقىشتى قويا بەرىپ. — سىرتقى ادەمى قابىعى بۇنىڭ دا سونداي سۇمدىعىن جاسىرىپ تۇرماسىنا كىم كەپىل؟
— دەگەنمەن، تاپ مۇنداي ءجاسوسپىرىم شاقتا؟.. — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى روز.
— قىمباتتى جاس لەدي، — دەدى دارىگەر باسىن وكىنە شايقاپ، — قىلمىس دەگەن دە ءولىم ءتارىزدى ءوز قۇرىعىن تەك قارتتار مەن قاۋساعاندارعا عانا تاستامايدى. تىم جاس، ادەمى جانداردىڭ دا بۇعان كىنالى بوپ جاتاتىندارى سيرەك قۇبىلىس ەمەس.
— ءبىراق دەگەنمەن... شىنىمەن-اق وسى ءبىر ءالجۋاز بالا ءوز ەركىمەن الگى وڭباعانداردىڭ جەتەگىندە ءجۇردى دەمەكسىز بە؟ — دەپ سۇرادى روز.
دارىگەر مۇنىڭ ابدەن مۇمكىن ەكەندىگىن اڭعارتقىسى كەلگەندەي باسىن شايقادى، ەندى ولار ناۋقاستىڭ مازاسىن الماۋىن ەسكەرتىپ، بۇلاردى كورشى بولمەگە باستاپ كەتتى.
— ءبىراق ول ءتىپتى بۇزىلعان كۇندە دە، — دەپ ءسوزىن جالعادى روز، — ونىڭ قانداي جاس ەكەنىن ويلاڭىزشى. مۇمكىن ول انالىق مەيىرىم، ءۇي-ىشىنىڭ جىلىلىعى دەگەندى ەشقاشان بىلمەگەن دە شىعار: مۇمكىن جامان قارىم-قاتىناس، ۇرىپ-سوعۋ مەن اشتىق ءوزىن قىلمىسقا يتەرمەلەگەندەرمەن تابىسۋعا ءماجبۇر ەتكەن شىعار... تاتە، قىمباتتى تاتە، قۇداي ءۇشىن، سورلى بالانى تۇزەلۋگە سوڭعى ۇمىتىنەن ايىراتىن تۇرمەگە جىبەرمەس بۇرىن وسىنى ويلاڭىزشى! و، ءسىز مەنى جاقسى كەرەسىز، ءسىزدىڭ قايىرىمدىلىعىڭىز بەن قامقورلىعىڭىزدىڭ ارقاسىندا عانا مەن جەتىمدىكتى بىلگەم جوق ونى ءسىز بىلەسىز، ءبىراق مەنىڭ دە تاپ وسى سورلى بالا سياقتى دارمەنسىز، قورعانسىز قالۋىم مۇمكىن ەدى عوي! ازىرگە كەش بولماي تۇرعاندا، مەيىرىم ەتە كورىڭىز وعان.
— قىمباتتىم، — دەدى قارتاڭ ايەل، جىلاپ قويا بەرگەن قىزدى كوكىرەگىنە باسىپ، — مەن ونىڭ ءبىر تال شاشىنا دا تيىسەر مە ەكەنمىن؟
— و، جوق، جوق، — دەپ قىزۋلانا داۋىستادى روز.
— ارينە، جوق، — دەپ قوستادى قارتاڭ لەدي. — مەنىڭ عۇمىرىم اۋىپ بارادى، مەيىرىمدىلىككە جولىعام با دەگەن ۇمىتپەن جۇرتقا دا قايىرىمدىلىق ىستەۋگە تىرىسام... ونى قۇتقارۋ ءۇشىن مەنىڭ نە ىستەۋىم كەرەك، سەر؟
— ويلانۋعا مۇرسات بەرىڭىز، سۋدارىنيا، — دەدى دارىگەر، — ويلانۋعا مۇرسات بەرىڭىز...
ميستەر لوسبەرن قولدارىن قالتاسىنا سالىپ، بولمەنى ىلگەرى-كەيىن كەزىپ كەتتى، ءالسىن-السىن توقتاپ، اياعىنىڭ ۇشىنان كوتەرىلىپ قويادى، قاباعىن ءتۇيىپ العان. بىرنەشە مارتە «تاپتىم»، دەپ جانە «جوق، بۇلاي ەمەس!» دەپ ايقايلاپ جىبەرەدى دە قاباعىن ءتۇيىپ الىپ، قايتا بولمە كەزىپ كەتەدى، اقىرى توقتادى دا، بىلاي دەدى:
— ەگەر ماعان سىزدەر دجايلس پەن بريتلس بالانى ازداپ قورقىتىپ الۋعا كەڭشىلىك ەتسەڭىزدەر، مەن بۇل ءىستى اتقارا الاتىن سياقتىمىن. دجايلس سەنىمدى ادام، ەجەلگى قىزمەتكەر ەكەنىن دە بىلەمىن، ءبىراق ءسىزدىڭ ونىمەن اراقاتىناستى رەتكە كەلتىرىپ الاتىن مىڭداعان مۇكىندىكتەرىڭىز بار، ءتىپتى مەرگەندىگى ءۇشىن سىيلىق تا بەرىپ جىبەرۋگە بولادى. ءسىز بۇعان قارسى ەمەسسىز بە؟
— ەگەر بالانى قۇتقارۋدىڭ باسقاداي امالى جوق بولسا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس مەيلي.
— باسقاداي ەشبىر امالى جوق، — دەدى دوكتور. — ەشقانداي دا. مەنىڭ سوزىمە سەنۋىڭىزگە بولادى.
— مۇنداي جاعدايدا تاتەي سىزگە شەكسىز بيلىك بەرەدى، دەدى روز كوز جاسى ارالاس جىميىپ. — ءبىراق، وتىنەمىن سىزدەن، بۇل بايعۇستارعا قاجەتتەن تىس قاتالدىق جاساي كورمەڭىز.
— ميسس روز، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دارىگەر، — بۇگىن وزىڭىزدەن باسقانىڭ ءبارى تاس جۇرەك بوپ كەتتى دەيسىز عوي دەيمىن. ءوسىپ كەلە جاتقان ەركەك جىنىستىلار ءۇشىن، ءسىزدىڭ اياۋشىلىق ەتۋىڭىزدى سۇرايتىن العاشقى ءجاسوسپىرىم ءسىزدى تاپ وسىنداي سەزىمتال، جۇرەگى جۇمساق كۇيىڭىزدە كەزدەستىرەر دەپ ۇمىتتەنەم. جانە بۇگىنگى ءساتى ءتۇسىپ تۇرعان جاعدايدى دەرەۋ پايدالانىپ قالاتىن جاس جىگىت بولۋعا دا زاۋقىم سوعىپ تۇر.
— بريتلس سورلى قانداي بولسا، ءسىز دە تاپ سونداي ساقالدى ءسابيسىز، — دەدى قىزارىپ كەتكەن روز.
— نەسى بار، — دەپ راحاتتانا كۇلدى دوكتور، — بۇل دا پالەندەي قيىن ەمەس. دەگەنمەن بالاعا قايتا ورالايىق. بىزگە ءوز كەلىسىمىمىزدىڭ نەگىزگى بۋىنىن تالقىلاۋ كەرەك. ول ءبىر ساعاتتان كەيىن ويانار دەپ ويلايمىن. اندا، تومەندە تۇرعان توپاس كونستەبلگە بالانىڭ مازاسىن الۋعا، ومىرىنە ءقاۋىپ تونبەس ءۇشىن اڭگىمەلەسۋگە دە بولمايدى دەگەم، ايتسە دە ونىڭ ومىرىنە قاتەر توندىرمەي-اق ءبىز اڭگىمەلەسە الارمىز دەيمىن. مەن مىنانداي شارت قويماقپىن: مەن ونى سىزدەردىڭ كوز الدارىڭىزدا اڭگىمەگە تارتام، ەگەر وسى سوزدەردىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ ابدەن بۇزىلعاندىعىنا ءبىزدىڭ كوزىمىز جەتسە (ال بۇل تىپتەن مۇمكىن نارسە)، بالا ءوز تاعدىرىنان تارتاتىن بولادى، — سايىپ كەلگەندە، مەن بۇعان ودان ءارى ارالاسپايمىن.
— و، جوق، تاتەي، — دەدى روز جالىنىشپەن.
— و، ءيا، تاتەي، — دەدى ءسوزىن ءبولىپ دوكتور. — كەلىستىك قوي.
— ونىڭ شەكتەن شىققان وڭباعان بولۋى مۇمكىن ەمەس، — دەدى روز. — بۇل ويعا سىيمايدى.
— تاماشا! — دەدى دوكتور. — ياعني، مەنىڭ ۇسىنىسىمدى قابىلداۋعا ابدەن نەگىز بار دەگەن ءسوز.
اقىرى شارت جاسالدى، ەكى جاق تا وليۆەردىڭ ويانۋىن شىدامسىزدانا كۇتتى.
ەكى لەديدىڭ شىدامىن سىناۋعا ميستەر لوسبەرننىڭ ايتقانىنان دا گورى ۇزاقتاۋ ۋاقىت قاجەت بولدى، ويتكەنى، ساعات سوڭىنان ساعات ءوتىپ جاتسا دا، وليۆەر ءالى دە قاتتى ۇيقى قۇشاعىندا ەدى. اقىرى قايىرقوم دارىگەر كەلىپ، وليۆەر سويلەۋگە بولارلىقتاي دارەجەدە كۇش جينادى دەگەن حابار اكەلگەندە كەش بولىپ قالعان. دارىگەردىڭ سوزىنە داراراندا بالا اسا ناۋقاس جانە قان كوپ كەتكەندىكتەن السىرەپ قالعان، ءبىراق بىردەڭە ايتۋعا اسا ءزارۋ ەكەن دە، دارىگەر ونى تاڭعا دەيىن مازالاماي-اق قويىڭدار دەمەي ويىنداعىسىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەرىپتى؛ ايتپەسە ول تاڭەرتەڭ ءبىراق تىلدەسپەكشى ەكەن.
اڭگىمە ۇزاققا سوزىلدى. پالەندەي كۇردەلى ەمەس ءوز ءومىر تاريحىن وليۆەر بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن قالدىرماي باياندادى، تەك ناۋقاس پەن ءالىنىڭ ابدەن قۇرىعاندىعى عانا ءالسىن-السىن بوگەلىپ قالۋعا ءماجبۇر ەتتى. قاتىگەز جاندار دۋشار ەتكەن باسىنان كەشكەن سانقيلى تاۋقىمەتتى تىلگە تيەك ەتكەن اۋرۋ بالانىڭ ءالسىز داۋسى قاراڭعىلانعان بولمە ىشىندە مۇڭ شەرتكەندەي.
بۇل كەشتە وليۆەردىڭ جاستىعىن مەيىرىمدى قولدار جوندەدى، سۇلۋلىق پەن قايىرىمدىلىق ول ۇيىقتاپ جاتقاندا كىرپىك ىلمەي كۇزەتتە تۇردى. بالانىڭ جانى جاي، ءارى باقىتتى ەدى، وسى كۇيى ءولىپ كەتۋگە دە بەيىم بولاتىن.
وليۆەرمەن بولعان ايرىقشا ءماندى اڭگىمە اياقتالىپ، بالا قايتادان ۇيقىعا باس قويعان شاقتا، دوكتور كوزىن ءسۇرتتى، ءارى سونىمەن بىرگە السىزدىگى ءۇشىن انالاردى سوگىپ، ميستەر دجايلسقا قارسى ارەكەت جاساۋ ءۇشىن تومەنگە ءتۇستى.
ۇلكەن بولمەلەردەن ەشكىمدى كەزىكتىرمەگەن سوڭ، ول مۇمكىن اس ۇيدەن جولىقتىرارمىن دەپ ويلادى، ءسويتىپ اس ۇيگە بەتتەگەن.
مۇندا، ءۇي-ىشى پارلامەنتىنىڭ تومەنگى پالاتاسىنا قىزمەتشى ايەلدەر، ميستەر بريتلس، ميستەر دجايلس، قالايىشى (كورسەتكەن قىزمەتى ءۇشىن بۇگىنگى كۇننىڭ اقىرىنا دەيىن اس ىشۋگە شاقىرىلعان) جانە كونستەبل جينالىپتى. سوڭعى جەنتلمەن قولىنا اباجاداي جەزل ۇستاعان، باسى قازانداي، بەت-پىشىنى ءىرى جانە ۇلكەن اياق كيىمى بار ونىڭ ءتۇرى بەلگىلى مولشەردە ەليا ىشكەن كىسىنىكىندەي ەدى، شىندىعىندا دا سولاي بولاتىن.
تالقىلاۋدىڭ تاقىرىبى ءالى دە وتكەن تۇندەگى وقيعا ەدى، دوكتور كىرىپ كەلگەندە، ميستەر دجايلس ءوز رۋحى تۋراسىندا داۋىلدەپ جاتقان-دى؛ قولىنا ءبىر كرۋجكا ەليا ۇستاعان ميستەر بريتلس باستىعىنىڭ اۋزىنان ءاربىر ءسوزى شىعىپ ۇلگەرگەنشە قوستاپ قويادى.
— تۇرماي-اق قويىڭىزدار، — دەدى دوكتور قولىن سىلتەپ قويىپ.
— راحمەت سىزگە، سەر، — دەدى ميستەر دجايلس. — قوجايىن بىزگە ەليا بەرۋگە جارلىق ەتتى، سەر، ال مەن ءوز بولمەمە بارۋعا تيتتەي دە كوڭىلىم سوقپاي، مىنالاردىڭ قاستارىندا وتىرا تۇرعىم كەلگەنى، ەندى، مىنە، وسىلارمەن بىرگە ءىشىپ وتىرمىن.
الدىمەن بريتلس، سوڭىنان قالعان لەدي مەن جەنتلمەندەر ميستەر دجايلستىڭ وزدەرىنە ىستەگەن كىشىپەيىلدىگىنە كوڭىلدەرى تويعاندىعىن سىبىرلاي ءبىلدىرىسىپ جاتتى. قامقورسىعان پىشىنمەن توڭىرەگىن شولىپ وتكەن ميستەر دجايلس بۇلار وزدەرىن دۇرىس ۇستاسا ءوزىنىڭ كەتىپ قالمايتىندىعىن بىلدىرگىسى كەلگەندەي ەدى.
— ءقازىر ناۋقاس ءوزىن قالاي سەزىنۋدە، سەر؟ — دەپ سۇرادى دجايلس.
— پالەندەي جاقسى ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى دارىگەر. — ءسىز قيىن جاعدايعا تاپ بولدىڭىز با دەپ قورقامىن، ميستەر دجايلس.
— ءسىز ونى، — دەپ تۇلا بويى ءدىر ەتىپ، ءسوزىن باستادى ميستەر دجايلس، — ءولىپ قالادى دەپ ايتقالى تۇرعان جوق شىعارسىز دەپ ۇمىتتەنەمىن، سەر؟ ەگەر مەن ءوزىم سولاي ويلاسام وندا ادا-كۇدە تىنىشتىقتان ايرىلار ەم. بىردە ءبىر بالانى قۇرتۋعا مەن ءوز كەلىسىمىمدى بەرمەس ەدىم — ءتىپتى مىنا ءبريتلستى دە» — بۇكىل گرافتىقتاعى بارلىق اسحانانىڭ كۇمىس مۇلكى ءۇشىن دە مۇندايعا بارماس ەدىم، سەر.
ماسەلە وندا ەمەس... — دەپ قۇپيالاي سويلەدى دارىگەر. — ميستەر دجايلس، ءسىز پروتەستانتسىز با؟
— ءيا، سولاي دەپ ۇمىتتەنەمىن، سەر، — دەپ تۇتىعا سويلەدى ميستەر دجايلس.
— ال ءسىز كىمسىز، جاس جىگىت؟ — دەپ سۇرادى دارىگەر بريتلسكە شۇعىل بۇرىلىپ.
— قۇداي قۋات بەرسىن، سەر، — دەدى بريتلس ءدىر ەتىپ. — مەن... مەن دە تاپ ميستەر دجايلس سياقتىمىن، سەر.
— ولاي بولسا، — دەپ ءسوزىن جالعادى دارىگەر، — ەكەۋىڭىزدە جاۋاپ بەرىڭىز، ەكەۋىڭىز دە: اناۋ جوعارىدا جاتقان بالا وتكەن تۇندە تەرەزەدەن تۇسكەننىڭ قاق ءوزى دەپ انت-سۋ ىشۋگە دايارسىزدار ما؟ جاۋاپ بەرىڭىزدەر؟ ال؟ ءبىز سىزدەردى تىڭداپ تۇرمىز.
دۇنيەدەگى ەڭ اقكوڭىل ادام دەپ سانالاتىننىڭ ءبىرى دوكتور الگى ساۋالدى اشۋلى ۇنمەن قويعاندىعى سونشا، ەليادان جەلىگىپ، باستارى اينالعان دجايلس پەن بريتلس بىر-بىرىنە قاراپ توبەدەن ۇرعانداي تۇرىپ قالدى.
— قۇلاعىڭىزدى سالىڭىز، كونستەبل، — دەدى دارىگەر،سۇق ساۋساعىن شوشايتا، الگى قۇرمەتتى جەنتلمەننىڭ كورىپكەلگىشتىگىن ومىرگە الىپ كەلۋ ءۇشىن كەڭسىرىگىنەن شەرتىپ. — ءقازىر بىردەڭەلەر ءمالىم بولۋعا ءتيىس.
كونستەبل قانشالىق شاماسى كەلسە، سونشالىق تەرەڭ ويعا كەتكەن الپەت تانىتىپ، كاميننىڭ بۇرىشىندا بوسقا تۇرعان قىزمەت جەزلىن الدى.
— كورىپ تۇرعانىڭىزداي، ماسەلە كىسىنىڭ جەكە باسىن انىقتاۋ تۇرعىسىندا، — دەدى دوكتور.
— دۇرىس ايتاسىز، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى اسىعا-ۇسىگە ءىشىپ جىبەرگەن ەليا تاماعىن جىبىرلاتىپ، بۋلىعا جوتەلگەن كونستەبل.
— ۇيگە ۇرى تۇسەدى، — دەپ ءسوزىن جالعادى دوكتور، — ءسويتىپ ەكى ادام قاراڭعىدا دۇربەلەڭدە مىلتىق ءدارىسى ءتۇتىنىنىڭ اراسىنان شالا-شارپى الدەبىر بالانى كورەدى. تاڭەرتەڭىنە وسى ۇيگە ءبىر بالا كەلەدى، ونىڭ قولى تاڭۋلى بولۋى سەبەپتى عانا مىنا ادامدار ونى باس سالىپ ۇستايدى، سول ارقىلى ومىرىنە دە ءقاۋىپ توندىرەدى، — ءسويتىپ، ونى ۇرى دەپ انت-سۋ ىشەدى. بۇدان تۋاتىن سۇراق، الگى ادامداردىڭ قىلىعى اقتاۋعا تۇرارلىق پا، ەگەر اقتاۋعا تۇرارلىق بولماسا، بۇلار وزدەرىن قانداي جاعدايعا دۋشار ەتىپ وتىر؟
كونستەبل تەرەڭ ماعىنامەن باسىن يزەدى. ول ەگەر بۇل زاڭدى ارەكەت بولماسا، وندا نەمەنە ەكەنىن بىلگىسى كەلەتىندىگىن ايتتى.
— مەن سىزدەردەن تاعى دا سۇراپ تۇرمىن، — دەدى دوكتور داۋىسى كۇندەي كۇركىرەپ. — سىزدەر مىناۋ سول بالا دەپ سالتاناتتى تۇردە انت بەرە الاسىزدار ما؟
بريتلس شاراسىز پىشىنمەن دجايلسكە، ميستەر دجايلس شاراسىزدانا بريتلسكە قاراعان؛ كونستەبل جاۋاپتى دۇرىسىراق ەستۋ ءۇشىن قۇلاعىن قولىمەن كولەگەيلەدى، ەكى ايەل مەن قالايشى دا جاقسى ۇعىنۋ ءۇشىن العا قاراي ەڭكەيگەن، دارىگەر توڭىرەگىنە ءجىتى كوز توقتاتقان، كەنەت قاقپا سىرتىنان قوڭىراۋ ءۇنى مەن دوڭعالاقتىڭ تارسىلى ەستىلدى.
— بۇلار پوليسيا تىڭشىلارى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى بريتلس، شاماسى ۇلكەن جەڭىلدىك سەزىنسە كەرەك.
— نە دەيسىز؟ — دارىگەردىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى، ونىڭ دا قۇتى قاشىپ كەتكەندەي.
— ءبوۋ-ستريتتىڭ اگەنتتەرى، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى بريتلس، شىراقتى الا بەرىپ. — ءبىز ميستەر دجايلس ەكەۋىمىز بۇگىن تاڭەرتەڭ سولارعا كىسى جىبەرىپ ەدىك.
— جىبەردىڭىزدەر مە، مىنە قالاي! قارعىس اتسىن سىزدەردىڭ... سىزدەردىڭ ازەر جۇرەتىن كۇيمەلەرىڭىزدى! — دەدى دوكتور اس ۇيدەن شىعا بەرىپ.
XXXI تاراۋ
قيىن جاعداي جايىندا باياندايدى
— ونداعى كىم؟ — دەپ سۇرادى ەسىكتىڭ شىعىرشىعىن شىعارماستان ەسىكتى ءسال عانا اشىپ قاراعان بريتلس، قولىمەن شىراقتى كولەگەيلەپ.
— اشىڭىز ەسىكتى، — دەدى سىرتتا تۇرعان ادام. — بۇلار وزدەرىڭىز كىسى جىبەرگەن ءبوۋستريتتىڭ اگەنتتەرى.
وسى جاۋاپتان كوڭىلى ابدەن ورنىققان بريتلس ەسىكتى شالقاسىنان اشىپ تاستاپ، قارسى الدىنان مىعىم دەنەلى پالتو كيگەن كىسىنى كوردى. ول وزگە ەشتەڭە دەمەستەن بەينە ءوزى وسىندا تۇراتىن جانداي قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان اياعىن ءسۇرتىپ جاتتى.
— قانەكي، جاس جىگىت، مەنىڭ سەرىگىمنىڭ ورنىنا بىرەۋدى جىبەرە قويىڭىزشى، — دەدى اگەنت. — ول اربانىڭ جانىندا اتتارعا قاراپ تۇرسىن. سىزدەردە سونى بەس-ون مينۋت قويا تۇراتىن كۇيمە ساراي بار ما؟
بريتلس قاناعاتتاندىرارلىق جاۋاپ بەرىپ، قورانى كورسەتكەن سوڭ، مىعىم كىسى قاقپاعا قايتا ورالىپ، سەرىگىنە اربانى قوراعا قويۋىنا كومەكتەستى، بۇل ۋاقىتتا بريتلس بۇلارعا جارىق قىلىپ تۇرعان. شارۋالارىن ءبىتىرىپ، ۇيگە بەتتەگەن بۇلار قوناق بولمەگە كىرىپ، پالتولارى مەن شلياپالارىن شەشىستى.
ەسىكتى قاققان ادام شىمىر دەنەلى، جاسى ەلۋلەردەگى، ورتا بويلى، قىسقا قىرىقتىرعان جىلتىر قارا شاشتى، جاق ساقالدى، دوڭگەلەك ءجۇزدى، وتكىر كوزدى كىسى ەكەن. ەكىنشىسى شيكىل سارى، سۇيەكتى كەلگەن، قونىشى قايىرىلعان ەتىك كيگەن، ءوڭسىز، ۇشكىر مۇرىندى بىرەۋ.
— قوجايىندارىڭىزعا بلەتەرس پەن دافف كەلدى دەپ بايانداڭىزدار! — دەدى شىمىر دەنەلى كىسى، شاشىن سيپاپ، ستولعا ەكى بۇعاۋدى قويا بەرىپ. — ءا، قايىرلى كەش، سۋدار! سىزگە وڭاشادا بىرەر ءسوز ايتۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
بۇل سوزدەر بولمەگە كىرە بەرگەن ميستەر لوسبەرنگە ايتىلعان ەدى، ول بريتلسكە شىعا تۇر دەگەندەي بەلگى بەردى دە، ەكى لەديدى كىرگىزىپ ەسىكتى جاۋىپ الدى.
— ءۇيدىڭ نەسى مىنا كىسى، — دەدى ميستەر لوسبەرن ميسسيس مەيليدى كورسەتىپ.
ميستەر بلەتەرس ءيىلىپ قويدى. وتىرۋعا ۇرىقسات ەتىلگەن سوڭ شلياپاسىن ەدەنگە قويىپ جايعاسا كەتتى دە، داففقا دا وتىرۋعا بەلگى بەردى. الگى جەنتلمەن مۇنداي ورتاعا ادەتتەنبەگەندىكپەن بە، الدە ءوزىن ەركىن ۇستاي الماعاندىقتان با، ءبىرقىدىرۋ ارتىق قيمىل جاساعان سوڭ وتىرا بەرىپ، تاياعىنىڭ سابىن اۋزىنا سۇعىپ الدى.
— ەندى الگى توناۋمەن اينالىسايىق، سۋدار، — دەدى بلەتەرس. — ماسەلەنىڭ ءمان-جايى قالاي؟
شامالى ۋاقىت ۇتقىسى كەلگەن ميستەر لوسبەرن ول جايىندا توتەنشە تاپتىشتەپ، كوپتەگەن اۋىتقۋلارمەن ايتىپ بەردى. اسقان قىراعىلىق ءتۇر تانىتقان بلەتەرس پەن دافف مىرزا اندا-ساندا بىر-بىرىنە باس يزەسىپ قويىسىپ وتىرىستى.
— ارينە، وقيعانىڭ بولعان ورنىن كورمەي كەسىمدى ەشتەڭە ايتا المايمىن، — دەدى بلەتەرس، — ءبىراق قازىرگى مەنىڭ پىكىرىم — جانە مەن وسى توڭىرەكتە ءوز بايلامىمدى بىلدىرۋگە ءازىرمىن، — مەنىڭ پىكىرىم، بۇل الدەقانداي قارابانىردىڭ ءىسى ەمەس. سولاي عوي، دافف؟
— ارينە، — دەدى دافف.
— ەگەر بۇل ءسوزىڭىزدى مىنا حانىمدارعا اۋدارار بولساق، مەنىڭ تۇسىنىگىمشە، بۇل دەريەۆنيا تۇرعىنىنىڭ ارەكەتى ەمەس دەمەكسىز عوي؟ — دەپ جىميا ساۋال قويدى ميستەر لوسبەرن.
— تاپ سولاي، سۋدار،— دەپ جاۋاپ قاتتى بلەتەرس. — توناۋ جونىندە باسقاداي ەش مالىمەت جوق پا؟
— ەشقانداي، — دەدى دوكتور.
— ال قىزمەتشىلەر الدە ءبىر بالا تۋراسىندا بىردەڭە دەسىن ءجۇر عوي؟ — دەپ سۇرادى بلەتەرس.
— انشەيىن نارسە، — دەدى دوكتور. — ولەردەي قورىققان قىزمەتشىلەردىڭ ءبىرىنىڭ ساپاسىنا الگى قاراقشىلارعا بالانىڭ دا قاتىسى بار دەگەن وي ءسىڭىپ قالىپتى. ءبىراق ول ءسوز ەتۋگە تۇرمايتىن بوس مىلجىڭ.
— ولاي بولعان كۇندە مۇنىڭ اقتى-قاراسىن ايىرۋ قيىن ەمەس، — دەدى دافف.
— ول دۇرىس ايتادى، — دەپ قوستادى باسىن ماقۇلداي يزەگەن بلەتەرس، بۇعاۋلارمەن ويىنشىقتاي نەمقۇرايلى ويناپ تۇرىپ.
— ول بالا كىم ءوزى؟ ءوزى تۋرالى نە ايتادى؟ قايدان كەلگەن؟ اسپاننان تۇسە قالعان جوق قوي، سۋدار!
— ارينە، جوق، — دەدى دوكتور، ەكى لەديگە دە ابىگەرلەنە كوز تاستاپ. — ونىڭ بۇتكىل ءومىر تاريحى ماعان ءمالىم، بۇل تۋراسىندا ءبىز سوڭىنان سويلەسەرمىز. الدىمەن سىزدەر ۇرىلار ۇيگە كىرۋگە ارەكەت جاساعان جەردى كورگىلەرىڭىز كەلەتىن بولار دەپ ويلايمىن؟
— ارينە، — دەپ ءىلىپ اكەتتى ميستەر بلەتەرس. — الدىمەن ءبىزدىڭ سول جەردى كورگەنىمىز دۇرىس بولار، قىزمەتشىلەردى سونسوڭ تەرگەرمىز. ءىستى سولاي جۇرگىزەدى.
جارىق اكەلىندى، ءسويتىپ بلەتەرس پەن دافف مىرزالار جەرگىلىكتى كونستەبل، بريتلس، دجايلس جانە قىسقاسىن ايتقاندا قالعان بارلىقتارىنىڭ ىلەسۋىمەن ءدالىزدىڭ شەتىندەگى كىشكەنە بولمەگە كەلىپ كىرىپ، تەرەزەدەن قارادى، وسىدان كەيىپ شالشىق ارقىلى ءۇيدى اينالىپ ءوتىپ تەرەزەگە ءۇڭىلدى، سونان سوڭ قاقپاقتاردى قاراۋى ءۇشىن ولارعا شىراق اكەپ بەردى؛ ءىزدى قاراۋ ءۇشىن فونار اكەلىندى، ال سونان سوڭ بۇتالاردى ءتىنتۋ ءۇشىن ايىر اكەلىندى. بارلىق تاماشالاۋشىلاردى ايران-اسىر قالدىرعان بۇل ءىستى تامامداعان سوڭ، ولار قايتا ۇيگە كىردى، وسى ارادا دجايلس پەن بريتلس وزدەرىنىڭ وتكەن تۇندە باستارىنان كەشكەن مەلودرامالىق تاريحتارىن ايتىپ بەرۋلەرى ءتيىس ەدى، ولار ونى ءبىر-بىرىنىڭ ءسوزىن تەرىسكە شىعارىپ، بەس-التى مارتە قايتالاپ شىقتى. وسىلايشا تابىسقا جەتكەن بريتلس پەن دافف بارلىعىن بولمەدەن شىعارىپ جىبەردى دە، اسا قۇپيا دا سالتاناتتى كەڭەس قۇردى، مۇنىمەن سالىستىرعاندا مەديسيناداعى اسا قيىن جاعدايدى تالداعان ۇلى دارىگەرلەردىڭ كونسيليۋمى بالانىڭ ەرمەگى بوپ كورىنەر ەدى.
بۇل ۋاقىتتا قاتتى تىنىشسىزدانعان دوكتور كورشى بولمەدە ەرسىلى-قارسىلى كەزىپ ءجۇر ەدى، ال ميسسيس مەيلي مەن روز وعان ابىگەرلەنە قاراستى.
— ادال ءسوزىم، — دەدى بولمەنى سانسىز مارتە كەزىپ شىعىپ، اقىرى توقتاعان ول، — نە ىستەرىمدى دە بىلمەيمىن، ءتىپتى.
— ەگەر، — دەدى روز، — مىنا ادامدارعا سورلى بالانىڭ ءومىر تاريحىن ايتىپ بەرسە، ونى اقتاۋ ءۇشىن بۇل جەتكىلىكتى بولاتىن شىعار.
— كۇمانىم بار، قىمباتتى جاس لەديىم مەنىڭ، — باسىن شايقاپ، قارسىلىق ءبىلدىردى دوكتور. — بۇل جاي ولارعا دا، جوعارى لاۋازىم يەلەرى ءادىل سوت قىزمەتكەرلەرىنىڭ كوزىنە دە ونى اقتاي المايدى. اقىر اياعىندا بۇل كىم ءوزى؟ — دەيدى ولار. — قاشقىن! ەگەر ناقتى اقىلدىڭ دالەلدەرى مەن قيسىنى تۇرعىسىنان قاراساق، ونىڭ ءومىر تاريحى شىندىققا جاناسپايدى.
— دەگەنمەن ءسىز وعان سەنەسىز عوي، — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى روز.
— تاڭقالارلىق نارسە، ءبىراق مەن انامىن، مۇمكىن، مەن كارى اقىماق شىعارمىن، — دەپ جاۋاپ بەردى دوكتور. — ايتسە دە مۇنداي اڭگىمە تاجىريبەلى پوليسيا شەنەۋنىگىنىڭ قۇلاعىنا كىرمەيدى دەپ ەسەپتەيمىن.
— نەگە، — دەپ سۇرادى روز.
— سەبەبى ول، مەنىڭ ادەمى تەرگەۋشىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دوكتور، — ولاردىڭ كوزقاراسىنشا بۇل وقيعادا بۇلدىر تۇستار كوپ: بالا ءوزى تۋرالى پايدالى بىردە-بىر فاكت ايتا الماي تەك جامان اسەر قالدىراتىن دالەلدەردى عانا كەلتىرەدى. قارعىس اتسىن بۇلاردى! ولار نەگە جانە نەلىكتەن ەكەنىن عانا بىلگىلەرى كەلەدى، ءبىر سوزگە دە سەنبەيدى. بايقاسىزدار ما، ونىڭ ءوز ايتۋىنا قاراعاندا، ول بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا ۇرىلار توبىندا بولعان، الدەبىر جەنتلمەننىڭ قالتاسىن تازالادى دەگەن ايىپپەن ونى پوليسەيلىك باسقارماعا جونەلتكەن؛ الگى جەنتلمەننىڭ ۇيىنەن مۇنى كۇشپەن ءوزى سۋرەتتەپ تە، كورسەتىپ تە بەرە المايتىن ءتىپتى تيتتەي دە ماعلۇماتى جوق ءبىر جەرگە الىپ بارعان. مۇنى ءوزى قالاسىن، قالاماسىن ءبىراز قاتتى بايلانىستا بولعان بىرەۋلەر چەرتسيگە الىپ كەلەدى دە، ءۇيدى توناۋ ءۇشىن تەرەزەدەن كىرگىزىپ جىبەرەدى، سونان سوڭ ودان بارلىق كۇنانى سىپىرىپ تاستايتىن جاقسى نيەتپەن ءۇي تۇرعىندارىن اياقتارىنان تىك تۇرعىزۋعا ارەكەتتەنە بەرگەندە الگى ءماجنۇن تاپ بولا كەتىپ، مۇنى اتىپ جىبەرەدى. تاپ ءبىر بالانىڭ پايدالى ءىس جاساۋىنا ادەيى كەدەرگى جاساعانداي.
— ەندى سىزدەرگە ءبارى دە تۇسىنىكتى مە؟
— ارينە، تۇسىنىكتى، — دەپ جاۋاپ قايتاردى روز دوكتوردىڭ ورەكپىگەن سوزىنە جىميىپ، — ءبىراق دەگەنمەن دە وسىدان بەيشارا بالاعا كەسىرى تيەتىن ەشتەڭە كورە الماي وتىرمىن.
— ءيا، ارينە، ەشتەڭە جوق! — دەدى دوكتور. — سىزدەردىڭ جىنىستارىڭىزدىڭ وتكىر كوزىنە قۇداي راقىم بەرسىن. ولار تەك ماسەلەنىڭ ءبىر-اق جاعىن كورەدى، — نە جامانىن، نە جاقسىسىن، — جانە ءارقاشان دا العاش بايقاعاندارىن.
ءوزىنىڭ ومىردەن تۇيگەندەرىن وسىلايشا ايتىپ بەرگەن دوكتور قولىن قالتاسىنا سالىپ، بولمەنى تاعى كەزىپ كەتتى.
— وسى تۋراسىندا كوبىرەك ويلانعان سايىن، — دەپ ءسوزىن جالعادى دوكتور، — ەگەر مىنا ادامدارعا بالانىڭ شىنايى تاريحىن ايتساق، باسىمىزدىڭ سوعۇرلىم شاتىلاتىندىعىنا كوزىم جەتە تۇسەدى. ارينە، وعان سەنبەيدى. ال ەگەر ءتىپتى وعان زالالى تيمەگەن كۇننىڭ وزىندە، ونىڭ تاريحىن جاريا ەتۋ، ودان پايدا بولاتىن كۇدىك بالانى ازاپتان قۇتقارامىز دەگەن سىزدەردىڭ ىزگى نيەتتەرىڭىزگە سالقىنىن تيگىزبەي قويمايدى.
— ال ەندى نە ىستەسەك ەكەن؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى روز.
— قۇدايىم-اي، قۇدايىم-اي! ولار مىنالارعا نەسىنە كىسى جىبەردى ەكەن؟
— راس-اۋ، نەسىنە جىبەرگەن؟ — دەپ ميسسيس مەيليدىڭ دە داۋسى شىعىن كەتتى. — مەن ەشۋاقىتتا دا بۇلاردى مۇندا كىرگىزبەس ەم.
— مەن ءبىر عانا نارسەنى بىلەم، — دەدى اقىرى ميستەر لوسبەرن ءبىر بەرىك شەشىمگە كەلگەن ادامنىڭ كەيپىمەن وتىرىپ جاتىن، — قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەۋ كەرەك جانە باتىل كىرىسۋ كەرەك. ماقساتىمىز ىزگى، سول بىزگە اقتاۋشى بولسىن. بالادا بەزگەكتىڭ بارلىق بەلگىلەرى بار، جانە ول اڭگىمەلەسە الاتىنداي حالدە ەمەس: بىزگە قاجەتى دە وسى. ءبىز وسىدان پايدالى جاعىن قاراستىرۋىمىز كەرەك. ءىس جامانعا اينالسا، كىنا بىزدەن ەمەس... كىرىڭىز!
— ال، سۋدار، — دەپ ءسوزىن باستادى جولداسىمەن بىرگە كىرگەن بلەتەرس، ەسىكتى نىعىزداپ جاۋىپ، — مىناۋ دايارلانعان ءىس ەمەس.
— سايتان السىن! دايارلانعان ءىس دەگەنى نەمەنە تاعى؟ — دەپ شىدامسىزدانا سۇرادى دوكتور.
— دايارلانعان توناۋ دەپ، ميلەدي، — دەدى بلەتەرس ەكى لەديگە ولاردىڭ ناداندىعىنا جانى اشىعان، ال دوكتوردىڭ ناداندىعىنا قارنى اشقان كەيىپپەن، — ءبىز قىزمەتشىلەردىڭ ارالاسۋىمەن ىستەلگەن توناۋدى ايتامىز.
— بۇل ارادا ولاردان ەشكىم دە كۇدىكتەنگەن جوق، — دەدى ميسسيس مەيلي.
— ابدەن مۇمكىن، سۋدارىنيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى بلەتەرس، — ايتكەنمەن ولاردىڭ بۇعان ارالاسۋى مۇمكىن ەدى.
— ولارعا كۇدىك كەلمەگەندىكتەن دە مۇنىڭ بولۋى ابدەن مۇمكىن ەدى، — دەپ قوسىپ قويدى دافف.
— ءبىز بۇل قالالىقتاردىڭ جۇمىسى ەكەندىگىن انىقتادىق، — دەدى بلەتەرس بايانداماسىن جالعاستىرىپ. — تازا شارۋا.
— ءيا، ەپتى ىستەلگەن، — دەدى دافف داۋسىن ءسال شىعارىپ.
— ولار ەكەۋ ەكەن، — دەپ ءسوزىن جالعادى بلەتەرس، — ولارمەن بىرگە بالا دا بولعان. تەرەزەنىڭ كولەمىنە قاراعاندا بۇل انىق نارسە. ءبىزدىڭ سىزدەرگە بار ايتارىمىز ازىرگە وسى عانا. ەندى، سىزدەردىڭ رۇقساتتارىڭىزبەن، كەيىنگە قالدىرماستان، جوعارىدا جاتقان بالانى كورسەك پە دەيمىز.
— الدىمەن بۇل كىسىلەرگە تاماق جىبىتەتىن بىردەڭە ۇسىنساڭ قايتەدى، ميسسيس مەيلي، — دەدى دوكتور، باسىنا ءبىر تىڭ وي كەلگەندەي ونىڭ ءجۇزى جايناپ سالا بەرگەن.
— ءيا، ارينە! — دەپ قىزۋلانا داۋىستادى روز. — ەگەر قالاساڭىزدار، سىزدەردى ءقازىر-اق سىيلايدى.
— راحمەت سىزگە، ميسس، — دەدى بلەتەرس اۋزىن جەڭىمەن ءسۇرتىپ. — ءبىزدىڭ قىزمەتتىڭ ءوزى سونداي، تاماق قۇرعاپ كەتەدى. ءازىر تۇرعان بىردەڭە بولماسا، ميسس، ءبىز ءۇشىن اۋرە بولماڭىز.
— سىزدەر نەنى قالار ەدىڭىزدەر؟ — دەپ سۇرادى دوكتور لەديمەن بىرگە بۋفەتكە قاراي وتە بەرىپ.
— ەگەر سىزگە قيىن بولماسا، ءبىر تامشى سپيرت، سۋدار، — دەپ جاۋاپ قاتتى بلەتەرس. — لوندوننان شىققان جولدا ءبىز جاۋراپ قالدىق، سۋدارىنيا، ءسپيرتتىڭ وزگە دۇنيەنىڭ بارىنەن جاقسىراق جىلىتاتىنىن مەن بۇرىننان بايقاعام.
بۇل قىزىقتى جاڭالىق بۇعان ىقىلاسپەن قۇلاق تۇرگەن ميسسيس مەيليگە ايتىلعان ەدى. ازىرگە وسى اڭگىمە بولىپ جاتقاندا دوكتور بولمەدەن شىعىپ كەتتى.
— اح، — دەدى ميستەر بلەتەرس، ريۋمكانى سيراعىنان ۇستاماي، باس بارماعى مەن سۇق ساۋساعىنىڭ اراسىنان تۇبىنەن قىسقان كۇيى كوكىرەگىنە تاقاۋ اكەلىپ — ماعان، سۋدارىنيا، وسى جاسىما جەتكەنشە مۇنداي ىستەردىڭ تالايىن كورۋىمە تۋرا كەلدى.
— ەدمون توپتاعى سوقپاق جول ۇستىندەگى ەسىك بۇزىپ توناۋدى الساق تا بولار، ءا، بلەتەرس — دەپ ميستەر دافف ءوز ارىپتەسىنىڭ اۋزىنا ءسوز ساپ جىبەردى.
— ول وسى جەردەگى ىسكە قاتتى ۇقسايدى عوي، راس پا؟ — دەپ ءىلىپ اكەتتى ميستەر بلەتەرس. — بۇل سۇعاناق چيكۋيدتىڭ ءىسى بولاتىن.
— ءسىز ءارۋاقىتتا وسى ءىستى سوعان تاڭاسىز، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دافف. — ال مەن سىزگە ونى ىستەگەن ۇيكۇشىك پەت دەيمىن. مەنىڭ بۇل ىسكە قاتىناسىم قانداي بولسا، سۇعاناقتىكى دە سونداي.
— قويىڭىزشى، — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى ميستەر بلەتەرس. — مەن جاقسىراق بىلەم عوي. ال سول سۇعاناقتىڭ ءوزىن قالاي توناعانى ەسىڭىزدە مە؟ قىزىقتىڭ كوكەسى سول عوي. كەز كەلگەن روماننان قىزعىلىقتى.
— ول قالاي بولعان ءوزى؟ — دەپ سۇرادى روز، جاعىمسىز قوناقتاردىڭ جىبىگەن كوڭىلىن دەمەۋگە تىرىسىپ.
— مۇنداي ۇرلىقتى، ميسس، قاتال ايىپتار ادام تابىلا قويار ما ەكەن؟ — دەدى بلەتەرس، — الگى سۇعاناق چيكۋيد...
— سۇعاناق ياعني قۋ دەگەن ءسوز، سۋدارىنيا، — دەپ ءتۇسىندىردى دافف.
— حانىمدارعا بۇل ءسوز ارينە، تۇسىنىكتى عوي، سولاي ەمەس پە؟.. — دەدى بلەتەرس. — ءسىز ۇنەمى ءسوزىمدى بولە بەرەسىز، دوستىم... تاپ سول الگى سۇعاناق چيكۋيد بەتلبريدج جولىندا تراكتير ۇستايتىن، سول جەردە ونىڭ جاس جەنتلمەندەر قورازداردىڭ توبەلەسىن، يتتەردىڭ بورسىقتاردى تالاعانىن كورۋ ءۇشىن كىرەتىن تاعى باسقالارعا ارنالعان ۋراسى بولاتىن-دى ويىندار وتە قىزىقتى وتەتىن-دى.— مەن ءجيى كورەتىنمىن. بۇل ونىڭ ءازىر شايكاعا قوسىلماعان كەزى. ءبىر كۇنى تۇندە ونىڭ كەنەپ قاپشىققا سالعان ءۇش ءجۇز جيىرما جەتى گينەي اقشاسىن ۇرلاپ كەتتى؛ ءتۇن ىشىندە، ۇيىقتايتىن بولمەسىنەن كوزىن قارا ماتامەن تاڭعان ۇزىن بويلى بىرەۋ سىپىرىپ كەتكەن؛ الدىمەن كەرەۋەتتىڭ استىندا جاسىرىنىپ قالعان دا شارۋاسىن بىتىرگەن سوڭ، ەكىنشى قاباتتىڭ تەرەزەسىنەن قارعىپ كەتكەن. جانە ءبارىن وتە تەز تىندىرعان. ءبىراق سۇعاناق تا قاراپ قالماعان، شۋدان ويانىپ كەتكەن ول كەرەۋەتىنەن اتىپ تۇرىپ، انانىڭ سوڭىنان مىلتىعىنان باسىپ سالادى دا، كورشىلەرىنىڭ ءبارى ويانىپ كەتەدى. دەرەۋ سوڭىنان ءتۇسىپ ءىز كەسكەن ولار سۇعاناقتىڭ اناعان تيگىزگەنىن بايقايدى. انادايدان كورىنگەن قان تامعان ءىز قورشاۋعا دەيىن كەلىپ، سول ارادا جوعالىپ كەتەدى. قالاي دەگەنمەن دە اقشانى الىپ، ۇرى كەتتى، ال تراكتيردىڭ قوجاسى، سپيرت ساتۋعا حاقىسى بار ميستەر چپكۋيدتىڭ فاميلياسى باسقا دا بانكروتتاردىڭ ىشىندە «گازەتكە» ىلىكتى. سوندا اقشاسىنان ايرىلىپ ەڭسەسى تۇسكەن بەيشاراعا ارناپ جىلۋ جيناۋ قولعا الىنعان-دى. اناۋ بولسا ءۇش-تورت كۇن بويى كوشە كەزىپ، شاراسىزدىقتان شاشىن جۇلدى، ءبىراز ادام وزىنە-وزى قول جۇمساماسىن دەپ قورىقتى دا. بىردە ول اسىپ-ساسىپ، پوليسەيلىك سوتقا جۇگىرىپ كىرەدى دە، سوتپەن ەكەۋى جەكە اڭگىمەلەسىپ قالادى، ۇزاق اڭگىمەدەن كەيىن سوت قوڭىراۋ قاعىپ، وزىنە دجەم سپايەرستى (دجەم ازۋلى اگەنت بولاتىن) شاقىرىپ الىپ، وعان ميستەر چيكۋيدكە ەرىپ بارىپ، ءۇيىن توناعان ادامدى ۇستاپ اكەلۋگە بۇيىرادى. «سپايەرس»، — دەيدى چيكۋيد، — كەشە تاڭەرتەڭ ۇرىنىڭ ءۇيىمنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقانىن كوردىم». — «وندا نەگە جاعاسىنان الا كەتپەدىڭىز؟» — دەيدى سپايەرس. «ەسىمنىڭ شىعىپ كەتكەنى سونشا، باسىمدى ءتىس شۇقىعىشپەن جارىپ تاستايتىنداي اسەردە بولعانىم، — دەيدى سورلى، — ءبىراق ونى ءبىز ەندى قۇتقارمايمىز. كەشكى ساعات ون مەن ون ءبىردىڭ اراسىندا ول ءۇيدىڭ تۇسىنان تاعى وتكەن». وسىنى ەستىگەن سوڭ سپايەرس ەگەر ەكى كۇندەي بوگەلىپ قالاتىنداي جاعداي بولسا دەپ، قالتاسىنا ءىش كيىمى مەن تاراعىن سالادى دا جولعا شىعىپ، تراكتيرگە كەلگەن سوڭ، كەز كەلگەن ۋاقىتتا جۇگىرىپ شىعۋعا دايار وتىرۋ ءۇشىن شلياپاسىن شەشپەستەن قىزىل پەردەلى كىشكەنتاي تەرەزەنىڭ جانىنا جايعاسادى. وسى ارادا ول قاراڭعى تۇسكەنشە قورقورىن تارتىپ وتىرادى، كەنەت چيكۋيد: «مىنە ول! ۇرىنى ۇستاڭدار! ولتىرگەلى جاتىر!» — دەپ باقىرىپ جىبەرەدى. كوشەگە اتىپ شىققان سپايەرس بار پارمەنىمەن جۇگىرىپ، ايقايلاپ كەلە جاتقان چيكۋيدتى كورەدى. سپايەرس سوڭىنان ۇمتىلادى؛ چيكۋيد الدىندا ۇشىپ بارادى: بۇرىلىپ قاراعان جۇرتتىڭ ءبارى: «ۇرىلار! — دەپ ايقايلايدى، چيكۋيدتىڭ ءوزى دە جىندانعان ادامداي ايقايلاۋىن قويمايدى. ءبىر مينۋتتاي ۋاقىت سپايەرس اناۋ بۇرىش اينالا بەرگەندە، ودان كوز جازىپ قالادى، سوڭىنان جۇگىرىپ كەلە جاتىپ، الدىنان شاعىن تونتى كورەدى دە، سوعان سۇڭگىپ كەتەدى: «مۇنىڭ قايسىسى؟» — «سايتان السىن» — دەيدى چيكۋيد، — تاعى ايرىلىپ قالدىم». عاجابى سول، اناۋ ەش جەردەن كورىنبەدى دە، بۇلارعا تراكتيرگە قايتا ورالۋعا تۋرا كەلدى. ەرتەڭىنە بۇرىنعى ورنىن يەلەنگەن سپايەرس پەردەنىڭ تاساسىنان بويشاڭ كەلگەن، كوزىندە قارا تاڭعىشى بار كىسىنى كورەدى، كوزى تالعانشا باقىلايدى. اقىرى كوزى اۋىرعان سوڭ، امالسىز جۇما قويعان ساتتە چيكۋيدتىڭ «مىنە ول!» دەپ باقىرعانىن ەستيدى. ول قايتادان تۇرا قۋادى، ال چيكۋيد بولسا، ودان جارتى كوشە وزىڭقىراپ كەتىپتى. ولار كەشەگىدەن ەكى ەسە ۇزاعىراق جۇگىرسە دە، الگى ادام تاعى سىتىلىپ كەتەدى. وسى وقيعا تاعى ەكى مارتە قايتالانادى، اقىرى كورشىلەرىنىڭ كوپشىلىگى ميستەر چيكۋيدتى توناعان شايتان، ءقازىر دە تۇمسىعىنان جەتەلەپ ءجۇر دەيدى، باسقالارى سورلى ميستەر چيكۋيد قايعىدان اقىلىنان الجاسقان عوي دەسەدى.
— ال دجەم سپايەرس نە دەيدى؟— دەپ سۇرادى اڭگىمەنىڭ باس كەزىندە كەلگەن دوكتور.
— ۇزاق ۋاقىت بويى،— دەپ اڭگىمەسىن جالعادى اگەنت، — دجەم سپايەرس جۇمعان اۋزىن اشپاي، ونى-مۇنىعا قۇلاق تۇرە جۇرگەنمەن ەشتەڭە بىلدىرمەدى، ءوز شارۋاسىنىڭ جايىپ ۇققانىن وسىدان-اق اڭعارۋعا بولار ەدى. بىردە تاڭەرتەڭ ول بارعا كىرەدى دە تەمەكى ساۋىتىن شىعارىپ: «چيكۋيد، بۇل ۇرلىقتى كىم ىستەگەنىن مەن ءبىلدىم»، — دەيدى. — قويىڭىزشى، شىن با؟ — دەپ چيكۋيدتىڭ داۋسى شىعىپ كەتەدى. — اح، قىمباتتىم، سپايەرس، تەك كەگىمدى الىپ بەرىڭىزشى، كوڭىلىم ورنىنا ءتۇسىپ ولەيىن. اح، قىمباتتىم، سپايەرس، ول وڭباعان قايدا ءوزى؟ — «جەتەر! — دەيدى سپايەرس، وعان يىسكەۋگە تەمەكى ۇسىنا بەرىپ. — تەككە مىلجىڭداعاندى دوعار. مۇنى ىستەگەن ءوزىڭىز؟». تاپ وسىلاي بولىپتى دا قويىپتى، بۇدان ول از پايدا كورگەن جوق، ەگەر چيكۋيدتىڭ ءوزى شىندىق ىزدەپ شارق ۇرماسا، بۇل ءىس ەشۋاقىتتا دا اشىلماس ەدى، — دەپ ءسوزىن اياقتادى ميستەر بلەتەرس، ريۋمكەسىن قويىپ، بۇعاۋدى سىلدىرلاتىپ.
— راسىندا دا، وتە قىزىقتى وقيعا ەكەن، — دەدى دوكتور. — ال ەندى كوڭىلدەرىڭىز قالاسا، جوعارىعا بارا قويىڭىزدار.
— بارساق بارالىق، سەر، — دەپ جاۋاپ قايتاردى بلەتەرس.
ميستەر لوسبەرندى وكشەلەپ، ەكى اگەنت جوعارىعا وليۆەردىڭ بولمەسىنە كوتەرىلدى؛ تونتى قولىنا جانعان شىراق ۇستاعان ميستەر دجايلس باستاپ كەلە جاتتى.
وليۆەر ۇيىقتاپ جاتقان، ءبىراق ءوڭى ناشار ەدى، بۇرىنعىدان دا قاتتىراق قالشىلدايدى. دوكتوردىڭ كومەگىمەن توسەگىنە وتىرعان ول بولىپ جاتقاننىڭ تۇگىنە دە تۇسىنبەستەن بەيتانىس ادامدارعا قاراعان، — ول شاماسى، ءوزىنىڭ قايدا ەكەندىگىن، نە كۇيگە ۇشىراعاندىعىن دا ەسىنە تۇسىرە الماسا كەرەك.
— مىنە، الگى بالا، — دەدى ميستەر لوسبەرن سىبىرلاي سويلەسە دە قىزۋلانىپ، — تەنتەكتىك جاساپ، ميستەردىڭ يەلىگىنە كىرە بەرگەندە، (وسى ءۇيدىڭ ارتىنداعى جەر سولاي اتالادى)، ءوزى اتىلاتىن مىلتىقتان جازاتايىم جاراقاتتانىپ قالعان. بۇگىن تاڭەرتەڭ بۇل جاردەم سۇراپ وسىندا كەلەدى، ونى دەرەۋ تۇتقىنداپ، مىنا شىراق ۇستاپ تۇرعان پاراساتتى جەنتلمەن دورەكىلىك كورسەتەدى، ءتىپتى ومىرىنە ءقاۋىپ تە توندىرەدى، مەن دارىگەر رەتىندە بۇعان كۋالىك ەتە الامىن.
بلەتەرس پەن دافف مىرزالار جاڭاعىداي تانىستىرىلعان ميستەر دجايلسقا كوز قيىقتارىن سالدى. ەسى شىققان قىزمەتشى قورىققان، ابىرجىعان كەيىپپەن كوزىن انالاردان وليۆەرگە، وليۆەردەن ميستەر لوسبەرنگە توڭكەردى.
— ءسىز مۇنى تەرىسكە شىعارماسسىز دەيمىن، — دەپ سۇرادى دوكتور وليۆەردى جايىمەن جاستىققا جاتقىزا بەرىپ.
— مەن... نەتەيىن دەپ ەم... مەندە بوتەن پيعىل جوق ەدى، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى دجايلس. — راسىندا، مەن مۇنى سول بالا ەكەن دەپ قالىپ ەدىم، سەر، ايتپەسە بۇعان تيىسپەس ەدىم. مەن سوندايلىق بەزبۇيرەك ەمەسپىن عوي، سەر.
— قانداي بالا؟ — دەپ سۇرادى اعا اگەنت.
— توناۋشى بالانى ايتام، سەر ،— دەپ جاۋاپ قايتاردى دجايلس. — سولارمەن بىرگە، ارينە، بالا بولعان.
— ال؟ ءسىز ءقازىر دە سولاي ويلايسىز با؟ — دەپ سۇرادى بلەتەرس.
— ءقازىر قالاي ويلايمىن؟ — دەدى دجايلس جاۋاپ الۋشىعا توپاستانا قاراپ.
— مىنانى سول بالا دەپ ويلايسىز با دەيمىن، ەي، اقىماق-اي، — دەپ شىدامسىزدانا ءتۇسىندىردى بلەتەرس.
— بىلمەيمىن. راسىم، بىلمەيمىن، — دەدى سورلى دجايلس. — مىناۋ ول بالا ەمەس قوي دەيمىن. ءيا، بۇل ول ەمەس ەكەندىگىنە مەن سەنىمدىمىن. سىزدەر مۇنىڭ ول بولۋى مۇمكىن ەمەستىگىن بىلەسىزدەر عوي.
— مىنا كىسى ماس پا، سەر؟ — دەپ سۇرادى بلەتەرس دوكتورعا بۇرىلىپ.
— ءاي، ءبىر اڭگۇدىك جىگىت ەكەنسىز! — دەدى دافف ميستەر دجايلسقا اسقان جەككورىنىشپەن قاراپ.
وسى قىسقا اڭگىمەنىڭ كەزىندە ميستەر لوسبەرن اۋرۋدىڭ تامىرىن ۇستاپ جاتقان؛ ەندى ول كەرەۋەتتىڭ باسىنداعى ورىندىقتان تۇرا بەرىپ، ەگەر اگەنتتەردىڭ ءالى دە قانداي بولماسىن كۇدىگى قالسا، كورشى بولمەگە شىعىپ، بريتلسپەن سويلەسكىسى كەلمەس پە ەكەن دەگەن.
وسى ۇسىنىستى قابىل الىپ، جالعاس بولمەگە بارعان بۇلار، شاقىرىپ العان ميستەر بريتلس ءوزىن دە، ءوزىنىڭ قۇرمەتتى باستىعىن دا ورمەكشىنىڭ تورى ءتارىزدى تەرىس-قاعىس سوزدەرمەن شاتاستىرعانى سونشالىق، ءبريتلستىڭ ءوزىنىڭ ابدەن ساسقاندىعىنان باسقا ەشقانداي فاكت انىقتالمادى؛ دەگەنمەن ول ءتىپتى تاپ ءقازىر الدىنا بالانى كەلتىرسە دە تاني المايتىندىعىن، وليۆەردى تەك دجايلستىڭ سوزىنەن سوڭ عانا سول ەكەن دەپ قالعاندىعىن جانە وسىدان بەس مينۋت بۇرىن ميستەر دجايلستىڭ ءوزى اس ۇيدە تىم اسىعىس شەشىم جاساعان جوقپىن با دەپ قاۋىپتەنگەندىگىن ءمالىم ەتتى.
سونان سوڭ باسقا دا وتكىر جورامالداردىڭ ىشىندە ميستەر دجايلس شىنىندا دا بىرەۋگە اتىپ تيگىزدى مە ەكەن دەگەن كۇدىك تە قىلاڭ بەرگەن؛ دجايلس وق شىعارعان تاپانشانىڭ ەكىنشىسىن الىپ تەكسەرگەندە ودان ءدارى مەن پىجدان وزگە ەشتەڭە دە شىقپادى. بۇل جاڭالىق وسىدان بەس مينۋت بۇرىن تاپانشانىڭ وعىن الىپ تاستاعان دوكتوردان وزگە جۇرتتىڭ بارىنە دە توتەنشە اسەر ەتتى. اسىرەسە بىرنەشە ساعات بويى بىرەۋدى ءولىمشى ەتىپ جارالاپ الدىم با دەپ قاراداي جانىن جەپ جۇرگەن ميستەر دجايلسقا ەرەكشە اسەر ەتىپ، ول بۇل جاڭا بولجامعا قۋانىشپەن جارماسا كەتتى دە، شاماسى كەلگەنشە وسى جورامالدى راستاۋمەن بولدى.
اقىرىندا اگەنتتەر وليۆەر تۋراسىندا باستارىن قاتىرماي-اق، چەرتسيدەن كەلگەن كونستەبلدى ۇيگە قالدىردى دا، تاڭەرتەڭ ورالۋعا ۋادە بەرىپ، قونۋعا قالاعا ءجۇرىپ كەتىستى.
ال ەرتەسىندە ەكى ەركەك پەن ءبىر بالا وتكەن تۇندە كۇدىكتى جاعدايدا ۇستالىپ، كينگستون تۇرمەسىنە قامالدى دەگەن ءسوز تاراپ، بلەتەرس پەن دافف مىرزالار كەنگستونعا اتتاندى. ايتكەنمەن، تەرگەۋ كەزىندە كۇدىكتى جاعداي بۇل ادامداردىڭ ۇيىلگەن ءشوپ استىندا ۇيىقتاپ شىققاندىعىنا عانا تىرەلدى، بۇل فاكت اۋىر قىلمىس بولا تۇرا، تەك تۇرمەگە قاماۋمەن عانا شەكتەلەتىن-دى، كورولدىكتىڭ تۇرعىندارىنا دەگەن زور سۇيىسپەنشىلىكتى، مەيىرىمدى اعىلشىن زاڭىنىڭ كوزىمەن قاراعاندا، باسقا دالەلدەر بولماعاندىقتان، ۇيىقتاعان نەمەسە ۇيىقتاپ جاتقاندار ەسىك بۇزىپ، ۇرلىققا ءتۇستى دەۋگە جەتكىلىكتى انىقتاما بولمايتىن، دەمەك بۇل ءۇشىن ءولىم جازاسى دا قولدانىلماۋعا ءتيىس ەدى. وعان بارعاننان بلەتەرس پەن دافف مىرزالار كەشەگىسىنەن ارتىق اقىل قوسقان جوق.
قىسقاسىن ايتقاندا، جاڭا تەرگەۋلەر مەن تاۋسىلىپ بىتپەس اڭگىمەلەردەن كەيىن ءبىتىستىرۋشى سوت ميسسيس مەيلي مەن ميستەر لوسبەرننىڭ ەگەر شاقىرا قالسا، وليۆەر كەلەدى دەگەن كەپىلدەمەلەرىن شىن ىقىلاسىمەن قابىلدادى، ال ەكى گينەي سىيلىق العان بلەتەرس پەن دافف ءوز ساپارلارىنىڭ ءبىر ماسەلەسىندە عانا ماملەگە كەلە الماي، قالاعا قايتىپ ورالدى؛ بارلىق جاعدايلاردى بايىپپەن تالقىلاي كەلىپ، ەكىنشى جەنتلمەن ەسىك بۇزىپ توناۋعا ارەكەت جاساعان ۇيكۇشىك پەت دەسە، ال ءبىرىنشىسى بۇل سۇعاناق چيكۋيدتىڭ ءىسى دەگەنىنەن تانبادى.
بۇل ۋاقىتتا وليۆەر ميسسيس مەيلي، روز جانە جۇمساق جۇرەكتى ميستەر لوسبەرننىڭ قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا از-ازداپ وز-وزىنە كەلىپ، وڭالا باستاعان. ەگەر جۇرەكتەن شىققان جالىندى دۇعا كوكتەگى قۇدايدىڭ قۇلاعىنا شالىنسا، — ەگەر ەشكىم ەستىمەسە ونىڭ نەسى دۇعا! — ولارعا جەتىم بالا تىلەگەن باتا تىنىشتىق پەن باقىت سىيلاپ، جان تۇكپىرلەرىنەن ورىن الىپ ەدى.
XXXII تاراۋ
ءوزىنىڭ قايىرىمدى دوستارىنىڭ اراسىنداعى وليۆەردىڭ باقىتتى ءومىرى حاقىندا باياندالادى
وليۆەردىڭ ناۋقاسى ۇزاققا سوزىلدى، ءارى اۋىر بولدى. وق تيگەن قولىنىڭ تىم باياۋ جازىلۋى مەن اۋرۋىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، وليۆەردىڭ جاۋىننىڭ استىندا، سۋىق كۇندە ۇزاق ۋاقىت بولۋى ونى بەزگەكشە قالتىراتىپ، بىرنەشە اپتا بويى بويىن جايلاپ الدى دا، ابدەن تيتىقتاتتى. اقىرى از-ازداپ وزىنە كەلە باستاعان بالا، مەيىرىمدى ەكى لەديدىڭ شەكسىز قايىرىمدىلىعىن تەرەڭ سەزىنگەنىن، ابدەن جازىلىپ بويى بەكىگەن سوڭ، ءوز العىسىنىڭ كەپىلى رەتىندە ولار ءۇشىن ءبىر ءىس اتقاراتىندىعىن، ولار بالا جۇرەگىنىڭ ماحاببات پەن بەرىلگەندىككە تولى ەكەندىگىن كورسىن، ولارعا قانداي دا ءبىر بولىمسىز قىزمەت كورسەتسە دە قايىرىمدىلىقتارىنىڭ ارقاسىندا اجالدان نە ازاپتان قۇتقارىلعان بالانىڭ شاپاعات جاساۋعا لايىقتى ەكەندىگىن، جان-جۇرەگىمەن بۇلارعا قىزمەت ەتۋگە ءازىر ەكەندىگىنە كوزدەرىن جەتكىزەدى دەپ بىرنەشە ءسوز ايتۋعا ءحالى كەلگەن ەدى.
— بەيشارا-اي! — دەدى بىردە روز، وليۆەر قانى قاشقان ەرنىن ازار قيمىلداتىپ، العىس سەزىمىن بىلدىرۋگە تىرىسقاندا. — ەگەر ءوزىڭ قالاساڭ، بىزگە قىزمەت كورسەتەر جاعداي ساعان تالاي تۋادى ءالى-اق. ءبىز قالا سىرتىنا شىعامىز، تاتەي سەنى دە الا كەتپەك. تىنىشتىق، تازا اۋا جانە كوكتەمنىڭ بارشا قۋانىشى مەن سۇلۋلىعى بىرنەشە كۇندە بۋىنىڭنىڭ بەكۋىنە سەپتىگىن تيگىزەرى ءسوزسىز. ەگەر ءوز ءالىڭ جەتسە، ءبىز ساعان جۇزدەگەن تاپسىرما بەرەمىز.
— تاپسىرمالار ما؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى وليۆەر. — و، قىمباتتى لەدي، گۇلدەرىڭىزدى سۋارىپ، قۇستارىڭىزدى كۇتىپ، جۇمساعاندارىڭىزعا كۇنى بويى جۇگىرىپ تە سىزدەر باقىتتى بولۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەسەم — وسىعان ءبارىن دە قيار ەدىم-اۋ!
— ساعان ەشتەڭە بەرۋدىڭ قاجەتى دە جوق، — دەدى روز مەيلي جىميىپ. — مەن ايتىپ تۇرمىن عوي، ساعان جۇزدەگەن تاپسىرما بەرەمىز دەپ، سەن ءوزىڭ ۋادە بەرگەنىڭدەي سونىڭ تەڭ جارتىسىن ورىنداساڭ، مەن وتە باقىتتى بولامىن.
— باقىتتى بولامىن دەيسىز بە، سۋدارىنيا! — دەپ داۋىستادى وليۆەر. — وسىلاي دەسەڭىز، ءسىز قانداي مەيىرىمدىسىز!
— سەن مەنى ايتىپ جەتكىزە الماستاي باقىتتى ەتەسىڭ، — دەپ جاۋاپ قاتتى جاس لەدي. — سەن ءوزىڭ سۋرەتتەگەن قايعىلى جاعدايدان مەنىڭ قىمباتتى، قايىرىمدى تاتەيىم بىرەۋدى قۇتقارىپ قالدى دەگەن ويدىڭ ءوزى ايتىپ جەتكىزگىسىز قاناعات بەرەدى. سەن مەنى ءتۇسىنىپ تۇرمىسىڭ؟ — دەپ سۇرادى قىز وليۆەردىڭ ويلى جۇزىنە تەسىلە قاراپ.
— و، ءيا، سۋدارىنيا، تۇسىنەمىن! — دەپ قىزۋلانا سويلەدى وليۆەر. — ءبىراق ءداپ ءقازىر ماعان قايىرىمسىزبىن دەگەن وي كەلدى.
— كىمگە؟ — دەپ سۇرادى جاس لەدي.
— مەنىڭ قامىمدى سونشالىقتى جەگەن قايىرىمدى جەنتلمەن مەن قايىرىمدى كارى كۇتۋشى ايەلگە، — دەدى وليۆەر. — ەگەر مەنىڭ باقىتتى ەكەندىگىمدى بىلسە، ولار دا ريزا بولىپ قالار ما ەدى.
— مۇمكىن، — دەدى وليۆەردىڭ قامقورشىسى. — ميستەر لوسبەرن دە جول جۇرۋگە جاراعان سوڭ-اق ولارمەن جولىقتىرۋعا سەنى الىپ بارام دەگەن ۋادەسىن دە بەردى عوي.
— ۋادەسىن بەردى دەيمىسىز، سۋدارىنيا! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى قۋانىشتان ءجۇزى جايناپ كەتكەن وليۆەر. — ولاردىڭ مەيىرىمدى جۇزدەرىن قايتا كورەر بولسام، قۋانىشتان نە كۇيگە تۇسەرىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن.
ۇزاماي وليۆەر جول ازابىن كوتەرە الارلىقتاي حالگە جەتكەن. بىردە تاڭەرتەڭ ول ميستەر لوسبەرن ەكەۋى ميسسيس مەيليدىڭ كىشكەنتاي كۇيمەسىمەن جولعا شىقتى. ولار چەرتسيدىڭ ۇستىندەگى كوپىرگە جەتكەن كەزدە وليۆەر كەنەت قۇپ-قۋ بوپ، داۋسى شىعا شىڭعىرىپ جىبەردى.
— بالاعا نە بوپ قالدى؟ — دەپ ادەتتەگىشە ابىگەرلەنىپ قالدى دوكتور. — سەن بىردەڭە كورىپ... ەستىپ... الدە سەزىنىپ قالدىڭ با؟
— مىنە، سەر، — دەپ ايقايلادى وليۆەر كۇيمە تەرەزەسىنەن كورسەتىپ. — مىنا ءۇي!
— سولاي ما؟ ءيا، نەسى بار! ەي، كوشىر! وسى اراعا تۇرا تۇرشى، — دەپ ايقايلادى دوكتور.
— بۇل نە ءۇي ەدى، ءا، بالام؟ ءا؟
— ۇرىلار... ولار مەنى وسىندا اكەلگەن، — دەپ سىبىرلادى وليۆەر.
— اح، سايتان العىر! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دوكتور. — ەي، ماعان شىعۋعا كومەكتەسىڭدەرشى!
كوشىر ءتۇسىپ ۇلگىرمەستەن، كۇيمەدەن تىرمىسىپ سىرتقا شىققان دوكتور يەسىز ۇيگە جۇگىرىپ كەلىپ، جىندى ادامداي ەسىكتى تەپكىلەي باستادى.
— كىم، انداعى، — دەپ بويى ءبىر تۇتام، ءجۇزى ادام كورگىسىز بۇكىر ەسىكتى اڭداۋسىزدا اشىپ جىبەرگەندە بار كۇشىمەن اياعىن سىلتەپ جاتقان دوكتور دالىزگە ۇشىپ تۇسە جازدادى. — نە بوپ قالدى؟
— نە بوپ قالدى! — ويلانىپ جاتپاستان انانىڭ جاعاسىنان الا كەتكەن دوكتور اقىرا قايتالادى. — ءبارى دە بولدى. توناۋ — مىنە نە بوپ قالدى؟
— ەگەر مەنى بوساتپاساڭىز، كىسى ءولىمى دە بولۋى مۇمكىن، — دەدى بۇكىر شىمىرىكپەستەن. — ەستيمىسىز؟
— ەستىپ تۇرمىن، — دەدى دوكتور، ءوز تۇتقىنىن بارىنشا سىلكىلەپ. — قايدا الگى سايتان العىر، قارعىس اتقىردىڭ اتى كىم ەدى. ءيا، سايكس. سايكس قايدا ايت، باۋكەسپە نەمە؟
قاتتى تاڭدانۋ مەن اشۋدان بۇكىردىڭ كوزى باقىرايىپ كەتتى، سونان سوڭ دوكتوردىڭ قولىنان ەپتەپ بوسانىپ شىعىپ، اۋزىنا كەلگەنىن ايتا، قارعاپ-سىلەپ ۇيىنە كىرگەن. ول ەسىگىن جاۋىپ تا ۇلگىرمەدى، دوكتور ءاي-شاي دەمەستەن بولمەگە كىرىپ باردى. ول توڭىرەگىنە ابىگەرلەنە كوز جۇگىرتتى: مەبەلدەر دە، زاتتار دا، ءتىپتى شكافتاردىڭ ورنالاسۋى دا وليۆەردىڭ سۋرەتتەگەنىنە مۇلدە ۇقسامايتىن ەدى.
— ال؟ — دەدى بۇدان كوز ايىرماي باقىلاپ تۇرعان بۇكىر. — بۇل نە بولعانى، ءسىز نەگە نەنىڭ ۇيىمە زورلىقپەن كىرەسىز؟ مەنى توناعالى، الدە ولتىرگەلى ءجۇرسىز بە؟
— اقىماق، قانىشەر قاقپاس، مۇنداي ماقساتپەن بۇرىن-سوڭدى بىرەۋدىڭ كۇيمەمەن كەلگەنىن كورىپ پە ەدىڭىز؟ — دەدى دوكتور قىزبالىققا سالىنىپ.
— سىزگە ءوزى نە كەرەك؟ — دەپ ايقايلادى بۇكىر. — امان-ساۋىڭىزدا تانىپ تۇرىڭىز! قارعىس اتقىر!
— قاشان كەتكىم كەلسە سوندا كەتەم، — دەدى ميستەر JIocبەرن، ەكىنشى بولمەگە باسىن سۇعىپ، ولدا العاشقىسى سياقتى وليۆەردىڭ سۋرەتتەگەنىنە تيتتەي دە ۇقساستىعى بولماي شىقتى. — ءالى-اق سازايىڭدى تارتقىزارمىن، دوستىم.
— قاراي گور، — دەپ ءتىسىن اقسيتتى الگى جەكسۇرىن. — ەگەر مەن قاجەت بولسام، وسى ارادان تابارسىز. مەن وسى ارادا جاپادان-جالعىز جيىرما بەس جىل تۇرام، ال ءسىز مەنى قورقىتقىڭىز كەلەدى! ءسىز بۇل ءۇشىن جاۋاپ بەرەسىز، جاۋاپ بەرەسىز.
ءسويتتى دە كىشكەنتاي پەرى ويبايىن سالىپ، اشۋ شاقىرا سەلكىلدەپ كەتتى.
— اقىماقتىق بولدى-اۋ بۇل، — دەپ مىڭگىرلەدى دوكتور تاناۋىنىڭ استىنان. — شاماسى بالا قاتەلەسسە كەرەك. مىنە، مىنانى قالتاڭىزعا سالىڭىز دا، اۋزىڭىزدى جابىڭىز.
وسىلاي دەدى دە ول بۇكىرگە تەڭگە لاقتىرىپ تاستاپ، كۇيمەگە قايتىپ كەلدى.
اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ، تىلدەگەن بۇكىر ونىمەن بىرگە كۇيمەنىڭ اۋزىنا دەيىن ەرە كەلگەن، ميستەر لوسبەرن كوشىرمەن اڭگىمەلەسىپ تۇرعاندا، ول كۇيمەگە باسىپ سۇعىپ، وليۆەرگە وڭمەنىنەن وتكىزە، زالىم كوزىن قاداعانى سونشالىق، سودان كەيىن ايلار بويى اناۋ بالانىڭ وڭىنەن دە، تۇسىنەن دە شىقپاي قويدى. كوشىر ءوز ورنىنا جايعاسقانشا، بۇكىر سۇيەكتەن وتەر بالاعاتتاۋدان تانعان جوق؛ ال كۇيمە ورنىنان قوزعالىپ كەتكەن سوڭ، تەپسىنىپ، دولدانا شاشىن جۇلىپ، شىنايى، الدە جورتا جىندانىپ تۇرعان ونى الىستان كورۋگە بولارلىقتاي ەدى.
— مەن ەسەك ەكەم... — دەدى دوكتور ۇزاق ۇنسىزدىكتەن كەيىن. — سەن مۇنى بىلەتىن بە ەدىڭ، وليۆەر.
— جوق، سەر.
— ولاي بولسا، كەلەسى جولى وسى ايتقانىمدى ۇمىتپا. ەسەكپىن مەن! — دەپ قايتالادى دوكتور تاعى بىرنەشە مينۋت ءۇنسىز تۇرىپ. — ءتىپتى مىناۋ ءۇي سول بولىپ، سول ادامدار كەزدەسە قالعان كۇننىڭ وزىندە مەن جالعىز ءوزىم نە تىندىرماقپىن؟ ال كومەكشىلەرىم بولعان كۇننىڭ وزىندە بۇدان نە شىعارىن كىم ءبىلسىن؟ ءوزىم تۇزاققا ءتۇسىپ قالار ما ەدىم، جاسىرعان جايت تا جارقىراپ شىعا كەلەر ەدى. دەگەنمەن، وزىمە دە سول كەرەك. قىزۋلىققا سالىنىپ، ىلعي وسىنداي پالەگە ۇرىنام دا جۇرەم. مۇمكىن، بۇل ماعان ساباق بولار.
قايىرىمدى دوكتور راسىندا دا، ءومىر بويى الدەبىر قوزعاۋشى كۇشتىڭ اسەرىمەن قىزبالانىپ كەتەتىن، دەگەنمەن ءارقيلى قيىندىقتار مەن ساتسىزدىكتەردەن امان وتەتىن، ءارى ءوزىن بىلەتىندەردىڭ ءبارى قۇرمەتتەيتىن. ەگەر شىنىن ايتساق، دوكتور ەكى-ۇش مينۋتتاي وكىنىشكە بەرىلدى، سەبەبى، وليۆەردىڭ اڭگىمەسىن راستايتىن دالەل تابۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. دەگەنمەن ۇزاماي-اق ونىڭ كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى. وليۆەر ءوزىنىڭ سۇراقتارىنا قىسىلىپ-قىمتىرىلماي، بايىپپەن جاۋاپ بەرەدى، شاماسى ءسوزى دە بۇرىنعىسىنشا شىنايى بولۋى كەرەك، ول بۇدان بىلاي بالانىڭ سوزىنە تولىعىراق سەنۋگە ۇيعاردى.
وليۆەر ميستەر براۋنلوۋ تۇراتىن كوشەنىڭ اتىپ بىلەتىندىكتەن، ولار بىردەن سوندا تارتقان. كۇيمە بۇرىش اينالعاندا، وليۆەردىڭ جۇرەگىنىڭ اتشا تۋلاعانى سونشالىق، تىنىسى تارىلىپ كەتتى.
— ال، بالام، الگى ءۇي قايدا؟ — دەپ سۇرادى ميستەر لوسبەرن.
— مىنە، ول مىنە، —دەپ داۋىستاپ جىبەردى وليۆەر تەرەزەنى نۇسقاپ. — اق ءۇي. Ox، تەزىرەك جۇرىڭىزدەرشى! تەزىرەك! تاپ ءقازىر ولەتىن سياقتىمىن. دەنەم ءدىر-دىر ەتەدى.
— جارار، جارار، — دەدى قايىرىمدى دوكتور بالانى يىعىنان قاعىپ. — ءقازىر سەن ولاردى كورەسىڭ، ولار دا سەنىڭ امان-ەسەن ەكەنىڭدى ءبىلىپ قۋانىپ قالادى.
— و، ءيا، مەن دە سولاي دەپ ۇمىتتەنەمىن! — دەپ ايقايلادى وليۆەر. — ولار ماعان سوندايلىق قامقور بولىپ ەدى.
كۇيمە ءارى قاراي تارتتى. سونان سوڭ توقتاي قالعان. جوق، بۇل ءۇي ەمەس، كەلەسى ەسىك. تاعى بىرنەشە قادامنان كەيىن كۇيمە قايتا توقتادى. وليۆەر تەرەزەگە قاراعان. قۋانىشتى كۇتۋدەن جينالعان كوز جاسى بەتىنەن تارام-تارام اعىپ جاتتى.
تەك اق ۇيدە يەلەرى جوق بولاتىن، تەرەزەدەن «جالعا بەرىلەدى» دەگەن تاقتايشا كورىندى.
— كەلەسى ەسىكتى قاعىڭىز، — دەپ داۋىستادى ميستەر لوسبەرن وليۆەردىڭ قولىنان ۇستاپ. — كورشى ۇيدە تۇرعان ميستەر براۋنلوۋدىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەيسىزدەر مە؟
قىزمەتشى ايەل ودان حابارسىز ەكەن، تەك ءبىلىپ بەرۋگە قارسىلىق ەتپەدى. ۇزاماي ول قايتىپ كەلدى دە ميستەر براۋنلوۋدىڭ دۇنيە مۇلكىن ساتىپ، ءبىر جارىم اي بۇرىن ۆەست-يندياعا ءجۇرىپ كەتكەندىگىن ايتتى. وليۆەر قولىن سىعىمداپ، وتىرعىشتىڭ ارقالىعىنا شالقايا بەرگەن.
— ەكونومكاسى دا كەتىپ قالىپ پا؟ — دەدى از ۇنسىزدىكتەن سوڭ ميستەر لوسبەرن.
— ءيا، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىزمەتشى ايەل. — قارت جەنتلمەن، ەكونومكاسى جانە ميستەر براۋنلوۋدىڭ دوسى تاعى ءبىر جەنتلمەن ءبارى بىرگە كەتىپتى.
— ولاي بولسا، ۇيگە تارتىڭىز، — دەدى ميستەر لوسبەرن كوشىرگە، — مىنا قارعىس اتقىر لوندوننان شىققانشا اتتاردى جەمدەۋگە دە توقتاماڭىز.
— ال كىتاپ ساتۋشى شە، سەر؟ — دەگەن وليۆەر. — وعان بارار جولدى بىلەم. سونىمەن جولىعىڭىزشى.
— بەيشارا بالام، بۇگىنگى بەتىمىزدىڭ وسى قايتقانى دا جەتەر، — دەدى ميستەر لوسبەرن. — ەكەۋىمىزدىڭ دە وسى تويعانىمىز جەتەر. ەگەر ءبىز كىتاپ ساتۋشىعا بارساق، مىندەتتى تۇردە ونىڭ ءولىپ قالعانىن، ياكي ءۇيى ورتەنىپ، بولماسا ءبىر جاققا تايىپ تۇرعانىن عانا بىلەمىز. جوق، تىكە ۇيگە قايتالىق.
ءسويتىپ دوكتوردىڭ شۇعىل تالابىمەن بۇلار ۇيگە ورالعان.
وسى تۇڭىلۋشىلىك وليۆەرگە باقىتتى شاعىنىڭ وزىندە كون قايعى-قاسىرەت الا كەلگەن. ناۋقاستانىپ جاتقان ۋاقىتىندا ول نەشە مارتە وزىنە ميستەر براۋنلوۋ مەن ميسسيس بەدۋين نە ايتار ەكەن، قانداي قۋانىش بۇل ءوزى دەگەن قيالمەن الداندىراتىن ءوزىن— ولارعا كورسەتكەن قايىرىمدىلىقتارى مەن قاپىلىستا اڭداۋسىز كوز جازىپ قالعانى جايلى قانشاما كۇندەر مەن تۇندەر بويى ويلاعاندىعىن اڭگىمەلەمەك ەدى. ءوزىن كۇشپەن الىپ كەتكەندىگىن ايتىپ، اقتالام با دەگەن ءۇمىت ونى باسىنان وتكەن سىن ساعاتتاردا دەم بەرىپ، قولتىعىنان دەمەگەندەي ەدى؛ ەندى ولار الىسقا كەتىپ قالدى. ءارى مۇنى الدامشى، ءارى ۇرى دەگەن سەنىمدە كەتۋى، بۇل سەنىمدى ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن تەرىسكە شىعارماۋى دا مۇمكىن دەگەن وي جانىن جەگىدەي جەگەن-دى.
دەگەنمەن، مۇنىڭ ءبىرى دە قامقورشىلارىنىڭ بۇعان دەگەن قارىم-قاتىناسىنا ەشبىر وزگەرىس اكەلگەن جوق. تاعى ەكى اپتا وتكەن، كۇن جىلىنىپ، اعاشتار جاسىل جاپىراق جامىلىپ، گۇلدەر شەشەك جارعان كەزدە چەرتسيدەن بىرنەشە ايعا كەتۋگە جولعا قام جاسالا باستاعان. فەدجيننىڭ كوكەيىنە كۇرت تۇسىرگەن اسحانانىڭ كۇمىسىن بانككە وتكىزىن، ءۇيدى دجايلس پەن تاعى ءبىر قىزمەتشىنىڭ قاراۋىنا قالدىرىپ، ولار قالادان ءبىرقىدىرۋ جەردەگى كوتتەدجگە كەلگەن. وليۆەردى دە وزدەرىمەن الا كەتتى.
حوش ءيىستى اۋا مەن كوگىلدىر قيىر، نۋ ورمان قورشاعان الىستاعى دەريەۆنياداعى ناۋقاس بالاقاي سەزىنگەن قۋانىش پەن ماساتتانۋىن، جان تىنىشتىعىن كىم سۋرەتتەپ جازا السىن؟ تاپ-تار، ۋ-شۋلى قالالاردىڭ قاجىعان تۇرعىندارىنىڭ جان تۇكپىرىنە الەم مەن تىنىشتىق كورىنىسى قالاي ورىن تەۋىپ، جۇرەگىنە قالاي بويلاعانىن كىم اڭگىمەلەپ بەرە الار؟ ءوزىنىڭ بۇكىل حيكمەتتى عۇمىرىن حالقى قۇرتتاي قۇجىناعان، تار كوشەلەردە وتكىزىپ، ەشقانداي وزگەرىس اڭساماعان، ادەتى بولمىسىنىڭ،ەكىنشى قىرىنا اينالىپ، كۇندەلىكتى سەرۋەننىڭ شەكاراسى بوپ كەتكەن ءاربىر كىرپىش پەن تاسىن ولەردەي سۇيەتىندەر دە — ءتىپتى سولار دا اجال قۇرىعىن سالار شاقتا، اقىرى تابيعات انانىڭ جۇزىنە سىعالاپ بولسا دا ءبىر كوز تاستاۋدى ارمانداي باستايدى؛ بۇرىن وزدەرى قايعىرعان دا، قۋانعان دا جەرلەرىنەن جىراقتاسىمەن-اق تۇرمىستىڭ جاڭا بەلىنە قادام باسقانداي بولادى. كۇندە جاپ-جاسىل ءبىر كۇن ساۋلەسىنە بولەنگەن كوگالعا شىعا كەلگەندە، ءمولدىر اسپان، توبەلەر، القاپ، جارقىراعان سۋ كوزدەرىنە توسىلا كەتكەن سايىن كوكىرەكتەرىندە كەرەمەت سۋرەتتەر وياناتىنى سونداي، ءتىپتى و دۇنيەنى سەزىنۋ دە جاندارىن تىنىشتاندىرىپ، ولار بىرنەشە ساعات بۇرىن عانا ۇيىقتايتىن بولمەلەرىنىڭ تەرەزەسىنەن باتقان كۇننىڭ ءالسىز شاپاعىن باقىلاعاندارى ءتارىزدى كورگە دە الاڭسىز كىرە بەرۋگە بەيىم ەدى. بەيبىت دەريەۆنيا كورىنىستەرى شاقىرعان ەسكە تۇسىرۋلەر ول الەمگە، ونىڭ نيەتى مەن ۇمىتىنە جات ەدى. جانىمىزدى جايلاندىرىپ، ولار ءبىزدى ءوزىمىز سۇيگەن جانداردىڭ قابىرلەرىنە جاس گۇل ورۋگە ۇيرەتەدى، اقىل-ويىمىزدى تازارتىپ، بۇرىنعى جاۋلىق پەن جەككورۋشىلىكتى سىلىپ تاستايدى.
بۇلار كەلگەن جەر ءبىر عاجاپ ەدى. البا-جۇلبا توبىردىڭ، ۋ-شۋ بالاعات ءسوزدىڭ ورتاسىندا وسكەن وليۆەرگە مۇندا جاڭا ءومىر باستالعانداي كورىندى. راۋشان مەن ىرعاي مەكەن-جايدىڭ قابىرعاسىنا تىرەلىپ، شىرماۋىق اعاش دىڭدەرىن وراپ العان، ال باقتاعى گۇلدەر اۋانى حوش يىسكە بولەپ تۇر. قول سوزىپ جەردە كىشكەنتاي بەيىت تۇر، وندا اباجاداي تۇرپايى قۇلپىتاستار جوق، تەك قانا شىم قىرتىستى، مۇك باسقان توبەشىكتەر عانا. وندا دەريەۆنيا قارتتارى قويىلعان. ءوز اناسى جاتقان ايانىشتى ءقابىردى ەسىنە الىپ، وليۆەر وسى جەردى ىلعي دا كەزىپ جۇرەتىن، كەيدە وتىرا كەتىپ، ەشكىمگە بىلدىرمەي جىلاپ تا الاتىن؛ ءبىراق كوزىن كوگىلدىر اسپانعا تىككەن ول اناسىن جەر استىندا جاتىر دەپ ەلەستەتە المايتىن دا، مۇڭايسا دا اششى وكسىككە بوي الدىرماي جىلايتىن.
باقىتتى كەزەڭ ەدى بۇل. جارقىن كۇندەر ۋايىم-قايعىسىز ءوتىپ جاتتى، تۇندەر وزىمەن بىرگە ۋايىم-قايعى دا، قام-قاراكەت تە اكەلمەدى، سۇمدىق تۇرمەدە قالتىراپ تونۋ دا، جەكسۇرىن ادامدارمەن ارالاسۋ دا جوق-تى — بالانىڭ ويى جارقىن دا شات بولاتىن.
ءار تاڭ سايىن وليۆەر جاقىن ماڭداعى شاعىن شىركەۋدە تۇراتىن شاشىن اق شالعان قارت جەنتلمەنگە بارىپ ءجۇردى، ول مۇنىڭ حات تانۋىن جەتىلدىرۋگە جاردەمدەستى، قارت جەنتلمەن مەيىرىم توگە سويلەپ، بۇعان كوپ ۋاقىتىن ارنايتىن دا، وليۆەر ونىڭ كوڭىلىن تابۋعا بارىن سالىپ باقتى. سودان كەيىن ول ميسسيس مەيلي مەن روزعا ەرىپ سەرۋەنگە شىعاتىن، ولاردىڭ كىتاپتار تۋرالى اڭگىمەلەرىنە قۇلاق ءتۇرىپ، نەمەسە سولارمەن بىرگە الدەقانداي كولەڭكەگە جايعاسىن جاس لەديدىڭ وقىعانىن تىڭدايتىن؛ ول ارىپتەردى اجىراتا الماستاي قاراڭعى ءتۇسىپ كەتكەنشە تىڭداي بەرۋگە ءازىر ەدى. بۇدان سوڭ بالا ءوزىنىڭ باققا قارايتىن شاعىن بولمەسىندە كەلەسى كۇنگە ساباق دايارلاپ، سودان كەش تۇسكەنشە جالىقپاي وقيتىن، بۇدان كەيىن ەكى لەدي دە سەرۋەنگە اتتاناتىن دا، بۇل دا سولاردان قالماي، انالاردىڭ بارلىق اڭگىمەلەرىنە قۇلاق تۇرەتىن. ەگەر ولارعا قانداي بولماسىن ءبىر گۇل ۇناي قالسا، ول قويماي ءجۇرىپ ءۇزىپ اكەلەتىن، ەگەر ولار بۇل جۇگىرىپ بارىپ كەلەردەي جەردە ءبىر زاتتارىن ۇمىت قالدىرسا، بالا ۇكىدەي ۇشىپ بارىپ ولارعا قىزمەت كورسەتە السا، ءوزىن شەكسىز باقىتتى سەزىنەتىن. ابدەن قاراڭعى تۇسكەن سوڭ ولار ۇيگە ورالاتىن، ءسويتىپ جاس لەدي كۇيساندىققا وتىرىپ، تاماشا اۋەندەر وينايتىن نەمەسە تاتەيىنە ۇنايتىن الدەبىر ەسكى ءاندى سۇيكىمدى داۋىسىمەن جايىمەن عانا ايتىپ بەرەتىن. مۇنداي جاعدايلاردا شىراقتار جاعىلمايتىن، وليۆەر تەرەزە تۇبىندە وتىرىپ عاجايىپ مۋزىكاعا راحاتتانا قۇلاق تۇرەتىن.
ال جەكسەنبىدە شە؟ بۇل كۇن بالا بۇرىن ءوزى وتكىزگەن كۇندەرىمەن سالىستىرعاندا مۇلدەم وزگەشە ەدى. وسى ءبىر باقىتتى كەزەڭنىڭ ءاربىر كۇنى ءتارىزدى بۇل ءتۇن دە قانداي باقىتتى كۇن ەدى شىركىن! تاڭەرتەڭ شاعىپ شىركەۋدە قۇلشىلىق ەتۋ، تەرەزە سىرتىندا اعاشتار سىبدىر قاعىپ، قۇستار سايراپ، حوش ءيىستى اۋا الاسا-ەسىكتەن كىرىپ، قاراپايىم ءۇي-ىشىن تولتىرىپ جىبەرەتىن. مۇنتازداي تازا، ۇقىپتى كيىنگەن كەدەيلەر قۇرمەتپەن تىزە بۇگىپ، مۇندا امالسىزدان بىرگە جينالعان كەيىپتە ەمەس، اسا ىقىلاستىق تانىتاتىن؛ ال شىنايى سەزىممەن ەستىگەن ءان بولسا، وليۆەرگە بۇرىنعى ەستىگەندەرىنە الدەقايدا اۋەزدى كورىنەتىن-دى. بۇدان سوڭ ادەتتەگىدەي سەرۋەندەر جانە جۇمىسكەر جۇرتتىڭ تاپ-تازا ۇيلەرىنە كىرىپ تىعۋ، ال كەشكىسىن وليۆەر اپتا بويى وقىعان تاۋراتتىڭ بىر-ەكى تاراۋىنا كوز جۇگىرتىپ شىعىپ، ءوزىن سۆياششەننيكتەن دە گورى باقىتتى دا، ەp سەزىنەتىن!
ساعات تاڭعى التىدا وليۆەر اياعىنان تىك تۇراتىن. ول دالانى، بۇتا-بۇتالاردى شارلاپ، دالا گۇلىن ىزدەستىرەتىن، سونى قۇشاعىنا تولتىرىپ الىپ، ۇيگە ورالاتىن، ەندى تاڭعى اسقا ستولدى بەزەندىرۋ ءۇشىن ۇقىپتىلىقپەن گۇل شوعىن جاساۋعا بولاتىن-دى. ميسسيس مەيليدىڭ ءۇي قۇستارى دا بار ەدى. وليۆەر ۇقىپتىلىقپەن ولاردىڭ تورىن تازالايتىن، بۇل ونەردى ول پريحودتاعى تاجىريبەلى كلەركتەن ۇيرەنگەن-دى. بۇل شارۋا تامامدالعان سوڭ، ونى ادەتتە بىرەۋگە قولقابىس ەتۋ ءۇشىن دەريەۆنياعا جىبەرەتىن نەمەسە كوگالدا كريكەت ويىنىن ۇيىمداستىراتىن، ال كەيدە باقتا قانداي دا ءبىر جۇمىس بولا قالسا، وليۆەر (بۇل شارۋانى دا ول ماماندىعى باعبان سوناۋ كىسىدەن ۇيرەنگەن ەدى) ميسس روز كەلىپ قالعانىنا شىن ىقىلاسىمەن كوڭىلدەنە سونىمەن اينالىساتىن. سول ءىسى ءۇشىن مىڭداعان ماقتاۋ سوزدەر ايتىلىپ جاتاتىن.
وسىلايشا ءۇش اي زۋلاپ وتە شىقتى — ەڭ ءومىرى ءساتتى، راقاتتا وتكەن پەندەنىڭ ءوزى ءۇشىن دە شەكسىز باقىت كورىنەتىن، ال وليۆەردى ەرەكشە باقىت نۇرىنا بولەگەن ءۇش اي. ءبىر جاعىنان اسا تازا، مەيىرىمدى اقكوڭىلدىلىك، ەكىنشى جاعىنان — ەڭ شىنايى، ىنتىق تا تەرەڭ العىس سەزىمى. وسى قىسقا مەرزىم ىشىندە وليۆەر ءتۆيستىڭ قارت لەدي مەن ونىڭ جيەنىنە ابدەن باۋىر باسىپ كەتكەندىگى عاجايىپ ءىس ەمەس قوي، ونىڭ سەزىمتال جاس جۇرەگىنىڭ جالىندى ماحابباتى وتەۋىن تاۋىپ، انالار دا بالاعا ابدەن ءۇيىر بولىپ، ونى ماقتانىش ەتەتىن بولدى.
XXXIII تاراۋ
وليۆەر مەن ونىڭ دوستارىنىڭ باقىتتى ومىرىنە كۇتپەگەن جەردەن ءقاۋىپ تونەدى
كوكتەم ءوتىپ، جادىراپ جاز كەلدى. دەريەۆنيا بۇرىن دا سۇلۋ بولسا، ەندى بار بايلىعىن جادىراتا كوزگە توستى. بۇرىن ءبۇرىسىپ تۇراتىن جالاڭاش ءنان اعاشتارعا جان كىرىپ، جاسىل قولدارىن شولىركەگەن جەر انانىڭ ۇستىنە بۇركەپ، اشىق، تاقىر جەرلەردى سالقىن كولەڭكەلى ساياجايعا اينالدىردى، وسى ارادان كۇن شۋاعى قۇيىلعان كەڭ جازىقتى تاماشالاۋعا بولار ەدى. جەر ءوزىنىڭ ەڭ اسەم جاسىل كويلەگىن كيىپ، جۇپار شاشتى. جىلدىڭ ەڭ تاماشا شاعى كەلىپ — تابيعات شاتتىققا بولەندى.
كىشكەنتاي كوتتەدجدەگى ءومىر دە تىپ-تىنىش، جايماشۋاق ءوتىپ جاتىر، تۇرعىندارىنىڭ دا جاندارى جاي ەدى. وليۆەر ابدەن ساۋىعىپ، بويىنىڭ بەكىگەنىنە دە ءبىرشاما ۋاقىت بولعان، ءبىراق ول اۋرۋ بولسىن، ساۋ بولسىن قورشاعان جۇرتتىڭ وعان دەگەن كوزقاراسى تيتتەي دە وزگەرگەن جوق. ول مەڭدەگەن اۋرۋ مەن ازان ءال-قۋاتىن ازايتىپ، ءوزىن كۇتىپ ايالاعان جانداردىڭ قولىنا قاراپ قالعان كەزىندەگىدەي موماقان، سۇيكىمدى، ءتىلالعىش بالا بوپ قالا بەردى.
بىردە، اسەم كەشتە، كۇن جىلى بولعان سوڭ ولار كۇندەگىدەن سەرۋەنگە الىسىراق شىققان؛ اي ساۋلەسىن توگەدى، سامال جەلمەن توڭىرەكتەن سالقىن لەپ ەستى. روزدىڭ دا كوڭىلى كوتەرىڭكى ەدى، جاراسىمدى اڭگىمە-دۇكەنمەن ءارى قاراي جۇرە بەرگەندە، كۇندەگى سەرۋەن ورنىنان ءبىرشاما ۇزاپ كەتكەن. تەك ميسسيس مەيلي شارشاعانىن سەزىنگەن سوڭ، ولار جايمەن اياڭداپ ۇيگە ورالدى.
جاس لەدي شلياپاسىن شەشىپ، ادەتتەگىشە فورتەپيانوعا وتىرعان. بىرنەشە سەكۋند بويى ول ساۋساقتارىن كلاۆيش بويىمەن جۇگىرتىپ ءوتتى دە، سونان سوڭ جايمەن سالتاناتتى كۇي ويناي جونەلگەن؛ ول ويناپ وتىرعاندا بۇلارعا قىز جىلاپ وتىرعان ءتارىزدى كورىندى.
— روز، قىمباتتىم مەنىڭ! —دەپ داۋىستاپ جىبەرگەن قارتاڭ لەدي.
روز ءلام-ميم دەگەن جوق، ءبىراق الگى سوزدەر ونى ءبىر اۋىر ويلارىنان اجىراتقانداي تەزدەتىپ ويناي باستاعان.
— روز، قىمباتتىم، — دەپ ايقايلاپ جىبەرگەن ميسسيس مەيلي ورنىنان اسىعا تۇرىپ، قىزعا ەڭكەيدى. — نە بوپ قالدى؟ جىلاعانبىسىڭ؟ قىمباتتى بالام-اۋ، سەنى رەنجىتكەن نە نارسە؟
— ەشتەڭە ەمەس، تاتەي، ەشتەڭە ەمەس! — دەپ جاۋاپ قاتتى جاس لەدي. — مەن مۇنىڭ نە ەكەنىن بىلمەيمىن... ايتا المايمىن... ءبىراق سەزىنەمىن...
— اۋىرىپ قالعان جوقپىسىڭ، قىمباتتىم؟ — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى ميسسيس مەيلي.
— جوق، جوق! و جوق، مەن اۋرۋ ەمەسپىن! — دەپ جاۋاپ بەرگەن روز، ايتسە دە وسى سوزدەن كەيىن اجال سالقىنىن سەزگەندەي ءدىر ەتە تۇسكەن. — ءقازىر ءحالىم جاقسى. پەردەنى جابا قويىڭىزدارشى!
وليۆەر قىزدىڭ ءوتىنىشىن ورىنداۋعا اسىقتى. جاس لەدي بۇرىنعى شات كۇيىنە قايتا كەلۋ ماقساتىمەن كوڭىلدىرەك سازعا اۋىسىپ ەدى، ءبىراق ساۋساقتارى كلاۆيش بەتىندە دارمەنسىز تۇرىپ الدى. الاقانىمەن بەتىن باسىپ، ديۆانعا وتىرا كەتتى دە، كوز جاسىنا يە بولا الماي، سولقىلداپ قويا بەردى.
— قۇلىنىم! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى قارتاڭ لەدي قىزدى ايمالاپ. — مەن سەنىڭ مۇندايىڭدى بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن ەدىم.
— ەگەر شامام كەلسە ءسىزدىڭ مازاڭىزدى الماس ەدىم، — دەدى روز. — مەن قانشالىقتى تىرىسىپ باقسام دا، ەشتەڭە شىعارا المادىم. شىنىندا دا اۋىرىپ قالدىم با دەپ قورقامىن، تاتەي.
قىز راسىندا دا اۋىرىپ قالعان ەدى: بۇلار شىراق الىپ، قايتىپ كەلگەن ۋاقىتتىڭ ىشىندە ونىڭ ءجۇزى مارماردەي قۋارىپ كەتىپتى. بۇرىنعىسىنشا سۇلۋ ءجۇزى ءسال بۇزىلىپ ءتۇر ەدى. ەندى بىرەر مينۋتتان كەيىن ءجۇزى نارتتاي قىزارىپ، مەيىرىمدى كوگىلدىر كوزدەرى جالت ەتە قالدى. سونسوڭ مۇنىڭ بارلىعى كولەڭكەدەي جوعالىپ كەتتى دە، ءوڭى قايتا قۋارىپ كەتتى.
قارتاڭ لەديدىڭ بەت-جۇزىن ابىگەرلەنە باقىلاعان وليۆەر، ونىڭ بۇل قۇبىلىسقا مازاسىنىڭ بەك كەتكەنىن بايقاعان؛ شىنىن ايتقاندا، ونىڭ دا مازاسى كەتكەن بولاتىن، ءبىراق لەديدىڭ بۇعان ءمان بەرمەۋگە تىرىسقانىن كورگەن سوڭ، بۇل دا سولاي ىستەدى. اقىرى روز تاتەيدىڭ كەڭەسىمەن ۇيىقتاۋعا كەتكەندە، كوڭىلى دە ەداۋىر كوتەرىلىپ قالعان-دى، بۇلارعا ءقازىر تىپتەن دە ناۋقاس ەمەسپىن، ساپ-ساۋ ايىعاتىندىعىما ءشۇبام جوق دەپ سەندىرىپ قويعان.
— قورقاتىن ەشتەڭە جوق شىعار دەپ ۇمىتتەنەمىن، —- دەدى وليۆەر ميسسيس مەيلي ورالعان سوڭ، — ءتۇرى اۋىرعان ادامدىكىندەي، دەگەنمەن...
قارتاڭ لەدي وعان ۇندەمە دەگەندەي بەلگى بەردى دە، بولمەنىڭ قاراڭعىلاۋ بۇرىشىنا وتىرىپ الىپ، جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. اقىرى ول دىرىلدەگەن داۋسىمەن؛
— مەن دە سولاي دەپ ۇمىتتەنەمىن، وليۆەر. بىرنەشە جىلدار بويى مەن ونىمەن وتە باقىتتى بولدىم، مۇمكىن شەكسىز باقىتتى ما ەكەن. ماعان دا قايعى شەگەر ۋاقىت كەلەتىن شىعار، ءبىراق بۇل جولى بولماس دەپ ۇمىتتەنەم.
— نە؟ — دەپ سۇرادى وليۆەر.
— اۋىر سوققى، — دەدى قارت لەدي، — مەنىڭ جۇبانىشىم مەن باقىتىم بولعان قىمباتتى قىزىمنان ايرىلۋ.
— و، قۇداي ساقتاي گور! — دەدى وليۆەر جالما-جان.
— ءاۋمين، بالام، — دەپ قولىن قۋسىرىندى قارتاڭ لەدي.
— ءبىراق ەشقانداي ءقاۋىپ جوق، جامان ەشتەڭە بولعان جوق قوي؟ — دەپ داۋىستاعان وليۆەر. — ەكى ساعات بۇرىن، ول ساپ-ساۋ ەدى عوي.
ءقازىر ول قاتتى ناۋقاس، دەدى ميسسيس مەيلي. — ءحالى ءالى دە ناشارلايدى، مەن ونى بىلەم. قىمباتتىم، قىمباتتىم مەنىڭ روز! ونسىز كۇنىم نە بولار ەكەن؟
ۋايىمىنىڭ ۇلكەن بولعانى سونشالىق، ءوز ۇرەيىن بىلدىرمەۋگە تىرىسقان وليۆەر جاس لەدي ءۇشىن بۋىنىڭىزدى بەكىتە كورىڭىز دەپ وعان جالىنا باستاعان.
— ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، سۋدارىنيا، — دەدى وليۆەر، قانشالىقتى سىر بەرمەۋگە تىرىسقانمەن جاسى كوزىنە تىرەلىپ، — ءسىز ونىڭ قانشالىقتى مەيىرىمدى ءارى ۋىزداي جاس ەكەندىگىن ويلاڭىزشى، ءوز توڭىرەگىندەگىلەرىنە قانشالىقتى قۋانىش پەن جۇبانىش سىيلايتىنىن ويلاڭىزشى. مەن بىلەم، مەن كامىل سەنەمىن، ول ءسىز ءۇشىن، سوندايلىق مەيىرىمدى ءوزى ءۇشىن، ءوزى باقىت سىيلاعان وزگەلەر ءۇشىن ونىڭ ولمەيتىندىگىنە مەن سەنەمىن! قۇداي ءوزى جار بولار.
— تىنىش! — دەدى ميسسيس مەيلي، قولىن وليۆەردىڭ باسىنا سالىپ. — سورلى بالا سەنىڭ ءسوزىڭ كىشكەنە سابيدىكىندەي. دەگەنمەن سەن ماعان بورىشىمدى ەسىمە سالىپ تۇرسىڭ. بىرەر مينۋت ول ەسىمنەن شىعىپ كەتكەن ەكەن، وليۆەر، ءبىراق مەنى كەشىرۋگە بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن، ويتكەنى، مەن قارتايدىم، اۋرۋ-سىرقاۋ، ءولىم-جىتىمدى دە ءبىر باسىما جەتەرلىكتەي كوردىم، جاقسى كورەتىن ادامدارىڭنان ايىرىلىسۋ ازابىن دا بىلەمىن. بۇل قايعىمىزدىڭ جۇبانىشى بولسىن، كوكتە قۇداي ءادىل عوي، بۇل دۇنيەدەن گورى و دۇنيە الدەقايدا جاقسى، و دۇنيەگە ءوتۋ دە جىلدام بولماق! ءبارى دە ءبىر قۇدايدىڭ قۇزىرىندا! مەن ونى سۇيەمىن، ءبىر قۇداي كۋا، مەن ونى قانداي سۇيەتىندىگىمە!
وسى سوزدەردى ايتقان سوڭ، ميسسيس مەيليدىڭ بويىن جيىپ، وزىنە-وزى كەلىپ، ۇستامدى بولا قالعانىنا وليۆەر تاڭدانا قاراعان. جانە بۇل ۇستامدىلىقتىڭ ناۋقاستى كۇتۋدىڭ تولىپ جاتقان قام-قارەكەتىنە قاراماستان ۇزاققا سوزىلعاندىعىنا ول ودان ءارى تاڭدانا تۇسكەن. ءوز مىندەتىن شيراق ورىنداعان ميسسيس مەيلي بايسالدى قالپىندا قالا بەردى. ءبىراق بالا جاس ەدى، سول سەبەپتى مۇنداي اۋىر سىندارعا تەك رۋحى كۇشتىلەر عانا توتەپ بەرەتىنىن بىلمەيتىن. جانە ءتىپتى بۇل تۋراسىندا رۋحى كۇشتىلەردىڭ ءوزى دە سيرەك سەزەتىندىكتەن ول قايدان ءبىلسىن.
قورقىنىشتى ءتۇن كەلدى. تاڭەرتەڭىنە وكىنىشكە قاراپ ميسسيس مەيليدىڭ ايتقانى كەلدى. روزدىڭ قىزۋى قاتتى كوتەرىلىپ اۋىرىپ قالدى.
— وليۆەر، ءبىز تەككە قولىمىزدى قۋسىرىپ، پايداسىز قايعىعا بەرىلىپ وتىرماۋىمىز كەرەك، — دەدى ميسسيس مەيلي ساۋساعىن ەرنىنە تيگىزىپ، بالانىڭ بەتىنە تەسىلە قاراپ. — مىنا حاتتى مۇمكىندىگىنشە جەدەل ميستەر لوسبەرنگە جونەلتۋ كەرەك. مۇنى رىنوگى بار قالاشىققا اپارۋ كەرەك، — دالاداعى جالعىز اياق جولمەن جۇرسە بۇل ارادان نەبارى ءتورت ميلدەي جەر، ال قالاشىقتان مۇنى اتپەن چەرتسيگە جەتكىزەدى. مۇنىڭ ءبارى قوناقۇيدە ورىندالادى، ال مەن ءبارى دە ويداعىداي بولادى عوي دەپ ساعان سەنەم. مۇنى بىلەم مەن.
وليۆەر ەشتەڭە دەگەن جوق، ءبىراق ونىڭ كىدىرمەي جولعا شىعۋعا دايىن وتىرعانى بەلگىلى ەدى.
— مىنە تاعى ءبىر حات، — دەپ ميسسيس مەيلي ويلانىپ قالدى. —ءقازىر جىبەرسەم بە، جوق روزدىڭ ناۋقاسىنىڭ بەتىنىڭ قالاي بولارىن بايقاپ كۇتە تۇرام با؟ الدە قالاي بولادى دەپ قاۋىپتەنبەگەندە، مەن مۇنى جىبەرمەس تە ەدىم.
— مۇنى دا چەرتسيگە مە، سۋدارىنيا، — دەپ سۇرادى تاپسىرمانى تەزىرەك ورىنداۋعا تاعاتى قالماعان وليۆەر ءدىر-دىر ەتكەن قولىن حاتقا سوزا بەرىپ.
— جوق، — دەدى قارت لەدي، بۇعان حاتتى ۇسىنا بەرىپ.
حاتقا كوزىن تاستاعان وليۆەر ونىڭ ەسكۆاير گارري مەيليگە، ءوز مەكەنجايىندا تۇراتىن بەلگىلى لوردقا جازىلعانىن كوردى، ءبىراق قاي جەر ەكەندىگىن انىقتاي الماعان.
— مۇنى دا جونەلتەيىن بە، سۋدارىنيا؟ — دەپ شىدامسىزدانا سۇرادى وليۆەر، كوزىن جوعارى كوتەرىپ.
— جوق، قاجەتى بولماس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس مەيلي، حاتتى قايتا الىپ جاتىپ.
— ەرتەڭگە دەيىن كۇتەيىن.
وسى سوزدەن كەيىن ول وليۆەرگە ءاميانىن ۇسىندى، بالا ەندى بوگەلمەي، تەز-تەز باسىپ ءجۇرىپ كەتتى.
ول دالامەن، ارا-اراسىندا سوقپاق جولمەن؛ بىتىك شىققان ەگىننىڭ اراسىمەن، كەيدە ءشوبىن شاۋىپ، شومەلەلەپ ءۇيىپ جاتقان شابىندىقپەن كەلەدى؛ تەك اندا-ساندا بىرەر سەكۋند تىنىس الۋ ءۇشىن از-كەم ايالدايدى دا، اقىرىندا، ءۇستى-باسى شاڭعا بوگىپ، قىزارا ءبورتىپ كىشكەنتاي قالانىڭ رىنوك الاڭىنان كەلىپ شىقتى.
وسى ارادا بالا توقتاپ، ءقوناقۇيدى كوزىمەن ىزدەستىرە باستادى. الاڭدا بانكتىڭ اق ءۇيى، سىرا قايناتاتىن قىزىل ءۇي جانە جاسىل راتۋشا ورنالاسقان ەكەن، ال بۇرىشتا جاسىل بوياۋمەن سىرلانعان ۇلكەن اعاش ءۇي تۇر، الدىندا «دجوردج» دەگەن جازۋى بار. وليۆەر كورە سالىسىمەن وسى ۇيگە قاراي تۇرا ۇمتىلدى.
بالا تابالدىرىقتا قالعىپ وتىرعان فورەيتورمەن تىلدەسىپ ەدى، ول مۇنى تىڭداپ الىپ، اتشىعا، ال اناۋ بولسا كوك گالستۋكتى، اق شلياپالى، قارا شالبار مەن قونىشى قايىرمالى ەتىك كيگەن ءقوناقۇيدىڭ قوجايىنىنا جىبەردى. ول اتقورانىڭ قاقپاسىنىڭ الدىنداعى ناسوسقا سۇيەنىپ، كۇمىس شۇقىعىشپەن ءتىسىن تازالاپ تۇر ەكەن.
الگى جەنتلمەن اسپاي-ساسپاي ەسەپ جازۋ ءۇشىن بۋفەتكە كىرىپ، تالاي ۋاقىتىن جوعالتتى، ەسەپ دايىن بولىپ، اقشاسى تولەنگەن سوڭ، ات ەرتتەپ، كىسىنىڭ كيىنۋى كەرەك ەدى، وعان دا ون مينۋتتاي ۋاقىت كەتتى. ابدەن شىدامى تاۋسىلىپ، ابىگەرلەنگەن وليۆەر اتقا ءوزى قارعىپ ءمىنىپ، كەلەسى ستانسياعا تۇرا شابۋعا دايار ەدى. اقىرى ءبارى دە ءازىر بولدى. شاعىن پاكەتتى تەزىرەك جەتكىزە كورىڭىز دەگەن جالىنىپ-جالپايۋمەن تابىس ەتىلگەن سوڭ، الگى كىسى اتىن تەبىنىپ قالىپ، رىنوك الاڭىنىڭ تەگىس ەمەس كوشەسىمەن جەلە جونەلدى، ەندى بىر-ەكى مينۋتتان كەيىن ول قالانىڭ سىرتىنا شىعىپ، جولمەن زاستاۆاعا تارتىپ بارا جاتتى.
جاردەمگە كىسى جىبەرىلدى، ءبىر مينۋت تە زايا كەتكەن جوق دەگەن وي كوڭىلىنە دەمەۋ بولىپ، جۇرەگى ورنىققان وليۆەر ءقوناقۇيدىڭ اۋلاسىمەن جۇگىرە جونەلدى. قاقپا الدىندا ول اڭداۋسىزدا تاپ سول ساتتە قوناقۇيدەن شىعىپ كەلە جاتقان ۇزىن بويلى، ۇستىنە شەكپەن كيگەن بىرەۋمەن سوقتىعىسىپ قالدى.
— وحو! —دەپ داۋسى شىعىپ كەتتى وليۆەرگە كوزى ءتۇسىپ كەتكەن الگى كىسى كەنەتتەن شەگىنە بەرىپ. — سايتان العىر، مۇنىسى نەسى؟
— عافۋ ەتىڭىز، سەر، — دەدى وليۆەر. — مەن ۇيگە اسىعىپ كەلە جاتىپ، ءسىزدىڭ شىققانىڭىزدى بايقاماي قالدىم.
— قارعىس اتسىن! — دەپ مىڭگىرلەدى الگى ادام باقىرايعان قارا كوزدەرىمەن بالانى ىشىپ-جەپ. — كىمنىڭ ويىنا كەلگەن! مۇنى ۇنتاپ جىبەرسەڭ دە، جولىما كولدەنەڭ تۇرۋ ءۇشىن تاس تابىتتان دا ىتقىپ شىعادى.
— كەشىرىڭىز، — دەدى الگى تۇسىنىكسىز ادامنىڭ ەسالاڭنىڭ قاراسىنداي كوزىنەن قىسىلعان وليۆەر تۇتىعىپ. — ءسىزدىڭ ەش جەرىڭىز اۋىرىپ قالعان جوق پا؟
— سايتان العىر! — دەپ ءتىسىن قايرادى اناۋ، جىندانعاننان وزىنە-وزى كەلە الماي. — ەگەر ءبىر ءسوز ايتۋعا باتىلدىعىم جەتكەندە، سەنەن ءبىر-اق تۇندە قۇتىلار ەدىم. جەتپەي جەر جاستانعىر، سايتاننىڭ بالاسى! مۇندا نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟
ەش بايلانىسسىز اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىققان الگى ادام جۇدىرىعىن سىلكىلەدى. ۇرماق بولعانداي ول وليۆەرگە قاراي اتتاي بەردى دە، كەنەت جەرگە ۇشىپ ءتۇسىپ، اۋزىنان اق كوبىگى اقتارىلىپ، بۇگىلدى دە قالدى.
ءبىر ساتكە وليۆەر جىندىنىڭ (ول مۇنى كامىل جىندى دەپ ويلادى) قۇرىسىپ-تىرىسۋىنا قاراپ قالدى دا، سودان كەيىن كومەككە شاقىرۋ ءۇشىن ۇيگە قاراي جۇگىرگەن. ونى امان-ساۋ قوناقۇيگە اكەلگەنىنە كوزى جەتكەن سوڭ، ۇيىنە قاراي بارىن سالىپ تۇرا جۇگىرگەن وليۆەر قورىقپاسا دا، جاڭاعى ادامنىڭ تۇرپايى قىلىعىنا اڭ-تاڭ بولىپ كەلە جاتتى.
ايتكەنمەن، بۇل وقيعا ونى پالەندەي تولعاندىرعان جوق، ول كوتتەدجگە قايتا ورالعاندا ءوزى تۋرالى ويدىڭ ءبارىن سىرىپ تاستارلىقتاي وقيعا جەتكىلىكتى ەدى.
روز مەيليدىڭ ءحالى تىپتەن ناشارلاپتى، تۇنگە قاراي قىز ساندىراقتاي باستاعان. وسى ماڭايدا تۇراتىن دارىگەر ونىڭ توسەگىنەن ۇزاعان جوق؛ ناۋقاستى قاراپ شىققان سوڭ، ميسسيس مەيليدى بىلايىراق الىپ شىعىپ، اۋرۋدىڭ ءقاۋىپتى ەكەنىن ايتتى.
— ەگەر ساۋىعىپ كەتسە، ءبىر كەرەمەت بولعاندىعى، — دەدى ول.
بۇل ءتۇنى وليۆەر قانشا مارتە توسەگىنەن تۇرىپ، ۇرلانا باسىن، ساتىعا شىعىپ، ناۋقاستىڭ بولمەسى جاقتان شىققان ءسال دىبىسقا قۇلاعىن ءتۇردى دەسەڭىزشى! اسىعا باسقان اياق دىبىسىنان ويلاۋدىڭ وزىنە قورقاتىن نارسە بولىپ قالدى ما دەپ قاۋىپتەنىپ، قانشاما رەت تۇلا بويى ءدىر ەتىپ، ماڭدايىنان سۋىق تەر شىقتى! ونىڭ بۇرىن وقىعان جالىندى دۇعالارىن قازىرگى ساتتە كوردىڭ جيەگىندە تۇرعان تالدىرماش قىزدىڭ ءومىرى مەن دەنىنىڭ ساۋلىعى ءۇشىن مۇڭعا باتىپ، شاراسى تاۋسىلا وقىعان دۇعاسىمەن سالىستىرۋعا بولا ما!
و، ءوزىمىز ولە سۇيەتىن جاننىڭ ءومىرى تارازى تاباعىنا تۇسكەندە قولىڭنان ەش نارسەنىڭ كەلمەۋى قانداي سۇمدىق ازاپ ەدى دەسەڭىزشى! ميعا سىيماعان وسى ازاپتى ويلار جۇرەكتى قاتتى سوقتىرىپ، اۋىر دەم العىزادى! قولدان كەلمەيتىن دۇنيەنىڭ ءقاۋىپىن ازايتىپ، ازابىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن نە بولسا دا بىردەڭە ىستەۋگە دەگەن جالىندى تىلەك؛ ءوز دارمەنسىزدىگىمىز ەسكە تۇسكەندەگى جان ءتۇڭىلىسى — قانداي ازاپ مۇنىمەن تەڭ تۇسەر ەكەن، قانداي ويلار، قانداي كۇش اسا قيىن، جۇرەك ورتەر مينۋتتاردا وسىنى جەڭۋگە شاماسى كەلەدى؟
تاڭ اتتى، ال كىشكەنتاي كوتتەدجدە ءبارى دە تىپ-تىنىش ەدى. سىبىرلاسىپ قانا سويلەسەدى. ءالسىن-السىن قاقپا الدىنان ۇرەيلەنگەن ادامدار كوزگە شالىنادى، ايەلدەر مەن بالالار كوزدەرىنە جاس الىپ كەتىپ جاتىر. وسى ءبىر ۇزاقتى كۇننەن ءتۇن ورتاسىنا دەيىن باقتا جۇرگەن وليۆەر مينۋت سايىن ءدىر-دىر ەتىپ، ناۋقاستىڭ بولمەسىنە قاراي بەرەدى، وعان بۇل جەرگە اجال قاندى شەڭگەلىن قاداعانداي كورىنگەن. ىمىرتتا ميستەر لوسبەرن كەلگەن.
— قانداي قيىن ەدى! — دەدى قايىرىمدى دوكتور بەتىن تەرىس بۇرىپ. — ۋىلجىعان جاس، جۇرتقا سۇيكىمدى. ءبىراق جازىلۋدان ءۇمىت وتە از.
تاعى دا تاڭ كەلگەن. كۇن ساۋلەسىن اياماي توگىپ ءتۇر، بەينە تابيعاتتا ەشبىر قام-قارەكەت، ۋايىم-قايعى جوق سياقتى، توڭىرەكتە جايناعان جاپىراقتار مەن گۇلدەر، ءومىر مەن دەنساۋلىق — شات-شادىمان داۋىستار مەن سۋرەتتەر، ال ادەمى جاس قىز گۇلدەي سولىپ بارادى. وليۆەر ەسكى زيراتقا كەلدى دە، جاپ-جاسىل توبەشىككە وتىرىپ، تىپ-تىنىش جەردە قىزدىڭ تىلەۋىن تىلەپ، جىلاپ وتىردى.
توڭىرەك سوندايلىق تىپ-تىنىش تا ادەمى ەدى، كۇن ساۋلەسى سۇيگەن توڭىرەك تە سونشاما قۋانىشتى كورىندى، جاز قۇستارىنىڭ اندەرىنەن دە سوندايلىق كوڭىلدى سىرلى-ساز ەستىلەدى، توبەدەن جايمەن قالىقتاپ ۇزاق قارعا ءوتىپ بارا جاتتى، توڭىرەك تىرشىلىك پەن شاتتىققا بوگىپ تۇر، باسىن كوتەرىپ، جاساۋراعان كوزىن توڭىرەگىنە تاستاعان بالا كەنەتتەن، ءقازىر ءولىمنىڭ ۋاقىتى ەمەس ەكەندىگىن، اينالانىڭ ءبارى ەشقانداي قام-قارەكەتسىز، شات-شادىمان شاقتا، روزدىڭ، ارينە، ءولۋى مۇمكىن ەمەس، كور قازاتىن ۋاقىت سۇپ-سۋىق، جان جابىقتىرار قىسقى كەزدە عوي، ال ءقازىر ءبارى كۇن ساۋلەسىنە شومىپ، حوش يىسكە تۇنىپ تۇر دەپ ويلادى. كەنەت ول اقىرەت تە قاۋساعان شالدار ءۇشىن عوي، ال ەشۋاقىتتا جاپ-جاس، تاماشا دەنەنى وراپ الۋى مۇمكىن ەمەس دەپ پايىمداعان.
جانازاعا قاعىلعان شىركەۋ قوڭىراۋىنىڭ ءۇنى بالانىڭ قيالىن تۇرپايىلىقپەن ءبولىپ جىبەرگەن. تاعى قاعىلدى! تاعى دا! ول جانازا ءراسىمىن جاريالاپ جاتتى. قاقپادان اقىرعى ساپارعا شىعارىپ سالۋعا كىرە بەرگەن از عانا توپ، ولار اق بانت بايلاپ الىپتى، ويتكەنى ولىك جاس ادام ەدى، ءقابىردىڭ شەتىندە جالاڭباس تۇر: جىلاۋلاردىڭ اراسىندا بالاسىنان ايرىلعان انا دا بار. ءبىراق كۇن نۇرىن اياماي توگىپ، قۇستار سايراپ جاتتى.
وليۆەر جاس لەديدەن ءوزىنىڭ قانشاما جاقسىلىق كورگەندىگىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، سول باقىتتى شاق قايتا كەلسە ەكەن، سوندا قىزعا العىسىم مەن قانشالىقتى بەرىلگەندىگىمدى قاجىماي-تالماي دالەلدەر ەدىم دەپ ارمانداۋمەن ۇيگە قاراي ءىلبىپ كەلە جاتتى. بالانىڭ نەمقۇرايدىلىعى، ىقىلاسسىزدىعى ءۇشىن وزىنە كىنا قويار رەتى دە جوق ەدى — ول قىزعا ىنتى-شىنتىمەن قىزمەت ەتەتىن، ايتسە دە، وعان بۇدان گورى كوبىرەك جىگەرلەنە، قۇلشىنا كىرىسۋىم كەرەك ەدى-اۋ دەگەن جۇزدەگەن ۇساق-تۇيەكتەر ەسىنە ءتۇسىپ، سونى ىستەي الماعاندىعىنا قاتتى وكىندى. ءبىز ءوز توڭىرەگىمىزدەگىلەرمەن قارىم-قاتىناسىمىزدا وتە بايقامپاز بولۋىمىز كەرەك، ويتكەنى، ءاربىر ءولىم ءتىرى قالعان كىشكەنتاي توبىمىزعا قانشاما دۇنيەنىڭ تەككە وتكەنى، قانشاما از ارەكەت ىستەلگەنى، قانشاما نارسەنىڭ ۇمىتىلىپ، ەندى ەشتەڭەنى وزگەرتۋگە بولمايتىندىعى تۋراسىندا وي ءتۇسىرىپ كەتەدى. شاراسىزدان وپىق جەۋدەن اسقان قاتال وكىنىش جوق؛ ەگەر ءبىز ءوزىمىزدى وسى ازاپتان قۇتقارعىمىز كەلسە، كەش بولماي تۇرىپ وسى جايلى ويلانايىق.
ول ۇيگە ورالعاندا ميسسيس مەيلي كىشكەنتاي قوناق بولمەدە وتىر ەكەن. ونى كورگەن كەزدە وليۆەردىڭ جۇرەگى مۇزداپ كەتتى، ايەل قىزدىڭ توسەگىنەن ءبىر رەت تە ۇزاعان جوق ەدى، بالا ونىڭ نە سەبەپتى ناۋقاستى قالدىرىپ كەتكەنىن ويلاۋدىڭ وزىنەن قورىقتى. بالا روزدىڭ قاتتى ۇيقىعا كەتكەندىگىن، ويانعان سوڭ سەرگىپ تۇرادى دا جازىلىپ كەتەدى، يا بۇلارمەن قوشتاسىپ كوزىن جۇماتىنىن ەستىدى.
بىرنەشە ساعاتتار بويى ولار تىڭ تىڭداپ، سويلەسۋدەن جاسقانىسىپ وتىردى. تۇسكى تاعامدى قول تيگىزبەگەن كۇيى اكەتتى؛ كۇننىڭ كوكجيەككە ەڭكەيە بەرىپ، اقىرى ىمىرت ۇيىرىلگەنىن حابار ەتكەندەي اسپان مەن جەردى قىزىل نۇرعا بوياعانىن باقىلاپ وتىرعان ولاردىڭ ويى مۇلدەم شالعاندا بولسا كەرەك. ولاردىڭ ساق قۇلاقتارى اسىعا باسىپ كەلە جاتقان اياق دىبىسىن ەستي قويعان. بۇلار ەرىكسىز ەسىككە تۇرا ۇمتىلدى، ميستەر لوسبەرن كىردى.
— روز نە كۇيدە؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى قارت لەدي. — بىردەن ايتىڭىزشى، مەن ءبارىن دە كوتەرەم، بەلگىسىزدىكتەن باسقانىڭ ءبارىن دە كوتەرەم! قۇداي ءۇشىن ايتىڭىزشى!
— ءسىز وزىڭىزگە ءوزىڭىز كەلۋىڭىز كەرەك! — دەدى دوكتور ونى سۇيەمەلدەي بەرىپ، — وتىنەمىن سىزدەن سۋدارىنيا، تىنىشتالىڭىز، قىمباتتىم!
— جىبەرىڭىز مەنى، قۇداي ءۇشىن! قىمباتتى بالام-اي! ول ءولىپ قالدى ما؟ ولگەلى جاتىر ما؟
— جوق، — دەپ قىزۋلانا داۋىستادى دوكتور. — قۇدايدىڭ راقىمى كەڭ، ول ءبىزدىڭ قۋانىشىمىزعا ءالى ۇزاق جاسايدى!
تىزەرلەپ قۇلاي كەتكەن لەدي، قولىن كوكىرەگىنە اپارماق ەدى، ءبىراق ۇزاق ۋاقىت بويىن بەكىتكەن كۇش-قايراتى اۋزىنان شىققان العىس دۇعاسىمەن بىرگە كەتتى دە، ايەل دوسىنىڭ قولىنا جانتايا بەردى.
ءحححىV تاراۋ
ساحناعا شىققان جاس جەنتلمەن جايىندا ءبىرقاتار ماعلۇماتتار بەرەدى، سونداي-اق وليۆەردىڭ باسىنان كەشكەن جاڭا وقيعاسى
بۇل جۇرەك جارارلىق قۋانىش ەدى. كۇتپەگەن حاباردان وليۆەردىڭ ەسى شىعىپ، قۇلاعى ءبىتىپ قالعانداي بولدى. ول جىلاي دا، سويلەي دە، دەم الا دا المادى. بولعان وقيعاعا زورعا تۇسىنگەن ول كەشكى اۋانى قۇمىعا جۇتىپ، ۇزاق ۋاقىت سەندەلىپ ءجۇردى، اقىرى اعىل-تەگىل توگىلگەن كوز جاسى وعان جەڭىلدىك اكەلدى دە، ول كەنەت ۇيقىدان ويانعانداي باستان وتكەن قۋانىشتى وزگەرىستىڭ، يىقتارىنان تۇسكەن جۇكتىڭ سالماعىنىڭ قانشالىقتى اۋىرلىعىن جاڭا عانا تولىق سەزىنگەندەي ەدى. ناۋقاستىڭ بولمەسىنە قويۋ ءۇشىن اسا ۇقىپتىلىقپەن جاسالعان گۇلدەردى كوتەرىپ بالا ۇيگە ورالعاندا ىمىرت ءۇيىرىلىپ قالعان ەدى. جولمەن سەرگەك باسىن كەلە جاتقان ول ارت جاعىنان زىمىراپ كەلە جاتقان اربانىڭ سالدىرىن ەسىتتى. بۇرىلىپ قاراعان بالا جىلدام جاقىنداعان پوچتا كۇيمەسىن كوردى، جول تار ەدى، اتتار cap جەلىپ كەلە جاتقاندىقتان ونى وتكىزىپ جىبەرۋ ءۇشىن الدە ءبىر قاقپاعا شەگىنىپ سۇيەنە بەرگەن.
كۇيمە وزىمەن قاتارلاسقاندا وليۆەر باسىنا تۇنگى اق قالپاق كيگەن كىسىنى كوردى، ونىڭ ءجۇزى بۇعان تانىس سياقتى كورىنگەن، ءبىراق ءبىر عانا ساتتە قىلاڭ ەتە قالعاندىقتان كىم ەكەنىن جىعا تاني الماعان. ەكى سەكۋندتان كەيىن تۇڭگى قالپاق كۇيمە تەرەزەسىنەن سىرتقا شىقتى دا، قاتقىل داۋىسپەن كوشىرگە توقتاۋعا بۇيىردى، اناۋ اعىنداعان اتتاردىڭ باسىن زورعا تەجەپ، الگىنىڭ ءامىرىن ورىندادى.
— بەرى كەلشى! — دەپ ايقايلادى داۋىس. — وليۆەر، نە جاڭالىق بار؟ ميسس روز قالاي؟ وليۆەر!
— دجايلس، بۇل ءسىز بە؟ — دەپ داۋسى شىعىپ كەتكەن وليۆەر كۇيمەنىڭ ەسىگىنە جۇگىرىپ كەلگەن.
دجايلس تۇنگى قالپاعىن قايتا شىعارىپ، جاۋاپ بەرۋگە ىڭعايلانا بەرىپ ەدى، كەنەت ونى كۇيمەنىڭ بۇرىشىندا وتىرعان جاس جەنتلمەن ىسىرىپ جىبەردى دە، نە جاڭالىق بارىن شىدامسىزدانا سۇراعان.
— ءبىر عانا ءسوزىڭدى ايت! —دەپ ايقايلادى جەنتلمەن. ءحالى جاقسى ما، جامان با؟
— جاقسى، اجەپتاۋىر جاقسى! — دەپ جاۋاپ بەرۋگە اسىقتى وليۆەر.
— قۇدايعا شۇكىر! — دەدى جەنتلمەن داۋىستاپ. — سەنىڭ كوزىڭ انىق جەتتى مە؟
— ابدەن سەنىمدىمىن، سەر! —دەدى وليۆەر. — بىرنەشە ساعات بۇرىن ءحالى ناشارلاپ ەدى، ەندى ميستەر لوسبەرن بارلىق ءقاۋىپ ارتتا قالدى دەپ وتىر.
جەنتلمەن ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان، ەسىكتى اشتى دا كۇيمەدەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، وليۆەردى قولتىعىنان ۇستاپ، بىلايىراق الىپ شىقتى.
— سەن ابدەن سەنىمدىمىسىڭ؟ سەن قاتەلەسكەن جوقپىسىڭ، بالاقاي؟ — دەپ سۇرادى ول داۋسى دىرىلدەپ. — ولىمسىرەگەن ءۇمىتتى وياتىپ، مەنى الداماي-اق قوي.
— مەن ەشۋاقىتتا ولاي ىستەمەس ەدىم، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر. — شىن ايتام، ماعان سەنۋىڭىزگە بولادى! ميستەر لوسبەرن بىلاي دەدى: «ول ءبىزدىڭ قۋانىشىمىزعا ءالى ۇزاق جىلدار ءومىر سۇرەدى». مەن سولاي دەگەنىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم.
شەكسىز باقىت سىيلاعان وسى مينۋت ەسىنە تۇسكەندە وليۆەردىڭ كوزىنە جاس كەلە قالعان؛ ال جەنتلمەن ءۇن-تۇنسىز تەرىس قارادى.
وليۆەرگە ول مىڭگىرلەپ تۇرعانداي كورىنگەن، ءبىراق انانىڭ كوكىرەگىندە نە بوپ جاتقانىن جازا باسپاي تانىپ، بىردەڭە دەپ كەدەرگى جاساۋدان قورىققان بالا شەتكەرەك تۇرىپ، قولىنداعى گۇلمەن اينالىسقان الپەت تانىتتى.
بۇل كەزدە كۇيمەنىڭ ىشىندە وتىرعان باسىندا تۇنگى اق قالپاعى بار ميستەر دجايلس قوس شىنتاعىن تىزەسىنە تايانىپ، كوزىن قاعاز قول ورامالمەن ءسۇرتىپ جاتتى. سورلى مۇنى ادەيى ىستەگەن جوق ەدى — بۇعان جاس جەنتلمەن كەرى بۇرىلىپ، انامەن تىلدەسكەن كەزدەگى مۇنىڭ كوزىنىڭ قاتتى قىزارىپ كەتكەندىگى كۋا بولا الاتىن.
— دجايلس، ءسىزدىڭ كۇيمەگە ءمىنىپ، شەشەمە بارا بەرگەنىڭىز دۇرىس بولاتىن شىعار، — دەدى جىگىت. — ال مەن ونىمەن كەزدەسەر الدىندا ءبىراز جاياۋ ءجۇرىپ السام با دەپ ەدىم. ءسىز وعان مەنى ءقازىر كەلەدى دەڭىز.
— كەشىرىم وتىنەمىن، ميستەر گارري، — دەدى دجايلس، ابىگەرلەنگەن ءجۇزىن قول ورامالىمەن ءسۇرتىپ جاتىپ، — ەگەر ءسىز وسى تاپسىرماڭىزدى فورەيتورعا بەرسەڭىز، مەن سىزگە قاتتى ريزا بولار ەدىم. قىزمەتشى ايەلدەردىڭ كوزىنە مىناداي كەيىپپەن تۇسكەنىم مۇلدە جارامايدى، سەر... مەن ولاردىڭ الدىندا بار بەدەلىمنەن جۇرداي بولام عوي.
— جاقسى، — دەدى گارري مەيلي جىميىپ، — ەركىڭىز ءبىلسىن. سولاي قاجەت دەسەڭىز جۇكتەرمەن ول بارا بەرسىن، ال ءسىز بىزبەن بىرگە ءجۇرىڭىز. ءبىراق الدىمەن مىنا تۇنگى قالپاعىڭىزدى ءبىر دۇرىسىراق باس كيىممەن الماستىرىڭىزشى، ايتپەسە ءبىزدى ەسىنەن اداسقاندار ەكەن دەپ قالىپ جۇرەر.
جاراسپايتىن باس كيىم جونىندە ەسكەرتۋ العان ميستەر دجايلس تۇنگى قالپاعىن باسىنان سىپىرىپ الىپ، قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى دە، ونىڭ ورنىنا كۇيمەدەن الىپ شىققان بايسالدى ءارى قاراپايىم ۇلگىدە تىگىلگەن شلياپاسىن كيىپ الدى. فورەيتور ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتتى؛ دجايلس، ميستەر مەيلي جانە وليۆەر اسىقپاي ونىڭ سوڭىنان ىلەستى.
جولشىباي وليۆەر جاڭا كەلگەن كىسىگە اۋەسقويلىقپەن كوز جۇگىرتتى. تۇرىنە قاراعاندا ول جيىرما بەستەردە ەدى، ورتا بويلى، سۇلۋشا ءجۇزدى، جۇرتپەن ءوزىن ەمىن-ەركىن، قاراپايىم ۇستايدى. جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراماستان، ول قارتاڭ لەديگە قاتتى ۇقسايتىن ەدى، ءتىپتى ول ايەلدى شەشەم دەپ ەسكە سالماعاننىڭ وزىندە وليۆەر ولاردىڭ جاقىندىقتارىن جازباي تانىر ەدى.
ول كوتتەدجگە تاياپ كەلگەندە، ميسسيس مەيلي ۇلىن شىدامسىزدانا كۇتىپ تۇر ەكەن. كەزدەسۋ كەزىندە اسا تولقۋلى ەدى.
— شەشەتاي، — دەپ سىبىرلادى بالاسى، — ماعان نەگە بۇرىنىراق جازبادىڭىز!
— مەن جازىپ ەم، — دەدى ميسسيس مەيلي، — ءبىراق ويلاپ-ويلاپ، ميستەر لوسبەرننىڭ پىكىرىن ەسىتكەنشە حاتتى جىبەرمەي تۇرا تۇرۋدى ماقۇل كوردىم.
— نە ءۇشىن، — دەپ ءسوزىن جالعادى جاس جىگىت. — ءسال عانا بولماي قالعان نارسە بولىپ تا قالۋى مۇمكىن ەدى عوي، تاۋەكەل ەتىپ قاجەتى نە ەدى؟ ەگەر روز... جوق، ءقازىر ول ءسوزدى ايتا المايمىن... اۋرۋدىڭ ارتى باسقاعا اينالسا، ءسىز ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز قاشان بولماسىن كەشىرە الار ما ەدىڭىز؟ مەن سونسوڭ قايتادان باقىتتى بولا الار ما ەم؟
— جاماندىققا ۇشىراساڭ، گارري، — دەدى ميسسيس مەيلي، — سەنىڭ ءومىرىڭ دە تاس-تالقان بولار ما ەدى دەپ قورقام، وندا سەنىڭ ءبىر كۇن بۇرىن ياكي كەيىن كەلگەنىڭنىڭ پالەندەي ماڭىزى دا بولماس ەدى.
— سولاي بولعان كۇندە دە تاڭداناتىن نە بار؟ — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى جاس جىگىت. — نە ءۇشىن دەۋدىڭ كەرەگى نە؟ بۇل سولاي، تاپ سولاي... ءسىز مۇنى بىلەسىز، شەشەتاي، بىلۋگە ءتيىسسىز.
— Meن بىلەم، ول جىگىت جۇرەگىنىڭ ەڭ نازىك، ەڭ تازا ماحابباتىنا تۇرادى، — دەدى ميسسيس مەيلي، — ونىڭ تۇراقتىلىققا بەيىم، نازىك سەزىمگە تولى جان دۇنيەسى جەڭىل-جەلپى ەمەس، تەرەڭ، ءارى تۇراقتى سەزىمدى كوكسەيدى. ەگەر مەن مۇنى تۇسىنبەسەم، ونىڭ ۇستىنە سۇيەتىن ادامىنىڭ وزىنەن ءسال اينىعانىن بىلسە، ول قايعىدان قۇسا بوپ ولەر ەدى، مەن دە ءوز مىندەتىمدى سونشالىق قيىن دەمەي-اق، تىكەلەي بورىشىمدى ورىنداۋعا جەڭىلدەنە كىرىسكەن بولار ەدىم.
— مۇنىڭىز قاتىگەزدىك قوي، شەشەتاي، — دەدى گارري. — ءسىز ماعان شىنىمەن-اق ءالى كۇنگە دەيىن ءوز جۇرەگىنىڭ بۇلقىنىسى مەن ءوز جانىنىڭ ۇمتىلىسىن ۇعىنباعان بالا ەسەبىندە قارايسىز با؟
— مەنىڭشە، قىمباتتى ۇلىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس مەيلي، قولىن ونىڭ يىعىنا سالىپ. — جاستىققا ءتان ىزگىلىكتى ۇمتىلىستار ۇزاققا بارا قويمايدى، ءارى ولاردىڭ اراسىندا كوڭىلى توياتتاعاننان كەيىن ءبىر عانا ساتتىك بۇدان دا قىسقا سەزىمدەر كەزىگە بەرەدى. ال ەڭ الدىمەن ويلايتىنىم،— دەپ ءسوزىن جالعادى لەدي ۇلىنان كوز الماستان— شاتتانعان، البىرت، نامىسقور جىگىت ارىنا داق تۇسكەن قىزبەن نەكەگە تۇرسا، اناۋ وعان كىنالى بولماسا دا تاسجۇرەك، ناشار ادامدار ونىڭ ءوزىن دە، بالالارىن دا جازالايدى، جىگىتتىڭ ورتاداعى مەرەيى ۇستەم بولعان سايىن الگى داقتى ونىڭ ەسىنە ءتۇسىرىپ، تابالايتىن بولادى؛ مەنىڭشە، الگى ادام تابيعاتىنان قانشالىقتى جۇرەگى ۇلكەن، قايىرىمدى جان بولعانىمەن، كۇندەردىڭ كۇنىندە جاس شاعىنداعى قوسقان تاعدىرىنا وپىق جەۋى دە مۇمكىن. ال ونى سەزگەن ايەل دە ازاپ شەگەدى.
— شەشەتاي، — دەدى جاس جىگىت شىدامسىزدانا سويلەپ، — بۇلاي ىستەگەن ادام ەركەك دەگەن اتقا، ءارى ءسىز سۋرەتتەگەن ايەلگە لايىقتى ەمەس.
— سەن ءقازىر سولاي ويلايمىسىڭ، گارري؟ — دەپ سۇرادى اناسى.
— مەن ءارقاشان دا وسىلاي ويلايمىن، — دەدى جاس جىگىت داۋىستاپ. — وسى ەكى كۇندە مەنىڭ تارتقان جان ازابىم مويىنداتقان قۇشتارلىق كەشە عانا پايدا بولماعانىن، مەنىڭ جەڭىلتەكتىگىمنىڭ سالدارىنان تۋماعاندىعىن ءسىز جاقسى بىلەسىز. ناعىز ەركەكتىڭ جۇرەگى ايەلگە قانشا بەرىلەر بولسا، سۇيكىمدى، مومىن قىز روزعا مەنىڭ جۇرەگىم سونشالىقتى بىرىلگەن. مەنىڭ بارلىق وي-قيالىم، ءۇمىتىم سونىمەن بايلانىستى، بۇل جولى ماعان بوگەت بولۋ ارقىلى مەنىڭ جايباراقاتتىعىم مەن باقىتىمدى جەلگە ۇشىراسىز. شەشەتاي وسىنى جانە مەن جايلى كوبىرەك ويلانىپ، وسى باقىتىمدى سىرتقا تەبە كورمەڭىز!
— گارري! — دەپ داۋىستادى ميسسيس مەيلي، — مەن وسى ىستىق، سەزىمتال جۇرەكتەر تۋرالى كوپ ويلايمىن، سوندىقتان دا ولاردىڭ جارالانباۋىن تىلەپ ەدىم. ءبىراق ءقازىر بۇل جايىندا جەتەرلىكتەي ايتىلدى عوي، ءتىپتى ارتىعىمەن جەتەرلىكتەي...
— ولاي بولسا روزدىڭ ءوزى شەشسىن، — دەپ ءسوزىن ءبولىپ كەتتى گارري. — ءسىز ءوز كوزقاراسىڭىزدى قۋاتتاپ، مەنىڭ جولىما بوگەت بولمايمىسىز؟
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس مەيلي، — تەك مەن سەنى ابدەن ويلانسىن دەپ ەم...
— مەن ويلاندىم! —دەپ شىدامسىزدانا جاۋاپ قايىردى ۇلى. — شەشە، مەن جىلدار بويى ويلاندىم. وي تولعاي الاتىن جاسقا كەلگەننەن بەرى ويلادىم مۇنى. مەنىڭ سەزىمىم وزگەرمەيدى، ول قالادى تاپ وسىلاي. نەلىكتەن مەن ازاپتى توسۋمەن بولام؟ جوق. مەن بۇل ارادان كەتەر الدىندا روز مەنى تىڭداۋعا ءتيىس.
— ول تىڭدايدى، — دەدى ميسسيس مەيلي.
— ءسىزدىڭ ءسوز سىڭايىڭىزعا قاراعاندا، شەشەتاي، ول مەنى سالقىن قاباقپەن تىڭدايدى-اۋ دەيمىن، — دەدى جاس جىگىت.
— جوق، ولاي ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى قارت لەدي. — مۇلدە ولاي ەمەس.
— سوندا قالاي؟ — دەپ قادالدى جاس جىگىت. — ول ءوز جۇرەگىن وزگە بىرەۋگە ۇسىنعان جوق پا؟
— ارينە، جوق، — دەدى شەشەسى. — ەگەر مەن قاتەلەسپەسەم، ول سەنى سۇيەدى. ءبىراق مەنىڭ ساعان ايتايىن دەگەنىم، — دەپ ءسوزىن جالعادى قارتاڭ لەدي، سويلەمەك بولعان ۇلىن تەجەپ، — وسى تاۋەكەلگە بارماس بۇرىن، ارمان قاناتىن بايلاپ، سامعاي جونەلمەس بۇرىن، قىمباتتى بالام مەنىڭ، روزدىڭ ءومىر تاريحىنا وي جۇگىرت، ءوزىنىڭ شىققان تەگىنە دەگەن كۇدىگى ونىڭ شەشىمىنە دە ىقپال جاسايتىنىن، بىزگە شەكسىز بەرىلگەندىكتەن ءىرىلى-ۋاقتى ىستەردىڭ بارىندە ءوز مۇددەسىن ءبىز ءۇشىن قۇرباندىققا شالۋعا ءازىر ەكەندىگىن دە ويلاستىر!
— مۇنىمەن نە ايتقىڭىز كەلەدى؟
— مەن ساعان ويلانۋعا مۇرسات بەرەم، — دەدى ميسسيس مەيلي. — مەن روزعا بارۋىم كەرەك. قۇداي جار بولسىن ساعان!
— ءبىز كەشكىلىك كورىسەمىز بە؟ — دەپ تاعاتسىزدانا سۇرادى جاس جىگىت.
— كەشىرەك، — دەدى لەدي، — مەن روزدان كەلگەن سوڭ.
— ءسىز وعان مەنىڭ وسىندا ەكەنىمدى ايتاسىز عوي؟ — دەپ سۇرادى گارري.
— ارينە، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس مەيلي.
— جانە مەنىڭ مازاسىزدانىپ جۇرگەنىمدى، قانشالىقتى ازاپ شەككەندىگىمدى، ونى كورگىم كەلەتىندىگىن ايتارسىز. ءسىز بۇدان باس تارتپاسسىز، شەشەتاي؟
— جوق، — دەدى قارت لەدي. — ءبارىن دە وعان ايتام.
ۇلىنىڭ قولىن مەيىرلەنە قىسقان شەشەسى شىعىپ كەتتى.
وسى شۇعىل اڭگىمە بولىپ جاتقان كەزدە ميستەر لوسبەرن مەن وليۆەر بولمەنىڭ باسقا بۇرىشىندا تۇرعان. ەندى ميستەر لوسبەرن گارري مەيليگە قولىن سوزدى دا، ىستىق، ىقىلاسىن ءبىلدىردى. سودان كەيىن دوكتور جاس دوسىنىڭ تولىپ جاتقان ساۋالدارىنا ناۋقاستىڭ حال-كۇيى تۋراسىندا تۋرا جاۋاپ بەردى. كەۋدەسىندە ءۇمىت وتىن تۇتاندىرعان وليۆەردىڭ سوزىنەن كەيىن كوڭىلىن ورنىقتىرۋعا بۇل دا كەم تۇسكەن جوق. جۇكپەن اينالىسىپ جاتقانداي الپەت تانىتقان ميستەر دجايلس تە قۇلاعىن تىگىپ تۇرعان.
— سوڭعى ۋاقىتتا پالەندەي ەشتەڭە اتا العان جوقسىز با، دجايلس؟ — دەپ سۇرادى دوكتور.
— پالەندەي ەشتەڭە، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى دجايلس، قۇلاعىنا دەيىن قىزارىپ.
— ەشقانداي ۇرىنى ۇستاپ، ەشقانداي توناۋشىنى تانىعان جوقسىز با؟ — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى دوكتور.
— ەشقانداي دا، سەر، — ماڭىزدانا جاۋاپ بەردى ميستەر دجايلس.
— وكىنىشتى، — دەدى دوكتور، — ويتكەنى، مۇنداي ىستەردە ءسىز الدىڭىزعا جان سالمايسىز... ال ءبريتلستىڭ ءحالى قالاي، سونى ايتىڭىزشى؟
— ول جىگىتتىڭ ءحالى تاماشا، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر دجايلس، ءوزىنىڭ جايشىلىقتاعى قامقور داۋسىنا سالىپ. — سىزگە ءوزىنىڭ زور قۇرمەتىن ءبىلدىرۋدى سۇراعان.
— وتە جاقسى، — دەدى دوكتور. — ءسىزدى كورگەندە ەسىمە ءتۇستى، ميستەر دجايلس، مەنى شۇعىل شاقىرىپ اكەتكەننەن ءبىر كۇن بۇرىن، ءسىزدىڭ قايىرىمدى قوجايىنىڭىزدىڭ وتىنىشىمەن سىزگە ءتيىمدى، كىشكەنتاي تاپسىرما ورىنداپ ەدىم. ءبىر مينۋتقا، مىنا بۇرىشقا بارساق قايتەدى؟
ميستەر دجايلس ماڭعازدانا، ءبىراز تاڭدانىسپەن بۇرىشقا بارىپ، دوكتورمەن قىسقا عانا سىبىرلاسىپ اڭگىمەلەسكەن سوڭ، قايتا-قايتا ءيىلىپ، ماڭعازدانا باسىپ، كەتە بارعان. بۇل اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى قوناق بولمەدە قۇپيا بولىپ قالعانمەن، اس ۇيدە دەرەۋ جۇرتقا تاراپ كەتكەن، سەبەبى ميستەر دجايلس تۇپ-تۋرا سوندا تارتىپ كەتتى دە، ءبىر ساپتاياق ەليا سۇراتىپ الىپ، سالتاناتتى پىشىنمەن ءۇيدى توناۋعا ارەكەت جاسالعان كۇنگى ادال قىزمەتى ءۇشىن مىرزا ايەل جەرگىلىكتى جيناق كاسساسىنا بۇعان ارناپ جيىرما بەس فۋنت اقشا سالعاندىعىن حابارلادى. وسى ارادا قىزمەتشى ايەلدەردىڭ ەكەۋى دە قولدارى مەن كوزدەرىن كوككە كوتەرىپ، ەندى ميستەر دجايلستىڭ ماقتانۋىنا بولادى دەستى. بۇعان ميستەر دجايلس: جوق، جوق، — دەدى دە، ەگەر مۇنىڭ تاراپىنان قاراۋىنداعىلارعا قانداي دا بولماسىن مەنمەندىك بايقاتسا، بۇلار وزىنە بۇل تۋرالى ايتسا، قاتتى ريزا بولاتىندىعىن ءبىلدىردى. بۇدان كەيىن ول ءوزىنىڭ قاراپايىمدىلىعىن دالەلدەيتىن باسقا دا كوپتەگەن ەسكەرتۋلەر جاسادى، بۇلار دا قاتتى قۇپتالىپ، ادەتتەگى ۇلى ادامداردىڭ ەسكەرتۋلەرى ءتارىزدى وتە ورىندى، وتە تاپقىر دۇنيە رەتىندە قابىلداندى.
كەشتىڭ اقىرى وتە كوڭىلدى ءوتىپ جاتتى: دوكتور اسا جايدارى ەدى، باسىندا گارري مەيلي قانشالىقتى شارشاعانىمەن قۇرمەتتى جەنتلمەننىڭ كول-كوسىر كوڭىلىنىڭ الدىندا جايباراقات قالا المادى، قاي-قايداعى ۇتقىر سوزدەر مەن تولىپ جاتقان ازىلدەر وليۆەرگە بۇرىن-سوڭدى ەستىگەندەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ قىزىقتىسى بولىپ كورىندى دە، كۇلمەسىنە قويمادى، دوكتوردىڭ ءوزى دە شەك-سىلەسى قاتا قارقىلداعان، گارريدىڭ دە كۇلكىسىن كەلتىردى. وسىلايشا بۇلار ۋاقىتتى وتە كوڭىلدى وتكىزدى، كۇن كەشكىرگەن سوڭ بويلارى جەڭىلدەنىپ، جۇرەكتەرى ورنىنا تۇسكەن ولار دەمالۋعا تاراستى، باستارىنان كەشكەن قاتتى قوبالجۋ مەن مازاسىزدىقتان كەيىن وزدەرى دە قاتتى تيتىقتاعان ەدى.
تاڭەرتەڭ وليۆەر ورنىنان سەرگەك تۇرىپ، ءوز ىسىنە بىرنەشە كۇننەن بەرى جات بوپ كەلگەن ۇمىتپەن ءارى قۋانىشپەن كىرىسكەن ەدى. قۇستار وزدەرىنىڭ بۇرىنعى ورنىندا سايراۋ ءۇشىن تورلار قايتا ىلىنگەن. روزدىڭ جۇرەگىن قۋانىشقا بولەسىن دەپ ەڭ جۇپار ءيىستى دالا گۇلدەرى دە قايتا جينالا باستاعان. قانشاما سۇلۋ بولعانىمەن توڭىرەكتى تۇتقان مۇڭ، اسەرگە بولەنگەن بالانىڭ كوز الدىندا سيقىرلانعانداي ىدىراپ جۇرە بەرگەن. ەندى جاسىل جاپىراقتاعى شىق اسەمىرەن جارق-جۇرق ەتەتىندەي، سامالدا مايدا جەلپىپ، اسپان دا كوگىلدىرلەنە تۇسكەن ءتارىزدى. ءبىزدىڭ ويلارىمىز زاتتاردىڭ سىرتقى تۇرىنە وسىلايشا اسەر ەتەدى. تابيعات پەن ءوز ماڭىنداعىلارعا كوزىن جۇگىرتىپ بارلىعى دا تۇنەرىڭكى، ءتۇنجىراققا دەگەندەردىكى شىندىق؛ ويتكەنى، تۇنەرىڭكى دۇنيەنىڭ ءبارى الدىمەن ولاردىڭ مۇنارتقان كوزى مەن جۇرەگىنىڭ ساۋلەسى بوپ تابىلادى. شىندىعىندا، بوياۋلار نازىك ءارى مۇقيات كوز جۇگىرتۋدى قاجەت ەتەدى.
ايتا كەتكەن ارتىق بولمايدى — وليۆەر دە بۇعان نازار اۋدارماي قالعان جوق — ول تاڭەرتەڭگى سەرۋەنگە بۇدان بىلاي جالعىز شىقپايتىن بولدى. قولىنا گۇل ۇستاپ ۇيگە قايتىپ كەلە جاتقان وليۆەردى كورگەن كۇننەن باستاپ گارري مەيليدىڭ گۇلگە دەگەن قۇشتارلىعى ەسەلەپ ارتتى دا بۋكەت جاساۋدا اسقان بىلگىرلىك تانىتىپ، جاس دوسىنان ايتارلىقتاي باسىم بوپ شىقتى. ءبىراق وليۆەر بۇل جونىندە كەمدەۋ سوققانىمەن ونىڭ ەسەسىنە ادەمى گۇلدى قاي جەردەن تابۋعا بولارىن جاقسى بىلەتىن؛ ءار تاڭ سايىن ەكەۋى ساي-سالانى تۇك قويماي كەزىپ، ۇيگە تاماشا گۇلدەر اكەلىپ ءجۇردى. جاس لەدي ۇيىقتايتىن بولمەنىڭ تەرەزەسى ەندى اشىق تۇردى، جازدىڭ جۇپار ءيىستى اۋاسى بولمەگە كىرىپ، جان سارايىن اشىپ جىبەرگەنىن قىز قاتتى ۇناتاتىن، ال تەرەزە الدىندا سۋدا ءار تاڭ سايىن مۇقيات سۇرىپتالعان ەرەكشە شاعىن بۋكەت تۇراتىن. كىشكەنتاي قۇمىرا جاڭا گۇلدەرمەن تولتىرىلىپ جاتسا دا، الگى سولعان گۇلدىڭ ەشقاشان لاقتىرىلىپ تاستالماعاندىعىن وليۆەر بايقاماي جۇرگەن جوق، سونداي-اق ول دوكتور باققا شىققان سايىن ءارۋاقىتتا الگى بۇرىشقا كوزىن تاستاپ، باسىن ءمان بەرە يزەپ، تاڭەرتەڭگى سەرۋەنگە كەتە باراتىنىن دا ول باقىلاۋمەن بولدى، كۇندەر وتە بەردى، روز دا تەز ساۋىعىپ كەلە جاتتى.
جاس لەدي ءالى ءوز بولمەسىنەن شىقپاعان سوڭ، اندا-ساندا ميسسيس مەيليمەن ءبىرازىراق ءجۇرىپ قايتقانى بولماسا، كەشكى سەرۋەننەن قالعان وليۆەرگە ۋاقىت وتپەي جاتىر دەۋگە بولماس ەدى. ول باسىن قىراۋ شالعان قارت جەنتلمەننىڭ ساباعىنا اسقان قۇلشىنىسپەن كىرىسكەنى سونشا، مۇنى تەز يگەرە باستاعانىنا ءوزى دە تاڭ قالاتىن.
ءبىراق بىردە، ول سونىمەن اينالىسىپ وتىرعاندا كۇتپەگەن جەردەن بولعان وقيعا ونىڭ زارەسىن الىپ، توبە شاشىن تىك تۇرعىزدى.
ول كىتاپ قاراپ وتىراتىن كىشكەنتاي بولمە تومەنگى قاباتتا، ءۇيدىڭ ارتقى بولىگىندە ەدى. بۇل كادىمگى سەلولىق كوتتەدجدىڭ بولمەسى — تورلى تەرەزەسى بار، تەرەزەنىڭ كاسەگىنە تىرەلە ءوسىپ تۇرعان ءجاسميننىڭ حوش ءپىسى بولمە ءىشىن تولتىرىپ جىبەرەتىن. تەرەزە باققا قارايتىن، باقتىڭ ەسىگى قورشالعان شابىندىققا شىعاتىن، ودان ءارى شالقار شابىندىق پەن ورمان. مىنا جاعىندا جاقىن ماڭدا ەشقانداي ءۇي-جاي جوق، وسى جاقتان كەڭ دالا كوزگە ۇراتىن.
بىردە، ىمىرت ۇيىرىلە باستاعان اسەم كەشتە، كىتاپقا ۇڭىلگەن وليۆەر تەرەزە الدىندا وتىرعان. ول وسىلايشا ۇزاق وتىرعان ەدى، كۇن دە تىم تىمىرسىق بولدى دا، ول از وقىعان جوق، بۇل كىتاپتىڭ اۆتورلارى رەنجىمەي-اق قويسىن، وليۆەر بايقاۋسىزدا قالعىپ كەتكەن.
كەيدە بىزگە كەلگەن ۇيقى دەنەمىزدى ءوز تۇتقىنىندا ۇستاپ، رۋحىمىزدى توڭىرەكتەگى دۇنيەلەردى قابىلداۋدان بوساتپايدى دا وعان دۇنيەنى شىرق اينالدىرادى. ەگەر دەنەنىڭ ىرىققا كونبەي اۋىر تارتۋى كۇشتىڭ جوعالۋى جانە ءوز ويىمىز بەن قيمىلىمىزدى باقىلاۋدىڭ تولىق مۇمكىن ەمەستىگىن ۇيقى دەسەك — بۇل ۇيقى؛ دەگەنمەن ءبىز توڭىرەگىمىزدە بولىپ جاتقاننىڭ ءبارىن سەزىنەمىز، ەگەر وسى ۋاقىتتا تۇسىمىزگە بىردەڭە كىرە قالسا، شىندىعىندا ايتىلىپ جاتقان سوزدەر، دىبىستار، تاڭعاجايىپ جەڭىلدىكپەن ءتۇس كورۋىمىزگە تەڭدەسە قالادى دا، اقىرى شىنايى دۇنيە مەن ەلەستەگىنىڭ ءبىر ارناعا توعىسىپ كەتەتىنى سونشا، سوڭىنان بۇلاردى اجىراتۋ مۇلدەم مۇمكىن بولماي قالادى. ءبىراق بۇل دا پالەندەي تاڭقالارلىق جاعداي ەمەس. ءبىزدىڭ سەزىنۋىمىز بەن كورۋ مۇشەمىز بۇل ۋاقىتتا ءولى بولعانمەن، ءبىزدىڭ ۇيقىداعى ويىمىز بەن ونىڭ الدىندا كولدەنەڭدەگەن ەلەستەر ءتىپتى قانداي بولماسىن شىنايى ءبىر دۇنيەنىڭ ءۇنسىز قاتىناسۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن، ونىڭ ءوزى ءبىز كوزىمىزدى جۇمعان ساتتە جانىمىزدا بولماۋى دا مۇمكىن، ونىڭ جاقىندىعىنان وياۋ كۇيىمىزدە حابارىمىز دا بولمايدى.
وليۆەر ءوز بولمەسىندە وتىرعاندىعىن، الدىنداعى ستول ۇستىندە كىتاپتاردىڭ جاتقاندىعىن، تەرەزەدەن حوش ءيىستى سامال ەسىپ تۇرعانىن جاقسى ءبىلىپ جاتتى. ايتسە دە ول ۇيقىدا ەدى. كەنەت سۋرەت وزگەرىپ كەتتى. اۋا كەنەت اۋىرلاپ سالا بەردى دە، بالا تاعى دا ەۆرەيدىڭ ۇيىنە تاپ بولعان ەكەنمىن دەپ زارەسى ۇشا ويلادى. سول ارادا ءوزىنىڭ بۇرىشىندا، الگى ۇسقىنسىز شال وتىر دا، مۇنى كورسەتىپ قويىپ، ونىڭ جانىندا تەرىس قاراپ جايعاسقان بىرەۋگە بىردەڭە دەپ سىبىرلايدى.
— تىنىش، قىمباتتىم، — دەگەن ەۆرەيدىڭ ءسوزى ەستىلگەندەي بولدى بۇعان. — ارينە، بۇل سونىڭ ءوزى! كەتەلىك.
— سول، — دەپ جاۋاپ بەرگەندەي بولدى ەكىنشىسى. — ءسىزدىڭ ويىڭىزشا مەن مۇنى تانىماي قالادى دەيمىسىز؟ ەگەر ءبىر توپ ەلەس مۇنىڭ بەينەسىنە كىرىپ، بۇل سولاردىڭ ورتاسىندا تۇرعان كۇننىڭ وزىندە بىردەڭە ماعان مۇنى قالاي تانۋىم كەرەكتىگىن قۇلاعىما سىبىرلار ەدى. ەگەر مۇنىڭ دەنەسىن جەتى قابات جەر استىنا كومىپ تاستاسا دا، مەن مولاسى باسىندا قۇلىپتاسى بولماسا دا تابار ەدىم.
الگى كىسىنىڭ بۇل سوزدەردى شەكسىز جەككورىنىشپەن ايتقاندىعى سونشا، قورىققانىنان وليۆەر ويانىپ كەتىپ اتىپ تۇرعان.
و، جاساعان، جۇرەگىن سونشاما سوقتىرىپ، ءا دەۋگە ءتىلى كەلمەي، قوزعالا الماي قالۋىنا نە سەبەپ؟ اندا... اندا... تەرەزە الدىندا ەگەر ارتقا شالقايىپ كەتپەگەندە دەنەسىنە باسى ءتيىپ كەتەتىندەي جەردە ەۆرەي تۇر ەكەن. بولمە ىشىنە قاراعان ونىڭ كوزى مۇنىكىمەن كەزدەسىپ قالدى. ال ونىڭ جانىندا — اشۋدان با، الدە قورقىنىشتان با، الدە وسى ەكەۋىنەن دە مە، سۇرلانىپ كەتكەن — بالامەن ءقوناقۇي اۋلاسىندا تىلدەسكەن كىسىنىڭ ىزالى ءجۇزى كورىندى.
بۇل ءبىر عانا ءسات، ءبىر عانا كوزقاراس، جالت ەتكەن ساعىمداي بولدى. ولار ىلەزدە جوعالىپ كەتتى. ءبىراق مۇنى تانىپ قالدى، بۇل دا ولاردى تانىدى؛ بەينە تاسقا قاشالىپ، تۋعان كۇننەن مۇنىڭ كوز الدىندا بولعانداي ولاردىڭ بەينەلەرى ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ قالىپتى. بالا ءبىر سەكۋنتتاي قاققان قازىقتاي تۇرىپ قالعان. سونان سوڭ تەرەزەدەن باققا سەكىرىپ ءتۇسىپ، ايقاي ساپ، كومەككە شاقىرعان.
XXXV تاراۋ
وليۆەردىڭ باسىنان كەشكەن وقيعاسىنىڭ ءساتسىز اياقتالۋى، سونداي-اق گارري مەيلي مەن روز اراسىنداعى ماڭىزدى اڭگىمە جايىندا
ايقايعا نازار اۋدارعان ءۇي تۇرعىندارى داۋىس شىققان جاققا تۇرا ۇمتىلعاندا ءوڭى قۇپ-قۋ بوپ ەسى شىققان وليۆەر ءۇي ارتىنداعى شابىندىقتى نۇسقاپ: «شال! «شال!» دەپ زورعا مىڭگىرلەپ تۇرعان.
بۇل ءسوزدىڭ نە ماعىناسى بارىن ميستەر دجايلس تۇسىنە المادى، ءبىراق وليۆەردىڭ تاريحىن اناسىنان ەستىگەن گارري مەيلي ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن بىردە ۇققان.
— قاي جاققا قاراي قاشتى، — دەپ سۇرادى ول، بۇرىشتا سۇيەۋلى تۇرعان اۋىر تاياقتى الا بەرىپ.
— مىنا جاققا، — دەدى وليۆەر الگىلەر جوعالىپ كەتكەن تۇستى نۇسقاپ. — قاس قاققانشا كوزدەن عايىپ بولدى.
— ياعني ولار جىرادا بولدى! — دەدى گارري. — سوڭىمنان ەرىڭدەر! قاتار جۇرۋگە تىرىسىڭدار!
وسى سوزدەردى ايتىپ، قورشاۋدان قارعىپ ءوتىپ، ولگەنشە قاتتى جۇگىرگەنى سونشا، باسقالارىنا وعان ىلەسىپ وتىرۋ توتەنشە قيىن بولدى.
دجايلس ءوز الىنشە ىلەسكەن، ونىڭ سوڭىنان وليۆەر دە ۇمتىلعان، ەكى مينۋتتان كەيىن سەرۋەننەن جاڭا عانا ۇيگە ورالعان ميستەر لوسبەرن قورشاۋدان اسىپ ءتۇستى دە، وراسان شاپشاڭدىقپەن اياعىنان تىك تۇرىپ الگىلەردىڭ سوڭىنان بار پارمەنىمەن جۇگىرە جونەلىپ، نە بولعانىن بىلمەككە قۇلاقتى جارا ايقايلاپ بارا جاتتى.
بارلىعى دا توقتالماستان جۇگىردى دە، باستاۋشىلار وليۆەر نۇسقاعان جەرگە جەتىپ، جىرا مەن وعان جاقىن ماڭداعى بۇتالاردى تىنتە باستاعاندا، وزگەلەر دە مۇنى قۋىپ جەتتى، ال وليۆەر ميستەر لوسبەرنگە قۋعىنعا شىققان سەبەپتەرىن تۇسىندىرە باستاعان.
قۋعىن ەش ناتيجە بەرمەدى. ءتىپتى جاڭا تۇسكەن ىزدەر دە كورىنبەدى. ەندى بارلىعى شاعىن توبەشىكتىڭ ۇستىندە تۇرعان، بۇل ارادان ءۇش-تورت ميلدەي جەردىڭ ءبارى الاقانداعىداي انىق كورىنەتىن. ول جاقتا دەريەۆنيا بار ەدى، ءبىراق وليۆەر نۇسقاعان جولمەن وعان جەتۋ ءۇشىن الگىلەرگە اشىق جەرمەن جۇرۋگە تۋرا كەلەر ەدى، مۇنداي قىسقا ۋاقىتتا ولاردىڭ كوزدەن تاسا بولۋى قيسىنعا كەلمەيدى. باسقا جاعىنان شابىندىقتى قالىڭ ورمان كومكەرىپ تۇر، ءبىراق بۇعان جەتۋ دە ءبىرشاما ۋاقىت الار ەدى.
— وسى سەنىڭ تۇسىڭە كىرىپ جۇرگەن جوق پا، وليۆەر؟ — دەدى گارري مەيلي.
— جوق، تىپتەن ولاي ەمەس، سەر! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى وليۆەر، كارى قاقپاستىڭ بەت-بەينەسى ەسىنە تۇسكەندە تۇلا بويى ءدىر ەتىپ. — مەن ونى انىق كوردىم! مەن ءقازىر ءسىزدى قالاي كورىپ تۇرسام، انا ەكەۋىن دە تاپ سولاي انىق كوردىم.
— ال ەكىنشىسى كىم ەكەن؟ — دەپ سۇرادى گارري مەن ميستەر لوسبەرن ءبىر اۋىزدان.
— سول اناۋ مەن سىزدەرگە ايتقان ادام. ماعان كەنەتتەن ءقوناقۇيدىڭ قاسىندا تاپ بەرگەن كىسى، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر. — كوزىنە كوزىم ءتۇسىپ كەتتى، سول ەكەندىگىنە انت ىشۋگە بارمىن.
— ولار وسىلاي قاراي جۇگىرىپ پە ەدى؟ — دەپ سۇرادى گارري، — سەن بۇعان سەنىمدىمىسىڭ؟
— وعان دا، تەرەزەنىڭ الدىندا تۇرعاندارىنا دا سەنىمدىمىن— دەدى وليۆەر، وسى سوزدەن سوڭ شابىندىقتان كوتتەجدىڭ باعىن ءبولىپ تۇرعان قورشاۋدى كورسەتىپ — مىنا ارادان ۇزىن بويلىسى سەكىرىپ ءوتتى، ال ەۆرەي وڭعا قاراي بىرنەشە قادام جۇگىرىپ بارىپ، اناۋ تەسىكتەن شىعىپ كەتتى.
وليۆەر سويلەپ تۇرعاندا ەكى جەنتلمەن دە ونىڭ ورەكپىگەن جۇزىنە ءۇڭىلىپ، بىر-بىرىنە قاراسقان، شاماسى ونىڭ اڭگىمەسىنىڭ دالدىگىن تەكسەرگىلەرى كەلسە كەرەك. ايتسە دە اسىعىپ-ۇسىگىپ قاشقان ادامداردىڭ ءىزى ەش جەردەن كوزگە شالىنبادى. ءشوپ تە بيىك ءوسىپ تۇر، وزدەرى تاپتاپ كەتكەن تۇستارىنان باسقا ەش جەرىنە قىلاۋ تۇسپەگەن. جىرا جاعاسىن بويلاي ساز جاتىر، ءبىراق ودان ەشبىر اياق كيىمنىڭ ءىزى، ءتىپتى بىرنەشە ساعات بۇرىن تۇسكەن قانداي دا بولماسىن ادامنىڭ ءىزى كورىنبەدى.
— عاجاپ ەكەن، — دەدى گارري.
— عاجابى عاجاپ! — دەپ ءۇن قوستى دوكتور دا. — بۇل ارادا بلەتەرس پەن دافف تا تۇنىققا تىرەلەر ەدى.
ىزدەۋدىڭ پايداسىزدىعىنا قاراماستان قاراڭعىلىق ءتۇسىپ، ءارى قاراي ىزدەستىرۋدىڭ تۇككە قاجەتسىزدىگىنە كوزدەرى جەتكەنشە بۇلار ۇيلەرىنە قايتقان جوق؛ سونىڭ وزىندە دە ولار مۇنى ازەر قويعان. دجايلستى وليۆەردىڭ ايتۋىنشا الگىلەردىڭ كيىمى، ءتۇر-تۇسىن ايتىپ، بارلاۋعا دەريەۆنيا تراكتيرلەرىنە جىبەردى. ەگەر بىردەڭە ىشپەك بولىپ كىرسە، نەمەسە جاي ساندالىپ جۇرسە دە ەۆرەيدى تانۋ وڭايىراق بولاتىن، ءبىراق دجايلس قۇپيانى اشارلىقتاي، نەمەسە بىردەڭە دەپ تۇسىنىك بەرەرلىكتەي ەشقانداي دا مالىمەت اكەلە المادى.
كەلەسى كۇنى الگى ارەكەتتى قايتا جالعاستىرىپ، قايتادان انىقتامالار ىزدەستىرە باستاعان، ءبىراق بۇل دا ءساتسىز بولدى. ءبىر كۇننەن كەيىن وليۆەر مەن ميستەر مەيلي الگى ادامدار جايلى بىردەڭە ەستۋگە ۇمىتتەنىپ رىنوگى بار قالاعا اتتانعان، ءبىراق بۇل ارەكەت تە ەش ناتيجە بەرمەدى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن اۋەسقويلىق ەشبىر ءنار الا الماي سونگەن سوڭ، بارلىق وقيعانىڭ دا ۇمىتىلاتىنى سياقتى، بۇل وقيعا دا ۇمىتىلا باستاعان.
بۇل كەزدە روز دا تەز تاۋىرلەنىپ كەلە جاتتى. قىز ۇيدە جۇرە باستاعان، باققا دا شىعىپ بار جۇرەكتى قۋانىشقا بولەپ، سەميا ومىرىنە قايتا ارالاستى.
ءبىراق وسى باقىتتى وزگەرىس شاعىن ورتاعا ايتارلىقتاي اسەرىن تيگىزگەنمەن، كوتتەدجدە قايتادان ەمەن-جارقىن داۋىستار مەن كوڭىلدى كۇلكىلەر ەستىلگەنىمەن اندا-ساندا اركىمدەردە بۇرىن-سوڭدى بولماعان توقىراۋشىلىق سەزىلىپ قالدى — ءتىپتى روزدىڭ وزىندە دە — بۇعان وليۆەر نازار اۋدارماي قالا الماعان. ميسسيس مەيلي ۇلىمەن ءجيى-جيى، ءارى ۇزاق ۋاقىت بولەكتەنىن قالىپ ءجۇردى، ال روز بىرنەشە مارتە جىلاپ ورالعان. ميستەر لوسبەرن چەرتسيگە كەتەتىن كۇنىن ايتقاندا، الگى بەلگىلەر ايقىنىراق ءبىلىنىپ، جاس لەدي مەن تاعى بىرەۋدىڭ تىنىشىن العان بىردەڭەنىڭ بولىپ جاتقاندىعى ايدان ايقىن ەدى.
اقىرى، بىردە تاڭەرتەڭ، روز كىشكەنتاي اسحانادا جالعىز وتىرعان كەزدە، گارري مەيلي كىردى دە، قىزبەن بىرنەشە مينۋت تىلدەسۋگە باتىلسىزداۋ عانا رۇقسات سۇرادى.
— ¥زاق ەمەس.... قىسقا عانا... مەن ءسىزدى ۇستامايمىن، روز، — دەدى جاس جىگىت قىزعا قاراي وتىرعىشىن جىلجىتا بەرىپ. — مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم ءسىز ءۇشىن ايقىن نارسە. مەنىڭ ەڭ قاستەرلى ءۇمىتىم مەنەن ءالى بۇل تۋرالى ەشتەڭە ەستىمەسەڭىز دە، سىزگە بەلگىلى.
جىگىت كىرگەن كەزدە روز قۇپ-قۋ بولىپ كەتكەن، ءبىراق مۇنى ونىڭ جۋىرداعى ناۋقاسىنا دا تەلي سالۋعا بولار ەدى. قىز باسىن سالبىراتىپ، جانىندا تۇرعان گۇلدەرگە ەڭكەيىپ، ءۇنسىز ءسوزدىڭ سوڭىن كۇتىپ تۇرعان.
— مەن... مەنىڭ بۇل ارادان ەرتەرەك كەتۋىم كەرەك ەدى، — دەدى گارري.
— ءيا... كەتۋىڭىز كەرەك، — دەدى روز دا. — بۇل ءسوزىم ءۇشىن مەنى كەشىرىڭىز: ءبىراق مەن ءسىزدىڭ ءجۇرىپ كەتكەنىڭىزدى قالار ەدىم.
— مەنى وسىندا ەڭ سۇمدىق ازاپتى قورقىنىشپەن، — دەپ ءسوزىن جالعادى جاس جىگىت، — بارشا سەنىم مەن ءۇمىتىم جيناقتالعان جالعىز قىمباتتى جاننان ايرىلىپ قالام با دەگەن قورقىنىش الىپ كەلدى. ءسىز ءولىم اۋزىنان قايتتىڭىز: ءبىر اياعىڭىز جەردە، ءبىر اياعىڭىز كوردە بولدى. ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىز: اجال جاپ-جاس، سۇلۋ، قايىرىمدى جانعا قۇرىق سالعاندا، ولاردىڭ رۋحى ماڭگىلىك تىنىشتىقتىڭ جارقىن وتاۋىنا ساپار شەگەدى... ءبىز بىلەمىز — قۇداي ءوزى قولداي كورسىن! —ءبىزدىڭ ارامىزدان ەڭ تاماشا، ەڭ سۇلۋلارىمىز گۇلدەي جايناپ تۇرعان شاعىندا ساباعىنان ۇزىلەتىنى ءجيى بولادى.
وسى سوزدەردەن سوڭ مومىن قىزدىڭ جانارىنا جاس ءۇيىرىلدى، ەڭكەيە بەرگەن گۇلگە ءبىر تامشى كوز جاسى تامىپ كەتىپ، مولدىرەي قالىپ ەدى، گۇل بۇرىنعىدان دا تۇرلەنە تۇسكەن، — باليعاتى بۇزىلماعان جاس جۇرەگى تابيعاتتىڭ عاجايىپ قۇبىلىسىمەن ۇندەستىگىن تانىتىپ جاتقانداي ەدى.
— اسپان پەرىشتەسى سياقتى كۇنادان پاك، سۇيكىمدى جان، — دەپ قىزۋلانا ءسوزىن جالعادى جاس جىگىت، — ءومىر مەن ءولىمنىڭ ورتاسىندا جاتتى. و، ونىڭ كوز الدىنان الىستاعى وزگە الەم جازيرا قۇشاعىن اشقان ول ساتتە قايتادان بۇل دۇنيەنىڭ قيىنشىلىعى مەن قايعى-مۇڭىنا قايتا ورالار دەپ ويلاپ پا ەدىك. روز، روز، كوكتەن جەرگە قۇيىلعان ساۋلەدەن پايدا بولعان نازىك كولەڭكەدەي ءسىزدىڭ سىرعىپ بارا جاتقانىڭىزدى كورۋ، وسى ارادا قالتىراپ جۇرگەندەر ءۇشىن ءسىزدىڭ امان قالۋىڭىز تۋرالى ۇمىتتەن باس تارتۋ، اجال قاناتىندا كوپتەگەن كەرەمەت سۇلۋلار، قايىرىمدىلار ەرتە اتتانعان نۇر ساۋلەلى الەمگە ءسىزدىڭ دە كەتەتىنىڭىزدى سەزىنۋ، دەگەنمەن، وسىنداي جاندى جاي تاپتىرار ويلارعا قاراماستان ءسىزدى ولەردەي سۇيەتىندەرگە قايتا ورالار دەپ دۇعا وقۋ — وسىنداي ازاپقا توتەپ بەرۋ مۇمكىن بە؟ مەن كۇندىز-تۇنى وسىنىڭ ازابىن تارتتىم. مۇنىمەن بىرگە ماعان ءسىزدىڭ قانشالىقتى شەكسىز سۇيەتىنىمدى بىلمەي، ءولىپ قالار ما ەكەن دەگەن قورقىنىش، قاۋىپ-قاتەر، وزىمە جانىم اشۋ وكىنىشىنىڭ الاپات تاسقىنى لاپ قويدى، — بۇل تاسقىن مەنىڭ اقىل-سانامدى دا اعىزىپ اكەتەر ەدى! ءسىز تاۋىرلەندىڭىز! كۇن سايىن، ساعات سايىن ءومىرىڭىزدىڭ جىلىپ اققان بۇلاعىنا قايتادان بۇلقىنعان كۇش بەرىپ، مىسقىلداپ دەنساۋلىعىڭىز قايتا ورالدى. تەرەڭ ماحاببات پەن ەسسىز قۇشتارلىققا تولى كوزىممەن اجال تابالدىرىعىنان ءسىزدىڭ ومىرگە قايتا ورالۋىڭىزدى باقىلاۋمەن بولدىم. مەنى وسى قۋانىشتان ايىرام دەي كورمەڭىز! ءقازىر ءوزىم سۇيگەندىكتەن جۇرت تا ماعان جاقىن سياقتى كورىندى.
— مەنىڭ بۇلاي دەگىم كەلمەپ ەدى، — دەدى روز كوزىندە جاس مولدىرەپ. — مەنىڭ تەك ءسىزدىڭ بۇل جاقتان كەتىپ، وزىڭىزگە لايىقتى بيىك تە ىزگى ماقساتتارعا قايتادان قۇلاش ۇرۋىڭىزدى قالار ەدىم.
— سىزدەي جاننىڭ جۇرەگىنەن ورىن الۋدان اسقان پاراساتتى ادامعا لايىقتى ىزگى ماقسات جوق، — دەدى جاس جىگىت قىزدىڭ قولىن الا بەرىپ. — روز، قىمباتتىم مەنىڭ، روز! كوپ جىلدار، كوپ جىلدار ءسىزدى ءسۇيىپ، داڭققا جول اشۋعا ۇمىتتەندىم، سودان سوڭ ماقتانىشپەن ۇيگە ورالىپ، سونى سىزبەن بولىسپەكشى بولعام... سول باقىتتى مينۋتتا بالعىن ماحابباتىمنىڭ مىلقاۋ دالەلدەرىن سىزگە ايتىپ، ءوز ارامىزدا جۇزەگە اسىرۋعا ءتيىس ءۇنسىز كەلىسىمگە ءسىزدىڭ قولىڭىزدى ۇستاماق ەدىم! بۇلاي بولمادى! ءبىراق ءداپ ءقازىر ەشقانداي داڭققا جەتپەستەن، جاستىق شاقتاعى ارمانىمنىڭ بىردە-بىرىن ورىنداي الماستان، ءوزىمنىڭ سىزگە باياعىدا بەرىلگەن جۇرەگىمدى ۇسىنباقپىن، ەندىگى بار تاعدىرىم ءسىزدىڭ وسى ۇسىنىسىمدى قارسى العان سوزىڭىزگە بايلانىستى بولماق!
— ءسىز ءارقاشاندا قايىرىمدى، ءارى ىزگى ادام بولاتىنسىز، — دەدى روز ورەكپىگەن كوڭىلىن زورعا باسىپ. — ءسىز مەنى بەزبۇيرەك تە قايىرىمسىز ساناماڭىز دا، جاۋابىمدى تىڭداڭىز.
— ءسىز مەنىڭ مەسەلىمدى قايتارماسسىز، سولاي عوي، قىمباتتى روز؟
— تىڭداڭىز مەنى، — دەدى روز، — ءسىز مەنى ۇمىتۋعا ءتيىسسىز، جوق، ەسكى، سەنىمدى دوس رەتىندە ۇمىتۋ ەمەس — بۇل مەنىڭ جانىمدى جارالار ەدى،— ءسىز سۇيەتىنىڭىزدى ەستەن شىعارۋىڭىز كەرەك. اينالاڭىزعا قاراڭىزشى! الەمدە قانشاما سۇلۋلار بار، سولاردىڭ جۇرەكتەرىن جاۋلاۋ الدەقايدا دۇرىسىراق ەمەس پە؟ ەگەر قالاساڭىز، مەنى سول جاڭا ماحابباتىڭىزدىڭ جاناشىرى دەپ ءبىلىڭىز. مەن ءسىزدىڭ ەڭ سەنىمدى، ناعىز بەرىلگەن دوسىڭىز بولايىن.
از-كەم ۇنسىزدىك ورنادى، روز قولىمەن بەتىن باسىپ، كوز جاسىنا ەرىك بەردى. گارري قىزدىڭ ەكىنشى قولىن بوساتپاي وتىر.
— ءسىزدىڭ قانداي سەبەبىڭىز بار، روز، — دەپ جايمەن cayال بەردى ول اقىرى، — مۇنداي شەشىمگە كەلۋىڭىزدە قانداي سەبەپ بار؟
— ءسىزدىڭ ونى بىلۋگە حاقىڭىز بار، — دەدى روز. — ءسىزدىڭ بارلىق سوزدەرىڭىز دە ونى وزگەرتۋگە دارمەنسىز. بۇل — مەنىڭ ورىنداۋعا ءتيىس بورىشىم. مەن مۇنى باسقالار ءۇشىن دە، ءوزىم ءۇشىن دە ىستەۋگە مىندەتتىمىن.
— ءوزىڭىز ءۇشىن بە؟
— ءيا، گارري. ءوزىم ءۇشىن دە، دوستاردان دا، قاراجاتتان دا جۇرداي، داعى بار اتىممەن مەن ءسىزدىڭ دوستارىڭىزدىڭ الدىندا ءسىزدىڭ العاشقى ماحابباتىڭىزعا پايداكۇنەمدىكپەن باسىن ءيدى دەگەن كۇدىككە قالىپ جانە ءسىزدىڭ بارشا ءۇمىتىڭىز بەن جوسپارلارىڭىزعا كەدەرگى بولعىم كەلمەيدى. وزىڭىزگە ءتان اقكوڭىلىڭىزبەن ءومىر جولىڭىزعا جاساپ جاتقان كەدەرگىڭىزگە مەن ءسىز ءۇشىن جانە تۋعاندارىڭىز ءۇشىن قارسى بولۋعا مىندەتتىمىن...
— ەگەر ءسىزدىڭ سەزىمىڭىز ءوز بورىشىڭىزدى سەزىنبەۋىڭىزبەن ۇيلەسىپ جاتسا... — دەپ ءسوزىن باستاي بەرگەن گارري.
— جوق، ۇيلەسپەيدى... — دەدى روز قىپ-قىزىل بولىپ.
— ياعني، ءسىزدىڭ مەنىڭ ماحابباتىما جاۋاپ بەرگەنىڭىز عوي؟ — دەپ سۇرادى گارري. — تەك وسىنى عانا ايتىڭىزشى، قىمباتتى روز، تەك وسىنى عانا! وسىنشالىق اۋىر وكىنىشتىڭ كۇيىگىن جەڭىلدەتە كورىڭىز!
— ەگەر مەن ءوزىم سۇيگەن جانعا ەشقانداي كەسەل كەلتىرمەي، بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرە السام، — دەدى روز، — مەن وندا...
— ءسىز بۇل مويىنداۋدى باسقاشا قابىل الار ما ەدىڭىز؟ — دەدى گارري. — تىم قۇرىعاندا وسىنى مەنەن جاسىرماڭىزشى، روز!
— ءيا، — دەدى روز. — جەتەر ەندى! — دەدى قىز قولىن بوساتىپ الىپ جاتىپ، — وسى ازاپتى اڭگىمەنى جالعاستىرىپ قاجەتى نە؟ مەن ءۇشىن تىم ازاپتى، دەگەنمەن بۇل ماعان ۇزاق باقىت ساۋلەسىن سەبەدى، ويتكەنى ءوز ماحابباتىڭىزبەن ءسىز مەنى تىم بيىككە كوتەردىڭىز، ءسىزدىڭ ءومىر جولىڭىزداعى ءاربىر تابىسىڭىز ماعان كۇش-قۋات بەرەتىن بولادى. قوش بولىڭىز، گارري! بۇگىنگى كەزدەسكەنىمىز سياقتى، ەندى ءبىز ەشۋاقىتتا كەزىكپەيمىز، ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىز وسى اڭگىمەدەن كۇتكەندەي جاڭالىق اكەلە قويماعانمەن، ءبىز بىر-بىرىمىزبەن ۇزاق ۋاقىتقا، بەرىك بايلانىستا بولارمىز. شىندىقتىڭ قاينارىنان شىققان جالىندى، ءارى سەنىمدى جۇرەكتىڭ باتاسى سىزگە تيە بەرسىن، سىزگە قۋانىش پەن راحات اكەلسىن!
— تاعى ءبىر ءسوز، روز، — دەدى گارري، — ايتىڭىزشى، ءسىزدىڭ قانداي نەگىزىڭىز بار؟ ءوز اۋزىڭىزدان ەستۋگە رۇقسات بەرىڭىزشى؟
— ءسىزدىڭ الدىڭىزدا تاماشا بولاشاعىڭىز بار، — دەدى روز كەسىپ سويلەپ. — ءسىزدى ۇلكەن قابىلەتىڭىز بەن بەدەلدى تۋىستارىڭىز قوعامدىق ومىردە قول جەتۋگە كومەكتەسەتىن زور قۇرمەتتەر كۇتىپ تۇر. ءبىراق ول تۋعاندارىڭىز تاكاپپار جاندار، ال مەن ماعان ءومىر سىيلاعان اناما جەككورىنىشپەن قارايتىن جاندارمەن كەزدەسكىم كەلمەيدى جانە شەكسىز قايىرىمدىلىقپەن ءوز انامنىڭ ورنىن باسقان ادامنىڭ بالاسىن ماسقارالاۋعا قالدىرماق ەمەسپىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، — دەپ ءسوزىن جالعادى جاس قىز، بويىنان بەرىكتىگى كەتىپ قالعان سوڭ تەرىس بۇرىلىپ، — مەنىڭ اتىمدا داعىم بار، جۇرت مەنىڭ ماسقارامدى جازىقسىز جانعا تەلي سالادى. ءوزىمدى-اق مۇيىزدەي بەرسىن، ءوزىم-اق ازاپ شەگەيىن!
— تاعى ءبىر ءسوز، روز، تاعى ءبىر ءسوز! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى گارري، قىزدىڭ الدىنا تىزەرلەپ قۇلاي كەتىپ.
— ەگەر مەن جۇرت ايتاتىن مۇنداي باقىتتى بولماسام... ەگەر ماڭدايىما تىپ-تىنىش ەلەۋسىز ءومىر كەشۋ جازىلسا، ەگەر مەن جارلى، اۋرۋ، دارمەنسىز بولسام، وندا ءسىز ماعان تەرىس قاراماس پا ەدىڭىز؟ الدە بۇل مەنى مۇمكىن بايلىق پەن اتاق-ابىرويعا كەنەلەدى دەگەن كۇدىكتەن تۋعان جوق پا؟
— جاۋاپ كۇتىپ، جانالقىمعا الماڭىزشى، — دەدى روز. مۇنداي بولعان جوق، بولمايدى دا. بۇلايشا جاۋاپ ەستۋگە ارەكەتتەنۋ دۇرىس ەمەس، قاتىگەزدىك ءىس بولار.
— ەگەر ءسىزدىڭ جاۋابىڭىز مەن ۇمىتتەنگەن ۇردەدەن شىقسا، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى گارري. — ول مەنىڭ جالعىزاياق جولىما باقىت نۇرىن توگىپ، الدىمدا جاتقان سوقپاعىما جارىق تۇسىرمەك. الەمنىڭ بارىنەن ايرىقشا سۇيەتىن جانعا بىرنەشە قىسقا ءسوز ايتۋ — بۇل بوس تىرلىك ەمەس! و، روز، مەنىڭ جالىندى، بەرىك ماحابباتىم ءۇشىن، ءسىز ءۇشىن تارتقان ازابىم ءۇشىن، قازىرگى ماعان سالعان سالماعىڭ ءۇشىن مەنىڭ تەك وسى ساۋالىما عانا جاۋاپ بەرىڭىزشى؟
— ءيا، ەگەر ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىز باسقاشا قالىپتاسقاندا، — دەدى روز، — ءسىز قوعامدا مەنەن اسا بيىك تۇرماعاندا، سىزگە بەلگىلى دە نامىسقوي جانداردىڭ اراسىندا كەدەرگى بولماي، قانداي بولماسىن قاراپايىم، تىپ-تىنىش وڭاشا قۋىستا ءسىزدىڭ جاردەمىڭىز بەن جۇبانىشىڭىز بولعان جاعدايدا ماعان شەشىم قابىلداۋ دا وڭايىراق بولار ەدى. ءقازىر مەنىڭ باقىتتى بولۋعا، ءتىپتى اسا باقىتتى بولۋعا نەگىزىم بار، ءبىراق راسىمدى ايتسام، گارري، مەن وندا بۇدان دا باقىتتىراق بولار ەدىم.
وسىنى مويىنداعاندا كىشكەنتاي قىز كەزىندەگى نازىك ۇمىتتەرى روزدىڭ ساناسىنا ويناق سالىپ شىعا كەلگەن، ءبىراق ءومىر گ ۇلى سولىپ قايتا ورالعان وتكەن كۇندەردەگى ۇمىتتەي كوزىنە جاس العىزدى، وسى كوز جاسى بويىن جەڭىلدەتىپ كەتتى.
— مەن بۇل وسالدىعىمدى جەڭە المايمىن، ءبىراق ول مەنىڭ شەشىمىمدى نىعايتا تۇسەدى، — دەدى روز بۇعان قولىن سوزا بەرىپ. — ال ەندى ءبىزدىڭ ايرىلىسۋىمىز كەرەك.
— تەك ماعان ءبىر نارسەگە ۋادە بەرىڭىز، — دەدى گارري، — ءبىر رەت قانا، تەك ءبىر عانا مارتە، ءبىر جىلدان كەيىن، مۇمكىن ەرتەرەك بولار — ءسىز ماعان تاعى دا وسى تۋرالى سوڭعى رەت سويلەسۋگە مۇرسات بەرىڭىز!
— ءبىراق مەنىڭ قابىلداعان شەشىمىمدى وزگەرتۋگە تىرىسپاڭىز، — دەدى روز، مۇڭايا جىميىپ. — مۇنىڭ ەش پايداسى جوق.
— كەلىستىم، — دەدى گارري. — تەك ءسىزدىڭ سونى قالاي قايتالايتىنىڭىزدى ەستۋ ءۇشىن؛ ەگەر كوڭىلىڭىز قالاسا — سونى تاعى دا ءبىر مارتە قايتالاڭىز! مەن قولىم جەتكەن بار بايلىق، شەن-شەكپەنىمدى ءسىزدىڭ اياعىڭىزدىڭ استىنا تاستايمىن، ەگەر ءسىز سوندا دا ءوز شەشىمىڭىزدەن تانبايتىن بولساڭىز، مەن سوزبەن دە، ىسپەن دە ءسىزدى ودان باس تارتقىزۋعا ارەكەت جاسامايمىن؛
— سولاي-اق بولسىن، — دەدى روز، — تەك بۇل جان جاراسىن تاعى دا تىرنايدى عوي، ءبىراق، مۇمكىن، ول ۋاقىتقا دەيىن مەن كوندىگىپ تە كەتەرمىن.
قىز قولىن تاعى سوزدى. ءبىراق جاس جىگىت روزدى كەۋدەسىنە قىسىپ، ماڭدايىنان ءسۇيدى دە، بولمەدەن جىلدام شىعىپ كەتتى.
XXXVI تاراۋ
اسا قىسقا، بۇل جەردە پالەندەي ماڭىزى جوق سياقتى تاراۋ. دەگەنمەن مۇنى وتكەننىڭ جالعاسى رەتىندە جانە ءوز ۋاقىتىندا كەلەتىن دۇنيەنىڭ كىلتى رەتىندە قاراۋ كەرەك
— ءسويتىپ، ءسىز تاڭەرتەڭ مەنىمەن ءجۇرىپ كەتپەك بولدىڭىز عوي؟ — دەپ سۇرادى دوكتور، گارري مەيلي ازانعى تاماققا وليۆەر ەكەۋىمەن بىرگە وتىرعان كەزدە. — ءاربىر جارتى ساعات سايىن نە ءسىزدىڭ جوسپارىڭىز، نە كوڭىل-كۇيىڭىز وزگەرىپ شىعا كەلەدى.
— ۋاقىتى كەلگەندە، ءسىز ماعان مۇلدە باسقا نارسەنى ايتاسىز، — دەدى گارري سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز قىزارىپ كەتىپ.
— مۇنىڭ ناقتى سەبەبى بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن، — دەپ جاۋاپ قايتاردى ميستەر لوسبەرن، — دەگەنمەن بۇلاي بولىپ قالار دەپ ويلامايمىن دا. كەشە تاڭەرتەڭ عانا ءسىز اسىعىس تۇردە وسى ارادا قالۋعا شەشىم قابىلداپ، ۇلگىلى ۇلعا لايىق شەشەڭىزدى تەڭىز جاعالاۋىنا قىدىرتپاقشى ەدىڭىز. ءتۇس بولماي جاتىپ، ماعان قۇرمەت كورسەتىپ، لوندونعا ەرىپ بارماق بولاسىز. ال كەشكىلىك اسا قۇپيا كەيىپپەن لەدي ويانعانشا مەنى جولعا ءجۇرىپ كەتۋگە ۇگىتتەيسىز، — سونىڭ ناتيجەسىندە ءجاسوسپىرىم وليۆەر شابىندىقتا شاپقىلاپ، ادەمى گۇل تەرۋدىڭ ورنىنا بىزبەن بىرگە ازانعى اسقا وتىرۋعا ءماجبۇر بولدى... ءىس قيىنعا اينالادى عوي، سولاي ەمەس پە، وليۆەر؟
— ەگەر ءسىز بەن ميستەر مەيلي مەن ۇيدە جوقتا اتتانىپ كەتسەڭىزدەر قاتتى قينالار ەدىم،— دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى وليۆەر.
— جارايسىڭ، — دەدى دوكتور. — قالاعا ورالعان سوڭ، ماعان قوناققا كەل. دەگەنمەن، اڭگىمەنىڭ تۋراسى، گارري، بۇل تۇتقيىلدان جول ءجۇرىپ كەتۋ مارتەبەلى جانداردان الىنعان الدەقانداي ءبىر حابارعا بايلانىستى ەمەس پە وسى؟
— مارتەبەلى جانداردان، — دەپ جاۋاپ قايىردى گارري، — ءسىز مەڭزەپ وتىرعان اعايىمنان مەن مۇندا كەلگەلى ەشقانداي حابار بولعان جوق جانە جىلدىڭ وسى ۋاقىتىندا مەنىڭ سوندا بولۋىمدى قاجەت ەتەتىن ەشقانداي وقيعا بولىپ قالدى دەپ ەسەپتەمەيمىن.
— ءسىز قىزىق ادامسىز، — دەدى دوكتور. — ارينە، ولار ءسىزدى روجدەستۆو قارساڭىنداعى سايلاۋدا پارلامەنتكە وتكىزبەك، ال مىنا كەنەتتەن بولعان تولقۋ مەن وزگەرىستەر — ساياسي ومىرگە جامان دايارلىق ەمەس. مۇندا بىردەڭە بار. تاماشا دايارلىق ءارۋاقىتتا دا كەرەك.
گارري مەيليدىڭ ءتۇرى دوكتوردى ايران-اسىر قالدىرعانداي وسى قىسقا اڭگىمەگە ەكى-ۇش ەسكەرتە قوسقانداي-اق ەدى، ءبىراق «كورەرمىز» دەگەن سوزبەن شەكتەلگەن ول بۇل تاقىرىپقا قايتىپ ورالعان جوق. ۇزاماي ەسىك الدىنا پوچتا كۇيمەسى كەلگەن، دجايلس جۇك الۋعا كەلگەندە، قايىرىمدى دوكتور جۇكتى قالاي جايعاستىرىپ جاتقانىن كورۋگە ابىگەرلەنە شىعىپ كەتتى.
— وليۆەر، — دەدى گارري مەيلي اقىرىن عانا، — مەنىڭ ساعان ايتار ەكى-ۇش اۋىز ءسوزىم بار ەدى.
وليۆەر ميستەر مەيلي ىمداپ شاقىرعان تەرەزە تۇبىندەگى قۋىسقا كەلدى؛ جاس جىگىتتىڭ كوڭىل كۇيىنىڭ مۇڭدى ءارى قالاي دا ءبىر ورەكپۋى بارلىعىن بايقاپ، ول قاتتى تاڭداندى.
— ءقازىر سەن جاقسى جازا الامىسىڭ؟ —دەدى گارري، بالانىڭ يىعىنا قولىن سالىپ.
— سولاي دەپ ۇمىتتەنەمىن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر.
— مۇمكىن مەن جۋىر ماڭدا ۇيگە ورالماسپىن... سەن ماعان حات جازىپ تۇرساڭ دەپ ەم، — ايتالىق ەكى جۇمادا ءبىر رەت، دۇيسەنبىدە، — لوندونداعى باس پوچتامپقا. كەلىستىك پە؟
— و، ارينە، سەر! مەن مۇنى قۋانا ىستەيمىن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى مىنا تاپسىرمادان قاناعاتتانعان وليۆەر.
— مەن شەشەم مەن جاس لەديدىڭ ءحالىن ءبىلىپ تۇرسام دەپ ەم، — دەپ ءسوزىن جالعادى جاس جىگىت، — وزدەرىڭ قالاي سەرۋەندەدىڭدەر، نە جايىندا اڭگىمەلەستىڭدەر، ونىڭ... ولاردىڭ دەگەنىم عوي، ءتۇر كەلبەتتەرى، دەنساۋلىقتارى قالاي... وسى جايىندا ءبىر بەتتەي جازىپ تۇرساڭ بولادى. سەن مەنى ءتۇسىنىپ تۇرمىسىڭ؟
— و، ءيا، وتە جاقسى تۇسىنەمىن، سەر، — دەدى وليۆەر.
— سەنىڭ بۇل تۋرالى ولارعا ايتپاي-اق قويعانىڭدى قالار ەدىم، — دەدى گارري تەز-تەز سويلەپ. — وندا شەشەم ءجيى جازا باستار ەدى، بۇل ونى تيتىقتاتىپ تاستايدى. بۇل ءبىزدىڭ قۇپيامىز بولسىن. ەسىڭە ساقتا، ماعان ءبارىن دە جاز. مەن ساعان سەنەمىن...
ءوزىنىڭ ءبىر كادەگە جاراعاندىعىنا شاتتانعان وليۆەر قۇپيانى ساقتاپ وعان انىق مالىمەتتەر جىبەرىپ تۇرۋعا ۋادە ەتتى. ميستەر مەيلي وعان ءوزى قامقورلىق جاسايتىنىن ايتىپ قوشتاستى.
دوكتور كۇيمەدە وتىرعان، دجايلس (كەلىسىم بويىنشا وسىندا قالاتىن بولعان) ەسىكتى ۇستاپ تۇردى، ال قىزمەتشى ايەلدەر باققا جينالىپ، سول ارادان باقىلاۋمەن بولدى. گارري ءۇيدىڭ تەرەزەسىنە ءبىر ساتكە كوز تاستادى دا كولىككە قارعىپ ءمىندى.
— قوزعالىڭىز، — دەپ ايقايلادى ول. — تەزىرەك، جەلىسپەن! مەنىڭ بۇگىن تەك ۇشىپ وتىرعىم كەلەدى.
— ەي، سەندەر! —دەپ ايقايلادى دوكتور، الدىڭعى اينەكتى ءتۇسىرىپ، فورەيتورعا: — ال مەنىڭ مۇلدە ۇشىپ وتىرعىم كەلمەيدى. ەستيمىسىڭدەر؟
قاشىقتىق شۋدى جۇتىپ قويعانشا، سالدىر-كۇلدىر ەتكەن كۇيمە شاڭعا كومىلىپ، يرەلەڭدەگەن جولمەن بىردە كورىنىپ، بىردە كورىنبەي زۋلاپ بارا جاتتى. شىعارىپ سالۋشىلار قويۋ شاڭنان كوتەرىلگەن بۇلت سەيىلگەننەن كەيىن عانا تاراستى.
ال شىعارىپ سالۋشىلاردىڭ ءبىرى بىرنەشە ميلگە ۇزاپ كەتكەن كۇيمە سوڭىنداعى جولدان كوپكە دەيىن كوزىن ايىرمادى. گارري كوزىن تاستاعاندا قىزدى كورسەتپەگەن اق پەردەنىڭ ارتىندا روز وتىرعان.
— ونىڭ كوڭىلى كوتەرىڭكى، ءوزى باقىتتى سياقتى، — دەدى قىز اقىرىن. — ءبىر كەزدە مەن باسقاشا بولار دەپ قورقىپ ەم. Meن قاتەلەسىپپىن. مەن اسا قۋانىشتىمىن بۇعان.
كوز جاسى قۋانىشتىڭ دا، قايعىنىڭ دا حابارشىسى عوي؛ ءبىراق ويعا باتىن تەرەزە الدىندا ءالى دە سول جاققا قاراپ وتىرعان روزدىڭ ءجۇزىن جۋعان جاسى قۋانىشتان گورى مۇڭنىڭ ايعاعىنداي ەدى.
XXXVII تاراۋ
وقۋشى مۇندا جۇبايلار ومىرىندە بولا بەرەتىن قاقتىعىستى باقىلايدى
ميستەر بامبل جاز كەزى بولعاندىقتان، جالىننىڭ قىزىل ءتىلى جالاقتاماي، تەك سۇپ-سۋىق جىلتىر بەتىنە كۇن ساۋلەسى شاعىلىسقان كاميننىڭ سۇرقاي شارباعىنا تۇنەرە كوز تىگىپ، جۇمىس ءۇيىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىندە وتىردى. توبەدەگى سالبىراپ تۇرعان قاعاز شىبىن ۇستاعىشقا ءالسىن-السىن باسىن كوتەرىپ قاراپ وتىرعان ميستەر بامبل الا تورعا ءتۇسىپ قالعان شىبىندارعا كوز توقتاتىپ، اۋىر كۇرسىندى دە، جۇزىندەگى كولەڭكە بۇرىنعىدان دا قويۋلانا ءتۇستى. ميستەر بامبل ويعا باتىپ وتىر؛ مۇمكىن، الگى شىبىن-شىركەيلەر ونىڭ ومىرىنەن قايداعى ءبىر اۋىر جايلاردى ەسكە تۇسىرسە كەرەك.
ءبىراق تەك جابىڭقى كوڭىل-كۇيى عانا ميستەر بامبلدىڭ ەڭسەسىن ەزىپ وتىرماعان ەدى. ونىڭ ۇستىنە ۇلكەن وزگەرىس بولعاندىعىن ەسكەرتكەن وزىمەن تىعىز بايلانىستى باسقا دا كوپتەگەن جاعدايلارى بار-دى. كۇمىس جىپپەن ادىپتەلگەن شينەلى مەن ءۇش بۇرىشتى قالپاعى قايدا؟ دەنەسىنىڭ تومەنگى بولىگىندە بۇرىنعىسىنشا قىسقا پانتالونى مەن قاعاز قارا شۇلىعى بار؛ ءبىراق بۇل ءتىپتى دە بۇرىنعى پانتالونى ەمەس-تى. سيۋرتۋگى بۇرىنعىسىنشا كەڭ ەتەكتى بولاتىن دا، بۇرىنعى شينەلىن ەسكە تۇسىرەتىن — ءبىراق ايىرما جەر مەن كوكتەي! اسەرلى ءۇش بۇرىشتى قالپاعىن قاراپايىم دوڭگەلەك شلياپاعا اۋىستىرعان.
ميستەر بامبل ءقازىر پريحود ءبيدلى ەمەس-تى.
ناقتى ەلەۋلى يگىلىگىنەن گورى سيۋرتۋكتەر مەن بەشپەتتەردىڭ ارقاسىندا ەرەكشە باعا مەن ماڭىزدىلىق اپەرەتىن قىزمەتتەر بولادى. فەلدمارشالدا مۋندير بار؛ ەپيسكوپتىڭ جىبەك رياساسى، ادۆوكاتتىڭ جىبەك مانتياسى، ال پريحود ءبيدلىنىڭ ءۇش بۇرىشتى قالپاعى بار. ەپيسكوپتىڭ رياساسىن نەمەسە پريحود ءبيدلىنىڭ ءۇش بۇرىشتى قالپاعىن جانە گالستۋگىن الىپ قويساڭىز كىم بولار ەدى ولار سوندا؟ پەندە بولار ەدى. قاراپايىم پەندە. كەيدە قاسيەت، قۇدىرەتتىڭ ءوزى دە سيۋرتۋك پەن بەشپەتكە بايلانىستى بولادى.
ميستەر بامبل ميسسيس كورنيگە ۇيلەندى دە، جۇمىس ءۇيىنىڭ باقىلاۋشىسى بولدى. پريحود ءبيدلىنىڭ بيلىگى باسقا بىرەۋگە كوشتى — ول ءۇش بۇرىشتى قالپاققا، گالۋن تىگىلگەن شينەل مەن تاياققا يەلىك ەتتى.
— ەرتەڭ بۇل وقيعانىڭ بولعاندىعىنا ەكى اي تولادى! — دەپ كۇرسىندى ميستەر بامبل. — ال ماعان پالەنباي عاسىر وتكەن ءتارىزدى.
مۇمكىن، ميستەر بامبلدىڭ وسى سەگىز اپتالىق ۋاقىتقا ءومىرىنىڭ بار باقىتى شوعىرلانعان ەدى دەگىسى كەلگەن بولار، ءبىراق كۇرسىنىس كوپ ويدان حابار بەرگەندەي ەدى.
— مەن ساتىلىپ كەتتىم، — دەدى ميستەر بامبل، وسى ويىن وربىتە ءتۇسىپ. — جارتى ديۋجينا شايقاسىققا، قانت شاققىشقا، ءسۇت ساۋىتقا، پايدالانىلعان از عانا اعاش-سۇعاش پەن جيىرما فۋنتقا بولا ساتىلىپ كەتتىم. ارزانداپ كەتتىم. ارزاندادىم، ولگەنشە ارزانداپ كەتتىم.
— ارزان با! — ميستەر بامبلدىڭ قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن اششى داۋىس ەستىلدى. — مەن ساعان قانشا بەرسەم دە، ءبارىبىر تويىم جوق، ءسىز ءۇشىن مەنىڭ از اقشا شاشپاعانىما ءبىر قۇداي كۋا.
ميستەر بامبل بۇرىلىپ، كۇيەۋىنىڭ شاعىمىن قۇلاعى شالىپ قالعان، بىرنەشە ءسوزدى ۇعىنىپ ۇلگىرمەستەن، الگى ەسكەرتپەنى جاساۋدان ءجۇزى جانباعان ءوزىنىڭ سۇيكىمدى زايىبىنىڭ ديدارىن كوردى.
— ميسسيس بامبل، سۋدارىنيا! —دەدى ميستەر بامبل سەزىمتال قاتالدىقپەن.
— ال نەمەنە؟ — دەپ ايقايلادى لەدي.
— ءوزىڭىز ماعان قاراڭىزشى، — دەدى ميستەر بامبل ايەلگە تەسىرەيە قاراپ. («ەگەر بۇل وسى كوزقاراسىما توتەپ بەرسە، — دەدى ميستەر بامبل وزىنە-وزى، — وندا ەشقانداي دا داۋا بولماعانى. ەگەر بۇل قاراسىم وعان اسەر ەتپەسە، وندا بۇعان ۇكىمىمنىڭ جۇرمەگەنى»).
جارلىلار ءۇشىن كوزىن ازداپ باقىرايتۋ جەتىپ جاتاتىن مۇمكىن، ولار تىم جەڭىل تاماقتانعانىنان، جاعدايلارىنىڭ ناشار بولعاندىعىنان با، الدە بۇرىنعى ميسسيس كورنيگە قىرعي قاراستىڭ مۇلدە اسەر ەتپەيتىن بولعاندىعى ما بۇل اراسى قاراڭعىلاۋ ەدى، قالاي بولعاندا دا، باقىلاۋشى ايەل ميستەر بامبلدىڭ قاھارلى كوزقاراسىنان قايمىعىپ، كۇيرەي قويعان جوق، كەرىسىنشە، وعان ولەردەي وشپەندىلىكپەن قاراپ، ءتىپتى قارقىلداپ قويا بەرگەن.
ميستەر بامبل وسى كۇتپەگەن دىبىستى ەستىگەن كەزدە ونىڭ جۇزىنە الدىمەن سەنىمسىزدىك، ارتىنشا تاڭدانىس پايدا بولعان. وسىدان كەيىن ول بۇرىنعى بەي-جاي كۇيىنە قايتا ءتۇسىپ، ومىرلىك جولداسىنىڭ داۋسى نازارىن قايتا اۋدارعانشا مۇلگىپ وتىرا بەردى.
— سەن كۇنى بويى وسى ارادا قورىلداپ وتىرماقپىسىڭ؟ — دەپ اۋەستەندى ميسسيس بامبل.
— مەن مۇندا قانشا وتىرعىم كەلسە، سونشا وتىرماقپىن، سۋدارىنيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل. — ازىرشە قورىلداي قويماسام دا، ەگەر كوڭىلىم قالاسا قورىلدايمىن، ەسىنەيمىن، تۇشكىرەمىن، كۇلەمىن، بولماسا جىلايمىن. بۇعان مەنىڭ حاقىم بار.
— سەنىڭ حاقىڭ بار! — دەپ ايتىپ جەتكىزگىسىز جەككورىنىشپەن ىرجيدى ميسسيس بامبل.
— ءيا، مەن وسىلاي دەدىم، سۋدارىنيا، — دەدى ميستەر بامبل. — ەركەكتىڭ حاقىسى — ءامىر ەتۋ.
— ال ايەلدىڭ قانداي حاقىسى بار، قۇداي ءۇشىن ايتا قويشى؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى مارقۇم ميستەر كورنيدىڭ بۇرىنعى جۇبايى.
— ايتقانعا كونىپ، ايداعانعا ءجۇرۋ، سۋدارىنيا! — دەپ گۇجىلدەدى ميستەر بامبل. — ءسىزدىڭ باقىتسىز مارقۇم كۇيەۋىڭىزدىڭ سىزگە وسىنى ۇيرەتۋى كەرەك-اق ەدى، سويتسە وسى كۇنگە دەيىن ءتىرى بولار ما ەدى، كىم ءبىلسىن. ول سورلىنىڭ ءتىرى بولعانى قانداي جاقسى بولار ەدى، شىركىن!
قيمىلدار شاقتىڭ جەتكەنىن، ەندى قاي جاقتىڭ بولماسىن جاساعان سوققىسى سەميادا بولاشاقتاعى باسشىلىقتى تۇپكىلىكتى بەكىتەتىنىن بىردەن اڭعارعان ميسسيس بامبل قايتىس بولعان كۇيەۋى جايىن ەستىر-ەستىمەستەن كرەسلوعا سىلق ەتە ءتۇستى دە، ويبايدى سالىپ، ميستەر بامبلدى تاسجۇرەك حايۋانسىڭ دەپ، اعىل-تەگىل جىلاپ قويا بەرگەن.
ءبىراق ميستەر بامبلعا كوز جاسى اسەر ەتپەگەن-دى: ونىڭ جۇرەگى مۇندايعا سەلت ەتپەيتىن. جۋىلاتىن كاستور شلياپاسىنىڭ جاۋىننان تەك جاقسارا تۇسەتىنى ءتارىزدى ونىڭ جۇيكەسى دە توگىلگەن كوز جاسىنىڭ ارقاسىندا شيراپ، بەكي ءتۇستى. ول السىزدىكتىڭ بەلگىسى بولاتىن دا، مۇنىڭ شىمىرلىعىن مويىنداعانداي، مۇنىڭ جانىنا جاعىپ، قاناتتاندىرا تۇسكەن. اسقان قاناعاتتانعاندىق سەزىممەن ول ءوزىنىڭ سۇيىكتى جۇبايىنا كوز تاستاپ، قولپاشتاعان ۇنمەن دارىگەرلەردىڭ پىكىرىنشە، بۇل دەنساۋلىققا وتە پايدالى بولعاندىقتان ونىڭ جاقسىلاپ جىلاپ الۋىن سۇراعان.
— كوز جاسى وكپەنى تازارتىپ، بەتتى جۋادى، كوزدى شىنىقتىرىپ، جۇيكەنى بوساتادى، — دەدى ميستەر بامبل. — وسىلاي جاقسىلاپ جىلاپ ال.
وسىلايشا قالجىڭشىنى ارالاس ەسكەرتۋ جاساعان ميستەر بامبل شەگەدەن شلياپاسىن الىپ، ونى ءوز ارتىقشىلىعىن لايىقتى تۇردە دالەلدەگەن ادامنىڭ كەيپىمەن باسىنا قيسايتا كيدى دە، قولدارىن قالتاسىنا سالىپ، بار كەلبەتىمەن اسقان قاناعاتتانعان كوڭىلدى كەيىپ تانىتا ەسىككە بەتتەگەن.
ال بۇرىنعى ميسسيس كورني توستاعانىن جۋۋدان جۇدىرىقتاسۋدان گورى ازىراق، شارشايتىن-دى، ءبىراق ول سوڭعى ءتاسىلدى بايقاپ كورۋگە دە ابدەن ءازىر بولاتىن، بۇعان كىدىرمەي-اق ميستەر بامبلدىڭ كوزىن جەتكىزدى.
ونىڭ ساناسىنا جەتكەن بۇل دالەلدىڭ العاشقى كورىنىسى ءبىر كومەسكىلەۋ دىبىس بولدى دا، ارتىنشا مۇنىڭ شلياپاسى بولمەنىڭ ءبىر بۇرىشىنا ۇشىپ تۇسكەن. وسىناۋ الدىن العان شارا مۇنىڭ باسىن جالاڭاشتاسىمەن-اق تاجىريبەلى لەدي ءبىر قولىمەن موينىنان قاتتى قىسىپ اپ، ەكىنشى قولىمەن مۇنىڭ باسىنا سوققىنى بۇرشاقشا جاۋدىردى (سوققى تاڭقالارلىقتاي قاتتى، ءارى ەپتى بولاتىن). مۇنى بىتىرىسىمەن ايەل ءادىسىن ازداپ وزگەرتىپ، مۇنىڭ بەتىن تىرناي، شاشىن جۇلا باستاعان، ءوزىن جابىرلەگەنى ءۇشىن سىباعاسىن الىپ بولعانىنا كوزى جەتكەن سوڭ، ونىڭ باقىتىنا قاراي، ءوز ورنىندا تۇرعان ورىندىققا يتەرە سالىپ، ەگەر باتىلىڭ جەتسە، حاقىڭ جايلى تاعى بىردەڭە دەپ وتتاپ كور دەپ تەبىندى.
— تۇر ورنىڭنان، — دەپ بۇيىرا سويلەدى ميسسيس بامبل. — ەگەر مەن ءبىر ەسسىز قىلىق جاساپ جىبەرسىن دەمەسەڭ بۇل ارادان تايىپ تۇر!
ەسسىز قىلىقتىڭ نە ەكەندىگىنە تۇسىنە قويماعان ميستەر بامبل مۇڭدى كەيىپپەن ورنىنان كوتەرىلدى. شلياپاسىن جەردەن الىپ، ەسىككە بەتتەدى.
— سەن كەتىپ بارامىسىڭ؟ — دەپ سۇرادى ميسسيس بامبل.
— ارينە، قىمباتتىم مەنىڭ، ارينە، — دەدى ميستەر بامبل ەسىككە قاراي سىرعي بەرىپ. — مەنىڭ ولاي ەتكىم كەلمەپ ەدى... مەن كەتەيىن، قىمباتتىم! سەن سونداي قىزۋسىڭ... مەن...
وسى كەزدە ميسسيس بامبل ارپالىس ۇستىندە جيىرىلىپ قالعان كىلەمدى تۇزەۋگە اسىعا العا اتتاعان ەدى. ميستەر بامبل اۋزىنداعى ءسوزىن اياقتاماستان بولمەدەن قاس قاققانشا اتىپ شىقتى دا، ۇرىس دالاسى تولىعىنان بۇرىنعى ميسسيس كورنيدىڭ بيلىگىندە قالدى.
كۇتپەگەن وقيعادان ميستەر بامبلدىڭ ەسى شىعىپ، تاۋى شاعىلدى. ول جۇرتتى قورقىتۋعا بەيىم تۇراتىن، ۇساق-تۇيەك قاتىگەزدىكتەن ءلاززات الاتىن جانە دە، ارينە، قورقاق ەدى. بۇل پالەندەي ونىڭ باعاسىن كوتەرە قويمايدى، ويتكەنى، زور قۇرمەتپەن، جۇرت قۇراق ۇشىپ جاتاتىن كوپتەگەن قىزمەت يەلەرىنىڭ ءوزى دە وسىنداي وسالدىقتىڭ قۇربانى ەدى. بۇل ەسكەرتۋ وعان ماداقتاۋ ءتارىزدى نارسە جانە وقۋشىعا ونىڭ قىزمەتكە ابدەن جارامدىلىعىن ۇقتىرۋ ماقساتىن كوزدەيدى.
ءۇيدى ارالاپ شىعىپ، جارلىلار تۋرالى زاڭ تىم قاتال ەكەندىگىنە العاش رەت وي جىبەرگەن ول، ايەلدەرىن پريحودتىڭ قامقورلىعىنا قالدىرىپ قاشىپ كەتكەن كۇيەۋلەردى ادىلەتىندە جازا ەمەس، كوپ قورلىق كورگەندىكتەن سىي الۋعا حاقىلى دەپ ساناعان ميستەر بامبل بىرنەشە ايەل پريحودتىڭ كۇندەلىكتى ونى-مۇنىسىن جۋۋمەن اينالىسىپ جاتقان ۋ-شۋ ەستىلگەن بولمەگە جاقىنداعان.
— گم! — دەدى ميستەر بامبل، وزىنە ءتان ماڭعازدىعىنا باسىپ. — تىم قۇرىعاندا مىنا ايەلدەر مەنىڭ بيلىگىمدى سىيلايتىن بولادى... ەي، سەندەر! وسىنشاما نەگە شۋ كوتەرەسىڭدەر، وڭباعان نەمەلەر!
وسى سوزبەن ەسىك اشقان ميستەر بامبل ۇيگە قاباعىنان قار جاۋدىرىپ، بۋلىعىپ كىرىپ ەدى، كوزى كۇتپەگەن جەردەن جان-جارىنا ءتۇسىپ كەتكەن زاماتتا-اق قويدان جۋاس موماقان، قورقاققا اينالىپ جۇرە بەرگەن.
— قىمباتتىم، — دەدى ميستەر بامبل، — مەن سەنىڭ وسىندا ەكەنىڭدى بىلگەم جوق.
— وسىندا ەكەندىگىمدى بىلگەن جوقپىسىڭ؟ — دەپ قايتالادى ميسسيس بامبل. — ال سەن مۇندا نە ءبىتىرىپ ءجۇرسىڭ؟
— مەن مىنالار ءىس ءبىتىرۋدىڭ ورنىنا تەككە مىلجىڭداپ جاتقان شىعار دەپ ويلاپ ەدىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ساسقالاقتاعان ميستەر بامبل، جۇمىس ءۇيى باقىلاۋشىسىنىڭ جىنىن الدىرعان باقسىداي بولعان تۇرىنە قىبى قانا باقىلاپ تۇرعان ەكى كەمپىرگە قاراي بەرىپ.
— بۇلار كوپ مىلجىڭداپ كەتكەن ەكەن دەپ ويلاعانسىڭ عوي؟ — دەپ سۇرادى ميسسيس بامبل. — ال سەنىڭ وندا شارۋاڭ قانشا؟
— دۇرىس ايتاسىڭ، قىمباتتىم، مۇنداعى قوجا سەنسىڭ، — دەپ ءمۇلايىمسي سويلەدى ميستەر بامبل. — ءبىراق مەن، مۇمكىن، سەن بۇل ارادا جوق شىعار دەپ ەدىم.
— مەنىڭ ساعان ايتارىم، ميستەر بامبل، — دەدى جۇبايى، — سەنىڭ ارالاسقانىڭنىڭ بىزگە قاجەتى جوق. وزىڭە قاتىسى جوق نارسەلەرگە تۇمسىعىڭدى تىعۋعا ءازىر تۇراسىڭ ىلعي؛ ال تەرىس بۇرىلساڭ-اق سەنى اقىماق قىلىپ، جۇرتتىڭ كۇلىپ جاتقانى... ال، قانە، تايىپ تۇر.
كوڭىلدەنە قيقىلداعان قوس كەمپىردىڭ قۋانىشىن قايعىلانا باقىلاعان ميستەر بامبل ءبىر مينۋتتاي بوگەلىپ قالدى. ەشقانداي كەشەۋىلدەۋگە توزە المايتىن ميسسيس بامبل سابىن كوپىرگىشىنەن ءشومىشتى جۇلىپ الىپ، سونىمەن ەسىكتى نۇسقاپ، دەرەۋ تابانىڭدى جالتىرات، ايتپەسە شومىشتەگىمەن كوسىپ جىبەرەم دەپ قورقىتىپ قويدى.
ميستەر بامبلعا ەندى نە قالىپ ەدى؟ ول جابىعا جالتاقتاپ، تايىپ تۇرعان. ول ەسىككە جەتكەندە، كەمپىرلەردىڭ قيقىلداعانى ايتىپ جەتكىسىز قۋانىشقا ۇلاسىپ، قارقىلداپ قويا بەرىسكەن، وسى عانا جەتپەپ ەدى! ول الگىلەردىڭ كوز الدىندا جەر بولدى؛ مىنا جارلىلاردىڭ الدىندا بەدەلى مەن قۇرمەتىنەن جۇرداي بولعان؛ ول ءبيدلدىڭ بيىك تۇعىرىنان ءتۇپسىز تۇڭعيىققا قۇلاپ، كوكدولى ايەلدىڭ تابانىندا جاتاتىن كۇيەۋگە اينالدى.
— بار بولعانى ەكى-اق ايدىڭ ىشىندە! — دەدى ميستەر بامبل، كوكىرەگى اششى كۇيىككە تولىپ. — ەكى-اق ايدا! وسىدان نەبارى ەكى-اق اي بۇرىن مەن وزىمە عانا ەمەس، باسقالارعا دا، تىم قۇرىعاندا جۇمىس ۇيىنە قوجا ەدىم، ال ەندى!..
بۇعان ءتوزىپ بولماستاي ەدى. ميستەر بامبل الدىنان قاقپانى (قاتتى ويعا بەرىلىپ، ءوزى دە سەزبەستەن قاقپاعا جەتىپ قالعان) اشا بەرگەن بالانى جاعىنان جاندىرىپ جىبەرىپ، ساسقالاقتاپ كوشەگە شىقتى.
وسى سەرۋەن مۇنىڭ كەۋدەسىندەگى العاشقى ءورتىن سوندىرگەنشە ول ءبىر كوشەدەن، ودان كەيىن ەكىنشىسىنەن ءوتتى. كوڭىل كۇيىندەگى بۇل وزگەرىس قاڭىرىعىن تۇتەتتى. ول كوپتەگەن تراكتيردىڭ تۇسىنان ءوتىپ، اقىرى تۇيىق كوشەدەگى پەردەنىڭ ارجاعىنان نەبارى جالعىز عانا ادام كورىنگەن تراكتيردىڭ تۇسىنا كەلدى. وسى ارادا جاۋىن قۇيىپ كەتتى. بۇل ونى شەشىم قابىلداۋعا ءماجبۇر ەتتى. ميستەر بامبل ىشكە كىردى، تۇعىردىڭ جانىنان وتە بەرىپ، ىشەتىن بىردەڭە اكەلۋگە جارلىق بەرگەن ول ءوزى كوشەدەن قاراعان بولمەدەن كەلىپ شىققان.
مۇندا وتىرعان كەڭ شەكپەن كيگەن كىسى، ۇزىن بويلى، قارا تورى ادام ەكەن. ول شەت جەرلىك سياقتى اسەر قالدىراتىن، قاجىپ-شارشاعان ءتۇرى مەن شاڭ باسقان كيىمىنە قاراپ، ۇزاق جول ءجۇرىپ كەلگەن ادام ەكەن دەپ قالعاندايسىڭ. بامبل كىرىپ كەلگەندە كوزىنىڭ قيىعىن ءبىر تاستادى دا، انانىڭ سالەمىنە يەگىن بولار-بولماس قانا قاقتى.
ەگەر بەيتانىس كوپشىل بولىپ شىققاننىڭ وزىندە ميستەر بامبلدىڭ كەرەناۋلىعى دا ەكى ادامعا جەتىپ ارتىلار ەدى؛ سوندىقتان دا ول ءتىس جارماستان سۋ قوسىلعان ءدجيندى ۇرتتاپ، اسا ماڭعاز ءارى سالماقتى كەيىپپەن گازەت وقىپ وتىردى. دەگەنمەن ادامدار وسىنداي جاعدايدا كەزدەسكەندە بولاتىنى سياقتى — ميستەر بامبل بەيتانىسقا ۇرلانىپ كوز تاستاپ وتىرعىسى كەلگەن ىشكى نيەتىنە قارسى تۇرا الماعان، دەگەنمەن كوزىن قىسىلا اۋدارىپ اكەتىپ وتىردى، سەبەبى ءداپ وسى مينۋتتا بەيتانىس تا بۇعان ۇرلانا قاراپ وتىرعان-دى. بەيتانىستىڭ وتكىر كوزدى ەرسى قاراسىنان ميستەر بامبلدىڭ قىسىلۋى ۇدەي ءتۇستى، ونىڭ كوزقاراسىندا ميستەر بامبل بۇعان دەيىن بايقاماعان ءزىلدى جەككورىنىش پەن سەنىمسىزدىك جاتتى دا، بۇعان شانشۋداي قادالعان.
كوزقاراستارى وسىلايشا الدەنەشە رەت تۇيىسكەن سوڭ، بەيتانىس دورەكى، باياۋ داۋسىمەن تىنىشتىقتى بۇزدى.
— تەرەزەدەن سىعالاعاندا ءسىز مەنى ىزدەپ پە ەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى ول.
— جوق، ەگەر ءسىز ميستەر...
وسى ارادا ميستەر بامبل قويا قويعان، سەبەبى: ول بەيتانىستىڭ ەسىمىن بىلگىسى كەلدى دە، اناۋ ءوز اتىپ اتايتىن بولار دەپ دامەلەنگەن.
— ىزدەمەگەنىڭىزدى كورىپ وتىرمىن، — دەدى بەيتانىس، كەكەسىندى جىميىس ەرنىن ءسال قيسايتىپ. — ايتپەسە، مەنىڭ ەسىمىمدى بىلەر ەدىڭىز. سىزگە ونى بىلۋگە اۋەستەنبەۋگە كەڭەس بەرەم.
— مەنىڭ ءسىزدى رەنجىتكىم كەلمەپ ەدى، جاس جىگىت، — دەپ قۇدىرەتتەنە سويلەدى ميستەر بامبل.
— رەنجىتكەن جوقسىز، — دەدى بەيتانىس.
وسى قىسقا تىلدەسۋدەن كەيىن قايتادان ۇنسىزدىك ورناعان، ونى تاعى دا بەيتانىس بۇزدى.
— مەن ءسىزدى بۇرىن كورگەن سياقتىمىن، — دەدى ول.
— مەن قاعا بەرىستە كوشەدە كورگەم، وندا كيىمىڭىز باسقاشا ەدى، دەگەنمەن ءسىزدى تانىپ تۇرمىن. ءسىز وسىندا بيدل بولدىڭىز ەمەس پە؟
— راس، — دەدى ميستەر بامبل تاڭدانا سويلەپ. — پريحود ءبيدلى بولعام.
— تۇپ-تۋرا، — دەدى بەيتانىس، باسىن يزەپ. —ءسىز سول قىزمەتتە جۇرگەندە جولىقتىرعام. ال ءقازىر كىمسىز؟
— جۇمىس ءۇيىنىڭ باقىلاۋشىسىمىن، — دەدى ميستەر بامبل جايىمەن بەيتانىستىڭ ورىنسىز وسپادارلىعىنا كەدەرگى جاساۋ نيەتىمەن نىعىزدالا سويلەپ. — جۇمىس ءۇيىنىڭ باقىلاۋشىسىمىن، جاس جىگىت.
— بۇرىنعىسىنشا، ءقازىر دە ەسەڭىزدى قالت جىبەرمەيتىن شىعارسىز دەپ شامالايمىن، — دەپ ءسوزىن جالعادى بەيتانىس، وسى ساۋالعا تاڭدانىپ باسىن كوتەرگەن ميستەر بامبلدىڭ كوزىنە قادالا قاراپ. — قىسىلىپ-قىمتىرىلماي اشىق سويلەسە بەرىڭىز، قارتىم. ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرسىز، مەن ءسىزدى جاقسى بىلەم.
— مەنىڭشە، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل، كوزىن قولىمەن كولەگەيلەپ، ساسقانىنان بەيتانىستىڭ باس-اياعىنا كوز جۇگىرتىپ. — ءۇيلى-باراندى جان دا بويداقتار سياقتى، جاعداي تۋا قالسا، پەپپي ءۇشىن ادال ەڭبەك ەتۋدەن قاشپاس دەپ ويلايمىن. پريحود شەنەۋنىكتەرى ەگەر سىپايى ۇسىنا قالسا ازداعان قوسىمشا قارالاتتان قاشاتىنداي كوپ اقشا تاپپايدى.
بەيتانىس جىميىپ كۇلدى دە، بۇل ادام تۋراسىندا قاتەلەسپەگەندىگىنە كوزى جەتكەندەي باسىن تاعى يزەپ، قوڭىراۋ قاقتى.
— تاعى ءبىر مارتە تولتىرىپ جىبەرىڭىز، — دەدى ول تراكتيرشىگە ميستەر بامبلدىڭ بوس ستاكانىن ۇسىنىپ جاتىپ. — كۇشتىلىگىنەن جانە قىزۋلىراعىنان قۇيىڭىز... مەنىڭشە، ءسىز بۇعان قارسى بولماسسىز؟
— تىم كۇشتىسىن ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل، سىپايى عانا جوتكىرىنىپ.
— ءسىز ونىڭ مۇنىمەن نە ايتقىسى كەلگەنىن تۇسىنەتىن شىعارسىز، تراكتيرشى؟ — دەدى بەيتانىس.
قوجايىن جىميىپ كەتىپ قالدى دا، ۇزاماي ءبىر كرۋجكا ىستىق پۋنش الىپ كەلدى، العاشقى جۇتقاننان-اق ميستەر بامبلدىڭ كوزىنەن جاس ىرشىپ كەتتى.
— ەندى مەنى تىڭداڭىز،— دەدى بەيتانىس، الدىن-الا ەسىك، تەرەزەنى جاۋىپ قويىپ. — مەن بۇگىن مۇندا ءسىزدى ىزدەپ تاۋىپ الۋ ءۇشىن كەلىپ ەم، ءسويتىپ، سايتان كەيدە ءوز دوستارىنا تارتۋ ەتەر باقىتتى جاعدايدىڭ ارقاسىندا، ءوزىم ەڭ الدىمەن ءسىز تۋراسىندا ويلاپ وتىرعاندا، مەن وتىرعان بولمەگە كەلىپ كىردىڭىز. مەنىڭ سىزدەن ازداعان مالىمەت العىم كەلىپ ەدى. ولار پالەندەي ماڭىزدى بولماسا دا، سىزگە تەككە ايتىڭىز دەپ قىستامايمىن. الدىمەن مىنالاردى قالتاڭىزعا تىعىپ قويىڭىز.
وسى سوزدەردى ايتىپ ول ۇستەلدىڭ ۇستىمەن جانىنداعى سەرىگىنە سىرتتان تيىننىڭ سىلدىرى ەستىلىپ قالماسىن دەپ قاۋىپتەنگەندەي اقىرىن عانا ەكى سوۆەرەندى جىلجىتىن قويدى. ميستەر بامبل جالعاپ اقشا ەمەس پە ەكەن دەگەندەي مۇقيات تەكسەرىپ شىققاننان كەيىن ۇلكەن ىقىلاسىمەن بەشپەتىنىڭ قالتاسىنا تىعىپ العان سوڭ، بەيتانىس ءسوزىن جالعادى:
— وي دوڭگەلەگىمەن وتكەن كۇندەرگە ورالىڭىزشى... ايتالىق ون ەكى جىل كەيىنگى قىسقا...
— تالاي ۋاقىت ءوتتى عوي، — دەدى ميستەر بامبل. — جارايدى. ەسىمە ءتۇستى.
— وقيعا ورنى — جۇمىس ءۇيى.
— جاقسى.
— ال ۋاقىت — ءتۇن ءىشى.
— ءيا.
— سول اراداعى — جۇرەك اينىتار قۋىستا — ادام ايارلىق وڭباعاندار ومىرگە قىڭقىلداعان بالا اكەلىپ، ولاردى پريحود قامقورلىعىنا قالدىرىپ، ال وزدەرى ۇياتتارىن قابىرگە تۇنشىقتىراتىن.
— بۇل شاماسى پەرزەنتحانا بولمەسى بولار؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بامبل، بەيتانىستىڭ وسىنشالىق تولقۋمەن سۋرەتتەگەن بولمەسىن ابدەن ۇعىنا الماي.
— دۇرىس، — دەدى بەيتانىس. — سوندا ءبىر بالا تۋدى.
— تالاي بالا تۋدى عوي، — دەدى ميستەر بامبل، باسىن قينالا شايقاپ.
— جەر جۇتسىنشى سول شايتاننىڭ بالالارىن! — دەپ بەيتانىستىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى. — مەن بىرەۋى جايىندا عانا، وسى جەردەگى تابىتشىعا شاكىرت بولاتىن، اۋرۋشاڭ، جۋاس بالا جايلى ايتىپ تۇرمىن — سونىڭ وزىنە تابىت جاساپ، سوعان تىعىپ جىبەرمەگەنى قانداي وكىنىشتى — ال سونان سوڭ لوندونعا قاشىپ كەتتى دەستى عوي.
— ءسىز وليۆەر تۋراسىندا ايتىپ تۇرسىز با؟ جاس تۆيست جايىندا عوي؟ — دەپ داۋىستادى ميستەر بامبل. — ارينە، ول مەنىڭ ەسىمدە. مۇنداي وڭباعان بالانى مەن ءالى ەشۋاقىتتا دا...
— مەنىڭ ول تۋراسىندا ەستىگىم كەپ تۇرعان جوق، ول جايلى كەرەگىنشە ەستىگەم، — دەدى بەيتانىس، وليۆەر سورلىنىڭ كەمشىلىكتەرى جايىنداعى ميستەر بامبلدىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — مەن ونىڭ شەشەسى ولگەندە باسىندا بولعان كارى قاقپاس كەمپىر تۋراسىندا سۇراپ تۇرمىن. ول قايدا؟
— قايدا دەيمىسىز! — دەپ قايتالادى سۋ قوسىلعان دجيننان كەيىن ءازىلدى تەرىس كورمەگەن ميستەر بامبل. — بۇعان جاۋاپ بەرۋ وڭاي ءىس ەمەس. قايدا اتتانباسىن، ول جاقتا كىندىك شەشەلەر قاجەت ەمەس، سوندىقتان، ول جۇمىسسىز ءجۇر-اۋ دەپ ويلايمىن.
— مۇنىمەن نە ايتقىڭىز كەلەدى؟ — دەپ اشۋلانا ساۋال بەردى بەيتانىس.
— ايتارى سول، ول وتكەن قىستا ءولىپ قالعان، — دەپ جاۋاپ قايتاردى ميستەر بامبل.
وسى ءسوزدى ەستىگەن بەيتانىس وعان قادالا قارادى، وسىلايشا بۇدان كوزىن ايىرماسا دا، قالىڭ ويعا باتقانداي كوزقاراسى بىرتە-بىرتە سەلقوس تارتا بەردى. الدىمەن ول بۇل حابارعا نە قۋانارىن، نە رەنجىرىن بىلمەگەندەي بولسا، اقىرى جەڭىلدەنە كۇرسىنىپ، كوزىن تايدىرا بەرە مۇنىڭ اسا ماڭىزى جوق دەگەندى ايتتى. وسى سوزدەن سوڭ ول كەتۋگە جينالعانداي ورنىنان تۇردى.
ءبىراق ميستەر بامبل قۋ ەدى — ول زايىبىنا ءمالىم الدەبىر قۇپيانى ءتيىمدى ساۋدالاۋدىڭ مەزگىلى جەتكەندىگىن بىردەن اڭعارعان. ول كارى ساللي كوز جۇمعان كەشتى ەسىندە تاماشا ساقتاعان-دى، سەبەبى بۇل كۇن ونىڭ ساناسىندا قۇردان-قۇر تاڭبالانباعان ەدى، ول وسى كۇننىڭ ارقاسىندا ميسسيس كورنيگە ءسوز ايتقان، لەدي ءوزى عانا كۋاگەر بولعان قۇپيانى بۇعان ايتپاعانىمەن، شالا شارپى ەستىپ قالعانىنان-اق اڭگىمەنىڭ كەمپىر جۇمىس ۇيىندە وليۆەر ءتۆيستىڭ جاس شەشەسىن كۇتكەندەگى بولعان وقيعاعا قاتىستى ەكەنىن تۇسىنگەن. وسى جاعدايدى تەز ەسكە ءتۇسىرىپ، ول قۇپيا تۇرمەن بەيتانىسقا كارى قاقپاستىڭ ولەر الدىندا ءبىر ايەلمەن جەكە قالعاندىعىن، ءوز شامالاۋىنشا سول ايەلدىڭ مۇنىڭ ىزدەگەنىنە كومەگى ءتيۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ايتتى.
— مەن ونى قالاي تابار ەكەم، — دەپ سۇرادى تۇتقيىل شارۋاعا تاپ بولعان بەيتانىس، بۇل حاباردىڭ ءوز قاۋىپىنە (ولار قانداي بولعاندا دا) جان بىتىرگەنىن جاسىرا الماي.
— تەك مەنىڭ كومەگىممەن عانا، — دەگەندى ايتتى ميستەر بامبل.
— قاشان؟ — دەپ شىدامسىزدانا داۋىستادى بەيتانىس.
— ەرتەڭ، — دەپ جاۋاپ قاتتى بامبل.
— كەشكى توعىزدا، — دەدى بەيتانىس، ءبىر جاپىراق قاعاز شىعارىپ وعان ابىگەرلەنگەنىن ءبىلدىرىپ تۇرعان جازۋىمەن وزەن بويىنداعى الدەبىر كوشەنىڭ اتىن جازىپ جاتتى. — كەشكى ساعات توعىزدا الگى ايەلمەن سوندا كەلىڭىز. مۇنىڭ بارلىعىن قۇپيا ۇستاڭىز دەپ ايتىپ جاتپاي-اق قويايىن. بۇل وزدەرىڭىز ءۇشىن كەرەك.
وسى سوزدەردەن سوڭ ىشكەنىنە اقشا تولەۋ ءۇشىن از ايالداعان ول ەسىككە بەتتەدى. وسى ارادا ايرىلىسقان بەيتانىس ەشبىر سىپايىلىق ساقتاماستان كەلەسى كۇنگە بەلگىلەنگەن كەزدەسۋدىڭ ساعاتىن تاعى ءبىر ەسكەرتىپ كەتە بارعان.
ادرەسكە قاراپ جىبەرگەن پريحود شەنەۋنىگى ءاتى-جونى جازىلماعانىن بايقاپ قالدى. بەيتانىس ۇزاپ كەتە قويماعان ەدى، سوندىقتان ول اتىن سۇراپ قالۋ ءۇشىن سوڭىنان جۇگىرە جونەلگەن.
— سىزگە نە كەرەك؟ — دەپ ايقايلادى ول، بامبل قولىنان ءتۇرتىپ قالعاندا كىلت بۇرىلىپ. — ءىزىمدى اڭدىپ كەلەمىسىز؟
— بىلگىم كەلگەنى، — دەدى ميستەر بامبل، قاعازىن كورسەتە بەرىپ. — مەن وندا كىمدى سۇراماقپىن؟
— مونكستى، — دەدى دە اناۋ تەز-تەز باسىن ءارى قاراي كەتە باردى.
XXXVIII تاراۋ
كەشكى كەزدەسۋ كەزىندە ەرلى-زايىپتى بامبل مەن مونكس اراسىندا بولعان جايدى باياندايدى
تۇنەرگەن، تىمىرسىق، بۇلتتى جازعى كەش ەدى. كۇنى بويى اسپان كەزگەن بۇلتتار قويۋلانىپ، نوسەردىڭ العاشقى تامشىلارى ءۇزىلىپ ءتۇسىپ نايزاعاي ويناۋعا اينالا باستاعاندا ميستەر مەن ميسسيس بامبل ۇلكەن كوشەدەن بۇرىلىپ، قالا ورتالىعىنان ءبىر جارىم ميلدەي قاشىقتىقتا، وزەننىڭ ساسىق باتپاقتى تومەنگى جاعىنا ورنالاسقان قالاي بولسا سولاي شاشىراڭقى جارتىلاي بۇزىلعان ۇيلەرگە قاراي بەتتەگەن ەدى.
ەسكى، كوپ كيىلگەن سىرت كيىمدەرى ەكى ماقساتقا نوسەردەن قورعاپ، كولدەنەڭ كوزگە ىلىكپەۋگە ارنالعانداي ەدى. كۇيەۋى فونار اكەلە جاتقان، ونىسى ەشقانداي جارىق شاشپايدى، ايەلى ىزىممەن ەرىپ وتىرسىن دەگەندەي الدىندا اياڭداي كەلەدى: جول باتپاق بولاتىن. ولار ءۇنسىز كەلە جاتىر، ءالسىن-السىن ميستەر بامبل ءجۇرىسىن باياۋلاتىپ جان سەرىگى قالىپ قويماعاندىعىنا كوزىن جەتكىزگىسى كەلگەندەي بۇرىلىپ ارتىنا قاراپ قويادى، ونىڭ ءوزىن وكشەلەپ كەلە جاتقانىن كورگەن سوڭ، ءجۇرىسىن جىلدامداتىپ، كەلە جاتقان جەرىنە بۇرىنعىدان دا جىلدامىراق جۇرەدى.
بۇل ارانىڭ اتاعىندا ەشقانداي كۇمان جوق ەدى، ادال تابىسپەن كۇنەلتەتىن جاندار سياقتى كورىنگەنىمەن كۇندەرىن ۇرلىق-قورلىق توناۋمەن كورەتىن شەكتەن شىققان قانپەزەرلەردىڭ مەكەنى رەتىندە بەلگىلى ەدى. بۇل جەردە تەك لاشىقتار تۇراتىن، ءبىرى كىرپىشتەن قالاي بولسا سولاي قالانعان، ەكىنشىلەرى قۇرت كەمىرگەن ەسكى اعاشتاردان سالىنعان بۇلار ەشقانداي تارتىپ-ەرەجەگە باعىنباستان وزەننەن بىرنەشە قادام جەرگە شوعىرلانعان-دى. JIac جاعاعا شىعارىلىپ تاستالعان تەسىك قايىقتار، ءار جەردە جاتقان ەسكەكتەر مەن شىرمالعان ارقاندار بۇل بەيشارا لاشىقتاردىڭ تۇرعىندارى وزەنمەن كۇن كورەتىن شىعار-اۋ دەگەن ويعا مەزگەيتىن ەدى. ءبىراق ەشقانداي كادەگە اسپاي قالاي بولسا سولاي جايراپ جاتقانعا ءبىر قاراعان ادام كوپ قينالماي-اق مۇنىڭ ءبارىن كولدەنەڭ كوز ءۇشىن ادەيى تاستاعاندىعىن، ايتپەسە ەشكىمنىڭ پايدالانبايتىنىن بىردەن-اق اڭعارار ەدى.
سول لاشىقتار شوعىرىنىڭ ورتاسىندا، وزەننىڭ ءدال جاعاسىندا، بۇرىن فابريكا ءۇيى بولعان ۇلكەن قۇرىلىس تۇراتىن. ءوز كەزىندە ول مۇمكىن كورشى ۇيدەگىلەرگە تابىس تاباتىن ورىن دا بولعان شىعار، ءبىراق ول كەزدەن بەرى ابدەن ەسكىرگەن. ەگەۋقۇيرىق، قۇرت-قۇمىرسقا مەن سىزدان استىنداعى تىرەۋلەرى ءشىرىن، قيسايىپ، ءۇيدىڭ ەدەۋىر بولىگى سۋدا تۇر ەدى، ال وزەنگە ەڭكەيىپ تۇرعان بولىگى ءوزىنىڭ كۇنى بىتەر كەزىن كۇتىپ تۇرعانداي.
الىستا ويناعان نايزاعايدىڭ كۇركىرى ەستىلىپ، جاۋىن قۇيىپ كەتكەن كەزدە قۇرمەتتى جۇپ وسى ەسكى ءۇيدىڭ الدىنا كەپ توقتاعان.
— وسى ارادا بولۋعا ءتيىس، — دەدى بامبل، قولىنا ۇستاپ تۇرعان قاعازىنا ءۇڭىلىپ.
— ەي، بۇل سەندەرسىڭدەر مە؟ — دەگەن داۋىس ەستىلدى جوعارىدان.
ميستەر بامبل باسىن كوتەرىپ، ەكىنشى قاباتتىڭ ەسىگىنەن جارتىلاي شىعىپ قاراعان كىسىنى كوردى.
— ءسال كىدىرە تۇرىڭىزدار، — دەدى داۋىس، — مەن ءقازىر شىعام.
وسى سوزدەردەن سوڭ باس جوعالىپ كەتىپ، ەسىك سارت جابىلدى.
— مىناۋ سول كىسى مە؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بامبلدىڭ سىپايى زايىبى.
ميستەر بامبل ماقۇلداپ باسىن يزەدى.
— مەنىڭ نە دەگەنىم ەسىڭدە بولسىن، — دەدى باقىلاۋشى ايەل، — نەعۇرلىم از سويلەۋگە تىرىس، ايتپەسە قولما-قول ۇستاي بەرەسىڭ.
ۇيگە شوشىنا قاراپ تۇرعان ميستەر بامبل جوسپارلارىن ىسكە اسىرۋدىڭ ءجونى كەلە قويار ما ەكەن دەپ ءوز كۇدىگىن بىلدىرمەكشى بولا بەرگەندە، بۇعان مونكستىڭ كەلۋى بوگەت بولدى، ول بۇلار تۇرعان كىشىرەك ەسىكتى اشىپ، ىشكە كىرۋگە شاقىرعان.
— كىرىڭدەر، — دەپ شىدامسىزدانا ايقايلادى ول، تەبىنىن قويىپ— مەنى بۇل ارادا بوگەمەڭدەر!
العاشىندا ارى-سارىلەۋ تۇرعان ايەل تاعى شاقىرۋ كۇتپەستەن باتىل باسىپ، ۇيگە كىردى. ارتتا بوگەلىپ قالۋعا الدە ۇيالعانى، الدە قورىققانى بەلگىسىز ايەلىنىڭ سوڭىنان ەرە بەرگەن ميستەر بامبل ءوزىن جامان سەزىندى، ءوزىنىڭ ەرەكشەلىگى بوپ سانالاتىن ماڭعازدىعىنان مۇلدە ايرىلىپ قالدى.
— جاۋىننىڭ استىندا سايتانىما تۇرىپ الدىڭدار ما؟ — دەدى ەسىكتى جاۋىپ جاتقان مونكس بامبلعا قاراپ.
— ءبىز... ءبىزدىڭ ازداپ سالقىنداپ العىمىز كەلىپ ەدى، — دەپ تۇتىعا مىڭگىرلەدى بامبل توڭىرەگىنە قاۋىپتەنە قاراعىشتاپ.
— سالقىنداپ پا؟ — دەپ قايتالادى مونكس. — جاۋعان ياكي جاۋاتىن بارلىق نوسەر اتاۋلى كەي ادامنىڭ كوكىرەگىندەگى توزاقتىڭ جالىنىن سوندىرە المايدى. وپ-وڭاي سالقىنداي قويماسسىڭدار، بۇعان يەكتەرىڭ قىشىماسىن!
وسى سىپايى سوزىنەن كەيىن مونكس باقىلاۋشى ايەلگە كىلت بۇرىلىپ، تەسىلە قاراعاندىعى سونشاما، ونى-مۇنىدان ايىلىن جيا قويمايتىن مۇنىڭ ءوزى كوزىن تايدىرىپ اكەتتى.
— مىناۋ الگى ايەل مە؟ — دەپ سۇرادى مونكس.
— گم... بۇل سول ايەل عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى بامبل ايەلىنىڭ ەسكەرتۋىن جادىندا بەرىك ۇستاپ.
— ءسىز، شاماسى ايەلدەر قۇپيا ساقتاي المايدى دەپ ويلايسىز عوي دەيمىن؟ — دەپ سوزگە ارالاستى باقىلاۋشى ايەل، مونكستىڭ سىناي قاراعان كوزىنە تۋرا قاراپ.
— ءبىر قۇپيانى ولار اشىلىپ قالعانشا ساقتايتىنى راس، — دەدى مونكس.
— قانداي؟ —دەپ سۇرادى باقىلاۋشى ايەل.
— جاقسى اتىنىڭ جوعالۋىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى مونكس. — ەگەر ايەل ءوزىن دارعا نەمەسە ايداۋعا اپاراتىن قۇپياعا ورتاقتاسسا ول ونى بىرەۋگە اشىپ قويار دەپ قورىقپايمىن. ءسىز مەنى ءتۇسىنىپ تۇرمىسىز، سۋدارىنيا!
— جوق، — دەپ كۇبىرلەگەن باقىلاۋشى ايەلدىڭ وڭىنە ازداپ قىزىل جۇگىردى.
— ارينە عوي، — دەدى مونكس. — مۇنى ءسىز قايدان ۇعا قويارسىز؟
بۇل ەكەۋىنە الدە كەكەسىنمەن، الدە تۇنەرە قاراعان ول قايتادان قولىن بۇلعاپ، الاسا توبەلى، ۇلكەن بولمەگە ءوتتى. ول زامانىندا قويما بولعان جوعارى قاباتقا ءيىر ساتىمەن كوتەرىلە بەرىپ ەدى، كەنەت نايزاعاي جارقىلى جوعارىدان تەسىكتى جارق ەتكىزىپ، ارتىنشا ەستىلگەن كۇننىڭ كۇركىرى جارتىلاي بۇزىلعان ءۇيدى سولق ەتكىزدى.
— سەندەر ەستيمىسىڭدەر؟ — دەپ ايقايلادى ول شەگىنشەكتەپ. — ەستيمىسىڭدەر! مىڭداعان ۇڭگىرلەردە قاشقان سايتانداردى قۋعانداي تارسىلداپ-گۇرسىلدەۋىن. نايزاعايدى جەك كورەم!
بىرنەشە سەكۋندتاي ءۇنسىز قالعان، سونان سوڭ قولىن بەتىنەن الىپ ەدى، ميستەر بامبل ونىڭ ءجۇزىنىڭ قيسايىپ، قۋارىپ كەتكەنىن كورىپ، زارەسى كەتتى.
— مەندە ونداي-ونداي بولادى، — دەدى مونكس ونىڭ شوشىنعانىن بايقاپ، — ىلعي دا كۇننىڭ كۇركىرىنەن. وعان نازار اۋدارماي-اق قويىڭىز، مىنە ءبارى دە ورنىنا كەلدى.
وسى سوزدەن كەيىن ول ساتىمەن جىلدام كوتەرىلىپ، كىرگەن بولمەسىنىڭ تەرەزە قاقپاقتارىن جاۋىن، جىپكە بايلاۋلى فوناردى ءتۇسىردى؛ ءجىپ توبەدەگى بەلاعاشتان وتكىزىلگەن ەكەن، فونار تۇبىندە تۇرعان ەسكى ستول مەن ءۇش ورىندىققا كۇڭگىرت جارىق ءتۇسىرىپ تۇر.
— ال ەندى، — دەدى مونكس، ۇشەۋى بىردەي وتىرعان سوڭ، — ءبىز ىسكە نەعۇرلىم تەز كىرىسسەك، سوعۇرلىم بارىمىزگە دە جاقسى بولماق... مىنا ايەل اڭگىمەنىڭ نە تۋرالى ەكەنىن بىلەتىن بولار؟
سۇراق بامبلعا بەرىلگەن ەدى، ءبىراق ايەلى ماسەلەنىڭ ءمان-جايى وزىنە ابدەن بەلگىلى ەكەندىگىن ايتقان.
— اناۋ مىستان ولگەندە ءسىز بىرگە بولىپ، ونىڭ سىزگە بىردەڭە ايتقانى راس پا؟
— ءسىز ايتقان الگى بالانىڭ شەشەسى جايىندا ما؟ — دەپ ءسوزىن ءبولدى باقىلاۋشى ايەل. — ءيا.
— ءبىرىنشى سۇراق ونىڭ ايتقانى نە جايىندا بولىپ ەدى؟ — دەدى مونكس.
— بۇل ەكىنشى سۇراق بولار، — دەدى ايەل اسا اقىلدى پىشىنمەن. — ءبىرىنشىسى بۇل حاباردىڭ قانشاعا باعالاناتىندىعىندا عوي.
— ونىڭ قانداي بولاتىندىعىن بىلمەي تۇرىپ، بۇل سۇراققا كىم جاۋاپ بەرە الادى، سايتان العىر؟ —دەپ سۇرادى مونكس.
— سىزدەن ارتىق ەشكىم جاۋاپ بەرە المايدى، بۇعان مەنىڭ سەنىمىم كامىل— دەدى ميسسيس بامبل، ونىڭ ەرجۇرەكتىلىگىنە باعا جوق ەدى، بۇعان ومىرلىك سەرىگى دە تولىق كۋاگەر بولا الاتىن.
— گم، — دەدى مونكس قاتتى اۋەسقويلانعان ۇنمەن. — ياعني، بۇدان دا اقشا تابۋعا بولاتىندىعى عوي؟
— ءبارى دە مۇمكىن، — دەگەن سالماقتى جاۋاپ ەستىلدى.
— ونىڭ بىردەڭەسىن الىپ قويىپتى عوي، — دەدى مونكس. — تىعىپ جۇرگەن ءبىر زاتىن. ءبىر زات...
— ءسىز ودان دا باعاسىن ايتىڭىزشى، — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى ميسسيس بامبل. — مەن بارلىعىن جەتكىلىكتى ۇعىنعام، بۇل تۋراسىندا اڭگىمەلەسەر ادامنىڭ دا ءسىز ەكەندىگىنە كوزىم جەتەدى.
ايەلىنىڭ باياعىدا ءوزى ەستىگەننەن وزگە ەشنارسە ايتپاعاندىعىن كورگەن ميستەر بامبل موينىن سوزىپ، كوزىن باقىرايتىپ، وسى اڭگىمەگە قۇلاعىن ءتۇردى. مونكس اقىرى اشۋلى داۋىسپەن قۇپياسىن ەستۋ ءۇشىن قانشا سۇرايتىنىن ايتقان كەزدە ونىڭ تاڭدانۋى شەكتەن شىقتى.
— ءسىز ءۇشىن ونىڭ قانشا باعاسى بار؟ — دەپ سۇرادى ايەل باستاپقىداي بايسالدى ۇنمەن.
— مۇمكىن ەشقانداي دا، مۇمكىن جيىرما فۋنت بولار، — دەپ جاۋاپ قاتتى مونكس. — ايتىڭىز دا، باسقاسىن شەشۋدى ماعان قالدىرىڭىز.
— اتاعان سوماڭىزعا تاعى بەس فۋنت قوسىڭىز. ماعان جيىرما بەس فۋنت التىن بەرىڭىز، — دەدى ايەل، — سوندا مەن سىزگە بىلگەنىمنىڭ ءبارىن باياندايمىن. تەك سوندا عانا ايتامىن.
— جيىرما بەس فۋنت پا؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى مونكس، — ورىندىعىنىڭ ارقالىعىنا شالقايا بەرىپ.
— مەن سىزگە اشىق ايتتىم عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس بامبل. — پالەندەي كوپ سوما ەمەس.
— تۇككە تۇرعىسىز بوپ شىعۋى مۇمكىن قۇپيا ءۇشىن اسىپ جەتەرلىك، — دەپ شىدامسىزدانا ايقايلادى مونكس. — ون ەكى جىلدان استام ۋاقىت كومىلىپ جاتىر ەمەس پە؟
— مۇنداي زاتتار جاقسى ساقتالادى، ۋاقىت وتكەن سايىن جاقسى شاراپ سياقتى باعاسى ەكى ەسەلەنىپ شىعا كەلەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى باقىلاۋشى ايەل بۇرىنعىسىنشا اقىلدى دا سەلقوس كەيىپپەن. — كومىلىپ قالعانعا كەلەر بولساق ون ەكى مىڭ، ءتىپتى ون ەكى ميلليون جىل جاتىپ، اقىرىندا قىزىقتى حيقايالار ايتا باستايتىن دا نارسەلەر بولادى عوي.
— ال ەگەر مەن اقشانى تەككە شاشسام شە؟ — دەپ قوبالجي سۇرادى مونكس.
— ءسىز ونى وپ-وڭاي قايتارىپ الا-الاسىز، مەن ايەلمىن، ءوزىم جالعىزبىن، قورعانشىم تاعى جوق.
— جالعىز ەمەسسىڭ، قىمباتتىم، قورعانسىز دا ەمەسسىڭ، — دەپ قۇرمەتتەي قىستىرىلدى ميستەر بامبل، قورىققانىنان داۋسى ءۇزىلىپ-ۇزىلىپ شىعىپ. — مەن مۇندامىن عوي، قىمباتتىم. ال ونىڭ ۇستىنە، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر بامبل تىسى-تىسىنە تيمەي ساقىلداپ. — ميستەر مونكس جەنتلمەن عوي، ول پريحود شەنەۋنىكتەرىنە زورلىق جاساي قويمايدى. مەنىڭ جاس ەمەستىگىم دە، قىمباتتىم، ميستەر مونكسكە ءمالىم، ەگەر سولاي دەر بولساق مەنىڭ ازداپ قارتايعانىم راس، ءبىراق مەنىڭ بۇعان تيتتەي دە كۇمانىم جوق، قىمباتتىم، مەنىڭ اسا باتىل ەكەندىگىم جانە جىنىما تيسە كۇش-قايراتىمنىڭ جەتكىلىكتى ەكەندىگى دە وعان ءمالىم بولار. مەنى تەك قوزعاسا بولدى، سول جەتىپ جاتىر.
وسى سوزدەرمەن ميستەر بامبل شىراعداندى شاپ بەرمەككە ارەكەتتەنگەن، ءبىراق ونىڭ قۇتى قاشقان جۇزىنەن قانداي بولماسىن جاۋىنگەرلىك ارەكەتكە كىرىسەردە ونى راسىندا دا قوزعاۋ كەرەكتىگى، قوزعاعاندا دا جاقسىلاپ قوزعاۋ كەرەكتىگى ايقىن كورىنىپ تۇردى.
— اقىماقسىڭ سەن، — دەدى ميسسيس بامبل، — ءتىلىڭدى تارتا تۇرساڭ ەتتى!
— ەگەر جاي سويلەي الماسا، مۇندا كەلەردەن بۇرىن ءتىلىن كەسىپ تاستاعان ءجون ەدى! —دەدى مونكس تۇنەرىپ. — ياعني، بۇل ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز ەكەن عوي؟
— بۇل مەنىڭ كۇيەۋىم، — دەپ قيقىلداي قوستاپ قويدى باقىلاۋشى ايەل.
— سىزدەر مۇندا كىرگەننەن-اق سولاي ويلاپ ەم، — دەدى مونكس، بۇل سوزدەردەن كەيىن لەديدىڭ جۇبايىنا وقتى كوزىمەن قاراعانىن بايقاپ قالىپ. — مۇنىسى دا جاقسى. ەگەر بىرلەسە ارەكەت ەتسە، مەن ەرلى-زايىپتىلارمەن ىستەس بولۋدان باس تارتپايمىن. مەن شىن ايتىپ تۇرمىن. قاراڭىزدار!
ول قولىن جان قالتاسىنا سالىپ، كەنەپ قاپشىقتى الىپ شىقتى دا، ستولعا جيىرما بەس سوۆەرەندى ساناپ قويىپ ايەلگە جىلجىتتى.
— ال ەندى، — دەدى ول، — مىنانى الىڭىزدار. مىنا قارعىس اتقىر كۇننىڭ كۇركىرى باسىلىسىمەن، مەن مۇنىڭ ءقازىر تولاستايتىنىن سەزىپ وتىرمىن، ءسىزدىڭ اڭگىمەڭىزدى تىڭدايمىز.
جاقىن ماڭنان شاتىر ەتكەن كۇننىڭ كۇركىرى باسىلىسىمەن مونكس باسىن ەڭكەيتىپ، ايەلدىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋعا ازىرلەندى. ەكى ەركەك شىدامسىزدانا كىشكەنتاي ستولدان ەڭكەيىپ، ال سىبىرلاعان ءسوزىن انالار ەستۋى ءۇشىن ايەل دە باسىن ءتۇقىرتقان كەزدە ۇشەۋىنىڭ باستارى ءتۇيىسىپ قالىسقان ەدى. فوناردىڭ تۋرا تۇسكەن كۇڭگىرت جارىعى مازاسىز جۇزدەرىن قۋاڭ تارتقىزىپ، ءىڭىر قاراڭعىلىعىندا ەلەس بولىپ كورىنگەن.
— ءبىز كارى ساللي دەپ اتايتىن الگى ايەل ولگەندە، — دەپ ءسوزىن باستادى باقىلاۋشى ايەل، — ەكەۋىمىز عانا بولعانبىز.
— باسقا ەشكىم بولعان جوق پا ەدى؟ — دەپ سۇرادى مونكس تە تاپ سولاي سىبىرلاپ. — ەشبىر اۋرۋ كەمپىر نەمەسە كورشى كەرەۋەتتە ەشبىر ناقۇرىس جاتقان جوق پا ەدى؟ اڭگىمەنىڭ نە تۋرالى بولىپ جاتقانىن ەستيتىندەي، بولماسا ۇعاتىنداي ەشكىم بولمادى ما؟
— ءتىرى جان بولعان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ايەل، — ءبىز ءوزىمىز عانا. اجالى جەتكەندە قاسىندا بولعان مەن عانا.
— جاقسى، — دەدى مونكس ايەلگە قادالا قاراپ. — ءارى قاراي.
— كەمپىر ءبىر جاس ايەل تۋرالى ايتتى، — دەپ ءسوزىن جالعادى باقىلاۋشى ايەل— ول تەك وسى بولمەدە عانا ەمەس، ءقازىر ءوزى ولگەلى جاتقان كەرەۋەتتە بالا تاۋىپتى.
— قويىڭىزشى! — دەدى ەرنى ءدىر-دىر ەتكەن مونكس، ارتىنا جالتاقتاپ. — قارعىس اتسىن، مۇنداي دا بولا بەرەدى-اۋ.
— ول بالا مىناۋ سىزگە كەشە كەشكىلىك ايتقاننىڭ ءوزى بولاتىن، — دەپ ءسوزىن جالعادى باقىلاۋشى ايەل، كۇيەۋى جاقتى نەمقۇرايلى نۇسقاپ قويىپ. — جانىندا وتىرعان كەمپىر ونىڭ شەشەسىن توناپ الىپتى.
— كوزى تىرىسىندە مە؟ — دەپ سۇرادى مونكس.
— ولگەن سوڭ، — دەپ جاۋاپ قاتتى ايەل از-كەم ءدىر ەتىپ. — كەمپىر ءالى سۋىنا قويماعان دەنەدەن ايەل ءولىپ بارا جاتىپ، بالاسىنا تىعىپ قوي دەپ وتىنگەن زاتىن سىپىرىپ الىپتى.
— كەمپىر ونى ساتىپ جىبەرىپ پە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى مونكس شەكتەن شىعا ابىرگەرلەنىپ. — ول ساتىپ جىبەرىپ پە؟ قايدا؟ قاشان؟ كىمگە؟ كوپ بولىپ پا وعان؟
— ءوزىنىڭ وسى ءىسىن قاتتى قينالا ايتتى دا، — دەپ ءسوزىن جالعادى باقىلاۋشى ايەل، — ول ورىندىققا شالقالاي بەرە ءجۇرىپ كەتتى.
— باسقا ەشتەڭە دە ايتقان جوق پا؟ — دەپ داۋىستادى قارلىققان ءۇنى تىم اشۋلى ەستىلگەن مونكس. — جالعان! Meنىمەن ءازىل ناسىرعا شابار. ول تاعى بىردەڭە ايتتى عوي. Meن ەكەۋىڭنىڭ دە جايىڭدى تابام، ءبىراق ونىڭ نە ەكەنىن ءبارىبىر بىلەم.
— كەمپىر بۇدان وزگە ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان جوق، — دەدى ايەل، ول وسى ءبىر قىزىق ادامنىڭ اشۋىنان تيتتەي دە قورىقپاعان ءتارىزدى. (ميستەر بامبل جونىندە بۇلاي دەي الماس ەدىك).
— ول بار كۇشىمەن كويلەگىمە جارماسا كەتتى، ونىڭ ولگەنىن كورگەن سوڭ، قولىن جازىپ ەدىم، وندا كىر-كىر ءبىر جاپىراق قاعاز ءجۇر ەكەن.
— وندا نە جازىلعان ەكەن... — ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى مونكس باسىن ىلگەرى قاراي ەڭكەيتىپ.
— وندا ەشتەڭە دە جوق ەكەن، — دەپ جاۋاپ قاتتى ايەل. — بۇل مۇلىك وتكىزۋ قاعازى بولىپ شىقتى.
— قانداي زاتقا؟ — دەپ سۇرادى مونكس.
— ءقازىر بىلەسىز؟ —دەپ جاۋاپ قاتتى ايەل. —الدىمەن ول قىمباتتى زاتتى، شاماسى بىردەڭە قىلىپ تيىمدىلىكپەن ورنىن تابۋعا ساقتاعان بولۋ كەرەك، ال سونان سوڭ وتكىزىپ، اقشاسىن العان دا، مۇلدەم ايرىلىپ قالماس ءۇشىن ءوسىمقورعا پروسەنتىن تولەپ وتىرعان. ياعني، ەگەر بىردەڭە تۇسە قالسا، ونى ءارۋاقىتتا ساتىپ الۋعا بولار ەدى. ءبىراق قولىنا ەشتەڭە ىلىنە قويماعان دا، مەن وزىڭىزگە ايتقانداعىداي، سارعايعان ءبىر جاپىراق قاعازدى ۋىسىنا قىسقان كۇيى ول ءولىپ كەتتى. ەكى كۇننەن كەيىپ زاتتىڭ ۋاقىتى دا بىتەدى ەكەن. مەن، مۇمكىن، كەيىنىرەك ءبىر كەرەگى بولار دەپ ونى ساتىپ الدىم.
— ول قايدا ءقازىر؟ — دەپ سۇرادى مونكس جالما-جان.
— مۇندا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ايەل.
ءسويتتى دە تاپ ءبىر قۇتىلعانىنا قۋانعانداي فرانسۋز ساعاتى ازەر سيارلىقتاي تيتتەي بىلعارى شيلاندى ستول ۇستىنە تاستاي بەردى. مونكس ونى شاپ بەرىپ، دىرىلدەگەن قولدارىمەن اۋزىن اشىپ ەدى — شيلاندا كىشكەنتاي التىن مەدالون ءجۇر ەكەن، ونىڭ ىشىنەن ەكى تال شاش پەن نەكە ساقيناسى شىقتى.
— ىشكى جاعىندا «اگيەس» دەگەن كىسى ەسىمى ويىلىپ جازىلعان، — دەدى ايەل، — سونان سوڭ فاميلياعا ورىن قالدىرىلىپتى، ءارى قاراي ارتىنان انىقتاعانىمداي بالا تۋعانعا دەيىنگى ءبىر جىلدىڭ سانى كورسەتىلگەن.
— بارى وسى ما؟ — دەپ سۇرادى مونكس، كىشكەنتاي شيلاننىڭ ىشىندەگىلەرگە مۇقيات زەر سالىپ.
— بارى وسى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ايەل.
اڭگىمە اياقتالىپ، جيىرما بەس فۋنتتى قايتا الىپ قوياتىنداي بىردە-بىر ءسوز ايتىلماعاندىعىنا قۋانعانداي ميستەر بامبل ەركىن تىنىس الدى، بويىن جىيىپ العان ول وسى ۇزاق اڭگىمە ۇستىندە بەتىن جۋىپ كەتكەن تەرىن ءسۇرتتى.
— ازداپ پايىمداعانىم بولماسا، مەن بۇل وقيعادان ەشتەڭە دە بىلمەيمىن، — دەدى از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ، ونىڭ ايەلى مونكسكە قاراپ، — ءتىپتى بىلگىم دە كەلمەيدى، باستىڭ اماندىعىنا سول دۇرىسىراق. ايتسە دە سىزگە بىر-ەكى سۇراق قويۋما بولار ما ەكەن؟
— سۇراۋىڭىزعا بولادى، — دەدى از-كەم تاڭدانعان مونكس، — ءبىراق وعان جاۋاپ بەرەم بە، جوق پا ول باسقا ماسەلە.
— بارلىعى ۇشەۋ بولادى، — دەدى ميستەر بامبل، ءازىل ايتۋعا تالاپتانىپ.
— ءسىز مەنەن كوڭىلىڭىزگە العانىڭىزدى ەستي الدىڭىز با؟ — دەپ سۇرادى باقىلاۋشى ايەل.
— ءيا، — دەدى مونكس. — ەكىنشى سۇراعىڭىز؟
— ءسىز ەندى الگىمەن نە ىستەمەكسىز؟ ماعان كەسىرى ءتيىپ جۇرمەي مە؟
— ەشۋاقىتتا دا، — دەدى مونكس. — سىزگە دە، ماعان دا كەسىرى تيمەيدى. مۇندا قاراڭىزدار. ءبىراق ىلگەرى ءبىر ادىم اتتاماڭىزدار، ايتپەسە مۇردەم كەتەسىڭدەر.
وسىلاي دەگەن سوڭ كۇتپەگەن جەردەن ۇستەلدى جىلجىتتى دا، ەدەندەگى تەمىر ساقينانى جۇلقىپ قالىپ، جاندارمەنمەن بىرنەشە قادام شەگىنىپ كەتكەن ميستەر بامبلدىڭ تاپ اياعىنىڭ استىنداعى ۇلكەن تەسىكتىڭ قاقپاعىن شالقاسىنان اشىپ تاستادى.
— تومەنگە نازار اۋدارىڭىزدار، — دەدى مونكس فونارىن تەسىككە ءتۇسىرىپ. — قورىقپاڭىزدار. ەگەر قالاسام، سەندەر تەسىكتىڭ ۇستىندە وتىرعاندا-اق قىڭق دەمەي جونەلتىپ جىبەرگەن بولار ەدىم.
وسى سوزدەن كوڭىلى ورنىنا تۇسكەن باقىلاۋشى ايەل تەسىكتىڭ اۋزىنا كەلدى، ءتىپتى اۋەسقويلىق كوكەيىن تەسكەن ميستەر بامبل دا سولاي ىستەدى. نوسەردەن كەيىنگى تۋلاعان وزەننىڭ كۇركىرەگەن دىبىسى وزگە دىبىس اتاۋلىنىڭ ءبارىن كومىپ كەتىپ بالدىر جابىسقان جاسىل دىڭگەكتەرگە سوعىلىپ اعىپ جاتىر. زامانىندا بۇل ارادا سۋ ديىرمەنى تۇرعان: شىرىگەن دىڭگەكتەر مەن قيراعان ماشينانىڭ قالعان سىنىقتارىنا ءيىرىلىپ، قۇتىرىنعان اعىسقا قارسى تۇرۋعا تەككە ارامتەر بولعان كەدەرگىلەردەن وتكەن سۋ تىڭ كۇشپەن العا ۇمتىلاتىنداي.
— ەگەر وسىندا كىسىنىڭ دەنەسىن تاستاپ جىبەرسە، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ قاي تۇستان بارىپ شىعادى؟ — دەپ سۇرادى مونكس، فونارىن قاراڭعى قۇدىقتا بۇلعاقتاتىپ تۇرىپ.
— اعىسپەن ون ەكى ميل جەردەن پارشا-پارشا بولىپ شىعاتىن بولار، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل الگى ويدان قاراداي دەنەسى تۇرشىگىپ.
مونكس قوينىنان ساسقالاقتاپ تىعا سالعان تيتتەي شيلاندى الىپ شىقتى دا، وعان قورعاسىن جۇك بايلاپ اعىسقا تاستاپ جىبەردى. شيلان ويىن سۇيەكتەي سۋدى ءشولپ ەتكىزىپ، كوزدەن عايىپ بولدى.
بىر-بىرىنە قاراسقان ۇشەۋى دەمدەرىن جەڭىل العانداي بولدى.
— ءبىتتى شارۋا، — دەدى مونكس تەسىكتىڭ قاقپاعىن جاۋىپ جاتىپ، قاقپاق سارت ەتىپ ءوز ورنىنا ءتۇستى. — كىتاپتاردا جازاتىنداي ەگەر تەڭىز ءوز ولىكتەرىن قايتىپ بەرە قالسا، وندا ءوز التىن-كۇمىسى مەن مىناۋ قوقىستى دا وزىنە قالدىرۋىنا بولادى. ەندى بىزگە ايتار ەشتەڭە دە جوق، وسىمەن سۇيكىمدى كەزدەسۋدى اياقتاۋعا دا بولار.
— دۇرىس ايتاسىز، — دەدى ميستەر بامبل دا جالما-جان.
— ءبىر ەلى اۋىزىڭىزعا ەكى ەلى قاقپاق قويىڭىز، — دەپ سۇستانا سويلەدى مونكس. — ايەلىڭىزدەن قورقىنىشىم جوق.
— ماعان سەنۋىڭىزگە بولادى، جاس جىگىت، — دەپ اسا سىپايگەرشىلىكپەن جاۋاپ قاتقان ميستەر بامبل، يىلگەن كۇيى ساتىعا قاراي شەگىنە بەردى. — ءبارىمىز ءۇشىن، جاس جىگىت اسىرەسە مەن ءۇشىن، تۇسىنەسىز عوي، ميستەر مونكس؟
— ەستىپ تۇرمىن، ءسىز ءۇشىن قۋانىشتىمىن، — دەدى مونكس. — فونارىڭىزدى جاعىڭىز دا، تەزىرەك قاراڭىزدى باتىرىڭىز!
اڭگىمەنىڭ وسى ارادا ۇزىلگەنى وڭدى بولدى، ويتپەسە ميستەر بامبل يىلىپ-بۇگىلىپ ساتىنىڭ شەتىنە بارعان ەدى، ەندى بولماسا تومەنگى قاباتتاعى بولمەگە ۇشىپ تۇسەتىن. مونكس ءجىبىن شەشىپ قولىنا العان فوناردان ءوز فونارىن جاعىپ العان ول ەندى اڭگىمەنى جالعاستىرۋعا ەشبىر ارەكەت جاساماستان ساتىمەن تومەن تۇسە بەرگەن، ايەلى سوڭىنان ەردى. باسپالداقتا تۇرىپ ەشقانداي بوگدە دىبىس ەستىلمەس پە ەكەن دەپ قۇلاق تۇرگەن مونكس نوسەر مەن سالدىر-گۇلدىر اعىپ جاتقان تاسقىننىڭ شۋىلىنان وزگە ەشتەڭە ەستىمەگەنسىپ ەڭ سوڭىنان كەلە جاتتى.
ولار تومەنگى قاباتتاعى بولمەدەن جايمەن، جىمىن باسىپ ءوتتى، سەبەبى مونكستىڭ تۇلا بويى ءاربىر كولەڭكەدەن ءدىر-دىر ەتسە، فونارىن جەردەن ءسال جوعارىراق كوتەرىپ كەلە جاتقان ميستەر بامبل اسقان ساقتىقپەن، اياعىن اسا جەڭىل الىپ، جاسىرىن تەسىكتەر جوق پا دەگەندەي ەلەڭدەي الاقتاپ كەلە جاتقان. مونكس دىبىس شىعارماي ەسىكتى اشىپ تاستادى دا، ەرلى-زايىپتى ەكەۋى قۇپيا تانىستارىنا باستارىن يزەستى دە، قاراڭعىدا جاۋىننىڭ استىندا قالدى.
ولار كەتىسىمەن مونكس جالعىزدىقتى جان-تانىمەن جەك كورەتىن جانداي، استىڭعى جاققا جاسىرىپ قويعان بالانى شاقىردى. وعان جارىق ءتۇسىرىپ، ىلگەرى ءجۇرىپ وتىر دەپ بۇيىردى دا، جاڭا عانا ءوزى شىققان بولمەگە قايتا كىردى.
XXXIX تاراۋ
ساحناعا وقىرماندارعا بۇرىننان تانىس بىرنەشە بايسالدى جاندار شىعادى، قۇرمەتتى مونكس پەن قۇرمەتتى ەۆرەيدىڭ ءوزارا قالاي كەڭەس قۇرعاندىعىن باياندايدى
جوعارىداعى تاراۋدا ايتىلعان ۇشەۋ از-كەم شارۋالارىن تىندىرعاننان كەيىنگى كەلەسى كۇنى كەشكىلىك مىزعىپ الىپ ويانعان ميستەر ۋيليام سايكس ۇيقىسىن اشا الماعان گۇجىلدەك داۋسىمەن ساعات نەشە بولعاندىعىن سۇرادى.
سايكس وسى سۇراقتى قويعان كەزدە بۇرىنعى تۇراعىنان الىس بولماعانىمەن، سول اۋداندا تۇرعانىمەن، چەرتسيگە اتتانار الدىنداعى بولمەدە ەمەس ەدى. بۇرىنعى پاتەرىنە قاراعاندا بۇل كىسى قىزىعارلىق مەكەن ەمەس-تى — اعاش-سۇعاشى تىم از، ءبىر عانا تيتتەي تەرەزەدەن جارىق تۇسەتىن، ەسىگى تار دا لاس تۇيىق كوشەگە شىعاتىن. ءدوي جەنتلمەننىڭ سوڭعى ۋاقىتتا جولى بولماي جۇرگەندىگىن بىلدىرەتىن بەلگىلەر كوپ-تى، تىم جۇپىنى جاعداي، كيىم-كەشەك، ىشكيىمدەردىڭ دە بولماۋى شەكتەن شىققان كەدەيلىكتى بىلدىرەتىن ونىڭ ۇستىنە ميستەر سايكستىڭ اپ-ارىق، قاجىپ-شارشاعان ءتۇرى دە بۇل فاكتىلەردى قوسىمشا دالەلدەي تۇسەر ەدى.
قاراقشى حالاتتىڭ ورنىنا ءوزىنىڭ اق پالتوسىنا ورانىپ كەرەۋەتتە جاتىر، باسىندا كىر-كىر تۇنگى قالپاق، اپتا بويى قىرىلماعان قارا ساقالى ىستىكتەي تىكىرەيىپ كەتكەن. كەرەۋەتتىڭ قاسىندا وتىرعان يت بىرەسە قوجايىنىنا ويلانا كوز تاستاپ، بىرەسە تومەنگى قاباتتان نەمەسە كوشەدەن الدەقانداي شۋ نازارىن اۋدارا قۇلاعىن تىگە، ىرىلداپ قويادى. تەرەزەنىڭ الدىندا توناۋشىنىڭ كۇندەلىكتى ۇستىنە ءىلىپ جۇرەتىن ەسكى بەشپەتىن جاماپ وتىرعان ءوڭى قۇپ-قۋ ايەلدىڭ بۇل حيكايادا باياندالاتىن نەنسي ەكەندىگىن ميستەر سايكستىڭ سۇراعىنا جاۋاپ قايتارعان داۋسىنان بولماسا تانۋ اسا قيىن ەدى.
— سەگىز بوپ قالدى، — دەدى قىز. — ءحالىڭ قالاي، بيلل؟
— تازا سۋدان دا ءالسىزبىن، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر سايكە، ءوزىنىڭ كوزى، قول-اياعىن قارعاپ-سىلەپ. — قولىڭدى بەpiپ، مىنا قارعىس اتقىر كەرەۋەتتەن سىرعىپ تۇسۋىمە جاردەم ەتشى.
اۋرۋدان ميستەر سايكستىڭ ادامگەرشىلىگى جاقسارا قويماعان-دى، قىز ونىڭ ورنىنان تۇرۋىنا كومەكتەسىپ، ستولدىڭ جانىنا الىپ كەلگەنشە، ول مۇنى ەپسىزدىگى ءۇشىن بالاعاتتاۋمەن بولدى، سودان سوڭ ۇرىپ تا جىبەردى.
— قىڭقىلدايمىسىڭ؟ — دەپ سۇرادى سايكس. — دوعار! قىڭقىلداعانىڭ جەتەر دەيمىن! ەگەر قولىڭنان كەلەرى وسى عانا بولسا، قاراڭدى باتىر! ەستيمىسىڭ؟
— ەستىپ تۇرمىن، — دەدى قىز، تەرىس اينالىپ جىميىپ كۇلۋگە تىرىسىپ. — ونىڭا تاعى نە ءتۇسىپ ەدى؟
— ە، ساعان شاماسى اقىل كىردى-اۋ دەيمىن؟ —دەپ گۇجىلدەدى سايكس قىزدىڭ كوزىنە كەلىپ قالعان جاستى كورىپ. — وزىڭە جاقسى بولسا.
— ءبىراق، بيلل، ماعان بۇگىن دە تىرناعىڭدى باتىرعىڭ كەلمەيتىن شىعار؟ — دەدى قىز ونىڭ يىعىنا قولىن سالىپ.
— نەگە ولاي ەتپەسكە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميستەر سايكس. — نەلىكتەن؟
— قانشاما تۇندەر بويى، — دەدى قىز داۋسىنان از-كەم ايەل نازىكتىگى اڭعارىلىپ، — قانشاما تۇندەر بويى مەن شىدامدىلىقپەن سەنى اۋرۋ بالاشا باعىپ قاقتىم، بۇگىن سەنىڭ وزىڭە-وزىڭ كەلگەنىڭدى العاش رەت كورىپ وتىرمىن. ەندى سەن مەنىمەن الگىندەگىدەي قارىم قاتىناس جاسامايسىڭ عوي، سولاي ەمەس پە؟ ال ايتشى، ولاي ىستەمەيمىن دەپ.
— جارايدى، — دەدى ميستەر سايكس، — ولاي ىستەمەيىن. اح سايتان العىر قىز، تاعى قىڭقىلداپ تۇر؟
— بۇل تۇك ەمەس، — دەدى قىز وتىرعىشقا جايعاسا بەpiپ. — ماعان نازار اۋدارماي-اق قوي. ءقازىر ءبارى دە ورنىنا كەلەدى.
— نە ورنىنا كەلەدى؟ — دەپ زىلدەنە سۇرادى ميستەر سايكس، — تاعى قانداي اقىماقتىق ويلاپ تاپتىڭ سەن؟ تۇر، دا، شارۋامەن اينالىس، قايداعى ءبىر قاتىننىڭ ۇساق-تۇيەگىمەن باسىمدى قاتىرما!
باسقا ۋاقىتتا بولسا، بۇل داۋىس پەن ءامىر ءوز دەگەنىن ورىنداتار دا ەدى، ءبىراق ءالى قۇرىعان قىز ميستەر سايكس مۇنداي جاعدايلاردا تۇزدىق ەسەبىندە كىرىستىرىپ جىبەرەتىن بىرنەشە بالاعات ءسوزىن ايتىپ ۇلگەرگەنشە باسىن وتىرعىشتىڭ ارقالىعىنا سۇيەي بەردى دە ەسىنەن تانىپ قالدى. مۇنداي توتەنشە جاعدايدا نە ىستەرىن بىلمەگەندىكتەن — ميسس نەنسيدىڭ قويانشىعى توتەنشە ۇستاپ كەتكەندە ول سىرتقى كومەكسىز دە ونىڭ ءجونىن تاباتىن — ميستەر سايكس بىرنەشە بوقتىقتى سايلاي بەردى دە، ءبىراق ەمدەۋدىڭ بۇل ءتۇرى مۇلدەم پايداسىز ەكەنىنە كوزى جەتكەن سوڭ، جاردەمگە شاقىردى.
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سۇرادى فەدجين، بولمەگە باسىن سۇعىپ.
— قىزعا جاردەم بەر، — دەپ شىدامسىزدانا ايقايلادى سايكس. — جوقتان وزگەنى مىڭگىرلەپ، ىرجاڭداپ، ماعان باقىرايىپ قاراۋدىڭ تۇككە قاجەتى جوق.
تاڭدانعاننان داۋسى شىعىپ كەتكەن فەدجين قىزعا كومەككە اسىقتى، بولمەگە قۇرمەتتى دوسىنىڭ سوڭىنان كىرگەن ميستەر دجەك داۋكينس (باسقاشا ايتقاندا — ەپتى سۋايت) سۇيرەپ كىرگەن تۇيىنشەگىن ەدەنگە قويا سالىپ، ءوزىن وكشەلەپ كەلە جاتقان ءجاسوسپىرىم چارلي بەيتستىڭ قولىنان بوتەلكەنى جۇلىپ الىپ، قاسقاققانشا تىسىمەن تىعىنىن جۇلىپ الىپ، قاتەلەسپەس ءۇشىن الدىمەن ءوزى تاتىپ كوردى دە، سودان سوڭ ىشىندەگىسىنىڭ ءبىرازىن ناۋقاستىڭ اۋزىنا قۇيا سالدى.
— چارلي، جاعاسىنان كوتەرىپ، تازا اۋا جۇتقىز، — دەدى ميستەر داۋكينس. — ال ءسىز فەدجين، يۋبكاسىن شەشكەنشە قولىنان سوققىلاڭىز.
قۇلشىنا كىرىسكەن بارشا وسى شارالار — اسىرەسە، بۇل شارۋاداعى ءوز ارالاسۋىن ايرىقشا ەرمەك دەپ تاپقان ءجاسوسپىرىم بەيتسكە جۇكتەلگەنى — تاماشا ناتيجەگە قول جەتكىزدى. بىرتىندەپ وزىنە-وزى كەلگەن قىز تەڭسەلە باسىپ، وتىرعىشتان كەرەۋەتكە جەتتى دە، بەتىن جاستىققا باسىپ جاتا كەتكەن. جاڭا قوناقتاردى قارسى العان ميستەر سايكس ولاردىڭ كۇتپەگەن جەردەن پايدا بولعانىنا از-كەم تاڭدانىپ قالعان.
— سەندەردى قانداي شايتان جەل قۋىپ كەلدى مۇندا؟ — دەپ سۇرادى ول فەدجيننەن.
— ءتىپتى دە شايتان جەل ەمەس، قىمباتتىم. شايتان جەل ەشكىمگە دە جاقسىلىق اكەلمەيدى. ال مەن سىزگە ۇنار دەپ، ءبىر ءتاۋىر دۇنيەلەر اكەلدىم... سۋايت، قىمباتتىم، تۇيىنشەگىڭدى شەشىپ، بۇگىن تاڭەرتەڭ بار اقشامىزدى جۇمساعان ۇساق-تۇيەكتى بيللگە بەرە قويشى.
ميستەر فەدجيننىڭ جارلىعىن ورىنداپ، ەپتى سۋايت ەسكى داستارحانعا ورالعان تۇيىنشەكتى جازىپ، ونداعى زاتتاردى بىر-بىرلەپ چارلي بەيتسكە بەرىپ جاتتى، سونى ستولعا جايعاستىرىپ جاتىپ اناۋ ءارقايسىنىڭ سيرەك كەزدەسەتىن تاماشا قاسيەتتەرىن ماداقتاۋدان اۋىز جاپپادى.
— اح، قويان ەتىنەن ىستەلگەن قانداي پاشتەت بيلل! — دەپ داۋىستادى الگى جاس جەنتلمەن ۇلكەن پاشتەتتى الا بەرىپ. — نازىك تاباندى مۇنداي جاندار، بيلل، اۋزىڭدا ەرىپ كەتەدى، سۇيەگىن الىپ اۋرە بولۋدىڭ قاجەتى جوق. جەتى شيللينگ التى پەنستىڭ كوك شايى كەرەمەت شىعىمدى، ىستىق سۋعا تاستاپ جىبەرسەڭ، شاينەكتىڭ قاقپاعىن اتىپ جىبەرەدى، ازداپ ىلعالدى ءبىر جارىم قاداق قانت، بابىنا كەلگەنشە نەگرلەردىڭ سىلىكپەسىن ابدەن شىعارسا كەرەك. ەكى قاداقتىڭ ەكى بولكە، ءبىر قاداق تاماشا ماي، مايلى گليۋستەر سۇتسىرنەسىنىڭ تاڭداۋلى سورتىنان ءبىر كەسەگى، مۇندايدىڭ مۇرنىڭىزعا ءيىسى دە بارماعان شىعار.
وسىلايشا كوپىرتە ماداقتاعان ءجاسوسپىرىم بەيتس كەڭ قالتاسىنان اۋزى مۇقيات بەكىتىلگەن ۇلكەن بوتەلكەدەگى شاراپتى سۋىرىپ الدى دا، ءدال وسىمەن قاتار بۇرىنعى بوتەلكەدەن شۇپىلدەگەن ءبىر ريۋمكە تازا سپيرت قۇيىپ الىپ، بوگەلمەستەن تارتىپ جىبەردى.
— ە، — دەپ داۋىستادى فەدجين، ريزا كەيىپپەن قولىن ۋقالاپ. — ءسىز ولمەيسىز ەندى، بيلل، ءسىز ولمەيسىز.
— ولمەسپىن، — دەپ قايتالادى ميستەر سايكس. — مەن سەندەر جاردەمگە جەتكەنشە جيىرما مارتە مۇردەم كەتە جازدادىم. قالايشا ءسىز، وتىرىكشى شوشقا، ادامدى وسىنداي جاعدايدا ءۇش اپتادان استام ۋاقىتقا تاعدىردىڭ تالكەگىنە تاستادىڭىز؟
— سەندەر مۇنى تەك تىڭداپ كورىڭدەرشى، بالالار! — دەپ فەدجين يىعىن قۋشيتتى. — ءبىز وعان مىنانشا عاجاپ دۇنيە اكەپ جۇرسەك.
— اكەلگەندەرىڭ بىلاي قاراعاندا جامان ەمەس، — دەدى ميستەر سايكس، ستولدى كوزىمەن ءبىر شولىپ وتكەن سوڭ، از-كەم جۇمسارىپ، — ءبىراق ءسىز اقتالۋ ءۇشىن نە ايتا الاسىز؟ سەندەر نەگە مەنى وسى اراعا اش-جالاڭاش، اۋرۋ، اقشاسىز، ءتىپتى ەشتەڭەسىز كۇيدە تاستاپ كەتىپ، قانشاما ۋاقىت بويى مىنا يت قۇرلى نازار اۋدارمادىڭىزدار؟.. قۋىپ شىقشى ونى، چارلي!
— مۇنداي قىزىق ءيتتى مەن ەشقاشان دا كورمەپ ەم! — دەپ داۋىستادى ءجاسوسپىرىم چارلي، ونىڭ ءوتىنىشىن ورىنداعان سوڭ. — جەيتىن نارسەنى بازارعا بارا جاتقان قارت لەديدەن كەم سەزىنبەيدى. بۇل يت ساحناعا شىقسا وزىنە ۇلكەن داۋلەت جيىپ، ءارى ويىندى دا جانداندىرار ەدى-اۋ.
— ال ەندى قىسقارت!.. — دەپ ايقايلادى سايكس، يت ىرىلداۋىن قويماي كەرەۋەت استىنا كىرە بەرگەندە.
— سونىمەن نە دەپ اقتالماقسىڭ، قاتپا، كارى قانىشەر؟
— مەن ءبىر اپتادان استام ۋاقىت لوندوندا بولعام جوق. ءارقيلى جۇمىستارىم بولدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي.
— ال قالعان ەكى اپتادا شە؟ — دەپ سۇرادى سايكس. — ۇيدەگى اۋرۋ ەگەۋقۇيرىق ءتارىزدى مەن وسىندا جاتقان قالعان ەكى اپتادا شە؟
— مەن ەشتەڭە ىستەي المادىم، بيلل. جۇرتتىڭ الدىندا ۇزىنسونار تۇسىنىك ايتىپ جاتۋ ارتىق بولار... مەن ەشتەڭە ىستەي المادىم، ارىممەن انت ەتەيىن.
— ءسىز نەمەن انت ەتىپ تۇرسىز؟ — دەپ اسقان جەككورىنشىلىكپەن گۇجىلدەدى سايكس. — ءاي، بالالار، بىرەۋىڭ پاشتەتتەن ماعان ءبىر كەسىپ بەرىڭدەرشى، ايتپەسە اۋزىمداعى جامان دامنەن تىنىسىم تارىلىن تۇرعانى.
— اشۋعا ەرىك بەرمەڭىز، قىمباتتىم، — دەپ مويىنسۇنا سويلەدى فەدجين. — مەن ءسىزدى ەشۋاقىتتا ەسىمنەن شىعارعام جوق بيلل، ەشۋاقىتتا.
— ءيا، ءسىزدىڭ مەنى ەستەن شىعارماعانىڭىزعا باستەسۋگە بارمىن، — دەدى سايكس اششى مىسقىلمەن. — مەن وسىندا بەزگەكتەن ىستىعىم كوتەرىلىپ جاتقاندا، ءسىز ءارقيلى جوسپارلار مەن امال ويلاستىردىڭىز عوي. بيلل انانى ىستەيدى، بيلل مىنانى ىستەيدى، ساۋىعا سالىسىمەن بيلل مۇنىڭ ءبارىن اسا ارزان باعاعا ىستەيدى دەپ، — سىزگە قىزمەت ىستەۋگە ول كىرىپتار جارلى. ەگەر مىنا قىز بولماعاندا، مەن باياعىدا-اق و دۇنيەگە اتتانىپ كەتەر ەدىم.
— جەتەر، بيلل، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى فەدجين وسى سوزگە ولەردەي جارماسىپ، — «ەگەر بۇل قىز بولماسا!» بەيشارا قارت فەدجين بولماسا مۇنداي ەپتى قىزدى سىزگە كىم تاۋىپ بەرەر ەدى؟
— بۇل شىندىقتى ايتىپ تۇر، — دەدى نەنسي، جىلدام ىلگەرى شىعىپ. — وعان تيمە ەندى، تيمە.
نەنسيدىڭ ارالاسۋى اڭگىمە بارىسىن وزگەرتتى، بالالار دا ساق قارت ەۆرەيدىڭ كوز قىسقانىن بايقاپ قىزدى سپيرتپەن سىيلاي باستاعان، — دەگەنمەن ول شامامەن ىشكەن-دى، ال فەدجين وزىنە جات كوڭىلدى كەيىپكە ءتۇسىپ، انانىڭ ايبات شەگۋىن ءازىل ەسەبىندە قابىلدايتىن قىلىق كورسەتىپ، بىرتە-بىرتە سايكستىڭ دە كوڭىلىن كوتەردى، ونىڭ ۇستىنە ءسپيرتتى بوتەلكەگە بىرنەشە مارتە ەڭكەيگەن سايكستىڭ ەكى-ۇش تۇرپايى قالجىڭىنا بارلىعى ىشەك-سىلەلەرى قاتا كۇلىسىپ العان.
— مۇنىڭ ءبارى تاماشا، — دەدى سايكس، — ءبىراق بۇگىن مەن سىزدەن ءبىراز اقشا الۋىم كەرەك.
— مەندە ءقازىر سوقىر تيىن جوق قوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي.
— ونىڭ ەسەسىنە ۇيىڭدە ءۇيىلىپ جاتىر، — دەپ قارسىلىق ەتتى سايكس. — مەن سودان بىردەڭەلەر الۋىم كەرەك.
— ءۇيىلىپ جاتىر، — دەپ داۋىستادى فەدجين قولىن جايىپ. — ماعان ول ءتىپتى...
— سىزدە ونىڭ قانشا جينالعانىن مەن بىلمەيمىن، ءوزىڭىز دە بىلە قويماسسىز، ويتكەنى ونى ۇزاق ۋاقىت ساناۋعا تۋرا كەلەر ەدى، — دەدى سايكس. — ءبىراق ماعان اقشا بۇگىن قاجەت — بۇل ءسوزىم قىسقا، ءارى اپ-ايقىن شىعار؟
— جاقسى-جاقسى، — دەپ كۇرسىندى فەدجين. — مەن ەپتى سۋايتتان بەرىپ جىبەرەيىن.
— ولاي ەتۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ميستەر سايكس. — ەپتى سۋايت تىم ەپتى، ەگەر ءسىز وعان ونداي تاپسىرما جۇكتەسەڭىز، ول كەلۋدى ۇمىتىپ كەتەدى، ياكي جولدان اداسادى، بولماسا ىزدەۋشىلەردەن قاشىپ كەلمەي قويادى، بولماسا اقتالۋ ءۇشىن تاعى بىردەڭەلەر ويلاپ تابادى. بارلىعىنىڭ دا ويداعىداي بولۋى ءۇشىن ءسىزدىڭ اپانىڭىزعا نەنسي بارسىن، ول كەلگەنشە مەن مىزعىپ الارمىن.
ۇزاق ساۋدالاسۋ مەن داۋدان كەيىن تالاپ ەتكەن سومانى فەدجين بەس فۋنتتان ءۇش فۋنت ءتورت شيللينگ جانە التى پەنسكە ازايتىپ، شارۋاشىلىققا ەندى نەبارى ون سەگىز عانا پەنس قالدى دەپ انت-سۋ ءىشتى. ميستەر سايكس كوڭىلسىز كەيىپپەن ەگەر بۇدان كوبىرەككە دامەلەنۋگە بولماسا وسىعان دا قاناعات ەتەتىنىن ايتتى. سودان سوڭ، نەنسي فەدجيندى شىعارىپ سالۋعا جينالدى، ال سۋايت پەن ميستەر بەيتس تاماقتى بۋفەتكە تىعا باستادى.
ءوزىنىڭ قوناقجاي دوسىمەن قوشتاسقان سوڭ، ەۆرەي نەنسي مەن بالالارعا ەرىپ ۇيىنە قايتتى؛ بۇل ۋاقىتتا ميستەر سايكس توسەككە جاتا كەتىپ، جاس لەدي ورالعانشا ۇيىقتاپ الماق بولدى.
ەشقانداي بوگەلىسسىز فەدجيننىڭ تۇراعىنا جەتكەن ولار كريببەدجدىڭ ون بەسىنشى پارتياسىن ويناپ وتىرعان توبي كرەكيتپەن ميستەر چيتلپنگتىڭ ۇستىنەن شىقتى، سوڭعى جەنتلمەننىڭ جاس دوستارىن شەكسىز ءماز قىلىپ، بۇل پارتيانى دا، ون بەسىن دە، سوڭعى التى پەنسىن دە ۇتقىزىپ قويعانىن ايتپاي-اق قويساق تا بولار. ميستەر كرەكيت قوعامداعى ورنى مەن اقىل-ويى وزىنەن تومەن جەنتلمەنمەن ويىن ۇستىندە كوزگە ءتۇسىپ قالعانىنا ۇيالسا كەرەك، ەسىنەن قويىپ، سايكستىڭ جاعدايىن سۇراپ، شلياپاسىن الدى دا، كەتۋگە ىڭعايلانا باستادى.
— ەشكىم كەلگەن جوقپا، توبي، — دەپ سۇرادى فەدجين.
— ءبىر دە ءبىر ءتىرى جان ەسىك اتتاعان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر كرەكيت جاعاسىن كوتەرىپ جاتىپ. — جالىققاننان جامان سىرا ءتارىزدى اشىپ كەتە جازدادىم. ءۇيىڭىزدى وسىنشا ۋاقىت كۇزەتكەنىم ءۇشىن مەنى ءبىر جاقسىلاپ سۋارۋعا ءتيىستىسىز، فەدجين. سايتان السىن! پريسياجنىي سياقتى توپاس حالگە ءتۇستىم، ەگەر وزىمە ءتان قايىرىمدىلىعىممەن مىنا بالانىڭ كوڭىلىن كوتەرگىم كەلمەگەندە نيۋگەت تۇرمەسى ءتارىزدى قاتتى ۇيقىعا كەتكەن بولار ما ەدىم. سۇمدىق ءىش پىستىرادى، بۇلاي بولماسا، مەنى قارعىس اتسىن!
وسى سوزدەرمەن ميستەر توبي كرەكيت ۇتىپ العان اقشاسىن تاككاببار كەيىپپەن بەشپەتىنىڭ قالتاسىنا سۇعا سالدى، تان ءبىر ۇساق كۇمىس اقشالار وزىندەي ادامنىڭ نازارىنا تۇرمايتىن سياقتى؛ مۇنى بولعان سوڭ ول بولمەدەن ماڭعاز باسىپ شىعىپ كەتتى، ونىڭ اياعى مەن ەتىگى كوزدەن تاسا بولعانشا سۇقتانا قاراعان ميستەر چيتلينگ وتىرعانداردىڭ بارىنە ونىمەن تانىسۋ وزىنە نەبارى ون بەس التى پەنستىككە تۇسكەنىن، مۇنداي ۇتىلۋدى ءوزىنىڭ بۇيىم قۇرلى كورمەيتىنىن جاريالاعان.
— ءبىر ءماجنۇن ادامسىز عوي، توم، — دەدى ميستەر بەيتس، الگى سوزدەن كوڭىلى كوتەرىلىپ.
— تىپتەن ولاي ەمەس، — دەدى ميستەر چيتلينگ. — مەن ءماجنۇنمىن بە، فەدجين؟
— سەن وتە اقىلدى جىگىتسىڭ، قىمباتتىم، — دەدى فەدجين ونىڭ يىعىنان قاعىپ، وزگە شاكىرتتەرىنە كوزىن قىسىپ.
— ال ميستەر كرەكيت ناعىز جىگىت قوي. راس پا، فەدجين؟ — دەپ سۇرادى توم.
— بۇعان ءشۇبا جوق، قىمباتتىم.
— ونىمەن تانىس بولۋ دا ماقتانارلىق ءىس ەمەس پە؟ سولاي عوي، فەدجين— دەپ ءسوزىن جالعادى توم.
— ارينە، ماقتانارلىق ءىس، قىمباتتىم. ولار سەنى كورە المايدى، ويتكەنى بۇلارمەن ونىڭ جۇعىسقىسى كەلمەيدى.
— باسە، — دەپ شاتتانا داۋىستادى توم. — Miنe ماسەلە قايدا! ول مەنىڭ قالتامدى تازالاپ كەتتى. ءبىراق مەن قاشان قالاسام دا اقشا تابا الام عوي، راس پا، فەدجين؟
— ارينە، تاباسىڭ، توم، نەعۇرلىم ەرتەرەك بارساڭ، سوعۇرلىم جاقسى. بوگەلمەي ءوز ۇتىلىسىڭنىڭ ورنىن تولتىر، ۋاقىتتى وزدىرما ەندى... سۋايت، چارلي! سەندەر جۇمىسقا كەتەتىن ۋاقىت بولدى. قيمىلداڭدار! ۇزاماي ساعات ون بولادى، ءالى ەشتەڭە ىستەلگەن جوق.
ءىمدى تۇسىنگەن بالالار نەنسيگە باستارىن يزەستى دە، شلياپالارىن الىپ، بولمەدەن شىعىپ كەتتى؛ جولاي سۋايت پەن ونىڭ كوڭىلدى دوسى ميستەر چيتلينگتى مۇقاتاتىن نە ءتۇرلى ءازىل-قالجىڭ ويلاپ تاۋىپ، كوڭىلدەرىن كوتەرۋمەن بولدى، دەسەك تە ەگەر اقيقاتىنا كوشسەك، ونىڭ مىنەز-قۇلقىندا ەشقانداي ەرەكشەلىك، تۇرپايى نارسەلەر جوق ەدى، ويتكەنى استانادا جاقسى ورتاعا قابىلدانۋ ءۇشىن ميستەر چيتلينگتەن الدەقايدا كوپ تولەيتىن جاس ىسكەر سىربازدار جەتكىلىكتى ەدى جانە ءوز بەدەلدەرىن تاپ ەپتى توبي كرەكيت سياقتى تۇعىرعا تۇرعىزاتىن تاڭداۋلى جەنتلمەندەر دە (الگى ايتىلعان تاڭداۋلى ورتانى قۇرايتىن) از ەمەس-تى.
— ال ەندى، — دەدى فەدجين، بالالار بولمەدەن شىعىپ كەتىسىمەن. — ساعان اقشانى اكەلەيىن، نەنسي. بۇل جاي شكافتىڭ كىلتى عوي، مەن وندا بالالار اكەلگەن ازىاۋلاق دۇنيەلەردى ساقتايمىن. ءوز اقشامدى مەن ەشۋاقىتتا كىلتتەمەيمىن، ويتكەنى كىلتتەيتىن دە ەشتەڭە جوق، قىمباتتىم... حا-حا-حا... كىلتتەيتىن تۇگىم جوق. پايداسىز كاسىپ، نەنسي، جانە ارزىمايتىن جۇمىس. ءبىراق مەن توڭىرەگىمنەن جاستاردىڭ ديدارىن كورگەندى ۇناتامىن، سوندىقتان بارلىعىنا دا شىدايمىن، شىداپ تا ءجۇرمىن. تىنىش، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ول كىلتىن قوينىنا تىعا بەرىپ. — كىم؟ تىڭداشى.
قولىن ايقاستىرىپ، ستولدىڭ جانىندا وتىرعان قىز، شاماسى، قۇلاعىنا ەمىس-ەمىس ەركەكتىڭ داۋسى كەلگەنشە بىرەۋ كەلدى مە، يا كەتتى مە وعان تيتتەي دە نازار اۋدارماي وتىرعان بولۋى كەرەك. الگى دىبىستى قۇلاعى شالۋى مۇڭ ەكەن كوز ىلەسپەيتىن جىلدامدىقپەن باسىنان شلياپاسى مەن ءشالىسىن جۇلىپ الىپ، ستولدىڭ استىنا جىتتىرىپ جىبەردى. ەۆرەي وعان بۇرىلعان كەزدە قىز الگىندەگى شالت قيمىلىنا مۇلدەم قايشى كەلەتىن ءالسىز داۋىسپەن كۇننىڭ ىستىعىنا شاعىم جاساپ وتىرعان-دى، ءبىراق تەرىس قاراپ تۇرعان فەدجين ونى بايقاماي قالدى.
— با! — دەپ مىڭگىرلەدى ول مىنا كەدەرگىگە وكىنىش بىلدىرگەندەي. — مىناۋ مەنىڭ ەرتەرەك كۇتكەن كىسىم عوي، ول ساتىمەن ءتۇسىپ كەلەدى. ول كەتكەنشە اقشا تۋراسىندا ەشتەڭە دەمە، نەنسي. ول ۇزاق وتىرمايدى. ون مينۋتتان ارتىق وتىرمايدى، قىمباتتىم.
ەرنىنە سۇيەكتى سۇق ساۋساعىن تيگىزىپ، ساتىدان اياق دىبىسى ەستىلگەن كەزدە ەۆرەي شامدى ەسىككە اپاردى. ول ەسىككە كەلۋشىمەن بىرگە جەتتى، اناۋ بولمەگە تەز كىرىپ كەلىپ، قىزدىڭ قاسىنا جەتىپ بارسا دا، ونى سوڭىنان بايقاعان.
بۇل مونكس ەدى.
— مەنىڭ جاس شاكىرت قىزدارىمنىڭ ءبىرى عوي، — دەدى فەدجين، بەيتانىس كىسىنى كورگەن مونكستىڭ شەگىنە بەرگەنىن بايقاپ قالىپ. — كەتپەي-اق قوي، نەنسي.
قىز ۇستەلگە جاقىنداپ، مونكسكە سەلقوس قانا قارادى دا، كوزىن توڭكەرىپ اكەتتى، ءبىراق مونكس قىزدان كوزىن فەدجينگە اۋدارعان كەزدە، قىز سىناي قاراعان، وتكىر كوز قيىعىن قايتا تاستادى، ەگەر بۇل ارادا وزگە ءبىر باقىلاۋشى بولىپ، مىنا وزگەرىستى بايقاسا، ول الگى ەكى كوزقاراس تا ءبىر كىسىنىكى دەگەنگە زورعا نانعان بولار ەدى.
— جاڭالىق بار ما؟ — دەپ سۇرادى فەدجين.
— وتە ماڭىزدى.
— جانە... جانە... جاقسى جاڭالىق پا؟ — دەپ باتىلسىزداۋ سۇرادى فەدجين تاپ ءبىر اڭگىمەلەسۋشىسىن شەكتەن تىس كەڭپەيىلدىلىكپەن اشۋلاندىرىپ الۋدان قورىققان ادامداي.
— قالاي بولعاندا دا جامان ەمەس، — دەپ جىميا جاۋاپ قاتتى مونكس. — بۇل جولى ۋاقىتتى مەن تەككە ولتىرگەم جوق. مەنىڭ سىزبەن سويلەسۋىم كەرەك.
قىز ۇستەلگە بۇرىنعىدان دا جاقىنداپ، ءوزىن مونكستىڭ كورسەتىپ تۇرعانىن سەزسە دە بولمەدەن شىعىپ كەتەتىن ىقىلاس تانىتا قويمادى. ەۆرەي، شاماسى، ەگەر قىزدى شىعارىپ جىبەرۋگە ارەكەت جاساسا داۋىستاپ اقشا جونىندە ايتىپ قويار دەپ قاۋىپتەنسە كەرەك، جوعارىنى نۇسقاپ، مونكستى ەرتىپ كەتتى.
— تەك ءبىز وتكەندە بولعان قارعىس اتقىر قۋىسقا اپارا كورىڭىز، — دەگەن كەلۋشىنىڭ داۋسىن ەستىدى قىز، انالار ساتىسىمەن كوتەرىلىپ بارا جاتقاندا. فەدجين كۇلىپ بىردەڭە دەدى، ونىسىن قىز ۇعا المادى. تاقتايدىڭ سىقىرلاۋىنا قاراعاندا اناۋ ءوز سەرىگىن ءۇشىنشى قاباتقا باستاپ اكەتسە كەرەك.
انالاردىڭ اياق دىبىسىنان ۇيدەن شىققان جاڭعىرىق باسىلماي-اق، قىز باشماعىن شەشىپ، باسىنا كويلەگىنىڭ ەتەگىن وراپ، وعان قولىن سۇقتى دا، ەسىك الدىندا تىڭ تىڭداپ تۇرا قالعان. شۋ باسىلىسىمەن، قىز بولمەدەن شىقتى دا، تاڭقالارلىقتاي جەپ-جەڭىل، ۋ-شۋسىز ساتىمەن كوتەرىلىپ، جوعارىداعى قاراڭعىعا سۇڭگىپ جوق بولدى.
شيرەك ساعاتتاي ۋاقىت بولمەدە ەشكىم بولعان جوق، سودان سوڭ قىز الگىندەگىدەي اياعىن ۇرلانا باسىپ، قايتا ورالدى، ارتىنشا ساتىمەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان ەكى ەركەكتىڭ اياق دىبىسى ەستىلدى. مونكس دەرەۋ كوشەگە شىعىپ كەتتى دە، ال ەۆرەي اقشا الۋ ءۇشىن قايتادان جوعارىعا ورلەپ كەتتى. ول بولمەگە كىرگەن كەزدە، قىز ءشالىسى مەن شلياپاسىن كيىپ قايتۋعا دايارلانىپ وتىر ەكەن.
— بۇل نەسى، نەنسي؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى شىراقتى ستولعا قويعان ەۆرەي، تەڭسەلىپ كەتىپ. — ءجۇزىڭ قانداي قۇپ-قۋ.
— قۇپ-قۋ دەيمىسىز؟ — دەپ قايتالادى قىز، وعان قادالا قاراعىسى كەلگەن ادامداي كوزىن قولىمەن كولەگەيلەي بەرىپ.
— سۇمدىق بوزارىپ كەتىپتى، ساعان نە بولدى؟
— تۇك تە بولعان جوق. مىنا قاپىرىق بولمەدە قانشا وتىرىپ قالدىم، بولعانى سول عانا، — دەپ ەلەۋسىزدەۋ جاۋاپ قايىردى قىز. — ال تىلەۋىڭىزدى بەرسىن، مەنى قويا بەرىڭىزشى.
ءار تيىنعا احىلەپ-ۇحىلەي وتىرىپ، فەدجين قىزدىڭ الاقانىنا اقشا ساناپ سالدى. ولار ءارى قاراي اڭگىمەنى ءسوز-باستاپ بىر-بىرىنە قايىرلى ءتۇن تىلەپ ايىرىلىستى.
كوشەگە شىققان سوڭ قىز ەسىكتىڭ الدىنداعى تابالدىرىققا وتىرا كەتىپ بىرنەشە سەكۋند بويى ابدەن ساسقالاقتاپ، اياعىن باسا الماي قالعانداي بەي-جاي كۇي كەشتى. كەنەت قىز ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ءوزىن سايكس كۇتكەن جاقتان قاراما-قارسى باعىتقا تۇرا ۇمتىلدى دا، بىرتە-بىرتە قادامىن جيىلەتىپ، اقىرى جۇگىرۋگە كوشتى. ابدەن ءالى قۇرىعان قىز، تىنىس الۋ ءۇشىن توقتاي قالعان، ءبىراق ويىنا كەلگەنىن ورىنداي المايتىندىعىنا كوزى جەتكەندەي، ساۋساعىن سىقىرلاتىپ، جىلاپ قويا بەردى. مۇمكىن، كوز جاسى بويىن جەڭىلدەتتى مە، الدە جاعدايىنىڭ ەشبىر ءۇمىتسىز ەكەندىگىن ۇقتى ما — قىز كىلت بۇرىلدى دا كەيىنگى جاعىنا قاراي بار پارمەنىمەن جۇگىرە جونەلدى — ءبىر جاعىنان جوعالتقان ۋاقىتىنىڭ قارىمتاسىن قايتارعىسى كەلسە، ەكىنشىدەن باسىندا تاسقىنداعان ويلارى قادامىن ەرىكسىز جىلدامداتقان ول ءوزى توناۋشىنى قالدىرىپ كەتكەن ۇيگە دە جەتكەن.
ەگەر ميستەر سايكستىڭ الدىنا كەلگەندە قىز قانداي دا بولماسىن ءوز تولقۋىن ءبىلدىرىپ السا دا، اناۋ ەشتەڭە سەزگەن جوق، قىزدىڭ اقشا اكەلگەندىگىن بىلگىسى كەلگەن ول قاناعاتتانارلىق جاۋاپ العان سوڭ، بىردەڭە دەپ مىڭگىرلەدى دە باسىن جاستىققا قايتا سالىپ، ۇزىلگەن ۇيقىسىنا قايتا كەتكەن.
كەلەسى كۇنى قولعا تيگەن اقشا، تاماق پەن ىشكىلىككە ءبىرشاما ەڭبەكتەنۋىنە تۋرا كەلگەن سايكستىڭ مىنەز-قۇلقىنا يگىلىكتى ىقپال جاساپ، كەدىر-بۇدىرلىعىن جۇمسارتقانى سونشا قىزدىڭ مىنەز-قۇلقى مەن ءوزىن ۇستاۋ مانەرىنە سىن ايتۋىنا ۋاقىتى دا، قۇلقى دا بولمادى. بەلگىلى ءبىر شەشىم قابىلدار الدىندا بولاتىن ىشكى ارپالىس، كىمدە-كىم بولماسا ءقاۋىپتى دە باتىل قادام جاسارداعى الاڭعاسارلىق پەن قىزبالىق فەدجيننىڭ سىلەۋسىن كوزدەرىنەن تاسا قالماس ەدى؛ ول دەرەۋ دابىل دا قاققان بولار ەدى. ءبىراق ەرەكشە بايقاعىشتىعىمەن ەرەكشەلەنبەيتىن، ءارى كىممەن ارالاسسا دا تەك دورەكىلىگىمەن الاتىن ميستەر سايكس، ونىڭ ۇستىنە جوعارىدا ايتىلعانداي كوڭىلى اسا حوش جۇرگەن ميستەر سايكس، قىزدىڭ مىنەز-قۇلقىنان ەشبىر وزگەرىستى كورە المادى، شىندىعىندا، وعان مۇلدەم كوڭىل دە اۋدارعان جوق، ءتىپتى ونىڭ تولقۋى الدەقايدا كوزگە ۇرىپ تۇرسا دا، انانىڭ سەزىگىن تۋعىزۋى ەكىتالاي نارسە ەدى.
كەشكىلىك قىزدىڭ ورەكپۋى كۇشەيە ءتۇستى، ىمىرت جابىلا ول توناۋشىنىڭ جانىندا قاشان ماس بولىپ، ۇيىقتاپ كەتەدى دەپ كۇتىپ وتىردى، ءجۇزى قۇپ-قۋ، ال كوزدەرى جانىپ تۇر، ءتىپتى سايكستىڭ ءوزى بۇعان تاڭ قالعان.
بەزگەكتەن السىرەگەن ميستەر سايكس كەرەۋەتتە جاتىپ، قۋاتىن ازايتۋ ءۇشىن دجيپنە ىستىق سۋ ارالاستىرىپ وتىرعان، ءۇشىنشى الدە ءتورتىنشى مارتە تولتىرۋ ءۇشىن نەنسيگە ستاكانىن جىلجىتقان-دى، كەنەت قىزدىڭ ءتۇرى ونى ايران-اسىر ەتتى.
— اح، مۇردەم كەتەيىن! — دەپ داۋسى شىعىپ كەتكەن ول قولىن تىرەي كوتەرىلىپ، قىزدىڭ بەتىنە ۇڭىلگەن.
— سەن تىرىلگەن ولىكتەن اينىمايسىڭ. نە بوپ قالدى؟
— نە بوپ قالدى دەيمىسىڭ؟ — دەپ قايتالادى قىز. — ەشتەڭە دە. — ماعان نەگە كوزىڭدى باقىرايتاسىڭ؟
— بۇل نە اقىماقتىق تاعى؟ — دەپ سۇرادى سايكس، قىزدىڭ قولىنان شاپ بەرىپ، دورەكى قيمىلمەن جۇلقىپ. — بۇل نە بولعانى؟ ويىڭدا نە بار؟ نe تۋرالى ويلاپ تۇرسىڭ سەن؟
— كوپ نارسە جايىندا، بيلل، — دەپ جاۋاپ بەردى قىز تۇلا بويى ءدىر ەتىپ، كوزىن قولىمەن جاۋىپ. — ءبىراق ءبارىبىر ەمەس پە؟
جاڭاعى وتكىر كوزقاراستان گورى مىنا سوزدەر ايتىلعانداعى كولگىرسىگەن كوڭىلدى داۋىس سايكسكە قاتتى اسەر ەتسە كەرەك.
— مەنىڭ ساعان ايتارىم، — دەدى سايكس، — ەگەر سەن بەزتەك جۇقتىرىپ الماساڭ، نەمەسە ناۋقاس بولماساڭ، وندا بۇل ارادان باسقا ەرەكشە ءبىر ءقاۋىپتى نارسەنىڭ ءيىسى شىعادى. سەن وسى الگى... جوق، سايتان العىر، سەن ونى ىستەي قويماسسىڭ؟
— نەنى ىستەي قويماسپىن؟ — دەپ سۇرادى قىز.
— بۇل الەمدە، — دەدى سايكس، قىزدان كوزىن ايىرماي، بۇل سوزدەردى وزىنشە مىڭگىرلەپ، — الەمدە بۇدان سەنىمدىرەك قىز جوق، ايتپەسە مەن مۇنى ءۇش اي بۇرىن-اق باۋىزداپ تاستاعان بولار ەدىم. مۇنىڭ بەزگەگى ۇستاعالى تۇر، مىنە سولاي.
وسى دالەلمەن ءوزىن تىنىشتاندىرعان سايكس ستاكاندى توڭكەرىپ تاستادى، ال سونسوڭ گۇجىلدەي بالاعاتتاپ، ءدارىسىن بەرۋدى تالاپ ەتتى. قىز ورنىنان جىلدام كوتەرىلىپ، وعان ارقاسىن بەرىپ تۇرىپ، تەز ءدارى قۇيدى دا، اناۋ ءىشىپ بولعانشا ستاكاندى دەمەپ تۇردى...
— ال ەندى، — دەدى توناۋشى، — مەنىڭ قاسىما وتىر، تۇر كەلبەتىڭ دە ادەتتەگىدەي بولسىن، ايتپەسە ءوزىڭ تانىماي قالاتىنداي ەتىپ بەزەندىرىپ بەرەمىن.
قىز ونىڭ ايتقانىنا كوندى. سايكس ونىڭ قولىن قىسىپ ۇستاپ، جاستىققا قيسايا كەتتى دە، جۇزىنەن كوزىن ايىرعان جوق. كوزى ءبىر اشىلىپ، ءبىر جۇمىلىپ، قايتا اشىلىپ، قايتا جۇمىلدى. ول ابىگەرلەنە اۋناقشىدى، ەكى-ۇش مينۋتتاي قالعىپ تا كەتتى، سوندا دا باسىپ قايتا-قايتا شوشىنا كوتەرىپ، جان-جاعىنا الاقتادى، كەنەت قايتا تۇرا بەرگىسى كەلگەن مەزەتتە تەرەڭ ۇيقىعا شومدى. ساۋساقتارى جازىلىپ كەتتى، كوتەرگەن قولى ءالسىز جىعىلا بەردى — ول تاپ ءبىر ەسسىز-تۇسسىز جاتقانداي ەدى.
— اقىرى، اپيىن اسەر ەتتى-اۋ، — دەپ سىبىرلادى قىز، كەرەۋەتتەن تۇرا بەرىپ، — ءبىراق، مۇمكىن ءقازىر تىم كەش بولىپ كەتكەن شىعار.
ۇيىقتاتاتىن سۋسىنعا قاراماستان سايكستىڭ اۋىر دولى يىعىنا قونا تۇسەتىندەي ءالسىن-السىن شوشىنا قاراعىشتاپ شلياپاسى مەن ءشالىسىن جىلدام كيىپ الدى، سونان سوڭ توسەككە جايمەن ەڭكەيىپ، توناۋشىنى ەرنىنەن ءسۇيىپ الىپ، بولمەنىڭ ەسىگىن دىبىسسىز اشىپ، كوشەگە جۇگىرىپ شىقتى.
باس كوشەگە اپاراتىن قاپ-قاراڭعى تۇيىق كوشەدە كۇزەتشى ساعات توعىز جارىم بولعاندىعىن ايقايلاپ تۇردى.
— سوققالى كوپ بولدى ما؟ — دەپ سۇرادى قىز.
— شيرەك ساعاتتان كەيىن وندى دا سوعادى، — دەدى كۇزەتشى فونارىن مۇنىڭ بەتىنە تاقاپ.
— ال مەن ول جەرگە ءبىر ساعاتتان ەرتە جەتە دە الماسپىن، — دەپ مىڭگىرلەگەن قىز، انانىڭ جانىنان وتە شىقتى دا، كوشەمەن جۇگىرە جونەلدى. سينتەل-فيلدستەن لوندوننىڭ ۆەست-ەيدسىنە قاراي باعىت الىپ جۇگىرىپ كەلە جاتقان كوشەلەر مەن يەسىز تۇيىق، كوشەلەردەگى كوپتەگەن دۇكەندەر جابىلىپ تا قالىپتى. ساعات وندى سوققان كەزدە، ونىڭ شىدامى شەگىنە جەتتى. قىز جاناما تار جولمەن قۇيعىتىپ كەلە جاتقان، جۇرگىنشىلەردى قاعىپ-سوعىپ، اتتاردىڭ ءدال تۇمسىعىنىڭ استىنان قارعىپ ءوتىپ جولدى كەسىپ ءوتۋدى شىدامسىزدانا كۇتىپ تۇرعان كىسىلەردىڭ توبىرىن دا جارىپ كەلەدى.
— مىنا ايەل ەسىنەن اداسقان شىعار، — دەيدى جۇرگىنشىلەر ونىڭ سوڭىنان قاراۋ ءۇشىن بۇرىلا بەرىپ، بۇل ۋاقىتتا قىز ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ ءارى قاراي ۇشىپ بارا جاتادى.
قىز قالانىڭ داۋلەتتى بولىگىنە ىلىنگەن كەزدە، كوشەلەر دە كەڭىپ سالا بەرگەن، بۇل ارادا ونىڭ جاندارمەنمەن جۇگىرۋى ءوزى قاستارىنان وتكەن نەكەن-ساياق جۇرگىنشىلەردىڭ ودان ارمەن اۋەسقويلىعىن قوزدىردى. بىرەۋلەرى ونىڭ قايدا اسىعىپ بارا جاتقانىن بىلگىسى كەلگەندەي ادىمدارىن جيىلەتتى، ال ونى قۋىپ جەتىپ، جۇزىنە ۇڭىلگەندەرى قىزدىڭ ءارى قاراي زىمىراپ بارا جاتقانىنا تاڭدانىسىپ قالا بەرىسكەن.
دەگەنمەن الگىلەر بىرتىندەپ قالا بەردى دە، قىز اقىرى ءوز ساياحاتىنىڭ ماقساتتى جەرىنە جەتكەندە جالعىز قالعان بولاتىن. بۇل حايد-پاركتىڭ جانىنداعى تىپ-تىنىش، اسەم كوشەدەگى سەميالىق پانسيون ەدى. كوز ۇيالتار جارىق جانىپ تۇرعان ەسىكتىڭ الدىنا كەلگەندە ساعات ون ءبىردى سوقتى. الدىمەن ول بويىن جيناپ الۋ ءۇشىن، از-كەم ايالداعىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق ساعاتتىڭ سوعىسى بويىنا قۋات بەرىپ، قىز حوللعا كىردى. قاقپاشى ءوز ورنىندا بولماي شىقتى. قىز جان-جاعىنا جاسقانا قاراپ، ساتىعا قاراي بەتتەگەن.
— بەرى قاراڭىز، — دەدى اسەم كيىنگەن ايەل، ارت جاعىنداعى ەسىكتەن شىعىپ، — سىزگە مۇندا كىم كەرەك؟
— وسى ۇيگە توقتاعان لەدي قاجەت ەدى، — دەدى قىز.
— لەدي؟ — دەدى الگى جاقتىرماي. — قانداي لەدي؟
— ميسس مەيلي، — دەدى نەنسي.
بۇل كەزدە نەنسيدىڭ ءۇستى-باسىنا زەر سالىپ شىققان الگى ايەل جاقتىرماي كوز تاستاپ، اڭگىمەگە ءبىر ەركەكتى شاقىردى. نەنسي ءوز ءوتىنىشىن قايتالادى.
— ءسىزدى كىم دەپ باياندايمىز؟ — دەدى قىزمەتشى.
— فاميليانى اتاۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى نەنسي.
— قانداي شارۋامەن؟ — دەپ ءسوزىن جالعادى اناۋ.
— بۇل جايىندا دا ەشتەڭە دەۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى قىز. — مەنىڭ لەديدى كورۋىم كەرەك.
— كەتىڭىز، — دەدى قىزمەتشى، مۇنى ەسىككە قاراي يتەرمەلەپ. — جەتەر ەندى، تايىپ تۇرىڭىز.
— مەنى بۇل ارادان سۇيرەپ شىعۋىڭىزعا بولادى، ال ءوزىم كەتپەيمىن، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى قىز. — شىنىمەن-اق سىزدەردىڭ ارالارىڭىزدا— دەپ ءسوزىن جالعادى قىز جان-جاعىنا جالتاقتاپ — مەندەي بەيشارا پاقىردىڭ تىلەگىن ورىندايتىن بىردە-بىرەۋدىڭ بولماعانى ما؟
بۇل جالىنىش باسقا قىزمەتشىلەرمەن بىرگە مىنا كورىنىستى جايباراقات باقىلاپ تۇرعان اسپازشىعا اسەر ەتتى دە، ول اڭگىمەگە ارالاسۋ ءۇشىن العا شىقتى.
— بايانداي سالساڭشى، دجو، سەنىڭ نەڭ كەتەدى، — دەدى الگى.
— ودان نە پايدا بار؟ جاس لەدي مىنانداي پەندەنى قابىلداي قويار دەيمىسىڭ؟
نەنسيدىڭ كۇدىكتى بەينەسىنە دەگەن مىنا يشارات ءتورت قىزمەتشى ايەلدىڭ كوكىرەگىنەن اشۋ-ىزا تۋعىزىپ، ولار بۇل وڭباعان ءوز جىنىسىن ماسقارالاپ ءجۇر، سوندىقتان ەشبىر اياۋسىز ونى شۇڭقىرعا لاقتىرىپ تاستاۋ كەرەك دەگەن تالاپ قويدى.
— ماعان نە ىستەسەڭدەر ونى ىستەڭدەر، — دەدى قىز ەركەكتەرگە قايتا قاراپ، — ءبىراق الدىمەن مەنىڭ ءوتىنىشىمدى ورىنداڭدار، مەن تۋرالى بايانداۋلارىڭىزدى قۇداي اتىنان ءوتىنىپ سۇرايمىن.
جۇمساق جۇرەكتى اسپاز قىزدىڭ تىلەگىن تاعى قۋاتتاپ، اقىرى الدىمەن كونگەن قىزمەتشى بۇل تاپسىرمانى ورىندايتىن بولىپ ءىس سونىمەن تىنعان.
— ءسويتىپ نە ايتۋ كەرەك؟ — دەپ سۇرادى ول تومەنگى ساتىدا ءبىر اياعىمەن تۇرىپ.
— ءبىر جاس ايەل ميسس مەيليمەن وڭاشا تىلدەسۋدى قاتتى ءوتىنىپ سۇرايدى دەڭىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى نەنسي، — ال لەدي مەنىڭ ايتقانىمنان ءبىر اۋىز ءسوز ەستىگەن سوڭ، اڭگىمەنى اياعىنا دەيىن تىڭداعىسى كەلە مە، جوق، وتىرىكشى الدامشى ەسەبىندە قۋىپ شىعا ما، ونى ءوزى شەشسىن.
— ءسىز تىپتەن تاباندى ەكەنسىز، — دەدى قىزمەتشى.
— ءسىز وسى ءسوزدى عانا ايتىپ، — دەدى قىز، — ماعان جاۋابىن اكەلىڭىز. قىزمەتشى ساتىمەن جۇگىرە جونەلدى. ءوڭى سۇپ-سۇر نەنسي، تىنىسىن ازەر الىپ، ەرنى دىرىلدەپ، باليعاتى بۇزىلماعان قىزمەتشى ايەلدەردىڭ قاتتى ايتقان شانشۋ سوزدەرىنە قۇلاق تىگىپ تۇردى؛ ال قىزمەتشى قايتا ورالىپ، جاس ايەلگە جوعارى شىعا بەرسىن دەگەن كەزدە انالار ودان ءارى جەلىگىپ كەتكەن.
— بۇل جالعاندا سىپايىلىق ساقتاپ نە قاجەت؟ — دەدى ءبىرىنشى قىزمەتشى ايەل.
— ءتىپتى وتقا دا جانباعان كۇننىڭ وزىندە كەيدە التىننان قالايىنى ارتىق باعالايتىن كەزى بولادى، — دەدى ەكىنشىسى.
ءۇشىنشىسى «لەديلەر نەدەن جاسالادى ەكەن؟» دەگەن ۇعىنىقسىز ساۋالمەن شەكتەلسە، ءتورتىنشىسى «قانداي ماسقارا!» دەگەن كۆارتەتتىڭ نەگىزىن سالعان دا، اقىرى بارلىعىنىڭ دا ءسوزى وسىعان سايعان-دى.
مۇنىڭ بىرىنە دە نازار اۋدارماستان — جۇرەگىنە ءبىر اۋىر تاس تۇسكەندەي ەدى، — نەنسي، تۇلا بويى ءدىر-دىر ەتىپ، قىزمەتشىنىڭ سوڭىنان توبەگە ىلىنگەن شام جارىق ءتۇسىرىپ تۇرعان كىشكەنتاي اۋىزعى بولمەگە كىردى. قىزمەتشى وسى ارادا قىزدى قالدىرىپ شىعىپ كەتتى.
XL تاراۋ
جوعارىداعى تاراۋدا ايتىلعان وقيعالاردىڭ جالعاسى بوپ تابىلاتىن ادەتتەن تىس كەزدەسۋ
قىزدىڭ ءومىرى كوشەدە، لوندونداعى قىلمىستىلاردىڭ ەڭ قالىڭ وردا-قوردالارىندا وتسە دە، ونىڭ جانىندا ايەلگە ءتان ادەپتىلىك ساقتالىپ قاپتى، ءوزى كىرگەن ەسىكتىڭ قارسىسىنداعى ەسىكتىڭ ار جاعىنان جايمەن باسقان اياق دىبىسىن ەستىگەن كەزدە، قىز ەندى ءبىر سەكۋندتان كەيىن تەك كىشكەنتاي بولمە كۋا بولاتىن قاراما-قايشىلىقتى ويلادى، ءوز ماسقارالىعىنىڭ بۇكىل اۋىرتپالىعىن سەزىنىپ، ءوزى كەزدەسۋگە قۇلشىنعان ادامنىڭ قاسىندا بولۋعا ءالى كەلمەيتىندەي ءبۇرىسىپ قالدى.
ءبىراق وسىنداي ىزگى سەزىمىمەن بۇزىلعاندار مەن قورلانعانداردىڭ، سونداي-اق كەۋدەسوعار، مەنمەندەردىڭ جامان قاسيەتى — تاكاپپارلىق ايقاسىپ جاتتى. ۇرى-قارى توناۋشىلاردىڭ بەيشارا سىبايلاسى، دار اعاشى كولەڭكەسىندە جۇرگەن ەڭ وڭباعان قىلمىسكەرلەردىڭ جاردەمشىسى، جامانشىلىقتىڭ باتپاعىنا ابدەن بىلعانعان پەندەنىڭ ءوزى ايەلگە ءتان سەزىمتالدىق تانىتۋعا كەلگەندە تىم تاكاپپار ەدى، ءسابي شاعىندا-اق ساناسىنان ءىزى وشكەن، ونداي قاسيەتتى، ءوزىن ادامزاتپەن بايلانىستىرىپ تۇرعان سول بولسا دا، قىز وسالدىق دەپ تۇسىنەتىن. قارسى الدىندا تۇرعان قىزدىڭ بويىنىڭ سۇڭعاق، ءوزىنىڭ ادەمى ەكەندىگىن كورەرلىكتەي عانا كوزىن كوتەردى دە، باسىن جورتا قام-قارەكەتسىز شايقاپ قويىپ:
— سىزگە جەتۋ وڭاي بولعان جوق، سۋدارىنيا. مەنىڭ ورنىمدا بولسا تالايلار سولاي ىستەيتىندەي جابىرلەنىپ، كەتىپ قالسام، ءسىز قاشان دا بولماسىن بۇعان قاتتى وكىنگەن بولار ەدىڭىز، — دەدى.
— ەگەر سىزگە دورەكىلىك كورسەتسە، مەن بۇعان قاتتى وكىنەمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — مۇنى ەسىڭىزدەن شىعارۋعا تىرىسىڭىز. ەندى مەنى نەگە كورگىڭىز كەلگەنىن ايتىڭىزشى. مەن ءسىز سۇراعان كىسىنىڭ تاپ ءوزىمىن.
مەيىرىمدى جۇمساق داۋىس، مومىن كىشىپەيىلدىلىك، تاكاپپارلىقتىڭ نىشانىن دا كورە الماۋ قىز مۇلدەم كۇتپەگەن جاعداي بولعاندىقتان كوز جاسىن توگىپ قويا بەردى.
— اح، سۋدارىنيا! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى ول قولىن ايقاستىرىپ— ەگەر سىزدەيلەر كوبىرەك بولسا... مەندەيلەر ازىراق... ازىراق...
— وتىرىڭىزشى، — دەپ ءوتىندى قىز. — ەگەر ءسىز كەدەي بولساڭىز ياكي الدەقانداي باقىتسىزدىققا دۋشار بولساڭىز، وندا مەن قولىمنان كەلگەنشە جاردەمدەسۋگە ءازىرمىن. وتىرىڭىزشى.
— ماعان تۇرا بەرۋگە رۇقسات ەتىڭىزشى، لەدي، — دەدى قىز ءالى دە جىلاپ تۇرىپ، — جانە مەنىمەن كىم ەكەنىمدى بىلمەي تۇرىپ، بۇلايشا جىلى سويلەسپەڭىزشى. ايتپەسە كەش بولار. مىنا... مىنا ەسىك جابىق پا؟
— ءيا، — دەدى روز، ەگەر قاجەت بولسا وزىنە تەزىرەك جاردەم كەلەرلىكتەي بىرنەشە قادام شەگىنە بەرىپ. — ءسىز بۇل ساۋالدى ماعان نەگە قويىپ تۇرسىز؟
— ويتكەنى، — دەدى قىز، — ويتكەنى، مەن ءسىزدىڭ قولىڭىزعا ءوزىمنىڭ جانە وزگەلەردىڭ ءومىرىن ۇسىنعالى تۇرمىن. مەن — پەنتونۆيلدەگى ۇيدەن شىققان كۇنى كەشتە كىشكەنتاي وليۆەردى فەدجين شالعا اپارىپ بەرگەن قىزدىڭ تاپ ءوزىمىن.
— ءسىز بە؟! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى روز مەيلي.
— ءيا، مەنمىن، سۋدارىنيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — مەن ءوزىڭىز دە ەستىگەن ۇرىلاردىڭ اراسىندا جۇرەتىن ارسىز ايەلدىڭ تاپ ءوزىمىن، — قۇداي ءوزى جار بولسىن! — ەسىم كىرگەلى بەرى، كوزىم لوندون كوشەسىن كورگەلى بەرى پەشەنەمە جازىلعاننان وزگە جاقسى ءومىردى دە، مەيىرلى ءسوزدى دە ەستىگەن ەمەسپىن. مەنەن قورىقپاڭىز، لەدي. تۇرىمە قاراعانداعىدان گورى مەن الدەقايدا جاسپىن، ءبىراق مەن وسىعان ۇيرەنىپ كەتكەم. مەن جۇرتقا تولى كوشەمەن ءجۇرىپ وتكەندە، ەڭ سورلى دەگەن ايەلدەردىڭ ءوزى تەرىس اينالادى.
— قانداي سۇمدىق ەدى! —دەدى قىز وعاش اڭگىمەشىدەن ەرىكسىز شەگىنە بەرىپ.
— جۇگىنىپ، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىڭىز، لەدي، — دەدى قىز، — ءسىزدىڭ دوستارىڭىز بار، سوناۋ بالالىق شاعىڭىزدان ءسىزدى باعىپ-قاعىپ، قورعادى، ءسىز بەسىكتەن باستاپ مەن سياقتى اش، جالاڭاشتىقتى، بۇزاقىلىق پەن ماسكۇنەمدىكتى جانە ودان دا سوراقىنى بىلمەي ءوستىڭىز. مەن مۇنداي ءسوزدى ايتا الام، سەبەبى مەنىڭ بەسىگىم قاراڭعى تۇكپىر مەن جىرا بولدى... مەنىڭ اجال توسەگىم دە سول بولماق.
— مەن ءسىزدى ايايمىن، — دەپ ءۇزىپ-ۇزىپ سويلەدى روز. — ءسىزدى تىڭداپ تۇرعاندا جۇرەگىم ءتىلىنىپ بارادى.
— قايىرىمدىلىعىڭىز ءۇشىن قۇداي جار بولسىن سىزگە، — دەدى قىز. — ەگەر ءسىز مەنىڭ كەيدە نەندەي كۇيگە تۇسەتىنىمدى بىلسەڭىز، راسىندا دا مەنى ايار ەدىڭىز. ءبىراق مەن الگىلەردەن قۇپيا تۇردە قاشىپ كەتتىم، ەگەر ولار ەستىپ قالعانىمدى ايتۋ ءۇشىن وسىندا «كەلگەنىمدى بىلسە، ارينە، مەنى جوق قىلار ەدى. ءسىز مونكس ەسىمدى كىسىنى بىلەسىز بە؟
— جوق، — دەدى روز.
— ال ول ءسىزدى بىلەدى، — دەدى قىز، — ءسىزدىڭ وسىندا توقتاعاندىعىڭىزدان دا حاباردار. — مەنىڭ ءسىزدى تاۋىپ العانىم دا انانىڭ وسى جەردى ايتقانىن قۇلاعىم شالىپ قالعاندىعىنان عوي.
— مەن مۇنداي فاميليانى ەشۋاقىتتا ەستىمەپپىن، — دەدى.
— ياعني، ول بىزگە باسقا ەسىممەن كەلىپ جۇرگەن بولدى، — دەدى قىز، — مەن بۇرىن دا سولاي دەپ شامالاعام. ءبىراز ۋاقىت بۇرىنىراق، سىزدەردى توناماقشى بولىپ، وليۆەردى تەرەزەلەرىڭىزدەن ەنگىزىپ جىبەرەتىننەن ءبىراز كەشىرەك، الگى كىسىدەن كۇدىكتەنىپ، ءبىر كۇنى تۇندە فەدجينمەن ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ ەدىم. ءسويتىپ، مونكستىڭ مەن سىزدەن سۇراعان ادامنىڭ تاپ ءوزى ەكەنىن تۇسىنگەن ەدىم...
— ءيا، — دەدى روز، — ءتۇسىندىم.
— ...مونكس، — دەپ ءسوزىن جالعادى قىز، — وليۆەردى ەكى بالامەن بىرگە ءبىز ودان العاش ايىرىلىپ قالاتىن كۇنى كەزدەيسوق كورىپ قالىپتى دا، ءوزى ىزىنە ءتۇسىپ جۇرگەن بالا ەكەنىن بىردەن تانىعان ەكەن، — ءبىراق قانداي ماقساتپەن — سونى ۇعىنا المادىم. ءسويتىپ ول فەدجينمەن شارت جاساسادى، ەگەر وليۆەردى قايتا قولعا تۇسىرسە، ول بەلگىلى سوما الادى، ەگەر ونى ۇرى ەتىپ شىعارسا، ودان دا كوپ الاتىن بولادى، ال بۇل مونكسكە بىردەڭەگە قاجەت ەكەن.
— نەگە قاجەت بولىپتى؟ — دەپ سۇرادى قىز.
— ماسەلەنىڭ ءمانىسىن ۇعىنۋ ءۇشىن تىڭ تىڭداپ تۇرعان مەنىڭ كولەڭكەمدى قابىرعادان اناۋ بايقاپ قالدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز، — مەن دە قاپىسىن تاۋىپ، لىپ ەتىپ ۋاقتىلى شىعىپ، ۇستاتپاي كەتتىم. ءسويتىپ ونى كەشە كەشتەن بەرى كورگەنىم جوق.
— ال كەشە نە بولىپ ەدى؟
— ءقازىر سىزگە ايتايىن، لەدي. كەشە كەشكىلىك ول تاعى كەلدى. ولار تاعى دا جوعارى كوتەرىلىپ كەتتى دە، كولەڭكەم اشكەرەلەمەس ءۇشىن مەن ورانىپ الىپ، ەسىكتىڭ جانىنان تاعى تىڭ تىڭدادىم. ءبىرىنشى ەستىگەنىم مونكستىڭ ءسوزى بولدى: «ءسويتىپ، بالانىڭ كىم ەكەندىگىن انىقتايتىن جالعىز ايعاق سۋ تۇبىندە، ال ونى بالانىڭ شەشەسىنەن العان كارى قاقپاس تابىتىندا ءشىرىپ جاتىر». فەدجين ەكەۋى ىشەك-سىلەلەرى قاتىپ، مۇنى ىستەۋدىڭ ءساتى قالاي تۇسكەندىگىن ايتا باستادى، ال مونكس بالا تۋرالى سويلەپ، قاتتى اشۋلانىپ، شايتاننىڭ بالاسىنىڭ اقشاسىن قولىنا دا تۇسىرگەنىن؛ دەگەنمەن وعان وزگە ادىسپەن قول جەتسە دۇرىس بولار ەدى دەگەندى ايتتى؛ اكەسىنىڭ مەنمەن وسيەتىن كەلەمەج قىلۋ ءۇشىن، — دەدى ول، بالانى قالانىڭ بار تۇرمەسىنە تىعىپ، قانداي بولماسىن اۋىر قىلمىسى ءۇشىن سودان سوڭ دارعا تارتسا، وعان مۇنى فەدجين وپ-وڭاي-اق دايارلار ەدى.
— بۇل نە بولعانى سوندا؟! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى قىز.
— مۇنىڭ ءبارىن مەن ايتىپ وتىرعانمەن، لەدي، بارلىعى دا تاپ-تازا شىندىق، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — سودان كەيىن مونكس سىزگە بەيتانىس، ال مەنىڭ قۇلاعىم ۇيرەنگەن بوقتىق سوزبەن وشپەندىلىگىنىڭ ۋىتىن قايتارۋ ءۇشىن ءوز باسىنا ءقاۋىپ تونبەسە، بالانى ءولتىرىپ-اق تاستار ەدى، ءبىراق بۇل مۇمكىن بولماعاندىقتان، ەندى بالانىڭ تاعدىر بۇل تاماعىنان كوزىن ايىرمايدى، انانىڭ شىققان تەگى مەن ءومىرىن بىلەتىن بولعاندىقتان، سالماق تا مەن جاقتا، مۇمكىن بالاعا كەسەل كەلتىرۋدىڭ ءساتى تۇسەر دەدى. «قىسقاسىن ايتقاندا، فەدجين، — دەدى ول، — ءسىز ەۆرەي بولساڭىز دا، ءوز باۋىرىم وليۆەرگە مەن قۇرعانداي تۇزاقتى ءسىز ءالى ەشكىمگە دە قۇرا العان جوقسىز».
— باۋىرىنا دەيمىسىز! — روزدىڭ داۋىسى شىعىپ كەتتى.
— ونىڭ ءسوزى وسىلاي بولدى، — دەدى نەنسي شوشىنا الاقتاپ، ءوزى سويلەپ تۇرعان بار ۋاقىتتا ءوزىن سايكستىڭ سۇلباسى قۋىپ جۇرگەندىكتەن قىز جان-جاعىنا جالتاقتاۋمەن بولعان. — ءبىراق ءالى بىتكەن جوق. ول ءسىز تۋرالى جانە تاعى ءبىر لەدي تۋرالى ايتقاندا، شاماسى، وليۆەردى سىزدەردىڭ قولعا تاپ قىلعان نە قۇدايدىڭ، نە شايتاننىڭ ءىسى بولار دەدى دە، ىشەك-سىلەسى قاتىپ، ءوزىن مۇنىڭ ءتىپتى قۋانتاتىنىن، ويتكەنى، ەكى اياقتى كۇشىكتىڭ كىم ەكەندىگىن ءبىلۋ ءۇشىن ەگەر قولدارىندا بولسا جۇزدەگەن، ءتىنتى مىڭداعان فۋنتتارىن اياماعان بولار ەدى دەدى.
— شىنىمەن-اق وسىلاي دەگەنى مە؟ — دەپ سۇرادى ءوڭى قۋارىپ كەتكەن روز.
— ول شەكتەن تىس باتىل، ءارى كەكتەنە سويلەدى، — باسىن شايقاي ءتىل قاتتى قىز. — وشپەندىلىك وتى ءورشىپ تۇرعاندا ول ازىلدەمەيدى. مەن بۇدان دا سوراقى ىستەر قولىنان كەلەتىندەردى بىلەمىن، ءبىراق مىنا مونكستىڭ ءسوزىن ءبىر مارتە تىڭداعاننان گورى، وندايلاردى ون رەت تىڭداعان ءلازىم. ءقازىر تىم كەش بولىپ كەتتى، مەنىڭ قانداي ىسپەن جۇرگەنىمنەن انالار سەزىكتەنىپ قالماس ءۇشىن ۇيگە تەز جەتۋىم كەرەك.
— ءبىراق مەنىڭ قولىمنان نە كەلەدى؟ — دەدى روز. — ءسىز-سىز بۇل ايتىلعانداردان قانداي پايدا كەلمەك؟ ۇيگە قايتام دەيسىز بە؟ الگىندەي سۇمدىق سوزدەرمەن سۋرەتتەگەن جولداستارىڭىزعا نەگە قايتقىڭىز كەلەدى؟ مەن ءقازىر كورشى بولمەدەن شاقىرىپ اكەلە قوياتىن ءبىر جەنتلمەنگە وسى ايتقاندارىڭىزدى قايتالاساڭىز، جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە ءسىزدى ءبىر ءقاۋىپسىز جەرگە ورنالاستىرار ەدى.
— مەنىڭ قايتقىم كەلەدى، — دەدى قىز. — مەن قايتۋعا ءتيىسپىن، — سەبەبى... مۇنداي ءىس جونىندە نە ايتۋعا بولار ەدى، كۇناسىز لەدي؟... ويتكەنى، مەن سىزگە اڭگىمەلەگەن ادامداردىڭ ىشىندە بىرەۋ بار، ەڭ جانكەشتىسى دە سول، مەن ونى تاستاپ كەتە المايمىن، قازىرگى قاپاس ومىردەن قۇتىلۋ ءۇشىن بولسا دا ونى تاستاپ كەتە المايمىن.
— ءسىزدىڭ الگى سۇيكىمدى بالاعا ارا ءتۇسۋىڭىز، — دەدى قىز، — قاتەرلى قاۋىپكە قاراماستان ەستىگەنىڭىزدى ماعان ايتۋ ءۇشىن وسىندا كەلگەنىڭىز، ايتقاندارىڭىزدىڭ شىندىعىنا كوزىمدى جەتكىزىپ تۇرعان مىنا بەينەڭىز، وپىق جەۋىڭىز بەن ۇياتىڭىز — وسىنىڭ ءبارى ءسىزدىڭ ءالى دە تۇزەلۋگە مۇمكىندىگىڭىز بارلىعىنا سەندىرەدى مەنى. و! —دەپ قولىن ايقاستىرا ايقايلاپ جىبەردى قىزۋ قاندى قىز بەتىن جاس جۋىپ، — باسقا ايەلدىڭ العاش رەت، العاش رەت ەكەندىگىنە مەن سەنىمدىمىن، اياۋشىلىق بىلدىرە جانى اشىپ جالبارىنۋىنا قۇلاق ءتۇرىڭىز؛ قۇلاق سالىڭىز سوزىمە، ەرتەڭگى نۇرلى بولاشاق ءۇشىن ءسىزدى قۇتقارىپ قالۋىما كەڭشىلىك ەتە كورىڭىز!
— سۋدارىنيا، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى قىز جەرگە تىزەرلەپ قۇلاي بەرىپ، — پەرىشتەدەي قايىرىمدى سۋدارىنيا! مەنى وسىنداي سوزدەرمەن ءتۇڭعىش رەت باقىتقا بولەگەن ءسىزسىز، ەگەر مەن مۇنى بىرنەشە جىل بۇرىن ەستىگەندە، ءسوز جوق، كۇناھارلىق پەن قايعى-قاسىرەت جولىنان قايتارعان بولار ەدى. ءبىراق ءقازىر تىم كەش، تىم كەش.
— وپىق جەپ، كۇنانى جۋۋعا، — دەدى روز، — ەشقاشان دا كەش بولمايدى.
— كەش! — جان ازابىن تارتقان قىزدىڭ داۋىسى شىعىپ كەتتى.
— ءقازىر مەن ونى تاستاپ كەتە المايمىن. مەن ونىڭ اجالىنا سەبەپكەر بولعىم كەلمەيدى.
— نەگە وعان ءسىز سەبەپكەر بولماقسىز؟ — دەپ سۇرادى روز.
— ەشتەڭە دە ونى قۇتقارا الماس ەدى! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى قىز. — ەگەر سىزگە ايتقانىمدى، وزگەلەرگە دە ايتسام، ەگەر دە بارلىعىن قولعا تۇسىرسە، ول ارينە، اجالدان قاشىپ قۇتىلا الماس ەدى. ول ىشىندەگى ەڭ جانكەشتىسى دە، ءارى سونداي قاتىگەز ەدى.
— سونداي ادام ءۇشىن، — دەپ ايقايلادى روز، — ءسىز بولاشاققا دەگەن بارلىق ۇمىتىڭىزدەن، تەز ارادا قۇتىلامىن دەگەن سەنىمنەن ادا بولۋىڭىز مۇمكىن بە؟ بۇل ەسۋاستىق قوي!
— مۇنىڭ نە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — تەك قانا بىلەتىنىم، مۇنداي نارسە تەك ءبىر عانا مەنىمەن ەمەس، جانشىلىپ، تاپتالىپ قالعان وزىمدەي جۇزدەگەن جانداردىڭ باسىندا بولاتىن نارسە. مەنىڭ قايتۋىم كەرەك. قولىمنان ىستەگەن زۇلىمدىقتارىما قۇدايدىڭ جىبەرگەن زاۋالى ما، بارشا ازاپ پەن سوققىعا قاراماستان مەن وعان قايتا ورالعىم كەپ تۇرادى، ءتىپتى اقىر اياعىندا سونىڭ قولىنان ولەتىنىمدى بىلگەن كۇندە دە مەنى سوعان قاراي تارتىپ تۇرار ەدى.
— مەنىڭ نە ىستەۋىم كەرەك؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى روز. — مەن ءسىزدى بوساتا المايمىن.
— ءسىز بوساتۋعا ءتيىسسىز، سۋدارىنيا! جانە ءسىزدىڭ بوساتاتىنىڭىزدى مەن بىلەمىن دە، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى قىز ورنىنان تۇرا بەرىپ، — ءسىز مەنىڭ كەتۋىمە كەدەرگى جاسامايسىز، ويتكەنى، مەن ءسىزدىڭ قايىرىمدىلىعىڭىزعا سەندىم، جانە سولاي ىستەي الاتىن بولسام دا سىزدەن ەشقانداي ۋادە بەرۋدى تالاپ ەتكەم جوق.
— وندا ءسىزدىڭ ايتقاندارىڭىزدان قانداي پايدا بولماق؟ — دەدى روز، — بۇل قۇپيانى قالايدا اشۋ كەرەك، ايتپەسە ءوزىڭىز قول ۇشىن بەرەم دەگەن وليۆەرگە بۇدان قانداي پايدا كەلمەك؟
— ءسىزدىڭ تانىستارىڭىزدىڭ اراسىندا، ارينە، ءبارىن مۇقيات تىڭداپ اپ، قۇپيانى شاشپاي، سىزگە نە ىستەۋ قاجەتتىگىنە اقىل بەرەتىن قانداي بولماسىن ءبىر قايىرىمدى جەنتلمەن بار شىعار؟ — دەدى قىز.
— ال ەگەر قاجەت بولا قالساڭىز مەن ءسىزدى قايدان تابامىن؟ —دەن سۇرادى روز. — الگى سۇمپايى جانداردىڭ قايدا تۇراتىنىن تىپتەن بىلگىم كەلمەيدى، ءبىراق ءسىز بۇدان بىلاي بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا ءبىر جەردە سەرۋەندەپ جۇرەر مە ەدىڭىز؟
— ءسىز مەنىڭ قۇپيامدى بەرىك ساقتاۋعا جانە كەزدەسۋگە جالعىز ءوزىڭىز نەمەسە سەنىمدى ادامىڭىزبەن كەلۋگە ۋادە ەتەسىز بە؟ مەنى اڭدىمايمىن دەپ تە ۋادە بەرەمىسىز؟ — دەپ سۇرادى قىز.
— سىزگە سالتاناتتى ۋادەمدى بەرەيىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى روز.
— ءاربىر جەكسەنبى كۇنگى ون بىردە، — دەدى قىز ەندى ويلانباستان، — ەگەر ءتىرى بولسام، لوندون كوپىرىنىڭ ۇستىندە جۇرەمىن.
— ەندى ءبىر مينۋت كىدىرە تۇرىڭىزشى، — دەپ داۋىستادى روز، قىز تەز-تەز باسىپ ەسىككە بەت العان كەزدە. — تاعى ءبىر مارتە ءوز جاعدايىڭىزدى، جانە ونى وزگەرتۋدىڭ مۇمكىندىگى تۋىپ تۇرعانىن اقىلعا ساپ كورىڭىزشى. مەن مىنا مالىمەتتەردى ءوز ەركىڭىزبەن اكەلگەنىڭىز ءۇشىن عانا سىزگە قارىزدار بوپ وتىرعانىم جوق، جانە دە سول سەبەپتى، ءسىز تۇپ-تۋرا شىڭىراۋدىڭ جيەگىندە تۇرعان ايەلسىز. ءبىر عانا ءسوز ءوزىڭىزدى قۇتقارۋى مۇمكىن بوپ تۇرعاندا ءسىز شىنىمەن-اق توناۋشىلار توبىرى مەن الگى ادامعا ورالعىڭىز كەلە مە؟ زۇلىمدىقپەن سۇمدىققا قايتا بارىپ جابىسۋعا ءسىزدى ازعىرىپ تۇرعان نە نارسە؟ جۇرەگىڭىزدىڭ ءبىر دە ءبىر قىلىن مەنىڭ قوزعاي الماعانىم با؟ وسىناۋ سۇمدىق سوقىرلىقتى جەڭىپ شىعۋ ءۇشىن مەن ءسىزدى شاقىرارلىقتاي ەشبىر دۇنيەنىڭ بولماعانى ما؟
— سىزدەر ءتارىزدى جاپ-جاس، قايىرىمدى دا سۇلۋ لەدي دە جۇرەگىن جاۋلاتىپ العاندا، — دەپ نىق جاۋاپ قاتتى قىز، — ماحاببات ولاردى قايدا بولسا، سوندا باستاپ جونەلۋى... ءتىپتى ءۇيى، ءومىرىن تولىقتىرىپ تۇرعان دوستارى، تابىنۋشىلارى بار سىزدەي جانداردى دا ەلىكتىرىپ اكەتەدى. تابىتتىڭ قاقپاعىنان وزگە باسىندا ەشبىر باسپاحاناسى جوق، باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداپ، ياكي اجالى جەتە قالسا اۋرۋحانا كۇتۋشىلەرىنەن وزگە جانىنا كەپ باسىن سۇيەر ءبىر دوسى جوق مەن سياقتىلار ازعىنداعان جۇرەگىن قانداي بولماسىن ەركەككە بەرىپ، ءوزىنىڭ بۇكىل باقىتسىز ءومىرى بويى ەشكىم يەلەنبەگەن ورنىن سوعان يەلەندىرەدى. اياڭىز ءبىزدى، لەدي! ايەلگە ءتان سەزىم اتاۋلىدان بىزدە بىرەۋ عانا قالعاندىقتان اياي كورىڭىز، ونىڭ ءوزى دە قاتال ۇكىم بويىنشا، بىزگە جان تىنىشتىعى مەن ماقتانىش ەمەس، ازاپ پەن ءتان تاۋقىمەتىن اكەلەدى.
— تىم قۇرىسا ءبىز قايتادان كەزدەسكەنىمىزشە، — دەدى روز، از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ، — سىزگە ادال ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەرلىكتەي مەنەن ءبىراز اقشا الۋعا كەلىسىم بەرىڭىزشى!
— سوقىر تيىن دا المايمىن! — دەپ قولىن سىلتەدى قىز.
— مەنىڭ سىزگە كومەكتەسپەك بولعان ارەكەتىمە قارسىلىق ەتە كورمەڭىز! — دەدى روز مەيىرلى ۇنمەن قىزعا جاقىنداي بەرىپ. — Meن سىزگە جان-تانىممەن قول ۇشىن بەرگىم كەلەدى.
— ەگەر مەنى بىردەن و دۇنيەگە اتتاندىرىپ جىبەرسەڭىز، سۋدارىنيا! — دەپ قولىن سالالادى قىز، — كومەكتىڭ ەڭ ۇلكەنىن كورسەتكەن بولار ەدىڭىز، ويتكەنى مەن بۇگىن بۇرىن-سوڭدى ەشقاشاندا سەزىنبەگەن قايعى شەكتىم، ۇنەمى ءوزىمنىڭ كىم ەكەندىگىم جايىندا ويلانۋمەن بولدىم، ەڭ دۇرىسى سول ءوزىم تۇرىپ كەلگەن توزاقتا ولگەنىم بولار. قۇداي ءوزى سىزگە جار بولسىن، قايىرىمدى لەدي، ءوزىم قانشا ماسقارالىققا باتسام، سىزگە سونشاما باقىت اكەلسىن!
وسى سوزدەردەن سوڭ داۋسىن شىعارا وكسي جىلاعان باقىتسىز قىز شىعىپ كەتتى دە، شىنايى ومىردەگى دۇنيەدەن گورى قاسقاققانداي ءتۇس ءتارىزدى وعاش كەزدەسۋدەن جانى جابىرقاعان روز مەيلي كرەسلوعا وتىرا كەتىپ، ويىن جيناقتاۋعا ارەكەتتەندى.
XLI تاراۋ
جاڭا جاعدايلار جانە كۇتىلمەگەن نارسەنىڭ دە قىرسىق ءتارىزدى جالعىز جۇرمەيتىندىگىن باياندايدى
قىزدىڭ جاعدايى شىنىندا دا، اۋىر دا قيىن ەدى. وليۆەردىڭ ءومىرىن قۇنداقتاعان سىرىن بىلۋگە دەگەن ەسسىز قۇشتارلىقپەن قوسا وزىمەن جاڭا عانا اڭگىمەلەسىپ، بۇعان جاس، تازا قىز ەسەبىندە سەنگەن باقىتسىز ايەلدىڭ قۇپيا مالىمەتىن قاستەر تۇتپاي قويا المادى. ونىڭ ءسوزى مەن ءتۇر كەلبەتى ميسس ءمايليدىڭ جۇرەگىن تولقىتپاي قويمادى؛ ءوز قامقورلىعىنداعى جاس بالاعا دەگەن ماحابباتىنا تاپ وسىنداي الگى سورلىعا كۇناسىن جۋعىزىپ، كەۋدەسىندە ءۇمىت وتىن تۇتاندىرسام دەگەن قۇشتارلىق قوسىلدى.
بۇلار لوندوندا تەك ءۇش-اق كۇن تۇرماقشى بولعان-دى؛ ال سودان كەيىن بىرنەشە اپتاعا تەڭىز جاعالاۋىنداعى ءبىر تۇكپىرگە كەتپەك ەدى. استاناعا كەلگەن العاشقى كۇننىڭ ءتۇن ورتاسىنان اۋىپ بارا جاتتى. قىرىق سەگىز ساعات ىشىندە ويعا تۇيگەنىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قانداي ارەكەت جاساۋى كەرەك؟ نەمەسە سەزىك تۋدىرماستان ساپاردى قالاي كەيىنگە قالدىرۋعا بولادى؟
بۇلارمەن ميستەر لوسبەرن دە ەرە شىققان، ول تاعى ەكى كۇن وسىندا قالۋعا ءتيىس ەدى، ءبىراق روز وسى ءبىر تاماشا جەنتلمەننىڭ قىزۋ قاندىلىعىن جاقسى بىلەتىن، مۇنىڭ قىزدى قورعاۋداعى دالەلدەرىن تاجىريبەلى بىرەۋ قولداماسا، وليۆەردى ەكىنشى مارتە ۇرلاۋدىڭ سەبەپكەرىنە قارسى بۇرق ەتە تۇسكەلى تۇرعان ونىڭ اشۋ-ىزاسىنىڭ قانداي بولارىن روز ايدان-انىق شامالاعان. اسقان ساقتىق پەن بايقامپازدىق تانىتۋعا جەتكىلىكتى نەگىزدەر جەتەرلىكتەي، ال ەگەر بۇل ءىستى ميسسيس مەيليگە بىلدىرسە، ونىڭ دەرەۋ الگى پاراساتتى دوكتوردىڭ ادال-كەڭەسىنە جۇگىنەرى حاق. زاڭ جاعىنان اقىل بەرەر ادامعا كەلسەك — ءتىپتى وعان قالاي تىلدەسۋدى قىز بىلگەن كۇننىڭ وزىندە دە — بۇل تۋرالى الگى سەبەپتەرگە بايلانىستى ويلاۋدىڭ دا قاجەتى جوق سياقتى. ونىڭ باسىنا گارريدەن كومەك سۇراۋ تۋرالى ءبىر وي كەلە قالعان، ءبىراق بۇل ونىمەن سوڭعى كەزدەسۋ تۋرالى ەستەلىكتى وياتىپ جىبەردى دە، قىزعا ونى كەرى شاقىرۋ اسا ىڭعايسىز سياقتى كورىندى؛ مۇمكىن، — بۇل ويدان قىزدىڭ كوزىنە جاس ءۇيىرىلدى، — ول بۇل تۋرالى ويلاۋدى دا قويىپ، بۇدان جىراق جەردە ءوزىن باقىتتىراق سەزىنەتىن شىعار.
ءارقيلى دولبارلاردان مازاسى كەتىپ، ءبىر ارەكەتتەن ەكىنشىسىنە، ودان باسقاسىنا ىڭعاي بەرىپ، قايتادان بارىنەن دە باس تارتىپ، سان قيلى ويلاردان باسى قاتقان روز ۇيقىسىز، ابىگەرلى ءتۇن وتكىزدى. كەلەسى كۇنى ءبارىن قايتادان اقىلعا سالىپ، ابدەن تۇيىققا تىرەلگەن سوڭ، قىز گارريمەن تىلدەسۋگە شەشىم قابىلداعان.
«ەگەر مۇندا ورالۋ وعان ازاپتى بولسا، — دەپ ويلادى قىز، — ماعان قانداي اۋىر دەسەڭىزشى! ءبىراق، بالكىم، ول كەلمەس؛ ول جازىپ جىبەرەر نەمەسە كەلۋىن كەلگەنىمەن مەنىمەن كەزدەسۋدەن قاشقالاقتاپ جۇرەر — كەتەر الدىندا ءسويتتى عوي. ولاي ىستەر دەگەن جوق ەم، ءبىراق سونىسى ەكەۋىمىزگە دە جاقسى بولدى». وسى ارادا روز قالامىن ءتۇسىرىپ الىپ، مۇنىڭ حابارشىسى بولعالى وتىرعان قاعازىنىڭ ءوزى كوز جاسىنىڭ كۋاسى بولماسىن دەگەندەي تەرىس اينالدى.
روز قولىنا قالامىن ەلۋ رەتتەي العانمەن قايتادان قويا سالادى، حاتتىڭ العاشقى جولىن قايتا-قايتا ويلاستىرىپ، بىردە-بىر ءسوز جازا الماي وتىرعان كەزدە، كەنەت دەنە قورعاۋشىسى رەتىندە ميستەر دجايلسپەن كوشەدە قىدىرىپ جۇرگەن وليۆەر بولمەگە اسىعىپ-ۇسىگىپ، جاڭا ابىگەردى بىلدىرگەندەي قاتتى قوبالجىعان كەيىپپەن كىرىپ كەلدى.
— سەنىڭ قۇتىڭدى قاشىرعان نە نارسە؟ — دەپ سۇرادى روز، وعان قارسى ءجۇرىپ.
— نە دەرىمدى دە بىلمەيمىن... مەنىڭ ءداپ ءقازىر تىنىسىم جيىلەتىپ، قالاتىن شىعار، — دەپ جاۋاپ قاتتى بالا. — اح، قۇدايىم-اي! اقىرى مەن ونى كورەتىن بولدىم-اۋ، مەنىڭ بار شىندىقتى ايتقانىما سىزدەردىڭ دە كوزدەرىڭىز جەتەدى ەندى!
— مەن بۇعان ەشقاشان دا ءشۇبالانعان ەمەسپىن، — دەدى روز، ونىڭ كوڭىلىن ورنىقتىرىپ. — نە بوپ قالدى ءوزى؟ كىم تۋرالى ايتىپ تۇرسىڭ؟
— Meن الگى جەنتلمەندى كوردىم، — دەدى وليۆەر ءار cءوزىن قينالا ايتىپ. — ماعان سونشاما قايىرىمدىلىق جاساعان جەنتلمەندى كوردىم. ءوزىمىز ءجيى اۋىزعا الاتىن ميستەر براۋنلوۋدى!
— قايدان؟ — دەپ سۇرادى روز.
— ول كۇيمەدەن شىعىپ، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر، قۋانىشتان جىلاپ جىبەرىپ، — ۇيگە كىرىپ كەتتى. مەن ونىمەن تىلدەسە المادىم، سويلەسە الماعانىم، ول مەنى بايقاعان جوق، تۇلا بويىم دىرىلدەپ، وعان جاقىنداۋعا بويىمدا ءالىم قالمادى. ءبىراق مەنىڭ وتىنىشىممەن ميستەر دجايلس ونىڭ قايدا تۇراتىنىن سۇراپ، ءبىلىپ كەلدى. قاراڭىزشى، — دەدى وليۆەر، ءبىر جاپىراق قاعازدى جازا بەرىپ. — مىنا جەردە، ول مىنا جەردە تۇرادى... مەن تاپ ءقازىر سوندا بارام!.. اح، قۇدايىم-اي، قۇدايىم-اي، ونى قايتادان كورىپ، داۋسىن ەستىگەندە قايتەر ەكەم مەن!
بالانىڭ بايلانىسسىز قۋانىشتى داۋىسى كوڭىلىن الاڭداتقان روز ادرەسىنە قاراپ ەدى — سترەندتەگى كرەيۆن-ستريت دەلىنگەن ەكەن. قىز دەرەۋ وسى كەزدەسۋدى پايدالانىپ قالۋعا بەكىندى.
— تەزىرەك! — دەپ ايقايلادى قىز. — كۇيمە جالداسىن دەپ ايت. سەن مەنىمەن بىرگە باراسىڭ. ءقازىر تەككە ۋاقىت وتكىزبەي، مەن سەنى سوندا الىپ بارام. مەن تەك ءبىز ءبىر ساعاتقا ءبىر جاققا كەتەمىز دەپ اپايعا ەسكەرتىپ كەلەيىن، سودان سوڭ سەنىمەن كەتۋگە دايار بولام.
وليۆەردى اسىقتىرۋدىڭ دا قاجەتى جوق ەدى، بەس مينۋتتان كەيىن ولار كرەيۆن-ستريتكە قاراي تارتىپ بارا جاتتى.
بۇلار كەلىپ جەتكەن سوڭ، روز قارت جەنتلمەندى مۇنىمەن كەزدەسۋگە دايارلاۋ ءۇشىن دەگەن سىلتاۋمەن وليۆەردى كۇيمەدە قالدىردى دا، ءوز ۆيزيت كارتوچكاسىن قىزمەتشىدەن بەرىپ جىبەرىپ، ميستەر براۋنلوۋدى اسا دىلگەر جۇمىسپەن كورگىسى كەلەتىندىگىن ايتقان. ۇزاماي قايتا ورالعان قىزمەتشى قىزدى جوعارى كوتەرىلۋگە شاقىردى، ونىڭ سوڭىنان جوعارى قاباتقا كوتەرىلگەن ميسس مەيلي ۇستىنە بوتەلكە تۇستەس فراك كيگەن، جىلى ءجۇزدى قارتاڭ جەنتلمەنگە ۇشىراستى. ونىڭ جانىندا قالىڭ كەزدەمەدەن شالبار مەن گەتر كيگەن تاعى ءبىر قارت جەنتلمەن وتىر؛ ونىڭ ءجۇزى پالەندەي جىلى ەمەس، جۋان تاياعىنىڭ سابىن قىسىپ ۇستاپ، سوعان يەگىن تايانىپ قالعان.
— اح، قۇدايىم-اي! — دەدى بوتەلكە تۇستەس فراكتى جەنتلمەن ورنىنان اسىعا تۇرىپ، ۇلكەن قۇرمەتپەن:
— كەشىرىم وتىنەمىن، بويجەتكەن لەدي... مەن ءبىر قايداعى ءبىر جابىسقاق جانداردىڭ ءبىرى شىعار دەسەم... عافۋ وتىنەمىن سىزدەن. وتىرۋعا راحىم ەتىڭىز.
— ميستەر براۋنلوۋ بولارسىز، سولاي ما، سەر؟ — دەپ سۇرادى روز، سويلەگەن جەنتلمەنگە كوزىن اۋدارا بەرىپ.
— ءيا، بۇل مەن، — دەدى قارت جەنتلمەن. — ال مىنا كىسى مەنىڭ دوسىم، ميستەر گريمۋيگ... گريمۋيگ، ءسىز ءبىزدى بىرنەشە مينۋتكە قالدىرا تۇرماس پا ەكەنسىز؟
— كەتۋىن ءوتىنىپ، مەن بۇل جەنتلمەننىڭ مازاسىن الماس ەدىم، — دەپ سوزگە ارالاستى ميسس مەيلي. — ەگەر مەن ماسەلەدەن دۇرىس حاباردار بولسام، مەنىڭ سىزبەن سويلەسپەك دۇنيەمدى بۇل كىسى دە بىلۋگە ءتيىستى.
ميستەر براۋنلوۋ ءيىلىپ قويدى. اسقان تاكاپپارلىقپەن يىلگەن ميستەر گريمۋيگ وتىرعىشتان تۇرا بەرىپ، ول تاعى ءبىر پاڭ ءتاجىم جاسادى دا، قايتادان وتىرا كەتتى.
— مەنىڭ سىزدەردى قاتتى تاڭ قالدىرۋىما داۋ جوق، — دەپ ءسوزىن باستادى روز از-كەم قىسىلعانىن ءوزى دە سەزىنە تۇرىپ. — ءبىراق سىزدەر بۇرىنىراقتا اسقان قايىرىمدىلىقپەن مەنىڭ ءبىر كىشكەنتاي سۇيىكتى دوسىما قامقورلىق جاساعان كورىنەسىزدەر، ول جايىندا تاعى دا بىردەڭە ەستىگىلەرىڭىز كەلەتىن شىعار دەپ ويلايمىن.
— اپىراي، ءا؟ — دەدى ميستەر براۋنلوۋ.
— سىزدەر ونى وليۆەر تۆيست ەسىمىمەن بىلەسىزدەر، — دەگەندى قوسىپ قويدى روز.
قىزدىڭ اۋزىنان وسى ءسوزدىڭ شىعۋى-اق مۇڭ ەكەن، بارشا نازارىن الدىندا جاتقان ءنان كىتاپقا اۋدارىپ وتىرعانداي كورىنگەن ميستەر گريمۋيگ ونى گۇرس ەتكىزىپ ەدەنگە ءتۇسىرىپ الدى دا، وتىرعىشتىڭ ارقالىعىنا شالقايا كەتىپ، قىزعا قادالا قارادى، ونىڭ جۇزىنەن ايران-اسىر تاڭدانىستان وزگە ەشتەڭە بىلىنبەيتىن ەدى؛ ول ۇزاق ۋاقىت، ءمان-ماعىناسىز كوزىن باقىرايتىپ قالدى دا، سونان سوڭ مۇنىسىنان ءوزى دە قىسىلىپ قالعانداي، جالما-جان بۇرىنعى بەي-جاي كۇيىنە قايتا كوشىپ، بەت الدىنان كوز الماي، ءىشىن تارتىپ ەدى، ءۇنى سىرتقا شىقپاي، قارنىنىڭ ءبىر تۇكپىرىنەن جاي تاپقانداي بولدى.
تاڭدانعانى تاپ وسىنداي وداعاي تۇردە بىلىنبەگەنىمەن ميستەر براۋنلوۋ دا بۇدان كەم قايران قالماعان-دى. ول وتىرعىشىن ميسس مەيليگە قاراي جىلجىتىپ، بىلاي دەدى:
— سۇيكىمدى دە جاس لەدي، ماسەلەنىڭ قايىرىمدىلىق پەن ىزگى نيەتتىلىگىنە تيىسپەي-اق قويىڭىز؛ بۇل تۋراسىندا ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيدى. ەگەر الگى بەيشارا بالا جونىندەگى مەنىڭ ءبىلىپ كەلگەن ناشار پىكىرىمدى وزگەرتەرلىكتەي قانداي دا بولماسىن دالەل كەلتىرەرلىكتەي مۇمكىندىگىڭىز بولسا، قۇداي ءۇشىن مەنىمەن ءبولىسىڭىز.
— وڭباعان بالا! ەگەر ولاي بولماي شىقسا، مەن ءوز باسىمدى ءوزىم جەۋگە ءازىرمىن، — دەپ گۇجىلدەدى ميستەر گريمۋيگ؛ داۋسى تاپ ءبىر اۋزىن اشپاي سويلەگەندەي بەتىنىڭ ءبىر دە بۇلشىق ەتى جىبىر ەتكەن جوق.
— ول جۇرەگى جۇمساق، جانى جاقسى بالا، — دەدى روز قىزارا سويلەپ، — جاسىنا قاراماي تاعدىرى تارتقىزعان اۋىر تاۋقىمەتتەن كەۋدەسىنە ورناعان سونشالىق نازىك سەزىم مەن شەكسىز بەرىلۋشىلىك ودان التى ەسە ۇلكەندەردە بولسا دا زور قۇرمەتكە يە بولار ەدى.
— مەنىڭ جاسىم الپىس بىردە عانا، — دەدى ميستەر گريمۋيگ، ءالى دە بەت-اۋزى بۇلك ەتپەي، — ەگەر بۇل شارۋاعا شايتاننىڭ ءوزى ارالاسىپ كەتپەسە، الگى وليۆەر قايتسە دە ون ەكىگە كەلۋى كەرەك... Meن بۇل ارادا كىمدى مەڭزەپ وتىرعانىڭىزدى تۇسىنبەدىم.
— مەنىڭ دوسىما نازار اۋدارماي-اق قويىڭىز، ميسس مەيلي، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، — ونىڭ ايتپاعى بۇل ەمەس.
— جوق، سول، — دەپ مىڭگىرلەدى ميستەر گريمۋيگ.
— جوق، ول ەمەس، — دەدى اشۋلانا باستاعان ميستەر براۋنلوۋ.
— ەگەر ولاي ەمەس بولسا مەن ءوز باسىمدى ءوزىم جەۋگە ءازىرمىن، — دەپ مىڭگىرلەدى ميستەر گريمۋيگ.
— ولاي بولسا كەسىپ تاستاۋعا تۇرارلىق ەكەن ونىڭ، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ.
— ونى كىم ىستەي الاتىنىن وتە كورگىم كەلەر ەدى، — دەدى ميستەر گريمۋيگ، ەدەندى تاياعىمەن تاق ەتكىزىپ.
وسىلايشا ءبىراز جەرگە بارىسقان ەكى قارت جەنتلمەن بىرنەشە مارتە تەمەكى يىسكەسىپ، وزدەرىنىڭ تۇراقتى داستۇرلەرىمەن ءبىر-بىرىنىڭ قولدارىن قىسىستى.
— ءسويتىپ، ميسس مەيلي، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، — ءسىزدىڭ مەيىرىمدى جۇرەگىڭىزدى قوزعاعان اڭگىمەگە قايتىپ ورالايىق. الگى بەيشارا بالا جونىندە قانداي مالىمەتتەرىڭىز بارىن ءسىز ماعان ايتاسىز با؟ جانە دە ونى ىزدەپ تابۋ ءۇشىن قولىمنان كەلگەن بار مۇمكىندىگىمدى سارپ ەتكەندىگىمدى دە ايتا كەتۋگە رۇقسات ەتىڭىز. انگليادان اتتانىپ كەتكەن كەزدەن بەرى، بالا مەنى الداپ كەتتى-اۋ، ونىڭ بۇرىنعى ارىپتەستەرى مەنى توناۋعا كوندىرگەن بولار دەگەن العاشقى پىكىرىم ايتارلىقتاي شايقالىپ قالىپ ەدى.
بۇل ۋاقىتقا دەيىن ونىڭ جيناقتاپ ۇلگەرگەن روز ميستەر براۋنلوۋدىڭ ۇيىنەن شىققان كەزدەن بەرگى وليۆەردىڭ باسىنان كەشكەندەرىن از عانا سوزبەن ايتىپ شىقتى، تەك وڭاشادا كەيىنىرەك بىلدىرمەك بولىپ نەنسيدىڭ مالىمەتىن بۇگىپ قالدى؛ قىز اڭگىمەنىڭ اياعىن وليۆەردىڭ سوڭعى بىرنەشە ايلارداعى جالعىز وكىنىشى ءوزىنىڭ بۇرىنعى قامقورشىسى ءارى دوسىمەن كەزدەسۋگە مۇمكىندىگىنىڭ جوعى عانا بولعاندىعى دەپ اياقتادى.
— قۇدايعا شۇكىر! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى قارت جەنتلمەن. — بۇل مەن ءۇشىن اسا زور قۋانىش، اسا زور قۋانىش! ءبىراق ءسىز، ميسس مەيلي، ونىڭ ءقازىر قايدا ەكەندىگىن ايتقان جوقسىز. ەگەر مەن ءسىزدى كىنالاسام كەشىرىڭىز... ءبىراق ءسىز ونى نەگە ەرتە كەلمەدىڭىز؟
— ول ەسىكتىڭ سىرتىنداعى كۇيمەدە كۇتىپ وتىر، — دەپ جاۋاپ قايىردى روز.
— مەنىڭ ءۇيىمنىڭ ەسىگىنىڭ سىرتىندا! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى قارت جەنتلمەن.
باسقا ەشبىر ءسوز ايتپاستان، ول بولمەدەن شاپشاڭ باسىپ شىعا جونەلدى، ساتىمەن جۇگىرىپ ءتۇسىپ، كۇيمەنىڭ تەپكىشىنە اياعىن سالدى دا، كۇيمەگە اتىپ شىقتى.
ونىڭ سوڭىنان ەسىك جابىلىسىمەن ميستەر گريمۋيگ باسىن كوتەرىپ، ورىندىقتىڭ ءبىر سيراعىن اينالۋ كىندىگى ەتىپ، ورنىنان تۇرماستان تاياعىمەن تىرەي، ستولدان ۇستاعان كۇيى ءۇش مارتە اينالىپ شىقتى. وسىنداي جاتتىعۋىن جاساعان سوڭ، ورنىنان تۇرىپ، سىلتي باسىپ بار پارمەنىنشە بولمە ءىشىن وڭدى-سولدى كەزىپ كەتتى دە، سونان سوڭ كەنەتتەن روزدىڭ الدىنا توقتاي قالىپ، ەشقانداي كىرىسپە ءسوزسىز قىزدى ءسۇيىپ الدى.
— تىنىش! — دەدى ول، مىنا وعاش قىلىقتان از-كەم شوشىنىپ قالعان جاس لەدي ورنىنان تۇرىپ كەتكەن كەزدە. — قورىقپاڭىز. مەن قارت اداممىن، سىزگە اتاڭىزدايمىن. ءسىز تاماشا قىزسىز!.. ءسىز ماعان ۇنايسىز... مىنەكي، بۇلار دا كەلدى!
شىندىعىندا دا ول بۇرىنعى ورنىنا وتىرىپ ۇلگەرمەستەن وليۆەردى ەرتكەن ميستەر براۋنلوۋ كىرىپ كەلدى، بالانى ميستەر گريمۋيگ اسا جايدارى قارسى الدى؛ ەگەر وسى باقىتتى مينۋت وليۆەردىڭ قام-قاراكەتىنە مازاسىزدانعان روز ءۇشىن جالعىز عانا سىي-قۇرمەت بولسا، قىز سونى تولىعىنان العانداي ەدى.
— ايتپاقشى، ءبىز ۇمىتىپ كەتۋگە بولمايتىن تاعى بىرەۋ بار، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ قوڭىراۋ قاعىپ. — مۇندا ميسسيس بەدۋيندى جىبەرە قويىڭىزشى.
قاريا ەكونومكا سول ساتتە جەتىپ كەلىپ، تاعزىم ەتتى دە، جارلىق كۇتىپ تۇرا بەردى.
— كۇن ساناپ كوزىڭىز ناشارلاپ بارادى، بەدۋين، — دەدى از-كەم كەيىگەن ميستەر براۋنلوۋ.
— راسىندا دا ناشار كورەتىن بولدىم، سەر، — دەدى قارت لەدي. — مەنىڭ جاسىمدا جىلدار وتكەن سايىن كوزىڭ جاقسارمايدى، سەر.
— مەن سىزگە مۇنى ءوزىم دە ايتار ەدىم، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، — دەگەنمەن كوزىلدىرىك كيىپ قاراڭىزشى... ءسىزدى نەگە شاقىرعانىمنىڭ بايىبىنا ءالى بارا الماي تۇرسىز با؟
قارت لەدي كوزىلدىرىك ىزدەپ قالتالارىن اقتارا باستاعان. ءبىراق جاڭا سىناققا وليۆەردىڭ شىدامى جەتپەدى دە، اتىپ تۇرىپ، ايەلدىڭ قۇشاعىنا كىرىپ كەتتى.
— قۇدايعا قۇلدىق! — دەپ داۋىستادى قارت لەدي بالانى ايمالاپ تۇرىپ. — مىناۋ مەنىڭ كۇناسىز بالام عوي!
— مەنىڭ كارى نيانام-اي! — دەپ ايقايلادى وليۆەر.
— ول قايتا ورالىپتى، ونىڭ قايتا ورالاتىنىن مەن بىلگەم! — دەپ داۋىستادى قارت لەدي بالانى قۇشاعىنان بوساتپاي. — ءتۇرى قانداي ادەمى، ءوزى قايتادان جەنتلمەن بالاسىنشا كيىنىپ الىپتى! وسىنشا ۋاقىت قايدا ءجۇرسىڭ دەپ؟ اح، مىناۋ سول سۇيكىمدى ءجۇز عوي، تەك ونداي اپپاق قۋداي ەمەس، سونداعى ءمۇلايىم كوزى، تەك ونداعىداي مۇڭدى ەمەس! مەن ەشقاشاندا مىنا كوزدەرىن، جۇمساق جىميىسىن ۇمىتقان جوقپىن، جاپ-جاس، قام-قارەكەتسىز كەزىمدە كوزدەرىن جۇمعان ءوزىمنىڭ سۇيىكتى بالالارىممەن بىرگە مەن مۇنى كۇن سايىن كورىپ ءجۇردىم عوي.
اۋىز جاپپاستان سويلەپ، قانشالىقتى وسكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن بىرەسە وليۆەردى وزىنەن الىستاتىپ، بىرەسە كەۋدەسىنە قايتا قىسىپ، ساۋساعىمەن شاشىنان تاراپ، قايىرىمدى كەمپىر ونىڭ يىعىنا باسىن قويىپ، بىرەسە كۇلىپ، بىرەسە جىلادى.
كەمپىر مەن وليۆەردى اسەرلەرىن بولىسۋگە وڭاشا قالدىرىپ، ميستەر براۋنلوۋ روزدى باسقا بولمەگە ەرتىپ كەتتى دە، سول ارادا قىزدىڭ نەنسيمەن كەزدەسۋى جايىندا تىڭداعان اڭگىمەسى ونى ايران-اسىر تاڭداندىرىپ، ءتىپتى ساسىپ تا قالعان. قىز ءوزىنىڭ دوسى ميستەر لوسبەرنگە بۇل سىرىن نەگە ايتپاعانىن دا تۇسىندىرە كەتتى. قارت جەنتلمەن مۇنى دۇرىس دەپ تاپتى دا، دوكتورمەن بۇل تۋراسىنداعى اڭگىمەنى ءوز موينىنا الدى. بۇل جوسپاردى تەزىنەن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ول قوناقۇيگە ساعات كەشكى سەگىزدە كەلەتىن بولىپ، وعان دەيىن بارلىق وقيعاعا ميسسيس مەيليدى قانىق، ەتەتىن بولىپ كەلىستى. وسىندايلىق الدىن-الا شارالار تالقىلانعان سوڭ، روز بەن وليۆەر ۇيلەرىنە قايتتى.
قايىرىمدى دوكتوردىڭ قانشالىقتى اشۋلاناتىنى تۋراسىندا روز تىپتەن قاتەلەسپەپتى. وعان نەنسيدىڭ تاريحىن ايتىپ بەرۋى-اق مۇڭ ەكەن، ول قارعىس-بالاعاتتى بۇرشاقتاي جاۋدىرىپ، انا قىزدى ميستەر بلەتەرس پەن داففتىڭ العاشقى قۇرباندىعىنا شالىپ جىبەرەتىنىن ايتىپ كارلەندى، ءتىپتى الگىلەرگە بارۋ ءۇشىن شلياپاسىن دا كيە باستاپ ەدى.
ايتارى جوق، ەگەر ونى ءوزى دە قىزۋ قاندى ميستەر براۋنلوۋدىڭ كۇيىپ-پىسكەنى مەن، مۇنداي اسىعىس قادامنان اينىتۋ ءۇشىن نەعۇرلىم سىيىمدى دالەلدەر مەن قارسى پىكىرلەر كەلتىرمەگەندە ول اشۋ ۇستىندە ارتىن ءبىر سەكۋند تا ويلانباستان ويىنداعىسىن ىسكە اسىرارى حاق ەدى.
— شايتان العىر، مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەك؟ — دەپ سۇرادى تىنىمسىز دوكتور، ەكەۋى لەديلەرگە قايتىپ كەلگەن سوڭ. — الگى ەركەك جانە ايەل جىنىستى قاۋعاباستارعا العىس ايتىپ، وليۆەرگە كورسەتكەن قايىرىمدىلىقتارى ءۇشىن سىي-قۇرمەتتىڭ بەلگىسى رەتىندە ءارقايسىسىنا ءجۇز فۋنتتەن اقشا الۋلارىن ءوتىنۋىمىز كەرەك پە نەمەنە؟
— تىپتەن ولاي ەمەس، — دەپ كۇلە قارسىلىق ءبىلدىردى ميستەر براۋنلوۋ، — ءبىراق ءبىز ساقتىقپەن، اسقان كورەگەندىكپەن قيمىلداۋىمىز كەرەك.
— ساقتىق پەن كورەگەندىك! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دوكتور. — ماعان سالسا بارلىعىن دا جىبەرەتىنىم...
— ماڭىزدىسى قايدا جىبەرۋ ەمەس! — دەپ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى ميستەر براۋنلوۋ. — اقىلعا سالىڭىزشى، ءبىز ونى قايدا جىبەرگەن كۇندە دە العا قويعان ماقساتىمىزعا جەتە الامىز با؟
— قانداي ماقساتقا؟ — دەدى دوكتور.
— وليۆەردىڭ شىققان تەگىن ءبىلىپ، ەگەر الگى اڭگىمە راس بولسا، الاياقتىقپەن ايىرعان مۇراسىن وزىنە قايتارۋ شە؟
— Miنe ماسەلە قايدا؟ — دەدى ميستەر لوسبەرن قول ورامالىن جەلپىنىپ. — مەن بۇل تۋراسىندا مۇلدەم ۇمىتىپ كەتىپپىن.
— بايقايسىز با؟ — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر براۋنلوۋ، — ەگەر ءتىپتى بەيشارا قىزدى جايىنا قالدىرىپ، وعان ءقاۋىپ توندىرمەي، انا وڭباعانداردى سوتقا بەرگەن كۇننىڭ وزىندە دە ءبىز مۇنىمەن نە ۇتامىز؟
— قۇرىعاندا بىرنەشەۋىن دارعا تارتار ەدى، — دەدى دوكتور، — قالعاندارىن ايداپ جىبەرەر ەدى.
— تاماشا! — دەپ جىميا سويلەدى براۋنلوۋ، — ءبىراق ءوز ۋاقىتىندا بۇلاردىڭ ءبارى دە سوعان بارارىنا ەش كۇمان جوق، ال ەگەر ىسكە ءبىز ارالاسىپ، الدىن وراساق، وندا، مەنىڭشە، دون-كيحوتتىڭ قىلىعىن قايتالايمىز دا، ءوز مۇددەمىزگە، قالاي بولعاندا دا وليۆەردىڭ مۇددەسىنە كەرى ارەكەت جاساعان بوپ شىعامىز، تۇپتەپ كەلگەندە مۇنىڭ ەكەۋى ءبىر-اق نارسە.
— قالايشا؟ — دەپ سۇرادى دوكتور.
— مىنەكي قاراڭىز. ەگەر بىزگە اناۋ مونكس دەگەندى سويلەتۋدىڭ ءساتى تۇسپەسە، ونىڭ قۇپياسىن اشۋدا توتەنشە قيىندىقتارعا كەزىگەتىندىگىمىز ايدان انىق. بۇعان ونىڭ سىبايلاستارى جوق جەردە عانا قۋلىقپەن قول جەتكىزۋگە بولادى. ءتىپتى ونى تۇتقىنعا الدى دەگەندە دە، ءبىزدىڭ وعان قارسى ەشقانداي ايعاقتى دالەلىمىز جوق. ول ءتىپتى الگى شايكامەن (توبىرمەن)، (ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە ايتپەسە ءىستىڭ ءبىز بىلەتىن جايىنا قاراعاندا) بىردە-بىر توناۋعا دا ارالاسپاعان. ءتىپتى ونى اقتاپ جىبەرمەگەن كۇندە دە، ەڭ مىقتاعاندا، ونى الاياقتىعى مەن قاڭعىباستىعى ءۇشىن تۇرمە جازاسىنا عانا كەسەدى، البەتتە، بۇدان كەيىن ودان ءبىز مۇلدەم ايرىلىپ قالامىز، سوقىر، ساڭىراۋ، مىلقاۋ ءبىر ناقۇرىستان ارتىق جاۋاپتى ودان دا الا المايسىڭ.
— ولاي بولسا، — دەپ قىزۋلانا ءتىل قاتتى دوكتور، — مەن سىزدەن تاعى دا سۇرايىن: ءبىز وسى اناۋ قىزعا بەرىلگەن ۋادەمەن بايلانىپ قالدىق دەپ ويلامايسىز با؟ ۋادە اسا جاقسى پيعىلمەن بەرىلدى عوي، ءبىراق...
— وتىنەمىن سىزدەن، مازاسىزدانباي-اق قويىڭىز، قىمباتتى جاس لەدي— دەدى ميستەر براۋنلوۋ سويلەمەككە ىڭعايلانا بەرگەن روزدىڭ الدىن وراپ.
— ۋادە بۇزىلمايدى. ءبىزدىڭ ىسىمىزگە ول تيتتەي دە بولماسىن كەسىر كەلتىرەر دەپ ويلامايمىن. دەگەنمەن ءبىز بەلگىلى ءبىر ارەكەتكە كىرىسەر الدىندا الگى قىزدى جولىقتىرىپ، زاڭمەن ەمەس، بىزبەن ىستەس بولۋ شارتى بويىنشا مونكستى كورسەتە الار ما ەكەن، سونى ءبىلۋىمىز كەرەك. ەگەر بۇعان قىز كونبەسە، نەمەسە بۇل قولىنان كەلمەسە، وندا الگىنىڭ قانداي قۋىستارعا باراتىنىن، ءبىز جازباي تانۋ ءۇشىن سىرت كەلبەتىن سۋرەتتەپ بەرۋىنە كەلىسۋىمىز كەرەك. قىزبەن جەكسەنبىنىڭ كەشىنەن ەرتە جولىعۋعا بولمايدى، ال بۇگىن سەيسەنبى. مەن بارلىقتارىڭىزعا كوڭىلدەرىڭىزدى ورنىنا ءتۇسىرىپ، بۇل ءىستى ءتىپتى وليۆەردىڭ وزىنەن دە قۇپيا ساقتاۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم.
شارۋانىڭ تاعى بەس كۇنگە كەرى سىرىلعانىنا قىنجىلىپ، ميستەر لوسبەرن بەت-اۋزىن قانشاما تىرجيتقانمەن، تاپ ءقازىر بۇدان جاقسى جوسپارى بولماعاندىقتان، ءارى روز بەن ميسسيس مەيلي براۋنلوۋدى ۇزىلدى-كەسىلدى جاقتاعاندىقتان، قارت جەنتلمەننىڭ ۇسىنىسى ءبىراۋىزدان قابىلداندى.
— بىزگە قول ۇشىن بەرۋى ءۇشىن، — دەدى ول، — ءوز دوسىم گريمۋيگكە سويلەسكىم كەلىپ ەدى. ول وعاش مىنەزدىڭ ادامى، ءبىراق اسا كورەگەن، بىزگە ناقتى كومەك كورسەتۋى ىقتيمال، ايتا كەتۋ كەرەك، ول زاڭ ءبىلىمىن العان كىسى، ءبىراق جيىرما جىلدا جالعىز عانا ءىس تاپسىرىلعاندىقتان، ول ادۆوكاتتىق قىزمەتتەن بويىن اۋلاق سالعان، بۇل وعان رەكومەنداسيا بولا ما، جوق پا ونى وزدەرىڭىز شەشىڭىزدەر.
— ەگەر ماعان دا ءوز دوسىممەن سويلەسۋگە مۇمكىندىك بەرسەڭىزدەر، سىزگە ءوز دوسىڭىزبەن اڭگىمەلەسۋگە قارسىلىعىم جوق، — دەدى دوكتور.
— ءبىز مۇنى كوپشىلىك داۋىسپەن شەشۋگە ءتيىستىمىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ. — ول كىم ەدى؟
— مىنا لەديدىڭ ۇلى... جاس لەديدىڭ ەسكى دوسى، — دەدى دوكتور ميسسيس مەيليدى نۇسقاپ، سونان سوڭ قىزعا ءماندى كوز تاستاپ.
روز قىپ-قىزىل بوپ كەتتى، ءبىراق بۇل ۇسىنىسقا قارسىلىق ەتكەن جوق (مۇمكىن ءوزىنىڭ ازشىلىق جاعىندا قالاتىنىن سەزگەن شىعار)، ناتيجەسىندە گارري مەيلي مەن ميستەر گريمۋيگ كوميتەتكە كىردى.
— البەتتە، — دەدى ميسسيس مەيلي، — بۇل زەرتتەۋدى جالعاستىرۋعا تيتتەي بولماسىن ءۇمىت بار كەزدە ءبىز قالادا قالامىز. ءبارىمىزدىڭ بويىمىزدى بيلەپ العان ورتاق ماقسات جولىندا مەن ەشقانداي تىنىمسىز ارەكەتتەن دە، ەشقانداي شىعىننان دا تارتىنبايمىن، ەگەر سىزدەر ۇمىتتەنۋگە ءالى دە بولادى دەپ سەندىرسەڭىزدەر مەن مۇندا ءتىپتى ءبىر جىل دا تۇرۋعا ءازىرمىن.
— تاماشا، — دەپ ءىلىپ اكەتتى ميستەر براۋنلوۋ. — ال ەندى مەنى قورشاعانداردىڭ جۇزىنەن وليۆەردىڭ اڭگىمەسىنىڭ اقيقاتتىعىن راستاۋدا مەنىڭ ءوز ورنىمدا بولماعانىم قالاي، نەگە مەن كەنەتتەن ەلدەن كەتىپ قالدىم دەگەن سۇراۋ قويعىلارىڭىز كەپ وتىرعاندىعىن تۇسىنگەندىكتەن، سىزدەرگە شارت قويۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر: ءومىر تاريحىمدى ايتۋدى ءوزىم قاجەت دەپ تاپپايىنشا ماعان ەشقانداي دا ساۋال بەرمەيسىزدەر. نانىڭىزدار ماعان، مۇنداي ءوتىنىش بىلدىرۋىمە جەتكىلىكتى نەگىزىم بار، ايتپەسە ءتىپتى ورىندالمايتىن ارمان تۋعىزىپ، ونسىز دا باستان اسىپ جاتقان قيىندىقتار مەن وكىنىشتەردى ۇلعايتىپ الۋىمىز مۇمكىن. كەتەلىك! كەشكى استىڭ ءازىر بولعانىن مالىمدەگەن، ال ءجاسوسپىرىم وليۆەر بولسا جاپادان-جالعىز كورشى بولمەدە وتىر، ەكى ورتادا ول بىرگە بولۋ ءبىزدى تويدىرعان سوڭ، وزىنەن قۇتىلۋ ءۇشىن ءبىز استىرتىن ءسوز بايلاسىپ جاتىر دەپ ويلاپ قالار.
وسى سوزدەن سوڭ قارت جەنتلمەن ميسسيس مەيليگە قولىن ۇسىنىپ، ونى اسحاناعا ەرتىپ كەتتى. روزدى ەرتكەن ميستەر لوسبەرن سوڭدارىنان ىلەستى دە، ءماجىلىس جابىلدى.
XLII تاراۋ
وليۆەردىڭ ەسكى تانىسى ءوز بويىنان دانىشپاندىقتىڭ ايقىن بەلگىلەرىن بايقاپ، استانانىڭ كورنەكتى قايراتكەرىنە اينالادى
ميستەر سايكستى ۇيىقتاتىپ، ءوز موينىنا العان شارۋاسىن ورىنداۋ ءۇشىن نەنسي روز مەيليگە اسىعىپ بارا جاتقان كەشتە، حيكايامىزدا ءبىرشاما نازار اۋدارۋعا تۇرالىق ەكى كىسى ۇلكەن سولتۇستىك جولىمەن لوندونعا تاياپ كەلە جاتتى. بۇلار ايەل مەن ەركەك بولاتىن، — ايتپەسە، مۇمكىن، بۇلاردى ايەل مەن ەركەك جىنىستىلار دەۋ ورىندى شىعار، ءبىرىنشىسى ۇزىن تۇرا، قيسىق اياق، ولپى-سولپى، سۇيەكتى، جاسىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن ەدى: بالا كەزىندە جەتىلمەي قالعان ۇلكەنگە ۇقساسا، ۇلكەيگەندە بويى تىم سورايىپ كەتكەن بالاعا ۇقسايتىن. ايەل ءالى جاس، ءبىراق دەنەسى شىمىر دا، كونبىس ەدى، ارقاسىنا تاڭىلعان ءنان تۇيىنشەكتىڭ سالماعىن بۇيىم قۇرلى كورمەيدى. سەرىگىنىڭ پالەندەي جۇگى جوق، ارقاسىنا اسا سالعان تاياقتىڭ ۇشىندا قول ورامالعا ورالعان الدەقانداي جەپ-جەڭىل ءبىر تۇيىنشەك بىلعاڭ-بىلعاڭ ەتەدى. وسى جاعداي، سونداي-اق ۇپ-ۇزىن سيراقتارى قىزدان بىرنەشە قادام وزىپ كەتۋگە مۇمكىندىك جاساپ كەلەدى. ول اندا-ساندا ارتىنا بۇرىلىپ، انانى جايباسارلىعى ءۇشىن كىنالاعانداي، شاپشاڭىراق باسساڭشى دەگەندەي باسىن شىدامسىزدانا شايقايدى.
اينالاسىنداعى دۇنيەگە تەك قالادان زىمىراپ كەلە جاتقان پوچتا كۇيمەلەرىن وتكىزىپ جىبەرۋ ءۇشىن، جول جيەگىنe ىسىرىلعاندا عاپا نازار اۋدارىپ، ولار شاڭدى جولمەن ءىلبي باسادى؛ بۇلار حايگەت قاقپاسىنىڭ استىنان وتكەن كەزدە، الدا كەلە جاتقان جولاۋشى توقتاپ، سەرىگىنە شىدامسىزدانا ايقايلادى:
— جۇرسەڭشى! جۇرە المايمىسىڭ، نەمەنە؟ تۋۋ، ءوزىڭ جالقاۋ ەكەنسىڭ عوي، شارلوتت!
— كوتەرگەن جۇگىم اۋىر عوي مەنىڭ — دەدى وعان جاقىنداي بەرە ايەل شارشاعاننان دەمىن ازەر الىپ.
— اۋىر دەيمىسىڭ؟ جوقتى سويلەمەسەڭشى! ال سەن نەمەنەگە جاراتىلىپ ەدىڭ؟ — دەدى ەركەك، ءوز تۇيىنشەگىن ەكىنشى يىعىنا اۋىستىرا بەرىپ. — تاعى دەم العىڭ كەلدى مە؟ كىسىنىڭ قانىن قايناتۋعا سەنەن شەبەر كىم بار ەكەن؟
— ءالى الىس پا؟ — دەپ سۇراعان ايەل ۇيىلگەن توپىراققا سۇيەنە بەرىپ، اناعان قارادى، تەر بەتىن جۋىپ تۇر.
— قايداعى الىس! ءبىز جەتتىك دەپ ايتۋعا بولادى، — دەدى ۇزىن سيراق جولاۋشى الدىڭعى جاقتى نۇسقاپ. — قاراساڭشى! مىنەكي، لوندوننىڭ وتتارى.
— بەرى ساناعاندا دا وعان دەيىن ءالى ەكى ميلدەي بوپ قالار، — دەپ كوڭىلسىز ءۇن قاتتى ايەل.
— ەكى ميل مە، جيىرما ما، ونى ويلاۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەدى نوە كلەيپول، بۇل سونىڭ ءوزى بولاتىن.
— تۇر دا باس ىلگەرى، ايتپەسە تەۋىپ جىبەرەتىنىمدى الدىن-الا ەسكەرتەم!
اشۋدان مۇرنى بۇرىنعىدان دا قىزارىپ كەتكەن نوە، وسى سوزدەردەن سوڭ الگى ايتقانىن ىسكە اسىرعىسى كەلگەندەي جولدان بەرى ءوتىپ ەدى، ايەل ودان ءارى ءسوز تالاستىرىپ جاتپاي ونىمەن قاتارلاسىپ ءجۇرىپ كەتتى.
— تۇندە قايدا بارىپ پانالاماقسىڭ، نوە؟ — دەپ سۇرادى ايەل، بۇلار تاعى بىرنەشە ءجۇز قادام جۇرگەن سوڭ.
— مەن قايدان بىلەيىن، — دەپ ارس ەتتى جاياۋ جۇرىستەن كوڭىل كۇيى ايتارلىقتاي ناشارلاعان نوە.
— جاقىن ماڭنان بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن، — دەدى شارلوتت.
— جوق، جاقىن ماڭنان ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر كلەيپول. — ەستيمىسىڭ، جاقىن ماڭنان ەمەس. ياعني، بۇل تۋراسىندا ويلاپ تا قاجەتى جوق.
— نەگە جاقىن ماڭدا ەمەس؟
— مەنى نەنى بولماسىن ولاي ىستەگىم كەلمەيدى دەسەم، بۇل ەشقانداي نەگە، نەلىكتەنسىز-اق جەتكىلىكتى بولۋعا ءتيىس، — دەپ تاكاپپار پىشىنمەن ءتىل قاتتى ميستەر كلەيپول.
— نەگە سونشا اشۋلاناسىڭ؟ — دەدى سەرىگى.
— ەگەر ءبىز قانداي دا بولماسىن قالاعا تاياۋ تراكتيرلەردىڭ بىرىنە توقتاساق، ساۋەربەري سوڭىمىزدان قۋىپ شىعىپ، كارى تۇمسىعىن سوندا سۇقسا، قولىمىزعا بۇعاۋ سالىپ، ارباسىنا تيەپ قايتا الىپ كەتسە كەرەمەت تاماشا بولار ما ەدى، — دەپ مىسقىلداي سويلەدى ميستەر كلەيپول. — جوق! مەن كەتكەندە قانداي دا بولماسىن تابىلعان ەڭ تار كوشەلەرىنە ءسىڭىپ كەتەم، جولدا كەزدەسكەندەردىڭ ىشىنەن ەڭ جۇپىنى تراكتير تاپپاي جانە توقتامايمىن. مەنىڭ يىعىمدا باسىمنىڭ بارلىعى ءۇشىن ءوزىڭنىڭ باقىتتى جۇلدىزىڭا ءتاۋبا قىل؛ ەگەر مەن قۋلىققا باسىن، وزگە جولمەن كەتپەگەندە، دالا ارقىلى ورالماعاندا، ءسىز، سۋدارىنيا، ەندىگى ءبىر جەتى بويى بەرىك ەسىكتىڭ ار جاعىندا وتىرار ەدىڭىز! وزىڭە دە كەرەگى سول، سەبەبى سەن اقىماقسىڭ!
— سەن سياقتى زەرەك ەمەستىگىمدى ءوزىم دە بىلەمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى شارلوتت، — ءبىراق بار كىنانى ماعان ارتپا جانە مەنى قاماپ قويار ەدى دەمەسەڭشى. مەن ونداي جاعدايعا ۇشىراسام، ارينە، سەنى دە وتىرعىزار ەدى عوي.
— كاسسادان اقشانى العان سەن عوي، سەن ەكەنىڭدى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، — دەدى ميستەر كلەيپول.
— مەن ونى سەن ءۇشىن الدىم عوي، سۇيىكتى نوە، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى شارلوتت.
— ال مەن ونى وزىمە قالدىردىم با؟ — دەپ سۇرادى ميستەر كلەيپول.
— جوق. سەن ماعان سەندىڭ جانە الىپ جۇرۋىمە رۇقسات ەتتىڭ، ويتكەنى، سەن سۇيكىمدى، ءارى تاماشا جىگىتسىڭ، — دەدى دە لەدي ونى يىعىنان قاعىپ، قولتىعىنان ۇستادى.
بۇل شىندىققا جاناساتىن، ءبىراق ميستەر كلەيپولدا سوقىر سەزىممەن ويلانباستان ءوز سەنىمىن جۇرتقا ارتا سالاتىن ادەت جوق ەدى، بۇل جەنتلمەننىڭ وزىندىك تۇلعاسىن بەرە تۇرىپ، ايتا كەتۋ كەرەك، ونىڭ شارلوتتقا سەنگەن سەبەبى ەگەر وزدەرىن ۇستاي قالسا، اقشا ايەلدەن تابىلسىن دەگەندىگى بولاتىن، بۇل وعان ۇرلىققا ەشقانداي قاتىناسى جوق ەكەندىگىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، ءارى ەشقانداي ۋ-شۋسىز تايىپ تۇرۋىنا جاقسى ەدى. ارينە، ءىستىڭ مىناداي بەت الىسىندا ول ءوز ءادىسىن ايەلگە ءتۇسىندىرىپ جاتپادى، ولار بەيبىت تۇردە ءارى قاراي كەتە باردى.
زەردەلى جوسپارىن باسشىلىققا العان ميستەر كلەيپول يزلينگتونداعى «پەرىشتەگە» جەتكەنشە توقتاماستان جۇرە بەردى، وسى ارادا ول جۇرگىنشىلەر توبى مەن كولىكتەردىڭ كوپتىگىنە قاراپ، لوندوننىڭ باستالار تۇسى وسى بولار دەپ ءتۇيدى. جۇرت ەڭ كوپ جۇرەتىن كوشەلەر قايسى، ياعني قايسىسىنان قاشىعىراق ءجۇرۋ كەرەك، سونى شامالاۋعا عانا از-كەم ايالداپ، ول سەنت-دجون-روۋدقا بۇرىلدى دا، ۇزاماي گرەيس-ينن-لەين مەن ءسميتفيلدتىڭ اراسىنداعى ادامنىڭ باسىن اينالدىراتىن، لاس تۇيىق كوشەلەرگە تەرەڭدەي بەردى. لوندوننىڭ تاپ ورتاسىندا تۇرعانمەن قالانىڭ بۇل بولىگى جۇرەك اينىتار، تىم جۇپىنى ەدى دە، قايتادان سالۋعا شەشىم قابىلدانعان.
سوڭىنان شارلوتتى ەرتكەن نوە كلەيپول وسى كوشەلەرمەن كەلە جاتتى، اندا-ساندا قانداي بولماسىن ءبىر تراكتيرسىماقتى كوزبەن شولىپ ءوتۋ ءۇشىن جولعا شىعادى دا سىرت كورىنىسى ادامى كوپ ۇيگە ۇقساسا ءارى قاراي جۇرە بەرەدى. اقىرى ول سىرت ءتۇرى بۇرىن كورگەندەرىنە قاراعاندا الدەقايدا تىم ايانىشتى دا لاس بىرەۋىنىڭ الدىنا توقتاپ، جولدى كەسىپ ءوتىپ، جاناما جولدىڭ قارسى بەتىنەن قاراعىشتاپ، اقىرى ءوزىنىڭ ءتۇندى وسىندا وتكىزبەك نيەتى بارلىعىن حابارلادى.
— تۇيىنشەكتى بەرى اكەل، — دەدى نوە، ونى ايەلدىڭ يىعىنا بەكىتكەن قايىستى اعىتىپ جاتىپ، — وزىڭمەن سويلەسپەسە جاعىڭدى اشپا. بۇل مەكەمە قالاي اتالادى ەكەن... ءۇش... ءۇش نەمەنە؟
— مۇگەدەك— دەدى شارلوتت.
— «ءۇش مۇگەدەك»، — دەپ قايتالادى نوە. — نەسى بار، تاماشا جارناما. العا! مەنەن ءبىر قادام قالما. كەتتىك!
وسىنداي جارلىعىن بەرىپ، ول يىعىمەن شيقىلداعان ەسىكتى يتەرىپ اشىپ، سەرىگىمەن بىرگە ۇيگە كىردى.
سورەگە شىنتاقتاپ، كىر-كىر گازەتتى وقىپ تۇرعان جاس ەۆرەيدەن وزگە بۋفەتتە جان جوق ەكەن. ول نوەگە قاتتى قادالىپ قارادى، ال نوە وعان قادالا قاراعان.
ەگەر نوە پريۋت بالاسىنىڭ كيىمىمەن جۇرسە ەۆرەيدىڭ كوزىن بۇلايشا باقىرايتۋىنا نەگىزى بولار ەدى؛ ءبىراق نوە كۇرتەسى مەن توسىندەگى بەلگىدەن قۇتىلعان بولاتىن، بىلعارى شالبار مەن جۇمىسشىنىڭ قىسقا كويلەگىن كيگەن-دى، بۇلار تراكتيرگە كەلۋشىلەردىڭ نازارىن اۋدارارلىقتاي ەرەكشە نارسەلەر ەمەس ەدى.
— «ءۇش مۇگەدەك» وسى ما؟ — دەپ سۇرادى نوە.
— بۇل مەكەمە سولاي اتالادى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي.
— ءبىز جولدا جولىقتىرعان دەريەۆنيادان كەلە جاتقان ءبىر جەنتلمەن، وسىندا بارۋعا اقىل بەرىپ ەدى، — دەدى نوە، شىنتاعىمەن شارلوتتى ءتۇرتىپ قويىپ، مۇنىسى، بالكىم، توتەنشە قۋلىعىنا ايەلدىڭ نازارىن اۋدارىپ، ءوزىن قۇرمەت تۇتسىن دەگەنى مە، ال مۇمكىن اناۋ تاڭدانعانىن ءبىلدىرىپ قويماسىن دەپ ەسكەرتكەنى بولار. — ءبىزدىڭ وسىندا قونىپ شىققىمىز كەلەدى.
— بۇل تۋراسىندا مەن بىلمەيمىن، — دەدى بارني، ول تراكتيرشىنىڭ كومەكشىسى بولاتىن. — بارىن سۇراپ كەلەيىن.
— بارىن ءبىلىپ كەلگەنشە، ءبىزدى باسقا بولمەگە اپارىپ، توڭازىتىلعان سيىر ەتى مەن سىرا اكەلىپ بەرىڭىزشى، — دەدى نوە.
بارني ايتقانعا كوندى — بۇلاردى ارت جاقتاعى كىشكەنتاي بولمەگە ەرتىپ كەلىپ، الدارىنا سۇراعان تاعامدارىن قويدى، بۇلارىن بولعان سوڭ ول جولاۋشىلارعا وسىندا تۇنەۋىنە بولادى دەگەندى ايتىپ، سۇيكىمدى جۇپتى اۋقاتتانۋعا وڭاشا قالدىرىپ كەتىپ قالدى.
بۇل بولمە بۋفەتتىڭ ارتىندا بىرنەشە باسپالداق تومەن ەدى، سوندىقتان مەكەمەنىڭ كەز كەلگەن ءوزىم دەگەن ادامى ەدەننەن نەبارى بەس فۋتتاي جوعارىداعى تيتتەي تەرەزەنى جاۋىپ تۇرعان پەردەنى سىرعىتىپ، ارتقى بولمەدەگى قوناقتاردى كورىپ قانا قويماي، ءوزىن بايقاپ قالار دەپ ەش قاۋىپتەنبەستەن، (تەرەزە بۇرىشتا، قابىرعا مەن تىگىنەن تۇرعان جۋان بورەنەنىڭ ورتاسىندا ەدى، وسى اراعا باقىلاۋشى ورنالاساتىن) قۇلاعىن قورشاۋعا توسىپ، ولاردىڭ اڭگىمەسىنىڭ جەلىسىن دە جەتكىلىكتى تۇردە ەستي الاتىن. مەكەمە قوجايىنى بەس مينۋتتاي قۇپيا تەرەزەدەن كوزىن ايىرمادى، ال بارني جوعارىدا اتالعان مالىمەتتەردى ايتىپ، ورالعانى دا سول ەدى، بارعا ءوزىنىڭ جاس شاكىرتتەرى جايىندا ءبىلۋ ءۇشىن فەدجين كىردى.
— تسسس... — دەپ سىبىرلادى بارني. — كورشى بولمەدە بوتەن بىرەۋلەر وتىر.
— بوتەن بىرەۋلەر... — دەپ سىبىرلاي قايتالادى شال.
— ءيا، جانە دە كەرەمەت جۇپ، — دەگەندى قوسىپ ايتتى بارني. — سىرتتان كەلگەندەر، ەگەر قاتەلەسپەسەم، ءسىزدىڭ قولايىڭىزعا جاعاتىنداي.
فەدجين بۇل مالىمەتتى زور ىقىلاسپەن تىڭداعانداي كورىندى. تابۋرەتكە شىعىپ الىپ، ول جايىمەن كوزىن اينەككە توستى، ءوز ورنىنان ميستەر كلەيپولدىڭ تاباقتان توڭازىتىلعان سيىر ەتىن قالاي الىپ، ساپتاياقتاعى سىرانى قالاي ىشكەنى جانە جانىندا ءۇنسىز ىشىپ-جەپ وتىرعان شارلوتقا دا الگىلەرىنەن بولار-بولماس سىباعا بەرىپ وتىرعاندىعىن كورۋىنە بولاتىن ەدى.
— ەگە، — دەپ سىبىرلادى فەدجين بارنيگە قاراپ، — مىنا جىگىت ماعان ۇنايدى. ول بىزگە قاجەت بولۋى مۇمكىن.
قىزدى قالاي ۇيرەتۋدى ول ابدەن بىلەدى. تىشقانداي تىقىرىڭىزدى بىلدىرمەڭىز، سۇيىكتىم، ولاردىڭ نە جايىندا سويلەسىپ جاتقانىن ەستۋىمە مۇرسات بەرىڭىز.
بەتىن قايتادان اينەككە جاقىنداتىپ، قورشاۋعا قۇلاعىن توسقان زىميان قارت، سايتانعا جاراساتىن كۋاقى كەيىپپەن مۇقيات قۇلاق ءتۇردى.
— ەندى بىلاي، مەنىڭ جەنتلمەن بولعىم كەلەدى، — دەدى ميستەر كلەيپول، اياعىن سوزا بەرىپ، باسىنان تىڭداۋعا فەدجين ۇلگىرمەي قالعان اڭگىمەسىن جالعاستىرىپ. — قارعىس اتقىر ەسكى تابىتتارمەن اينالىسۋىم جەتەر ەندى، شارلوتت. مەنىڭ جەنتلمەندەرشە ءومىر سۇرگىم كەلەدى، ال سەن ەگەر قالاساڭ، لەدي بولاسىڭ.
— مەنىڭ بولعىم-اق كەلەر ەدى، قىمباتتىم، — دەدى شارلوتت. — ءبىراق كۇن سايىن كاسسا تازالاپ، قاشىپ كەتۋدىڭ ءساتى كەلە بەرە مە؟
— كاسسانى سايتان السىن! — دەدى ميستەر كلەيپول. — كاسسادان باسقا دا تازالايتىن نارسەلەر بار.
— سەنىڭ ويىڭا كەلگەن نە نارسە؟ — دەپ سۇرادى سەرىگى.
— قالتالار، ايەلدەر قولسومكەلەرى، ۇيلەر، پوچتا كۇيمەلەرى، بانكتەر، — دەدى ميستەر كلەيپول سىرانىڭ اسەرىمەن شابىتتانىپ.
— ءبىراق سەن مۇنىڭ ءبارىن ىستەي المايسىڭ عوي، قىمباتتىم، — دەدى شارلوتت.
— مەن مۇنداي نارسەلەر قولىنان كەلەتىندەردىڭ توبىنا قوسىلۋعا تىرىسىپ كورەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە. — ءبىزدىڭ اياعىمىزدان تۇرىپ كەتۋىمىزگە ولاردىڭ جاردەمى تيەدى. سەنىڭ ءوزىڭ دە ەلۋ ايەلگە تاتيسىڭ، ەشۋاقىتتا سەندەي قۋ دا، زىميان جاندى كورگەن ەمەسپىن.
— اح، قۇدايىم-اي، سەنەن مۇنى ەستۋ قانداي جاعىمدى ەدى! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى شارلوتت انانىڭ دورەكى جۇزىنەن ءسۇيىپ الىپ.
— ال، جارايدى، شەكتەن شىعا ەركەلەۋدىڭ قاجەتى جوق، ايتپەسە مەن اشۋلانامىن! — دەپ پاڭدانا سويلەدى نوە ايەلدى وزىنەن اۋلاقتاتا بەرىپ. — مەن الدەبىر توپتىڭ باسشىسى بولعىم كەلەدى، ۋىسىمنان ەشكىمدى شىعارماي، ەشقايسىسىنا بىلدىرمەي ءبارىنىڭ سىرتىنان جانسىزدىق جاساسام دەيمىن. ەگەر تۇسەر پايداسى جاقسى بولسا، بۇل قولىمنان كەلەر ەدى. سونداي تەكتىڭ قانداي دا بولماسىن ءبىر جەنتلمەندەرىمەن بايلانىس جاساي قالساق، مەن سەندەگى جيىرما فۋنتتىق بيلەتتى اقىسىنا بەرىپ-اق جىبەرەر ەم، ونىڭ ۇستىنە ءوزىمىز دە ودان قالاي قۇتىلارىمىزدى بىلمەي ءجۇرمىز عوي.
وسىنداي تىلەگىن بىلدىرگەن ميستەر كلەيپول ۇلى دانىشپاننىڭ كەيپىمەن ساپتاياققا ءۇڭىلدى، ىشىندەگىسىن جاقسىلاپ شايقاپ قويىپ، سىرادان ءبىر جۇتتى، شاماسى، جان سارايىن جاقسى اشسا كەرەك. ول تاعى ءبىر جۇتسام با دەپ ىڭعايلانا بەرىپ ەدى، كەنەتتەن ەسىك شالقاسىنان اشىلىپ، بەيتانىس بىرەۋدىڭ بولمەگە كىرىپ كەلۋى كەدەرگى جاسادى.
بەيتانىس ميستەر فەدجين بولاتىن. ءوزى تىم سىپايى كورىندى، جاقىنداي بەرە ءيىلىپ قويدى دا تاياۋ اراداعى ستولعا وتىرا بەرىپ، ىرجيىپ تۇرعان بارنيگە ىشەتىن بىردەڭە بەرۋگە بۇيىردى.
— قايىرلى كەش، سەر، ءبىراق جىلدىڭ بۇل ۋاقىتىندا سۋىق بوپ تۇر عوي، — دەدى فەدجين قولىن ۋقالاپ. — بايقاۋىمشا، سىرت جاقتان بولارسىز، سەر؟
— قايدان ءبىلىپ قويدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى نوە كلەيپول.
— ءبىزدىڭ لوندوندا مۇنداي شاڭ جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين، نوەنىڭ باشماعىن، ودان كەيىن ونىڭ سەرىگىنىڭ باشماعىن، اقىرى ەكى تۇيىنشەكتى نۇسقاپ.
— ءسىز اڭعارعىش ادامسىز، — دەدى نوە. — حا-حا!.. سەن تەك تىڭداپ كور، شارلوتت!
— Ex، قىمباتتىم، بۇل قالادا اڭعارعىش بولۋعا تۋرا كەلەدى عوي، — دەدى ەۆرەي داۋسىن سىبىرعا كوشىرىپ.
— نە شىندىق بولسا، سول شىندىق.
فەدجين ءسوزىن سۇق ساۋساعىمەن تاناۋىن شەرتىپ قۋاتتاپ قويدى، بۇل قيمىلدى نوە دە ىستەگىسى كەلىپ ارەكەتتەنىپ كورىپ ەدى، كوڭىلدەگىدەي شىقپادى، سەبەبى، مۇنىڭ تاناۋى تىم كىشكەنتاي بولىپ شىقتى. دەگەنمەن فەدجين بۇل ارەكەتتى ءوز پىكىرىمەن تولىق كەلىسكەندىك دەپ ساناپ، قايتادان پايدا بولعان بارني اكەلگەن شاراپپەن دوستىق كوڭىلدەن سىيلاي باستاعان.
— عاجاپ نارسە! —دەدى ميستەر كلەيپول، تامسانىپ قويىپ.
— سۇيىكتىم، — دەدى فەدجين،ەگەر ۇدايى ىشسەڭ كاسسانى نەمەسە قالتانى، نەمەسە ايەل قولسومكەسىن، نەمەسە ءۇيدى، نەمەسە پوچتا كۇيمەسىن، نەمەسە بانكتى تازالاۋعا تۋرا كەلەدى.
ءوز سوزىنەن ءۇزىندى ەستىگەن ميستەر كلەيپول ورىندىق ارقالىعىنا شالقايا كەتىپ، شوشىنعان جۇزبەن كوزىن ەۆرەيدەن شارلوتقا اۋداردى.
— ماعان نازار اۋدارماي-اق قويىڭىز، قىمباتتىم، — دەدى فەدجين ءوز ورىندىعىن جىلجىتا بەرىپ. — حا-حا! ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدى تەك مەنىڭ ەستىگەنىم قانداي جاقسى بولدى. Meن بولعانىم وتە دۇرىس بولدى.
— ونى العان مەن ەمەسپىن، — دەپ تۇتىعا سويلەدى نوە، اياعىن تاۋەلسىز جەنتلمەندەر سياقتى بۇرىنعىداي سوزىپ جىبەرمەي، ستولدىڭ استىنان دەرەۋ جيىن الدى، — ءبارىن ىستەگەن مىناۋ... ولار سەندە عوي، شارلوتت، وزىڭدە ەكەنىن سەن بىلەسىڭ عوي؟
— ونى كىم ىستەگەنىن جانە كىمدە ەكەندىگىنىڭ ەشقانداي ماڭىزى جوق،— دەدى فەدجين، دەگەنمەن قىزعا جانە ەكى تۇيىنشەككە جىرتقىشتىق كوزىن تاستاپ قويىپ. — مەن ءوزىم دە وسىلاي كاسىپ ەتەم، سوندىقتان دا ءسىز ماعان ۇنايسىز.
— نەمەن كاسىپ ەتەسىز؟ — دەدى ميستەر كلەيپول، ءسال-پال وزىنە-وزى كەلىپ.
— وسىنداي ىستەرمەن، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين. — وسى ءۇيدىڭ تۇرعىندارى دا سونىمەن اينالىسادى. ءسىز تۋرا قاجەتتى جەرگە تاپ كەلدىڭىز، بۇل ارادا ءسىز تولىق ءقاۋىپسىز جاعدايداسىز. بۇكىل قالادا «مۇگەدەكتەردەن» ءقاۋىپسىز جەر جوق، دەگەنمەن بۇل ماعان بايلانىستى. ال مەنىڭ سىزگە جانە جاس ايەلگە كوڭىلىم اۋدى. سوندىقتان دا سىزدەرمەن سويلەسىپ كەتتىم، جاندارىڭىز جايباراقات بولسىن.
مۇمكىن، وسى مالىمدەمەدەن كەيىن نوە كلەيپولدىڭ كوڭىلى ورنىنا تۇسكەن دە شىعار، ءبىراق بۇل ءسوز ونىڭ دەنەسىنە دارىعان جوق، ول قيپاقتاپ قۇرىسىپ، نە ءتۇرلى كەلەڭسىز كۇيگە ءتۇستى، ءوزىنىڭ جاڭا دوسىنا شوشىنا، كۇدىكتەنە قارادى.
— مەن سىزگە تاعى بىردەڭە ايتايىن، — دەدى فەدجين، قىزعا باسىن يزەپ، بويىنا جىگەر بەرەرلىكتەي بىردەڭەلەردى مىڭگىرلەگەننەن كەيىن، — ءسىزدىڭ تىلەگىڭىزدى ورىنداپ، دۇرىس جولعا تۇسىرە الاتىن مەنىڭ ءبىر تانىسىم بار، سودان سوڭ وزىڭىزگە لايىقتى دەگەن ءىستى تاڭداپ الاسىز دا، باسقاسىن دا ۇيرەنە باستايسىز.
— ءسىز راسىندا شىن ايتىپ تۇرعان سياقتىسىز! — دەدى نوە.
— باسقاشا سويلەسكەندە ماعان قانداي قايدا بار؟ — دەپ يىعىن قۋشيتا سويلەدى فەدجين. — بىلەسىز بە، مەن باسقا بولمەدە سىزگە بىرەر ءسوز ايتسام با دەپ ەم.
— نەسىنە ورنىمىزدان تۇرىپ، اۋرەلەنىن جاتپاقپىز! — دەپ قارسىلىق ەتتى نوە، بىرتە-بىرتە اياعىن قايتادان سوزا بەرىپ. — مىناۋ ازىرگە زاتتاردى جوعارىعا اپارا بەرسىن... شارلوتت، تۇيىنشەكتەرمەن اينالىس!
اسقان پاڭدىقپەن بەرىلگەن بۇل بۇيرىق ەشقانداي قارسىلىقسىز ورىندالدى، شارلوتت جۇكپەن كەتە باردى دا، ەسىكتەن ۇستاپ تۇرعان نوە ايەلدىڭ سوڭىنان قارادى.
— مەن ونى جامان سۇيرەلەگەم جوق، سولاي ما؟ — دەپ سۇرادى ول ءوز ورنىنا كەلگەن سوڭ تاعى اڭدى قولعا ۇيرەتكەن ادامنىڭ داۋسىمەن.
— وتە جاقسى، — دەدى فەدجين، ونى يىعىنان قاعىپ. — ءسىز دانىشپانسىز، قىمباتتىم.
— نەسى بار، ەگەر ولاي بولماعاندا مەن بۇل ارادا وتىرماس تا ەدىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە. — دەگەنمەن ەگەر ءسىز بوگەلە بەرسەڭىز، ول قايتا ورالادى.
— ءسويتىپ ءسىز، بۇل تۋراسىندا قالاي ويلايسىز؟ — دەپ سۇرادى فەدجين. — ەگەر مەنىڭ تانىسىم سىزگە ۇناسا، نەگە سىزگە ونىمەن سەرىكتەس بولماسقا؟
— ال ونىڭ شارۋاسى جاقسى ما؟ ەڭ ماڭىزدىسى وسى عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە، ءبىر كوزىن قىسىپ قويىپ.
— قاتىپ تۇر! — كوپ ادام جالدايدى. وسى ماماندىقتىڭ تاڭداۋلى ادامدارى سونىمەن بىرگە.
— ناعىز قالالىقتار ما؟ — دەپ سۇرادى ميستەر كلەيپول.
— شەتتەن كەلگەن بىرەۋى جوق. ەگەر ول ءقازىر كومەكشىگە مۇقتاج بولماعاندا، ءتىپتى مەنىڭ ۇسىنىسىمنىڭ وزىمەن ءسىزدى الا قويماس ەدى-اۋ دەپ ويلايمىن.
— وعان بىردەڭە بەرۋ كەرەك قوي، — دەپ سۇرادى نوە. شالبارىنىڭ قالتاسىن قاعىپ قويىپ.
— ونسىز بولمايدى عوي، — دەدى فەدجين كەسىپ سويلەپ.
— ءبىراق جيىرما فۋنت دەگەن اجەپتاۋىر اقشا عوي.
— جوق، ەگەر مۇنىڭ ءوزى ءسىز قۇتىلا الماي جۇرگەن بانكنوت بولسا، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى فەدجين. — نومەرى مەن جىلى جازىلعان بولار دەيمىن؟ كورىپ تۇرعان بولارسىز؛ بۇل بانكنوتتان ول دا پالەندەي ەشتەڭە تۇسىرمەيدى. شەكارادان ءارى وتكىزىپ جىبەرۋگە تۋرا كەلەدى، سەبەبى ول مۇنى رىنوكتا جوعارى باعامەن وتكىزە المايدى.
— مەن ونى قاشان كورە الام؟ — دەپ سەنىمسىزدەۋ سۇرادى نوە.
— ەرتەڭ تاڭەرتەڭ.
— قاي جەردە؟
— وسى ارادا.
— گم، — دەدى نوە. — جالاقى قالاي؟
— جەنتلمەنشە تۇراسىز، ستول مەن پاتەر، تەمەكى مەن ىشىمدىك دەگەن كەڭىردەكتەن، ءوز تابىسىڭىزدىڭ، جاس ايەلدىڭ تابىسىنىڭ جارتىسى وزدەرىڭدىكى، — دەپ جاۋاپ بەردى فەدجين.
ءوز بيلىگى تولىعىنان وزىندە بولعاندا اشكوزدىگىنە باعا جوق نوە كلەيپولدىڭ ءتىپتى مۇنداي تاماشا شارتقا دا كەلىسە قويۋى ەكىتالاي ەدى، ءبىراق ول ەگەر باس تارتا قالسا، جاڭا تانىسى بىردەن مۇنى زاڭ قولىنا ۇستاپ بەرۋى مۇمكىن-اۋ دەپ (بۇدان دا قيىن جاعدايلار بولعان)، ول بىرتە-بىرتە جۇمساردى دا، وزىنە مۇنىڭ قول ەكەندىگىن ايتتى.
— ءبىراق، بىلەسىز بە؟ — دەگەندى ايتتى نوە، — ايەلىم اۋىر جۇمىستى اتقارا الاتىن بولعاندىقتان، مەنىڭ جەڭىلدەۋ بىردەڭە ىستەگىم كەلەر ەدى.
— قانداي دا بولماساڭ كىشىرەك، جانعا جايلى جۇمىستى ما؟ — دەدى فەدجين.
— ءدال ايتاسىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە. — ءسىز قالاي ويلايسىز، ماعان نە لايىق بولار ەدى؟ ايتالىق، تىم قاتتى تىرىسۋشىلىقتى تالاپ ەتپەيتىن، ءارى تىم ءقاۋىپتى ەمەسىنەن بولسا. وسىنداي بىردەڭە كەرەك.
— مەن ءسىزدىڭ بىرەۋدىڭ سىرتىنان جانسىزدىق جاساسام دەگەنىڭىزدى ەستىپ قالىپ ەدىم، قىمباتتىم، — دەدى فەدجين. — مەنىڭ تانىسىم وسىنداي ءىس قولىنان كەلەتىن بىرەۋگە ءزارۋ بولىپ وتىر.
— ءيا، مەنىڭ سولاي دەگەنىم راس، جانە مۇنىمەن اينالىسىپ كورۋدەن دە قاشپايمىن، — دەدى نوە، جايمەن سويلەپ، — ءبىراق بىلەسىز بە، بۇل جۇمىس ءوزىن-وزى اقتامايدى.
— راس، — دەدى ەۆرەي ويلانىپ، الدە ويلانعان سياقتى كولگىرسىپ. — جوق بۇل كەلمەيدى.
— ءسويتىپ، ءسىز نە ايتاسىز؟ — دەدى نوە اناعان جىگەرلەنە قاراعىشتاپ. — الاساپىران ايقاي-شۋدى پايدالانىپ جىمقىرعان دا جاقسى بولار ەدى، ءىس تە قوماقتى، تاۋەكەل دە ءوزىن اقتارلىقتاي.
— قارت لەديلەر جونىندە ءسىز نە دەر ەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى فەدجين. — قولدارىنان سومكەلەرى مەن تۇيىنشەكتەرىن جۇلىپ الىپ، بۇرىش اينالا قاشقاندا دا تابىسىڭىز مول بولادى.
— ءبىراق ولار توبە قۇيقانى شىمىرلاتا شىڭعىرىپ، كەيدە تىرناپ تا الاتىنى بار، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى نوە، باسىن شايقاپ. — بۇل ماعان قول بولادى دەپ ويلامايمىن. قانداي دا بولماسىن بۇدان باسقا شارۋا تابىلماس پا ەكەن؟
— توقتاي تۇرىڭىز، — دەدى فەدجين، قولىن مۇنىڭ تىزەسىنە سالىپ. — بالاپانداردى جەر سوقتىرۋ.
— مۇنىڭ ءمانىسى قالاي؟ — دەپ اۋەستەندى ميستەر كلەيپول.
— بالاپاندار دەگەن، قىمباتتىم، — دەدى فەدجين، — شەشەلەرى التىنەنستىكتەر مەن شيللينگتەر بەرىپ ساۋدا ىستەۋگە جىبەرەتىن كىشكەنتاي بالالار. ال جەر سوقتىرۋ دەگەن — ياعني ولاردىڭ اقشالارىن سىپىرىپ الۋ... ولار اقشالارىن ۋىستارىندا ءاردايىم ءازىر ۇستايدى... سونان تروتۋاردىڭ جيەگىندەگى سۋ توقتاعان شۇعاناققا يتەرىپ جىبەرۋ... الدەبىر بالا قۇلاپ ءبىر جەرىن اۋىرتىپ العاننان وزگە ەشتەڭە بولماعانداي جونىڭە تايىپ وتىرۋ عوي. حا-حا-حا!
— حا-حا! — دەپ دۇڭكىلدەدى ميستەر كلەيپول شاتتانعاننان اياعىن سەلكىلدەتىپ. — قۇداي بىلەدى، مىناۋ ماعان كەرەمەت ەكەن!
— البەتتە، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين، — جانە دە ءسىز وزىڭىزگە كەمدەن-تاۋىنان، بەتل-بريدجدەن، وعان كورشىلەس جەرلەردەن ورىن سايلاپ الۋىڭىزعا بولادى، سول جەرلەردە ولاردى ونى-مۇنىعا ۇنەمى جىبەرىپ جاتادى، كۇننىڭ قاي ساعاتىندا بولماسىن قانشاعا كوڭىلىڭىز كەتسە سونشا بالاپاندى سوعىپ الاسىز. حا-حا-حا!
وسى سوزدەرمەن ميستەر فەدجين ميستەر كلەيپولدى بۇيىردەن ءتۇرتىپ قالدى دا ەكەۋى ۇزاققا سوزىلعان كۇلكىدەن ىشەك-سىلەلەرى قاتىپ قالىستى.
— ءسويتىپ، بارلىعى دا ويداعىداي، — دەدى نوە، بولمەگە شارلوتت قايتا ورالعاندا سويلەۋگە ءالى كەلىپ قالىپ ەدى. — ەرتەڭ قاي ساعاتتا؟
— ساعات ونعا قالايسىز؟ — دەپ سۇرادى فەدجين، ميستەر كلەيپول كەلىسكەندەي باسىن يزەگەن سوڭ. — سۇيىكتى دوسىما ءسىزدى كىم دەپ تانىستىرسام ەكەن؟ — دەگەن.
— ميستەر بولتەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە، بۇل ساۋالعا الدىن-الا ازىرلەنگەن، — ميستەر موريس بولتەر. ال مىناۋ ميسسيس بولتەر.
— ءسىزدىڭ قىزمەتىڭىزگە ءازىرمىن، ميسسيس بولتەر، — دەدى فەدجين سايقالدىق ىزەتپەن يىلە بەرىپ. — تاياۋ ۋاقىتتا سىزبەن جاقىنىراق تانىسارمىن دەپ ۇمىتتەنەمىن.
— جەنتلمەننىڭ نە دەگەنىن سەن ەستىپ تۇرمىسىڭ، شارلوتت، — دەپ كۇركىرەدى ميستەر كلەيپول.
— ءيا، قىمباتتى نوە، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس بولتەر، قولىن سوزا بەرىپ.
— بۇل مەنى ەركەلەتىپ نوە دەپ اتايدى، — دەدى ميستەر موريس بولتەر، بۇرىنعى كلەيپول فەدجينگە. — تۇسىنەمىسىز؟
— ءيا، تۇسىنەمىن، تاماشا تۇسىنەمىن، — دەدى فەدجين، بۇل جولى شىنىن ايتىپ، — قايىرلى ءتۇن!
ۇزاق قوشتاسۋدان جانە ءماندى تىلەكتەردەن كەيىن ميستەر فەدجين ءوز جولىمەن كەتتى. نوە كلەيپول سۇيكىمدى جۇبايىنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ، بارشا تاكاپپارلىقپەن ءوز ارتىقشىلىعىن سەزىنگەن پىشىنمەن كۇشتى جىنىستىڭ وكىلىنە عانا ءتان ەمەس، سونىمەن قاتار لوندون مەن ونىڭ توڭىرەگىندەگى بالاپانداردى جەر سوقتىراتىن ارنايى قىزمەتكە تاعايىندالۋ قۇرمەتىنە يە بولعان جەنتلمەن رەتىندە دە وعان جاسالعان كەلىسىم جايىندا اڭگىمەلەي باستادى.
XLIII تاراۋ
ەپتى سۋايتتى قالاي قىرسىق شالعانىن اڭگىمەلەيدى
— ءسويتىپ، ءسىزدىڭ دوسىڭىز، ءوزىڭىز بولىپ شىقتىڭىز با؟ — دەپ سۇرادى ميستەر كلەيپول، نەمەسە بولتەر، بۇلار جاساعان شارتقا سايكەس فەدجيننىڭ ۇيىنە مەكەن تەپكەن سوڭ. — قۇداي بىلەدى، بۇل وي مەنىڭ باسىما كەشە كەلگەن ەدى.
— ءاربىر ادام وزىنە دوس، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين ۇرلانا جىميىپ. — مۇنداي جاقسى دوستى ول ەش جەردەن تاپپايدى.
— باسقاشا دا بولۋى مۇمكىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى موريس بولتەر كوپتى كورگەن كىسىشە. — كەيبىرەۋ ەشكىمگە دە جاۋ ەمەس، تەك وزىنە ءوزى جاۋ.
— بۇعان سەنبەڭىز، — دەدى فەدجين. — ەگەر ادام وزىنە ءوزى جاۋ بولسا، تەك سول سەبەپتى، ول وزىنە تىم دوس دەگەن ءسوز، ءتىپتى دە وزىنەن باسقا وزگەنىڭ قامىن جەگەندىكتەن ەمەس. ساندىراق! ساندىراق! ومىردە بۇلاي بولمايدى.
— ال ەگەر بولسا، بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، — دەدى ميستەر بولتەر.
— البەتتە سولاي. ارباۋشىلاردىڭ ءبىرى قاسيەتتى سان ءۇش دەسە، ەندى بىرەۋلەرى جەتى دەيدى. ونىسى دا، مۇنىسى ەمەس قىمباتتىم، اناسى دا، مىناسى دا ەمەس. ول سان — ءبىر.
— حا-حا! — دەپ قارق-قارق كۇلدى ميستەر بولتەر. — ءارقاشاندا ءبىر.
— بىزدەردىكى ءتارىزدى كىشكەنتاي قاۋىمدا، قىمباتتىم، — دەدى فەدجين، ءوز بايلامىن ءتۇسىندىرۋدى قاجەت دەپ تاۋىپ، — بىزدەگى ورتاق سان — ءبىر؛ باسقاشا ايتقاندا، ءسىز مەنى دە، سونداي-اق ءبىزدىڭ جاس جىگىتتەردى دە سولاي ساناماي ءوزىڭىزدى ءبىرىنشى نومەرلى دەي المايسىز.
— اح، سايتان! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ميستەر بولتەر.
— بايقايسىز با، — دەپ ءسوزىن جالعادى فەدجين الگى ءسوزدى ەستىمەگەنسىپ، — ءبىزدىڭ ءبارىمىز ورتاق مۇددەمەن بايلانىستىمىز، باسقاشا بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. مىنەكي، مىسال ءۇشىن، ءسىزدىڭ ماقسات، — ءبىرىنشى نومەردىڭ، ياعني ءوزىڭىزدىڭ قامىڭىزدى ويلاۋ.
— ارينە، — دەپ قوستادى ميستەر بولتەر. — بۇل حاقىندا سىزدىكى ءجون.
— وتە جاقسى. ءسىز نومەر ءبىرىنشى ءوزىڭىزدىڭ قامىڭىزدى نومەر ءبىرىنشى مەنىڭ قامىمدى دا قاراستىرماي ويلاۋعا حاقىڭىز جوق.
— ءسىزدىڭ ەكىنشى نومەر دەگىڭىز كەلگەن بولار، — دەدى وزىمشىلدىك قاسيەتى كۇشتى دامىعان ميستەر بولتەر.
— جوق، ولاي ەمەس، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى فەدجين. — مەنىڭ ءسىز ءۇشىن ءوزىڭىز قانشا بولساڭىز، سونشالىقتى ماڭىزىم بار...
— تىڭداڭىزشى، — دەي ءسوزىن ءبولدى ميستەر بولتەر، — ءسىز تاماشا ادامسىز، ماعان دا قاتتى ۇنايسىز، ءبىراق ماسەلە وسىعان دەيىن جەتەرلىكتەي ءبىز شىنايى دوستاسىپ كەتكەنىمىز جوق قوي.
— ءسىز تەك ويلاپ كورىڭىز، — دەدى فەدجين يىعىن دومدان، قولىن سوزىپ. — تەك اقىلعا ساپ كورىڭىزشى. ءسىز عوي،تاماشا ءىس جاسادىڭىز، سول ءۇشىن ءسىزدى جاقسى كورەم، ءبىراق ونىڭ ەسەسىنە ەندى سىزگە بايلاۋى وڭاي دا، شەشۋى قيىن گالستۋك قاتەرى ءتونىپ تۇر، — قاراپايىم اعىلشىن تىلىمەن ايتقاندا — تۇزاق.
ميستەر بولتەر قولىن مويىن ورامالىنا اپارىپ، ونىڭ قاتتى بايلانعانىن سەزىنگەندەي، كەلىسىمىن سوزبەن ەمەس، ۇنىمەن بىلدىرگىسى كەلگەندەي بىردەڭە دەپ مىڭگىرلەدى.
— دار اعاشى، — دەپ ءسوزىن جالعادى فەدجين، — دار اعاشى، قىمباتتىم، وتە قىسقا دا، وتە شۇعىل بۇرىلىستى كورسەتەتىن كەڭ دە ۇلكەن جولداعى تالاي جايساڭداردىڭ مانسابىن قۇردىمعا باتىرعان جول جيەگىندەگى جەكسۇرىن باعانا. تۋرا سوقپاقتان اۋىتقىماي، ودان اۋلاعىراق ءجۇرۋ — مىنە، ءسىزدىڭ ماقساتىڭىز نومەر ءبىرىنشى.
— ارينە، بۇل دۇرىس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بولتەر. — ءبىراق ءسىز مۇنداي نارسەلەردى نەسىن ايتاسىز؟
— تەك مەنىڭ سوزدەرىمنىڭ توركىنىنە ءتۇسىنۋ ءۇشىن، — دەدى ەۆرەي يىعىن قۋشيتىپ. — بۇعان جەتۋ ءۇشىن ءسىز ماعان سۇيەنەسىز. جايماشۋاق كىشكەنتاي شارۋاممەن اينالىسۋ ءۇشىن مەن سىزگە سۇيەنەمىن. بىرەۋى سىزگە ءبىرىنشى نومەر، ەكىنشىسى مەن ءۇشىن ءبىرىنشى نومەر. ءسىز ءوزىڭىزدىڭ ءبىرىنشى نومەرىڭىزدى باعالاعان سايىن، مەنىڭ دە قامىمدى جەي تۇسەسىز؛ مىنەكي، ءبىز اقىرى مەنىڭ العاشقى ايتقانىما قايتىپ ورالدىق؛ ءبىرىنشى نومەرگە دەگەن ءىلتيپات ءبارىمىزدى بىرگە بايلانىستىرىپ تۇرادى. وسىلاي بولۋعا ءتيىستى، ايتپەسە بۇكىل توبىمىز ىدىراپ جۇرە بەرەدى.
— بۇل شىندىق، — دەپ ويلانا ءتىل قاتتى ميستەر بولتەر. — Ox، ەپتىسىز-اۋ ءسىز كارى شوڭگە!
ميستەر فەدجين بۇل ماقتاۋدىڭ جاي ماداقتاۋ ەمەس، جاڭا كەلگەنگە ءوزىنىڭ دانىشپاندىق قۋلىعى تۋراسىندا قاتتى اسەر ەتكەنىنە قۋانا وتىرىپ كوزى جەتتى، مۇنداي تۇسىنىكتى ساناعا ءسىڭىرۋ اسا ماڭىزدى ءىس ەدى. قاجەتتى دە پايدالى اسەردى ودان ءارى كۇشەيتۋ ءۇشىن ول نوەنى ءوز ارەكەتىنىڭ اۋماعىمەن تولىعىنان تانىستىردى، قيىندىقتى وتىرىگىمەن ارالاستىرا سونشالىق شەبەرلىكپەن اڭگىمەلەگەنى سونشا، ميستەر بولتەردىڭ بۇعان دەگەن قۇرمەتى كوز الدىندا ءوسىپ، الدەبىر يگىلىكتى قورقىنىشقا ۇلاستى، فەدجيننىڭ كۇتكەنى دە وسى ەدى.
— ءبىز بىر-بىرىمىزگە كورسەتەتىن ءوزارا سەنىم اۋىر جاعدايلاردا مەنى جۇباتادى، — دەدى فەدجين. — كەشە تاڭەرتەڭ مەن ءوزىمنىڭ تاماشا كومەكشىمنەن ايرىلىپ قالدىم.
— ءسىز ول ءولىپ قالدى دەگىڭىز كەلىپ تۇر ما؟ — دەپ داۋىستادى ميستەر بولتەر.
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين، — ءىس ونداي جامان ەمەس. سونشالىق جامان ەمەس.
— وندا، شاماسى، ونى...
— شاقىرىپ اكەتتى، — دەپ اۋزىنا ءسوز سالدى فەدجين. — ءيا، ونى شاقىرىپ اكەتتى.
— وتە ماڭىزدى ىسپەن بە؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بولتەر.
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر فەدجين، — پالەندەي ەمەس. ونى قالتا تازالاپ ءجۇر دەپ ايىپتايدى، كۇمىس تەمەكى ساۋىت تاۋىپ الىپتى — ول وزىنىكى بولاتىن، قىمباتتىم، وزىنىكى ەدى، ويتكەنى، ول تەمەكى يىسكەۋدى جاقسى كورەتىن. ونى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساۋىتتىڭ يەسىن بىلەدى دەپ تۇتقىندا ۇستادى. اح، ول ەلۋ تەمەكى ساۋىتقا تاتيتىن ەدى-اۋ، مەن ونىڭ قۇنىن دا تولەر ەم، تەك ونى بوساتىپ السام. ءسىزدىڭ سۋايتتى ءبىلۋىڭىز-اق كەرەك ەدى، قىمباتتىم، ءبىلۋىڭىز كەرەك ەدى.
— دەگەنمەن، مەن ونىمەن تانىسارمىن، دەپ ويلايمىن، سىزدىڭشە قالاي؟ — دەدى ميستەر بولتەر.
— ءشۇبالانام، — دەپ كۇرسىنە ءتىل قاتتى فەدجين. — ەگەر ولار تاعى ءبىر جاڭا ايعاقتار تاپپاسا، وعان قىسقا مەرزىم بەرەدى، ءسويتىپ ول ءبىر جارىم ايداي ۋاقىتتان سوڭ بىزگە قايتا ورالادى، ەگەر ايعاقتار تابا قالسا ماسەلە تىعىندالىپ قالادى. ونىڭ قانداي اقىلدى جىگىت ەكەنى ولارعا بەلگىلى. ول ءومىر بويىنا كەتپەك. ولار سۋايتتى از دا، كوپ تە ەمەس ءومىر بويىنا جىبەرەدى.
— تىعىنداۋ مەن ءومىربويىنا دەگەنىڭىزدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بولتەر. — مەنىمەن مۇنداي تىلدە سويلەسۋدەن قانداي پايدا بار؟ نەگە ءسىز مەن تۇسىنەرلىكتەي ەتىپ ايتپايسىز؟
فەدجين وسى قۇپيا بەينەلى ۇعىمدى قاراپايىم تىلگە اۋدارعىسى كەلىپ ەدى، تۇسىنىك العان سوڭ ميستەر بولتەر بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى ومىرلىك كاتورعا ەكەندىگىن بىلەر ەدى، ءبىراق اڭگىمە وسى ارادا ءجاسوسپىرىم بەيتستىڭ كەلۋىمەن ءۇزىلىپ كەتتى، انانىڭ قولدارى قالتاسىندا، جارتىلاي سايقىمازاقتىق مۇڭى بار ءتۇسى بۇزىلىپ كەتكەن.
— ءبارى دە ءبىتتى، فەدجين، — دەدى چارلي جاڭا جولداسى ەكەۋى بىر-بىرىمەن تانىسقاننان كەيىن.
— بۇل نە دەگەنىڭ؟
— ولار تەمەكى ساۋىتتىڭ يەسىن ىزدەستىرىپ، تاۋىپ الىپتى. ونىمەن بەتتەستىرۋگە تاعى ەكى-ۇش ادام كەلەدى، ءسويتىپ سۋايتقا ساپارعا اتتانۋعا تۋرا كەلەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ءجاسوسپىرىم بەيتس. — ماعان، فەدجين، ول ساپارعا اتتانار الدىندا كىرىپ شىعۋ ءۇشىن قارالى كيىم مەن شلياپاما لەنتا كەرەك. ويلاپ كورىڭىز، دجەك داۋكينس — سايىپقىران دجەك — سۋايت — ەپتى سۋايت باعاسى ەكى جارىم پەنس تۇراتىن قاراپايىم تەمەكى ساۋىت ءۇشىن جات ولكەگە ساپار شەكپەك. مەن ءارقاشاندا ەگەر ول مۇندايعا ۇشىراي قالسا، شىنجىر باۋلى التىن ساعاتقا بولا كەتەتىن شىعار دەپ ويلايتىنمىن. وح، ەشبىر سىي-قۇرمەتسىز قاراپايىم ۇرى ەسەبىندە كەتكەنشە، ول الدەبىر داۋلەتتى قارتتىڭ بار قۇندى زاتىن سىپىرىپ الىپ جەنتلمەنشە كەتسە عوي.
ءوزىنىڭ باقىتسىز دوسىنا وسىلايشا ايانىش بىلدىرگەن ءجاسوسپىرىم بەيتس مۇڭدى دا كوڭىلسىز كەيىپپەن جاقىن تۇرعان ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
— سەن نە دەپ وتتاپ تۇرسىڭ؟ — دەپ ايقايلادى فەدجين شاكىرتىنە اشۋلى كوز تاستاپ. — سەندەردىڭ بارىڭنەن دە ول جوعارى تۇرعان جوق پا ەدى؟ سەندەردىڭ ارالارىڭدا ونىمەن بوي تەڭەستىرە الاتىن، نەمەن بولسىن شەندەسە الار بىرەۋىڭ بار ما ەدى؟
— ءبىرىمىز دە جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ءجاسوسپىرىم بەيتس كۇيىنىشتەن داۋسى قارلىعىپ. — بىرەۋىمىز دە.
— وندا نەنى مىجىپ تۇرسىڭ؟ — دەپ اشۋلانا سۇرادى فەدجين. — نەگە قىڭقىلداپ تۇرسىڭ دەيمىن؟
— مۇنىڭ ءبارى پروتوكولعا ەنبەيتىندىگىنە، — دەدى چارلي وزەگىن ورتەپ، ورەكپىتكەن وكىنىش قۇرمەتتى دوسىنا قارسى سويلەۋگە تۇرتپەكتەپ، — مۇنىڭ ءبارى ايىپتاۋ اكتىسىندە كورسەتىلمەيتىندىگىنە، ەشكىم ەشۋاقىتتا ونىڭ كىم بولعاندىعىن بىلمەي كەتەتىندىگىنە وكىنەمىن. نيۋگەت انىقتاماسىنان ول قانداي ورىن الماق؟ مۇمكىن تىپتەن وندا كىرمەي قالۋى دا. و، قۇدايىم-اي، قانداي اۋىر سوققى!
— حا-حا! — دەپ ايقايلادى فەدجين، وڭ قولىن ميستەر بولتەرگە سوزا بەرىپ، قويانشىق اۋرۋى بارداي ءوز كۇلكىسىنەن ءوزى قالش-قالش ەتىپ:— بۇلاردىڭ ءوز ماماندىعىنا دەگەن ماقتانىشىن بايقايسىڭ با، قىمباتتىم. كەرەمەت ەمەس پە بۇل؟
ميستەر بولتەر ماقۇلداپ باسىن يزەدى، چارلي بەيتستىڭ مۇڭدى كەلبەتىنە ايىزى قانعانىن جاسىرماستان بىرنەشە سەكۋندتتاي كوز ايىرماستان قاراعان فەدجين جاس جەنتلمەنگە جاقىنداپ كەلىپ، ونى يىعىنان قاقتى.
— جەتەر، چارلي، — دەپ جۇباتا سويلەدى فەدجين، — بۇل بەلگىلى بولادى، مىندەتتى تۇردە بەلگىلى بولادى. ونىڭ قانداي زەرەك جىگىت بولعاندىعىن بارلىعى دا بىلەتىن بولادى، ونى ءوزى-اق كورسەتەدى، ءوزىنىڭ ەسكى دوستارى مەن ۇستازدارىن ۇياتقا قالدىرمايدى. ونىڭ قانداي جاس ەكەنىن ەسىڭە ال. مۇنداي جاسىڭدا تىعىندالىپ قالۋ قاندايلىق قۇرمەت دەسەڭشى، چارلي!
— شىندىعىندا، بۇل قۇرمەت قوي، — دەدى چارلي، از-كەم كوڭىلى ورنىنا ءتۇسىپ.
— ول نەنى قالاسا، سونى الادى، — دەپ ءسوزىن جالعادى ەۆرەي. — ونى تاس قۇمىرادا جەنتلمەندەرشە ۇستايدى، چارلي. جەنتلمەنشە. كۇن سايىن سىرا، قۇمار ويىنىنا قالتاسىنا اقشا دا سالادى.
— راسىمەن-اق سولاي ما؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى چارلي بەيتس.
— مۇنىڭ ءبارىن ول الادى، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين.
— ونى قورعاپ شىعۋ ءۇشىن ءتىل بەزەۋگە الدىنا جان سالمايتىن ۇلكەن پاريك بىزدە بولادى. ەگەر قالاسا سۋايتتىڭ ءوزى-اق ءسوز سويلەيدى، ءبىز ونى گازەتتەن وقيتىن بولامىز: «ەپتى سۋايت — قىران كۇلكى، سۋديالار قالشىلداپ-دىرىلدەۋدە». ال قالاي، چارلي، ءا؟
— حا-حا، — دەپ قارق-قارق كۇلدى چارلي. — مىنە، قىزىقتىڭ كوكەسى! راس پا، فەدجين؟ سۋايت ولارعا وپىق جەگىزەدى عوي، سولاي ما؟
— راس، — دەدى فەدجين. — ول الدەن-اق وپىق جەگىزۋدە.
— ايتارى جوق، وپىق جەگىزەدى، — دەپ قايتالادى چارلي قولىن ۋقالاپ.
— ول مەنىڭ كوز الدىمدا تۇرعان ءتارىزدى، — دەدى ەۆرەي ءوز شاكىرتىنە قادالا قاراپ.
— مەن دە، — دەپ ايقايلادى چارلي بەيتس. — حا-حا-حا! مەن دە. مەن دە ونى كورىپ تۇرمىن، قۇداي بىلەدى، فەدجين. مىنە قىزىق! مىناۋ راسىندا دا قىزىق! ۇلكەن پاريكتەردىڭ بارلىعى وزدەرىنشە ماڭعاز كورىنگىسى كەلەدى، ال دجەك داۋكينس سۋديانىڭ تۋعان ۇلى ءتارىزدى، تۇسكى تاماقتان كەيىن قۇتتىقتاۋ ءسوز سويلەپ تۇرعانداي ولارعا بايسالدى جاۋاپ قاتادى. حا-حا-حا!
شىندىعىندا، ميستەر فەدجين جاس دوسىنىڭ قۇبىلمالى مىنەزىنە اسقان شەبەرلىكپەن اسەر ەتكەنى سونشا، تۇتقىنعا الىنعان سۋايتتى قۇرباندىققا ساناۋعا بەيىمدەلگەن بەيتس ەندى وعان تەڭدەسى جوق، كەرەمەت ازىلقويلىعىمەن ەرەكشەلەنەتىن ساحناداعى ماڭدايالدى اكتەرشە قاراپ، قارت دوسىنا دا ءوز تالانتىن وسىلايشا كورسەتۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزاتىن ساعاتتى اسىعا كۇتتى.
— ءبىز ونىڭ ءىسىنىڭ ءقازىر قالاي بولىپ جاتقانىن ءبىلىپ الۋىمىز كەرەك، — دەدى فەدجين. — مەن ويلانىپ كورەيىنشى.
— مەن بارىپ كەلسەم قايتەدى؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— اتاي كورمە! — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين. — ەسىڭنەن اداستىڭ با، قىمباتتىم، ەگەر وندا بارعىڭ كەلسە ەسىڭنەن مۇلدەم اداسقان ەكەنسىڭ. جوق، چارلي، جوق. بىرەۋدەن ارتىق جوعالتۋعا بولمايدى.
— مەنىڭ ويىمشا، ءوزىڭىز ول جاققا بارمايتىن شىعارسىز؟ — دەدى چارلي ازىلدەي كوزىن قىسىپ.
— مۇنىڭ جايى كەلە قويماس ەندى، — دەپ باسىن شايقاپ، ءتىل قاتتى فەدجين.
— ال مىنا جاڭا جىگىتتى نەگە جىبەرمەسكە؟ — دەپ سۇرادى ءجاسوسپىرىم بەيتس، قولىن نوەنىڭ يىعىنا سالىپ. — مۇنى ەشكىم دە بىلمەيدى عوي.
— نەسى بار، ەگەر ءوزى قارسى بولماسا... — دەي بەرىپ ەدى فەدجين.
— قارسى دەيمىسىڭ، — دەپ ءسوزىن ءبولدى چارلي. — ول قالاي قارسى بولماق؟
— قارسى بولار ەشتەڭەسى جوق، قىمباتتىم، — دەدى فەدجين ميستەر بولتەرگە بۇرىلا بەرىپ. — ەشتەڭەسى جوق.
— و، ولاي بولا قويماس! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى نوە، ەسىككە شەگىنشەكتەي بەرە، باسىن شايقاپ. — جوق، جوق، قويىڭىزدار! بۇل مەنىڭ مىندەتىمە كىرمەيدى.
— ول وزىنە قانداي مىندەتتەر جۇكتەپ وتىر، فەدجين؟ — دەپ سۇرادى ءجاسوسپىرىم بەنتس، نوەنىڭ اپ-ارىق تۇلعاسىنا جيرەنە قاراپ. — قيىن جاعدايعا ۇشىراساق باسىن الىپ قاشىپ، جايشىلىقتا كەڭىردەگىنەن كەلە تويىنۋ ءۇشىن بە؟ ول وسىمەن عانا اينالىسپاق پا؟
— ءبارىبىر ەمەس پە؟ دەپ قارسىلاستى ميستەر بولتەر. — سەن، بالاقاي، ۇلكەندەرمەن بايقاپ سويلەس، ايتپەسە بىردەڭە كورىپ قالارسىڭ.
مۇنداي دومبىتۋعا جاۋاپ رەتىندە ءجاسوسپىرىم بەيتس جىندانا قارقىلداعانى سونشا، وسىنىڭ ءوزى ءبىرشاما ۋاقىت الدى، سوزگە كيلىككەن فەدجين ميستەر بولتەرگە پوليسەيلىك باسقارمادان ونىڭ قورقار ەشتەڭەسى جوق ەكەندىگىن، ءوزى ارالاسقان كىشكەنتاي ءىس جايلى جانە ونىڭ تۇر-كەلبەتىن سۋرەتتەگەن اقپار ءالى استاناعا كەلىپ جەتكەن جوق، ءتىپتى مۇنىڭ ول جەردەن پانا ىزدەيتىنى ەشكىمنىڭ دە ويىنا دا كىرىپ-شىعا قويماس، سوندىقتان دا ەگەر كيىمىن مۇقيات وزگەرتىپ السا، لوندوننىڭ كەز كەلگەن جەرى سياقتى وندا دا ەشنارسەدەن قاۋىپتەنبەي بارۋىنا بولاتىنىن، ەشكىمنىڭ دە مۇنى تاپ سول اراعا ءوز ەركىمەن كەلەر دەپ ويلامايتىندىعىن ۇقتىرۋعا كىرىستى.
ءىشىنارا الگى دالەلدەردەن كوڭىلى ورنىققان، ءبىراق كوبىنەسە فەدجيننەن قورىققانىنان ميستەر بولتەر اقىرى قۇدايدىڭ زورلىعىمەن الگى جاققا بارۋعا كەلىسىم بەردى. فەدجيننىڭ نۇسقاۋى بويىنشا ول دەرەۋ ۇستىندەگى كيىمىن ارباكەشتىڭ كۇرتەسىنە، شولاق كەنەپ شالبار مەن بىلعارى گەترگە ايىرباستاپ الدى، — مۇنىڭ ءبارى فەدجيننىڭ قورىنان تابىلدى. ونى سونداي-اق ءارقيلى قاعازدارمەن الەمىشتەلگەن كيىز قالپاق جانە ارباكەشتىڭ بيشىگىمەن جابدىقتادى. وسىنداي كەيىپپەن ول كوۆەنت-گاردەن رىنوگىنىڭ ءوز اۋەسقويلىعىن قاناعاتتاندىرعىسى كەلگەن قانداي دا بولماسىن دەريەۆنيالىق ءبىر جىگىتى سياقتى سوتقا كىرىپ بارۋعا ءتيىس ەدى. ال نوە ولپى-سولپى، ەپتەيسىز، ارباڭ-سارباڭ سۇيەكتى جىگىت بولعاندىقتان ءوز ءرولىن تاماشا الىپ شىعاتىنىنا ميستەر فەدجين تيتتەي دە كۇدىك كەلتىرگەن جوق.
وسى دايارلىقتار اياقتالعان سوڭ وعان ەپتى سۋايتتى تانۋ ءۇشىن قاجەتتى بەلگىلەرىن ەسكەرتتى، ءسويتىپ ءجاسوسپىرىم بەيتس ونى قاراڭعى، ءيىر-قيىر جولدارمەن بوۋ-ستيرتكە ءتيىپ تۇرعان جەرگە باستاپ اكەلدى. پوليسەيلىك باسقارمانىڭ ناقتى ورنىن سۋرەتتەپ شىعىپ، قىسقا كوشەنى، اۋلانى قالاي كەسىپ ءوتىپ، وڭ قول جاقتاعى ەسىككە دەيىن ساتىمەن كوتەرىلىپ، بولمەگە كىرگەن بويدا قالپاعىن شەشۋى كەرەكتىگى حاقىندا نۇسقاۋلارىن تۇيىندەي سويلەگەن چارلي بەيتس وعان قوشتاسىپ، ءارى قاراي كەتە بەرۋگە ۇسىنىس جاسادى دا، وسى ارادا مۇنى كۇتىپ الاتىنىنا ۋادە بەردى.
نوە كلەيپول، ەگەر وقىرمانعا كەرەگى سول بولسا، موريس بولتەر، وتە ءدال بوپ شىققان نۇسقاۋدى باسشىلىققا الا وتىرىپ (ءجاسوسپىرىم بەيتسكە بۇل ارالىق جاقسى تانىس بوپ شىقتى) ەشقانداي ساۋال قويماستان، جولدا ەشقانداي كەدەرگىگە ۇرىنباستان پوليسەيلىك باسقارماعا كەلىپ جەتكەن. ول ىسسى دا، لاس بولمەنىڭ ىشىندە سىعىلىسقان، كوپشىلىگىن ايەل قاۋىمى قۇرايتىن توپتىڭ اراسىنان كەلىپ شىقتى. تۇكپىردەگى سول جاقتا قورشالعان وتىرعىش قويىلعان جەرى سوتتالعاندارعا، ورتادا كۋالارعا كافەدرا، وڭ جاقتا سوت ستولى ورنالاسقان؛ بۇل سوڭعى زارەنى الار ورىن دا قاراپايىم پەندەلەردىڭ كوز الدىنان قورشاۋ ارقىلى بولەكتەلگەن: جانە قارا حالىققا (ەگەر قولدارىنان كەلسە) سوتتى بار قۇدىرەتىمەن ەلەستەتۋگە كەڭشىلىك بەرەتىن.
كلەرك ستولعا ەڭكەيىپ تۇرعان ەكى پوليسمەن مەن جاي كيىمدى شەنەۋنىككە الدەقانداي ءبىر قاعازدى وقىپ بىتكەنشە سوتتالعاندار وتىرعىشىنا جايعاسقان ەكى ايەل وزدەرىنىڭ ماساتتانعان دوستارىنا باستارىن يزەۋمەن بولدى. سوتتالعاندار وتىرعىشىنىڭ جاقتاۋىنا سۇيەنگەن تۇرمەشى ۇلكەن كىلتپەن ءوزىن-وزى مۇرنىنان ۇرعىلاپ، ەرىگىپ وتىرعاندار ورىنسىز اڭگىمە باستاۋعا نيەتتەنسە تىيىپ تاستاۋ ءۇشىن اقىرىن قالۋعا نەمەسە سالتاناتتى سوت جۇمىسىنا شەشەسىنىڭ ءشالىسى استىنان شيقىلداعان الدەبىر ارىق ءسابيدىڭ ءالسىز شيقىلى بوگەت بولعاندا قاتال ءجۇزىن بۇرىپ الگى ايەلگە — «بالاڭىزدى اكەتىڭىز» دەپ ءامىر بەرۋ ءۇشىن عانا وسى ارەكەتىنەن جاڭىلىپ قالادى. بولمەدەگى اۋا اۋىر دا تىمىرسىق؛ كىردەن قابىرعا بوياۋى وزگەرىپ، توبە قارايىپ كەتكەن. تاس سورەدە ەسكى، ىستالعان ءمۇسىن تۇر، ال سوتتالعاندار وتىرعىشىنىڭ ۇستىندە ءوز ورنىندا تۇرعان جالعىز زات ءتارىزدى شاڭ باسقان ساعات ءىلۋلى. جاماندىق، كەدەيلىك جانە سولارمەن تىعىز بايلانىستى بولىپ جاتقاننىڭ بارىنە تۇيىلە قاراپ وتىرعان جاندى بەينەلەرگە دە جانسىز زاتتاردى باسقان مايلى ىستان ءبىر دە كەم ەمەس كۇيە قونىپ قالعان ءتارىزدى ەدى.
نوە سۋايتتى ىزدەستىرىپ شىدامسىزدانا جالتاقتادى، ءبىراق وسىندا وتىرعان ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى-اق وسى اتاقتى ادامنىڭ شەشەسى نە قارىنداسى، ال بىرنەشە ەركەك اكەسىنە ۇيلەسە قالعاندارىمەن ميستەر داۋكينستىڭ سىرتقى تۇرپاتىن نوەگە سۋرەتتەگەن ادامعا ەشقايسىسى دا كەلىڭكىرەمەيدى. الگى ايەلدەردىڭ ىستەرى قىلمىس ىستەرىن قارايتىن سوتقا ءبورىلىپ، ادەپسىز قىلىق كورسەتە شىعىپ كەتكەنشە نوە اسا مازاسىزدانىپ، كۇدىكتەنە كۇتىپ وتىرعان، ال سودان كەيىن باسقا ءبىر تۇتقىننىڭ پايدا بولۋى جانىن تەز جاي تاپتىردى دا، ول ءوزىنىڭ ىزدەپ كەلگەن ادامى وسى ەكەنىن بىردەن تۇسىنگەن.
بۇل راسىندا دا قاشانداعىداي سيۋرتۋگىنىڭ ۇزىن جەڭدەرىن ءتۇرىپ العان ميستەر داۋكينس بولاتىن؛ سول قولى قالتاسىندا، وڭ قولىنا شلياپا ۇستاعان، تۇرمەشىنىڭ سوڭىنان اياعىن سۇيرەتە باسىپ، ايتىپ جەتكىزگىسىز جۇرىسپەن تەڭسەلە بولمەگە كىردى دە، ايىپكەرلەر ورىندىعىنا جايعاسقان سوڭ داۋسىن شىعارىپ ءوزىن نە ءۇشىن مۇنداي كىرىپتار جاعدايعا دۋشار ەتكەندىگىن سۇراعان.
— ءتىلىڭىزدى تارتىڭىز، — دەدى تۇرمەشى.
— مەن اعىلشىنمىن، سولاي ەمەس پە؟ — دەپ قارسىلاستى سۋايت. — مەنىڭ ارتىقشىلىعىم قايدا؟
— ءوز ارتىقشىلىعىڭىزدى ۇزاماي الاسىز، — دەپ كەسىپ تاستادى تۇرمەشى. — ۇستىنە بۇرىشتى دا قوسىپ بەرەر!
— ەگەر الا الماسام كورەرمىز، مۇنداي كەسىرلىككە ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ نە دەيتىنىن... — دەپ سالعىلاستى ميستەر داۋكينس. — ءسويتىپ مۇندا نەندەي ءىس بار؟ وسى تيتتەي ءىستىڭ اقتى-قاراسىن ايىرىپ، "تەككە گازەت وقىماي، مەنى قويا بەرسە، سۋديالارعا العىس ايتار ەدىم، ويتكەنى، سيتيدە ءبىر جەنتلمەنمەن كەزدەسۋگە ۋادە بايلاسىپ ەدىم، ال مەن ءوز سوزىمە قاشان دا بەرىك، ءارى تىندىرىمدى بولعاندىقتان، ەگەر ۋاقىتىندا بارماسام، ونىڭ كەتىپ قالۋى مۇمكىن. ەگەر بوگەپ قالسا، شىعىننىڭ ورنىن تولتىرۋعا مەنى ىزدەنەدى دەپ ويلاماي ما ەكەن بۇلار؟ و، ولاي بولا قويماس!
وسى ارادا، سۋايت سوت پروسەسىمەن شەكسىز اۋەستەنگەن كىسىشە تۇرمەشىدەن «اناۋ سوت كرەسلوسىندا وتىرعان ەكى جىل-پوستىڭ اتى-جوندەرى كىم» ەكەنىن سۇرادى. بۇل كورەرمەندەردىڭ كوڭىلدەرىن كوتەرگەنى سونشاما، ولار قارقىلداپ قويا بەردى، ەگەر مۇنداي تالانتى ەستىسە، ءجاسوسپىرىم بەيتس تە وسىلاي قارقىلداعان بولار ەدى.
— ەي، تىنىشتالىڭدار، — دەپ ايقايلادى تۇرمەشى.
— مۇنى نە ءۇشىن ايىپتايدى — دەپ سۇرادى سۋديالاردىڭ ءبىرى؛
— قالتا ۇرىسى دەپ، قۇرمەتتىم.
— بۇل بالا بۇرىن-سوڭدى مۇندا بولعان با؟
— مۇندا بۇل تالاي مارتە بولۋعا ءتيىس ەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى تۇرمەشى. — ول تالاي جەردە بولىپ ۇلگىرگەن. مەن مۇنى جاقسى بىلەم، قۇرمەتتىم.
— و، ءسىز مەنى بىلەسىز بە، قاراي گور؟ — دەدى بۇل مالىمدەمەگە ەلەڭ ەتكەن سۋايت. — وتە جاقسى! قالاي دەسەك تە بۇل كىسىگە جالا جابۋعا جاسالعان ارەكەت.
وسى ارادا تاعى دا كۇلكى ەستىلىپ، تاعى دا تارتىپكە شاقىرىلدى.
— ال كۋالار قايدا؟ — دەپ سۇرادى كلەرك.
— سونى ايتام، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سۋايت. — قايدا ولار؟ مەنىڭ ولاردى كورگىم-اق كەلەر ەدى.
بۇل تىلەك دەرەۋ قاناعاتتاندىرىلدى، ايىپكەردىڭ توپ ىشىندە الدەبىر جەنتلمەننىڭ قالتاسىنا ءتۇسىپ، ءتىپتى، ودان قول ورامالىن سۋىرىپ العانىن، ءبىراق ول سونشالىق ەسكى بولعاندىقتان، الدىمەن مۇرنىن ءسۇرتىپ، سونان كەيىن انانىڭ قالتاسىنا قايتادان سالىپ قويعانىن كورگەن پوليسمەن ىلگەرى شىقتى. وسىعان بايلانىستى ول سۋايتتى تۇتقىنداعان، تىنتكەندە اتى اتالعان سۋايتتان قاقپاعىنا يەسىنىڭ ءاتى-جونى ويىل جازىلعان كۇمىس تەمەكى ساۋىت شىققان. «سوت انىقتامىسىنىڭ» كومەگىمەن الگى جەنتلمەن دە ىزدەپ تابىلعان، قازىرگى ۋاقىتتا وسى ارادا وتىرعان ول انت-سۋ ءىشىپ، تەمەكى ساۋىتتىڭ وزىنىكى ەكەندىگىن، ونى الگى ايتىلعان توپتان سىتىلىپ شىققان سوڭ بارىپ ىزدەگەنىن ايتىپ بەردى. ول سونداي-اق توپ اراسىنان وزىنە باتىل جول اشىپ كەلە جاتقان جاس جەنتلمەندى كورگەنىن، ءقازىر الدىندا وتىرعان قاماۋعا الىنعاننىڭ سول جاس جەنتلمەننىڭ تاپ ءوزى ەكەندىگىن دە ايتتى.
— بالا، ءسىز مىنا كۋاگەردەن بىردەڭە سۇراعىڭىز كەلە مە؟ — دەدى سۋديا.
— مەنىڭ ونىمەن اڭگىمەلەسىپ، قورلانار جايىم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۋايت.
— ءسىز ەشتەڭە ايتقىڭىز كەلمەي مە؟
— ەستيمىسىز، بۇل كىسى سىزدەن ايتاتىن ەشتەڭەڭ بار ما دەپ سۇراپ تۇر؟ — دەپ قايتالادى تۇرمەشى، ءۇنسىز تۇرعان سۋايتتى شىنتاعىمەن قاعىپ.
— عافۋ ەتىڭىز! — دەدى سۋايت، اڭعال قالىپپەن قاباعىن كوتەرىپ. — مۇنى ءسىز ماعان ايتىپ تۇرمىسىز، قۇرمەتتىم؟
— ەشقاشان دا مۇنداي قاعىنعان جاپ-جاس قاڭعىباستى كورمەپپىن، قۇرمەتتىم، — دەپ مىرس ەتتى پوليسمەن. — ءسىزدىڭ بىردەڭە ايتقىڭىز كەلە مە، جاس جىگىت؟
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۋايت، — بۇل ارادا ەمەس، ويتكەنى مىنا لاشىق ءادىل زاڭنىڭ ورنى ەمەس، ونىڭ ۇستىنە بۇگىن تاڭەرتەڭ مەنىڭ ادۆوكاتىم قاۋىم پالاتاسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتىمەن اس ءىشىپ وتىر. ءبىراق باسقا جەردە مەن بىردەڭەلەر ايتارمىن، سونداي-اق مەنىڭ تولىپ جاتقان ءقادىرلى دوستارىم سويلەپ بەرەر، سوندا مىنا ساندالبايلار جارىق دۇنيەگە نەگە كەلگەندەرىنە وپىق جەپ، ماعان وسىنداي قىساستىق قىلۋعا تاڭەرتەڭ وزدەرىن وسىندا جىبەرگەن مالايلارىنا شلياپالارىنىڭ ورنىنا شەگەگە وزدەرىن نەگە ىلگىزىپ قويماعاندارىنا وكىنەر ءالى-اق. مەن...
— جەتەر! سوتقا تارتىلۋعا ۇكىم شىعارىلادى! اكەتىڭدەر ونى! — دەپ ءسوزىن ءبولدى كلەرك.
— كەتتىك! — دەدى تۇرمەشى.
— كەتەلىك، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۋايت الاقانىمەن شلياپاسىن تازالاپ تۇرىپ. — ەي (سۋديالارعا قاراپ)، شوشىنىپ، تۇستەرىڭ بۇزىلماي-اق قويسىن، مەن سىزدەرگە تيتتەي دە شاراپات جاسامايمىن! سىزدەر مۇنىڭ قۇنىن وتەيسىزدەر، اكەتايلارىم! مەن سىزدەردىڭ كەپتەرىڭىزدى كيۋگە ەشقاشاندا كەلىسپەس ەدىم. ەگەر سىزدەر اياعىمدى قۇشا قۇلاپ، جالىنساڭىزدار دا، مەن ەندى ەركىندىككە شىقپاس ەدىم. ەي، اكەتىڭدەر مەنى تۇرمەلەرىڭە، اكەتىڭدەر مەنى!
وسى سوڭعى ءسوزىن ايتا بەرىپ، سۋايت ءوزىن جاعادان سۇيرەپ الا جونەلۋگە كەڭشىلىك ەتتى دە، اۋلاعا شىققانشا پارلامەنتتە ءىس قوزعايمىن دەپ قوقانلوقى كورسەتۋمەن بولدى، ال سونان سوڭ پوليسمەنگە قاراپ وزىنە-وزى ريزا كەيىپپەن ىرجيىپ قويدى.
داۋكينستى ءبىر كىسىلىك كامەراعا قاماپ قويعانىنا كوز جەتكەن سوڭ، نوە تەز-تەز باسىپ، ءجاسوسپىرىم بەيتستىڭ قىدىرىپ كەتكەن جەرىنە بەت الدى. وسى ارادا ول كوزگە تۇسكىسى كەلمەي، ەلەۋسىزدەۋ ءبىر بۇرىشتان توڭىرەككە قاراعىشتاپ، جاڭا دوسىن ەشكىمنىڭ اڭدىن كەلە جاتپاعانىنا كامىل سەنگەن سوڭ عانا شىققان-دى.
ەكەۋى فەدجينگە سۋايت العان تاربيەسىن اقتاپ، وزىنە لايىقتى بەدەل جيا باستاعانى تۋرالى قۋانىشتى حاباردى جەتكىزۋگە اسىعىپ بارا جاتتى.
XLIV تاراۋ
نەنسيگە روز مەيليگە بەرگەن ۋادەسىن ورىندايتىن ۋاقىت جەتەدى. ول ساتسىزدىككە ۇشىرايدى
قۋلىق پەن ەكىجۇزدىلىك ونەرىنە قانشالىقتى ماشىق بولعانىمەن نەنسي ءوزىنىڭ ىستەگەن سوڭعى قىلىعىنان كەيىنگى كوڭىلىنىڭ استان-كەستەن كۇيىنەن ءالى ارىلا الماعان. قىز زىميان ەۆرەي مەن قاتىگەز سايكس وزگەلەرگە قۇپيا جوسپارلارىنا مۇنى ورتاقتاستىرعاندا، وزىنە سەنەتىنىن، ازىرگە ولاردىڭ جوسپارلارىنىڭ قانشالىقتى جەكسۇرىندىعىنا، وزدەرىنىڭ قانشالىقتى شەكتەن شىققان وڭباعاڭ ەكەندىكتەرىنە، ءوزىن بىرتە-بىرتە قىلمىس شىڭىراۋىنىڭ بارسا كەلمەسىنە باتىرىپ بارا جاتقان فەدجينگە دەگەن ۇلكەن اشۋ ىزاسىنا قاراماستان، قىزدىڭ ءتىپتى وعان دا جانى جۇمسارعان كەزى بولدى، ءوزىنىڭ اشكەرەلەۋى وسى ۋاقىتقا دەيىن سىتىلىپ كەتىپ جۇرگەن تەمىر قۇرساۋعا ءتۇسىرىپ — وندايعا تاپ بولۋى زاڭدى بولسا دا — ونىڭ ولىمىنە سەبەپشى بولام با دەگەندىك ەدى.
وسىنداي تولقۋلار ەشتەڭەگە قاراماي، الاڭداماي ءبىر ماقساتقا جۇمىلۋعا قانشالىقتى قابىلەتتى بولعانىمەن بۇرىنعى دوستارى مەن سىبايلاستارىنان ءبىرجولاتا ات قۇيرىعىن كەسىسۋگە بوگەت بولدى.
ونىڭ سايكس ءۇشىن قاۋىپتەنۋى ءازىر كەش بولماي تۇرعاندا بارىنەن باس تارتۋعا ەڭ ماڭىزدى سەبەپ بولعانمەن، قىز بۇل قۇپيانى اشپاۋعا كەلىسكەن-دى، ونى ىزدەپ تابۋعا دا ەشقانداي ءجىپتىڭ ۇشىعىن قالدىرماعان؛ اناۋ ءۇشىن قىز ءتىپتى ءوزىن قورشاعان بارشا قىلمىس پەن جەكسۇرىندىقتان قۇتىلۋدان باس تارتتى، — بۇدان ارتىق نە ىستەمەك ەندى؟ قىز ءبىر شەشىمگە كەلگەن.
ىشكى ارپالىسى وسىنداي شەشىمگە تىرەلسە دە، قايتا-قايتا بوي كوتەرىپ، ءىز-تۇزسىز دا جوعالعان جوق. وسى بىرنەشە كۇننىڭ ىشىندە نەنسي ءوڭى قۇپ-قۋ بوپ، جۇدەپ كەتتى. كەيدە ول توڭىرەگىندە نە بوپ جاتقاندىعىنا ەش كوڭىل اۋدارماي، بۇرىن جۇرتتىڭ بارىنەن قاتتىراق ايقايلاسا، ەندى ەشبىر اڭگىمەگە دە ارالاسپايدى. ال كەيدە سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز كوڭىلسىز كەيىپپەن كۇلىپ، ايقاي-شۋ شىعارادى. كەيدە الگىدەن بىرەر مينۋت وتىسىمەن — قىز ءۇن-تۇنسىز ءبۇرىسىپ، باسىن سالبىراتىپ ويعا بەرىلىپ كەتەتىن، بۇعان قاراعاندا الگى ءوزىن جايدارى، سوزشەڭ ەتىپ كورسەتپەك بولعان بەلگىلەرى مۇنىڭ وز-وزىنە كەلە الماي وتىرعانىن، جولداستارى اڭگىمە قىپ وتىرعان نارسەگە قىز ويىنىڭ ەشبىر قاتىناسى جوقتىعىن ايگىلەيتىن ەدى.
جەكسەنبى كۇنگى كەش ەدى، تاياۋداعى شىركەۋدەن قوڭىراۋ ساعات سوعا باستاعان. سايكس ەۆرەي ەكەۋى اڭگىمەلەسىپ وتىرعان، ەندى ۇندەمەي قۇلاقتارىن تىگە قالىستى. الاسا وتىرعىشتا بۇگىلىپ وتىرعان قىز دا باسىن كوتەرىپ، تىڭدادى. ون ءبىر.
— ءتۇن ورتاسىنا دەيىن ءبىر ساعات قالدى، — دەدى كوشەگە كوز سالۋ ءۇشىن تەرەزە پەردەسىن كوتەرگەن سايكس، ءوز ورنىنا قايتىپ كەلىپ. — ونىڭ ۇستىنە قاراڭعى، ءارى بۇلتتى. جۇمىس ىستەۋگە تاماشا-اق ءتۇن.
— اح، — دەپ كۇرسىندى فەدجين. — بيلل قىمباتتىم، ەشقانداي جۇمىستىڭ ءازىر تۇرماعانى قانداي وكىنىشتى.
— بۇل جولى سىزدىكى دۇرىس، — دەپ تۇنەرە سويلەدى سايكس. — وكىنىشتى، ويتكەنى تاپ ءقازىر بۇل مەنىڭ ويىما كەلەر ەدى.
فەدجين كۇرسىنىپ، باسىن مۇڭايا شايقادى.
— ءىسىمىز وڭعا باسىسىمەن، جوعالتقان ۋاقىتىمىزدىڭ ەسەسىن قايىرۋىمىز كەرەك، — دەدى سايكس.
— دۇرىس پايىمداپ تۇرسىز، قىمباتتىم، — دەدى فەدجين ونى يىعىنان قاعۋعا باتىلى بارىپ. — ءسىزدى تىڭداۋ ماعان جاعادى.
— سىزگە جاعا ما؟ — دەپ داۋىستادى سايكس. — سولاي-اق بولسىن.
— حا-حا-حا! — دەپ كۇلدى فەدجين، تاپ ءبىر وسى ءسوز كوڭىلىن ورنىنا تۇسىرگەندەي. — ءسىز بۇگىن تاپ باياعىدايسىز، بيلل. تاپ سوندايسىز.
— ءسىز قۋراعان كارى تۇياعىڭىزدى يىعىما سالعاندا مەن ءوزىمدى ولاي سەزىنە المايمىن. دەمەك، الىڭىز قولىڭىزدى، — دەدى سايكس ەۆرەيدىڭ قولىن كەرى ىسىرىپ.
— بۇل ءسىزدىڭ مازاڭىزدى الا ما، بيلل، ءوزىڭىزدى ۇستاپ العانداي سەزىنەسىز بە؟ — دەدى فەدجين، رەنجىمەۋدى دۇرىس دەپ تاۋىپ.
— مەنى تاپ سايتاننىڭ ءوزى بۋىپ العانداي سەزىنەمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سايكس. — سىزدىكىندەي سىقپىتتى ادام ەشقاشان بولعان ەمەس. ەگەر ءسىزدىڭ اكەڭىزدىڭ ءجۇزى وسىنداي بولماسا، شاماسى، ءقازىر ونىڭ اق شالعان سارى ساقالىن ورتەپ تە جاتقان بولار. الدە، ءسىز مۇمكىن، ەشقانداي اكەسىز، شايتاننان جاراتىلعان بولارسىز. مەن بۇعان تيتتەي دە تاڭدانباس ەدىم.
بۇل ماقتاۋعا فەدجين ءلام-ميم دەپ جاۋاپ قاتقان جوق، ءبىراق سايكستىڭ جەڭىنەن تارتىپ قالىپ، وربىگەن اڭگىمەنى پايدالانىپ، شلياپاسىن كيىپ، بولمەدەن شىعۋعا ازىرلەنگەن نەنسيدى ساۋساعىمەن نۇسقاپ كورسەتتى.
— ەي، دەپ ايقايلادى سايكس، — نەنسي! بۇل قىز جەتى تۇندە قايدا بارماقشى؟
— الىسقا ەمەس.
— بۇل نە جاۋاپ تاعى؟ — دەدى سايكس. — سەن قايدا باراسىڭ؟
— ايتىپ تۇرمىن عوي — الىس ەمەس دەپ.
— ال مەن قايدا باراسىڭ دەپ سۇراپ تۇرمىن؟ — دەپ ايقايلادى سايكس. — سەن ەستىپ تۇرمىسىڭ؟
— قايدا ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز.
— وندا مەن بىلەمىن، — دەدى سايكس، قىز ءبىر جاققا بارماق بولسا، ونى جىبەرمەۋگە ناقتى سەبەبى بولعاندىقتان ەمەس، قيقارلىعىنا باسىپ. — ەشقايدا بارمايسىڭ!... وتىر!
— مەنىڭ مازام بولماي تۇر. ساعان ايتتىم عوي، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى قىز. — تازا اۋا جۇتىپ كەلسەم دەپ ەم.
— تەرەزەدەن باسىڭدى شىعار، — دەدى سايكس.
— ول ماعان از، — دەدى قىز. — ماعان كوشەدەن تازا اۋا جۇتىپ كەلۋ كەرەك.
— ەشتەڭە ەتپەس! —دەپ جاۋاپ قاتتى سايكس.
وسى سوزدەرمەن ورنىنان تۇرعان ول ەسىكتى جاۋىپ، كىلتىن الدى دا، قىزدىڭ باسىنان شلياپاسىن جۇلىپ الىپ، ەسكى شكافقا اتىپ ۇردى.
— مىنە سولاي، — دەدى توناۋشى. — ەندى ءوز ورنىڭنان قوزعالماي وتىر، ۇقتىڭ با؟
— شلياپا مەنى ۇستاپ قالا الماس، — دەدى قاتتى سۇرلانىپ كەتكەن قىز. — ساعان نە بولدى، بيلل؟ سەن نە ىستەپ تۇرعانىڭدى ءوزىڭ بىلەمىسىڭ؟
— مەن بىلەم بە... و! — دەپ ايقاي سالعان سايكس فەدجينگە بۇرىلدى. — قاراڭىزشى، مىنانىڭ ەسى اۋىسسا كەرەك، ايتپەسە مەنىمەن بۇلاي تىلدەسە الماس ەدى.
— سەن مەنى قانداي دا بولماسىن قاتەرلى قىلىققا ۇرىندىراسىڭ، — دەپ مىڭگىرلەدى قىز، تاس-تالقان بولىپ تۇرعان اشۋ-ىزادان ءوزىن-وزى ۇستاعاننان قوس قولىن كوكىرەگىنە قىسىپ. — جىبەر، ەستيمىسىڭ، تاپ ءقازىر قويا بەر!
— جوق! — دەدى سايكس.
— فەدجين، بۇعان مەنى جىبەر دەپ ايتىڭىزشى. جاقسىلىقپەن جىبەرسىن. سوندا بۇعان دا جاقسى بولادى. سەن ەستىپ تۇرمىسىڭ؟ — دەپ جەر تەبىنىپ، ايقايلاپ جىبەردى نەنسي.
— ەستىپ تۇرمىسىڭ دەيمىسىڭ؟ — دەپ قايتالادى سايكس، ورىندىعىمەن قىزعا بۇرىلا بەرىپ. — ەگەر ەندى ءبىر مينۋتتان كەيىن دە داۋسىڭدى ەستىسەم، يت كەڭىردەگىڭنەن الىپ، وڭەشىڭنەن باقىرعان ءۇنىڭدى سۋىرىپ الادى. ساعان نەنىڭ جەلىگى ءبىتتى، وڭباعان نەمە؟ نەنىڭ جەلىگى ءبىتتى ساعان؟
— جىبەر مەنى، — دەپ قادالا سويلەدى قىز، ەسىك الدىنا وتىرا كەتىپ: — بيلل، جىبەر مەنى! سەن نە ىستەپ تۇرعانىڭدى ءوزىڭ بىلەمىسىڭ. بىلمەيسىڭ... تەك ءبىر ساعاتقا عانا... جىبەر!.. جىبەر...
— ەگەر مىنا قىز ەسىنەن مىقتاپ شاتىسپاسا، — دەپ داۋىستادى سايكس، دورەكىلىكپەن ونىڭ يىعىنان الا كەتىپ، — مەنى تىرىدەي كەسكىلەسىن! تۇر ورنىڭنان!
— سەن مەنى قويا بەرگەنشە تۇرمايمىن... جىبەرگەنشە... ەشۋاقىتتا... ەشۋاقىتتا!.. — دەپ شىڭعىردى قىز.
سايكس ءبىر مينۋتتاي قولايلى ءساتتى كۇتىپ قىزعا قاراپ قالدى دا، سونان سوڭ ونىڭ قولىن قايىرىپ، قارسىلاسقانىنا قاراماستان جاپسارلاس كىشكەنتاي بولمەگە سۇيرەپ اپاردى دا، ورىندىققا اتىپ جىبەرىپ، قىسىپ ۇستاعان بويى ءوزى جانىنا وتىرا كەتتى. قىز ساعات ون ەكىنى سوققانشا بىرەسە جۇلقىنىپ، بىرەسە جالىندى، سودان كەيىن ابدەن سىلىكپەسى شىعىپ، ءوز دەگەنىنە قاسارىسۋىن قويدى. تولىپ جاتقان بالاعاتتاۋلارمەن ەندى بۇگىن قايتىپ بولمەدەن شىعۋعا ارەكەتتەنبە دەگەندى ەسكەرتكەن سايكس قىزدى وزىنە-وزى كەلۋى ءۇشىن وڭاشا قالدىرىپ، فەدجينگە قايتىپ كەلدى.
— مىنا قىزىقتى قارا! — دەدى قۇلىپ بۇزۋشى بەتىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ. — ءبىرتۇرلى وعاش قىز.
— ايتارى جوق، بيلل، — دەپ ويلانا سويلەدى فەدجين، — ايتارى جوق.
— ءسىز قالاي دەپ ويلايسىز، ونىڭ نەگە جەتى تۇندە ۇيدەن كەتكىسى كەلدى؟ — دەپ سۇرادى سايكس. — ءسىز مۇنى مەنەن گورى جاقسىراق بىلەسىز عوي. بۇل نە بولعانى؟
— قيقارلىق. مەنىڭشە بۇل ايەلدىڭ قيقارلىعى، قىمباتتىم.
— ماعان دا سولاي كورىنەدى، — دەپ گۇجىلدەدى سايكس. — مەن ونى تارتىپكە ابدەن ۇيرەتتىم بە دەسەم، ول سول بۇرىنعىسىنداي پەرى ەكەن.
— ودان دا جامان، — دەدى ويلانا سويلەگەن فەدجين. — تۇككە تۇرمايتىن نارسەدەن ونىڭ مۇنداي كۇيگە تۇسكەنىن مەن بۇرىن-سوڭدى كورمەپپىن.
— مەن دە، — سايكس. — مەنىڭشە، قانىندا بەزگەك ءالى ءجۇر-اۋ دەيمىن، ءا؟
— سوعان ۇقسايدى.
— ەگەر ول مۇندايىن تاعى باستاسا، دارىگەردى مازالاماي-اق ءوزىم ودان ءبىراز قان شىعارام، — دەدى سايكس.
فەدجين ەمدەۋدىڭ مۇنداي ءادىسىن ماقۇلداعان كەيىپپەن باسىن يزەدى.
— مەن سۇلاپ جاتقان كەزدە ول كۇنى مەن ءتۇنى جانىمنان ەكى ەلى شىققان جوق، ال ءسىز، قاسقىردىڭ اعايىنى، ىرگەڭىزدى اۋلاق سالدىڭىز، — دەدى سايكس. — ونىڭ ۇستىنە ءبىز كوپ ۋاقىت مۇقتاجدىقتا بولدىق، مەنىڭشە، سول ونى ازاپ شەككىزىپ، جانىنا تيسە كەرەك، ال مۇندا ەسىك-تەرەزەنى بەكىتىپ ۇزاق وتىرعاننان، شاماسى، مازاسىزدىق پايدا بولعان شىعار.
— تاپ سولاي، قىمباتتىم، — دەپ سىبىرلاي جاۋاپ قاتتى ەۆرەي. — تىنىش.
وسى ءسوزدى ايتىپ ۇلگىرۋى-اق مۇڭ ەكەن، قىز بولمەگە كىرىپ، ءوزىنىڭ بۇرىنعى ورنىنا جايعاستى. كوزى ءىسىپ، قىزارىپ كەتىپتى. قىز ىلگەرى كەيىن تەڭسەلىپ ءجۇرىپ، باسىن شايقاپ، كەنەت قارقىلداپ قويا بەردى.
— مىنە، ەندى بۇل باسقا جولمەن كەتتى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سايكس اسقان تاڭدانىسپەن ەۆرەيگە قاراپ قويىپ.
ول ەندى قىزعا كوڭىل اۋدارماسىن دەپ فەدجين باسىن يزەي سالدى، بىرنەشە مينۋتتان كەيىن قىز دا وز-وزىنە كەلگەن. ەندى قاۋىپتەنەر ەشتەڭە جوق دەپ سايكسكە سىبىر ەتە تۇسكەن فەدجين شلياپاسىن الدى دا، وعان قايىرلى ءتۇن تىلەدى. ەسىك الدىنا ول توقتاي قالدى دا، ارتىنا بۇرىلىپ، قاراڭعى ساتىدا بىرەۋ جارىق تۇسىرمەس پە ەكەن دەپ ءوتىندى.
— جارىق اپارشى وعان، — دەدى سايكس قورقورىن تولتىرىپ جاتىپ. — ەگەر ول موينىن ءۇزىپ السا قيىن بولار. شىراق الىپ، شىعارىپ سالشى.
شىراق ۇستاعان نەنسي شالدىڭ سوڭىنان ساتىمەن تۇسە باستادى. ولار دالىزگە شىققان سوڭ اناۋ ساۋساعىن ەرنىنە تيگىزىپ، قىزعا جاقىنداي ءتۇسىپ، سىبىرلاي سۇرادى:
— نە بوپ قالدى نەنسي، قىمباتتىم؟
— ءسىز نە جايىندا ايتىپ تۇرسىز؟ — تاپ سولاي اقىرىن سۇرادى نەنسي.
— وسىنىڭ ءبارىنىڭ سەبەبى جايىندا، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين. — ەگەر ول — سۇيەكتى ساۋساعىمەن جوعارعى جاقتى نۇسقادى، — ساعان وسىلاي قاتىگەز بولسا (ول ايۋان عوي، نەنس، دورەكى ايۋان) وندا سەن ونى نەگە...
— ال، — دەدى قىز، فەدجيننىڭ ەرنى قۇلاعىنا تاياپ، وزىنەن كوزىن ايىرماي ءۇنسىز قالعان سوڭ.
— ءقازىر ايتپاي-اق قويالىق. ءبىز بۇل تۋراسىندا سوڭىنان اڭگىمەلەسەرمىز. مەن سەنىڭ دوسىڭمىن، نەنس، سەنىمدى دوسىڭمىن. مەنىڭ قولىمدا سەنىمدى دە ءقاۋىپسىز ءادىسىم بار. ەگەر سەن وزىڭمەن يت ءراۋىشتى — جوق يتتەن دە جامان، ويتكەنى، كەيدە ونى ەركەلەتەتىنى بار — قارىم-قاتىناس جاسايتىن ادامنان كەك العىڭ كەلسە، ماعان كەل. ەستيمىسىڭ، وزىمە كەل! بۇل وڭباعان ساعان ءبىر كۇندىك، ال سەن مەنى تالايدان بىلەسىڭ، نەنس.
— مەن ءسىزدى جاقسى بىلەمىن، — دەدى قىز سىر بەرمەستەن. — قايىرلى ءتۇن. فەدجين قولىن قىسپاق بولعاندا شەگىنىپ كەتتى، ءسويتىپ قايتادان وعان قايىرلى ءتۇن تىلەدى، ونىڭ قوشتاسار الدىنداعى كوزقاراسىنا ماعنالى پىشىنمەن باسىن يزەپ ەسىكتى جاۋىپ الدى.
تەرەڭ ويلارعا بەرىلگەن فەدجين ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتتى. ونىڭ كوڭىلىنە بىرتىندەپ — تەك بۇگىنگى وقيعادان كەيىن ەمەس، بۇل سول ويىن بەكىتە تۇسكەندەي — قۇلىپ بۇزۋشىنىڭ دورەكىلىگىنەن ازاپ شەككەن نەنسي وزىنە جاڭا تامىر تاۋىپ العالى ءجۇر-اۋ دەگەن كۇدىك ۇيالاعان-دى. ونىڭ قارىم-قاتىناسىنداعى وزگەرىس، ۇيدەن ءجيى-جيى جوعالىپ كەتۋى، ءوزى بۇرىنىراق جان-تانىمەن بەرىلگەن شايكانىڭ مۇددەسىنە دەگەن كەيبىر سەلقوستىعى، اقىر اياعى — بۇگىنگى كەشتەگى بەلگىلى ساعاتتا الاسۇرىپ كەتكىسى كەلۋى — وسىنىڭ ءبارى مۇنىڭ كۇدىگىن شىندىققا اينالدىرىپ، كوزىن جەتكىزىپ بارا جاتقانداي ەدى. قىزدىڭ جاڭا ماحابباتىنىڭ سەبەپكەرى مۇنىڭ قولاستىنداعىلاردىڭ ءبىرى ەمەسى انىق. ول نەنسي ءتارىزدى كومەكشىمەن بىرگە باعالى تابىسقا اينالۋى مۇمكىن، ونى (فەدجين وسىلاي پايىمدادى) بوگەلمەي قاتارعا تارتۋ كەرەك.
بۇدان گورى قىلمىستىلاۋ وزگە ماقساتىن دا نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايدى. سايكسكە تىم كوپ نارسە بەلگىلى ەدى، ال ونىڭ دورەكى كەلەمەجى قانشالىقتى جاسىرعانىمەن، فەدجيننىڭ جىنىنا جامان تيەتىن. ەگەر ونى تاستاي قالسا، ونىڭ اشۋ-كەگىنەن ەشقاشاندا قورعانا المايتىنىن قىز جاقسى بىلۋگە ءتيىس، بۇل كەكتى ونىڭ جاڭا ماحابباتىنا تونەتىنىنە ءسوز جوق، ول كىسىنى جارىمجان ەتىپ، ءتىپتى ولىمگە دە سوقتىرۋى مۇمكىن. «ونى ازعىرىپ كورسە، — دەپ ويلادى فەدجين، — قىزدىڭ انانى ۋلاندىرۋعا كونۋى ابدەن مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا ايەلدەر بۇدان دا زور سوراقىلىققا بارار. مەن جەك كورەتىن ءقاۋىپتى وڭباعان ادام جوعالادى دا، ورنىن وزگە بىرەۋ باسادى، قىلمىسى ماعان بەلگىلى بولعاندىقتان قىزعا دەگەن ىقپالىم شەكسىز ارتادى».
توناۋشىنىڭ بولمەسىندە وتىرعان از عانا ۋاقىتتا وسى ويلار فەدجيننىڭ باسىندا انتالاپ تۇرىپ الدى دا تۇگەلىمەن سوعان بەرىلگەن ول، قوشتاسار شاقتا ەكىۇشتى ەمەۋرىنمەن قىزدى سىناپ كورۋگە جاعدايدى پايدالانىپ قالماق بولعان. قىز تاڭدانعان دا، نەمەسە ونىڭ ءسوزىنىڭ توركىنىن تۇسىنبەگەنسىپ قىلىمسىعان دا جوق. قىز ءبارىن دە ءتۇسىندى. ونىڭ قوشتاسار الدىنداعى كوزقاراسى وسى تۋرالى ايتىپ تۇردى. ءبىراق، مۇمكىن ول سايكستىڭ كوزىن جويۋ تۋرالى ۇسىنىستان ات تونىن الا قاشار، مۇنىڭ ءوزى ەستە تۇرار باستى ماقساتتىڭ ءبىرى عوي. «مەنىڭ وعان دەگەن ىقپالىمدى قالاي ارتتىرۋىم كەرەك؟ — دەپ ويلادى فەدجين ۇيىنە قاراي ءىلبىپ كەلە جاتىپ. — ۇلكەندەۋ بيلىككە قولىمدى قالاي جەتكىزەم؟ »
مۇنداي ادامدار امالىن تابۋعا ۇستا كەلەدى. ايتالىق، قىزدىڭ مويىنداۋىن كۇتپەي-اق، فەدجين ونى اڭدۋعا الادى، ونىڭ جاڭا بايلانىسىن اشادى، ەگەر قىز مۇنىڭ جوسپارىنان باس تارتسا، ءبارىن دە سايكسكە ايتام دەپ قورقىتادى (قىزدىڭ ودان جۇرەگى شايلىعارى حاق)، وسىنىڭ ءوزى-اق قىزدىڭ كەلىسىمىن الۋعا جەتكىلىكتى ەمەس پە؟ «مەن مۇنى ىستەيمىن»، دەپ سىبىرلادى فەدجين. سوندا ونىڭ باس تارتۋعا باتىلى بارمايدى. ەشۋاقىتتا، ەشۋاقىتتا ولاي ەتە المايدى. مەن ءبارىن دە ويلاستىردىم. ءادىس قولدا، ارەكەتكە ءازىر تۇر. مەن ءالى ساعان قۇرىق سالارمىن.
ول ارت جاعىنا تۇنەرە كوز تاستاپ، وزىنەن گورى جاۋجۇرەكتەۋ الگى وڭباعان قالعان جاققا قاراي زارلەنە قيمىل جاسادى دا، قولى جەكسۇرىن جاۋدى قاۋساتىپ كەلە جاتقانداي جىرتىق شەكپەنىنىڭ تىگىسىن جۇلقىلاي، سۇيەكتى ساۋساعىمەن جۇمارلاي ءوز جولىمەن تارتا بەردى.
XLV تاراۋ
فەدجين نوە كلەيپولعا قۇپيا تاپسىرما بەرەدى
كەلەسى كۇنى شال تاڭنان تۇردى دا، جاڭا سىبايلاسىنىڭ كەلۋىن شىدامسىزدانا كۇتتى؛ ۇزاق كەشەۋىلدەۋدەن كەيىن اقىرى كەلىپ جەتكەن ول تاڭعى اسقا اشكوزدەنە ۇمتىلدى.
— بولتەر، — دەدى فەدجين، ورىندىعىن جىلجىتىپ، موريس بولتەردىڭ قارسىسىنا وتىرا بەرىپ.
— ال مەن وسىندامىن، — دەدى نوە. — نە بوپ قالدى؟ Ac ءىشىپ بولعانشا مەنەن ەشنارسە سۇراماڭىزشى. سىزدەردەگى ءبىر جامانى جايباراقات تاماق ىشۋگە ەشقاشان دا ۋاقىت جەتپەيدى.
— ءسىز ءارى اس ءىشىپ، ءارى اڭگىمەلەسە المايسىز با؟ — دەپ سۇرادى فەدجين، قۇرمەتتى جاس دوسىنىڭ اشقاراقتىعىنا ىشتەي قارعىس جاۋدىرىپ.
— نەسى بار، اڭگىمەلەسۋگە بولادى. اڭگىمەلەسكەن كەزىمدە ءىسىم قاشاندا وڭعا باسادى، — دەدى نوە ناننىڭ ۇلكەن كەسەگىن كەسىپ الا بەرىپ. — شارلوتت قايدا؟
— كەتىپ قالدى، — دەپ جاۋاپ بەردى فەدجين. — مەن ونى وزگە ءبىر ايەلمەن تاڭەرتەڭ قويا بەرگەم، سەبەبى سىزبەن وڭاشا قالعىم كەلدى.
— و، — دەدى نوە. — ءسىز وعان الدىمەن نانعا ماي جاعىپ قوي دەپ بۇيىرماعانىڭىز وكىنىشتى بولعان. جارايدى. ايتا بەرىڭىز. ءسىز ماعان بوگەت بولمايسىز.
شىندىعىندا ول ۇستەلگە كەرەمەتتەي ءبىر ەڭبەكتەنۋگە دەگەن بەرىك شەشىممەن وتىرعاندىقتان وعان قانداي دا بولماسىن كەدەرگى كەلتىرۋدىڭ ەشقانداي ءقاۋپى ءتونىپ تۇرماعان-دى.
— ءسىز كەشە جاقسى جۇمىس ىستەدىڭىز، قىمباتتىم، — دەدى فەدجين. — تاماشا. ءبىرىنشى كۇننىڭ وزىندە التى شيللينگ توعىز جارىم پەنس. ءسىز بالاپانداردى جەر سوقتىرۋمەن-اق وزىڭىزگە داۋلەت جيىپ الاسىز.
— بۇعان ءۇش ساپتاياق پەن ءسۇت قۇياتىن قۇمىرانى دا قوسۋدى ۇمىتپاڭىز، — دەدى ميستەر بولتەر.
— ءيا، ءيا، قىمباتتىم. ساپتاياققا كەلسەك، بۇل دا تاماشا ىستەلگەن، ال قۇمىرا — كىسى قىزىعارلىق جۇمىس.
— مەنىڭشە، بەتاشار ەسەبىندە جامان ەمەس سياقتى، — دەدى ميستەر بولتەر وزىنە-وزى ريزا كەيىپپەن. — ساپتاياقتاردى مەن قورشاۋدان سىپىرىپ كەتتىم، ال قۇمىرا بولسا تراكتيرگە كىرە بەرىستە تۇر ەكەن. مەن جاۋىن-شاشىننان تات باسىپ قالار، ايتپەسە سۋىق ءتيىپ قالار دەپ ويلادىم. ءا؟ حا- حا-حا!
فەدجين شىن ىقىلاسىمەن كۇلىپ تۇرعانداي كەيىپ تانىتتى، ال ميستەر بولتەر جەتەرلىكتەي قارقىلداپ الىپ، بىرنەشە جاپىراق ناندى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قىلعىپ قويىپ، ماي جاعىلعان ناننىڭ ءبىر كەسەگىن تاۋىسىپ، ەكىنشىسىنە كىرىستى.
— ماعان، بولتەر، — دەدى فەدجين ۇستەلگە ەڭكەيە بەpiپ، — ءسىز قىمباتتىم، مەن ءۇشىن اسا ساقتىقپەن جانە ىجداعاتتىلىقتى كەرەك ەتەتىن ءبىر جۇمىستى اتقارعانىڭىز قاجەت بولىپ تۇر.
— تىڭداڭىز، — دەدى بولتەر، — مەنى ءبىر ءقاۋىپتى ىسكە يتەرە سالۋدى نەمەسە تاعى دا ءوزىڭىزدىڭ پوليسەيلىك باسقارماڭىزعا جۇمساۋدى ويعا الماي-اق قويىڭىز. بۇل ماعان مۇلدەم قول ەمەس، مەن سىزگە تۋراسىپ ايتىپ تۇرمىن.
— مۇندا ەشقانداي ءقاۋىپ جوق، تيتتەي دە، — دەدى ەۆرەي، — تەك ءبىر ايەلدىڭ ءىزىن اڭدۋ كەرەك.
— كەمپىردىڭ بە؟ — دەپ سۇرادى ميستەر بولتەر.
— جاس ايەلدىڭ، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەۆرەي.
— بۇل ءىس مەنىڭ قولىمنان ابدەن كەپ تۇر، — دەدى بولتەر. — مەكتەپتە مەن ەپتى ءسوز تاسۋشى بولعام. ال ونى نەگە اڭدۋىم كەرەك؟ انا نە ءۇشىن ەمەس پە، الگى...
— ەشتەڭە ىستەۋدىڭ قاجەتى جوق، تەك ماعان ونىڭ قايدا بارعانىن، كىممەن كەزدەسكەنىن، ەگەر مۇمكىن بولسا نە ايتقاندارىن جەتكىزەسىز؛ ەگەر كوشە بولسا كوشەنى، ءۇي بولسا ءۇيدى ەسىڭىزگە ساقتاپ، قانداي مالىمەت الا الساڭىز ءبارىن دە ماعان ايتىپ كەلەسىز.
— ءسىز ماعان قانشا تولەيسىز؟ — دەپ سۇرادى نوە، كەسەسىن قويىپ، قوجايىننىڭ جۇزىنە قوماعايلانا قاراپ.
— ەگەر وسىنىڭ ءبارىن جاقسى اتقارا الساڭىز، ءبىر فۋنت الاسىز، قىمباتتىم. ءبۇتىن ءبىر فۋنت، — دەدى فەدجين انانى اڭدۋعا ىنتالاندىرۋ ماقساتىمەن. — ەشقانداي پايدا كىرمەيتىن جۇمىس ءۇشىن مۇنداي اقشا تولەپ كورگەن ەمەسپىن.
— ال ونىڭ ءوزى كىم، — دەپ اۋەستەندى نوە.
— ءبىزدىڭ ىشىمىزدەگى بىرەۋ.
— اح، قۇدايىم-اي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى نوە، تاناۋى تىرجيىپ. — ءسىز ياعني ودان كۇدىكتەنەسىز عوي؟
— ول وزىنە جاڭادان دوستار تاۋىپ الىپتى، قىمباتتىم، ال مەن ولاردىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە ءتيىسپىن.
— تۇسىنەمىن، — دەدى نوە. — ەگەر ولار ءجونى ءتۇزۋ ادامدار بولسا تانىسۋ قۇرمەتىنە يە بولۋ ءۇشىن عوي، ءيا؟ حا-حا- حا!.. قىزمەتىڭىزگە ءازىرمىن.
— مەن ءسىزدىڭ كەلىسەتىنىڭىزدى ءبىلىپ ەدىم! — ءوز ويىنىڭ جۇزەگە اسقانىنا قۋانعان فەدجيننىڭ داۋىسى شىعىپ كەتتى.
— ارينە، ارينە! — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە. — ونىڭ قايدا ءوزى؟ قاي جەردە اڭدۋعا ءتيىسپىن؟ مەنىڭ قايدا بارۋىم كەرەك؟
— مۇنىڭ ءبارىن ءسىز مەنەن بىلەسىز، قىمباتتىم. ۋاقىتى كەلگەندە ونى سىزگە ءوزىم كورسەتەم، — دەدى فەدجين. — ءوزىڭىز ءازىر بولىڭىز، ال قالعانى مەنىڭ موينىمدا.
وسى كەشتە، كەلەسى ەكى كۇن بويى نوە اياعىنا ەتىك جانە ارباكەشتىڭ كيىمىن كيىپ، فەدجيننىڭ امىرىمەن ۇيدەن شىعا جونەلۋگە ءازىر وتىردى. التى كەش ءوتتى — تاۋسىلىپ بىتپەي، سانانى سارعايتقان التى بىردەي كەش — كۇن سايىن فەدجين ۇيگە وكىنىشتى ورالىپ، قىسقا عانا ۋاقىت ءالى جەتكەن جوق دەيتىن. جەتىنشى كۇنى ول كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيىن زورعا جاسىرىپ ادەتتەگىدەن ەرتە ورالدى. كۇن جەكسەنبى ەدى.
— بۇگىن قىز ۇيدەن كەتەدى، — دەدى فەدجين. — جانە دە مەن سول شارۋاعا ەكەنىنە سەنىمىم كامىل... كۇنى بويى ول ۇيدە وتىردى، ال قورقاتىن ادامى تاڭ اتپاي قايتپايدى. كەتتىك. تەزدەتىڭىز.
ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاستان نوە ورنىنان اتىپ تۇردى، ەۆرەيدىڭ قاتتى ابىگەرلەنۋى بۇعان دا بەرىلە باستاعان. ۇرلانا باسىن ۇيدەن شىققان ولار كوشەنىڭ جىقپىل-جىقپىلىن كوكتەي ءوتىپ، اقىرى ءبىر تراكتيردىڭ الدىنا توقتادى، نوە ونىڭ ءوزى لوندونعا كەلگەن بويدا ءتۇن وتكىزگەن ورنى ەكەنىن تاني كەتتى.
ساعات ون ەكى، ەسىك جابىق تۇرعان. فەدجين جايىمەن ىسقىرىپ ەدى، ەسىك دىبىسسىز اشىلىپ كەتتى. ولار دابىرلاتپاي ىشكە كىردى، ارتتارىنان ەسىك تە جابىلدى.
سىبىر-كۇبىر سويلەۋگە ازەر باتىلدىق ەتىپ، فەدجين مەن بۇلاردى كىرگىزىپ العان جاس ەۆرەي سوزدەرىن ىمعا اۋىستىرىپ نوەگە تەرەزەنى نۇسقاپ، كورشى بولمەدەگى كىسىنى كورىپ الۋعا يشارات جاساستى.
— مىناۋ سول ايەلدىڭ ءوزى مە؟ — دەپ سۇرادى ول ەستىلەر-ەستىلمەس ۇنمەن.
فەدجين ماقۇلداپ باسىن يزەدى.
— مەن ونىڭ ءجۇزىن كورە الماي تۇرمىن، — دەپ سىبىرلادى نوە. — ول باسىن سالبىراتىپ جىبەرىپتى، ال شىراق تۋ سىرتىندا تۇر.
— تۇرا تۇرىڭىز، — دەپ سىبىر ەتتى فەدجين.
ول بارنيگە بەلگى بەرىپ ەدى، اناۋ شىعا جونەلدى. ءبىر سەكۋندتان كەيىن جىگىت كورشى بولمەگە كىرىپ، شىراقتىڭ جانعان پىلتەسىن الىپ تاستاماق كەيىپپەن، ونى ورنىنان جىلجىتىپ، قىزبەن ءتىل قاتىسىپ، باسىن كوتەرۋگە ءماجبۇر ەتتى.
— ەندى ونى كورىپ تۇرمىن، — دەپ سىبىرلادى جانسىز.
— انىق كورىپ تۇرمىسىز؟
— مەن ونى مىڭ ادامنىڭ ىشىنەن جازباي تانىر ەدىم.
ول تەز تومەن ءتۇستى، ويتكەنى، ەسىك شالقاسىنان اشىلدى دا قىز كىرىپ كەلدى. فەدجين جانسىزدى بولمەنىڭ پەردەمەن بولىنگەن بۇرىشىنا الىپ كەتتى دە، ولار تىم-تىرىس بولا قالعان، قىز بۇلار جاسىرىنعان تۇستان نەبارى بىرنەشە قادام جەردەن وتە شىعىپ، بۇلار كىرگەن ەسىكتەن شىعىپ كەتتى.
— تسس، — دەدى ەسىكتى اشقان جىگىت. — ۋاقىت جەتتى.
فەدجينمەن كوزقاراس الماسقان نوە تراكتيردەن جۇگىرىپ شىقتى.
— سولعا قاراي، — دەپ سىبىر ەتتى جىگىت. — سولعا تارتىڭىز دا، كوشەنىڭ قارسى بەتىمەن ءجۇرىڭىز.
وسىلاي ىستەگەن نوە فوناردىڭ جارىعىندا وزىنەن الدەقايدا ۇزاپ بارا جاتقان قىزدىڭ سۇلباسىن كوردى. كوشەنىڭ ەكىنشى جاعىن بەتكە ۇستاي وتىرىپ، ونى اڭدۋعا قانشالىقتى ىڭعايلى بولسا، سونشالىقتى جاقىندادى. ەكى-ۇش مارتە قىز ارتىنا ابىگەرلەنە جالتاقتاپ، ءبىر مارتە سوڭىنان كەلە جاتقان ەكى كىسىنى وتكىزىپ جىبەرۋ ءۇشىن توقتاي قالعان. نەعۇرلىم ۇزاعان سايىن قىزدىڭ بويىنا سوعۇرلىم باتىلدىق ۇيالاي باستاعان ءتارىزدى، ەندى ول اياعىن باتىل باسىپ سەنىممەن اياقتاپ كەلەدى. جانسىز بولسا قىزبەن ەكى اراداعى ارالىقتى ساقتاي وتىرىپ، ودان كوز المايدى.
XLVI تاراۋ
كەزدەسۋ بولدى
لوندون كوپىرىنىڭ ۇستىندە ەكى تۇلعا پايدا بولعاندا شىركەۋ ساعاتى ون ەكىگە ون بەس مينۋت قالعان ەدى.
اسىعىس تەز-تەز باسىپ، الدىندا كەلە جاتقان بىرەۋى — ايەل ادام بىرەۋدى كۇتىپ، ىزدەپ تۇرعانداي جان-جاعىنا شىدامسىزدانا جالتاقتايدى؛ ەكىنشى سۇلبا ەركەك، ەڭ قاراڭعى دەگەن تۇسقا كىرىپ كەتىپ، الىستان ايەلدىڭ ادىمىنا ءوز ادىمىن دالدەستىرىپ كەلەدى، اناۋ توقتاي قالعاندا بۇل دا توقتادى، ايەل ءارى قاراي جۇرسە بۇل دا قوزعالادى، ءبىراق اڭدۋ ۇستىندە ودان وزىپ تاعى كەتپەيدى. وسىلايشا ولار ميدلسەكستەن سارريي جاعىنا قاراي كوپىردى كەسىپ ءوتتى دە، وتكەن-كەتكەندەردىڭ جۇزدەرىنە ابىگەرلەنە قاراعىشتاپ كەلە جاتقان ايەل شاماسى بىردەڭەدەن ءۇمىتىن ۇزسە كەرەك، كەنەتتەن كەرى بۇرىلدى. قىز كۇتپەگەن جەردەن بۇرىلدى، ءبىراق ونى اڭدىپ كەلە جاتقان دا قانى قالعان جوق، كوپىردىڭ ۇستىندەگى قۋىستىڭ بىرىنە كىرىپ الىپ، جاقسىراق جاسىرىنۋ ءۇشىن ارقالىققا اسىلىپ العان ول قىز جاناما جولدىڭ كەلەسى بەتىنە شىققانشا كۇتىپ تۇردى. قىز مۇنان باعاناعى ارالىقتاي قاشىقتاعان كەزدە ول جايىمەن شىعىپ، قايتادان ايەلدىڭ ىزىنە ءتۇستى. كوپىردىڭ تاپ ورتا شەنىنە كەلگەندە قىز توقتاي قالدى. ەركەك تە توقتاعان.
ءتۇن اسا قاراڭعى ەدى، اۋا-رايى دا وتە جامان، مۇنداي ساعاتتا، مۇنداي جەردە جۇرت وتە از جۇرەتىن. جاندارىنان تەز-تەز باسىپ ءوتىپ جاتقان اۋىق-اۋىق جۇرگىنشىلەر، شاماسى ايەلدى دە، ەركەكتى دە بايقامايتىن سياقتى، بۇل دا قىزدان كوزىن ايىرماعانمەن، ارينە، بۇلارعا نازار اۋدارعان جوق. بۇلاردىڭ سىرت كەلبەتتەرى دە وسى كەشتە سۋىق قۋىس پەن ەسىگى جوق لاشىق بولسا دا ايتەۋىر جانتايا كەتەرلىك ورىن ىزدەپ، كوپىر ۇستىمەن كەزدەيسوق ءوتىپ جاتقان لوندون قايىرشىلارىنىڭ ىعىر قىلارلىق كوزقاراستارىن تارتا قويارلىقتاي ەمەس-تى. ەكەۋى دە ءۇنسىز ءتۇر — ەشكىممەن تىلدەسپەيدى دە، ءوتىپ جاتقانداردان دا ەشكىم بۇلارمەن سويلەسكەن جوق.
ءارقيلى پريستاندارعا تۇمسىق تىرەگەن كىشكەنتاي كەمەلەردەگى وتتاردىڭ ساۋلەسىن قىزىل قويۋلاندىرا وزەن ۇستىندە تۇمان تۇرىپ الدى، تۇماندا كۇڭگىرت قۇرىلىستار تىم ءتۇن-جىراققى دا بۇلدىراپ كورىنەدى. وزەننىڭ ەكى جاعاسىنداعى ەسكى، ىس باسقان قويمالار ءتونىپ تۇرعانمەن اباجاداي كەلبەتى قاپ-قارا سۋعا تۇسە قويمايدى. قاراڭعى تۇنەكتەن قۇتقارۋشىنىڭ ەسكى شىركەۋىنىڭ مۇنارالارى مەن سەنت-ماگنۋس شىركەۋىنىڭ توبەسىندەگى ءسۇيىر قاداسى، ەسكى كوپىردىڭ ەجەلگى ءداۋ-قاراۋىلدارى كورىنەدى، ءبىراق تومەندەگى قاپتاعان كەمە دىڭگەكتەرى مەن جوعارىداعى تولىپ جاتقان شىركەۋلەردىڭ ءسۇيىر قادالارى مۇلدەم كوزگە ىلىنبەيدى.
قىز ابىگەرلەنىپ، تاعى بىرنەشە مارتە ولاي-بۇلاي ءجۇردى — ال باقىلاۋشى ونىڭ كوزىنە تۇسپەستەن قىراعى قاداعالاۋدا — اقىرى اۋليە پاۆەل سوبورىنداعى اۋىر قوڭىراۋ تاعى ءبىر كۇننىڭ ولگەنىن جاريا ەتتى. سارايعا دا، تۇنگى شاراپ ۇراسىنا دا، تۇرمەگە دە، جىندىحاناعا دا، تۋۋ مەن ءولۋدىڭ، اۋرۋ مەن ساۋدىڭ ۇيالارىنا، ولىكتىڭ قيمىلسىز ءجۇزى مەن بالانىڭ بەيبىت ۇيقىسىن — بارلىعىن دا جارىم ءتۇن الىپ قۇشاعىنا وراپ الدى.
ساعاتتىڭ سوققانىنا ەكى مينۋت تا ەتپەي-اق، كوپىردىڭ جانىنا توقتاعان جالدامالى كۇيمەدەن جاس لەدي مەن باسىن قىراۋ شالعان جەنتلمەن شىعىپ، كولىكتى قويا بەردى دە، وزدەرى تۇپ-تۋرا كوپىرگە بەتتەدى. كەنىرگە شىعۋلارى-اق سول ەدى، قىز بويىن جيىپ الىپ انالارعا قارسى ءجۇردى.
قارسى الدارىنان قىز كەنەتتەن پايدا بولعان كەزدە بۇلار ءساتى تۇسەر-تۇسپەسىن وزدەرى دە بىلمەگەن بىردەڭەنى كۇتكەندەي جان-جاقتارىنا جالتاقتاپ ىلگەرى قاراي كەلە جاتقان. توقتاي قالىسقان ولاردىڭ تاڭدانعاندىقتان داۋىستارى شىعىپ كەتسە دە دەرەۋ قويا قويىستى، سەبەبى ءدال وسى ساتتە تاپ قاستارىنان بۇلاردى سۇيكەي-مۇيكەي دەريەۆنيالىقشا كيىنگەن بىرەۋ وتە بەرگەن.
— بۇل ارادا ەمەس، — دەپ اسىعا سويلەدى نەنسي. — بۇل ارادا سىزدەرمەن سويلەسۋگە مەن قورقامىن. كەتەلىك... جولدان الىسىراق... مىنا باسپالداقتارمەن تومەن قاراي.
قىز وسى ءسوزدى ايتىپ، ولاردى باستاپ اپارماق جاعىن نۇسقاعان كەزدە دەريەۆنيالىق جىگىت بۇرىلدى دا نەمەنەگە بۇكىل جولعا كەس-كەستەپ الدىڭدار دەپ ءارى قاراي كەتە باردى.
قۇتقارۋشىنىڭ شىركەۋى تۇرعان جاعاداعى ساريي جاقتاعى قىز نۇسقاعان باسپالداقتار وزەن پريستانىنىڭ قىزمەتىن اتقاراتىن. ەشكىم بايقاپ قالماعان، دەريەۆنيا تۇرعىنىنا ۇقساس جىگىت بۇل توڭىرەكتى كوزىمەن ءبىر شولىپ ءوتىپ، سولاي قاراي اسىعىس تۇسە باستادى.
بۇل باسپالداق كوپىردىڭ ءبىر بولىگى ەدى، ول ءۇش پرولەتتەن تۇراتىن. ەكىنشىسىنىڭ شەتىنەن تومەن كەتەتىن تاس قابىرعا سول جاعىنان تەمزاعا قاراعان بەدەرلى ۇستىنمەن شەكتەلەتىن. بۇل ارادا تومەنگى باسپالداق كەڭ ەدى دە، قابىرعادان بۇرىش اينالعان ادام وزىنەن ءبىر ساتى جوعارى تۇرعان كىسىنىڭ كوزىنە شالىنا قويماس ەدى. وسى اراعا جەتكەن دەريەۆنيالىق جىگىت باسقا جاسىرىنار بۇرىش بولماعاندىقتان توڭىرەگىن جىلدام شولىپ شىقتى، سۋ قايتقاندىقتان ورىن جەتەرلىكتەي ەدى، ول ۇرلانا باسىپ، ءبىر جاققا قاراي بۇرىلدى دا، ۇستىنعا ارقاسىمەن جابىسىپ، ولاردىڭ بۇدان تومەن تۇسپەيتىنىن، ەگەر ءتىپتى ءسوز تىڭداۋدىڭ رەتى كەلمەسە ول ەشتەڭەدەن قاۋىپتەنبەستەن سوڭدارىنان ىلەسۋگە مۇمكىندىگى بارلىعىنا كامىل سەنىپ، توسىپ تۇردى.
وسى ءبىر وڭاشا قۋىستا ۋاقىت تا وتپەي تۇرىپ العانداي، ءوز ويلاعانىنا مۇلدە ۇقسامايتىن جولىعىسۋدىڭ سەبەبىن بىلگەنشە جانسىزدىڭ دا شىدامى تاۋسىلىپ بارادى، ول ءىستىڭ قيۋى قاشتى-اۋ دەپ بىرنەشە مارتە ويلاپ تا قويعان، ؛الدە ولار وتە جوعارىدا قالدى، ايتپەسە، قۇپيا اڭگىمە ءۇشىن مۇلدە باسقا جاققا كەتكەن شىعار. ول جاسىرىن وتىرعان جەرىنەن شىعىپ، جوعارى كوتەرىلۋگە ىڭعايلانا بەرگەندە، كەنەت اياق دىبىسىن قۇلاعى شالىپ قالدى دا، ارتىنشا داۋىستى تاپ جانىنان ەستىگەندەي بولدى.
ول بويىن تىكتەپ، قابىرعاعا جابىسا، دەمىن الماستان مۇقيات تىڭداۋعا كىرىستى.
— جەتەر! — دەدى ءبىر داۋىس، بۇل جەنتلمەندىكى ەكەندىگى ءسوزسىز. — جاس لەديدىڭ بۇدان ءارى جۇرۋىنە مەن قارسىمىن. سىزبەن ەرىپ وسىندا كەلۋگە ەكىنىڭ ءبىرى تاۋەكەل ەتپەس ەدى، ءبىراق ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرسىز، مەن ءسىزدىڭ دەگەنىڭىزگە كوندىم.
— كوندىم دەيسىز بە؟ — مۇنىڭ اڭدىپ جۇرگەن قىزىنىڭ داۋسى ەستىلدى. — ءسىز اسا سىپايى ادامسىز، سەر. ماعان سەنىم ءبىلدىرۋ! جارايدى، اڭگىمە مۇندا ەمەس.
— ءبىراق قانداي ماقساتپەن، — دەدى جەنتلمەن بۇرىنعىدان جۇمساق ۇنمەن، — قانداي ماقساتپەن ءبىزدى وسىنداي وعاشتاۋ ورىنعا اكەلدىڭىز؟ مىنانداي قاراڭعى دا تۇنجىر قۋىسقا سۇيرەۋدىڭ ورنىنا نەگە مەنىمەن اناۋ جوعارىدا، جارىقتا، جۇرت ءجۇرىپ جاتقان جەردە سويلەسپەسكە؟
— مەن سىزگە ايتتىم عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى نەنسي، — ول ارادا سىزدەرمەن سويلەسۋگە قورقامىن. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، — دەدى قىز تۇلا بويى تۇرشىگىپ، — ءبىراق بۇگىن قاراداي ۇرەيىم ۇشىپ، اياعىمدى ازەر باسىپ تۇرمىن.
— نەدەن ۇرەيلەنەسىز؟— دەپ سۇرادى جەنتلمەن، شاماسى قىزعا اياۋشىلىق بىلدىرە باستاسا كەرەك.
— ءوزىم دە بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — ال مەنىڭ بىلگىم-اق كەلەر ەدى. كۇنى بويى ءولىم تۋرالى، قانعا بويالعان كەبىن تۋراسىنداعى ۇرەيلى ويلار وكشەلەپ، وتقا تۇسكەندەي تۇلا بويىم ورتەنىپ تۇردى. كەشكىلىك ۋاقىتتى تەزدەتۋ ءۇشىن قولىما كىتاپ الىپ ەم الگىلەر جولداردىڭ اراسىنان كوزىمە توسىلدى.
— ەلەستەگەن عوي، — دەدى جەنتلمەن ونىڭ كوڭىلىن ورنىقتىرىپ.
— جوق، بۇل ەلەس ەمەس، — دەدى قىز قارلىققان داۋىسمەن. — كىتاپتىڭ ءار بەتىنەن ۇلكەن قارا ارىپتەرمەن جازىلعان «تابىت» دەگەن ءسوزدى كورگەنىمە انت ىشۋگە بارمىن، — ءيا، ال بۇگىن كەشكىلىك مەنىڭ تاپ قاسىمنان تابىت الىپ ءوتتى.
— مۇندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، — دەدى جەنتلمەن، — مەنىڭ قاسىمنان دا تابىتتى تالاي الىپ وتكەن.
— ول شىنايى تابىتتار عوي، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى قىز. — ال مىناۋ ونداي ەمەس.
ونىڭ داۋسىنان سوندايلىق وعاش بىردەڭەنىڭ سەزىلگەنى سونشاما، جاسىرىنىپ تۇرعان باقىلاۋشىعا قىزدىڭ الگى ايتقاندارىن ەستىگەندە ارقاسىنان قۇمىرسقالار جۇگىرىپ، قانى توقتاپ قالعانداي اسەر ەتتى. قىزعا كوڭىلىن ورنىقتىرىپ، ەلەستەن پايدا بولعان قورقىنىشقا بەرىلمەۋىن وتىنگەن جاس لەديدىڭ نازىك داۋىسىن ەستىگەن كەزدەگىدەي بويىنىڭ جەڭىلدەگەنىن ول ەشقاشاندا سەزىنىپ كورمەگەن شىعار.
— ونىمەن جىلى سويلەسىڭىزشى، — دەدى جاس لەدي ءوز سەرىگىنە. — بەيشارا-اي، مەنىڭشە، سول بۇعان وتە قاجەت سياقتى.
— الگى سىزدەردىڭ تانىستارىڭىز تاكاپپار دا تاقۋا جاندار مەنى تاپ ءقازىر كورسە مۇرىندارىن كوككە كوتەرىپ، توزاق پەن زاۋال حاقىندا ۋاعىز ايتا باستار ەدى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى قىز. — اح، قىمباتتى لەدي، وزدەرىن قۇداي ءسوزى اۋزىمىزدا دەپ سانايتىندار ءبىز سياقتى بەيشارا پەندەلەرگە نەگە ءسىز سياقتى جاناشىرلىق پەن قايىرىمدىلىق جاسامايدى ەكەن؟ مىنەكي، سولار جوعالتقان قاسيەتتىڭ ءبارى بار جاپ-جاس، اپ-ادەمى سىزگە ازداپ ماقتان تۇتۋعا دا بولار ەدى، ءبىراق ءسىز ولارعا قاراعاندا الدەقايدا قاراپايىم جانسىز.
— و، — دەپ قويدى جەنتلمەن دە. — دارەت العان تۇرىك نامازعا جىعىلار الدىندا بەتىن شىعىسقا بۇرادى، ال جۇزدەرىنەن كۇلكى تابى باياعىدا-اق وشكەن الگى تاقۋالار قاشاندا دۇنيەنىڭ جابىرقاۋ جاعىنا بەت تۇزەيدى. ەگەر مۇسىلماندار مەن فاريسەيلەردىڭ ءبىرىن تاڭدا دەسە، مەن ءبىرىنشىسىن قولدار ەم.
شاماسى، بۇل ءسوز جاس لەديگە باعىشتالعان شىعار، مۇمكىن نەنسيدىڭ وزىنە-وزى كەلۋىنە ۋاقىت بەرۋ ءۇشىن ايتىلعان بولار. ۇزاماي جەنتلمەن وعان قايتادان ءتىل قاتتى.
— وتكەن جەكسەنبى كۇنى كەشكە ءسىز مۇندا بولمادىڭىز عوي، — دەدى ول.
— مەن كەلە المادىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى نەنسي، — مەنى كۇشپەن بوگەپ قالدى.
— كىم؟
— مەنىڭ جاس لەديگە ايتقان كىسىم.
— ءوزىڭىزدى بۇگىن وسىندا كەلتىرگەن ىسكە بايلانىستى الدەكىممەن كەلىس ءسوز جۇرگىزىپ جاتىر-اۋ دەپ ەشكىم دە سىزگە كۇدىكتەنبەيتىن بولار دەپ ۇمىتتەنەمىن، — دەپ سۇرادى قارت جەنتلمەن.
— جوق، — دەدى قىز باسىن شايقاپ. — قايدا كەتىپ بارا جاتقانىمدى بىلمەسە، ودان كەتە قويۋ وڭاي ەمەس. وتكەن جولى وعان اپيىن تۇنباسىن بەرمەگەنىمدە مەنىڭ جاس لەديدى كورە قويۋىم ەكىتالاي ەدى.
— ول ءسىز قايتا ورالعانشا ويانا قويماپ پا؟ — دەپ سۇرادى جەنتلمەن.
— جوق، ول دا، باسقالار دا مەنەن ءازىر كۇدىكتەنە قويمايدى.
— جاقسى، — دەدى جەنتلمەن. — ەندى مەنى تىڭداڭىز.
— قۇلاعىم سىزدە، — دەدى قىز، اناۋ ءبىر سەكۋندتاي ءۇنسىز قالعاندا.
— مىنا جاس لەدي، — دەپ سەزىن باستادى جەنتلمەن.— ءسىزدىڭ ەكى جۇماداي ۋاقىت بۇرىن ايتقانىڭىزدى ماعان جانە سەنىم ارتۋعا تۇرارلىق ءبىر دوسىنا جەتكىزدى. شىندىعىن ايتايىن، باستابىندا سىزگە سەنۋگە بولا ما دەگەن كۇدىگىم دە جوق ەمەس ەدى، ال ءقازىر مەن بۇعان كامىل سەنەمىن.
— سەنىڭىز، — دەپ قىزۋلانا قوستادى قىز.
— قايتالاپ ايتايىن، سەنىمىم كامىل. سەنىم ارتۋىمنىڭ دالەلى رەتىندە، ونى-مۇنى دەپ جالتارماستان سىزگە ايتارىم، الگى مونكستى قورقىتۋ ارقىلى ونىڭ قانداي دا بولماسىن قۇپيا سىرىن اشقىمىز كەلەدى. ءبىراق، ەگەر، ەگەر... — دەپ ءسوزىن جالعادى جەنتلمەن، — ەگەر ونى ۇستاي الماساق، ەگەر ۇستاعان كۇندە دە ونى ايتقانىمىزعا كوندىرۋدىڭ ءساتى تۇسپەسە، ءسىز ەۆرەيدىڭ ىنىنە سۋ قۇيۋىڭىز كەرەك.
— فەدجيندى مە؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەرگەن قىز، تەڭسەلىپ كەتتى.
— سول ادامدى ءسىز ۇستاپ بەرۋىڭىز كەرەك، — دەدى جەنتلمەن.
— Meن ولاي ىستەي المايمىن. مەن ەشۋاقىتتا ولاي ەتە المايمىن! — دەدى قىز. — ول شايتان بولسىن، ءتىپتى مەن ءۇشىن شايتاننان دا سوراقى بولعانمەن، مەن ولاي ەتە المايمىن.
— ولاي ىستەمەيمىن دەيمىسىز؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى جەنتلمەن، شاماسى مۇنداي جاۋاپقا ابدەن ءازىر بولسا كەرەك.
— ەشۋاقىتتا، — دەپ قايتالادى قىز.
— ماعان نەگە ەكەنىن ءتۇسىندىرىڭىزشى.
— ءبىر عانا سەبەپتەن، — دەدى قىز نىق سويلەپ، — مىنا لەديگە بەلگىلى ءبىر سەبەپتەن، لەدي دە بۇل جونىندە مەنىڭ جاعىمدا بولۋعا ءتيىس، ويتكەنى مەن ونىڭ ۋادەسىن العام. باسقا دا سەبەبى بار: ونىڭ ءومىرى قانشالىقتى لاس بولعانمەن، مەنىڭ ءومىرىم دە تاپ سونداي بىلعانىشتى؛ ءبىزدىڭ كوپشىلىگىمىز ءبىر عانا جولمەن ءجۇرىپ كەلدىك، ولاردىڭ كەز كەلگەنى مەنى دە ۇستاپ بەرۋلەرى مۇمكىن ەدى، ءبىراق ولاي ەتكەن جوق، سوندىقتان مەن دە ولاردى ساتىپ جىبەرە المايمىن.
— ولاي بولسا، — دەپ تەز-تەز سويلەدى جەنتلمەن، ءوزىنىڭ دە ماقسات تۇتقانى وسى بولعانداي. — مەنىڭ قولىما مونكستى تيگىزىپ، سونىمەن ىستەس بولۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىز.
— ال ەگەر ول باسقالاردى دا ۇستاپ بەرسە شە؟
— ەگەر ءبىز ودان شىنايى جاۋاپ الا الساق، ءىس وسىمەن تامام بولارىنا سىزگە ۋادە بەرەيىن. وليۆەردىڭ قىپ-قىسقا عۇمىرىنىڭ وزىندە جۇرتقا جايۋعا بولمايتىن جاعدايدىڭ بار ەكەنى ءسوزسىز، ەگەر ءبىزدىڭ شىندىققا كوزىمىز جەتسە، الگى ادامدار ەشقانداي جازاعا ىلىكپەيدى.
— ال ەگەر بۇعان قولىڭىز جەتپەسە شە؟ — دەپ سۇرادى قىز.
— وندا دا، — دەپ ءسوزىن جالعادى جەنتلمەن، — فەدجين ءسىزدىڭ كەلىسىمىڭىزسىز سوتقا تارتىلمايدى. ونداي جاعدايدا ءسىز كەلىسىم بەرەتىندەي دالەلدەردى مەن كەلتىرە الارمىن دەپ ويلايمىن.
— لەدي دە وسىعان ۋادە بەرە مە؟ — دەپ سۇرادى قىز.
— ءيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى روز. — سىزگە سالتاناتتى ۋادەمدى بەرەم.
— مونكس تە مۇنىڭ سىزدەرگە قايدان بەلگىلى ەكەندىگىن ەشقاشان دا بىلمەيدى عوي؟ — دەپ سۇرادى قىز، از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ.
— ەشۋاقىتتا دا، — دەپ جاۋاپ قاتتى جەنتلمەن، — بۇل مالىمەت وعان تيتتەي دە سەزىكتەنبەستەي ەتىپ جەتكىزىلەدى.
— Meن ءوزىم دە وتىرىكشى ەدىم، بالا شاعىمنان الدامشىلاردىڭ اراسىندا ءومىر ءسۇردىم، — دەدى قىز از ۇنسىزدىكتەن كەيىن، — ءبىراق سىزدەردىڭ سوزدەرىڭىزگە سەنەمىن.
ەكەۋىنەن وزدەرىنە ابدەن سەنۋگە بولاتىن ۋادەسىن العان سوڭ، قىز جايىمەن، — تىڭداپ تۇرعان جانسىز كوپ رەتتە ءتىپتى ءسوزدىڭ توركىنىن دە ۇعا الماي قالدى، — وسى كەشتە وزىنە اڭدۋ تۇسكەن تراكتيردىڭ اتى مەن تۇرعان جەرىن اتاپ، اڭگىمەلەي باستادى. اندا-ساندا توقتاي قالعانىنا قاراعاندا جەنتلمەن قىزدىڭ جەتكىزگەن مالىمەتتەرىن اسىعا-ۇسىگە قاعازعا ءتۇسىرىپ جاتسا كەرەك. مونكستىڭ وندا كەلەتىن كۇنى مەن ساعاتىن، ءوزى كورىنبەي ونى اڭدۋعا كوبىرەك قولايلى الگى تراكتيردىڭ بار بەلگىسىن مۇقيات كورسەتە وتىرىپ، ونىڭ بەت-بەينەسى مەن ءجۇرىس-تۇرىسىن ەسىنە جاقسىراق ءتۇسىرۋ ءۇشىن قىز بىرنەشە سەكۋند ويلانىپ قالعان.
— ول ۇزىن بويلى، — دەدى قىز، — مىعىم كەلگەن، ءبىراق جۋان كىسى ەمەس؛ كەتىپ بارا جاتقاندا، مينۋت سايىن جان-جاعىنا جالتاقتايتىن ادەتى بار. كوزى شۇڭىرەيىپ، ىشىنە ەنىپ كەتكەن، مەن مۇندايدى بۇرىن-سوڭدى ەشكىمنەن كورگەن جوق ەدىم، وسىنىڭ وزىنەن-اق ونى تانۋ قيىن ەمەس. ءجۇزى قوڭىرقاي، شاشى مەن كوزى قارا، جاسى جيىرما التى، جيىرما سەگىزدەردە عانا بولعانىمەن ءتۇرى ابدەن تيتىقتاعان كىسىنىكىندەي تۇنەرىڭكى. ەرنى قۇپ-قۋ، قىرشىلعان، سەبەبى: اندا-ساندا شەگىنەن شىعىپ كەتكەندە ول ءتىپتى وز قولىن دا قانىن شىعارا تىستەپ الادى. ءسىز نەگە ءدىر ەتە قالدىڭىز؟— دەن سۇرادى قىز، اياق استىنان ءمۇدىرىپ.
جەنتلمەن بۇعان سولاي كورىنگەن عوي دەپ جىلدام جاۋاپ قاتتى دا، ءسوزىن جالعاستىرۋىن ءوتىندى.
— بۇل مالىمەتتىڭ ءبىرازىن، — دەدى قىز، — مەن ءوزىم ايتقان ءۇي تۇرعىندارىنان سۇراپ ءبىلدىم، سەبەبى ءوزىم ونى ەكى مارتە عانا كوردىم، ەكەۋىندە دە ول كەڭ شەكپەنگە ورانىپ الىپتى. سىزدەر ونى تانۋ ءۇشىن مەنىڭ بار بىلەرىم وسى عانا-اۋ دەيمىن. دەگەنمەن، توقتاي تۇرىڭىز! — دەپ قوسىپ قويدىڭىز. — ونىڭ موينىندا گالستۋگىنىڭ استىندا، ءسىز ول باسىن بۇرا بەرگەندە كورەسىز...
— كۇيگەننەن پايدا بولعانداي ۇلكەن قىزىل داق پا؟ — دەپ ايعايلاپ جىبەردى جەنتلمەن.
— قالايشا؟ — دەدى قىز، — ءسىز ونى بىلەسىز بە؟
تاڭدانعاننان جاس لەديدىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى، بىرنەشە سەكۋند ولار تىم-تىرىس قالعان، جانسىز ولاردىڭ تىنىس العاندارىن انىق ەستىپ تۇر.
— شاماسى، سولاي بولسا كەرەك، — دەدى جەنتلمەن ۇنسىزدىكتى بۇزىپ. — مەن انا ءسىزدىڭ سۋرەتىڭىز بويىنشا تانىر ەدىم. كورەرمىز. بىر-بىرىنە ولەردەي ۇقسايتىن ادامدار كوپ قوي. مۇمكىن، بۇل ول ەمەس تە شىعار.
ادەيى نەمقۇرايلى وسىلاي دەي سالعان ول تىعىلىپ تۇرعان جانسىزعا قاراي ەكى ادىم اتتادى، مۇنى اناۋ جەنتلمەننىڭ: «مىناۋ سونىڭ تاپ ءوزى!» دەپ مىڭگىرلەگەنىنەن اڭداعان.
— ءسىز، سۇيىكتىم، — دەدى ول داۋسىنا قاراعاندا بۇرىن تۇرعان ءوز ورنىنا قايتا بارىپ— بىزگە اسا ماڭىزدى قىزمەت كورسەتتىڭىز، سىزگە العىس ايتقىم كەلەدى. وزىڭىزگە قانداي كومەگىم تيەر ەكەن؟
— ەشقانداي دا، — دەپ جاۋاپ قاتتى نەنسي.
— قارسىلاسپاڭىزشى، — دەپ قادالا ءتۇستى، داۋسىنان مۇيىزدەي قاتىگەز جۇرەكتى دە جىبىتەرلىكتەي قايىرىمدىلىق ەسكەن جەنتلمەن. — ويلانىڭىز دا، ايتىڭىز.
— ەشقانداي دا، سەر، — دەپ قايتالادى قىز جىلاپ جىبەرىپ. — ءسىز ماعان ەشقانداي جاردەم بەرە المايسىز. مەنىڭ ەندى ەشقانداي دا ءۇمىتىم جوق.
— ءسىز ودان ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز ماقۇرىم ەتىپ تۇرسىز، — دەدى جەنتلمەن. — بۇعان دەيىن ءسىز جاستىق ءومىرىڭىزدى، جاساعان ءبىر مارتە عانا سىيلاپ، قايتا جاراتپايتىن باعا جەتپەس قازىناڭىزدى بەكەرگە شاشىپ كەلدىڭىز. ءبىراق كەلەشەكتى ويلاساق، سىزگە ۇمىتتەنۋگە مۇمكىندىك جەتەرلىك. ارينە، مەن ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىز بەن جانىڭىزعا شاپاعات بەرۋ ءبىزدىڭ بيلىگىمىزدە دەي المايمىن، سەبەبى جان تىنىشتىعى ءوزىڭىز ىزدەسەڭىز عانا كەلەدى، ءبىراق ءسىزدى تىنىش مەكەن-جايمەن انگليادان، ال ەگەر مۇندا قالۋدان قورىقساڭىز، باسقا جەردەن قامتاماسىز ەتۋ، بۇل تەك ءبىزدىڭ بيلىگىمىزدە عانا ەمەس، ءتىپتى ءبىزدىڭ قۇشتار تىلەگىمىز دە سولاي. تاڭ اتقانشا، مىنا وزەن جاڭا كۇننىڭ العاشقى ساۋلەسىنەن ويانعانشا، ءسىز بۇرىنعى سىبايلاستىرىڭىز ءۇشىن مۇلدەم قول جەتكىزگىسىز جەردە بولاسىز، ءارى قاسقاققانشا جەر بەتىنەن جوعالىپ كەتكەندەي، سوڭىمىزعا ەشقانداي ءىز دە قالدىرماي كەتەسىز. جۇرەلىك! ءسىز وندا قايتا ورالىپ، بۇرىنعى جولداستارىڭىزدىڭ بىرەۋىمەن ءبىر اۋىز ءتىل قاتىسىپ، ەسكى ورىنعا قايتا كوزىڭىز ءتۇسىپ، ءسىزدى قۇردىمعا جىبەرىپ، اجال عانا اكەلەتىن سول اۋامەن تىنىستاعانىڭىزدى مەن قالاماي تۇرمىن. ءازىر ۋاقىت پەن مۇمكىندىك باردا ءبارىن دە ادىرا قالدىرىڭىز!
— ەندى ونى كوندىرۋگە بولاتىن شىعار، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى جاس لەدي. — ونىڭ تولقي باستاعانىنا مەنىڭ ءشۇبام جوق.
— ولاي ەمەس-اۋ دەپ قورقامىن، قىمباتتىم، — دەدى جەنتلمەن.
— ءيا، سەر، مەن قوبالجىپ تۇرعام جوق، — دەدى قىز از-كەم ىشكى ارپالىستان سوڭ. — مەن سول بۇرىنعى تۇرمىسىما شىنجىرمەن بۇعاۋلانىپپىن. ماعان ءقازىر ول قانشاما جۇرەك اينىتار، جەككورىنىشتى بولعانىمەن، ءبىراق ونى تاستاپ كەتە المايمىن. مۇمكىن مەن قايتا ورالۋ ءۇشىن تىم ءارى كەتىپ قالدىم با، دەگەنمەن بىلمەيمىن، ەگەر بۇرىن وسى تۋراسىندا ماعان ايتساڭىزدار، مەن جاۋاپ ورنىنا قارقىلداپ كۇلەر ەدىم. ءبىراق مەنى قورقىنىش تاعى دا بۋىپ بارادى، — دەپ قوسىپ قويدى قىز جان-جاعىنا جالتاقتاپ. — مەن ۇيگە قايتايىن.
— ۇيگە دەيمىسىز؟ — دەپ قايتالادى جاس لەدي، الگى سوزگە قاتتى ەكپىن ءتۇسىرىپ.
— ۇيگە، لەدي، — دەدى قىز. — بۇكىل ءومىر بويى ەڭبەگىممەن تۇرعىزعان ءوز ۇيىمە. قوشتاسالىق. مەنىڭ ءىزىمدى اڭدىپ، كورىپ تە قالۋى مۇمكىن. بارىڭىزدار! بارا بەرىڭىزدەر! ەگەر مەن سىزدەرگە قانداي دا بولماسىن ءبىر قىزمەت كورسەتسەم، سىزدەردەن سۇرايتىنىم — ماعان تيىسپەڭىزدەر، ءوز جولىممەن كەتە بەرۋىمە بوگەت بولماڭىزدار.
— مۇنىڭ ءبارى پايداسىز بولدى، — دەپ كۇرسىنە سويلەدى جەنتلمەن. — مۇمكىن، وسى ارادا تۇرا بەرۋ ارقىلى ءبىز بۇعان ءقاۋىپ توندىرەرمىز. ءبىز ونى شامادان تىس، ۇزاعىراق ۇستاپ قالدىق-اۋ دەيمىن.
— ءيا-يا، — دەپ ءىلىپ اكەتتى قىز. — سىزدەر مەنى بوگەپ قالدىڭىزدار.
— بۇل بەيشارانىڭ تىرلىگى نەمەن تىنار ەكەن! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى جاس لەدي.
— نەمەن تىنادى دەيسىز بە؟ — دەپ قايتالادى قىز. — تۋرا الدىڭىزعا كوز سالىڭىزشى، لەدي. مىنا قاراۋىتقان سۋعا قاراڭىز. سوڭىنان ءوزىن جوقتايتىن، جىلايتىن ءتىرى پەندە قالدىرماي وزەنگە سەكىرىپ كەتكەن مەن سياقتىلاردىڭ تالايى جايىندا وقىعان بولارسىز. مۇمكىن جىلدار وتەر، مۇمكىن ايلار وتەر، اقىر اياعى مەن دە سولاردىڭ اياعىن قۇشارىما داۋ جوق.
— وتىنەمىن سىزدەن، ولاي دەمەڭىزشى، — دەپ وكسي سويلەدى جاس لەدي.
— ءسىز بۇل جايىندا ەشقاشان دا ەستىمەيسىز، قىمباتتى لەدي، مۇنداي سۇمدىقتى ەستۋدەن ءسىزدى قۇداي ساقتاسىن! — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز. — قوش بولىڭىزدار، قوش بولىڭىزدار.
جەنتلمەن تەرىس بۇرىلدى.
— مىنەكي، ءاميان! — دەپ جاس لەدي. — مۇقتاجدىق پەن قايعىلى ساعاتىڭىزدا ازداپ قارجىڭىز بولۋ ءۇشىن وسىنى الا كورىڭىزشى.
— جوق، — دەدى قىز. — مەن مۇنى اقشاعا بولا ىستەگەم جوق. بۇل ەستەرىڭىزدە بولسىن. دەگەنمەن... ماعان ءوزىڭىز ۇستاپ جۇرگەن بىردەڭەڭىزدى بەرىڭىزشى... جوق، جوق، جۇزىك ەمەس، بيالايىڭىزدى، نەمەسە قول ورامالىڭىزدى... ايتەۋىر قايىرىمدى لەدي، سىزدەن ەسكەرتكىش بولارلىقتاي ءبىر نارسە... ءيا، وسىنى! باقىتتى بولىڭىز! قۇداي سىزگە جار بولسىن! قوش بولىڭىزدار! قوش بولىڭىزدار!
ءوزىن كورە قالسا اياۋسىز تاياقتايدى-اۋ دەگەن قىزدىڭ قاتتى ابىرجۋى جەنتلمەنگە ءوزى وتىنگەندەي قىزدى قويا بەرۋىنە تۇرتكى بولدى.
ۇزاي بەرگەن اياق دىبىسى ەستىلىپ، داۋىستار تىندى.
ۇزاماي كوپىر ۇستىندە ەكى تۇلعا — جاس لەدي مەن ونىڭ سەرىگى پايدا بولدى. ولار باسپالداقتىڭ جوعارعى الاڭقايىنا توقتادى.
— تۇرا تۇرىڭىزشى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى جاس لەدي، قۇلاعىن تىگە قالىپ. — ول بىزگە ايقايلاعانداي بولدى. مەن ونىڭ داۋسىن ەستىگەن سياقتىمىن.
— جوق، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر براۋنلوۋ مۇڭايا قاراپ. — قىز سول جەردە ءالى تۇر جانە ءبىز كەتكەنشە ورنىنان دا قوزعالمايدى.
روز مەيلي بوگەلە بەرىپ ەدى؛ ءبىراق قارت جەنتلمەن قىزدىڭ قولىن ءوز قولتىعىنان وتكىزىپ، جايمەن الىپ كەتتى. ولار كوزدەن تاسا بولعان سوڭ، قىز تاس باسپالداققا قۇلاي كەتىپ، جان ازابىنان كوز جاسىنا ەرىك بەردى.
ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ قىز تۇرىپ، تەڭسەلە باسىپ كوشەگە بەتتەدى. ايران-اسىر قالعان جانسىز ءوز ورنىنان قوزعالماستان، تاعى بىرنەشە مينۋت تىڭ تىڭدادى دا، سونان سوڭ توڭىرەگىنە الدەنەشە رەت ساقتانا قاراعىشتاپ، تاعى جالعىز قالعانىنا كوزى جەتكەن سوڭ جايمەن ءوز قۋىسىنان شىعىپ، ماناعى تۇسكەندەگىسى ءتارىزدى قابىرعامەن ۇرلانا جوعارى كوتەرىلە باستادى.
جوعارعى باسپالداققا شىعىپ، ءوزىن ەشكىمنىڭ اڭدىپ جۇرمەگەنىنە كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ۇرەيلەنە جان-جاعىنا قاراعىشتاعان نوە كلەنپول ەۆرەيدىڭ ۇيىنە قاراي بار پارمەنىمەن قۇيىنداتا جونەلدى.
XLVII تاراۋ
قاتەرلى سالدار
تاڭ اتارعا ەكى ساعاتتاي قالعان — كوشەلەر يەسىز دە تىم-تىرىس، ءتىپتى دىبىستىڭ ءوزى ۇيقىعا شومعانداي، ال جۇگەنسىزدىك پەن بۇزاقىلىق تەڭسەلە باسىپ، دەم الۋعا ۇيىنە كەلە جاتاتىن كۇزدىڭ ءبىر قاراڭعى ءتۇنى ەدى. وسى ءبىر تىپ-تىمىق، مەڭىرەۋ ساعاتتا ءوزىنىڭ ەسكى ۇڭگىرىندە ۇيىقتاماي وتىرعان ءوڭى سۇپ-سۇر، ءتۇسى بۇزىلىپ، قانعا تولعان كوزدەرى قىپ-قىزىل فەدجين ادامنان گورى سىزدى كوردەن تۇرعان، زۇلىم رۋح ازاپقا سالعان قورقىنىشتى ەلەستەن اۋمايتىن ەدى.
ول بۇگىلىپ، سونگەن وشاقتىڭ الدىندا، جىرتىق ەسكى كورپەگە ورانىپ، جانىنداعى ستولدا مازداپ تۇرعان شىراققا بەتىن بەرىپ وتىر. ويعا باتىپ وتىرعان ونىڭ وڭ قولى اۋزىندا دا، سورايعان قاپ-قارا تىرناعىن كەمىرۋدە، ال ءتىسسىز قىزىل يەگىنەن يت پەن ەگەۋقۇيرىقتىكى سياقتى بىرنەشە ازۋ ءتىس اقسيىپ تۇر.
ەدەندە توسەنىش ۇستىندە شالقاسىنان ءتۇسىپ نوە قاتتى ۇيىقتاپ جاتىر. شال كوزىن ءالسىن-السىن سوعان توقتاتىپ، سودان سوڭ شىراققا اۋدارادى، جانعان بىلتەسى ەكىگە بۇگىلىپ قالعان ودان ستولعا شالدىڭ ويى الدەبىر قياندا جۇرگەندىگىن كۋالاندىرعانداي تىرس-تىرس ەتىپ ماي تامشىلاپ تۇر.
شىندىعىندا دا وسىلاي ەدى. ءوزىنىڭ كەرەمەت جوسپارىنىڭ كۇيرەۋىنە دەگەن وكىنىش، جات ادامدارمەن بايلانىسۋعا باتىلدىق ەتكەن قىزعا دەگەن جەككورىنىش، ءوزىن ۇستاپ بەرمەيمىن دەگەن قىزدىڭ ءسوزىنىڭ راستىعىنا مۇلدەم سەنبەۋشىلىك، سايكستەن كەك الۋدىڭ مۇمكىندىگى بولماعاندىعىنا دەگەن قىجىل، اشكەرەلەنۋدەن، قۇرىپ كەتۋدەن، ولىمنەن قورقىنىش، جىرتقىشتىق جىندانۋ — وسىنىڭ ءبارى فەدجيننىڭ ميىنان قۇيىنداي جۇيتكىپ ءوتىپ، سۇمدىق ويلار مەن ەڭ قارا نيەتتەر ونىڭ جۇرەگىن كەمىرىپ جاتتى.
ول قوزعالماستان، قاشان ساق قۇلاعى كوشەدەگى اياق دىبىسىن ەستىگەنشە ءوزىنىڭ ۇزاق وتىرعانىن بايقاماعان ادامشا، سىلەيىپ قالىپتى.
— اقىرى كەلدى-اۋ— دەپ مىڭگىرلەدى ول ىسىنگەن قۇرعاق كوزىن ۋقالاپ— اقىرى جەتتى-اۋ!
ول وسى ءسوزدى ايتقان كەزدە جايمەن قوڭىراۋ قاعىلدى. فەدجين شۋ شىعارماستان ساتىمەن ەسىككە كوتەرىلدى دە، ۇزاماي يەگىنە دەيىن ورانىپ-شىمقانىپ، قولتىعىنا تۇيىنشەك قىسقان كىسىنى ەرتىپ قايتا ورالدى. پالتوسىن شەشكەن بۇل ادام — سايكس ەكەن.
— مىنە، — دەدى ول تۇيىنشەگىن ستولعا قويا بەرىپ. — وسىمەن اينالىسىڭىز جانە بۇل ءۇشىن مولىراق بەرۋگە تىرىسىڭىز. مۇنى قولعا تۇسىرۋگە از الەكتەنگەم جوق: مەن بۇدان ءۇش ساعاتتاي بۇرىن كەلەم دەپ ويلاعام.
فەدجين تۇيىنشەكتى الىپ، شكافقا جاسىردى دا، ءلام-ميم دەمەستەن تاعى وتىرا كەتكەن. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ول توناۋشىدان ءبىر سەكۋند تە كوزىن شىرماعان، ال ەندى بىر-بىرىنە قاراما-قارسى، بەتپە-بەت قالعان كەزدە، ول تاعى قادالا قارادى، قوبالجىعاننان ەرنى ءدىر-دىر ەتىپ، ءتۇسى بۇزىلىپ كەتكەنى سونشا توناۋشى ەرىكسىز وتىرعىشىن كەرى ىسىرىپ، اناعان شوشىنا كوز تىكتى.
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ ايقايلادى سايكس. — نەگە ماعان سونشاما قادالدىڭىز؟
فەدجين وڭ قولىن كوتەرىپ، دىرىلدەگەن سۇق ساۋساعىن بەزەپ قويىپ ەدى، قوبالجۋىنىڭ شەكتەن شىققاندىعى سونشا ول ءبىر سەكۋندتاي تىلدەن ايرىلىپ قالدى.
— قارعىس اتقىر، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سايكس، ابىگەرلەنگەن پىشىنمەن قوينىنداعى الدەنەنى سيپالاي بەرىپ. — بۇل ەسىنەن اداسىپتى. ماعان ساقتانۋ كەرەك.
— جوق — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى فەدجين، ءتىلى شىعىپ. — بۇل ول ەمەس... ونداي ادام ءسىز ەمەس، بيلل. مەن ەشقانداي... سىزدە ەشقانداي كىنا بارىن بىلمەيمىن.
— بىلمەيمىسىز؟ سولاي ما؟ — دەدى سايكس، وعان كەكتەنە قاراپ، ءارى سونىڭ كوزىنشە تاپانشاسىن وڭايىراق قالتاسىنا سالا بەرىپ. — بۇل بىرەۋىمىز ءۇشىن جاقسى دە. بىرەۋىمىزدىڭ قايسىسىمىز ەكەنى ماڭىزدى ەمەس.
— بيلل، مەن سىزگە بىردەڭە ايتۋعا ءتيىسپىن، — دەپ ءسوزىن باستادى فەدجين وتىرعىشىن جىلجىتا بەرىپ. — سوندا ءسىز ءوزىڭىزدى مەنەن دە ناشار سەزىنەسىز.
— قويىڭىزشى، — دەدى توناۋشى سەنىمسىزدەۋ ۇنمەن. — ايتىڭىز! تەك تەزىرەك، ايتپەسە نەنسي مەنى قۇرىپ كەتتى دەپ ويلار.
— قۇرىپ كەتتى! — دەپ داۋىستادى فەدجين. — بۇل ول ءۇشىن شەشىلگەن ماسەلە.
ەۆرەيگە اسا تاڭدانا قاراعان سايكس بۇل جۇمباقتىڭ قاناعاتتانارلىق جاۋابىن الا الماي، ونى دوبالداي قولىمەن جاعاسىنان ۇستاي الىپ، اياۋسىز سىلكىلەدى.
— ال، سويلەڭىز، كانە! — دەپ ايقالادى ول. — ەگەر اۋزىڭىزدى اشپاساڭىز، ۇزاماي تىنىسىڭىز دا بىتەدى. اۋزىڭىزدى اشىڭىز دا، قاراپايىم تىلمەن انىق سويلەڭىز. سويلە دەيمىن، قارعىس اتقىر كارى يت، ايت ءبارىن!
— ايتالىق، مىنا جاتقان جىگىت... — دەپ ءسوزىن باستادى فەدجين.
سايكس تاپ ءبىر وسىعان دەيىن بايقاعانىنداي نوە ۇيىقتاپ جاتقان جاققا كىلت بۇرىلدى.
— ال، — دەدى ول قايتادان بۇرىنعى قالپىنا كەلىپ.
— ايتالىق، وسى جىگىت، — دەپ ءسوزىن جالعادى فەدجين، — ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى ۇستاپ بەرگىسى كەلىپ، الدىمەن سول ماقساتقا قولايلى ادامدار تاۋىپ اپ، ال سودان سوڭ ءبىزدىڭ سىرت ءتۇرىمىزدى، ءبىزدى تاۋىپ الۋ ءۇشىن بارلىق بەلگىمىزدى، قولعا تۇسىرۋگە وڭاي ورىندى سۋرەتتەپ بەرۋگە كوشەدە ولارعا كەزدەسۋ بەلگىلەدى دەلىك. ايتالىق، ول وسىنىڭ ءبارىن جاساعىسى، جانە ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ از با، كوپ پە قاتىناسىمىز بار تاعى ءبىر ءىستى ويلاستىردى دەلىك، وسىنىڭ ءبارىن ول سۆياششەننيك ازعىرىپ، نان مەن سۋعا وتىرعىزىپ قويعاندىقتان ەمەس، وز قالاۋىمەن، ءوز راحاتى ءۇشىن جاساسا؛ ءتۇن ىشىندە، بىلدىرمەي شىعىپ كەتىپ، بىزگە قارسىلاردى ىزدەستىرىپ تاۋىپ ولارعا جەتكىزەدى. ءسىز مەنى تىڭداپ تۇرسىز با— دەپ ايقايلادى ەۆرەي كوزىنەن اشۋ ۇشقىنداپ— ايتالىق، سونىڭ ءبارىن ىستەگەن مىناۋ. سوندا نە بولماق؟
— نە بولماق دەيسىز بە؟ — دەپ قايتالادى سايكس، سۇمدىق قارعىس جاۋدىرىپ. — ەگەر ول مەن كەلگەنشە امان بولسا، ەتىگىمنىڭ تەمىر وكشەسىمەن باس-سۇيەگىن بىت-شىت قىلار ەدىم.
— ەگەر وسىنى مەن ىستەسەم شە؟ — دەدى فەدجين وكىرۋگە از-اق قالىپ. — سونشاما نارسەنى بىلەتىن مەن، ءوزىمدى ەسەپتەمەگەندە، قانشاما ادامدى دارعا تارتقىزا الاتىن مەن!
— بىلمەيمىن، — دەدى سايكس، ءتىسىن شىقىرلاتىپ، وسى بولجاۋدىڭ وزىنەن-اق ءوڭى قۇپ-قۋ بوپ. — وزىمە تۇرمەدە بۇعاۋ سالۋ ءۇشىن ءبىر شاتاق شىعارار ەدىم دە، ەگەر سىزبەن بىرگە سوتتاي قالسا سوت الدىندا الگى بۇعاۋمەن ءبىر قويىپ، جۇرتتىڭ كوز الدىندا قانىڭىزدى اعىزىپ تۇسىرەر ەدىم. ءسىزدىڭ باسىڭىزدى، — دەپ مىڭگىرلەدى توناۋشى بۇلشىق ەتى بىلەۋ-بىلەۋ قولىن كوتەرىپ، — جۇك ارتقان اربا باسىپ كەتكەندەي بىت-شىت قىلۋعا مەنىڭ كۇشىم ابدەن جەتەر ەدى.
— ءسىز وسىنى ىستەي الار ما ەدىڭىز؟
— ىستەي الاسىز با دەيمىسىز؟ — دەپ قايىرا سۇرادى توناۋشى. — مەنى سىناپ كورىڭىز.
— ال ەگەر ول چارلي، نەمەسە سۋايت، نەمەسە بەت، نەمەسە...
— ماعان ءبارىبىر، — دەپ شىدامسىزدانا جاۋاپ قاتتى سايكس، — كىم بولسا دا مەيلى، مەن ونىڭ جازاسىن تاپ وسىلاي بەرەر ەدىم.
فەدجين توناۋشىعا قادالا قاراپ، ۇندەمە دەگەندەي بەلگى بەردى دە، ەدەندە جاتقان توسەنىشكە ەڭكەيە بەرىپ، ۇيىقتاپ جاتقان كىسىنى وياتۋ ءۇشىن سىلكىلەي باستادى. سايكس قولدارىن تىزەسىنە سالىپ، الگى سۇراۋلار مەن ازىرلىكتىڭ نەگە قاجەت-ىگىن ۇعىنا الماي ىلگەرى قاراي ەڭكەيە بەرگەن.
— بولتەر! بولتەر! بەيشارا-اي! — دەدى فەدجين، وقيعا شەشىمىنىڭ الدىندا كوزى شاتتانداپ جانىپ، ءسوزىن جايمەن، تولىپ جاتقان ەكپىن تۇسىرە سوزىپ.
— ول شارشاپ قالىپتى، قىزدى ۇزاق ۋاقىت اڭدىعاننان ابدەن تيتىقتاپتى، بيلل!
— بۇل نە دەگەنىڭىز؟ — دەپ سۇرادى سايكە شالقالاي بەرىپ.
فەدجين ءلام-ميم دەمەي ۇيىقتاپ جاتقانعا ەڭكەيىپ، ونى ورنىنان تۇرعىزىپ، وتىرعىزىپ قويدى. ءوزى قابىلداعان ەسىمى بىرنەشە مارتە قايتالانعان سوڭ، نوە كوزىن ۋقالاپ، ۇزاق ەسىنەن، ۇيقىلى كوزىمەن جان-جاعىنا جالتاق-جالتاق قارادى.
— ماعان تاعى ءبىر مارتە اناۋ تۋرالى ايتىڭىزشى، مىناۋ دا تىڭداسىن، — دەدى ەۆرەي سايكستى نۇسقاپ.
— نە جايىندا ايتۋىم كەرەك؟ — دەن سۇرادى نوە ۇيقىلى-وياۋ جاقتىرماي تىتىركەنىپ.
— نەنسي... تۇراسىندا ايتىڭىز، — دەدى فەدجين، اناۋ اڭگىمەنى اياعىنا دەيىن تىڭداماي ۇيدەن شىعا جونەلەر دەپ، سايكستى ساۋساعىنان قىسىپ ۇستاپ. — ءسىز ونىڭ سوڭىنان ەرىپ وتىردىڭىز عوي؟
— ءيا.
— لوندون وڭىرىنە دەيىن بە؟
— ءيا.
— سول ارادا ول ەكەۋگە ياحولىقتى عوي.
— ءدال سولاي...
— ءوز ەركىمەن جەنتلمەن مەن لەديگە جولىقتى، انالار وعان بار جولداستارىن، الدىمەن مونكستى ۇستاپ بەرۋىن سۇرادى عوي، قىز سولاي ىستەدى دە، قاي جەردە جينالاتىنىمىزدى، باراتىن ءۇيىمىزدى دە كورسەتتى؛ ءبارىمىزدى اڭدۋعا ەڭ قولايلى ورىندى دا كورسەتتى، جينالار ساعاتىن دا ايتتى. ءبارىن دە ىستەدى. ونى قورقىتىپ-ۇركىتپەي-اق ءبارىن ءوز ەركىمەن جانىن سالدى. قىز وسىنى ىستەدى مە، جوق پا؟ — دەپ ايقاي سالدى فەدجين، قاتتى اشۋدان اقىلىنان اداسقاننان.
— راس، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە، جەلكەسىن قاسىپ قويىپ. — تاپ سولاي بولدى.
— وتكەن جەكسەنبى تۋرالى ولار نە دەدى؟
— وتكەن جەكسەنبى تۋرالى ما؟ — دەدى نوە ءسال ويلانىپ. — Meن سىزگە ونى ايتتىم عوي.
— تاعى دا. تاعى دا ايتىڭىز! — دەپ ايقايلاعان فەدجين ءبىر قولىمەن سايكسكە بۇرىنعىدان دا قاتتىراق جارماسىپ، ەكىنشى قولىن سىلكىلەپ، اۋزى كوبىكتەنىپ كەتتى.
— ولار ودان سۇرادى... — دەدى نوە، ۇيقىسى سەرپىلگەن سايىن سايكستىڭ كىم ەكەنىن شامالاعانداي، — ولار قىزدان وتكەن جەكسەنبىدە ۋادە بويىنشا نەگە كەلمەگەندىگىن سۇرادى. اناۋ شىعا المادىم دەدى.
— نەگە، نەگە؟ ايتىڭىز بۇعان.
— ويتكەنى، ءوزىن ۇيدە بۇرىن دا ايتقان بيلل دەگەن كىسى كۇشپەن ۇستاپ قالدى دەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى نوە.
— ول تۋرالى تاعى نە دەدى؟ — دەپ ايقايلادى فەدجين، — بۇرىن ايتقان سول كىسى تۋرالى ول تاعى نە دەدى؟ ايتىڭىز بۇعان، ايتىڭىز!
— ەگەر ول قىزدىڭ قايدا بارا جاتقانىن بىلمەسە ۇيدەن كەتە قويۋ وتە قيىن دەدى، — دەدى نوە، — سول سەبەپتى ول العاش رەت لەديگە بارارىندا — وسىنى ايتقاندا كۇلكىم قاتتى كەلگەنى! — الگى كىسىگە اپيىن تۇنباسىن بەرىپتى.
— سايتان السىن! — دەپ باقىردى سايكس ەۆرەيدىڭ قولىنان جانتالاسا جۇلقىنىپ. — جىبەرىڭىز مەنى!
شالدى ۇشىرىپ جىبەرىپ، بولمەدەن شىعا جونەلگەن ول جىندانعاننان ءوزىن-وزى بىلمەستەن ساتىمەن تۇرا جۇگىردى.
— بيلل، بيلل! — دەپ باجىلدادى فەدجين ونىڭ سوڭىنان. — ءبىر ءسوزىم بار! تەك قانا ءبىر ءسوزىم بار!
ەگەر توناۋشى ەسىكتى اشا السا، بۇل ءسوزدى ەستىمەس تە ەدى، ەۆرەي ەكى يىعىنان دەم الىپ، ونى قۋىپ جەتكەنشە كۇشى مەن بالاعاتىن تەككە ىسىراپ ەتىپ جاتقان.
— شىعارىڭىز مەنى، — دەپ ايقايلادى سايكس. — مەنىمەن سويلەسپەڭىز، بۇل ءقاۋىپتى. ايتىپ تۇرمىن عوي، جىبەرىڭىز دەپ!
— ءبىر عانا ءسوزىمدى تىڭداڭىزشى، — دەپ قارسىلىق ەتتى فەدجين قولىمەن ەسىك قۇلپىن ۇستاپ. — ءسىز ولاي ەتپەيسىز...
— ال، — دەدى اناۋ.
— ءسىز تىم... قاتالدىققا بارمايسىز، بيلل!
كۇن شىققان، ءبىر-بىرىنىڭ ءجۇزىن كورۋگە جارىق جەتكىلىكتى ەدى. ولار بىر-بىرىنە قاراستى؛ ەكەۋىنىڭ دە كوزدەرى ەشقانداي كۇدىك كەلتىرمەيتىندەي وت بوپ جانىپ تۇردى.
— مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، — دەپ ءسوزىن جالعادى فەدجين، ەندى ەشقانداي قىلىمسۋدىڭ ءجونى جوق ەكەندىگىن جاسىرماي، — تىم قاتالدىققا بارۋ ءقاۋىپتى. ايلاكەر بولىڭىز، بيلل، تىم قاتال بولماڭىز.
سايكس ءلام-ميم دەمەستەن فەدجين اشقان ەسىكتەن يەن كوشەگە اتىپ شىقتى.
سودان ەز ەسىگىنىڭ الدىنا جەتكەنشە توناۋشى بىردە-بىر رەت توقتاماستان، ءبىر سەكۋند تە ويلانباستان، باسىن وڭعا دا، سولعا دا بۇرماستان، كوزىن كوككە دە، جەرگە دە سالماستان، تەك اياۋسىز ءبىر شەشىممەن العا قاراعان بويى، ءتىسىن شىقىرلاتقانى سونشاما بۇلتيعان جاق ەتتەرى تەرىسىن جىرتىپ جىبەرەردەي ءبىر ءسوز دە ايتپاستان، ءبىر بۇلشىق ەتى بوساڭ تارتپاستان ىلگەرى قاراي ۇكىدەي ۇشىپ كەلە جاتتى. ول ەسىكتى كىلتپەن ۋ-شۋسىز اشىپ، ساتىمەن جەڭىل عانا كوتەرىلدى دە، بولمەگە ەنگەن سوڭ، ەسىك كىلتىن ەكى بۇراپ جاۋىپ، ەسىككە اۋىر ستولدى تىرەپ تاستاپ، كەرەۋەت شىمىلدىعىن تارتىپ قالدى.
قىز كەرەۋەتتە جارتىلاي كيىمشەڭ جاتقان. مىنانىڭ كەلۋى ونى وياتىپ جىبەردى، قىز شوشىنعان كەيىپپەن ورنىنان اسىعا كوتەرىلدى.
— تۇر! — دەدى ەركەك.
— اح، بۇل سەنبىسىڭ، بيلل! —دەدى قىز ونىڭ ورالعانىنا قۋانعانداي.
— بۇل مەن، — بولدى جاۋاپ. — تۇر.
شىراق جانىپ تۇرعان، ءبىراق ونى ەركەك شامدالدان جۇلىپ الدى دا كامين شارباعىنىڭ استىنا قاراي اتىپ جىبەردى. شىعىپ كەلە جاتقان كۇننىڭ ءالسىز ساۋلەسىن بايقاعان قىز پەردەنى ىسىرۋ ءۇشىن ورنىنان تۇردى.
— قاجەتى جوق، — دەدى سايكس، ونىڭ جولىن قولىمەن بوگەي بەرىپ. — مەنىڭ ىستەگەلى تۇرعانىما جارىق مولىنان جەتەدى.
— بيلل، — دەدى قىز اقىرىن، شوشىنعان داۋىسپەن، — سەن نەگە ماعان بۇلاي قارايسىڭ؟
توناۋشى بىرنەشە سەكۋند تاناۋى جەلبىرەپ، كەۋدەسى كورىكشە كوتەرىلىپ، قىزدان كوز ايىرماي تۇردى، سودان سوڭ ونى باسى مەن كەڭىردەگىنەن شاپ بەرىپ ۇستاي الدى دا، بولمەنىڭ ورتاسىنا سۇيرەپ اكەلىن، ەسىككە قاراپ، شومبالداي قولىمەن اۋزىن باسا قويدى.
— بيلل، بيلل، — دەپ قىرىلدادى قىز، ءولىم الدىنداعى قورقىنىشتان جانتالاسا قارسىلاسىپ. — مەن... مەن ويبايلامايىن دا، ايقايلامايىن... ءبىر رەت شىڭعىرمايىن دا... تىڭداشى مەنى... مەنىمەن سويلەسشى... مەنىڭ نە جازىعىم بارىن ايتشى ءوزىڭ؟
— ءوزىڭ بىلەسىڭ، شايتاننىڭ قىزى! — دەدى قاراقشى دەمىن زورعا الىپ. — بۇگىن تۇندە سەنى اڭدىعان. ايتقان ءار-بىر ءسوزىڭدى ەستىگەن.
— مەن سەنى قالاي اياسام، مەنىڭ جانىمدى دا قۇداي ءۇشىن قيا گور! — دەپ ايقايلادى قىز، وعان جابىسىپ الىپ. — بيلل، قىمباتتى بيلل، مەنى ولتىرۋگە سەنىڭ باتىلىڭ بارمايدى. و، تەك وسى كۇننىڭ وزىندە سەن ءۇشىن نەدەن باس تارتقانىمدى بىلسەڭ! وسىنى ويلا دا، ءوزىڭدى قىلمىستان اۋلاق ۇستا! مەن جىبەرمەيمىن، سەن مەنى لاقتىرىپ تاستاي المايسىڭ. بيلل، بيلل، قۇداي ءۇشىن، ءوزىڭ ءۇشىن، مەن ءۇشىن، مەنىڭ قانىمدى توكپەس بۇرىن، اقىلعا كەل! مەن ساعان شىنايى بەرىلگەم، كۇناھار جانىممەن انت ەتەيىن، مەن ساعان بەرىلگەنمىن!
ەركەك قولىن بوساتىپ الۋ ءۇشىن جانتالاسا ارپالىستى، ءبىراق قىزدىڭ قولى ءوزىن جىلانشا وراپ العاندىقتان قانشاما تىرىسقانمەن ونى لاقتىرىپ تاستاي المادى.
— بيلل! — دەپ داۋىستادى قىز باسىن انانىڭ كەۋدەسىنە سالۋعا تىرىسىپ. — جەنتلمەن مەن الگى مەيىرىمدى لەدي بۇگىن ماعان قالعان عۇمىرىمدى تىنىشتىق پەن وڭاشادا وتكىزۋ ءۇشىن قانداي بولماسىن بوتەن ەلگە كەت دەپ ۇگىتتەدى. ماعان ولاردى تاعى ءبىر كورىپ، سونداي قايىرىمدىلىعىن ساعان دا جاساۋىن ءوتىنىپ، اياقتارىنا جىعىلۋعا رۇقسات ەت، سوندا ەكەۋىمىز دە وسى سۇمدىق ورتانى تاستاپ، بىر-بىرىمىزدەن اۋلاقتا جاقسى ءومىر باستايمىز، بۇرىنعى تۇرمىسىمىزدى دۇعا وقىعاندا عانا ەسكە الىپ، ۇمىتامىز دا، قايتىپ كەزدەسپەيمىز. ءتاۋباعا كەلۋگە ەشقاشان دا كەش ەمەس. ولار ماعان سولاي دەدى... مەن ءوزىم دە سولاي سەزىنەم... ءبىراق بىزگە ۋاقىت كەرەك... از بولسا دا ۋاقىت...
قۇلىپ بۇزۋشى ءبىر قولىن بوساتىپ اپ، تاپانشاسىنا جارماستى. اشۋدان تاس-تالقان بولعانىنا قاراماستان، ونىڭ باسىندا ەگەر اتسام دەرەۋ قولعا تۇسەرمىن دەگەن وي قۇيعىتىپ ءوتتى. كۇشىن جيناپ الىپ، ءوز بەتىنە تيۋگە از-اق تۇرعان قىزدىڭ بەتىنە ەكى مارتە قويىپ-قويىپ جىبەردى.
قىز تەڭسەلىپ كەتتى دە ماڭدايىنداعى تەرەڭ جارادان قاپ ساۋلاعان كۇيى كوزى جارتىلاي جۇمىلىپ، قۇلاي بەرگەن، سونسوڭ ازەر تىزەرلەپ وتىرىپ، قويىنىنان اپپاق قول ورامالدى — روز مەيليدىڭ ورامالى — سۋىرىپ الىپ، ونى ءالسىز قولى جەتكەنشە جوعارى كوتەرىپ، جاراتقاننان جالبارىنىش تىلەپ، دۇعاسىن كۇبىرلەي باستادى.
وعان قاراۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى ەدى. قانىشەر قابىرعاعا قاراي تەڭسەلىپ كەتتى دە، كوزىن قولىمەن كولەگەيلەپ، اۋىر تاياقتى جۇلىپ الدى دا، ءبىر ۇرعاننان قىزدى جەرگە جالپ ەتكىزدى.
XLVIII تاراۋ
سايكستىڭ قاشۋى
ءتۇن جامىلىپ تالاي جەرگە سوزىلىپ جاتقان لوندونعا وسى ءتۇن كەلگەلى جاسالعان بارلىق جاۋىزدىقتىڭ ەڭ سۇمدىعى وسى جاۋىزدىق بولدى. تاڭعى اۋانى جاماپ يىسىمەن ۋلاعان سۇرقيا قىلمىس اتاۋلىنىڭ دا ەڭ جەكسۇرىنى، ەڭ مەيىرىمسىزى دە وسى قىلمىس ەدى.
كۇن — ادامعا تەك جارىق قانا ەمەس، سونىمەن قاتار جاڭا ءومىر، ءۇمىت پەن سەرگەكتىك تە الا كەلەتىن جارىق كۇن جايناپ، توڭىرەككە نۇر سەۋىپ، حالقى كوپ قالا ۇستىنە كوتەرىلدى. قىمباتتى ءتۇرلى-تۇستى شىنى مەن قاعاز جاپسىرىلعان تەرەزەدەن، سوبور كۇمبەزى مەن شىرىگەن قابىرعانىڭ ساڭىلاۋىنان دا بىردەي ساۋلەسىن توكتى. ول ەلگەن ايەل جاتقان بولمەنى دە شۇعىلاسىنا بولەدى. ءمايىتتىڭ دە بەتىنە ءتۇستى. سايكس ونىڭ جولىن بوگەۋگە تىرىسقانىمەن، ءبىراق ساۋلە ءبارىبىر قۇيىلىپ تۇردى. ونىڭ بەينەسى تاڭ الدىنداعى الاكەۋىمدە دە قورقىنىشتى بولاتىن، ەندى كوز قارىقتىرار جارىقتا قانداي بولدى دەسەڭىزشى!
سايكس قوزعالعان جوق: قىبىر ەتۋگە قورىقتى. ىڭىرسىعان داۋىس ەستىلدى، قولى ءدىر ەتىپ اشۋ ارالاسقان قورقىنىشپەن انانى تاعى سوقتى، تاعى سوقتى. ول قىزدىڭ ۇستىنە كورپە تاستاي سالدى، ءبىراق ونىڭ كوزىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ، ونىڭ جوعارىعا وزىنە قاراپ جاتقانىن، قانعا تۇسكەن كۇن ساۋلەسىنىڭ توبەگە شاعىلىسا ءدىر-دىر ەتكەنىن ويلاۋ وعان سونشالىقتى اۋىر بولدى. ول كورپەنى قايتادان جۇلىپ الدى. بۇل ارادا ادام دەنەسى عانا جاتقان — ءمايىت پەن قان عانا، — ءبىراق قانداي ءمايىت، قانداي كوپ قان!
ول سىرىڭكە شاعىپ، وشاقتى تۇتاتتى دا تاياقتى وتقا سۇقتى. ۇشىنا شاش جابىسىپ قالىپتى، ولار لاپ ەتتى دە، جەپ-جەڭىل كۇل بوپ، ءبۇرىسىپ، اينالا بەردى دە جوعارىعا، ءتۇتىنتارتقىشقا كەتتى. قانشالىقتى باتىلدىعىنا قاراماستان، وسىنىڭ ءوزى مۇنى شوشىتتى، ول ءبىر جاعى سىنىپ تۇسكەنشە قارۋىن قولىنان تاستاعان جوق، سونان سوڭ ونى كۇل بوپ كەتۋ ءۇشىن كومىرگە تاستاي سالدى. ول جۋىنىپ، كيىمىن تازارتتى، بىرنەشە قان داعى كەتپەي قويىپ ەدى، ول كەسىپ الىپ، ورتەپ جىبەردى. بولمەدە مۇنداي داقتار قانشاما! ءتىپتى ءيتتىڭ تابانىنا دا قان جۇعىپتى.
وسى ۋاقىتتا ول بىردە-بىر رەت ولىككە ارقاسىن بەرگەن جوق — ءيا، ءبىر سەكۋند تا. دايارلانىپ بولعان ول، شەگىنشەكتەپ، يت تابانىنا تاعى قان جۇقتىرىپ، كوشەگە قىلمىستىڭ ءىزىن الا شىقپاسى دەپ ونى سۇيرەي-مۇيرەي ەسىككە جىلجىدى. جايمەن ەسىكتى اشتى دا، قايتا جاۋىپ، كىلتىن الىپ، ءجۇرىپ كەتتى.
ول كوشەنى كەسىپ ءوتىپ، كوشەدەن ەشتەڭە كورىنبەگەندىگىنە كوز جەتكىزۋ ءۇشىن تەرەزەگە كوز تىكتى. ءوزى كورە الماي كەتكەن كۇن ساۋلەسىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن قىز اشپاق بولعان پەردە ءالى جابىق تۇرعان. ول تەرەزەنىڭ ءدال تۇبىندە جاتىر. بۇل ونى بىلەدى. قۇدايىم-اي، تۇپ-تۋرا سول اراعا كۇن ساۋلەسىنىڭ قۇيىلۋىن قاراشى!
ول ءبىر ساتكە عانا كوز تاستاعان. بولمەدەن شىعىپ كەتكەن سوڭ ءوزىن جەڭىل سەزىندى. يتكە ىسقىرىپ قويىپ، تەز-تەز باسىپ ءورى كەتتى.
ول يزلينگتوننان ءوتىپ، حايگەتتەگى ۆيتتينگتونىنىڭ قۇرمەتىنە تاس قويىلعان جوتاعا كوتەرىلىپ، ودان حايگەت-حيللگە قاراي تۇسە باستادى. ول ەشقانداي ماقساتسىز، قايدا بارارىن ءوزى دە بىلمەستەن كەلە جاتتى، جوتادان تۇسە بەرە ول قايتادان وڭعا بۇرىلىپ، سوقپاقپەن الاڭدى كەسىپ ءوتىپ، سيين-ۆۋدتەن ءوتتى دە، وسىلايشا حەمستەد-حيتكە شىقتى. ۆەيل-حيتتەگى جىرادان وتكەن سوڭ ول قارسى بەتتەگى ۇيىلگەن توپىراققا شىقتى، حەمستەد پەن حەيگەت دەريەۆنيالارىن جالعاستىراتىن جولدان ءوتتى، تاقىردى كەزىپ وتىرىپ، Hop — ەندتەگى دالاعا شىعىپ، كوككە سۇلاي كەتىپ، ۇيىقتاپ الدى.
ۇزاماي ول قايتا تۇرىپ، كەرى — قالاعا قاراي، جولىمەن، سونان سوڭ قايتا اينالىپ تاقىردى باسقا جاعىنان كەسىپ ءوتتى، دالا كەزىپ ءبىراز ءجۇردى، شۇڭقىر جيەگىنە دەم الۋعا جاتا كەتتى، سودان سوڭ قانداي دا بولماسىن وزگە ورىن تاۋىپ الۋ ءۇشىن اتىپ تۇردى، كەرى قايتىپ، باسى اۋعان جاعىنا كەزىپ كەتتى.
بىردەڭەلەر ىشىپ-جەۋ ءۇشىن جاقىن ماڭدا ادامى ازداۋ قانداي جەر بار؟ حەندون. بۇل جاقىن جەردەگى تاماشا ورىن ەدى، جۇرت تا از باس سۇعاتىن. بىرەسە جۇگىرىپ، بىرەسە تاسباقاداي شابانداپ، كەيدە ءتىپتى توقتاي قالىپ، بۇتالاردىڭ باسىن تاياعىمەن ەرىنە سوققىلاعان ول سولاي قاراي بەتتەدى. ءبىراق مۇندا كەلگەندە كەزدەسكەندەردىڭ ءبارى — ءتىپتى ەسىككە جابىسقان بالالارعا دەيىن — بۇعان كۇدىكتەنە قاراعانداي كورىندى. بىرنەشە ساعاتتار بويى ءنار تاتپاعانىنا قاراماستان، بىردەڭە ساتىپ الىپ ىشىپ-جەۋگە باتپاعان ول قايتادان كەرى بۇرىلدى، ول تاعى دا تاقىرمەن قايدا بارارىن بىلمەستەن ءىلبىپ كەلە جاتتى.
ول ءبىر ميلدەن سوڭ ەكىنشى ميل ءجۇرىپ، قايتادان ەسكى ورنىنا كەلدى. تاڭ اتىپ، ءتۇس اۋدى، كۇن دە باتۋعا تايالدى، ال بۇل بولسا بۇرىنعىسىنشا بىرەسە انا جاققا، بىرەسە مىنا جاققا، بىرەسە جوتاعا شىعىپ، بىرەسە تومەن ءتۇسىپ، بۇرىنعىسىنشا كەرى ورالىپ، الگى ءبىر اراعا بوگەلە بەردى. اقىرى ول حەتفيلد جاققا قاراي بەت الىپ كەتە باردى.
ابدەن سىلەسى قۇرىعان ەركەك اياعىن سۇيرەتە باسىپ، كوندىكپەگەن ۇزاق جۇرىستەن سىلتي باسقان يت شىركەۋ جانىنداعى توبەدەن تىپ-تىنىش دەريەۆنياعا ءتۇسىپ، كىشكەنتاي كوشەدەن وتكەن سوڭ كومەسكى وتى وزدەرىن باستاپ الىپ كەلگەن شاعىن تراكتيرگە كىرە بەرگەندەرىندە ساعات كەشكى توعىز بولىپ ەدى. بولمەگە كامين جاعىلىپتى، ونىڭ الدىندا سەلو تۇرعىندارى ءىشىپ وتىر. ولار بەيتانىسقا ورىن بوساتتى، ول ەڭ تۇكپىردەگى بۇرىشقا جايعاسىپ، جالعىز ءوزى ىشىپ-جەپ، اندا-ساندا يتىنە دە بىردەڭەلەر تاستاپ قويادى.
مۇندا جينالعانداردىڭ اڭگىمەلەرى كورشىلەس ەگىنجايلار مەن فەرمەرلەر جايىندا، ول تاقىرىپتار تاۋسىلا بەرگەندە — وتكەن جەكسەنبىدە جەرلەنگەن ءبىر شالدىڭ جاسى تۋرالى بولدى؛ جاستار ونى تىم كارى دەسە، ال شالدار ءالى تىم جاس ەدى دەيدى — مەنەن كارى ەمەس ەدى دەدى ءبىر اقباس اتاي، ەگەر ول ءوزىن-وزى كۇتكەندە ءالى ون-ون بەس جىل جاسايتىن ەدى... ەگەر ءوزىن كۇتكەندە عوي!
بۇل اڭگىمەلەر ەشكىمنىڭ نازارىن اۋدارىپ، مازاسىن الماعانداي ەكەن. قانىشەر ەسەپ ايىرىسىپ، ءۇن-تۇنسىز كوزگە تۇسپەي ءوز بۇرىشىندا وتىرىپ، قالعىپ كەتكەن-دى، كەنەت پايدا بولا كەتكەن بىرەۋدىڭ ايعاي-ۇيعايى وياتىپ جىبەردى.
بۇل دەريەۆنيالاردى جاياۋ كەزىپ، ارقاسىنداعى تاڭىپ العان جاشىگىندەگى قايراق تاستار، ۇستارا قايرايتىن بەلدىك، ۇستارا، دوڭگەلەك سابىن، نوقتا جۇگەن مايى، يت پەن جىلقى دارىلەرى، ارزان ءاتىر، وپا-دالاپ، تاعى دا تولىپ جاتقان ۇساق-تۇيەكتەرمەن ساۋدا جاسايتىن سايقىمازاق، دۇمشە، قىدىرىمپاز ساۋداگەر ەدى. ونىڭ كەلۋى پوسەلكا تۇرعىندارى ءۇشىن ول قاشان كەشكى اسىن ءىشىپ، جاشىگىن اشقانشا تولاس-تامايتىن ءارقيلى ءازىل-قالجىڭنىڭ تۋى بولاتىن ەدى، بۇدان كەيىن ول جاعىمدى كوڭىل-كۇيدى پايدالى كاسىبىنە جالعاستىرۋعا شەبەر بولاتىن.
— ال مىناۋىڭ قانداي بۇيىمدار؟ قولايعا قالاي بولار ەكەن، گارري؟ — دەپ سۇرادى ىرجيعان ءبىر تۇرعىن جاشىكتىڭ بۇرىشىنداعى ءتورت بۇرىشتى جالپاق زاتتى نۇسقاپ.
— مىنە، مىناۋ، — دەدى جىگىت الگىنىڭ ءبىرىن الىپ جاتىپ، — بۇل بارلىق داقتى، تاتتى، كىردى، سەكپىلدى اتلاستان، كولوتنودان، باتسايىدان، ماۋىتىدان، جۇننەن، كىلەمنەن، مەرينوس جۇنىنەن، پومازيدان، باسقا دا ءجۇن ماتالاردان كەتىرۋگە تاپتىرمايتىن، باعاسى جوق زات. وسى تەڭدەسى جوق باعالى زاتپەن ءبىر سۇرتسەڭىز بولدى — شاراپتىڭ دا، جەمىستىڭ دە، سىرانىڭ دا، سۋدىڭ دا، سىردىڭ دا داعى — كەز كەلگەن داق قالمايدى. ەگەر لەدي ءوز اتىنا داق ءتۇسىرىپ السا — وسىدان بىرەۋىن قىلعىپ قويسا ءبىتتى — ول بىردەن كۇنادان تازارادى، سەبەبى بۇل ۋ. ەگەر جەنتلمەن بايقاپ كورگىسى كەلسە، كىشكەنتاي بىرەۋىن ىشسە دە جەتكىلىكتى — ەشقانداي ءشۇبا بولۋى مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى بۇل وقتان كەم اسەر ەتپەيدى، ءارى ءدامى دە سونداي كەلىسىمسىز، ياعني بۇنى ىشكەننىڭ وزىنەن-اق قۇرمەتى ارتا تۇسپەك... ءبىر داناسى — ءبىر پەنني تۇرادى. سوندايلىق پايداسى بار، ال باعاسى بار بولعانى ءبىر پەنني:!
بىردەن ەكى بىردەي الۋشى تابىلدى، كوپتەگەن تىڭداۋشىلار دا يلانا باستاعان ءتارىزدى. وسىنى بايقاعان ساۋداگەر دە ءتىلىن بەزەي تۇسكەن.
— شىعارىپ ۇلگىرمەي، تالاپ اكەتەدى! — دەپ ءسوزىن جالعادى جىگىت. — ون ءتورت سۋ ديىرمەنى، التى بۋ ماشيناسى مەن گالۆانيكالىق باتارەيا تىنىم الماستان ىستەپ جاتادى، جۇرت ولە جۇمىس ىستەگەنمەن ءبارىبىر ۇلگىرمەيدى، ال جەسىرلەرگە پەنسيا بولەدى، ءاربىر بالاعا جىلىنا جيىرما فۋنت، ال ەگىزدەرگە — ەلۋ... بىرەۋى ءبىر پەنني! ەكى جارتى پەنني دە جارايدى، ءتورت فورتينگ قۋانا قابىلدانادى. بىرەۋى ءبىر پەننيدەن! شاراپتىڭ، جەمىستىڭ، سىرانىڭ، سۋدىڭ، بوياۋدىڭ، بالشىقتىڭ، قاننىڭ داعىنا!.. مىنەكي، مىنا جەنتلمەننىڭ شلياپاسىنداعى داقتى ول ماعان ءبىر پيپتا سىرا اپەرىپ ۇلگەرمەي-اق كەتىرىپ بەرەم.
— ەي، — دەپ سەلك ەتە قالىپ، ايقايلاپ جىبەردى سايكس. — اكەلىڭىز!
— مەن مۇنى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ساۋداگەر، كوپشىلىككە كوزىن قىسىپ قويىپ— ءسىز بولمەنىڭ اپا باسىنان ماعان جەتكەنشە كوتىرەمىن، سەر. وسىندا وتىرعان جەنتلمەندەر، مىنا جەنتلمەننىڭ شلياپاسىنداعى ۇلكەندىگى شيللينگتەن ارتىق ەمەس، ءبىراق قالىڭدىعى جارتى كرونداي قارا داڭقا نازار اۋدارىڭىزدارشى. ەگەر بۇل داق شاراپتان، جەمىستەن، سىرادان، سۋدان، بوياۋدان، بالشىقتان نەمەسە قاننان...
ساۋداگەر ءسوزىن اياقتاپ ۇلگىرمەدى، سەبەبى سايكس اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىعىپ، ستولدى اۋدارىپ تاستاپ، شلياپاسىن جۇلىپ الدى دا، ۇيدەن اتىپ شىقتى.
كۇنى بويى بويىن بيلەپ العان بەيمازالىق پەن كوڭىلىنىڭ اۋمالى-توكپەلىگىنەن قانىشەر ءوزىن ەشكىمنىڭ قۋا شىقپاعانىن شاماسى مۇنى توماعا-تۇيىق، ماس جىگىت قانا دەپ ويلاعاندارىنا كوزى جەتكەن سوڭ، قالاعا بۇرىلدى دا، كىشكەنتاي پوچتا كونتورىنىڭ الدىندا تۇرعان كۇيمەنىڭ فونارىنان ءبىر جاعىنا ىعىسىپ، ءوتىپ كەتكەن ەدى، ءبىراق لوندوننان كەلگەن پوچتا كۇيمەسىن تاني كەتتى. ول بۇدان كەيىن نە بولارىن شامالاسا دا، جولدى كەسىپ ءوتىپ قۇلاعىن تىكتى.
ەسىك الدىندا پوچتا سومكەسىن كۇتىپ كوندۋكتور تۇرعان. تاپ وسى مينۋتتا وعان ورمانشى فورماسىن كيگەن كىسى كەلدى دە، اناۋ جەردەن كوتەرگەن سەبەتتى سوعان ۇسىندى.
— مىناۋ ءسىزدىڭ سەمياڭىزعا، — دەدى كوندۋكتور. — ەي، سەندەر، قيمىلداساڭدارشى! بۇل سومكەنى قارعىس اتسىن، كەشە دايار بولمادى. بىلەسىز بە، بۇلاي بولمايدى!
— قالادا قانداي جاڭالىق بار، بەن؟ — دەپ سۇرادى ورمانشى اتتاردى تاماشالاۋ ءۇشىن قاقپاققا قاراي شەگىنىپ.
— ەشتەڭە ەستىمەگەن سياقتىمىن، — دەپ ياچاۋاپ قاتتى اناۋ بيالايىن كيىپ جاتىپ. — نان ءبىرشاما قىمباتتادى. سپيتەل-فپلدستە كىسى ءولىمى تۋرالى ايتىپ جاتقاندارىن قۇلاعىم شالعان، ءبىراق بۇعان ءوزىم پالەندەي نانا قويمايمىن.
— جوق، بۇل شىندىق، — دەدى كۇيمەدە تەرەزەدەن سىعالاپ وتىرعان جەنتلمەن. — ونىڭ ۇستىنە ايۋاندىقپەن ولتىرىلگەن.
— سولاي ما، سەر؟ — دەدى كوندۋكتور شلياپاسىپ ءتۇرىپ قويىپ. — كىمدى ءولتىرىپتى، سەر، ەركەكتى مە، ايەلدى مە؟
— ايەلدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى جەنتلمەن. — ايتقاندارىنا قاراعاندا...
— ەي، بەپ! — دەپ شىدامسىزدانا ايڭايلادى كوشىر.
— بۇل سومكەنى قارعىس اتسىن! — دەدى كوندۋكتور. — سەندەر ۇيىقتاپ قالدىڭدار ما، نەمەنە؟
— كەلە جاتىرمىن، — دەپ ايقايلادى كونتوردىڭ مەڭگەرۋشىسى جۇگىرىپ شىعا بەرىپ.
— كەلە جاتىرمىن، — دەپ مىڭگىرلەدى كوندۋكتور. — مەنى ءسۇيىپ قالعان، ءبىراق تاپ قاشان ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، ۋىزداي، بايباتشا ايەل دەرسىڭ مۇنى. ال كانەكي! دايىن با؟
كەرنەيدىڭ كوڭىلدى ءۇنى ەستىلىپ، كۇيمە ءجۇرىپ كەتتى.
سايكس كوشەدە تۇرىپ قالدى، قايدا بارارىن بىلمەگەندىگى بولماسا، ونى جاڭا عانا ەستىگەن حابار ابىرجىتىپ، سەزىمىن سەلت ەتكىزبەگەندەي. اقىرى ول قايتادان كەرى بۇرىلىپ، حەتفيلدتەن سەنت-ەلبانسقا اپاراتىن جولعا ءتۇستى.
ول ىلگەرى قاراي ەنتەلەي باسىپ كەلەدى. ءبىراق قالانى ارتقا تاستاپ، يەن، قاراڭعى جولعا شىققان سوڭ قورقىنىش پەن قاراداي الاعىزۋ بويىن جايلاپ، ءوزىن يەكتەپ العاندىعىن سەزدى. الدىنان كورىنگەننىڭ بارلىعى — ناقتى زات پەن كولەڭكە بولسىن، قوزعالمايتىنى ما، قوزعالاتىنى ما — قۇبىجىققا اينالعان؛ ءبىراق بۇل قورقىنىش تاڭەرتەڭ ءوزى كورگەن ەلەستىڭ سوڭىنان ىلەسىپ كەلە جاتقانىن سەزگەندىگىنىڭ قاسىندا تۇك ەمەس ەدى. ول قاراڭعىدا كولەڭكەنى قاداعالاپ، كەلبەتىن تۋرا كوز الدىنا كەلتىرىپ، قىزدىڭ قايىسپاي، سالتاناتتى جۇرىسپەن كەلە جاتقانىن انىق كورەر ەدى. وعان قىزدىڭ كيىمىنىڭ جاپىراققا تيگەن سىبدىرىن، ونىڭ جايىمەن سوڭعى ىڭىرسىعان ءۇنىن جەل جەتكىزىپ تۇردى. ەگەر بۇل توقتاسا اناۋ دا توقتايدى. ەگەر بۇل جۇرسە، اناۋ دا سوڭىنان ىلەستى — جۇگىرگەن جوق، مۇنىسى ءسال جەڭىلىرەك تيەر ەدى، ءبىراق الدەبىر مەحانيكالىق كۇش بىتكەندەي ءبىرقالىپتى، زارلى جەلمەن نە جەدەلدەتپەي، نە باياۋلاتپاي جىلجىپ كەلەدى.
كەيدە بۇل ەلەستى قۋىپ جىبەرۋ ءۇشىن ارتىنا بۇرىلادى، ءبىراق مۇنىمەن بىرگە ول دا بۇرىلىپ تاعى دا تۋ سىرتىندا قالعانىنان توبە شاشى تىك تۇرىپ، بويىنان قانى جۇرمەي قالعانداي كۇي كەشتى. تاڭەرتەڭ ول ءارقاشان الدىندا ۇستاۋعا تىرىسسا، ەندى ءار ۋاقىت ارت جاعىنان شىقپادى. ول ۇيىلگەن توپىراققا سۇيەنە بەرىپ، تۇنگى سالقىن اسپاپ اياسىندا الگىنىڭ ۇزارىپ بارا جاتقانىن سەزىندى. ول جولعا ارقاسىمەن سۇلاپ جاتا كەتتى. ال اناۋ بولسا ءۇن-تۇنسىز، تىپ-تىك، قوزعالماستان — قام جەپ قايعىلى ولەڭ جازىلعان ءتىرى ەسكەرتكىشتەي باس جاعىندا تۇرىپ الدى.
ەشكىم دە جازادان قاشىپ كەتكەن قانىشەرلەر جايىندا ايتىپ، قۇدىرەتتى كۇش، شاماسى، ۇيىقتاپ قالار دەمەي-اق قويسىن. وسى ءبىر جان قيناعان قورقىنىشتىڭ تاۋسىلىپ بىتپەس ءبىر مينۋتى عانا ونداعان ءولىم جازاسىنا تاتىر ەدى.
ول ءجۇرىپ كەلە جاتقان ايدالادا تۇنەگى شىعۋعا بولارلىقتاي قورا تۇر ەدى. تاپ ەسىكتىڭ الدىندا ءۇش تەرەك ءوسىپ تۇر دا، سول سەبەپتى ءىشى كوزگە تۇرتكىسىز قاراڭعى، ءارى جەل بۇتاقتاردى جۇلا ۇليدى. ول ەندى تاڭ اتقانشا جۇرە المادى دا، وسى ارادا جاڭا ازاپقا دۋشار بولۋ ءۇشىن قابىرعانىڭ تۇبىنە جاتا كەتكەن.
ويتكەنى الگى ەلەس سوڭىنان قالماي، الگى جانۇشىرىپ قاشقاننان گورى قورقىنىشتىراق بولا تۇسكەن. كۇڭگىرت، شىنىلانىپ كەتكەن باقىرايعان كوزدەر، ولاردى ويلاعاننان گورى كورگەن جەڭىلىرەك ەدى، قاراڭعىدا پايدا بولا كەتتى، ولاردا جارىق بار، ءبىراق ەشنارسەنى جارىقتاندىرمايدى. تەك ەكى كوز، ءبىراق ولار بارلىق جەردە تۇر. كوزىن جۇمسا، وزىنە جاقسى تانىس زاتتارىمەن كوز الدىنا بولمە توسىلادى، ءاربىر زات ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى ورنىندا تۇر. ولىك تە ءوز ورنىندا جاتىر، شۋ شىعارماي كەتە بارعاندا كورگەندەگىسىندەي كوزدەر دە ءوز ورنىندا.
ول ورنىنان اتىپ تۇرىپ، دالاعا تۇرا جۇگىردى. ەلەس ارت جاعىندا كەلەدى. ول قوراعا قايتىپ ورالىپ، قايتادان ءبۇرىسىپ جاتا كەتتى. ول جاتىپ ۇلگىرگەنشە كوزدە پايدا بولا كەتكەن.
ءسويتىپ ول ەشكىمنىڭ باسىندا بولىپ كورمەگەن سۇمدىققا كيلىگىپ، تۇلا بويى قالشىلداي، سۋىق تەرگە شومىلىپ، كەنەت تۇنگى جەل الىستان ايقاي-ۇيقاي مەن قورىققان، ۇرەيلەنگەن داۋىستاردى قۇلاعىنا جەتكىزگەنشە وسىندا قالا بەرگەن. وسى ءبىر وڭاشا جەرگە ەستىلگەن ادام ءۇنى، ءتىپتى قانداي باقىتسىزدىقتى حابارلاپ جاتپاسىن بۇعان جەڭىلدىك اكەلدى. تونگەن ءقاۋىپتى سەزىنۋ سايكستىڭ بويىنا جاڭا قۋات جيناۋىنا مۇمكىندىك بەردى دە، ول سەكىرىپ تۇرىپ، قورادان شىعىپ تۇرا جۇگىردى.
شالقىعان اسپاپ استىن تۇگەل وت العانداي. ۇشقىننان جاڭبىر شاشىراتا، بىرىنەن بىرىنە اۋعان جالىن ءتىلى كوپتەگەن ميلگە دەيىنگى توڭىرەكتى جارقىراتا، بۇل تۇرعان جاققا ءتۇتىن بۇلتىن قۋا شالىقتادى. ايقاي-ۇيقايدى كوپتەگەن داۋىستار ءىلىپ اكەتكەندىكتەن گۋىل ۇدەپ بارادى، قاعىلعان دابىل مەن قانداي دا بولماسىن جاڭا كەدەرگىگە تىرەلگەن كەزدە جالىن ءتىلى وراپ اپ، جوعارىعا اتىلعانداعى وتتىڭ ساتىرىمەن بىرگە شىققان «ءورت!» دەگەن ايقايدى انىق ەسىتتى. ول قاراپ تۇرعاندا ۋ-شۋ دا ۇدەي تۇسكەن. ول جاقتا ادامدار: ەركەكتەر مەن ايەلدەر، ابىگەرشىلىك بار ەدى. بۇل ءۇشىن ول جاڭا ءومىر سياقتى بولاتىن. ول ىلگەرى قاراي تۇرا ۇمتىلدى — باسا-كوكتەپ، بۇتالاردى بۇزىپ-جارىپ، قورشاۋلار مەن دۋالداردان ءوزىنىڭ الدىندا شابالانا ءۇرىپ قۇيىنداتىپ بارا جاتقان ءيتى ءتارىزدى سەكىرىپ وتەدى.
ول جۇگىرىپ جەتتى. شالا-شارپى كيىنگەن سۇلبالار الاسۇرىپ ءجۇر، بىرەۋلەر اتقورادان شوشىنعان جىلقىلاردى الىپ شىعۋعا تىرىسسا، بىرەۋلەرى مالدى اۋلادان،اۋلا الدىنداعى قورا جايلاردان قۋىپ، بەلاعاشتارى ابدەن قىزىپ، ۇشقىڭ شاشىراتا جانىپ جاتقان ۇيدەن ونى-مۇنىنى سىرتقا شىعارىسىپ ءجۇر. ءبىر ساعات بۇرىن ەسىك پەن تەرەزە ورنى بولعان قۋىستان وت ايدىنى شالقىپ تۇر؛ قابىرعالار تەڭسەلىپ، لاۋلاعان قۇدىققا قۇلادى، ەرىگەن قورعاسىن مەن تەمىر جەرگە تاسقىنداپ قۇيىلدى. ايەلدەر مەن بالالار شىڭعىرىپ، ال ەركەكتەر بىر-بىرىنە قاتتى ايقايمەن دەم بەpiپ قويادى. ءورت ناسوستارىنىڭ سالدىرى، سۋدىڭ ىسىلداپ، ىسقىرا جانعان اعاشقا اتىلۋى قۇلاق تۇندىرعان ايعايعا ارالاستى.
بۇل دا تاماعى قارلىققانشا ايقايلادى، وزىنەن دە، ەستەلىكتەن دە قاشىپ، توپتىڭ ورتاسىنا سۇڭگىپ كەتكەن. بىرەسە ناسوسقا تۇرىپ، بىرەسە ءتۇتىن مەن جالىن اراسىن شارلاپ وسى تۇندە ول انا جاقتان مىنا جاققا سەندەلۋمەن بولدى، ءبىراق ءارۋاقىتتا دا نەعۇرلىم ادام مەن ۋ-شۋدىڭ كوبىرەك تۇسىندا ءجۇرۋدى كوزدەگەن. قويىلعان ساتىلاردا، جوعارى مەن تومەندە، قۇرىلىس شاتىرىندا، مۇنىڭ اۋىرلىعىنان سىقىرلان، تەڭسەلىن تۇرعان ەدەن تاقتايىنىڭ ۇستىندە، بۇرشاقشا جاۋعان كىرپىش پەن تاستاردىڭ استىندا، قاي جەردە وت دولدانا شالىقتاسا سول جەردە ءجۇردى، ءبىراق ونىڭ جانىن دۋالاپ تاستاعانداي، بارىنەن دە امان قالعان: بىردە ءبىر جەرىن بىردەڭە تىرناپ كەتپەگەن، جىعىلعان دا جوق، قايتادان جارىق ءتۇسىپ، تەك ءتۇتىن مەن قارايعان ءورتتىڭ ورنى قالعانشا ول شارشاۋ - دەگەننىڭ نە ەكەندىگىن، وي دەگەندى دە بىلمەگەن.
وسى جىنداندىرعان ەلىرمەلىك وتكەن سوڭ ءوزى جاساعان سۇمدىق. قىلمىسى ويىنا ونداعان ەسە اۋىرىراق ءتۇستى. ول جان-جاعىنا كۇدىكتەنە قاراعىشتادى، جۇرت توپ-توپقا ءبولىنىپ، اڭگىمەگە كىرىسكەن، بۇل اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى مەن جايىندا ەمەس نە ەكەن دەن قاۋىپتەنگەن. ءيتى مۇنىڭ ساۋساعىمەن جاساعان بەلگىسىنە باعىنىپ، بۇلار ۇرلانا باسىپ كەتە بارعان. ول قاسىندا بىرنەشە ادام وتىرعان ءورت ناسوسىنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتىر ەدى، انالار بىرگە تاماقتانۋعا داۋىستاپ شاقىردى. ول نان مەن ەتتەن اۋىز ءتيىپ، ەندى سىرانى قولعا الا بەرگەندە لوندوننان كەلگەن ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ كىسى ءولىمى جايىندا ايتىپ جاتقاندىعىن قۇلاعى شالدى.
— ول بيرمينگەمگە كەتتى دەسەدى، — دەدى بىرەۋى، — ءبىراق ونى ۇستايدى، ويتكەنى تىڭشى اتاۋلى اياقتارىنان تىك تۇردى، ال ەرتەڭ كەشكىسىن بۇل تۋرالى بۇكىل ەل بىلەتىن بولادى.
ول كەتۋگە اسىقتى دا، اياعى جۇرۋگە كەلمەي قالعانشا تارتا بەرگەن، — سونان سوڭ سوقپاق جولعا جاتا كەتتى دە، ۇزاق ۇيىقتادى، ءبىراق ۇيقىسى اسا مازاسىز بولدى. ساناسى سان ساققا كەتىپ، سەنىمسىز كەيىپپەن ول تاعى ءىلبىپ ءجۇرىپ كەتتى، ءتۇندى جالعىزدىقتا وتكىزۋگە قاتتى قورقىپ كەلەدى. كەنەت ول لوندونعا قايتا ورالۋعا باتىل شەشىم قابىلدادى.
«تىم قۇرىعاندا وندا سويلەسەتىن ادامدار بار، — دەپ ويلادى ول، — جانە جاسىرىناتىن سەنىمدى جەر دە تابىلادى. مەنى وسى ماڭدا ءجۇر دەگەن سىبىس تاراعان ەكەن، استانادان ىزدەۋ ولاردىڭ باستارىنا كەلە قويماس. Heگe ماعان ءبىر جۇماداي تىعىلا تۇرىپ، سودان كەيىن فەدجيننەن اقشا الىپ، فرانسياعا كەتىپ قالماسقا؟ سايتان السىن، تاۋەكەل!»
وسى وي تۇرتكى بولعان ول بوگەلمەستەن ەڭ ادام باسپايتىن جولداردى تاڭداپ، كەرى قاراي تارتتى، استاپانىڭ ماڭىنداعى قانداي دا بولماسىن ءبىر جەرگە تىعىلا تۇرىپ، ىمىرت ۇيىرىلگەن سوڭ قيىر-شيىر جولدارمەن ءوز ساپارىنا نىسانا تۇتقان كۆارتالعا بارماق.
ال يت شە؟ ەگەر مۇنىڭ بەلگىلەرى تۋرالى مالىمەتتەر جەر-جەرگە جونەلتىلسە، وندا ءيتتىڭ دە جوعالعانىن، شاماسى مۇنىمەن بىرگە كەتكەندىگىن ۇمىتا قويماس. كەشەدەن وتكەندە بۇل تۇتقىنعا تۇسۋگە اكەپ سوعۋى مۇمكىن. ول ءيتىن سۋعا باتىرىپ جىبەرمەك بولدى دا، قانداي دا بولماسىن ءبىر توعان ىزدەپ ىلگەرى قاراي تارتتى؛ جولدان ءبىر اۋىر تاستى كوتەرىپ، قول ورامالىنا بايلاپ الدى.
وسى ازىرلىكتەر جاسالىنىپ جاتقاندا يت ءوز قوجايىنىنان كوزىن العان جوق، ونىڭ ماقساتىن يتكە تۇيسىگى ءبىلدىردى مە، الدە قاراقشىنىڭ كوز قيىعىمەن قاراعانى ادەتتەگىدەن ءزارلى بولدى ما، ايتەۋىر يت بۇدان ادەتتەگىدەي اۋلاعىراق ءجۇردى، بۇل ءجۇرىسىن باياۋلاتۋى مۇڭ ەكەن، قۇيرىعىن دا قىسىپ الا قويعان. قوجايىنى شاعىپ توعاننىڭ قاسىنا ايالداپ، ءيتىن شاقىرۋ ءۇشىن ارتىنا قاراعاندا اناۋ ورنىنان دا قوزعالعان جوق.
— ەستيمىسىڭ! مۇندا كەل! — دەپ ايقايلادى سايكس.
يت ۇيرەنشىكتى ادەتىمەن جەتىپ كەلسە دە، ءبىراق سايكس ەڭكەيىپ موينىنا ورامال بايلاماق بولعاندا، ىرىلداپ، كەرى قاراي ىتقىپ كەتتى.
— كەيىن قايت، — دەپ ايقايلادى توناۋشى.
يت قۇيرىعىن بۇلاڭداتقانمەن، سول ورنىندا قالا بەرگەن. سايكس ءجىبىن تۇزاقتاپ، انانى تاعى شاقىردى.
يت ءسال جاقىنداپ، شەگىنشەكتەپ، ءبىر سەكۋندتاي تۇردى دا، بۇرىلىپ الىپ، بەت الدىنا قاشا جونەلگەن.
سايكس بىرنەشە مارتە ىسقىرىپ، وتىرا كەتىپ، يت قايتا ورالار دەپ كۇتتى. ءبىراق يت كەرى ورالمادى دا، اقىرى بۇل دا قايتادان جولعا شىقتى.
XLIX تاراۋ
مونكس پەن ميستەر براۋنلوۋ اقىرى كەزدەسەدى. ولاردىڭ اڭگىمەلەسۋى مەن ونى ءۇزىپ جىبەرگەن حابار
ميستەر براۋنلوۋ ەسىگىنىڭ الدىندا جالدامالى كۇيمەدەن شىعىپ، جايىمەن ەسىك قاققان كەزدە ىمىرت ءۇيىرىلىپ قالعان-دى. ەسىك اشىلعاندا كۇيمەدەن الپامساداي بىرەۋ شىعىپ، كۇيمە قاقپاعى تەپكىشىنىڭ ءبىر جاعىنا، ال ات ايداۋشىنىڭ جانىندا وتىرعان بىرەۋ تومەنگە ءتۇسىپ، ەكىنشى جاعىنا تۇردى. ميستەر براۋيلوۋدىڭ بەلگىسىمەن كۇيمەدەن ءۇشىنشى بىرەۋدىڭ شىعۋىنا جاردەمدەسكەن ولار الگىنىڭ ەكى قولىنان الىپ، جىلدام ۇيگە كىرگىزىپ اكەتتى. بۇل كىسى مونكس بولاتىن.
وسىلايشا ساتىمەن ءۇن-تۇنسىز كوتەرىلە بەردى، الدارىندا كەلە جاتقان ميستەر براۋنلوۋ ولاردى ارت جاقتاعى بولمەگە باستادى. زورعا كوتەرىلىپ كەلە جاتقان مونكس وسى ەسىك الدىنا كەلگەندە توقتاي قالعان.
— مۇنىڭ ءوزى تاڭداسىن، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — ەگەر بۇل بوگەلە بەرسە نەمەسە سىزدەرگە قارسىلىق كورسەتىپ ساۋساعىنىڭ ۇشىن قيمىلداتسا، كوشەگە الىپ شىعىپ، پوليسيا شاقىرىڭىزدار دا، مەنىڭ اتىمنان قىلمىس جاسادى دەگەن ايىپ تاعىڭىزدار.
— مەن تۋرالى بۇلاي دەۋگە قالاي باتىلىڭىز بارادى؟ — دەپ سۇرادى مونكس.
— ال ءسىز مەنى نەگە سولاي ىستەۋگە ءماجبۇر ەتەسىز، جاس جىگىت، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ انانىڭ جۇزىنە تەسىلە قاراپ. — بۇل ۇيدەن بەزەتىندەي الدە ءسىز ەسىڭىزدەن اداستىڭىز با؟ قويا بەرىڭىزدەر ونى... بىلاي، سەر: ءسىز كەتە بەرۋگە ەرىكتىسىز، ال ءبىز ءسىزدىڭ سوڭىڭىزدان ىلەسەمىز. ءبىراق سىزگە ەسكەرتەمىن — بارشا قاسيەت تۇتقاندارىممەن انت ەتەمىن! —ءسىز كوشەگە شىققان مينۋتتا مەن ءسىزدى الاياقتىعى مەن قاراقشىلىعى ءۇشىن دەگەن ايىپپەن قاماۋعا الام. ايتقانىمنان قايتقان. ەگەر ءسىز ءوزىڭىزدى سولاي ۇستاعىڭىز كەلسە، ماعان وكپەلەمەڭىز.
— كىمنىڭ نۇسقاۋىمەن مەنى كوشەدە تارپا باس سالىپ، مىنا يتتەر وسىندا الىپ كەلدى، — دەپ سۇرادى مونكس كوزىن جانىندا تۇرعان كىسىلەرگە الما-كەزەك اۋدارىپ.
— مەنىڭ نۇسقاۋىممەن، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ، — بۇل ادامدار ءۇشىن مەن جاۋاپ بەرەم. ەگەر ءسىز ءوزىڭىزدى بوستاندىقتان ايىردى دەپ شاعىمدانار بولساڭىز — مۇندا كەلە جاتقاندا ازاتتىعىڭىزدى قايتىپ الۋعا حانىڭىز بەن مۇمكىندىگىڭىز بولدى عوي، دەگەنمەن شۋ كوتەرمەۋدى دۇرىس كوردىڭىز، — قايتالايمىن وندا زاڭ قاناتىنىڭ استىنا كىرىڭىز. مەن دە ءوز كەزەگىمدە زاڭعا جۇگىنەمىن. ءبىراق ءىس تىم ۇشىعار بولسا، ماعان جالبارىنباي-اق قويىڭىز، ويتكەنى وندا ءىس وزگە قولعا كوشەدى، ءسىز شىڭىراۋعا ءوزىڭىز سەكىرگەلى تۇرىپ، مەن يتەرىپ جىبەردى دەمەڭىز.
مونكس كادىمگىدەي قىسىلىپ، ءارى ابىگەرلەنىپ قالعان. تولقىپ تۇر.
— ءسىز ءبىر شەشىمگە تەزىرەك كەلۋىڭىز كەرەك، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ باتىل كەيىپپەن سىر بەرمەستەن. — ەگەر قاجەت بولسا ءسىزدى جۇرت الدىندا ايىپتاپ، جازاعا دۋشار ەتسەم، ونى ويلاسام ءوزىمنىڭ دە دەنەم تۇرشىگەدى، ءبىراق ەشتەڭە ىستەي المايمىن، ءارى قارايعىسى بەلگىلى. ەگەر مۇنىڭ قاجەتى بولماسا، وزىڭىزگە مەن يشارات ءبىلدىرسىن دەسەڭىز، جانە ءوزىڭىز جاماندىق جاساعان جاندار اياۋشىلىق ەتسىن دەسەڭىز، اڭگىمەنى ءارى قاراي سوزباي مىنا ورىندىققا وتىرىڭىز. ول ءسىزدى كۇتكەلى مىنەكي، ەكى كۇن.
مونكس تۇسىنىكسىز بىردەڭەنى مىڭگىرلەدى، ءالى دە تولقىپ تۇرعان.
— تەزدەتىڭىز، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — مەنىڭ ءبىر عانا ءسوزىم — سونان سوڭ تاڭداۋ بولماي قالادى.
مونكس ءالى دە ءارى-سارى كۇيدە.
— مەن كەلىسسوزگە ىڭعاي ءبىلدىرىن وتىرعان جوقپىن، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر براۋنلوۋ. — ونىڭ ۇستىنە، مەن وزگە بىرەۋلەردىڭ جوعىن جوقتاپ وتىرعاندىقتان بۇعان حاقىم دا جوق.
— الگى، — دەپ تۇتىعا سۇرادى مونكس، — ماملەگە كەلۋ جوق پا؟
— ەشقانداي دا.
قارت جەنتلمەنگە ابىرجي قاراعان مونكس ونىڭ جۇزىنەن قاتالدىق پەن بىربەتكەيلىكتەن وزگە ەشنارسە كورە المادى دا، بولمەگە كىرىن، يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ وتىرا كەتتى.
— ەسىكتى سىرتىنان بەكىتىڭىزدەر، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ قىزمەتشىلەرگە، — مەن قوڭىراۋ قاققان كەزدە كەلەرسىزدەر.
انالار شىعىن كەتىپ، ەكەۋى عانا قالعان.
— اكەمنىڭ ەسكى دوسى تاراپىنان، — دەدى مونكس، شلياپاسى مەن شەكپەنىن شەشىپ جاتىپ، — جامان قارىم-قاتىناس ەمەس.
— ءسىزدىڭ اكەڭىزدىڭ ەسكى دوسى بولعاندىقتان دا سولاي ىستەيمىن، جاس جىگىت! — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ. — جاستىق تا باقىتتى جىلدارىم سونىمەن بايلانىستى بولعاندىقتان، قانداي تاماشا جاننىڭ جاعالاۋعا سەرپىلىپ كەتىپ، مەنى مۇندا جاپادان-جالعىز قايعى-مۇڭمەن قالدىرعانى ءۇشىن دە، ويتكەنى، ول بالا شاعىندا ءولىم اۋزىندا جاتقان جالعىز اپكەسىنىڭ جانىندا، تاپ سول تاڭدا — وعان قۇداي قوسپادى — ول مەنىڭ جاس ايەلىم بولۋعا ءتيىس تاڭدا مەنىمەن قاتار تۇرعانى ءۇشىن دە، مەنىڭ جار الى جۇرەگىم بارشا سىن ساعاتتارى مەن جازا باسقان كۇندەردە دە ولە-ولگەنشە سونىمەن بىرگە بولدى، مەنىڭ جۇرەگىم وتكەن ەستەلىكتەرگە تولى، ءتىپتى ءسىزدى كورگەننىڭ وزىندە دە بۇرىنعى ول تۋرالى ويلار كوكىرەگىمنەن انتالاپ تۇرەگەلەدى، مىنە، تەك قانا سول سەبەپتى، مەن ءقازىر سىزگە جۇمساقتاۋ بوپ تۇرمىن... ءيا، ەدۋارد ليفورد، ءتىپتى ءقازىر دەپ وسى ەسىمدى الىن جۇرۋگە اشىق بولا الماعان ءسىز ءۇشىن قىزارامىن مەن!
— ال بۇل ارادا مەنىڭ اتىمنىڭ قانداي قاتىسى بار؟ — دەدى وسى ۋاقىتقا دەيىن قارتتىڭ تولقۋىنان ەشتەڭە ۇعا الماي ءۇن-تۇنسىز تۇيىلە باقىلاپ وتىرعان اناۋ.— مەن ءۇشىن ات دەگەن نە؟
— تۇك تە ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ، — ءسىز ءۇشىن تۇك تە ەمەس. — ءبىراق ول ەسىم سونىكى ەدى عوي، ءتىپتى ءقازىر دە، تالاي جىلدار وتكەننەن سوڭ دا وسى اتتى ەستىسەم بولدى، تۇلا بويىم كۇيىپ-جانىپ، ءبىر ءدىرىل پايدا بولادى. مەن اسا قۋانىشتىمىن، ەسىمىڭىزدى وزگەرتكەنىڭىزگە اسا قۋانىشتىمىن!
— مۇنىڭ ءبارى تاماشا عوي، — دەدى مونكس (قالاپ العان اتىندا قالا بەرسىن) بەتىن قولىمەن كولەگەيلەگەن ميستەر براۋنلوۋعا تۇنەرە ءارى كەكتەنە قاراپ، وتىرعىشىندا تەڭسەلىپ وتىرعان ۇزاق ۇنسىزدىكتەن سوڭ. — مەنەن سىزگە نە كەرەك؟
— ءسىزدىڭ ءىنىڭىز بار، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ ويانىپ كەتكەندەي. — ءىنىڭىز... ءسىزدى سوڭىمنان تۇككە تۇسىنبەي، ابىگەرلەنە ەرىپ كەلۋگە ءماجبۇر ەتۋ ءۇشىن، كوشەدە سوڭىڭىزدان كەلە جاتىپ، قۇلاعىڭىزعا سىبىرلاپ ءبىر ەسىمدى ايتۋدىڭ ءوزى جەتكىلىكتى بولدى عوي.
— مەندە ءىنى جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى مونكس. — مەنىڭ جالعىز ەكەندىگىم سىزگە بەلگىلى عوي. ءىنى تۋرالى نەسىن ايتىپ تۇرسىز؟ ءسىز مۇنى مەنەن دە جاقسى بىلەسىز.
— ءسىز بىلمەيتىن، ال ماعان ايان نارسەنى تىڭداڭىز ەندەشە، — دەدى براۋنلوۋ.— ءقازىر مەن ءسىزدى قىزىقتىرارمىن دەپ ويلايمىن. جاپ-جاس شاعىندا سەميالىق تاكاپپارلىق پەن پايداكۇنەمدىك، قاتىگەز اتاققۇمارلىق ءسىزدىڭ اكەڭىزدى ەرىكسىز ءماجبۇر ەتكەن باقىتسىز نەكەنىڭ جالعىز دا قۇبىلىق جەمىسى ءسىز بولعانىن مەن بىلەمىن.
— مۇنداي وقىس سوزدەرگە مەن سالقىنقاندىمىن، — دەپ كەكەتە كۇلىپ، ءسوزدى ءبولدى مونكس. — بۇل سىزگە ءمالىم ەكەن، ماعان سول دا جەتەدى.
— دەگەنمەن مەنىڭ تاعى بىلەتىنىم، — دەپ ءسوزىن جالعادى قارت جەنتلمەن، — وسى ءساتسىز نەكەنىڭ اكەلگەن اۋىر ازابى. ءومىرى ۋلانعان ەكەۋدىڭ مويىندارىنا تۇسكەن اۋىر قامىتتىرىن ەشبىر ءمان-ماقساتسىز، قاجي كوتەرگەندەرى دە ماعان ءمالىم. سالقىن، نەمقۇرايلى قاتىناستىڭ اشىق، تۇردە كەلەمەجگە، نەمقۇرايلىلىقتىڭ جەككورۋشىلىككە، جەككورۋشىلىكتىڭ وشپەندىلىككە، وشپەندىلىكتىڭ ۇيرەنۋشىلىككە سوقتىرعانىن، اقىرى ولار الگى شىنجىردى ۇزگەنىن دە بىلەمىن. ءسويتىپ، ەكەۋى ەكى جاققا كەتكەندە ءارقايسىسى ولىمنەن باسقا ەشتەڭە سىندىرا المايتىن الگى شىنجىردىڭ ءۇزىلىپ وزىمەن بىرگە الا كەتكەن-دى، ءسىزدىڭ اتا-اناڭىز قولدارىنان كەلگەنشە جاڭا ورتادا جەكە باسىنىڭ اۋرەشىلىكتەرىمەن وسىنى جاسىرۋعا تىرىستى. ءسىزدىڭ اناڭىزعا مۇنىڭ ءساتى دە ءتۇستى، ول تەز ۇمىتىپ كەتتى، ءبىراق الگى شىنجىر جىلدار بويى اكەڭىزدىڭ جانىن جەپ، جۇرەگىن كەمىرۋمەن بولدى.
— ءيا، ولار ايىرىلىسىپ كەتتى عوي، — دەدى مونكس. — ال وندا نە تۇر؟
— ولار ايىرىلىسقاننان كەيىن ارادا ءبىرقاتار ۋاقىت وتكەن سوڭ،— دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ، — ءسىزدىڭ اناڭىز قۇرلىقتاعى تىرشىلىكتىڭ ابىگەرىنە بۇتىندەي بەرىلىپ، ءوز وتانىندا بولاشاعىنان ەشبىر ءۇمىتسىز قالعان ءوزىنىڭ جاس كۇيەۋىن مۇلدەم ۇمىتتى، — ال مۇنىڭ جاڭا دوستارى پايدا بولدى. قالاي بولعاندا دا وسى جاعداي سىزگە ءمالىم بولار دەپ ويلايمىن.
— جوق، ءمالىم ەمەس، — دەدى مونكس كوزىن الىپ قاشىپ، بارلىعىن جوققا شىعارعىسى كەلگەندەي، اياعىمەن ەدەندى تارسىلداتىپ. — ءمالىم ەمەس.
— ءسىزدىڭ ءتۇرىڭىز بەن قىلىقتارىڭىز، ءسىزدىڭ مۇنى ەشۋاقىتتا دا ۇمىتپاي، ءارۋاقىتتا قينالا ويلايتىنىڭىزعا كوزىمدى جەتكىزەدى، — دەپ قارسىلىق، ەتتى ميستەر براۋنلوۋ. — مەن بۇدان ون بەس جىل بۇرىنعى وقيعانى ايتىن تۇرمىن، وندا ءسىز ون بىردەن اسقان جوق ەدىڭىز، ال اكەڭىز نە ءبارى وتىز بىردە عانا بولاتىن، سەبەبى قايتالاپ ايتايىن، اكەسى ۇيلەنۋگە بۇيىرعاندا ول تىپتەن ۋىلجىعان جاس ەدى. ءسىزدىڭ اتا-اناڭىزعا كولەڭكە تۇسىرەتىن جايتقا قايتا اينالىپ سوعايىن با، نەمەسە ءسىز مەنى بۇدان قۇتقارىپ، شىندىقتى ءوزىڭىز اشاسىز با؟
— مەنىڭ ايتار ەشتەڭەم جوق، —دەپ قيتىقتى مونكس. — ءوزىڭىز قالاساڭىز ايتا بەرىڭىز.
— نەسى بار، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر براۋنلوۋ. — ءسويتىپ ونىڭ جاڭا دوستارىنىڭ ءبىرى وتستاۆكاعا شىققان تەڭىز وفيسەرى ەدى، ايەلى جارتى جىل بۇرىن قايتىس بولىپ، ارتىندا ەكى بالاسى قالعان، — بالالارى كوپ تە ەدى، ءبىراق باقىتىنا قاراي ەكەۋى عانا ءتىرى قالىپتى. قىز بالالار: بىرەۋى — ادەمى ون توعىز جاسار بويجەتكەن دە، ەكىنشىسى ەكى-ۇشتەردەگى ءسابي ەدى.
— وندا مەنىڭ شارۋام قانشا؟ — دەپ سۇرادى مونكس.
— ولار، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، بۇل ساۋالعا نازار اۋدارماستان، — ەلدىڭ ءسىزدىڭ اكەڭىز شارلاپ كەپ «قونىستانعان» جاعىنان ورىن تەپتى. تانىستىق، جاقىنداسۋ، دوستىق ءبىرىن-بىرى جىلدام الماستىرىپ جاتتى. ءسىزدىڭ اكەڭىزدە ەكىنىڭ بىرىندە بولا بەرمەيتىن دارىن بار ەدى. جانى مەن مىنەز-قۇلقى اپكەسىنىكىندەي بولاتىن. قارت وفيسەر ونى جاقىنىراق تانىعان سايىن سوعۇرلىم جاقسى كوردى. ەگەر ءىس وسىمەن تىنسا جاقسى عوي. ءبىراق قىزى دا ۇناتىپ قاپتى.
قارت جەنتلمەن از-كەم تىنىس الدى. مونكس ەرنىن تicتەپ، ەدەننەن كوز الماي وتىر. وسىنى بايقاعان جەنتلمەن دەرەۋ ءسوزىن جالعادى:
— جىلدىڭ اياعىندا قىزدىڭ الدىندا ول وزىنە مىندەت، قاسيەتتى مىندەت الدى،— بەيكۇنا جاننىڭ العاشقى جالىندى ماحابباتىنا قولى جەتتى.
— اڭگىمەڭىز تاۋسىلار ەمەس قوي، — دەدى مونكس وتىرعىشىندا تەڭسەلۋىن قويماستان.
— بۇل ازاپ، سىن-سىناق، قايعى-مۇڭ جايىنداعى شىنايى اڭگىمە، جاس جىگىت،— دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ميستەر براۋنلوۋ،— ال مۇنداي اڭگىمەلەر ىلعي دا ۇزاق بولادى؛ ەگەر وسى اڭگىمە بۇلت شالماعان باقىت پەن قۋانىش جايىن شەرتسە قىپ-قىسقا بولار ەدى. اقىرى باي اعايىندارىنىڭ ءبىرى ءولىپ، ادەتتەگى ءىس سياقتى سونىڭ جوقشىسى بولىپ، ءسىزدىڭ اكەڭىز قۇرباندىققا باردى، ءوزى قارسى بولعان جاماندىقتى تۇزەتۋ ءۇشىن اناۋ ءسىزدىڭ اكەڭىزگە بار پالەدەن قۇتقارار ساۋىتتاي اڭشا قالدىرىپ كەتىپتى. ءوزىنىڭ بار شارۋاشىلىعىن استى-ۇستىنە شىعارىپ، ەمدەلۋ ءۇشىن بارىپ، سوندا ولگەن الگى ادامعا بارۋ ءۇشىن دەرەۋ ريمگە اتتانىپ كەتۋ قاجەت بولدى. ءسىزدىڭ اكەڭىز سوندا ءجۇرىپ كەتتى دە ايىقپاس دەرتكە دۋشار بولدى. وسى حابار پاريجگە جەتىسىمەن ءسىزدى الىپ، شەشەڭىز سوندا اسىقتى. ول كەلىسىمەن كەلەسى كۇنى ەشقانداي وسيەت قالدىرماستان — ەشقانداي وسيەت قالدىرماستان اكەڭىز ءولىپ كەتتى دە — بار دۇنيە-مۇلكى شەشەڭىز بەن سىزگە قالدى.
ەندى مونكس دەمىن شىعارماي اڭگىمەشىگە كوز سالماسا دا مۇقيات تىڭداپ قالعان. ميستەر براۋنلوۋ ءۇزىلىس جاساعاندا، ول بويىن ويدا جوقتا جەڭىل سەزىنگەندەي كەيپىن وزگەرتىپ، بەتى-قولىن ءسۇرتتى.
— شەتەلگە كەتەر الدىندا، لوندون ارقىلى جۇرگەن ول،— دەپ ءسوزىن ساباقتادى ميستەر براۋنلوۋ ودان كوزىن الماستان،— ماعان كەلدى.
— Meن بۇل تۋرالى ەشقاشان دا ەستىمەگەن ەدىم،— دەپ ءسوزدى ءبولىپ جىبەردى مونكس سەنىمسىزدىك بىلدىرگەن داۋىسپەن، ءبىراق ونىسى جاعىمسىز تاڭدانىستى ءبىلدىرىپ تۇرعانداي ەدى.
— ول ماعان كەلدى دە، وزگە زاتتارمەن قوسا ءوزى سالعان الگى بەيشارا قىزدىڭ سۋرەتىن تاستاپ كەتتى. ونىڭ قالدىرعىسى دا كەلمەپ ەدى، ءبىراق اسىعىس ساپارعا اتتانىپ بارا جاتىپ، ونى الىپ تا جۇرە المادى. ابىگەرشىلىك پەن مازاسىن العان ار-ۇياتتان ول ءوز كولەڭكەسىنە كوبىرەك ۇقسايتىن ەدى؛ جاڭىلا سويلەپ، ءولىم مەن وزدەرى ۇرىنعان ۇيات ءىس تۋرالى ايتتى، ەشقانداي شىعىنعا قاراماستان بار دۇنيەمۇلكىن اقشاعا اينالدىرعىسى كەلەتىنىن، قولعا تيگەن مۇرانىڭ ءبىر بولەگىن ايەلى مەن سىزگە بەرىپ، ەلدەن قاشقىسى بارىن — مەن ونىڭ جالعىز قاشقىسى جاعىن جاقسى ءتۇسىندىم، — ءسويتىپ، مۇندا ەشۋاقىتتا قايتىپ ورالمايتىنىن بىلدىرگەن ەدى. ءتىپتى ەكەۋىمىزگە ورتاڭ قىمباتتى ادامنىڭ اجالى بايلانىستىرعان مەندەي ەسكى دوسىنا، ءتىپتى ماعان تولىق مويىنداماي، ءبارىن جازىپ، ايتپاق بولدى، ال سونان سوڭ مەنىمەن سوڭعى رەت جۇزدەسەم دەگەن. ءبىراق قايدا! وسىنىڭ ءوزى اقىرعى رەت ەكەن. ەشقانداي حات تا العان جوقپىن، ەشۋاقىتتا ونى قايتىپ كورگەم جوق... بارلىعى بىتكەن كەزدە، — از-كەم ءۇنسىز قاپ ميستەر براۋنلوۋ ءسوزىن جالعادى، — مەن سول جاققا، — جۇرت ايتاتىن سوزبەن سويلەيىن، ويتكەنى ادامداردىڭ قاتىگەزدىگىنىڭ دە، شاراپاتىنىڭ دا وعان ەندى ەشقانداي ماڭىزى جوق، — ونىڭ قىلمىستى ماحابباتى ويانعان جاققا تارتتىم. ەگەر مەنىڭ ءقاۋپىم راسقا شىقسا، اداسقان ءسابي وزىنە جىلى ۇيا مەن قورعانىش بولار مەكەن جاي تاپسىن دەپ شەشكەم. مەنىڭ كەلۋىمنەن ءبىر اپتا بۇرىن سەميا بۇل ولكەنى تاستاپ كەتىپتى؛ ولار بارلىق ۇساق-تۇيەك قارىزدارىن وتەپ، ءتۇن ىشىندە كەتىپ قالىپتى. قايدا، نە ءۇشىن — مۇنى ماعان ەشكىم ايتىپ بەرە المادى.
مونكس بويىن جيا كۇرسىنىپ، مەرەيى ۇستەم جىميىسپەن بولمەنى كوزىمەن شولىپ ءوتتى.
— ءسىزدىڭ ءىنىڭىز، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ وعان جاقىنداي ءتۇسىپ، — جۇدەپ-جاداعان، ءۇستى-باسى البا-جۇلبا ءىنىڭىز، جۇرتتىڭ ءبارى بەزىنگەن بالا كەزدەيسوقتىقتان گورى قۇدىرەتتىلەۋ كۇشپەن مەنىڭ جولىما لاقتىرىپ تاستالىن، وڭباعاندىق پەن ارسىز ومىردەن ءوزىم ارقىلى قۇتىلعان كەزدە...
— نە دەدىڭىز؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى مونكس.
— مەن قۇتقاردىم دەيمىن! —دەپ قايتالادى ميستەر براۋنلوۋ. — ءسىزدى قىزىقتىرام دەپ ايتتىم عوي. ءيا، مەنمىن. بايقاپ تۇرمىن، سۇمىراي سىبايلاسىڭىز سىزدەن مەنىڭ اتىمدى جاسىرعان كورىنەدى، شاماسى، سىزگە تانىس ەمەس دەپ ويلاعان بولۋ كەرەك. مەن قۇتقارعان ءىنىڭىز اۋرۋىنان ايىعىپ، ۇيىمدە جاتقان كەزدە ءوزىم الگىندە ايتقان پورترەتپەن ەگىز قوزىداي ۇقساستىعى مەنى شەكسىز تاڭ قالدىردى. ءتىپتى ادام ايارلىق كىر-كىر كۇيدە العاش كورىنگەننىڭ وزىندە ونىڭ جۇزىنەن الدەبىر ەسكى دوسىمنىڭ بەينەسى كورگەن تۇسىمدە قىلاڭ بەرگەندەي تاڭ قالدىرعان-دى. مەن ونىڭ تاريحىن ءبىلىپ ۇلگىرگەنشە ونى ۇرلاپ كەتكەنىن سىزگە ايتىپ جاتۋىمنىڭ قاجەتتىگى بولماس.
— نەگە، نە ءۇشىن؟ — دەپ جىلدام سۇرادى مونكس.
— ويتكەنى، ول سىزگە ابدەن بەلگىلى.
— ماعان با؟
— جوققا شىعارۋدىڭ ەش پايداسى جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ، — مەن سىزگە بۇدان دا كوبىرەك بىلەتىندىگىمدى دالەلدەپ الام.
— ءسىز... ءسىز... ماعان قارسى ەشتەڭە دە دالەلدەي المايسىز،— دەپ تۇتىعا سويلەدى مونكس. — بايقاپ كورىڭىز.
— كورەرمىز، — دەدى قارت جەنتلمەن وعان سىناي كوز تاستاپ. — مەن بالانى جوعالتىپ الدىم، قانشاما تىرىسقانىما قاراماستان تابا المادىم. ءسىزدىڭ شەشەڭىز بۇل ۋاقىتتا ءتىرى ەمەستى، سىزدەن باسقا ەشكىمنىڭ بۇل قۇپيانى اشا الماسىن مەن ءبىلدىم، سوندىقتان دا، مەن سوڭعى رەت ءسىز تۋرالى ۆەست-يندياداعى مەكەن-جايىندا دەپ ەستىپ — ول جاققا ءوزىڭىز جاقسى بىلەسىز، شەشەڭىز ولگەن سوڭ سوراقى قىلىقتارىڭىزدىڭ سالدارىنان قورقىپ قاشقانسىز — سولاي قاراي جولعا شىقتىم. بىرنەشە اي بۇرىن ءسىز ول جاقتان كەتىپ قالىپسىز، شاماسى، لوندوندا بولدىڭىز، ءبىراق ەشكىم دە تاپ قايدا ەكەندىگىڭىزدى ايتىپ بەرە المادى. مەن قايتا ورالدىم. ءسىزدىڭ اگەنتتەرىڭىز قايدا جۇرگەنىڭىزدەن حابارسىز بوپ شىقتى. ولاردىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ءسىز قاشانداعىداي، پايدا بولا كەتىپ، ارتىنشا قۇپيا جوعالىپ كەتەتىن كورىنەسىز: كەيدە كۇن سايىن بولىپ، ال كەيدە ايلار بويى قاراڭىزدى باتىرادى ەكەنسىز، شاماسى ارسىز دا قۇرىق سالدىرماس جاس شاعىڭىزدا سىزگە جولداس بولعان وڭباعان ادامدارمەن قارىم-قاتىناس جاساپ، سولاردىڭ مەكەن-جايلارىنا بارىپ تۇرساڭىز كەرەك. مەن اگەنتتەرىڭىزدى دە جاڭا ساۋالدارىممەن مەزى قىلدىم. كۇنى-تۇنى كوشە كەزدىم، ءبىراق وسىدان ەكى ساعاتتاي بۇرىنعىعا دەيىن بارلىق ارەكەتىم جەمىسسىز بولىپ، ءسىزدى ءبىر ساتكە دە ۇشىراستىرۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى.
— ال ەندى ءسىز مەنى كورىپ تۇرسىز، — دەدى مونكس، ورنىنان باتىل تۇرا بەرىپ. — ەندى نە بولماق؟ ءسىزدىڭ پايىمداۋىڭىزشا، قايداعى ءبىر سايتاننىڭ بالاسىنىڭ ولگەلى جاتقان كىسى شيمايلاي سالعان تۇككە تۇرعىسىز سۋرەتكە ۇقساس دەپ قيالدانۋدى اقتاۋ ءۇشىن الاياق پەن توناۋ دەگەن قۇر ايقاي عوي. ءىنىڭ دەۋىن! ءسىز ءتىپتى، الگى سەزىمتال جۇرتىڭ بالاسى بولدى ما، جوق پا ونى دا بىلمەيسىز عوي. ءسىز ءتىپتى سونى دا بىلمەيسىز.
— مەن بىلمەپ ەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى براۋنلوۋ دا ورنىنان تۇرىپ جاتىپ، — ءبىراق سوڭعى اپتادا مەن ءبارىن دە ءبىلدىم. ءسىزدىڭ باۋىرىڭىز بار! ءسىز مۇنى بىلەسىز، ونى تانيسىز دا، وسيەت تە بولعان، ونى ءسىزدىڭ شەشەڭىز قۇرتىپ جىبەرگەن، كوزىن جۇماردا سىزگە سول قۇپيانى اشىپ، ساعان بايلانىستى پايداسىن دا ەسكەرتكەن. وسيەتتە قايعىلى بايلانىستىڭ جەمىسى بولىپ قالۋى مۇمكىن بالا دەپ ايتىلعان؛ بالا تۋدى، ءسىز ونى كەزدەيسوق ۇشىراستىرعاندا اكەڭىزبەن ونىڭ اينا-قاتەسىز ۇقساستىعى ءسىزدىڭ كۇدىگىڭىزدى العاش pەت وياتتى. ءسىز ونىڭ تۋعان جەرىنە باردىڭىز. وندا دەرەكتەر، ۇزاق ۋاقىت جاسىرىپ بوپ كەلگەن ونىڭ تۋۋى مەن تەگى تۋرالى دەرەكتەر بولدى. بۇل دەرەكتەردى ءسىز قۇرتتىڭىز، ەندى ءسىزدىڭ ارىپتەسىڭىز ەۆرەيگە ايتقان ءوز سوزىڭىزبەن سويلەگەندە، «بالانىڭ كىم ەكەندىگىن انىقتايتىن جالعىز دەرەك وزەن تۇبىنەن ورىن تەپتى، ال ونى بالانىڭ شەشەسىنەن العان كارى قاقپاس ءوز تابىتىندا ءشىرىپ جاتىر». اكەگە لايىقسىز ۇل، وڭباعان وتىرىكشى! ءسىز ءتۇنى بويى قاراڭعى بولمەدە ۇرى-قارى، قانىشەرلەرمەن كەڭەس قۇراسىز! ءسىز وزىڭىزدەيلەردىڭ ميلليونىنا تاتيتىن جاندى اجالعا دۋشار ەتتىڭىز! ءسىز، بەسىكتە جاتقان كەزىڭىزدەن باستاپ اكەڭىزدىڭ جۇرەگىن اششى شەر مەن كەيىستىككە ۋلاپ، كەۋدەڭىزدە ىلعي دا جامان قىلىق سايقالدىقتار جەتىلە كەلىپ، بەت-جۇزىڭىز جانىڭىزدىڭ ايناسىنداي وڭباعاندىق دەرتكە دۋشار بولۋمەن اياقتالعان! ءسىز، ەدۋارد ليفورد، ماعان ءالى قارسىلىق بىلدىرگىڭىز كەلە مە؟
— جوق، جوق، جوق... — دەپ سىبىرلادى مىنا ايىپتاردان ەسى شىققان وڭباعان.
— الگى مەكەر زۇلىممەن سويلەسكەن ءاربىر ءسوزىڭىز، ءاربىر سەزىڭىز ماعان بەلگىلى! — دەپ ايقايلادى قارت جەنتلمەن. — سىزدەردىڭ سىبىرلارىڭىزدى قابىرعاداعى كولەڭكەلەر ەستىن، مەنىڭ قۇلاعىما تيگىزدى، ابدەن شوشىنعان بالانىڭ بەت-الپەتى ءتىپتى بۇزىلعان جانعا دا اسەرىن تيگىزىپ، ونىڭ كەۋدەسىنەن باتىلدىعىن، ءتىپتى ادامگەرشىلىگىن وياتتى. قولىڭىزبەن بولماسا دا، مورالدىق جاعىنان كىسى ولتىرۋگە ارالاسىپ...
— جوق، جوق، — دەپ سەزىن ءبولدى مونكس. — مەن... مەن... بۇل تۋرالى ەشتەڭە دە بىلمەيمىن. سىزدەر مەنى ۇستاعان كەزدە مەن وسى وقيعانىڭ جاي-جاپسارىن بىلمەك بولعام. مەن سەبەبىن بىلگەم جوق. مەن ادەتتەگى جانجالدىڭ ءبىرى بولار دەپ ويلاعام.
— سەبەبى ءسىزدىڭ قۇپياڭىزدىڭ جارتىلاي اشكەرەلەنۋى بولدى. — ءسىز ءبارىن دە ايتاسىز با؟
— ءيا، ايتايىن.
— ءسىز بار شىندىقتى جازىپ، سونى كۋالەردىڭ كوزىنشە راستايسىز با؟
— بۇعان دا ۋادە بەرەيىن.
— وسى دوكۋمەنت جاسالىپ بولعانشا وسىندا قالاسىز دا، مەن قاي جەردە مۇنى كۋالاندىرۋ قاجەت دەپ تاپسام، مەنىمەن بىرگە سوندا باراسىز.
— ەگەر ءسىز بۇلاي دەسەڭىز، وعان دا كونەم،— دەپ جاۋاپ قاتتى مونكس.
— ءسىز بۇدان دا زورعىسىن ىستەۋگە ءتيىستىسىز،— دەدى ميستەر براۋپلوۋ. — بەيكۇنا، جازىقسىز بالاعا دۇنيە-مۇلكىن قايتارۋىڭىز كەرەك، قىلمىستى دا باقىتسىز ماحابباتتىڭ جەمىسى بولعانىمەن، سولاي بولارى حاق. ءسىز وسيەتتىڭ شارتىن ۇمىتقان جوقسىز با؟ ول ءسىزدىڭ ىنىڭىزگە قاتىستى بولعاندىقتان، ورىنداڭىز ونى، سودان سوڭ بەتىڭىز اۋعان جاققا كەتە بەرىڭىز! بۇل پانيدە سەندەردىڭ ەندى كەزدەسۋلەرىڭنىڭ تۇككە قاجەتى جوق!
مونكس وسى ۇسىنىس تۋراسىندا تۇنەرگەن، كەكتى پىشىنمەن ويلانا، سىتىلىپ كەتۋدىڭ دە مۇمكىندىگىن قاراستىرىپ، ءبىر جاعىنان قاۋىپپەن، ءبىر جاعىنان جەككورىنىشپەن ازاپقا ءتۇسىپ ىلگەرى-كەيىپ كەزىپ جۇرگەندە، ەسىك اسىعىس اشىلىپ، بولمەگە قاتتى ابىگەرلەنگەن ءبىر جەنتلمەن كىرىپ كەلدى ميستەر لوسبەرن.
— الگى كىسى ۇستالادى، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول. — ول بۇگىن كەشكە قولعا تۇسەدى.
— قانىشەر مە؟ — دەپ سۇرادى براۋنلوۋ.
— ءيا، دەدى اناۋ. — ونىڭ ءيتىنىڭ ەسكى مەكەندەردىڭ بىرىندە كەزىپ جۇرگەنىن كورىپتى، شاماسى، قوجاسىنىڭ الدە سول جەردە، نەمەسە قاراڭعى تۇسە سوندا كەلەرىنە كۇمان جوق. وندا تىڭشىلار دا ءورىپ ءجۇر. مەن ونى قولعا ءتۇسىرۋ تاپسىرىلعان ادامدارمەن سويلەستىم، ءبارى دە ەندى سىتىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس دەپ وتىر. بۇگىن كەشكە ۇكىمەت ءجۇز فۋنت سىيلىق جاريالادى.
— مەن تاعى ەلۋ فۋنت قوسام، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، — ەگەر ول جەرگە جەتە السام، سول ارادا ءوزىم حابارلايمىن. ميستەر مەيلي قايدا؟
— گارري مە؟ مىنا تانىسىڭىز ەكەۋىڭىزدىڭ ويداعىداي كۇيمەگە مىنگەندەرىڭىزدى كورگەن سوڭ، مىنا حاباردى ەستي سالا قالا شەتىندە ۋادەلەسكەن جەردەگى ءبىرىنشى وتريادقا قوسىلۋ ءۇشىن سالت اتپەن سولاي قاراي شاۋىپ كەتتى.
— ال فەدجين شە؟ — دەپ سۇرادى براۋنلوۋ. — ول تۋرالى قانداي حابار بار؟
— مەن ول تۋرالى اقىرعى رەت ەستىگەندە ءالى تۇتقىنعا الىنعان جوق بولاتىن، ءبىراق ول ۇستالادى، مۇمكىن ۇستالعان دا شىعار. بۇل جايىندا ولاردىڭ سەنىمدەرى كامىل.
— ءسىز ءبىر شەشىمگە كەلدىڭىز بە؟ — دەپ اقىرىن عانا سۇرادى مونكستەن ميستەر براۋنلوۋ.
— ءيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى اناۋ. — ءسىز... ءسىز... مەنىڭ قۇپيامدى ساقتايسىز با؟
— ساقتايمىن. مەن قاپتا ورالعانشا وسىندا قالىڭىز. بۇل سىزگە قاۋىپتەن امان قالۋدىڭ جالعىز عانا جولى.
جەنتلمەندەر بولمەدەن شىعىپ كەتتى دە، ەسىك قايتادان كىلتپەن جابىلدى.
— قانداي جەتىستىگىڭىز بار؟ — دەپ سىبىرلاپ سۇرادى دوكتور.
— نەدەن ۇمىتتەنسەم، سوعان قول جەتتى، ءتىپتى ودان دا ارتىققا دەۋگە بولادى. بەيشارا قىزدان العان مالىمەتپەن مەنىڭ بۇرىنعى بىلەتىندەرىم جانە قايىرىمدى دوسىمىزدىڭ وقيعا ورنىندا جۇرگىزگەن تەكسەرۋىنىڭ ناتيجەسىن الدىنا تارتا وتىرىپ، مەن ول شىعىپ كەتەر بىردە-بىر قۋىس قالدىرمادىم، وسىندايلىق كۇندىزگىدەي جارىقتا ونىڭ بۇكىل وڭباعاندىعىن تايعا تاڭبا باسقانداي دالەلدەدىم. جازىڭىز دا، كەزدەسۋدى بۇرسۇگىنى كەشكى ساعات جەتىگە بەلگىلەڭىز. ءبىز ودان بىرەر ساعات بۇرىن بارامىز، ءبىراق بىزگە، اسىرەسە، جاس لەديگە دەمالۋ كەرەك، وعان ءسىز بەن ءبىزدىڭ ءقازىر ويلاعانىمىزدان گورى رۋحىنىڭ بەرىكتىگى الدەقايدا كوبىرەك كەرەك سياقتى. ءبىراق الگى كىسى قولىنان ولگەن بەيشارا ايەل ءۇشىن ءوش السام دەپ قانىم قايناپ تۇر. ولار قاي جاققا بەت الدى؟
— تۇپ-تۋرا پوليسەيلىك باسقارماعا تارتساڭىز، ءسىز ءدال ۋاقىتىندا ۇلگىرەسىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر لوسبەرن. — مەن وسىندا قالامىن.
جەنتلمەندەر اسىعىس قوشتاستى — ەكەۋى دە بويلارىن بيلەي الماي ابدەن ەلىگىپ العان.
L تاراۋ
قۋۋ مەن قاشۋ
تەمزاعا تاياۋ، روتەرحيزدەگى شىركەۋ تۇرعان جەردە، جاعاداعى قۇرىلىستارى ەڭ لاس، بارجالارداعى كومىر توزاڭى مەن الاسا ۇيلەردىڭ تۇتىنىنەن ىستالعان وزەن كەمەلەرى قاپ-قارا وسى ارادا بۇل قالانىڭ كوپتەگەن تۇرعىندارىنا ءمالىم ەمەس لوندوننىڭ ەڭ تۇرپايى، ەڭ تاڭقالارلىق اۋداندارىنىڭ ءبىرى ورنالاسقان.
جولاۋشى بۇل جەرگە قاجەتتى بۇيىمداردى ساۋدالاعان ەڭ دورەكى، ەڭ كەدەي جاعانىڭ تۇرعىندار ورنالاسقان تار دا لاس شىم-شىتىرىق كوشەلەردى كەسىپ ءوتىپ كەلە الادى. دۇكەن سورەلەرىندە ەڭ ارزان، ەڭ تاتىمسىز ازىق-تۇلىكتەر ءۇيىلىپ جاتادى، ساۋداگەرلەردىڭ ەسىكتەرى مەن تەرەزە جاقتاۋلارىندا قاجەتسىز، دورەكى ماتادان تىگىلگەن كيىمدەر ءىلۋلى تۇرادى. تولىپ جاتقان ماماندىعى جوق بەينەتقورلارعا، جۇكشىلەرگە، كومىرشىلەرگە، بۇزىلعان ايەلدەرگە، البا-جۇلبا بالالارعا پريستاننان كەلگەن قايداعى ءبىر توبىرلارعا سوقتىعىسا وتىرىپ، جولاۋشى بۇرىش سايىن ۇشىراساتىن قويمالار ءۇيىلىپ جاتقان بۇيىمداردى تاسىپ جۇرگەن اۋىر اربالاردىڭ سالدىر-گۇلدىرىنەن قۇلاق تۇناتىن، كورىنىسى مەن ءيىسى جۇرەك اينىتار تۇيىق تار كوشەلەرمەن وتەدى. اقىرى، نەعۇرلىم الىسىراق، ادامى دا ازداۋ كوشەگە شىعىپ، ول تروتۋارلارعا ءتونىپ تۇرعان ورنىقسىز فاسادتاردىڭ جانىنان وتەدى، ءوتىپ بارا جاتقاندا تەڭسەلگەندەي اسەر قالدىراتىن شىرىگەن قابىرعالاردىڭ جانىنان، مىنە-مىنە قۇلاعالى تۇرعانداي جارتىلاي بۇزىلعان مۇرجالاردىڭ، ۋاقىتتىڭ تاتىنان جەلىنگەن تەمىر قۇرساۋلى تەرەزەلەردىڭ، كوز الدىنا ەلەستەتە المايتىن قايىرشىلىق پەن ءبۇلىنۋدىڭ كۋاسىندەي دۇنيەلەردىڭ تۇسىنان وتەتىن.
مىنە وسى ارادا، دوكحەدتىڭ ارت جاعىندا، ساۋتۋوركتە تەرەڭدىگى اعىس كەزىندە التى-سەگىز، ەنى ون بەس جيىرما فۋنت جىرامەن قورشالعان، زامانىندا ميلل-روند دەپ، ءبىزدىڭ حيكايامىز باياندالاتىن كۇندەردە فوللي-ديچ دەگەن اتپەن بەلگىلى دجەكوب ارالى ورنالاسقان ەدى. بۇل وزەن سىماق، نەمەسە تەمزانىڭ قولتىعى اعىس كەزىندە ليد-ميللستەگى ءشليۋزدى اشسا ىلعي دا سۋعا تولىپ شىعا كەلەتىن. مۇنداي جاعدايلاردا جۇرگىنشى ميلل-لەين جىراسىنا كولدەنەڭ تاستالعان اعاش كوپىرلەردىڭ بىرىنەن ءۇي تۇرعىندارىنىڭ ارتقى ەسىكتەر مەن تەرەزەلەردەن سۋ الۋ ءۇشىن كۇبىشە، شەلەك جانە باسقا دا ىدىستاردى توعىتىپ جاتقاندارىن كورەر ەدى. ەگەر ونىڭ نازارى بۇل ارەكەتتەن ءبىر ساتكە اجىراپ، ۇيلەردىڭ وزىنە اۋسا، كوز الدىنا توسىلعان كورىنىس ونى ايران-اسىر قالدىرار ەدى. ەدەندەگى تەسىكتەرىنەن سۋداعى ساز كورىنەتىن بەس-التى ۇيگە ورتاق ارتقى قابىرعالارىنا تارتىلعان اعاش گالەرەيا: سىنعان، جەلىمدەلگەن، تەرەزەلەردەن ءىش كيىمدەر كەپتىرۋگە سورايتىپ قويعان قازىقتار؛ سونداي-اق كىشكەنتاي، سوندايلىق ادام ايارلىق، سونشالىقتى تار بولمەلەر؛ باتپاقتىڭ ۇستىنە تونە، قۇلاپ كەتكەلى تۇرعانداي — كەيدە سولاي دا بولادى، اعاش قۇرىلىستار، ىستالعان قابىرعالار مەن ءىري باستاعان ىرگەتاستار؛ قايىرشىلىقتىڭ جۇرەك اينىتار بەلگىلەرى، بارلىق ىلاس، ءىرىپ-شىرۋ، قوقىس قالدىقتار — ءفوللي-ديچتىڭ جاعاسىن كورىكتەندىرىپ تۇرعان مىنە وسىلار.
دجەكوب ارالىندا قويمالار شاتىرسىز، بوس، قابىرعالارى ۇگىلىپ جاتادى، تەرەزەلەرى تەرەزە بولۋدان قالعان، ەسىكتەرى كوشەگە قاراي قيسايعان، مۇرجالارى قارايىپ كەتكەن، ءبىراق ولاردان ءتۇتىن دە شىقپايدى. وتىز-قىرىق جىل بۇرىن بۇل ارانىڭ باسىنا مۇنداي كەرى كەتۋشىلىك اۋىرتپالىعى تۇسە قويماعان، تاسى ورگە دومالاپ تۇر ەدى، ال ءقازىر شىنىندا دا يت بايلاسا تۇرعىسىز ارال. ۇيلەر يەسىز، ەسىكتەرى سىنعان. كىمنىڭ باتىلدىعى جەتسە، سول مۇندا كىرەدى، وسىندا تۇرىپ، وسى ارادا ولەدى. كىمدە-كىم دجەكوب ارالىنان وزىنە ۇيا ىزدەسە، بۇل قۇپيا مەكەنگە كەلۋ ءۇشىن ناقتى سەبەبى بولۋعا ءتيىس، ويتكەنى ولار ءسىڭىرى شىققان قايىرشىلىقتىڭ شەگىنە جەتتى دەگەن ءسوز.
جارتىلاي قۇلاعان، ءبىراق ەسىك-تەرەزەلەرى ءالى مىقتى، ارتقى قابىرعاسى جوعارىدا ايتقانداي جىراعا تىرەلگەن، وزگە ۇيلەرگە جالعاسپاعان ۇلكەن ءۇيدىڭ جوعارعى بولمەسىندە ابىگەرلەنگەن، الدەنەنى كۇتكەن جابىرقاۋ كەيىپپەن بىر-بىرىنە قاراعىشتاپ، ءتىس جارماستان ءۇش كىسى وتىر. ولاردىڭ ءبىرى — توبي كرەكيت، ەكىنشىسى ميستەر چيتلينگ، ال ءۇشىنشىسى — تۇمسىعى الدەبىر توبەلەستە بۇزىلعان، بەتىندە ول دا سول كەزدە پايدا بولعانداي قورقىنىشتى تىرتىعى بار ەلۋلەردەگى قاراقشى. بۇل كىسى قاشقىن كاتورجنيك، ەسىمى كەگس ەدى.
— قىمباتتىم، ءسىز وزىڭىزگە، — دەدى توبي ميسەر چيتليپگكە، — باسقا ءبىر اپان قاراستىرىپ تاۋىپ الساڭىز دەر ەدىم.
— ءسىز نەگە سولاي ىستەمەدىڭىز، ءماجنۇن، — دەپ سۇرادى كەگس.
— سىزدەر مەنى كورىپ قۋانىپ قالاتىن شىعارسىزدار دەپ ويلاپ ەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى چيتلينگ، كۇيرەك داۋىسپەن.
— بايقايسىز با، جاس جىگىت، — دەدى توبي، — ەگەر كىسى مەن سياقتى وزىمەن ءوزى تۇرسا، جايلى ءۇيى بولسا، توڭىرەگىندە ەشكىم دە تىمىسكىلەنبەي، ارسالاڭداپ جۇگىرىپ جۇرمەسە، وندا وعان تاپ مىنا ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزداعىداي جاس جەنتلمەننىڭ (ۋاقىت باردا كارتا تارتىپ جىبەرەتىن ءتارتىپتى دە، تارتىمدى جان بولعاننىڭ وزىندە) ات باسىن تىرەپ تۇرعانى تىم جاعىمدى كورىنبەيدى ەكەن.
— ونىڭ ۇستىنە وسى وزىمەن ءوزى بولعان جاس جىگىتتىڭ ۇيىنە الىس ەلدەن ءوزىن كۇتكەندەگىدەن ەرتە قايتقان تانىسى توقتاسا، جانە ورالا سالىسىمەن سوت الدىن كورۋگە تىم قۇشتار بولا قويماسا،— دەگەندى قوسىپ قويدى ميستەر كەگس.
از-كەم ۇنسىزدىك ورناعان، بۇدان سوڭ ءوزىنىڭ ادەتتەگىدەي ەشتەڭەدەن شىقپايتىن ماقتانشاقتاۋ كەيىپىن ساقتاۋعا تىرىسۋدىڭ ەشبىر ءجونى جوقتىعىن تۇسىنگەن توبي كرەكيت چيتلينگكە بۇرىلدى دا:
— فەدجيندى قاشان ۇستاپ اكەتتى؟ — دەپ سۇرادى.
— تاپ تۇسكى تاماق ۋاقىتىندا — بۇگىن ساعات ەكىدە. ءبىز چارلي ەكەۋىمىز كىر جۋاتىن بولمەدەگى ءتۇتىن تارتقىشتان سىتىلىپ كەتتىك، ال بولتەر بوس بوشكەگە باسىمەن كىرىپ كەتىپ ەدى، سورايعان اياقتارى بوشكەدەن سىرتقا شىعىپ قالىپ، ونى دا ۇستاپ اكەتتى.
— ال بەت شە؟
— بەيشارا بەت! ول كىمدى ءولتىرىپ كەتكەنىن كورۋگە بارعان، — دەپ جاۋاپ قاتقان چيتليپگتىڭ ءجۇزى جۇدەپ سالا بەرگەن، — سودان جىندانىپ كەتتى، شىڭعىرا-جىندانىپ، باسىن جارعا سوقتى، ۇستىنە جۋاسىتۋشى كويلەك كيگىزىپ، اۋرۋحاناعا جىبەردى. ول سوندا قالدى.
— ءجاسوسپىرىم بەيتس قايدا؟ — دەپ سۇرادى كەگس.
— بۇل ارادان قاراڭعى تۇسكەنشە كورىنبەۋ ءۇشىن ءبىر جەردە ءجۇر عوي، ءبىراق ۇزاماي كەلەدى،— دەپ جاۋاپ قاتتى چيتلينگ. — ەندى ءبىزدىڭ بارار جەرىمىز جوق، ويتكەنى «مۇگەدەكتەگىنىڭ» ءبارىن ۇستادى، ال بۋفەتتە — مەن ءوتىپ بارا جاتىپ ءوز كوزىممەن كوردىم — تىڭشىلار تولىپ وتىر.
— تاس-تالقان بولدى دەگەن وسى، — دەپ ەرنىن تىستەي ءتىل قاتتى توبي.— كوبىن ۇستايدى.
— ءقازىر سەسسيا، — دەدى كەگس. — ەگەر ولار تەرگەۋدى ءبىتىرىپ، بولتەر قالعاندارىن ۇستاپ بەرسە — ونىڭ وسىعان دەيىن ىستەگەنىنە قاراعاندا، بۇلاي ىستەرىنە تيتتەي دە كۇمان جوق، — ولار فەدجپننىڭ قىلمىسىن دالەلدەيدى دە، سوتتى جۇماعا بەلگىلەيدى، ال التى كۇننەن كەيىن ونى دارعا اسادى، بارلىق سايتاندارمەن انت ەتەيىن!
— جۇرتتىڭ قالاي شۋلاعانىن ەستىسەڭدەر عوي، — دەدى چيتلينگ. — پوليسەيلەر جانىن سالا ارپالىستى، ايتپەسە ونى ءتۇتىپ جەر ەدى. ءبىر رەت ۇشىرىپ تا ءتۇسىردى، ءبىراق پوليسەيلەر ونى قورشاۋعا الىپ، جول اشتى. ءۇستى-باسى بالشىققا بىلعانعان، قانعا بويالعان ونىڭ جان-جاققا جالتاقتاپ، ءوزىنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىنان بەتەر پوليسەيلەرگە جارماسقانىن كورسەڭدەر! Meن ولاردى تاپ قازىرگىدەي كورىپ تۇرمىن: قۇيىلعان جۇرت نوپىرىنە ازەر شىداپ انالار شالدى سۇيرەپ بارادى، قازىرگىدەي كورىپ تۇرمىن — توپتا توبەلەسىپ جاتقاندار دا بۇعان ءتىسىن قايراپ، تۇرا-تۇرا ۇمتىلادى. قازىرگىدەي كورىپ تۇرمىن، شاشى مەن ساقالىنا قان جۇققان، ايەلدەردىڭ ايقايىن دا ەستىپ تۇرمىن — ولار بۇرىشتاعى توپتىڭ ەڭ ورتاسىنا بۇزىپ-جارىپ ءوتىپ، ونىڭ جۇرەگىن سۋىرىپ الۋعا انت-سۋ ءىشىستى.
بۇل سۇمدىقتان ابدەن شوشىنعان الگى ساحنانىڭ كۋاگەرى قۇلاعىن باسىپ الىپ، جۇمۋلى كوزىمەن اقىلىنان اداسقان ادامداي ىلگەرى-كەيىن جىلدام كەزىپ كەتتى.
ول ساندالۋمەن بولدى، انا ەكەۋى ەدەنگە تەلمىرىپ ءۇنسىز وتىر، كەنەت ولار ەسىكتى بىرەۋدىڭ تىرنالاپ جاتقانىن ەستىدى دە، بولمەگە سايكستىڭ ءيتى جۇگىرىپ كىردى. ولار تەرەزەگە تۇرا ۇمتىلدى، ودان ساتىمەن كوشەگە جۇگىرىپ شىققان. يت اشىق تۇرعان تەرەزە جاقتاۋىنا سەكىرىپ شىقتى؛ ول انالاردىڭ سوڭىنان ىلەسكەن جوق، قوجايىنى دا ەشجەردەن كورىنبەيدى.
— بۇل نە بولعانى، — دەدى توبي بۇلار قايتىپ كەلگەن سوڭ، — ونىڭ مۇندا بەت الۋى مۇمكىن ەمەس. كەلمەس دەپ ءۇم... ۇمىتتەنەم.
— ەگەر ول مۇندا كەلە جاتسا، يتپەن بىرگە كىرەر ەدى، — دەدى كەگس ەڭكەيىپ، دەمىن زورعا الىپ، ەدەنگە قۇلاي كەتكەن ءيتتى قاراپ جاتىپ. — وزىنە سۋ بەرەيىكشى، ۇزاق جۇگىرگەننەن جانى مۇرنىنىڭ ۇشىندا تۇر...
— ءبىر تامشى قالدىرماي ءبارىن ءىشىپ الدى، — دەدى ءيتتى ءۇنسىز باقىلاپ تۇرعان چيتلينگ. — ءۇستى-باسى بالشىق، سىلتىپ باسادى، كورۋى دە ناشار سياقتى عوي، شاماسى ۇزاق جۇگىرگەن بولار.
— بۇل قايدان كەلۋى مۇمكىن، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى توبي. — ارينە، بۇل باسقا مەكەندەردە دە بولىپ، بوگدە جۇرتتى كورگەن سوڭ، بۇرىپ كەلىپ جۇرگەن مۇندا جەتكەن عوي. دەگەنمەن بۇل الدىمەن ءوزى قايدان تاپ بولدى، يەسىنسىز بۇل اراعا قالاي كەلدى ەكەن؟
— ول ءوزىن-وزى (بىردە بىرەۋ قانىشەردىڭ اتىن اتاعان جوق) جازىم ەتۋى مۇمكىن ەمەس قوي؟ سىزدەر قالاي دەپ ويلايسىزدار؟— دەپ سۇرادى چيتلينگ.
توبي باسىن شايقادى.
— ەگەر ول ءوزىن-وزى ولتىرسە، — دەدى كەگس، — يت ءبىزدى سول اراعا باستاپ بارار ەدى. مەنىڭشە، ول ءيتىن تاستاپ، انگليادان زىتىپ وتىرعان. شاماسى، بۇنى بىردەڭە عىپ اداستىرىپ كەتكەن، ايتپەسە بۇل تىنىش جاتپاس ەدى.
ەڭ شىندىققا جاقىنىراق كورىنگەن بۇل شەشىم دۇرىس دەپ تانىلدى، وتىرعىشتىڭ استىنا كىرىپ كەتكەن يت ەندى ەشكىمنىڭ نازارىن اۋدارماي ءبىر ۋىس بوپ ءبۇرىسىپ، قالعىپ كەتكەن.
ابدەن قاراڭعى تۇسكەن سوڭ قاقپاقتار جابىلىن، شىراقتى جاقتى دا ستولعا قويدى. سوڭعى ەكى كۇننىڭ سۇمدىق وقيعاسى ۇشەۋىنە دە قاتتى اسەر ەتىپ، وزدەرىنە تونگەن ءقاۋىپ تە ۇلعايا ءتۇستى. ءاربىر ەستىلگەن دىبىستان سەلك ەتە تۇسكەن ولار وتىرعىشتارىن بىر-بىرىنە جاقىنىراق جىلجىتىسقان. تاپ ءبىر كورشى بولمەدە ولتىرىلگەن ايەلدىڭ دەنەسى جاتقانداي ولار از ءارى سىبىرلاي سويلەستى، كەبىنە ءۇن-تۇنسىز شوشىنعان كەيىپتە ەدى.
وسىلايشا ءبىراز ۋاقىت وتىرعان، كەنەت تومەننەن شىدامسىزدانا ەسىك قاعىلدى.
— ءجاسوسپىرىم بەيتس شىعار؟ — دەدى كەگس، بويىن جايلاعان قورقىنىشىن جەڭۋ ءۇشىن اشۋلانا جالتاقتاپ.
ەسىك قايتا قاعىلدى. جوق، بۇل بەيتس ەمەس. ول ەش ۋاقىتتا بۇلايشا تارسىلداتقان ەمەس.
تەرەزەگە كەلگەن كرەكيت تۇلا بويى ءدىر ەتىپ، باسىن سۇعىپ قارادى. كىم كەلگەنىن ولارعا ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتتىگى بولماي قالدى: مۇنى ونىڭ قۋارعان ءجۇزى-اق ءبىلدىرىپ تۇردى. يت تە ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، ءتىسىن اقسيتا ەسىككە جۇگىرىپ كەلدى.
— ءبىز ونى كىرگىزۋگە ءتيىسپىز، — دەدى كرەكيت شىراقتى الا بەرىپ.
— شىنىمەن ەشتەڭە ىستەۋگە بولماعانى ما؟— دەپ سۇرادى بىرەۋى داۋسى قىرىلداپ.
— ەشتەڭە دە. ول كىرۋگە ءتيىس.
— ءبىزدى قاراڭعىدا قالدىرماڭىز، — دەدى كەگس، كامين سورەسىنەن وزگە شىراقتى الىپ جاتىپ، شىراق جاعىپ جاتقان ونىڭ قولى ءدىر-دىر ەتەدى، ول جارىق جاعىن بولعانشا ەسىك تاعى ەكى رەت قاعىلدى.
ەسىككە كەتكەن كرەكيت بەتىنىڭ تومەنگى بولىگى قول ورامالمەن ورالعان، شلياپاسىنىڭ استىنان باسىنا وزگە ورامال بايلاعان كىسىنى ەرتىپ قايتا كىردى. ول جانىمەن سولارىن شەشە باستادى. ءجۇزى قۋارىپ، كوزى ىشىنە كىرىپ كەتكەن، جارى سورايعان، ءۇش كۇندەي قىرىنباي ساقالى ءوسىپ كەتكەن، ابدەن تيتىعى قۇرىعان، قىرىلداي ءجيى دەم العان بۇل — سايكستىڭ ەلەسى سياقتى ەدى.
ول بولمە ورتاسىندا تۇرعان ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا قولىن سالدى دا، ءبىراق وعان وتىرا بەرە ءدىر ەتىپ، يىعىنان اسىرا كوز تاستاپ، وتىرعىشتى قابىرعاعا تاقاپ قويىپ، سودان سوڭ وتىردى.
ەشكىم دە تىرس ەتىپ ۇندەمەدى. ول دا ۇندەمەستەن اۋەلى بىرەۋىنە، سونان سوڭ ەكىنشىسىنە قارادى. ەگەر ۇرلانا كوز تاستاعان بىرەۋى ونىڭ جانارىمەن كەزدەسە قالسا، دەرەۋ تەرىس قاراپ كەتەدى. ونىڭ قويۋ داۋسى تىنىشتىقتى بۇزعاندا ۇشەۋى دە ءدىر ەتە تۇسكەن. تاپ مۇنداي داۋىستى ولار ەش ۋاقىتتا ەستىمەگەن ءتارىزدى.
— يت قالاي كەلدى؟— دەپ سۇرادى ول.
— جالعىز. ءۇش ساعات بۇرىن.
— كەشكىلىك گازەتتە فەدجيپدى ۇستاپ اكەتتى دەپ جازىپتى عوي. بۇل راس پا، الدە ساندىراق پا؟
— راس. ۇنسىزدىك تاعى ورنادى.
— قارعىس اتسىن سەندەردى! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سايكس، قولىمەن ماڭدايىن سيپاپ ءوتىپ. — سەندەردىڭ ماعان ايتار ەشتەڭەلەرىڭ جوق پا؟
ولار قىسىلىپ-قىمتىرىلا تەڭسەلگەنىمەن، ءبىراق ەشكىمى جۇمعان اۋزىن اشپادى.
— ءسىز وسى ءۇيدىڭ قوجايىنىسىز، — دەدى سايكس، كرەكيتتىڭ بەتىنە تۋرا قاراپ. — مەنى ۇستاپ بەرەسىز بە، الدە مىنا سۇرگىن اياقتالعانشا وسىندا وتىرا تۇرۋىما رۇقسات ەتەسىز بە؟
— ەگەر ءقاۋىپسىز دەپ ساناساڭىز، وسىندا قالا بەرىڭىز،— دەدى شامالى تولقۋدان كەيىن اناۋ.
سايكس ءسال عانا باسىپ بۇرىپ، ارت جاعىنداعى قابىرعاعا كوز قيىعىن سالدى دا:
— ال انا... الگى... دەنەسىن... كومىپ پە؟ — دەپ سۇرادى.
ولار باستارىن شايقادى.
— نەگە جوق، — دەپ داۋىستادى اناۋ كوزىن تاعى ارت جاعىنا تاستاپ. — مۇنداي بىلعانىشتى ولار جەر بەتىندە نەسىن ۇستايدى؟... ەسىك قاعىپ جاتقان كىم انداعى؟
بولمەدەن شىعار الدىندا كرەكيت قاۋىپتەنەر ەشتەڭە جوق دەگەندەي بەلگى بەردى دە، سوڭىنان ەكشەلەي ىلەسكەن چارلي بەيتستى ەرتىپ كىردى. سايكس ەسىككە قارسى وتىرعان، سول سەبەپتى بالا ونى بولمەگە كىرگەن بويدا-اق كوزى شالدى.
— توبي، — دەدى ول، سايكس وزىنە قاراعان كەزدە، شەگىنە بەرىپ. — ءسىز ماعان بۇل تۋرالى، اندا تومەندە نەگە ايتپادىڭىز؟
انا ۇشەۋىنىڭ قورقىنىشىندا جان تۇرشىگەرلىك بىردەڭە بولاتىن، قىلمىسكەر ءتىپتى مىنا قاراپايىم بالانىڭ الدىندا جاعىمپازدىققا دايار ەدى. مىنە ول باسىن يزەدى، ەندى قولىن قىسۋعا دايارلانعانداي.
— مەنى قانداي دا بولماسىن وزگە بولمەگە اپارىڭىز، — دەدى بالا، قايتادان شەگىنە بەرىپ.
— چارلي، — دەدى سانكس، العا قاراي ءبىر اتتاپ. — سەن... سەن مەنى تانىماي قالدىڭ با؟
— جاقىنداماڭىز ماعان، — دەدى قانىشەردىڭ بەتىنە شوشىنا قاراعان بالا تاعى دا شەگىنىپ. — قۇبىجىق!
قانىشەر جارىم جولدان توقتاپ، ولار بىر-بىرىنە قاراعان، سايكستىڭ كوزى جايىمەن ەدەنگە تومەندەي بەردى.
— ۇشەۋىڭىز دە كۋا، بولىڭىزدار! —دەپ ايقايلادى بالا، تۇيىلگەن جۇدىرىعىن سىلتەپ، سويلەگەن سايىن تولقۋى شەكتەن اسىپ. — ۇشەۋىڭىز دە كۋا بولىڭىزدار، مەن بۇدان قورىقپايمىن. ەگەر ولار بۇنىڭ سوڭىنان قۋا كەلسە، مۇنى ۇستاپ بەرەم، سولاي ىستەرىم حاق. سىزدەرگە الدىن-الا ەسكەرتەمىن. ەگەر باتىلدىعى جەتسە، ول مەنى ولتىرە بەرسىن، ءبىراق ەگەر مەن وسىندا بولسام: مۇنى ۇستاپ بەرەم. ەگەر مۇنى تىرىدەي وتقا ۇيتسە دە ۇستاپ بەرەر ەدىم... ولتىرگەلى جاتىر! جاردەمدەسىڭىزدەر!... ەگەر ۇشەۋىڭنىڭ ءبىر ادامدى ۇستاۋعا باتىلدىقتارىڭىز جەتسە، ماعان كومەكتەسىڭىزدەر... ولتىرگەلى جاتىر!.. جاردەمدەسىڭىزدەر! ۇستاڭدار ونى!..
ويبايىن سالا قول-اياعىن سەرمەپ جانتالاسقان بالا شىندىعىندا الپامساداي اداممەن جالعىز ءوزى ارپالىسىپ، تۇتقيىلدان تاپ بەرىپ ونى ەدەنگە الىپ ۇردى.
انا ۇشەۋى ابدەن ەستەرىنەن تانعانداي. ولار ارالاسۋعا ارەكەت جاساعان جوق، بالا مەن ەركەك ەدەندە دومالاپ جاتتى: ءبىرىنشىسى بۇرشاقشا جاۋعان سوڭعىلارعا قاراماستان، قانىشەردىڭ كويلەگىنە جارماسىپ، بار داۋسىمەن جاردەمگە شاقىرادى.
دەگەنمەن، ارپالىس ۇزاققا سوزىلۋعا كۇش تەڭ ەمەس ەدى. سايكس ونى استىنا باسىپ الىپ، كەڭىردەگىن تىزەسىمەن ەزە بەرىپ ەدى، ءبىراق كرەكيت ونى بەيتستەن سۇيرەپ الىپ كەتىپ، ابىگەرلەنە تەرەزەنى نۇسقادى. تومەننەن وتتار جىلتىلداپ، قاتتى داۋىستار، اسىعا باسقان اياق دىبىستارى ەستىلدى،— شاماسى، تاياۋ جەردە كوپ ادام جۇرسە كەرەك. توپتىڭ اراسىندا سالت ات مىنگەن دە بار بولۋى، سەبەبى كەدىر-بۇدىر كوشەدەن ات تۇياعىنىڭ دا دىبىسى ەستىلدى. وت جالىنى جارقىراي ءتۇستى، اياق ءدۇبىرى دە كۇشەيدى. ارتىنشا ەسىكتى قاتتى قاققان دىبىس پەن ۋ-شۋدىڭ ۇلعايا تۇسكەنى سونشا، ەڭ جۇرەك جۇتقان ادامنىڭ دا تۇلا بويى تۇرشىگەر ەدى.
— جاردەمدەسىڭدەر!.. — دەن ايقايلادى بالا، داۋسى اۋانى جارىپ ءوتىپ.— ول وسىندا. ەسىكتى سىندىرىڭدار!
— كورولدىڭ اتىنان! — دەگەن داۋىستار ەستىلدى سىرتتان، بۇرىنعىدان دا قاتتىراق گۋىل قايتادان كۇڭىرەنىپ كەتتى.
— ەسىكتى سىندىرىڭدار! —دەپ ايقايلادى بالا. — ايتىپ تۇرمىن عوي: بۇلار ەشقاشان دا اشپايدى. جارىق جانىپ تۇرعان بولمەگە جۇگىرىڭدەر! سىندىرىڭدار ەسىكتى!
ول ايقايىن قويا قويعاندا، جەكەلەگەن اۋىر سوققىلار ەسىكتىڭ تومەنگى قاباتتىڭ قاقپاعىنا جاۋىپ كەتتى دە العاش رەت بۇل توپتىڭ قانداي ۇلكەن ەكەنىن از-كەم دۇرىس ەلەستەتۋىنە مۇمكىندىك بەرگەندەي توپتان كۇن كۇركىرەگەندەي «ۋرالاعان» داۋىستار شىقتى.
— مىنا شىڭعىرعان شايتاننىڭ بالاسىن تىعىپ قويارلىقتاي قانداي دا بولماسىن ءبىر بولمەنىڭ ەسىگىن اشىڭدارشى، — دەپ قۇتىرىنا ايقايلادى سايكس تاپ بوس قاپشىق كوتەرگەندەي بالانى سۇيرەپ ىلگەرى-كەيىن جۇگىرىپ ءجۇرىپ. — مىنە، مىنانى! تەزىرەك! — ول بالانى بولمەگە اتىپ جىبەرىپ، تيەگىن جاپتى دا، كىلتىن بۇرادى. — تومەنگى ەسىك جابىق پا؟
— كىلتپەن ەكى بۇرالىپ جانە شىنجىرمەن شەكتەلگەن.
— ال ەسىك جارماسى مىقتى ما؟
— قاڭىلتىرمەن قاپتالعان.
— قاقپاقتار دا ما؟
— ءيا، قاقپاقتار دا.
— قارعىس اتسىن سەندەردى! — دەپ ايقايلادى شەكتەن شىققان جەكسۇرىن تەرەزە جاقتاۋىن كوتەرە توبىرعا زىلدەنىپ. — قولدارىڭنان كەلگەنىن ىستەڭدەر! مەن ءالى سەندەرگە كورسەتەمىن!
ادام قۇلاعى شالعان ۇرەي تۋدىراتىن ايقايدىڭ ەشبىرى جىندانعان توپتىڭ مىنا اقىرۋىنان قاتتى بولىپ كورگەن ەمەس. بىرەۋلەر جاقىن تۇرعاندارعا ءۇيدى ورتە دەپ ايقايلاسا، بىرەۋلەر پوليسمەندەرگە انانى اتىڭدار دەپ باقىرىپ جاتتى. اتىنان قارعىپ ءتۇسىپ، توپتى جارىپ ءوتىپ، ءدال تەرەزەنىڭ تۇبىنەن بار داۋىستى باسا ايقاي سالعان كىسىنىڭ اشۋ-ىزاسى ەرەكشە بولدى.
— كىم ساتى اكەلسە، سوعان جيىرما پەنەي بەرىلەدى!
جاقىن تۇرعاندار بۇل ايقايدى قاعىپ اكەتتى دە، جۇزدەگەن ادام قايتالاپ شىقتى. بىرەۋلەر ساتى تالاپ ەتسە، ەكىنشىلەرى بالعا قاجەت دەدى، شىراق ۇستاعان ءۇشىنشى بىرەۋلەر ارى-بەرى جۇگىرىپ، قايتادان ايقايلادى، بىرەۋلەردىڭ ىشقىنا قارعاپ-سىلەگەن داۋىستارى قارلىعىپ قالعان؛ بىرەۋلەر جىندىلارشا العا قاراي ەنتەلەپ، جۇمىس ىستەپ جاتقاندارعا تەككە بوگەت بولدى: باتىلدارى سۋ جۇرەتىن قۇبىرمەن، قابىرعاداعى ويىقتارمەن كوتەرىلۋگە ارەكەت جاسادى. قاراڭعىدا بارلىعى دا جەلىگىپ العان، تاپ الاي-دۇلەي جەلدەگى دالاداعى بيداي ساباقتارى ءتارىزدى تەڭسەلەدى، ءالسىن-السىن ايقاي-ويباي بىركەلكى شۋعا اينالىپ كەتەدى.
— سۋ تاسىدى! — دەپ ايقايلادى بولمەگە اتىلا كىرگەن قانىشەر تەرەزە جاقتاۋىن تۇسىرە بەرىپ. — مەن كەلگەندە دە سۋ تاسىعان. ماعان ارقان اكەلىڭدەر، ۇزىن ارقاندى. انالار ءبارى ەسىك الدىندا توپىرلاپ تۇر. مەن فوللي-ديچكە تۇسەم دە، زىتىپ وتىرام. ارقان اكەلىڭدەر، ايتپەسە مەن تاعى ءۇش كىسىنى مۇردەم كەتىرەم دە ءوزىمدى-وزىم ولتىرەم!
ولەردەي شوشىنعان بولمەدەگىلەر ارقاننىڭ قايدا جاتقاندىعىن كورسەتتى. اسىپ-ساسقان قانىشەر ەڭ ۇزىن دا مىقتى ارقاندى الا سالا جوعارىعا ۇمتىلدى.
ءۇيدىڭ ارتقى بولىگىندەگى بالانى قاماپ تاستاعان كىشكەنتاي جالعىز تەرەزەلى بولمەدەن وزگەلەرىنىڭ تەرەزەلەرىنىڭ بارلىعىنا كىرپىش جينالعان ەدى. بۇدان شىعىپ كەتۋگە ول تىم تار بولاتىن. ءبىراق وسى تەسىكتەن بالا كوشەدە تۇرعاندارعا ءۇيدىڭ ارت جاعىن اڭدىڭدار دەپ ۇنەمى ايقايلاۋمەن بولدى، قانىشەر اقىرى شاتىردىڭ قاقپاعىنان توبەگە شىققان كەزدە، اششى داۋىس وسى تۋرالى ءۇي الدىنا جينالعاندارعا حابارلادى دا، ولار ءبىرىن-بىرى باسىپ-جانشىپ، ءۇيدى اينالا تاسقىنداي قۇيىلعان.
سايكس وزىمەن الا شىققان تاقتايمەن قاقپاقتى ىشتەن اشا المايتىنداي مىقتاپ بەكىتتى دە، شاتىر ۇستىندە جورعالاپ، الاسا جاقتاۋدان تومەنگە كوز سالدى.
سۋ قايتىپ كەتىپ، شۇڭقىر تۇبىندە لايى كورىنىپ قالعان.
ونىڭ نە ىستەمەك ويى بارىن بىلمەگەن توپ بىرەر ءسات انانىڭ قيمىلىن قاداعالاپ، ءۇنسىز قالعان ەدى، ەندى ونىڭ ويىن ۇعىپ، ساتسىزدىككە ۇشىراعانىن كورگەن سوڭ ايىزدارى قانىپ، جىندانا گۋىلدەگەندەرى سونشا، بۇرىنعىنىڭ ءبارى بۇعان قاراعاندا سىبىرلاعانداي عانا ەدى. ايقاي-شۋ قايتا-قايتا قايتالاندى. مۇنىڭ ءمانىسىن ءبىلۋ ءۇشىن الىسىراق تۇرعاندار دا بۇلارعا قوسىلدى، بەينە ءبىر مىنا كىسىگە قارعىس جاۋدىرۋ ءۇشىن قالا بار تۇرعىنىن وسىندا ۇيمەلەتىپ جىبەرگەن ءتارىزدى.
ءۇي الدىنان جۇرت وسىلاي قاراي اعىلىپ جاتتى، كەكتى جۇزدەردىڭ عالامات، قاتتى تولقىنى الاۋلاعان الدىندا ۇننان ءبىر، مىننان ءبىر كورىنىپ قالادى. ۇيگە كانالدىڭ ار جاعىنان دا ادامدار كەلدى، ءار تەرەزەدەن كىسى جۇزدەرى كورىندى، ءار شاتىرعا جابىسقان جۇرت. ءاربىر كوپىر (بۇل جەردەن ءۇش كوپىر كورىنەدى) توپتىڭ سالماعىنان مايىسىپ تۇر. ال جەكسۇرىندى تىم بولماسا ءبىر سەكۋند كورىپ، بىردەڭە دەپ قارعىس ايتۋعا قانداي دا بولماسىن ورىن ىزدەگەن ادامدار توپ-توبىمەن اعىلىپ كەلىپ جاتتى.
— ەندى بۇلار ونى ۇستايدى! — دەپ ايقايلادى بىرەۋ تاياۋ كوپىردەن. — ۋرا!
توپتا بىرەۋلەر بورىكتەرىن بۇلعادى. ايقاي قايتادان كوتەرىلگەن.
— ونى تىرىدەي قولعا تۇسىرگەن ادامعا ەلۋ فۋنت بەرەدى! —دەدى وسى كوپىر ۇستىندە قايدا بولعان قارت جەنتلمەن. — ول ادام اقشا الۋعا كەلگەنشە مەن وسىندا قالامىن.
شۋ تاعى كوتەرىلدى. وسى مينۋتتا توپ ىشىندە اقىرى ەسىكتى سىندىرىپتى، ساتىنى العاش تالان ەتكەن ادام بولمەگە ءبىرىنشى باسىن كىرىپتى دەگەن سىبىس تارادى. وسى حابار اۋىزدان اۋىزعا تاراسىمەن، تون كىلت كەرى قاراي جاپىرىلدى؛ ال تەرەزەدە تۇرعاندار كوپىردەگى حالىقتىڭ كەرى سەرپىلگەنىن كورىپ، كوشەگە جۇگىرىپ شىعىپ، بۇرىنعى ورىندارىنا قاراي بەي-بەرەكەت ۇمتىلعان توبىرعا قوسىلىپ كەتكەن. ءبىرىن-بىرى باسىن-جانشا يتەرىپ، ولار ۇيدەن پوليسمەندەر الىپ شىعاتىن قىلمىسكەرلەردى كورۋ ءۇشىن شىدامسىزدانا ەسىككە ۇمتىلدى. ارپالىستا ۇشىپ ءتۇسىپ، جۇرتتىڭ اياعىنىڭ استىندا قالعانداردىڭ ايقايى مەن ويبايىنان جان شوشىرلىق؛ جۇرەتىن تار جەرلەر قۇرساۋلانىپ قالعان، بىرەۋلەرى ءۇي الدىنا شىعۋ ءۇشىن ىلگەرى ۇمتىلىپ، بىرەۋلەرى توپتان شىعۋ ءۇشىن تەككە ارامتەر بوپ جاتقاندا، ەگەر مۇمكىن بولسا انانىڭ ۇستالعانىن كورسەك دەگەن بارىنە ورتاق تىلەك وسە تۇسكەنمەن ءبىرازعا دەيىن جۇرت نازارى قانىشەردەن اۋىپ كەتكەن.
جۇرتتىڭ ىزا-كەگى مەن قۇتىلۋدىڭ مۇلدە مۇمكىن ەمەستىگىنەن ابدەن ەڭسەسى تۇسكەن قانىشەر ءبۇرىسىپ وتىرا كەتكەن ەدى، ءبىراق وسى كەزدەيسوق وزگەرىستى بايقاي قالعان ول ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ءومىر ءۇشىن كۇرەسكە سوڭعى دارمەنىن سالىپ، تۇنشىعىپ قالۋعا دا تاۋەكەل ەتە شۇڭقىرعا ءتۇسىپ، قاراڭعى مەن ابىگەرشىلىكتە سۋسىپ كەتپەك بولعان.
بويىنا تىڭ كۇش-قۋات جينناپ، ۇيدەگى شۋدان بولمەگە باسىپ كىرگەنىن بىلگەن ول، اياعىن ءتۇتىن مۇرجاسىنا تىرەپ، وعان ارقاننىڭ ءبىر ۇشىن ورادى دا، ءبىر سەكۋندتىڭ ىشىندە قولى مەن ءتىسى قاتار قيمىلداپ ءبىر ۇشىنان تۇزاق جاسادى. ءوز بويىنداي عانا بيىكتىك قالعانشا ارقانمەن ءتۇسىپ، سودان سوڭ ارقاندى قيىن جىبەرىپ، سەكىرىپ كەتۋ ءۇشىن قولىنا پىشاعىن دايار ۇستادى.
ول تۇزاقتى موينىنا ساپ، ونى قولتىعىنىڭ استىنان وتكىزە بەرەم دەگەن ۋاقىتتا اتالعان قارت جەنتلمەن (ءوزىن توبىر قىسىپ تاستاماسىن دەپ كوپىر جاقتاۋىنان تاس جىعا ۇستاپ تۇرعان) جانىندا تۇرعاندارعا ابىگەرلەنە انانىڭ شۇڭقىرعا تۇسكەلى تۇرعانىن ەسكەرتە بەرىپ ەدى، — تاپ وسى ساتتە قانىشەر كوزىن ارتىنا، شاتىرعا قاداپ، قولىن توبەسىنە كوتەرە، جانۇشىرا ايقايلاپ جىبەردى.
— تاعى دا سول كوزدەر! —دەگەن ويبايى ادامدىكىنە ۇقساماي شىقتى.
نايزاعاي سوققانداي تەڭسەلىپ كەتكەن ول تەپە-تەڭدىگىن جوعالتىپ جيەكتەن ۇشىپ كەتتى. تۇزاق ونىڭ موينىندا بولاتىن. اۋىرلىقتان ارقان ساداق باۋىنداي تارتىلدى، ودان جەبەدەي ۇزىلگەن ول وتىز بەس فۋتتاي جەر ۇشتى. دەنەسى كىلت جۇلقىنىپ كەتىپ، قول-اياعى قۇرىسىپ، سۋىنعان قولى اشىنعان پىشاعىن ۇستاعان كۇيى سالبىراپ قالدى.
ەسكى مۇرجا جۇلقۋدان ءدىر ەتە تۇسكەنمەن، ورنىندا تۇرا بەردى. قانىشەر قابىرعادا جانسىز سالبىراپ قالعان، ال بالا تەرەزەنى كولەگەيلەپ تەڭسەلگەن دەنەنى يتەرە بەرىپ، ءوزىن شىعارىپ جىبەرىڭدەر دەپ جالىندى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىر جەردە تىعىلىپ قالعان يت تۇلا بويدى شىمىرلاتا ۇلىپ، شاتىر جيەگىمەن ىلگەرى-كەيىن جۇگىرىپ ءجۇردى دە، كەنەت ولىكتىڭ يىعىنا سەكىردى. ءدال تۇسە الماعان ول شۇڭقىرعا قۇلاپ كەلە جاتىپ، اۋادا اۋناپ ءتۇستى دە تاسقا سوعىلىپ، باسىنىڭ بىت-شىتى شىقتى.
LI تاراۋ
ءبىرقاتار قۇپياعا تۇسىنىك بەرەدى، ايەلىنە دۇنيە-مۇلىك بەكىتۋ حاقىندا ەشتەڭە دەلىنبەگەن نەكە ۇسىنىسى مەن «اينا-تاراقشا» بولىنگەن اقشا جايىندا
الدىڭعى تاراۋدا باياندالعان وقيعادان نەبارى ەكى كۇننەن كەيىن، تۇستەن كەيىنگى ءۇش شاماسىندا وليۆەر ءوز تۋعان قالاسىنا قاراي زىمىراپ بارا جاتقان جول كۇيمەسىندە وتىردى. ونىمەن بىرگە ميسسيس مەيلي، روز، ميسسيس بەدۋيت جانە قايىرىمدى دوكتور، ال پوچتا كۇيمەسىندە جانىندا ەسىمى بىزگە بەلگىسىز تاعى ءبىر ادام ەرتكەن ميستەر براۋيلوۋ كەلە جاتتى.
جولدا ولار از سويلەستى، تولقۋ مەن بەلگىسىزدىكتەن وليۆەر ويىن جيناقتاي الماي، ءتىلى بايلانىپ قالعانداي، شاماسى ونىڭ سەرىكتەرى دە وسىنداي كۇي كەشىپ كەلە جاتسا كەرەك. ميستەر براۋنلوۋ ونى جانە ەكى لەديدى مونكستەپ بىلگەن جايتتاردان حاباردار ەتكەن، دەگەنمەن ولار بۇل ساياحاتتارىنىڭ تۇنكى ماقساتى سوندايلىق ءساتتى باستالعان ءىستى اياقتاۋ ەكەندىگىن بىلەتىن، سولاي بولا تۇرا ءوتىپ جاتقان وقيعالار قۇپيالىق تۇمانىمەن سونشالىق تۇمشالانعاندىقتان ولار الدەبىر ابىگەرشىلىك سەزىنگەن.
سول قايىرىمدى دوس، ميستەر لوسبەرننىڭ كومەگىمەن جۋىردا بولعان سۇمدىق وقيعا بۇلاردىڭ قۇلاعىنا تيمەۋىنىڭ قامىن جاساعان. «البەتتە» — دەدى ول، — ۇزاماي ولارعا مۇنى بىلۋگە تۋرا كەلەدى، ءبىراق ءازىر ول جايىندا بىلمەي-اق قويعاندارى ءجون، قالاي بولعاندا دا بۇدان كەسەل كەلمەيدى».
ءسويتىپ، ولار ءۇنسىز كەلە جاتتى. ءارقايسىسى ءوزىن وسىلايشا بىرگە جۇرۋگە تاپ قىلعان جايتقا وي كوزدەرىن جىبەرسە دە، ءبىراق ەشقايسىسى مۇنى ەستىرتىپ ايتقان جوق.
ءبىراق ءوزى تۋعان جەرگە ەشقاشان كورمەگەن جولمەن كەلە جاتقاندا وسى سەزىم قۇشاعىندا ءۇنسىز وتىرعان وليۆەردىڭ كەۋدەسىندە، كۇيمە باياعىدا، باسىن سۇيەر دوسى جوق، ۇيسىز-كۇيسىز، قاڭعىباس بالا كەزىندە جاياۋ-جالپى جولعا بۇرىلعاندا، قانداي سەزىمدەر ويانىپ، وتكەن كۇندەر تاسقىنى ونى قايدا الىپ كەتتى دەسەڭىزشى.
— كورىپ تۇرسىزدار ما، انە، اندا! اندا! —دەپ داۋىستاپ جىبەردى وليۆەر روزدىڭ قولىنان شاپ بەرىپ، كۇيمە تەرەزەسىن نۇسقاپ. — انە اناۋ، مەن شىعىپ كەتكەن جەر سوڭىمنان بىرەۋ قۋىپ جەتىپ، قايتا الىپ كەتە مە دەپ قورقىپ، ارتىنا جاسىرىپ تۇراتىن قورشاۋ. ال اندا كىشكەنتاي كەزىمدە مەن تۇرعان ەسكى ۇيگە دالامەن باراتىن سوقپاق جاتىر. اح، ديك، ديك، مەنىڭ سۇيىكتى ەسكى دوسىم، سەنى قانداپ كورگىم كەلەدى دەسەڭشى.
— سەن كوپ ۇزاماي كورەسىڭ ونى، — دەدى روز ونىڭ جۇمىلعان جۇدىرىعىن مەيىرلەنە قىسىپ قويىپ. — سەن وعان قالاي باقىتقا، بايلىققا جەتكەنىڭدى ايتاسىڭ؛ سەن ونى دا باقىتتى ەتۋ ءۇشىن وسىندا قايتا ورالعانىمداي ەش شاتتانعان ەمەسپىن دەيسىڭ.
— و، ءيا، — دەپ ءىلىپ اكەتتى وليۆەر. — ءبىز ونى... ءبىز ونى بۇل ارادان الىپ كەتەمىز، كيىندىرەمىز، وقىتامىز، ابدەن كۇش جيناپ، ساۋىكقانشا دەريەۆنياداعى ءبىر تىپ-تىنىش جەرگە جىبەرەمىز عوي، سولاي ما؟
روز تەك باسىن يزەپ جاۋاپ بەردى، بالا كوز جاسى ارالاس قۋانا جىميعانى سونشا، قىز سويلەي الماعان.
— ءسىز وعان دا مەيىرىمدى، قايىرىمدى بولاسىز، ويتكەنى ءسىز جۇرتتىڭ بارىمەن دە سوندايسىز، — دەدى وليۆەر. — مەن بىلەمىن، ونىڭ اڭگىمەسىن تىڭداي وتىرىپ، ءسىز جىلاپ تا الارسىز؛ ءبىراق بۇل ەشتەڭە ەمەس، ونىڭ وزگەرگەنىن كورىپ ءسىز جىميىن وعان دا كۇلەسىز مەن مۇنى دا بىلەمىن... ءسىز ماعان دا سونداي قارىم-قاتىناستا بولدىڭىز عوي... مەن قاشۋعا بەل بايلاعاندا ول ماعان: «قۇداي جولىڭدى وڭعارسىن! — دەدى عوي! — دەپ ءىشى-باۋىرى ەلجىرەي سويلەدى بالا.
— ال ەندى مەن وعان «قۇداي ساعان جار بولسىن»، دەيمىن دە، ونى قالاي جاقسى كورەتىنىمدى دالەلدەپ شىعام.
بۇلار اقىرى قالاعا ءىلىنىپ، ونىڭ تار كوشەلەرىمەن كەلە جاتقاندا، بالانى بايسالدى ۇستاپ تۇرۋدىڭ مۇمكىندىگى بولمادى. بۇل ارادا تاپ باياعىداي تابىتشى ساۋەربەريدىڭ ءۇيى تۇرعان، ءبىراق ءقازىر مۇنىڭ ەسىندە قالعانداي ۇلكەن دە، سەستى بوپ كورىنبەدى، مۇندا وزىنە جاقسى تانىس دۇكەندەر مەن ۇيلەر تۇرعان — ءوزىن سولاردىڭ ارقايسىمەن دەرلىك قانداي دا بولماسىن ءبىر وقيعا بايلانىستىراتىن؛ وسى ارادا گەمبيلدتىڭ ارباسى دا تۇرعان — سول بۇرىنعى سياقتى ول ەسكى تراكتيردىڭ الدىندا تۇر؛ مۇندا كۇڭگىرت تەرەزەلەرى كوشەگە قاراعان بالالىق شاعىنىڭ جابىرقاۋ تۇرمەسى ىسپەتتى جۇمىس ءۇيى دە كورىنەدى؛ وسى ارادا سول باياعى قۋداي ارىق قاقپاشى دا تۇر، ونى كورگەندە وليۆەر جالت بەرگەن، ال ارتىنشا ءوز اقىماقتىعىنا ءوزى كۇلدى، سودان سوڭ جىلاپ جىبەرىپ، سودان كەيىن قايتا كۇلدى. ەسىكتەر مەن تەرەزەلەردەن ول ونداعان تانىس جانداردى كوزى شالدى، مۇندا بارلىعى دا تاپ باياعىداي كۇيىندە قالعان، بەينە ول بۇل ارادان كەشە عانا كەتكەن سياقتى دا، ال سوڭعى كەزدەگى ءومىرى تەك قانا ءتاتتى ءتۇس ءتارىزدى. دەگەنمەن بۇل شىنايى دا، قۋانىشتى ءومىردىڭ ناق ءوزى ەدى.
ولار تۋرا ۇلكەن ءقوناقۇيدىڭ الدىنا توقتادى (بۇعان وليۆەر قۇرمەتپەن كوز تاستاعان). بۇلاردى وسى ارادا كۇتىپ العان ميستەر گريمۋيگ ءبارىنىڭ تۋعان اتالارىنداي انالار كۇيمەدەن شىققان سوڭ جاس لەديدى، سونان سوڭ لەديدى، ءسۇيدى. جۇزىنەن كۇلكى كەتپەگەن ميستەر گريمۋيگ بۇل جولى ءبىر دە ءبىر رەت، ءتىپتى وسى جولمەن ءبىر-اق مارتە ءجۇرىپ ءوتىپ، وندا دا قاتتى ۇيىقتاپ جاتقانىنا قاراماستان، قارت ات ايداۋشىمەن لوندونعا باراتىن ەڭ قىسقا جولدى جاقسى بىلەمىن دەپ تالاسقاندا دا ءوز باسىن ءوزى جەۋگە تىلەك بىلدىرگەن جوق. ولاردى تۇستىك كۇتىپ تۇرعان: دەم الاتىن بولمەلەر دە ءازىر ەدى، ءبارى دە ەرتەگىدەگىدەي تاماشا ورنالاستى.
ايتسە دە، جارتى ساعاتتان ۋاقىت وتكەن سوڭ ابىگەرشىلىك باسىلدى دا، بۇكىل جول بويى وزدەرىمەن ەرە كەلگەن ۇنسىزدىك ورنادى. تۇسكى استان كەيىن ميستەر براۋنلوۋ بۇلارعا قوسىلماي، ءوز بولمەسىندە قالدى. باسقا ەكى جەنتلمەن ابىگەرلەنگەن كەيىپپەن بىرەسە كەلىپ، بىرەسە كەتىپ ءجۇردى، ولار بۇل ارادا از-كەم ايالداعان ۋاقىتتا بىرىمەن-بىرى وڭاشالانىپ سويلەستى.
ءبىر رەت ولار ميسسيس مەيليدى شاقىرىپ اكەتىپ ەدى، ءبىر ساعاتتان كەيىن ول كوپ جىلاعاننان كوزى ءىسىپ، قايتا ورالدى. وسىنىڭ ءبارى وسىنداي جاڭا قۇپياعا ارالاسپاعان روز بەن وليۆەردى تۇيىققا تىرەدى. ەشتەڭەگە تۇسىنبەگەن ولار ءۇنسىز وتىرىستى، ال بىردەڭە دەي قالسا، تاعى ءوز داۋىستارىنان وزدەرى قورقاتىنداي سىبىرلاي سويلەستى.
اقىرى ساعات توعىزدى سوعىپ، بۇلار بۇگىن كەشكە ەندى ەشتەڭە دە بىلە الماسپىز دەگەن ويعا كەلگەندە، بولمەگە ميستەر لوسبەرن مەن ميستەر گريمۋيگتى جانە تاعى ءبىر كىسىنى ەرتكەن ميستەر براۋنلوۋ ءجۇردى. بەيتانىستى كورگەندە وليۆەر تاڭدانعاننان شىڭعىرىپ جىبەرە جازدادى: وعان اعاڭ كەلەدى دەپ ەسكەرتكەن، ال مىناۋ ءوزى بازارى بار قالادا كەزدەستىرگەن جانە كىشكەنتاي بولمەنىڭ تەرەزەسىنەن فەدجين ەكەۋى سىعالاعاننىڭ ناق ءوزى. مونكس ەسى شىققان بالاعا جاسىرا الماعان وشپەندىلىككە تولى كوزىمەن ءبىر قارادى دا، ەسىك الدىنا وتىرا كەتتى. قولىنا الدەبىر قاعاز ۇستاعان ميستەر براۋنلوۋ روز بەن وليۆەر وتىرعان ستولعا جاقىندادى.
— بۇل اۋىر مىندەت، — دەدى ول، — ءبىراق لوندوندا كوپتەگەن جەنتلمەندەردىڭ قاتىناسۋىمەن قول قويىلعان مالىمدەمە نەگىزىنەن بۇل ارادا قايتالانۋعا ءتيىس. مەن ءسىزدى قورلىقتان قۇتقارعىم-اق كەلەدى، دەگەنمەن ءبىز سىزبەن ايرىلىسار الدىندا ءبارىن دە ءوز اۋزىڭىزدان ەستۋگە ءتيىسپىز. سەبەبى سىزگە بەلگىلى.
— ايتا بەرىڭىز، — دەدى بۇل ءسوز ايتىلعان ادام تەرىس بۇرىلىن. — تەزدەتىڭىز. مەن نە قاجەت بولسا، ءبارىن دە ىستەدىم عوي دەپ ويلايمىن. مەنى مۇندا كوپ بوگەمەڭىزدەر.
— مىنا بالا، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، وليۆەردى وزىنە تارتا، قولىن بالانىڭ باسىنا سالىپ، — ءسىزدىڭ قانداس باۋىرىڭىز؛ ونى ومىرگە الىپ كەلىپ، ءولىپ كەتكەن جاس قىز اگنەس فلەمينگ پەن ءسىزدىڭ اكەڭىز، مەنىڭ قىمباتتى دوسىم ەدۆين ليفوردتىڭ زاڭسىز بالاسى.
— ءيا، — دەدى مونكس، جۇرەگىنىڭ سوعىسى بۇعان دا ەستىلەردەي كەۋدەسىنە سيماي تارسىلداپ، بويى قالتىراپ تۇرعان بالاعا تۇنەرە قاراپ، — بۇل سولاردىڭ زاڭسىز كۇشىگى.
— الدەقاشان و دۇنيەگە، ءبىزدىڭ العىس-قارعىسىمىزدىڭ ەش قاۋقارى جوق دۇنيەگە ءوتىپ كەتكەن ادامداردى بالاعاتتاۋدى دوعارىڭىز— دەدى ميستەر براۋنلوۋ قاتاڭ. — بۇل سوزدەرىڭىز بىردە-بىر ءتىرى ادامعا كولەڭكە تۇسىرە المايدى. تەك سونى ايتىپ وتىرعان ءوزىڭىز ماسقارا بولاسىز. بۇل جونىندە ەندى قاجەتى جوق... بالا وسى قالادا تۋعان.
— وسىنداعى جۇمىس ۇيىندە، — دەگەن جابىرقاۋ جاۋاپ ەستىلدى. — اندا جازىلعان. — وسى سوزدەردەن كەيىن ول شىدامسىزدانا قاعازدى نۇسقادى.
— ءسىز ءقازىر سونى قايتالاۋعا ءتيىسسىز، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، تىڭداۋشىلاردى كوزىمەن ءبىر شولىپ ءوتىپ.
— ال وندا تىڭداڭىزدار! —دەپ ايقايلاپ جىبەردى مونكس. — مۇنىڭ اكەسى ريمدە ناۋقاستانىپ قالعاندا وعان بۇرىن ايرىلىسىپ كەتكەن ايەلى، مەنىڭ شەشەم بارعان. ول پاريجدەن شىققاندا مەنى الا كەتتى — مەنىڭشە، ونىڭ دۇنيە-مۇلكىنە باس-كوز بولعىسى كەلدى-اۋ دەيمىن، ال بىلايشا، ەكەۋىنىڭ بىر-بىرىنە اسىن بارا جاتقان ماحابباتى بولعان جوق. ول ءبىزدى تانىمادى، ويتكەنى، ەس-تۇسسىز جاتقان، ءسويتىپ، كەلەسى كۇنى كوز جۇمعانشا وزىنە-وزى كەلە المادى. ونىڭ ۇستەلىندەگى قاعازداردىڭ ىشىنەن ءبىز ول اۋىرعان كۇنگى كەشكىلىك بەلگى سالىنعان، ءسىزدىڭ اتىڭىزعا جازىلعان پاكەت تاۋىپ الدىق، — ول ميستەر براۋنلوۋعا بۇرىلدى. — كونۆەرتتەگى قىسقا عانا جازىلعان حاتتا ول سىزدەن ءوزى ولگەننەن كەيىن مىنا پاكەتتى بەلگىلەنگەن جەرىنە جىبەر دەگەن ءوتىنىش جاساپتى. وندا ەكى قاعاز اگنەس اتتى قىزعا حات جانە وسيەت قاعاز سالىنعان ەكەن.
— ءسىز حات جايىندا نە ايتا الاسىز؟ — دەپ سۇرادى ميستەر براۋنلوۋ.
— حات جايىندا ما؟.. كىناسىن مويىنداپ، قۇدايدان قىزعا جاردەم سۇراعان ءبىر پاراق قاعاز. ول اقىر اياعى اشىلۋعا ءتيىس الدەبىر جۇمباق قۇپيا ولاردىڭ تاپ ءقازىر نەكەگە وتىرۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى دەگەن ەرتەگىمەن قىزدى اقىماق قىلىپ جۇرگەن. قىز وعان شىدامدىلىقپەن سەنىپ جۇرە بەرگەن، سەنىمنىڭ اسققاندىعى سونشا، قىز ارىن دا، جاپىن دا سونىڭ بيلىگىنە بەرگەن. بۇل ۋاقىتتا قىزدىڭ بوسانۋىنا بىرنەشە اي عانا قالىپتى. ەگەر ءتىرى بولسا ونىڭ ماسقارالىعىن شاقىرۋ ءۇشىن نە ىستەمەك ەكەندىگىنىڭ جاي-جاپسارىن بايانداعان، ەگەر ولە قالسا ءوزىن قارعاماۋىن، كۇنالارىنىڭ اۋىرتپالىعى قىزعا نەمەسە سابيگە تۇسەدى دەپ ويلاماۋىن جالبارىنا ءوتىنىپ، بار كۇنانى ءوزى ارقالايتىندىعىن ايتقان. ول وعان كىشكەنتاي مەدالون مەن قىزدىڭ اتى ويىلىپ جازىلعان جۇزىك سىيلاعان كۇندى ەسكە الىپ، ونداعى ءوزى بەرمەك بولعان ەسىمگە دە ورىن قالدىرعانىن جازىپتى؛ مەدالوندى ساقتاپ، بۇرىنعىداي جۇرەگىنىڭ تۇسىنا سالىپ ءجۇرۋىن سۇراعان، ال سونان سوڭ ەسىنەن اجىراعان ادامداي، الگى سوزدەرىن قايتالاي بەرىپتى. مەن دە سولاي بولعان عوي دەپ ويلايمىن.
— ال وسيەت قاعاز شە؟ — دەپ ساۋال قويدى ميستەر براۋنلوۋ.
وليۆەر كوز جاسىنا بۋلىقتى.
مونكس ءۇنسىز قالدى.
— وسيەت قاعاز دا، — دەپ سويلەپ كەتتى ميستەر براۋنلوۋ ونىڭ ورنىنا، — حات سياقتى جازىلعان. ول ايەلى دۋشار قىلعان باقىتسىزدىق جونىندە، اساۋ مىنەزى، كەسىرلىلىگى مەن كەكتىلىگى حاقىندا جازادى، ءوزىنىڭ جالعىز ۇلى، ءسىزدىڭ بويىڭىزدا بالا شاعىڭىزدان پايدا بولعان جامان قىلىقتاردى، ءوزىن جەك كورۋگە تاربيەلەگەنىن ايتا كەلىپ، ءسىز بەن شەشەڭىزدىڭ ءارقايسىسىنا سەگىز ءجۇز فۋنت جىلدىق كىرىس قالدىرادى. ءوزىنىڭ قالعان دۇنيەمۇلكىن ول تەڭ ەكى بولىككە: ءبىرىن اگنەس فلەمينگكە، ەكىنشىسىن ەگەر امان-ەسەن تۋىپ، ەل قاتارىنا قوسىلسا دەپ بالاسىنا وسيەت ەتەدى. ەگەر قىز تۋسا، ول بار اقشاعا ءسوزسىز بىردەن مۇراگەر بولۋعا ءتيىس، ەگەر ەركەك بالا بولسا، كاملەتكە كەلگەنشە ءوز اتىنا ەشقانداي ماسقاراشىلىق، ۇياتسىزدىڭ، وڭباعاندىق جانە باسقا جاماندىق كەلتىرمەگەن جاعدايدا يەلەنەتىن بولادى. ءوز سوزىنە قاراعاندا ول مۇنى ءسابيدىڭ اناسىنا سەنەتىندىگىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن جانە ءوز اجالى جاقىنداعان سايىن بالا شەشەسىنىڭ جۇمساق جۇرەگى مەن قايىرىمدىلىعىنا تارتىپ تۋار دەگەن سەنىممەن ايتقان. ەگەر ونىڭ بۇل ءۇمىتى الدانسا، وندا اقشا سىزگە كوشۋگە ءتيىس ەدى، تەك سوندا — تەك سوندا عانا ەكى ۇلى بىردەي بولار ەدى دە، ءوز ءاميانىنا بالا كەزىنىڭ وزىندە سۋىقتىعىمەن، كەكشىلدىگىمەن اكەسىن وزىنەن بەزدىرگەن ءسىزدىڭ يەلىك ەتۋىڭىزگە ول كەلىسىمىن بەرگەن بولاتىن.
— مەنىڭ شەشەم، — دەپ داۋسىن كوتەرە سويلەدى مونكس، — كەز كەلگەن ايەلدىڭ ىستەيتىن ءىسىن ىستەدى. ول وسيەت قاعازدى ورتەپ جىبەردى. حات ءسويتىپ بەلگىلەنگەن جەرىنە جەتپەدى؛ ءبىراق حاتتى جانە وزگە دە ايعاق زاتتاردى ول ەگەر انا ادامدار ماسقارالىق، تاڭباسىن جاسىرماق بولسا قاجەت بولار دەپ ساقتادى. قىزدىڭ اكەسى بار شىندىقتى شەشەمنىڭ قاتىگەز وشپەندىلىگى تۋىنداتقان تولىق جاتقان قوسىمشالارىمەن ەستىپ ءبىلدى — سول ءۇشىن دە شەشەمدى ءقازىر جاقسى كورەم. ۇياتتان بەتى كۇيىپ، ارى توگىلگەن شال ءوز بالالارىمەن بىرگە ۋەلستىڭ ەڭ قيىر تۇكىرىنە قاشىپ كەتىپ، تىعىلعان جەرىن ءوز دوستارى دا تاۋىپ الماس ءۇشىن ءتىپتى ءاتى-جونىن دە وزگەرتىپ جىبەرىپتى؛ ءسويتىپ، تالاي ۋاقىتتان كەيىن ونى ءوز توسەگىندە ءولىپ جاتقان جەرىنەن تاۋىپ الىپتى. بۇدان بىرنەشە اپتا بۇرىن قىز ۇيىنەن قۇپيا تۇردە قاشىپ كەتىپتى؛ ول قىزىن قالا ماڭىنداعى دەريەۆنيالاردان ىزدەستىرىپتى. قىزى ءوز ۇياتى مەن ماسقاراسىن جاسىرىپ، ءوزىن-وزى ولتىرگەن عوي دەگەن سەنىممەن ۇيىنە ورالعان ونىڭ، تۇندە جۇرەگى جارىلىپ كەتكەن.
از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ ميستەر براۋنلوۋ اڭگىمەنى جالعاستىردى:
— كوپ جىلدار وتكەن سوڭ، — دەدى ول، — مىنا ادامنىڭ — ەدۋارد ليفوردتىڭ — شەشەسى ماعان كەلدى. بۇل ون سەگىزگە تولعان سوڭ شەشەسىن تاستاپ كەتىپتى، ونىڭ اسىل بۇيىمدارى مەن اقشاسىن دا ۇرلاعان؛ قۇمار ويىندارىنا سالىنىپ، اقشانى شاشىپ، الاياقتىقتان دا باس تارتپاستان لوندونعا قاشىپ كەتكەن دە، ەكى جىل بويى قوعامنىڭ ەڭ وڭباعان سىلىمتىكتەرىمەن بايلانىس جاساعان. ايەل جازىلمايتىن، ازاپتى ناۋقاسقا شالدىقتى دا، ولەر الدىندا مۇنى تاۋىن الماق بولدى. ءار جەردەن انىقتان، مۇقيات ىزدەستىرۋ باستالدى. ۇزاق ۋاقىت بۇل ناتيجە بەرمەدى دە، اقىراياعى تابىلىپ، بۇل اناسىمەن بىرگە فرانسياعا قايتىپ ورالدى.
— سول جاقتا ول ۇزاق ناۋقاستان قايتىس بولدى، — دەپ ءسوزدى جالعادى مونكس، — ولەر الدىندا ماعان سول قۇپيالاردى اشتى، سونداي-اق قۇپياعا قاتىسى بار جۇرتتىڭ بارىنە ولەردەي وشپەندىلىگىن وسيەت ەتتى. مۇنى وسيەت ەتۋدىڭ قاجەتى دە جوق ەدى، ويتكەنى وشپەندىلىك اتاۋلىنى مەن الدەقايدا بۇرىن يەمدەنگەم. شەشەم الگى قىز ءوزىن-وزى ءولتىردى دەگەنگە مۇلدە سەنگىسى كەلمەدى، بالا تۋعانىنا دا، ول بالانىڭ ءتىرى ەكەندىگىنە دە كۇمان كەلتىرگەن جوق. مەن شەشەمە ەگەر ول قاشان دا بولماسىن جولىمدى كەسكەستەسە مۇردەم كەتىرەمىن دەپ انت ءىشتىم، ءبىر مينۋت تا تىنىم بەرمەي، قاتىگەزدىكپەن سوڭىنا تۇسۋگە؛ كەۋدەمدە قوزداعان وشنەندىلىك وتىن شاشىپ، ەگەر قولىمنان كەلسە، ونى دار اعاشىنا سۇيرەپ بارىپ، وسىلايشا اكەمنىڭ مەنى جابىرلەگەن وسيەتىن مازاق ەتپەك بولدىم. شەشەمدىكى راس ەكەن. ول اقىرى مەنىڭ الدىمنان شىقتى. مەن جاقسى باستاپ ەدىم، ەگەر الگى مىلجىڭ سالداقىلار بولماسا، مەن قالاي باستاسام، سولاي اياقتاعان بولار ەدىم!
زالىم قولىن ايقاستىرىپ، شاراسىزدىقتان كەكتەنە ءوزىن-وزى قارعاپ-سىلەپ جاتقاندا، ميستەر براۋنلوۋ قايران قالعان تىڭداۋشىلارعا بۇرىلىپ، مونكستىڭ سەنىمدى كىسىسى، كارى سىباپلاسى ەۆرەي وليۆەردى تورعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن كوپ سىيلىق العانىن، بۇل قارجىنىڭ ءبىر بولىگى ەگەر بالا قۇتىلىپ كەتسە قايتارىلۋعا ءتيىس ەكەندىگىن، بۇل تۋراسىندا وربىگەن تالاس بالانى تانۋ ماقساتىمەن قالا سىرتىنداعى ۇيگە كەلۋگە اكەپ سوققانىن مالىمدەدى.
— مەدالون مەن جۇزىك شە؟ — دەدى ميستەر براۋنلوۋ مونكسكە بۇرىلىپ.
— مەن ولاردى سىزگە ايتقان ايەل مەن ەركەكتەن ساتىپ العام، ال ولار ونى ولىكتەن سىپىرىپ العان كەمپىردەن ۇرلاپ الىپتى، — دەپ جاۋاپ قاتتى مونكس كوزىن جەردەن الماي. — سودان كەيىن ولارعا نە بولعانىن ءسىز بىلەسىز.
ميستەر براۋنلوۋ ميستەر گريمۋيگكە يەگىن قاعىپ ەدى، بولمەدەن جۇگىرىپ شىققان ءولۋ زاماي ميسسيس بامبلدى الدىنا سالىپ، شەگىنشەكتەگەن ونىڭ جۇبايىن سۇيرەلەپ قايتا ورالدى.
— ەگەر مەنىڭ كوزىم الداماسا، مىناۋ شىنىمەن-اق كىشكەنتاي وليۆەر مە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ميستەر بامبل جورتا قۋانعان بولىپ. — اح، وليۆەر، سەنى ويلان مەنىڭ قانداي كۇيىنگەنىمدى بىلسەڭ عوي!..
— تارت ءتىلىڭدى، مالعۇن! — دەن مىڭگىرلەدى ميسسيس بامبل.
— بۇل تابيعات داۋىسى، ميسسيس بامبل، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى جۇمىس ءۇيىنىڭ باقىلاۋشىسى. — نەلىكتەن مەنىڭ كوڭىلىم بوساماۋعا ءتيىس — ونى پريحودتا تاربيەلەگەن مەنىڭ— ءجۇزى جىلى لەدي مەن جەنتلمەندەردىڭ اراسىندا وتىرعانىن كورگەندە! مەن ءاردايىم وسى بالانى جاقسى كورەتىنمىن، تاپ ول ماعان ءبىر تۋعان... تۋعان اتامداي، — دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر بامبل، تۇتىعىپ، لايىقتى تەڭەۋ ىزدەستىرىپ، — وليۆەر، قىمباتتىم مەنىڭ، اناۋ اق، كەۋدەشەلى قۇرمەتتى جەنتلمەن سەنىڭ ەسىڭدە مە؟ اح، وليۆەر، ول وتكەن اپتادا كۇمىس تۇتقالى ەمەن تابىتقا ءتۇسىپ و دۇنيەگە اتتاندى عوي!
— جەتەر، سەر! —دەپ كەسە سويلەدى ميستەر گريمۋيگ. — ءوز سەزىمىڭىزدى تەجەي تۇرىڭىز.
— شامام كەلگەنشە تىرىسىپ باعارمىن، سەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر بامبل. — ءحالىڭىز قالاي، سەر؟ دەنساۋلىعىڭىز ويداعىداي بولار دەپ ۇمىتتەنەم.
بۇل سوزدەر قادىرمەندى جۇپتان ەكى قادامداي جەرگە كەلىپ توقتاعان ميستەر براۋنلوۋعا ارنالعان ەدى. ول مونكستى كورسەتىپ:
— ءسىز مىنا كىسىنى بىلەسىز بە؟ — دەپ سۇرادى.
— جوق، — دەپ ىركىلمەي جاۋاپ قاتتى ميسسيس بامبل.
— مۇمكىن، ءسىز دە بىلمەيتىن شىعارسىز؟ — دەدى ميستەر براۋنلوۋ ونىڭ جۇبايىنا.
— ومىرىمدە ءبىر رەت تە كورگەن ەمەسپىن، — دەدى ميستەر بامبل.
— مۇمكىن، وعان ەشتەڭە ساتپاعان دا بولارسىز؟
— ەشتەڭە دە، — دەدى ميسسيس بامبل.
— مۇمكىن، سىزدە ەشۋاقىتتا التىن مەدالون مەن جۇزىك تە بولماعان شىعار؟ — دەدى ميستەر براۋنلوۋ.
— ارينە، بولعان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى باقىلاۋشى ايەل. — نەگە ءبىزدى مۇندا اكەلىپ، وسىنداي اقىماقتىق، سۇراۋلارعا جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر ەتەدى؟
ميستەر براۋنلوۋ ميستەر گريمۋيگكە قايتادان يەگىن قاقتى دا، انا جەنتلمەن سىلتي باسىپ، شىعىپ كەتتى. بۇل جولى وعان ىلەسكەندەر الپامساداي ەركەك پەن ايەل ەمەس، ءدىر-دىر ەتىپ، شاتقاياقتاپ كەلە جاتقان ەكى مۇگەدەك ايەل ەكەن.
— كارى ساللي ولگەندە ءسىز ەسىكتى جاۋىپ الدىڭىز، — دەدى الدىندا كەلە جاتقانى قۇرىسىن قالعان قولىن كوتەpiپ، — ءبىراق دىبىسىن ءوشىرىپ، تەسىكتى بىتەي العان جوقسىز.
— مىنە، مىنە، — دەدى ەكىنشىسى، شاپ-شاعىنا جالتاقتاپ، ءبىر ءتىسى جوق يەگىن تالماپ. — مىنە، مىنە...
— ءوزىنىڭ نە ىستەگەنىن سالليدىڭ سىزگە ايتۋعا ارەكەت تونگەنىن ءبىز ەستىدىك، ونىڭ قولىنان ءبىر قاعازدى العانىڭىزدى دا كوردىك، ال كەلەسى كۇنى ءوسىمقوردىڭ دۇكەنىنە بارعانىڭىزدى دا اڭدىپ وتىرعانبىز، — دەدى ءبىرىنشىسى.
— مىنە، مىنە، — دەپ راستادى ەكىنشىسى. — مەدالون مەن التىن جۇزىك. ءبىز مۇنى ءبىلىن الدىق، سىزگە قالاي بەرگەنىن دە كوردىك. ءبىز جاقىن جۇرگەنبىز، ءيا، جاقىن جۇرگەنبىز!
— ءبىز بۇدان دا زورىن بىلەمىز، — دەپ ءسوزىن جالعادى ءبىرىنشىسى. — بۇدان كوپ ۋاقىت بۇرىن ءبىز كەمپىردەن جاس ايەلدىڭ بالانىڭ اكەسىنىڭ مولاسىنا بارىپ ولۋگە بەت العانىن ەستىگەنبىز؛ سودان جاعدايى ناشارلاعاندا ول وسى ارادا كوز جۇمارىن ءوزى دە سەزىپتى.
— ءوسىمقوردىڭ ءوزىن دە كورگىلەرىڭىز كەلە مە؟ — دەپ سۇرادى ميستەر گريمۋيگ ەسىككە بەتتەي بەرىپ.
— جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسسيس بامبل. — ەگەر ول، — ايەل مونكستى جونادى، — قورقىپ ءبارىن دە مويىنداسا، — سولاي بولعاننىن كورىپ تە تۇرمىن — ال سىزدەر لايىقتى ادام تاپپاي مىنا مىستانداردان ءبارىن دە سۇراپ الساڭىزدار، مەنىڭ باسقا ايتار ءسوزىم جوق. ءيا، مەن بۇل زاتتاردى ساتقام، ءقازىر جاتقان جەرىنەن ەشكىم دە ونى ەشۋاقىتتا الا المايدى! تاعى نە بار؟
— ەشتەڭە، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — تاعى ءبىر ايتا كەتەر نارسە: ەندىگى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز ەكەۋىڭىزدىڭ بۇدان بىلاي سەنىم تالاپ ەتىلەتىن جۇمىستى پەلەنبەۋلەرىڭىزدىڭ قامىن جەۋ عانا. بارا بەرىڭىزدەر!
— وسى ءبىر... — دەدى بامبل، ميستەر گريمۋيگ ەكى كەمپىرمەن بولمەدەن شىعىپ كەتكەن سوڭ، قاتتى جابىرقاعان كەيىپپەن جان-جاعىنا جالتاقتاپ، — وسى ءبىر تۇككە تۇرعىسىز، كەسەلدى كەزدەيسوقتىققا بولا پريحودتاعى قىزمەتىمنەن قۋىلا قويماسپىن دەپ ۇمىتتەنەم؟
— البەتتە، قۋىلاسىز، — دەن جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋنلوۋ. — ءسىز بۇعان كونۋىڭىز كەرەك جانە ونىڭ ۇستىنە ءوزىڭىزدى جەڭىل قۇتىلدىم دەپ ساناڭىز.
— مۇنىڭ بارىنە كىنالى ميسسيس بامبل. وسىلاي ىستەۋگە ءماجبۇر ەتكەن سول،— دەدى ميستەر بامبل، — جان سەرىگى بولمەدەن شىعىپ كەتكەندىگىنە كوزىن جەتكىزۋ ءۇشىن الدىمەن سول جاققا قاراپ الىپ.
— بۇل اقتالۋ ەمەس، —دەپ قارسىلىق ەتتى ميستەر براۋنلوۋ. — الگى زاتتار ءسىزدىڭ كوز الدىڭىزدا قۇرتىلعان، زاڭ بويىنشا ءسىزدىڭ كۇناڭىز كوبىرەك، سەبەبى، زاڭعا جۇگىنسەك، ايەلىڭىز ءسىزدىڭ نۇسقاۋىڭىزبەن ارەكەت جاساعان.
— ەگەر زاڭ سولاي دەسە، — دەدى ميستەر بامبل، قوس قولىمەن شلياپاسىن ۋماجدال. — وندا زاڭ ەسەك... ناقۇرىس بولاتانى!.. ەگەر زاڭ كوزقاراسى وسىلاي بولسا، ياعني زاڭ بويداق بولعانى، وعان تىلەيتىن ەڭ جامان قارعىسىم، ونىڭ كوزى دە مەن سياقتى ءوز تاجىريبەسىمەن اشىلسىن... ءوز تاربيەسىمەن!..
سوڭعى ەكى سوزگە ەكپىن تۇسىرە قايتالاعان ميستەر بامبل، شلياپاسىن باسا كيىپ، قولىن قالتاسىنا سۇعىن، ومىرلىك سەرىگىنىڭ سوڭىنان تومەن ءتۇسىپ كەتتى.
— سۇيىكتى لەدي، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، روزعا قاراپ — قولىڭىزدى بەرىڭىز ماعان. قالتىراۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىز ايتۋعا ءتيىس سوڭعى سوزدەردى ءسىز شوشىنباي تىڭداۋعا ءتيىسسىز.
— ەگەر ول... مەن ولاي دەن ويلامايمىن، ەگەر ولاردىڭ ماعان قاتىسى بولسا، — دەدى روز، — وتىنەمىن سىزدەن، مەن ونى باسقا ءبىر ۋاقىتتا ەستيىن. ءقازىر وعان كۇش-قۋاتىم دا، دارمەنىم دە جەتەر ەمەس.
— جوق، — دەن قارسىلىق ەتتى قارت جەنتلمەن، ونىڭ قولىن ءوز قولتىعىنا وتكىزە بەرىپ. — ءسىزدىڭ دارمەنىڭىز جەتەرىنە سەنىمىم كامىل... ءسىز مىنا جاس لەديدى بىلەسىز بە، سەر؟
— ءيا، — دەدى مونكس.
— مەن ءسىزدى ەشۋاقىتتا كورگەن ەمەسپىن، — دەدى روز ءالسىز داۋىسپەن.
— مەن ءسىزدى ىلعي دا كورەتىنمىن، — دەدى مونكس.
— باقىتسىز اگنەستىڭ اكەسىنىڭ ەكى قىزى بولعان، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. — ەكىنشىسىنىڭ — كىشى قىزىنىڭ تاعدىرى نە بولدى؟
— قىزدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى مونكس، — ونىڭ اكەسى جات جەردە، بوتەن فاميليامەن، دوستارى مەن تۋىسقاندارىن ىزدەپ تابۋعا مۇمكىندىك بەرەرلىكتەي ەشقانداي حات، ءبىر جاپىراق قاعاز دا قالدىرماستان ءولىپ كەتكەن سوڭ قىزدى كەدەي شارۋالار ءوز تۋعاندارىنداي اسىراپ الىپتى.
— ايتا بەرىڭىز، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ. ميسسيس مەيليگە ماعان جاقىنداڭىز دەگەندەي يشارات جاساپ.— ايتا بەرىڭىز!
— بۇل كىسىلەردىڭ پانالاعان جەرىن سىزدەر ەشقاشان تابا الماس ەدىڭىزدەر، — دەدى مونكس، — ءبىراق دوستىق ساتسىزدىككە ۇشىراعان تۇسقا وشپەندىلىك ءارۋاقىتتا جول سالىپ شىعادى. شىمشىتىرىق ءبىر جىلداي ىزدەستىرۋلەردەن كەيىن مەنىڭ شەشەم قىزدى اقىرى تاۋىپ تىندى.
— ول قىزدى وزىنە الىپ كەتتى مە؟
— جوق. اسىراپ العاندار وتە كەدەي ەدى، ادامعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرى ولاردى، اسىرەسە، كۇيەۋىن تويدىرا باستاعان ەدى، سول سەبەپتى شەشەم ولارعا ازىن-اۋلاق اقشا بەردى، تاعى دا جىبەرۋگە ۋادە ەتتى، ءبىراق ورىنداۋدى ويىنا دا العان جوق. ايتسە دە شەشەم كەدەيلىك پەن جارلىلىق قىزدى باقىتسىز ەتەر دەگەنگە سەنگىسى كەلمەي، الگى ادامدارعا قىزدىڭ اپكەسىنىڭ ماسقاراشىلىعىن ءوزى قاجەت دەگەن وزگەرتۋلەرمەن اڭگىمەلەپ بەرىپ، قىزعا كوز قىرلارىن قاتتى سالۋىن، سەبەبى ولاردىڭ قانى بۇزىق، قىز زاڭسىز تۋعان، ەرتە مە، كەش پە بۇل دا تۋرا جولدان تايادى دەگەندى قۇلاقتارىنا قۇيا بەردى. مۇنىڭ ءبارى جاعدايمەن راستالعان دا، الگىلەر يمانداي سەنىپ قالدى. ءسويتىپ، بۇدان بىلاي ءسابي ايانىشتى عۇمىر كەشتى، ءبىراق سول ۋاقىتتا چەستەردە تۇراتىن ءبىر جەسىر لەدي قىزدى كەزدەيسوق كوزى يلانىپ قالىپ، ونى اياپ، وزىنە الىپ كەتتى. مەنىڭشە، بىزگە قارسى ءبىر قارعىس اتقىر سيقىرلى كۇش ارەكەت ەتتى-اۋ دەيمىن، ويتكەنى قانشالىقتى كۇش سالساق تا قىز الگى لەديدە قالىپ، باقىتقا قولى جەتتى. ءۇش-تورت جىلداي مەن ودان كوز جازۋعا قالىپ ەدىم، بىرنەشە اي بۇرىن ونى دا كەزدەستىردىم.
— ءسىز ونى ءقازىر كورىپ تۇرسىز با؟
— ءيا، ول سىزگە سۇيەنىپ تۇر.
— دەگەنمەن ول بۇرىنعىداي مەنىڭ جيەنىم، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ميسسيس مەيلي السىرەگەن قىزدى ايمالاپ. — ول بۇرىنعىداي مەنىڭ قىمباتتى بوبەگىم! جالعانداعى ەشقانداي داۋلەت ءۇشىن ءقازىر دە مەن بۇدان اجىراماس ەدىم، بۇل ىمەنىڭ سۇيىكتى تۋعان قىزىم!
— جار دەگەندە جالعىز دوستىم مەنىڭ! —دەپ داۋىستادى روز ايەلگە جابىسىپ — ەڭ قايىرىمدى، ەڭ جاقىن دوستىم! جۇرەگى جارىلىپ بارادى. مەن بۇعان شىداي الار ەمەسپىن.
— ءوزىڭدى بىلەتىندەردىڭ ءبارىن باقىتتى ەتىپ، ءارقاشاندا ەڭ سۇيىكتى دە موماقان قالپىڭدا قالۋىڭمەن سەن بۇدان دا زورعىسىن كوردىڭ، — دەدى قىزدى جۇرەگى ەلجىرەي ايمالاعان ميسسيس مەيلي. — جەتەر، جەتەر، قىمباتتىم مەنىڭ! سەنى قۇشاعىنا قىسۋعا شىدامى تاۋسىلىپ بارا جاتقان جاندى دا ويلا! قاراشى مۇندا... قاراشى، قاراشى دەيمىن، سۇيىكتىم!
— جوق، ول ماعان تاتەي ەمەس! —دەپ ايقايلادى وليۆەر قوس قولىمەن قىزدى موينىنان قۇشاقتاپ. — مەن ونى ەش ۋاقىتتا تاتەي دەي المايمىن... اپام... مەنىڭ قىمباتتى اپام... نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، مەن بىردەن جاقسى كورىپ كەتكەم. روز، سۇيىكتى، قىمباتتى روز!
بىر-بىرىمەن ۇزاق، قاتتى قۇشاقتاسقان جەتىمدەردىڭ وسى كوز جاسى مەن بايلانىسسىز سوزدەرى قاسيەتتى بولا بەرسىن! اكەسى، اپاسى مەن شەشەسى ءبىر ساتكە تابىلىپ، ءبىر ساتتە جوق بولدى. قايعى مەن قۋانىش ءبىر كەسەگە قۇيىلدى، ءبىراق بۇل اششى كوز جاسى ەمەستى، ويتكەنى، وڭايعىنىڭ ءوزى جۇمسارىپ، وسىنداي جۇرەك ەلجىرەتەر ەسكە الۋلارعا ورالىپ، جاندى ازاپتاماي، سالتاناتتى قۋانىشقا ۇلاستى.
ۇزاق ۋاقىت ەكەۋى عانا قالعان. اقىرى قايىسپەن قاعىلعان ەسىك ارجاعىندا بىرەۋ تۇرعانىن ءبىلدىردى. ەسىك اشقان وليۆەر ورنىن گارري مەيليگە بەرىپ، بولمەدەن شىعىن كەتتى.
— مەن ءبارىن دە بىلەم، — دەدى ول ادەمى قىزدىڭ قاسىنا وتىرا بەرىپ.— قىمباتتى روز، مەن ءبارىن دە بىلەم!.. مەن مۇندا كەزدەيسوق تاپ بولعام جوق،— دەپ قوسىن قويدى ول ۇزاق ۇنسىزدىكتەن سوڭ.— جانە مەن مۇنىڭ ءبارىن بۇگىن ەمەس، كەشە ەستىدىم — تەك كەشە عانا... مەنىڭ ءبىر ۋادەڭىزدى ەسىڭىزگە سالۋعا كەلگەنىمدى سەزىپ وتىرعان جوقسىز با؟
— تۇرا تۇرىڭىزشى، — دەدى روز. — ءسىز ءبارىن دە بىلەسىز بە؟
— ءبارىن دە... ءسىز ماعان جىلدىڭ قاي كەزىندە بولماسىن سوڭعى اڭگىمەڭىزگە قايتا ورالۋعا رۇقسات ەتكەن بولاتىنسىز.
— رۇقسات ەتكەم.
— سىزگە ءوز شەشىمىڭىزدى وزگەرتتىرۋ ءۇشىن ەمەس، — دەپ ءسوزىن جالعادى جاس جىگىت، — ەگەر قالاساڭىز، ءسىز ونى قالاي قايتالايتىنىڭىزدى ەستۋ ءۇشىن. مەن قوعامداعى ورنىم مەن قولىمدا بار بايلىعىمدى ءسىزدىڭ اياعىڭىزدىڭ استىنا قويعان بولعام، ال ەگەر ءسىز سول العاشقى شەشىمىڭىزدەن اينىماعان بولساڭىز، ونى سوزبەن دە، ىسپەن دە وزگەرتۋگە ارەكەتتەنبەس ءۇشىن وزىمە مىندەتتەمە العام.
— سوندا ماعان ىقپال جاساعان سەبەپتەر ءقازىر دە ماعان ىقپالىن جاسايدى، — دەپ كەسە سويلەدى روز. — ەگەر مەندە قايىرىمدىلىعى مەنى قايىرشىلىق پەن ازاپتان قۇتقارعان جانعا دەگەن مىزعىماس بورىش سەزىمى بولسا. ول قاشان دا بولماسىن بۇگىنگىدەي كۇشەيە تۇسەر مە ەدى؟.. بۇل كۇرەس، — دەپ قوسىپ قويدى روز، — ءبىراق مەن ونى ماقتانىش پەن جۇرگىزەم. بۇل جان ازابى، ءبىراق مەنىڭ جۇرەگىم بۇعان توتەپ بەردى.
— بۇگىنگى كەشتەگى انىقتاۋ... — دەپ باستاي بەردى گارري.
— بۇگىنگى كەشتەگى انىقتاۋ، — دەپ جۇمساق ۇنمەن قايتالادى روز، — مەنىڭ جاعدايىمدى وزگەرتە المايدى.
— ءسىز ءوز جۇرەگىڭىزدە ماعان قارسىلىق تۋعىزاسىز، روز، — دەپ قارسىلىق ەتتى عاشىق جىگىت.
— اح، گارري، گارري! —دەدى جاس لەدي كوز جاسىنا بۋلىعىپ. — ءوزىمنىڭ دە سولاي ىستەپ، جان ازابىنان ءوزىمدى دە قۇتقارعىم كەلەتىنىن بىلسەڭىز!
— جان ازابىنىڭ سىزگە كەرەگى نە؟ — دەدى گارري قىزدىڭ قولىنان ۇستاپ. — ويلانىڭىز، روز، بۇگىن كەشكە نەنى ەستىگەنىڭىزدى ويلاڭىزشى.
— ال مەن نە ەستىدىم؟ نە ەستىدىم؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى روز. — ارى توگىلگەنىنەن قاتتى قىسىلعان اكەم جۇرتتىڭ بارىنەن باس ساۋعالاپتى. مىنە، مەنىڭ ەستىگەنىم! جەتەرلىكتەي... جەتەرلىكتەي ايتىلدى، گارري، جەتەرلىكتەي ايتىلدى!
— جوق ءالى، — دەدى جاس جىگىت، ورنىنان تۇرا بەرگەن قىزدى بوگەپ. — مەنىڭ ءۇمىتىم، تىلەگىم، بولاشاققا كوزقاراسىن، سەزىمىم، ءاربىر ويلارىن، سىزگە دەگەن ماحابباتىمنان وزگەنىڭ ءبارى وزگەرىسكە ۇشىرادى. مەن ەندى سىزگە مىنا ابىگەرشىلىكتى دۇنيەدە قۇرمەتتى ورىن ۇسىنبايمىن، ادال ادامدى وزگەنىڭ ۇياتسىزدىعى مەن ماسقاراشىلىعى ءۇشىن قىزارۋعا ءماجبۇر ەتەتىن جاماندىق پەن قورلىق جايلاعان ومىرمەن بايلانىس جاساۋعا ءماجبۇر ەتپەيمىن... مەن تەك ءوز وشاعىمدى — جۇرەگىم مەن ءوز ءۇيىمنىڭ وشاعىن ۇسىنامىن، — ءيا، قىمباتتى روز، تەك وسىنى، تەك وسىنى عانا ۇسىنامىن سىزگە.
— مۇنىمەن نە دەگىڭىز كەلەدى، — دەپ مۇدىرە سويلەدى روز.
— مەنىڭ ايتپاعىم بىرەۋ عانا: سىزبەن سوڭعى رەت ايىرىلىسقان سوڭ، مەن سىزبەن اراداعى كوزگە كورىنبەيتىن بوگەت اتاۋلىنى جەرمەن جەكسەن ەتۋگە بەرىك شەشىم قابىلدادىم. ەگەر مەنىڭ قاۋىمىم سەنىكى بولماسا، وندا ءسىزدىڭ قاۋىمدى وزىمدىكى ەتەم، ءوزىنىڭ شىققان تەگىنە مۇرنىن شۇيىرەتىندەردىڭ ەشكىمى سىزگە بوتەنسىپ قاراۋىنا ەرىك بەرمەسپىن دەدىم؛ ەگەر ولاي بولا قالسا، مەن دە ولارعا تەرىس قارايمىن دەپ شەشتىم... مەن سولاي ىستەدىم دە. وسى ءۇشىن مەنەن ىرگەسىن اۋلاق سالعاندار، سىزگە دە سولاي ەتتى، وسىمەن ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز دۇرىس ەكەندىگىن دالەلدەدى. ماعان بۇرىن كۇلە قارايتىن قامقورشىلارىم، بيلىكتەگىلەر، ىقپالدى دا بەلگىلى تۋىستارىم ماعان ءقازىر سۋىق قارايدى. ءبىراق انگليانىڭ وركەندەپ كەلە جاتقان ءبىر گرافتىعىندا كوڭىلدى دالا جانە سامالمەن تەربەلگەن توعاي بار، ال ءبىر دەريەۆنيا شىركەۋىنىڭ جانىندا، مەنىڭ شىركەۋىمنىڭ، روز، مەنىڭ! —دەريەۆنيا كوتتەدجى تۇر، بۇعان مەنى ءوزىم باس تارتقاندارىمنان گورى مىڭ ەسە ارتىق ماقتانۋىما ءماجبۇر ەتۋىڭىزگە بولادى. قازىرگى مەنىڭ جاعدايىم مەن اتاعىم وسىنداي، وسىلاردى ءسىزدىڭ اياعىڭىزدىڭ استىنا تاستايمىن.
— عاشىقتاردى كەشكى اسقا كۇتكەننەن جامان نارسە جوق! — دەدى ويانىپ كەتكەن ميستەر گريمۋيگ باسىنان قول ورامالىن الا بەرىپ.
شىندىعىندا دا كەشكى استىڭ مەرزىمى تىم سوزىلىپ كەتكەن ەدى. ميسسيس مەيلي دە، گارري دە، روز دا (بارلىعى بىرگە كىرگەن ەدى) اقتالىپ ەشتەڭە دەي المادى.
— بۇگىن كەشكە ءوز باسىمدى جەۋگە شىنىمەن-اق ويىم كەتىپ ەدى، — دەدى ميستەر گريمۋيگ، — ويتكەنى باسقا ەشتەڭە جەي الماسپىن دەگەم. سىزدەردىڭ رۇقساتتارىڭىزبەن مەن قالىڭدىقتى سۇيۋگە باتىلدىق جاسايمىن.
ۋاقىتتى تەككە ولتىرمەستەن، وسى سىزدەرىن ىسكە اسىرعان ميستەر گريمۋيگ نەندەي قىزارعان بويجەتكەندى ءسۇيىپ الدى، ال ونىڭ ادامدى ەلىكتىرگىش بوي شىققان ونەگەسىن دوكتور مەن ميستەر براۋنلوۋ دا قوسپاعان. بىرەۋلەر العاش ۇلگى كورسەتكەن گارري مەيليدىڭ ءوزى دەستى، ءبىراق بەدەلدى كىسىلەر بۇل جالا، ويتكەنى ول ءالى جاپ-جاس، ونىڭ ۇستىنە سۆياششەنيك قوي دەسكەن.
— وليۆەر، بالام مەنىڭ، — دەدى ميسسيس مەيلي، — سەن قايدا بولدىڭ جانە ءجۇزىڭ قانداي مۇڭدى ەدى؟ مىنە ءقازىر جىلاپ تۇرسىڭ؟ نە بوپ قالدى؟
ءبىزدىڭ الەم — كوپ نارسەدەن تۇڭىلدىرەر الەم؛ ايالاعان ۇمىتىمىزدەن، ءبىزدىڭ جاراتىلىسىمىزدا زور قۇرمەت تۇتاتىن ۇمىتىمىزدەن تۇڭىلدىرەر كەزدەر ءجيى بولادى عوي.
سورلى ديك قايتىس بولىپتى!
LII تاراۋ
فەدجيننىڭ سوڭعى ءتۇنى
سوت زالى تومەننەن جوعارىعا دەيىن ادامدارعا لىق تولى. كەڭىستىكتىڭ ءاربىر ءديۋيمىن سىناي قاراعان، شىدامسىزدانا مازداپ جانعان كوزدەر تولتىرعان. ايىپكەرلەر وتىرعىشىنىڭ جاقتاۋىنان باستاپ، گالەرەياداعى ەڭ تار، تيتتەي بۇرىشقا دەيىنگى بار ادامنىڭ كوزدەرى الدىنان دا، ارتىنان دا، جوعارىدان دا، تومەننەن دە، وڭنان دا، سولدان دا ءبىر ادامعا — فەديالينگە باعىتتالعان؛ ول تاپ ءبىر جارقىراعان كەزدەردەن تۇزىلگەن اسپان الەمىندە تۇرعانداي.
ول وسى جاندى جارىقتىڭ شۇعىلاسىندا ءبىر قولىمەن الدىنداعى اعاش جاقتاۋدان ۇستاپ، ەكىنشى قولىن قۇلاعىنا اپارىپ، سوت مۇشەلەرىنە ءتىل قاتىپ جاتقان سوت ءتوراعاسىنىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر ءسوزىن انىق ەستۋگە تىرىسىپ، موينىن سوزىپ ءتۇر. كەيدە ول ءوز پايداسىنا ايتىلعان قانداي دا بولماسىن دارمەنسىز، ءتىپتى ەشبىر سالماقسىز پىكىردىڭ انالارعا قالاي اسەر ەتكەنىن اڭداپ قالۋ ءۇشىن كەزىن سولارعا قاداي قالادى، ال انىقتاۋ پۋنكتتەرى سۇمدىق ايقىندىلىقپەن ايتىلا باستاعاندا ءوزىن قورعاۋ ءۇشىن تاپ ءقازىر بىردەڭە دەمەي مە دەگەندەي ءتىلسىز جالىنىشپەن ادۆوكاتىنا قارايدى. ەگەر بايقالىپ قالعان وسى مازاسىزدىقتى ەسەپتەمەگەندە، ول قولىن دا، اياعىن دا قوزعالتقان جوق. سوت ءماجىلىسى باستالعالى بەرى ول بىردە ءبىر قيمىل جاساماعان شىعار، ال ەندى سوت توراعاسى ءۇنسىز قالعاندا بەينە ءالى تىڭداپ تۇرعانداي ودان كوزىن اۋدارماي سول قالپىندا تۇرا بەردى.
زالداعى جەڭىل ابىگەرلىك ونى وزىنە-وزى كەلۋىنە ءماجبۇر ەتتى. بۇرىلىپ قاراعان ول سوت مۇشەلەرىنىڭ ۇكىمدى تالقىلاماق بوپ، بىر-بىرىنە جاقىن وتىرىسا باستاعانىن كوردى. كوزى گالەرەيانى كەزىپ جۇرگەندە، جۇرتتىڭ مۇنىڭ جۇزىنە قاراۋعا تىرىسىپ، ورىندارىنان كوتەرىلگەنىن بايقاپ قاعان؛ بىرەۋلەرى اسىپ-ساسىپ كوزدەرىنە دۇربىلەرىن اپارىپ، بىرەۋلەرى جيرەنىشتى جۇزبەن كورشىلەرىنە بىردەڭە دەپ سىبىرلاپ جاتتى. بۇعان نازار اۋدارماي، تەك سوت مۇشەلەرىنە قاراپ، ولاردىڭ قالايشا كىبىرتىكتەگەندەرىن ۇعىنا الماي رەنجىپ وتىرعاندار دا بولدى. ءبىراق بىردە ءبىر كىسىنىڭ جۇزىنەن — ءتىپتى وسىندا تولىپ وتىرعان ايەلدەردىڭ وزىنەن دە مۇنى قالاي سوتتارىن ەستۋدى عانا قۇمارتا كۇتكەننەن وزگە، وزىنە تيتتەي دە جانى اشىعاندىقتى بايقاي المادى.
توڭىرەگىنە ابدىراي كەز تاستاعان، وسىنىڭ ءبارىن كورگەن كەزدە، تاعى دا ءالى تىنىشتىق ورنادى، جالت قاراپ، ول سوت مۇشەلەرىنىڭ ءتوراعاعا بۇرىلعاندارىن كوردى. تىنىش!
ءبىراق، ولار تەك شىعىپ كەتۋگە عانا رۇقسات سۇرادى.
كوپشىلىگىنىڭ نەگە ىڭعايلانعاندارىن ۇعىنۋعا ارەكەتتەنىپ، ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى شىققان ولاردىڭ جۇزىنە قادالا قاراپ باقتى، ءبىراق مۇنىسى تەككە كەتتى. تۇرمەنى ونى يىعىنان ءتۇرتتى. ول تۇرمەشىنىڭ سوڭىنان ىلەسىپ، تاقتادان ءتۇستى دە، ورىندىققا وتىردى. ورىندىقتى وعان تۇرمەشى كورسەتتى، ايتپەسە ونى كورمەس تە ەدى.
ول كەزىن تاعى دا گالەرەياعا كەتەردى. توپ ىشىندە بىرەۋلەر اپىل-عۇپىل شايناڭداپ وتىر، ال ەندى بىرەۋلەر اۋزى-مۇرنىنان شىققان زالدىڭ ءىشى تىم ىسىپ كەتكەندىكتەن قول ورامالدارىمەن جەلپىنۋدە. ءبىر جاس جىگىت كىشكەنتاي جازۋ كىتاپشاسىنا مۇنىڭ بەت-بەينەسىن سىزىپ وتىر. ول وزىنە اناۋ ۇقساتا الا ما ەكەن دەگەن ساۋال قويدى، سونان سوڭ تاپ ەرىككەن كوپتىڭ بىرىندەي قارىنداشىن سىندىرىپ الىپ، ونى باكىسىمەن ۇشتاپ جاتقان سۋرەتشىگە قارادى.
سوتقا كوزى تۇسكەندە مۇنىڭ باسىندا انانىڭ كيىمىنىڭ ءپىشىلۋى، قانشا تۇراتىنى، ونى قالاي كيەتىنى جايىنداعى ويلار ساپىرىلىسىپ كەتتى. سوتتىڭ ءبىر كرەسلوسىندا جۋانتىق قارت جەنتلمەن وتىر ەدى، سول جارتى ساعات بۇرىن شىعىپ كەتىپ، ءقازىر قايتا ورالعان. ول بۇل كىسى اس ىشۋگە كەتتى مە ەكەن، قايدان تاماق ءىشتى ەكەن دەپ، قاشان نازارىن وزگە بىرەۋ اۋدارىپ اكەتىپ، جاڭا ويلار تۋىنداتقانشا وسىنداي كەرەكسىز ويلارمەن وتىرا بەرگەن.
دەگەنمەن وسى ۋاقىتتا ونىڭ ميى تاپ اياعىنىڭ استىنان كور قازىلىپ جاتقانداي ەڭسەسىن ەزىپ، ەسەڭگىرەتكەن سەزىمنەن ءبىر سەكۋند تا ارىلا المادى؛ ول بۇل كۇيدەن قاشىپ قۇتىلا الماي، ءبىراق، ول بۇلدىر، كومەسكى كورىنىس ەدى دە، ويىن جيناقتاي الماعان. ءبىراق ءتىپتى قازىرگى اجالىنىڭ جاقىن قالعانىن ويلاعاندا بۇل بويى دىرىلدەپ، دەنەسى ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىپ تۇرعاننىڭ وزىندە ول كوز الدىندا تۇرعان تەمىر شارباقتاردى ساناۋعا كىرىستى دە، بىرەۋىنىڭ ۇشى قالاي سىنىپ كەتتى ەكەن، ونى ونداي ما، الدە سول كۇيىندە قالدىرا ما دەگەن ويعا كەتكەن. سونان سوڭ دار اعاشى مەن جازالاۋ ورنىنىڭ بۇكىل سۇمدىعىن ەسىنە الىپ، كەنەت، زالدى سالقىنداتۋ ءۇشىن ەدەنگە سۋ شاشىپ جاتقان ادامعا قاراپ ويى ءبولىنىپ كەتتى.
اقىرى تىنىشتىق ساقتاۋدى وتىنگەن داۋىس ەستىلىپ، بارلىعى دەمدەرىن ىشتەرىنەن الىپ، ەسىككە قادالدى. قايتا ورالعان سوت مۇشەلەرى مۇنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتتى. ول انالاردىڭ جۇزىنەن ەشتەڭە پايىمداي المادى، بەينە بەتتەرى تاس بوپ قاتىپ قالعانداي. شىبىننىڭ ىزىڭى ەستىلەرلىكتەي تىنىشتىق ورنادى... تىرس ەتكەن دىبىس جوق...
زالدا سۇمدىق، ايقاي-شۋ ورناپ، قايتا-قايتا قايتالانىپ، ال سونان سوڭ كۇركىرەپ، كۇشەيە كەلە كۇن كۇركىرەگەندەي ۇنگە ۇلاستى. بۇل سوت ءۇيى الدىنداعى حالىقتىڭ، قاسكۇنەم دۇيسەنبى كۇنى ولەدى دەگەن حاباردى ەستىگەن كەزدەگى قۋانىشتى ايقاي-شۋى ەدى.
شۋ باسىلىپ، بۇعان وزىنە شىعارىلعان ءولىم جازاسىنا قارسى ايتار بىردەڭەسى بار ما دەپ سۇراعان. ول سول بۇرىنعى كەيپىنە كىرىپ، سۇراق قويعان كىسىگە قادالا قاراعان؛ فەدجين ەستىگەنشە بۇل ساۋال ەكى مارتە قايتالاندى، ول سودان داۋسى ازار ەستىلە سىبىرلاپ، ءوزىن شالمىن، شالمىن، شالمىن دەدى دە، تاعى ءۇنسىز قالدى.
سوت ارنايى باس كيىمىن كيدى، ال ايىپكەر ءالى دە سول كەيپىندە تۇرا بەردى. وسىنداي قورقىنىشتى دا، سالتاناتتى ساتكە بايلانىستى گالەرەياداعى ايەلدەردىڭ داۋىستارى ەرىكسىز شىعىن كەتتى. وسىعان ىزاسى كەلگەندەي فەدجين جىلدام جوعارى قارادى دا، بۇرىنعىدان دا ۇلكەن ىنتامەن العا قاراي ەنتەلەي ءتۇستى. وعان قاراتا ايتىلعان ءسوز سالتاناتتى دا، سۇستى دا ەدى؛ ۇكىمدى تىڭداۋ دا قورقىنىشتى بولاتىن. ءبىراق تاس ءمۇسىن سياقتى بەتىندەگى ءبىر ەتى جىبىر ەتپەدى. يەگى سالبىراعان بەتى مەن باقىرايعان كوزدەرى ومسىرايىپ، تۇرمەشى. يىعىنا قولىن سالىپ، شىعار اۋىزعا قاراي بەيىمدەگەنشە ول موينىن سوزىپ تۇرا بەرگەن. ول توڭىرەگىنە جاسقانا قاراپ، اناعان كونە بەردى.
ونى سوت زالىنىڭ استىنداعى تاس ەدەن توسەلگەن بولمەمەن الىپ ءجۇردى، وندا قاماۋعا الىنعاندار ءوز كەزەكتەرىن كۇتىپ، ال بىرەۋلەرى اشىق اۋلاعا شىعار تور الدىندا توپىرلاسىپ تۇرعان دوستارىمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىسىپ جاتتى. ءبىراق مۇنىمەن تىلدەسكەن ەشكىم بولعان جوق؛ ول جاندارىنان وتە بەرگەندە، تورعا جابىسىن تۇرعانداردان مۇنى قالقالاماۋ ءۇشىن قاماۋداعىلار ىدىراي بەردى دە، ال انالار مۇنى قارعاپ-سىلەپ، ايقايلان، ىسقىرىن جاتتى. ول جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، ايبات شەگىپ، تۇكىرىپ تە جىبەرمەكشى ەدى، ءبىراق جانىنا ەرگەندەر ونى كومەسكى بىرنەشە شام جاعىلعان تۇنەرگەن دالىزبەن تۇرمەنىڭ تۇكپىر جاعىنا قاراي اكەتتى.
وسى ارادا مۇنى ۇكىم ورىندالماس بۇرىن ءوزىن-وزى جازىم ەتەتىن ەشتەڭەسى جوق پا ەكەن دەپ ءتىنتىپ شىقتى، مۇنى تىندىرعان سوڭ ونى سوتتالعانداردىڭ ءبىر كامەراسىنا اكەلىپ، جالعىز قالدىرىپ كەتتى.
ول ەسىككە قاراما-قارسى ورىندىق قىزمەتىن اتقاراتىن تاس وتىرعىشقا وتىرا كەتىپ، قان تولى كوزىمەن ەدەنگە ءۇڭىلىپ، ويىن جيناقتاۋعا تىرىستى. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ ول سوتتىڭ ايتقانىنان ەسىندە قالعان بىر-بىرىنە بايلانىسسىز بىرنەشە ءسوزدى ويىنا ءتۇسىردى. بىرتە-بىرتە سويلەمدەر ورىن-ورنىنا كەلگەن. ۇزاماي ول سوتتىڭ ايتقانىن تۇگەل ەسىنە ءتۇسىردى. جانى شىققانشا اسىپ قويۋ — ۇكىم وسىنداي بولاتىن. جانى شىققانشا موينىنان دارعا اسىپ قويۋ.
ابدەن قاراڭعى تۇسكەن سوڭ ول جازا ورنىندا ولتىرىلگەن وزىنە تانىس ادامدار تۋرالى ويلاي باستادى، — كەيبىرەۋلەرىنە ءوزىنىڭ دە قاتىسى بولىپتى. ولار كوز الدىنان زىرقىراي ءجۇرىپ وتكەنى سونشالىق، ول ازەر ساناپ ۇلگىرگەن. بۇل ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ قالاي ولگەنىن كورىپ كۇلگەن-دى، سەبەبى، ولار اۋىزدارىنان دۇعانى تاستاماي كوز جۇمعان. تاقتاي قانداي تارسىلمەن قۇلاپ، ولار مىعىم دا دەنى ساپ-ساۋ جانداردى قالايشا تەز تەڭسەلىپ تۇرعان ءبىر بۋما كيىمگە اينالدىرىپ جىبەرەدى دەسەڭشى!
مۇمكىن، سولاردىڭ بىرەۋلەرى تان وسى كامەرادا، تاپ وسى جەردە وتىرعان دا بولار. تىم قاراڭعى ەدى، نەگە جارىق اكەلمەيدى؟ بۇل كامەرا تالاي جىل بۇرىن تۇرعىزىلعان. شاماسى تالاي ونداعان ادامدار وسى ارادا سوڭعى ساعاتتارىن وتكىزگەن بولار. تاپ ءبىر ءولى دەنەلەر توسەلگەن كورلاقاتتا وتىرعان سياقتىسىڭ — بۇركەنگىش، تۇزاق، بايلانعان قول مەن بەت-جۇزىن بۇل ءتىپتى وسى قاراڭعىلىق اراسىنان-اق تانىپ وتىر... جارىق، جارىق اكەلىڭدەر!
اقىرى بۇل اۋىر ەسىك پەن قابىرعانى سوققىلاپ، قولىن قاناتىپ العان كەزدە ەكەۋ كىردى، شىراق اكەلە جاتقان بىرەۋى ونىسىن قابىرعاعا بەكىتىلگەن تەمىر شىراعدانعا ورناتتى، ەكىنشىسى تۇتقىندى ەندى جالعىز قالدىرمايتىن بولعاندىقتان، ۇيىقتاۋ ءۇشىن توسەنىش سۇيرەپ كىرگەن.
ۇزاماي قاراڭعى دا، تىلسىم، جان جابىرقاتقان ءتۇپ كەلدى. ءجان-تانى شيراق بىرەۋلەرگە شىركەۋ ساعاتىنىڭ سوققانىن ەستۋ قۋانىش ەدى، سەبەبى، ول كەلەسى كۇنگى ءومىردىڭ حابارشىسىنداي. بۇعان تەك تورىعۋ عانا اكەلگەن. مىس قوڭىراۋدىڭ «بۋم» دەگەن ءاربىر دىبىسى وعان «انال» دەپ ەستىلگەندەي. ءتىپتى مۇندا وتىرعان بۇعان دا جەتكەن قام-قارەكەتسىز تاڭنىڭ ۋ-شۋى مەن ابىگەرىنەن نە پايدا؟ بۇل كەلەمەج بەن ساقتاندىرۋ قوسا ارالاسقان اجال حابارشىسى ەدى.
كۇن ءوتتى. كۇن بە؟ ەشقانداي كۇن بولعان جوق، ول كەلە سالا تەز وتە شىققانداي — قايتا ءتۇن كەلدى، سونداي ۇزاق، ءارى سونداي قىسقا ءتۇن، زارەنى الار مىلقاۋلىعىمەن ۇزاق، زىمىراعان ساعاتتارىمەن قىسقا ءتۇن.
ول بىرەسە جىندانىپ، قۇدايعا ءتىل تيگىزىپ، وكىرىپ شاشىن جۇلدى. ونىڭ قۇرمەتتى دىندەستەرى مۇنىمەن بىرگە دۇعا وقۋعا كەلىپ ەدى، ءبىراق ول قارعاپ-سىلەپ ولاردى قۋىپ تاستادى. ولار تاقۋالىق ارەكەتتەرىن ىسكە اسىرۋعا تاعى تىرىسىپ كورىپ ەدى، ءبىراق بۇل قۋىپ شىقتى.
سەنبىدەن جەكسەنبىگە قاراعان ءتۇن. ەندى ءبىر تۇندىك ءومىرى عانا قالدى. ول وسىعان وي جىبەرىپ بولعانشا، جەكسەنبىنىڭ كۇنى كەلگەن.
تەك وسى سۇمدىق كۇننىڭ سوڭعى كەشىندە عانا ول قانداي دا بولماسىن كەشىرىمگە ۇمىتتەنگەننەن ەمەس — ول وسى ۋاقىتقا دەيىن جاڭىن قالعان اجالدى بۇلدىر عانا ەلەستەتكەن. ءوزىن باقىلاپ، ءبىرىن ءبىرى اۋىستىرىپ تۇرعان ەكى كىسىمەن دە از سويلەستى، انالار دا مۇنىڭ كوڭىلىن ءبولىپ جاتپادى. ول قيالدانىن، وياۋ وتىردى. كەيدە ول اۋزىن ارانداي اشىپ، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، تۇلا بويى كۇيىپ-جانىپ، قورقىنىش پەن اشۋ-ىزادان ارلى-بەرلى زىر جۇگىرگەنى سونشالىق، مۇنداي قۇقايدىڭ تالايىن كورگەن انا ەكەۋىنىڭ ءوزى بۇدان شوشىنا ىرشىپ تۇسەتىن. اقىرى تازا ەمەس ءوز ار-ۇياتى جانىپ جەگەن ونىڭ قورقىنىشتى بولعانى سونشالىق، جالعىز ادام ونىمەن جۇزبە-جۇز قالۋعا تاۋەكەل ەتپەي، ەكەۋلەپ كۇزەتەتىن بولدى.
ول تاس توسەگىنە بەكىنىپ، وتكەنىن ويلاپ كەتتى. تۇتقىنعا الىنعان كۇنى ول توپتان لاقتىرىلعان ءبىر زاتپەن جارالانىپ، باسىن داكەمەن تاڭىپ العان. سارى شاشى قان-سول جوق جۇزىنە سالبىراپ تۇر؛ وسكەن ساقالىنىڭ بىرنەشە ءتۇبى جۇلىنعان؛ كوزى قورقىنىشتان وتتاي جانىپ تۇر، جۋىلماعان بەتى جارىلىپ كەتكەن. سەگىز... توعىز... ون... ەگەر بۇل مۇنى قورقىتايىن دەگەن بىردەڭە ەمەس، ءبىرىن ءبىرى وكشەلەپ كەلە جاتقان ساعات بولسا، ءتىلى تاعى ءبىر اينالىن شىققانشا بۇل قايدا بولار ەكەن! ون ءبىر! تاعى سوقتى. سەگىزدە بۇل اجال ساپارىنىڭ جالعىز جىلاۋلارى بولماق. ون بىردە...
قانشاما ايتىپ-جەتكىزگىسىز قايعى-مۇڭدى تەك جۇرت كوزىمەن عانا ەمەس، سونداي-اق ادامداردىڭ ويىنان دا وتە ءجيى، وتە ۇزاق ۋاقىت جاسىرىپ كەلگەن نيۋگەتتىڭ قورقىنىشتى قابىرعالارى ەشقاشاندا بۇدان سۇمدىق كورىنىستى بىلمەگەن-اق شىعار. بۇل ارادان وتە بەرىپ، ءجۇرىسىن باياۋلاتا دارعا تارتۋعا ۇكىم شىعارىلعان ادام نە ىستەيدى ەكەن دەپ وزىنە ءوزى سۇراق، قويعاندار ەگەر مۇنى كورۋگە مۇمكىندىكتەرى بولسا بۇل ءتۇنى ۇيقىلارى قاشار ەدى.
كەشتەن باستاپ ءتۇن ورتاسىنا دەيىن ەكى-ۇش ادامنان تۇراتىن كىشكەنتاي توپتار قاقپا الدىنا كەلىپ، جۇرت ابىگەرلەنگەن پىشىنمەن ءولىم جازاسى كەيىنگە قالدىرىلعان جوق پا دەپ سۇراستىرىپ ءجۇردى. ولاي ەمەس دەگەن جاۋاپ العان ولار بۇل حاباردى كوشەدە جينالعان وزگە توپتارعا ءبىلدىرىپ، بىر-بىرىنە ونىڭ شىعۋعا ءتيىس جەرىن، جازا ورنىن كورسەتىپ، سونان سوڭ بۇل كورىنىستى كوز الدارىنا ويشا ەلەستەتىپ، ارتتارىنا جالتاقتاپ، زورعا كەتىپ بارا جاتتى. ولار بىرتە-بىرتە تاراپ كەتتى دە، ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە كوشەدە ءتىرى جان قالقان جوق.
تۇرمە الدىنداعى الاڭقايدان ادام ارىلىپ، توبىردىڭ كوپىرىن بوگەۋ ماقساتىمەن قاراعا بويالعان بىرنەشە مىقتى سىرعاۋىل الدىن الا قويىلعان كەزدە، ەسىك الدىنا ميستەر براۋنلوۋ مەن وليۆەر كەلىپ، ءبىر شەريفتىڭ قولى قويىلعان قاماۋداعى كىسىمەن جولىعىسۋعا رۇقسات قاعازدارىن كورسەتتى. ولاردى دەرەۋ قاقپاشىنىڭ بولمەسىنە كىرگىزدى.
— مىنا جاس جەنتلمەن دە بارا ما، سەر؟ — دەپ سۇرادى بۇلاردى ەرتىپ ءجۇرۋ تاپسىرىلعان ادام. — ول بالالاردىڭ كورەتىن نارسەسى ەمەس، سەر؟
— دۇرىس ايتاسىز، دوستىم، — دەدى ميستەر براۋنلوۋ، — ءبىراق مەنى وسىنداعى ادامعا الىپ كەلگەن ىسكە بالانىڭ تىكەلەي قاتىسى بار، بالا ونى داۋىرلەپ، زۇلىمدىعىن ىسكە اسىرىپ تۇرعان كەزىندە كورگەندىكتەن، بۇعان قورقىنىش پەن جان ازابىن اكەلسە دە ءقازىر ونى كورگەنى پايدالى بولار دەپ ەسەپتەيمىن.
بىرنەشە ءسوز شەتكەرەك شىعارىپ ايتىلعاندىقتان — وليۆەر ونى ەستي المادى. الگى كىسى شلياپاسىنا قولىن تيگىزىپ، وليۆەرگە اۋەسقويلىقپەن قاراپ قويدى دا، وزدەرى كىرگەن قاقپاعا قاراما-قارسى وزگە ءبىر قاقپانى اشىپ، بۇلاردى قاراڭعى دا جىقپىل-جىقپىل دالىزدەرمەن كامەرالارعا باستاي جونەلگەن.
— مىنە وسى جەردەن، — دەدى ول، ەكى جۇمىسشى ءۇن-تۇنسىز الدەبىر دايارلىقتارىمەن اينالىسىپ جاتقان كۇڭگىرت دالىزگە توقتاپ، — ول مىنە وسى جەردەن وتەدى. ال ەگەر مۇندا قاراساڭىزدار، ول شىعاتىن ەسىكتى كورەسىزدەر.
ول بۇلاردى تۇرمە تاعامدارىن پىسىرەتىن مىس قازاندار قويىلعان تاس ەدەندى اس ۇيگە ەرتىپ كەلدى دە، ەسىكتى نۇسقادى. وعان تورلانعان ەسىك ورناتىپتى، سول جاقتان بالعا تارسىلى مەن سالدىر-گۇلدىر قۇلاعان تاقتاي ۇنىنە قوسا داۋىستار ەستىلدى. وسى ارادا جازا تۇعىرىن ورناتىپ جاتقان.
ءارى قاراي ولار ىشكى جاعىنان وزگە تۇرمەشىلەر اشقان بىرنەشە ءنان قاقپالاردان، ودان كەيىن اشىق اۋلامەن ءوتىپ، تار باسپالداقپەن سول جاعىنا ەسىكتەر ورنالاسقان دالىزگە كىردى. ولارعا وسى ارادا توقتاۋعا بەلگى بەرىپ، تۇرمەشى ەسىكتىڭ ءبىرىن كىلتتەرىمەن قاعا باستادى. ەكى كۇزەتشى سىبىرلاسا، از-كەم بوي جازاتىندارىنا قۋانعانداي دالىزگە شىعىپ، كەلگەندەرگە تۇرمەشىنىڭ سوڭىنان كامەراعا كىرۋگە ۇسىنىس جاسادى. ولار كىردى.
سوتتالعان كىسى تەڭسەلىپ، وتىرعىشتا وتىرعان؛ سىقپىتى ادامدىكىنەن گورى قاماۋداعى اڭعا ۇقسايتىن ەدى. شاماسى، ونىڭ وي-قيالى وتكەن شاقتا جۇرسە كەرەك، سەبەبى ول تىنىمسىز بىردەڭەلەردى مىڭگىرلەۋمەن بولدى، كەلگەندەردى دە ءوز قيالىنىڭ قاتىناسۋشىلارى ساناعانداي.
— تاماشا بالا، چارلي، ەپپەن ىستەگەن... — دەپ مىڭگىرلەدى ول. — وليۆەر دە حا-حا-حا... وليۆەر دە... ول ءقازىر ءتىپتى جەنتلمەن بون العان... مۇلدە جەنتل... مىنا بالانى ۇيىقتاۋعا اكەتىڭدەر!
تۇرمەشى وليۆەردى قولىنان ۇستاپ، قورىقپا دەپ سىبىر ەتە ءتۇستى دە ءۇنسىز قاراپ تۇردى.
— ۇيىقتاۋعا اكەتىڭدەر ونى! — دەپ ايقايلادى فەدجين. — بىرەۋىڭ ەستىپ تۇرمىسىڭدار مەنى؟ وسى... وسى... بارىنە سەبەپ بولعان. ەگەر ونى ۇيرەتسە، اقشا بەرمەك... بولتەردىڭ كەڭىردەگىن... بيلل، قىزبەن الەكتەنبەڭىز... بولتەردىڭ كەڭىردەگىن قيىڭىز. ونىڭ باسىن كەسىڭىز!
— فەدجين، — دەپ داۋىستادى تۇرمەشى.
— بۇل مەن، — دەپ داۋىستادى ەۆرەي، سوتتاعى كۇيىنە قايتا كەلىپ. — شالمىن، ميلورد! قاۋساعان، قاۋساعان شالمىن!
— تىڭداڭىز، — دەدى تۇرمەشى، ونى تۇرعىزباۋ ءۇشىن قولىن انانىڭ كەۋدەسىنە سالىپ. — ءسىزدى كورىپ، بىردەڭە سۇراماقشى. فەدجين! فەدجين! ءسىز ەركەك ەمەسسىز بە؟
— مەنىڭ ولاي بولۋىما كوپ قالعان جوق، — دەپ جاۋاپ بەردى اناۋ جىندانۋ مەن قورقىنىشتان وزگە ەشقانداي ادامعا ءتان سەزىم قالماعان ءجۇزىن كوتەرە بەرىپ. — ءبارىن دە قۇرتىڭدار! مەنى ولتىرۋگە ولاردىڭ قانداي حاقىسى بار؟
وسى ارادا ول وليۆەر مەن ميستەر براۋنلوۋدى بايقاپ قالدى. وتىرعىشتىڭ ەڭ شەتىنە تىعىلىپ الىپ، ولارعا بۇل ارادا نە كەرەك دەپ سۇرادى.
— تىنىش وتىرىڭىز، — دەدى تۇرمەشى ونى ءالى دە ۇستاپ تۇرىپ. — ال ەندى، سەر، ايتارىڭىزدى ايتىڭىز. جانە جىلدامىراق، سەبەبى ساعات سايىن ءحالى ناشارلاپ بارادى!
— سىزدە ءبىر قاعازدار بار، — دەدى وعان جاقىنداعان ميستەر براۋنلوۋ، — ولاردى ساقتاۋ ءۇشىن سىزگە مونكس ەسىمدى كىسى بەرگەن.
— مۇنىڭ ءبارى جالعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى فەدجين، — مەندە ءبىر دە قاعاز جوق، ءبىر دە!
— قۇداي ءۇشىن، — دەپ سالتاناتپەن سويلەدى ميستەر براۋنلوۋ، — اجال تابالدىرىعىندا تۇرىپ ولاي دەمەڭىز! قايدا ەكەنىن ماعان ايتىڭىز. سايكستىڭ ولگەنىن، مونكستىڭ ءبارىن موينىنا العانىن ءسىز بىلەسىز عوي، ەندى ودان قانداي دا بولماسىن پايدا كورۋگە ءۇمىت ەتۋدىڭ ءجونى جوق قوي. ول قاعازدار قايدا؟
— وليۆەر، — دەپ ايقايلادى فەدجين بالانى وزىنە شاقىرىپ، — مۇندا كەل، مۇندا! مەن ءسىزدىڭ قۇلاعىڭىزعا بىردەڭە ايتام.
— مەن قورىقپايمىن، — دەدى وليۆەر اقىرىن عانا، قولىن ميستەر براۋنلوۋدان بوساتىپ الىپ.
— قاعازدار، — دەدى فەدجين، وليۆەردى وزىنە تارتا بەpiپ، — قاعازدار جوعارعى بولمەدە، كامين ۇستىندەگى تەسىكتەگى كەنەپ قاپقا تىعىلعان... مەنىڭ سەنىمەن سويلەسكىم كەلەدى، قىمباتتىم. مەن سەنىمەن سويلەسكىم كەلەدى.
— جاقسى، جاقسى، — دەپ جاۋاپ قاتتى وليۆەر. — ماعان دۇعا وقۋعا رۇقسات بەرىڭىز. وتىنەمىن سىزدەن! ءبىر دۇعا وقۋىما رۇقسات بەرىڭىز، تىزە بۇگىپ مەنىمەن بىرگە ءبىر دۇعا وقىڭىز، سونان سوڭ ءبىز تاڭعا دەيىن اڭگىمەلەسەمىز.
— مىنا جاققا، مىنا جاققا، — دەدى فەدجين، بالانى ەسىككە قاراي يتەرمەلەي، ساسقالاقتاي قاراعىشتاپ. — مەنى ۇيىقتاۋعا جاتتى دەپ ايت، ولار ساعان سەنەدى. ەگەر وسىلاي جۇرە بەرسەڭ، مەنى الىپ شىعاسىڭ. ال، كانەكي، ال!
— و، قۇدايىم، مىنا سورلىنى كەشىرە گور! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى بالا كوز جاسىنا بۋلىعىپ.
— تاماشا، تاماشا، — دەدى فەدجين. — بۇل بىزگە جاردەم ەتەدى. الدىمەن مىنا ەسىككە. ەگەر مەن ءبىز دار اعاشىنىڭ جانىنان وتە بەرگەندە دىرىلدەپ، قالشىلداپ كەتسەم، نازار اۋدارماي، ءجۇرىسىڭدى جىلدامدات. كانە، كانە، كانە!
— ءسىز ەندى ودان ەشتەڭە سۇرامايسىز با، سەر؟ — دەپ سۇرادى تۇرمەشى.
— باسقا ەشقانداي سۇراعىم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميستەر براۋيلوۋ. — مەنىڭ بار ۇمىتتەنگەنىم، ول ءوز جاعدايىن تۇسىنسە دەپ ەم...
— ودان ءۇمىت جوق، سەر، — دەدى اناۋ باسىن شايقاپ، — ەڭ دۇرىسى مۇنى جايىنا قالدىرىڭىزدار.
كامەرا ەسىگى اشىلدى دا، كۇزەتشىلەر قايتىپ ورالدى.
— جىلدامداتىڭىزدار، جىلدامىراق! — دەپ ايقايلادى فەدجين. — ۋ-شۋسىز، ءبىراق بوگەلمە! تەزىرەك، تەزىرەك!
ادامدار ونى باس سالىپ، وليۆەردى قولىنان ايىرىپ الىپ، كەرى قاراي سۇيرەپ كەتتى. ءبىر مينۋتتاي ول جانتالاسا قارسىلىق كورسەتتى، سودان سوڭ وگىزدەي وكىرگەنى سونشا، داۋسى ءتىپتى قالىڭ قابىرعادان ءوتىپ، كەلۋشىلەر اۋلاعا شىققانشا قۇلاقتارىندا تۇرىپ الدى.
ولار تۇرمەدەن بىردەن كەتىپ قالعان جوق. الگى سۇمدىق كورىنىستەن كەيىن ەسىنەن تانىپ قالا جازداعان وليۆەر ابدەن ءالى قۇرىپ، ءبىر ساعاتتان استام ۋاقىتتاي جۇرۋگە شاماسى كەلمەي قالدى.
ولار كەشەگە شىققاندا جارىق تۇسكەن ەدى. ۇلكەن توپ جينالىپ تا قالعان؛ بارلىق تەرەزەلەردە ىعى-جىعى، ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن شىلىم تارتىپ، كارتا ويناعان ادامدار تۇردى، توپتاعىلار ءبىرىن-بىرى قاعىپ-سوعىپ، تالاسىپ، ازىلدەسىپ جاتتى. Taپ ورتاداعى سۇمدىق دۇنيەلەر، قارا تاقتاي، كولدەنەڭ اعاش ارقاۋ، ارقان جانە تاعى باسقا اجالدىڭ تۇلا بويدى تۇرشىكتىرەر وزگە دە قۇرالدارىنان باسقانىڭ ءبارى قايناعان ومىردەن حابار بەرگەندەي ەدى.
LIII سوڭعى تاراۋ
وسى حيكايادا كورىنگەن ادامدار تاعدىرى تۋراسىنداعى اڭگىمە دە بىتۋگە جاقىن. ەندى تاريحشى ايتۋعا ءتيىس ازداعان دۇنيەنى ءبىز قىسقا دا قاراپايىم عانا باياy ەتەمىز.
ءۇش ايداي وتپەي-اق روز فلەمينگ پەن گارري مەيلي، بۇدان بىلاي جاس سۆياششەننيك قىزمەت ەتۋگە ءتيىس دەريەۆنيا شىركەۋىندە نەكەلەرىن قيدىردى: تاپ سول كۇننەن ولار جاڭا باقىتتى شاڭىراققا يەلىك جاساي باستادى.
ميسسيس مەيلي ءوز ۇلى مەن كەلىنىنىڭ قولىنا كەلىپ، قالعان عۇمىرىن قۇرمەتتى كارىلىككە ءتان راحاتپەن وتكىزۋگە دەن قويعان.
تىڭعىلىقتى اقي-تاقي تەكسەرگەننەن كەيىن، ەگەر مونكستىڭ قولىنداعى شاشىلعان قارجىدان قالعانىن (ول مۇنىڭ قولىندا دا، شەشىسىنىڭ قولىندا دا ءبىر تيىنعا وسپەگەن ەكەن) ونى مەن وليۆەرگە تەڭ بولسە، ءارقايسىسىنا تيەتىنى ءۇش مىڭ فۋنتتان ءسال عانا اسادى ەكەن. اكەسىنىڭ وسيەت قاعازىنا سايكەس وليۆەر بار دۇنيە-مۇلىككە يەلەنۋگە حاقىلى ەدى؛ ءبىراق ميستەر براۋنلوۋ ونىڭ ۇلكەن ۇلىن بۇرىنعى جامان قىلىقتارىن تاستاپ، ادالدىقپەن ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرعىسى كەلمەي، تەڭ ەتىپ بولۋگە ۇسىنىس جاساپ ەدى، بۇعان قامقورلىعىنداعى بالا دا قۋانا كەلىستى.
سول جالعان ەسىمىمەن قولىنا تيگەن مۇراسىن الىپ، جاڭا دۇنيەنىڭ ەڭ قيىر بولىگىنە كەتىپ قالعان مونكس، اقشانى تەز قۇرتىپ الىپ، قايتادان سول بۇرىنعى جولعا ءتۇسىپ، الاياقتىعى ءۇشىن تۇرمەگە ءتۇستى دە، وندا ۇزاق بولىپ، بۇرىنعى ناۋقاسى ۇستاپ ءولىپ كەتتى. تاپ وسىلايشا وتاندارىنان الىستا ونىڭ فەدجين دوسىنىڭ شايقاسىنىڭ امان قالعان مۇشەلەرى دە كوزدەرىن جۇمدى.
ميستەر براۋنلوۋ وليۆەردى بالا عىپ الدى. ءوزىنىڭ قايىرىمدى دوستارى تۇراتىن پريحود ۇيىنەن ءبىر ميلدەي ارالىقتا ول بالامەن جانە قارتاڭ ەكونوميكامەن ورنالاسىپ، وزىنە بەرىلگەن جانە ولەردەي جاقسى كورسەتىپ وليۆەردىڭ ءالى دە قاناعاتتانا قويماعان جالعىز تىلەگىن ورىندادى، ءسويتىپ، كىشكەنتاي قاۋىم بىرگە جينالىپ، مىنا قىم-قۋىت زاماندا قانشالىقتى مۇمكىن بولعانىنشا باقىتتى تۇرمىس قۇرىپ جاتتى.
جاس جۇبايلاردىڭ تويىنان كەيىن كوپ ۇزاماي چەرتسيگە ورالعان قۇرمەتتى دوكتور ءوزىنىڭ ەسكى دوستارىنان ايىرىلىپ قالعاندىقتان ەگەر ءوزى سوعان بەيىم بولعاندا سارىۋايىمعا سالىنىپ، ۋايىمشىل جانعا اينالىپ كەتەر مە ەدى. ەكى-ۇش اي بويى ول مۇنداعى اۋا رايى دەنساۋلىعىما كەسىرىن تيگىزبەس پە ەكەن دەگەن ەمەۋرىنمەن عاپا شەكتەلگەن؛ ال سونان سوڭ بۇل ارا ءوزى ءۇشىن بۇرىنعىداي تارتۋ كۇشىن جوعالتقاندىعىنا كوزى جەتكەن سوڭ جۇمىسىن كومەكشىسىنە بەرىپ، ءوزى جاس دوسى پاستور بولىپ ىستەيتىن دەريەۆنيا شەتىندەگى بويداقتار كوتتەدجىنە ورنالاسىپ ەدى، زاماتتا جازىلىپ كەتتى. بۇل ارادا ول ب ا ق وسىرۋمەن، اعاش وتىرعىزۋمەن، بالىق اۋلاۋمەن، اعاش شەبەرىنىڭ ىسىمەن جانە باسقا دا تولىپ جاتقان شارۋالارعا وزىنە ءتان قىزىعۋلىقپەن كىرىسىپ كەتتى. بارلىق كاسىبىمەن ول بۇكىل وكرۋگتە ۇلكەن بەدەلگە يە بولدى.
مۇندا قونىستانباس بۇرىن دا ميستەر گريمۋيگكە دەگەن دوستىق سەزىمى ەرەكشە ەدى، بۇعان انا جەنتلمەن دە شىن نيەتىمەن قۇلشىنعان. سوندىقتان دا جىل بويى ميستەر گريمۋيگ وعان وتە ءجيى كەلىپ تۇرادى. جانە كەلگەن سايىن ميستەر گريمۋيگ اعاش وتىرعىزىپ، بالىق اۋلايدى جانە بارىن سالىپ اعاش وڭدەۋمەن اينالىسادى، مۇنىڭ ءبارىن ول وتە تۇرپايى، ءارى ءبىرتۇرلى ىستەيدى؛ ءبىراق ءوز ءتاسىلى — ەڭ دۇرىسى دەگەن سۇيىكتى ءسوزىن دە قايتالاي جۇرەدى. جەكسەنبى سايىن جاس سۆياششەنپيكپەن اڭگىمەلەسكەندە ول مىندەتتى تۇردە ونىڭ ۋاعىزىن سىنايدى دا، ارتىنشا ميستەر لوسبەرنگە وتە قۇپيا تۇردە الگى ۋاعىزداردى وتە كەرەمەت دەپ سانايتىنىن، ءبىراق بۇلاي ايتۋدى قاجەت دەپ ەسەپتەمەيتىنىن ايتىپ وتىرادى. ميستەر براۋنلوۋدىڭ ۇنەمى، جاقسى كورىپ، كوڭىل كوتەرەتىن نارسەسى — دوسىنىڭ وليۆەرگە بايلانىستى پايعامبارلىعىنا كۇلىپ، الدارىنا ساعاتتى قويىپ، بالانىڭ ورالۋىن كۇتكەن سول ءبىر كەشتى انانىڭ ەسىنە ءتۇسىرۋ. ءبىراق ميستەر گريمۋيگ نەگىزىندە مەنىكى دۇرىس بولدى عوي دەپ جەڭىستىك بەرمەيدى دە، دالەلىنە وليۆەر دەگەنمەن دە ورالعان جوق قوي دەگەندى كەلتىرەدى، بۇنىسى ءارقاشاندا الدىمەن ءوزىن كۇلدىرىپ، جانىن جايماشۋاقتاندىرىپ جىبەرەدى.
فەدجيننىڭ قىلمىستارىن كورسەتۋىنىڭ ارقاسىندا سوتتان كەشىرىم العان ميستەر نوە كلەيپول كاسىبىنىڭ ءوزى تىلەگەنىندەي تىم ءقاۋىپسىز ەمەستىگىنە كوزى جەتكەن سوڭ، العاشىندا شەكتەن تىس جۇمىسپەن ءوزىن بۇعاۋلاماي تىرشىلىك ەتۋگە قارجىنى قالاي تابارىن بىلمەدى. از-كەم ويلانعاننان كەيىن ول وزىنە مالىمدەۋشىنىڭ قامىتىن كيىپ، اجەپتاۋىر تابىس كوزىن اشتى. ونىڭ ءادىسى مىناعان سايادى: اپتاسىنا ءبىر مارتە، شىركەۋدە قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىپ جاتقان كەزدە اجەپتاۋىر كيىنىپ، شارلوتت ەكەۋى سەرۋەنگە شىعادى. لەدي قانداي بولماسىن ءبىر جۇرەگى جۇمساق تراكتيرشىنىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا ەسىنەن تانىپ قۇلاپ قالادى دا، جەنتلمەن ونىڭ ەسىن جيعىزۋ ءۇشىن ءۇش پەنسكە برەندي الىپ، كەلەسى كۇنى ءتيىستى ورىنعا جەتكىزەدى، ايىپقا الىنعان اقشانىڭ ارتىعىن قالتاعا باسادى. كەيدە ميستەر كلەيپولدىڭ ءوزى ەستەن تاناتىنى بار، ءبىراق، ناتيجەسى بىرەۋ-اق.
قىزمەتتەرىنەن ايرىلعان ميستەر مەن ميسسيس بامبلدار شەكتەن شىققان ارلى، ايانىشتى جاعدايعا جەتىپ، اقىرى كەزىندە وزدەرى وزگەلەرگە قوجالىق ەتكەن سول جۇمىس ۇيىنە جارلىلار ەسەبىندە ورنالاسقان. ميستەر بامبل تاعدىردىڭ مۇنشاما تۇراقسىزدىعى مەن قورلىعى ءتىپتى جۇبايىنان ايرىلا قالعان كۇننىڭ وزىندە سوعان قۋانۋعا بوگەت بوپ ءجۇر دەگەندى ايتادى ەكەن دەسەدى.
ميستەر دجايلس پەن بريتلسكە كەلسەك، ولار بۇرىنعىسىنشا ءوز ورىندارىندا، تەك ءبىرىنشىسىنىڭ باسى ەداۋىر قاسقالانىپ، ال ايتىلمىش جىگىتتىڭ شاشى مۇلدە اعارىپ كەتتى. ولار پريحود سۆياششەننيگىنىڭ ۇيىندە تۇنەيدى، ءبىراق ءوز نازارلارىن مۇنىڭ تۇرعىندارىنا دا، وليۆەرگە دە، ميستەر براۋنلوۋ مەن ميستەر لوسبەرنگە دە بىردەي اۋداراتىن بولعاندىقتان، تۇرعىلىقتى جۇرت وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇلار نەگىزىندە كىمنىڭ قىزمەتىندە ەكەندىگىن اجىراتا الماي ءجۇر.
سايكستىڭ قىلمىسىنان زارەسى كەتكەن چارلز بەيتس وسى ادال ءومىر سۇرگەن جاقسىراق ەمەس پە ەكەن دەگەن ويعا قالعان. ايتارى جوق، تاپ سولاي دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن ول وتكەنىمەن ات قۇيرىعىن كەسىسىپ، قانداي بولماسىن ءبىر قىزمەتپەن اينالىسىپ، ونىڭ تىگىسىن جاتقىزباق بولدى. باستابىندا وعان قيىن دا تيگەن، جوقشىلىققا دا توتەپ بەردى، ءبىراق جايباراقات مىنەزىمەن ەرەكشەلەنەتىن ول، تاماشا ماقسات قۋا ءجۇرىپ، اقىرى دەگەنىنە جەتتى، فەرمادا باتىراق بولىپ، ارباكەشكە كومەكشى بوپ ءجۇرىپ، ول ەندى بۇكىل نورتحەمپتوپشيردەگى ەڭ كوڭىلدى، جاس مال وسىرۋشىگە اينالدى.
جۇمىستىڭ اياقتالىپ قالعانىن سەزىنگەن سايىن وسى جولداردى جازىپ وتىرعان قول دىرىلدەي باستايدى، جانە بۇل وقيعالاردىڭ ءجىبىن ول شىن ىقىلاسىمەن ءارى قاراي سوزا دا بەرەر ەدى.
مەن ۇزاق ۋاقىت ارالاسقانداردىڭ بىرازىمەن امالسىز ايىرىلىسام، ءارى قاراي سۋرەتتەۋگە تالاپتانسام، ولاردىڭ باقىتىن قۋانا-قۋانا بولىسەر ەم. مەن روز مەيليدىڭ قۇلپىرىپ تۇرعان دەر شاعىن، جاس ايەل بولعان كەزىن كورسەتىپ، ءوز ءجۇرىپ كەلە جاتقان تىپ-تىنىش ءومىر جولىنا جۇمساق تا مەرەيلى جارىق شاشاتىنىن، ونىڭ مۇنىمەن بىرگە جۇرگەندەردىڭ بارىنە ءتۇسىپ، جۇرەكتەرىنە ساۋلەسىن سەپكەنىن كورسەتەر ەدىم. مەن ونى قىستا سەميالىق ورتادا، وشاق باسىندا، جازدا كوڭىلدى توپتا ءومىر مەن قۋانىشتىڭ قوسىندىسى ەسەبىندە سۋرەتتەر ەدىم، كۇنى شاقىرايعان دالادا تال تۇستە سوڭىنان قالماي، اي ساۋلەسى توگىلگەن كەشكىسەرۋەن كەزىندە ونىڭ جايلى دا جۇمساق ۇنىنە قۇلاق سالار ەم، مەن ونىڭ ءارقاشاندا مەيىرىمدى، جۇمساق جۇرەگىن ۇيىنەن تىس جەردە، جانە جىميا كۇلىپ، شارشاپ شالدىقپاي وشاعىنىڭ باسىندا ءوز مىندەتىن ورىنداپ جاتقانىن دا جالىقپاي باقىلار ەدىم، ءبىر-بىرىن ولەردەي جاقسى كورەتىن قىز بەن ونىڭ مارقۇم اپكەسىنىڭ ءسابيى ەكەۋىنىڭ تالاي ساعاتتاردى بىرگە وتكىزىپ، وزدەرى قايعىلى جاعدايدا كوز جازىپ قالعان دوستارىنىڭ كەلبەتىن ءوز ويلارىندا بەينەلەيتىنىن جازار ەم؛ ونىڭ تىزەسىنە باسىن سۇيەگەن قۋانىشتى جۇزدەردى تاعى كورىپ، ايتقاندارىنا قۇلاق سالار ەدىم: مەن سىڭعىرلاعان كۇلكىنى، مومىن كوگىلدىر كوزىندەگى جارق-جۇرق ەتكەن مەيىرىمنىڭ كوز جاسىن ەسكە تۇسىرەر ەم. وسى ءبىر مىڭداعان كوزقاراستار مەن جىميىستاردى، ويلار مەن سوزدەردى — ءبارىن دە قايتادان تىرىلتەر ەدىم.
ميستەر براۋنلوۋ اسىراپ العان ۇلىنىڭ ءوي-ورىسىن كۇندەلىكتى ءبىلىمىنىڭ قازىناسىنا كەنەلتىپ، وعان قاتتىراق باۋىر باسقاندىعىن، بالانىڭ اكەسى قانداي بوپ ءوسۋىن قالاسا، سونداي بوپ جەتىلىپ، ءوسىپ كەلە جاتقاندىعى جايىندا باياندار ەدىم. ونىڭ بالانىڭ، بويىنان جاس شاعىنىڭ دوسىنا ۇقساستىقتار تاپقانىن، بۇلاردىڭ كەۋدەسىنەن تۇرە كەلگەن وتكەن كۇندەر ەلەسى مۇڭ اكەلەتىنىن، ءبىراق ولاردىڭ ءتاتتى ءارى كوڭىل ورنىقتىرار ەكەندىگىن؛ تاعدىردىڭ قۇبىلمالىلىعىن باستارىنان وتكىزگەن قوس جەتىمنىڭ ودان ءتيىستى ساباق الىپ، جۇرتقا جاناشىرلىقتى ۇمىتپاي، وزدەرىن قورعاپ-قورعاشتاعاندارعا زور العىس سەزىمى مەن ىستىق ماحابباتتارى جونىندە ايتار ەدىم. دەگەنمەن مۇنىڭ ءبارىن ايتۋدىڭ قاجەتى دە جوق. مەن ولار شىنايى باقىتقا جەتتى دەپ ايتتىم عوي، ال قايىرىمدىلىق پەن جۇرتتىڭ بارىنە ىزگىلىكتى تۋ ەتىپ ۇستاعاندارعا تەرەڭ ماحابباتسىز، كەڭپەيىلدىلىك پەن زور العىس سەزىمىنسىز شىنايى باقىتقا جەتۋگە بولمايدى.
ەسكى دەريەۆنيا شىركەۋىنىڭ بولمەسىندە تۇرعان اق ءمارمار تاقتاعا ازىرگە «اگنەس» دەگەن ءبىر عانا ءسوز ويىلىپ جازىلعان. بۇل لاقاپتا تابىت تا جوق، مۇندا تاعى ءبىر وزگە ەسىم پايدا بولعانشا كوپ-كوپ جىلدار ءوتسىن! ەگەر ولگەندەردىڭ رۋحى قاشاندا بولماسىن جەرگە ورالىپ، وزدەرى ءتىرى كەزدەرىندە بىلەتىندەردىڭ اجالعا دا مويىنسۇنباعان ماحابباتىمەن ساۋلەلەنگەن تۇسقا كەلسە، اگنەستىڭ كولەڭكەسى اندا-ساندا وسى قاسيەتتى بۇرىشتى پانالايتىندىعىنا سەنەم. ءتىرى كەزىندە ءالسىز، اداسقان قىز بولسا دا ونىڭ وسى كورلاقاتقا كەلەتىنىنە سەنىمىم كامىل.
سوڭى.
You Might Also Like
-
مەن داردجيلينگە جاڭبىرلى كۇنى كەلگەن ەدىم، كوشە قىدىرۋعا زاۋقىم سوقپادى. الايدا ۇيدە وتىرا بەرۋ دە كوڭىلدى بولمادى.
-
1 تامىز – 30 قىركۇيەك ارالىعىن قامتيتىن رەسپۋبليكالىق «مەكتەپكە جول» اكسياسى كوپشىلىك قاۋىمنىڭ بالالارعا دەگەن مەيىرىم-شاپاعاتىمەن داستۇرگە اينالىپ، جاراسىمدى جالعاسىن تاۋىپ كەلە ...
