تەلەگەي تاسقىن
تەنگين جاياۋ اسكەر پولكىنىڭ پورۋچيگى لەرمونتوۆ كاۆكازعا، گروزنىي قامالىنا جەر اۋىپ كەلە جاتتى.
بيىلعى كوكتەم كادۋىلگى ورىس كوكتەمىنە ۇقسامايدى. اعاشتار كەنجەلەپ بارىپ بۇرشىك جاردى، يەسىز كۇلازىپ قالعان ۋەزد باۋ-باقتارىندا مويىل كەشىگىپ بارىپ شەشەك اتتى. وزەندەر دە كەمەرىنەن اسىپ، كوپكە دەيىن ساباسىنا تۇسە المادى.
وزەندەر تاسقىنى لەرمونتوۆتىڭ جولىن بوگەدى. پارومداردى سارعايا كۇتكەن كەزدەرى دە از بولمادى، كەيدە پاروم بۇزىلىپ، جەل قۇتىرا سوعىپ، تاسقىن سۋدى ساپىرعان شاقتا، شالعاي تۇكپىردەگى قالالاردىڭ بىرىندە از-كەم ايالداپ قالىپ تا ءجۇردى.
لەرمونتوۆ جول-جونەكەي كەزدەسكەن جۇرتتىڭ جويقىن سۋ تاسقىنىن، جولدىڭ بەرەكەسىزدىگىن ايتىپ شاعىنعانىن سالعىرت تىڭدايدى. ول كەشەۋىلدەپ قالعانىنا رازى. ەتەگى دالاقتاپ قايدا شاپقىلايدى سوندا؟ ىسقىرعان چەشەن وعىنىڭ استىنا ما؟
سوڭعى جىلدارى ول تۇڭعىش رەت ءولىم جايىن دەگبىرسىزدەنە ەسىنە الادى. ءومىردىڭ ءمان-ماعىناسى ولىمدە دەپ ۇعاتىن ۇشقالاق بالالىق شاق ساعىمداي سەيىلىپ جوق بولدى. تاپ قازىرگىدەي ول ەشقاشان ومىرگە قۇشتار بولىپ كورمەگەن.
"جايناعان جاستىق وتىم سونەر شاقتا، سىيلار ما جاز كۇلكىسىن ماحاببات تا" دەگەن سوزدەر ەسىنە ءجيى تۇسەتىن بولدى. ول وسى ءبىر عاجاپ ولەڭ جولدارىن جازعانى ءۇشىن پۋشكينگە ءدان ريزا. بالكىم، ول ءالى دە بولسا تىرلىكتەن جان تەبىرەنتەر جاقسىلىق پەن ىزگى ىستەردى كورەر، ءازيز انانىڭ الديىندەي ءبىر اياۋلى اۋەندى ەسىتەر. تەك سوندا عانا شەرلى جۇرەك قۇشاعىن جايا تالپىنىپ، اڭساي كۇتكەن ادام باقىتىنىڭ نە ەكەنىن ۇعىنار.
قاۋساپ قالعان ەسكى پارومنىڭ كەسىرىنەن لەرمونتوۆ لاجسىز ايالداعان قالاشىقتىڭ شاعىندىعى سونداي، "جولاۋشىلار ءنومىرىنىڭ" بولمەسىنەن انە ءبىر قول سوزىم جەردەگى دالانى، بەلۋارىنا دەيىن سۋ كەشىپ تۇرعان كۇپشەكتەي تالداردى، وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى دەريەۆنيانى الاقانىنداعىداي كورۋگە بولاتىن ەدى. دەريەۆنيا ۇيلەرى، قۇرعاپ، كەۋىپ قالعان بەتكەيدەن قاپتاي قونعان قارعالار شوعىرىنداي قاراۋىتىپ كورىنەدى. دەريەۆنيا ۇستىنەن تەزەك ءتۇتىنى شۋدالانىپ ۇشىپ بارادى.
تەرەزە ارقىلى سوناۋ الىستان، مۇنارتقان كوكجيەكتىڭ ار جاعىنان قويشى سىبىزعىسىنىڭ جايما-شۋاق ءتاتتى ءۇنى ەستىلەدى.
— جۇرەگى قۇرعىر ۇيتقۋىن قاشان قويار ەكەن؟ — دەدى لەرمونتوۆ كوڭىلسىز ەزۋ تارتىپ. ول شاڭ باسقان ءمۋنديرىن شەشىپ، ورىندىق ۇستىنە تاستاي سالدى. — ۇيتقىعان جۇرەك! تولقىعان وي! وتتى ءسوز! وسىلاي دەمەسەڭ ءتىپتى بولمايتىن دا سياقتى.
اتقوسشىسى كىردى.
— مۇندا ءبىر كارتاشى وفيسەرلەر تۇرادى ەكەن، — دەدى ول لەرمونتوۆقا. — وسى نومىرلەردە. قۇداي ساقتاسىن، داۋكەس، دىننەن بەزگەندەر كورىنەدى. ءسىزدى سۇرادى.
— وتىرىگىڭە بەرەكە بەرسىن! ولار مەنى قايدان بىلەدى؟
— ءسىز ايگىلى ادامسىز. ولارمەن كارتا وينايسىز با؟ الدە وينامايسىز با؟
— قويشى ەندى!
— ەندەشە ءمۋنديرىڭىزدى تازارتايىن. مىنانداي مۋنديرمەن ۇستەل باسىنا وتىرۋدىڭ ءوزى ۇيات. شاڭنان كورىنبەيدى.
— تيمە مۋنديرگە! — دەدى لەرمونتوۆ زەكىپ، سوسىن ەشبىر رەنىشسىز، جايباراقات قالپى بىردەڭەنى بىلگىسى كەلگەندەي:
— وسى سەن مەنىڭ ايتقانىمدى ىستەيسىڭ بە، جوق پا؟ — دەپ سۇرادى.
— رەتىنە قاراي كورەمىز عوي، — دەپ جاۋاپ بەردى قوسشىسى جالتارىپ. — مەن ءسىزدى كوزىمنەن تاسا قىلمايمىن دەپ، اجەڭىزدىڭ الدىندا ءىنجىل ءسۇيىپ، انت ەتكەنمىن.
— اۋلاق جۇرسەڭ قايتەدى وسى، ا! زىقىمدى شىعاردىڭ عوي، — دەدى لەرمونتوۆ جايىمەن عانا.
قوسشى شىعىپ كەتتى. لەرمونتوۆ كويلەگىنىڭ تۇيمەسىن اعىتىپ، سىقىرلاۋىق كەرۋەتكە جاتتى دا، قولىن تاراقتاپ جەلكەسىنە توسەدى.
"نومىرلەردىڭ" جانىندا، تاقتايدان قيىلعان شاعىن ءۇيدىڭ تەرەزەسى الدىندا، تىريعان جاس جىگىت كۇنى ۇزاق ءبىر ءان اۋەنىن: "اح تى، بارىنيا - سۋدارىنيا مويا! اح تى، بارىنيا - سۋدارىنيا مويا! اح تى، بارىنيا - سۋدارىنيا مويا!" - دەپ ءاندى ەرىنبەي-جالىقپاي، گارمونمەن دارىلداتىپ تارتىپ وتىر كەلىپ، تارتىپ وتىر، شاماسى، ولەردەي زەرىككەن بولۋى كەرەك.
لەرمونتوۆ ءۇيدىڭ دۋالىنا سۇزىلە قاراپ، ءان اۋەنىن تىڭدايدى. "رەسەي مەملەكەتىنە ساياحاتقا شىققاندار توقتايتىن باسپانا" دەپ جازىلىپتى دۋالعا.
رەسەي مەملەكەتى، قايران رەسەي! كەلەڭسىز اتا قونىسىم مەنىڭ!
ەرتەڭگىلىك لەرمونتوۆقا كوشەدەن سۋ قاراڭعى سوقىر سولدات كەزدەستى. قايىر-ساداقا سۇراپ ءجۇر ەكەن. سولدات ءۇستى-باسى البا-جۇلبا ون تورتتەر شاماسىنداعى قىز بالانى جەتەلەپ كەلەدى. شوقپىت-شوقپىت لىپا اراسىنان بالدىرعان جاستىڭ ۋىز دەنەسى كورىنىپ تۇر.
بۇل سولدات كىمىڭ بولۋشى ەدى؟ - دەپ سۇرادى لەرمونتوۆ قىزدان.
ەشكىمىم ەمەس. زەڭبىرەك وعى كوزىن كۇيدىرىپ كەتىپتى. ال، مەن جەتىممىن.
تارۋتين تۇبىندەگى شايقاستا، - دەدى سولدات سامپىلداپ. ونىڭ ءىسىنىپ، قىزارىپ كەتكەن كوزىنە شىبىن ۇيمەلەيدى، ءبىراق ونى جەلپىپ جاتقان سولدات جوق.
"اح تى، بارىنيا - سۋدارىنيا مويا! اح تى، بارىنيا - سۋدارىنيا مويا! دەپ سارنايدى گارمون.
لەرمونتوۆ سولداتقا ەلۋ تيىن بەردى.
قوسشىسى "ءنومىردىڭ" تەرەزەسىنە كەۋدەسىن توسىپ، كوشەنى كوزىمەن شولىپ تۇر ەكەن.
ميحايل يۋريەۆيچ، ولاردى جامان ۇيرەتەسىز عوي، - دەيدى ول تەرەزەدەن جاقتىرماعان كەيىپپەن.
ۇندەمە ايتپەسە، تارحانعا تايعىزىپ جىبەرەرمىن.
ءيا، رەسەي...ماسكەۋدە، پوگوديننىڭ ۇيىندەگى ءبىر كەشتە، لەرمونتوۆ العاش رەت گوگول مەن كەزدەستى. قوناقتار باۋدىڭ ساياسىندا وتىردى. سو كۇنى حالىق سەرۋەنى بولعان. كىرپىش دۋالدىڭ سىرتىڭداعى بۋلۆاردان قاپتاپ جۇرگەن قالىڭ جۇرتتىڭ تەر ءيىسى كەلەدى. كەشكى شاپاق نۇرىنا بوككەن شاڭ-توزاڭ اعاشقا بارىپ شوگىپ جاتىر.
گوگول كوزىن سىعىرايتىپ لەرمونتوۆقا — ەڭكىشتەۋ كەلگەن وفيسەرگە ۇزاق قارادى، سوسىن بارىپ كەرەناۋ ءتىل قاتتى: لەرمونتوۆ، شاماسى، ورىس حالقىن بىلمەگەن بولار، ويتكەنى ات توبەلىندەي اقسۇيەكتەر قاۋىمىن توڭىرەكتەپ، شىر اينالا بەرەدى. "مۇجىقتارمەن بىرلەسىپ كۆاس ءىش، اياداي شوشالادا بۇزاۋلارمەن جەلىلەس جاتىپ كور، قاباعات قيمىلداپ شوپ شاۋىپ، بەلىڭدى "سىندىر" - سوندا عانا، بالكىم ونىڭ وزىندە بولار-بولماس قانا، قالىڭ حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاي الارسىڭ".
لەرمونتوۆ ۇندەمەدى، سىپايى سىرىن بىلدىرمەستىڭ كەبىن كيدى. بۇنىسى گوگولگە ۇنامادى.
لەرمونتوۆ گوگولدىڭ سوزىنە، ونىڭ كۇڭكىلىنە قايران قالدى. كەشكى اس كەزىندە گوگول تۇزدى قياردىڭ قايسىسىن تۇيرەسەم ەكەن دەگەندەي، شانىشقىسىن بۇلعاڭداتىپ، شۇقشيىپ تۇرىپ الدى.
لەرمونتوۆتىڭ قاپىسىز سەزگەن ءبىر نەرسەس سول - گوگول ونى مەنسىنبەدى، كوزىنە دە ىلمەدى. "ارينە، دارىندى بالا - الەكساندر سەرگەيەۆيچتىڭ ولىمىنە ارناپ ءتاپ-تاۋىر ولەڭ جازدى. ءبىراق جاقسى ولەڭ جازاتىندار از با! جازۋشىلىق - جان قۇربان ەتىپ جاراتقانعا تابىنۋ، ازاپتى امال. ال، مىنا وفيسەر ونداي جانكەشتىگە ۇقسامايدى".
لەرمونتوۆ اڭىسىن اڭدىپ وتىردى دا، گوگولگە جاۋاپ رەتىندە "مسىريدەن'" ءۇزىندى وقىدى.
— تاعى دا وقى بىردەڭەنى! — دەدى گوگول بۇيىرىپ.
لەرمونتوۆ ەندى ماريا ششەرباتوۆاعا ارنالعان ولەڭىن وقىدى:
سيقىرلاپ باسىن بي بوتەن،
قىزىقتاپ ۇلىق اراسىن،
قالايشا كوزى قيدى ەكەن
ۋكرايننىڭ عاجاپ دالاسىن.
گوگول كىرجيىپ وتىرىپ، ۇمسىنا تىڭدادى، ەتىگىنىڭ تۇمسىعىمەن اياعىنىڭ استىڭداعى توپىراقتى تۇرتكىلەي بەردى، سوسىن بارىپ، الدەنەگە قايران قالعانداي اسىعا ءتىل قاتتى:
— ە، ءسىز وسىنداي ما ەدىڭىز؟ ءجۇرىڭىز ەندەشە!
ولار قاراڭعى اللەياعا سۇڭگىپ كەتتى. سوڭدارىنان ەشكىم ەرمەدى. قوناقتار ايۆاندا جۇمساق ورىندىقتاردا وتىردى. جاسىل كوبەلەك پەن شىبىن-شىركەي بىتكەن جارقىراعان شىراقتارعا شارپىلىپ جاتىر. بۋلۆاردان زىرىلداعان كارۋسەل ءۇنى تىنباي ەستىلەدى.
گوگول اللەيادا وقىس تۇرا قالىپ، ولەڭدى قايتالاپ ايتتى:
جۇلدىزى كوكتە جامىراعان
ۋكراينانىڭ تىلسىم تۇنىندەي، -
قۇپيا كۇشپەن باۋراعان
ءۇي بار ما ونىڭ ۇنىندەي.
ول لەرمونتوۆتىڭ قولىنان شاپ بەرىپ ۇستاي الدى دا:
— "جۇلدىزى كوكتە جامىراعان". قۇداي-اي، ساقتاي گور، قانداي عاجاپ سوزدەر ەدى. جالىنامىن سىزگە - جاس عۇمىرىڭىزدى قاستەرلەڭىزشى!
گوگول ورىندىققا وتىردى، قالتاسىنان توركوز ورامالىن الىپ، بەتىنە باستى. لەرمونتوۆ ءتىل قاتپادى. گوگول وعان جايىمەن عانا قولىن سەرمەدى، لەرمونتوۆ سوندا عانا اياعىن اڭداپ باسىپ، باۋدىڭ الىس تۇكپىرىنە كەتتى، دۋالدان وپ-وڭاي قارعىپ ءتۇسىپ، ۇيىنە كەلدى.
ءۇي سىرتىنان كەدىر-بۇدىر تاس جولمەن سالدىرلاپ اربا ءوتتى، دوعاعا تاعىلعان قوڭىراۋدىڭ سىلدىراپ بارىپ ءۇنى ءوشتى، اتتار وقىراندى؛ مەيمانحانا داياشىسى ەتىگى تارسىلداپ، باسقىشپەن جۇگىرىپ تومەن ءتۇستى؛ باعاناعى قايىرشى قىز داۋسى كۇمىستەي سىڭعىرلاپ: "سۇلۋ حانشا، ءعارىپ بولعان بايعۇسقا تيىن-تەبەن قايىر-ساداقا بەر" دەدى جالىنىپ؛ ىقىلىق اتقانداي سەلت ەتىپ، گارمون ءۇنى دە ءۇزىلدى. مەيمانحاناعا تاعى بىرەۋ كەلىپ، ات باسىن تىرەدى. لەرمونتوۆ توسەگىنەن تۇرىپ، تەرەزەگە تاياۋ كەلدى.
شاڭ باسقان كۇيمەدەن كويلەگىنىڭ ەتەگىن سول عانا كوتەرىپ، نازىك قولى بۇرالىپ، شاشى جالتىراپ. سۇڭعاق بويلى ماريا ششەرباتوۆا ءتۇسىپ كەلەدى ەكەن.
لەرمونتوۆ تەرەزەدەن جالت بەردى. وسى ءبىر يتارقاسى قيانداعى قالادا بۇل قايدان ءجۇر؟ ونىمەن جۋىردا عانا پەتەربۋرگتا قوشتاسىپ ەدى عوي.
ماريا ءوزىن سۇيە مە؟ لەرمونتوۆ و جاعىن بىلمەيدى. ومىردە ءوزىن قالتقىسىز سۇيگەن ءبىر جان بار ما، جوق پا، ول بۇدان دا بەيحابار. جاقىن تارتىپ، جاقسى كورگەندەرىنىڭ ءبىرى دە وپا بەرمەدى. ناتاليا يۆانوۆا ونى ءبىر سۋىق قولدى وبىر وفيسەرگە ايىرباستاپ كەتتى، ال لوپۋحينا بولسا، ءبىر شىرىگەن بايعا كۇيەۋگە شىقتى.
ششەرباتوۆا مۇندا قالاي كەلدى؟ پەتەربۋرگتە ول جولساپارعا شىعام دەمەگەن. كەيىن بارىپ ەسىنە ءتۇستى - بۇل اياداي قالا كەلىنشەكتىڭ ۋكرايناسىنا بارار جولدا ەكەن عوي. قانداي سۇيكىمدى قالا ەدى ءوزى! سوناۋ دنەپر سىرتىڭداعى جاپان تۇزدە ەركىن وسكەن عوي بۇل كوگىلدىر كوزدى جاس ارۋ.
ايەل ءوزىن ءسۇيدى مە، جوق پا، ونى لەرمونتوۆ بىلمەيدى. ءبىراق، ول قولىنان كەلسە، وسى اياۋلىسىنا كۇللى الەمدى سىيعا تارتار ەدى. ونىڭ جۇرەگىندە ماحاببات، ساعىنىش وتى مازدايدى. ايالاپ، قاستەرلەيتىن دە سول سەزىم، اداسقان قازداي ساياق جۇرگەندە، كوڭىل كەۋدەسىنە باقىت قۇيار دا سول سەزىم.
بۇل ءۇشىن ول ششەرباتوۆاعا ءدان ريزا. بۇنى ول بىلە مە، بىلمەي مە ءبارى ءبىر. ايتەۋىر وسى ءبىر اياۋلىسىنىڭ ءپاني جالعاندى جالپاعىنان باسىپ ءجۇرۋى، تىرلىكتىڭ تار سوقپاعىنان ەكەۋىنىڭ وقىس ۇشىراسۋىنىڭ ءوزى دە شەرلى كەپىلگە ءبىر مەدەۋ.
ول قوسشىسىن شاقىرىپ الىپ، ءمۋنديردى مۇنتازداي تازالا دەپ ءامىر ەتتى.
ماريا ششەرباتوۆا وسىندا! ول اشىمال تۇزدىقتىڭ ءيىسى اڭقىعان دالىزدەن كەلىنشەكتىڭ ءۇنىن، تورعىن كويلەگىنىڭ سۋسىلىن، تانىس ادامنىڭ ءجۇرىسىن، قاڭسىعان ەسىكتىڭ سىقىرلاعانىن، ءمولدىر سالقىن سۋدىڭ شىلاپشىنعا شىلپىلداپ توگىلگەنىن ەسىتتى، ءتىپتى ءاتىردىڭ حوش ءيىسىن دە سەزدى. اقىرىندا، كەلىنشەك كۇيمەدەن تۇسكەلى بەرى ءوزىنىڭ ەلەڭدەپ اسىعا كۇتكەن ءسوزىن، ونىڭ باياۋ ءۇنىن ەسىتتى: - اپىرماي، ميحايل يۋريەۆيچ وسىندا ما ەدى؟ Miنe قىزىق! ەندەشە وعان مىنا ءبىر نارسەنى اپارىپ بەرە قويشى.
"مىنا بىرەۋى" ءبىر جاپىراق قاعازعا اسىعا جازعان حات ەكەن. قىزمەتشىسى اكەپ بەردى.
حاتقا ەكى-اق ءسوز جازىلىپتى: "تەزىرەك كەلسەڭىزشى!"
وعان دۇنيەدە قىسقا قايىرىلعان وسى ءبىر ەكى سوزدەن ىستىق ەشبىر ءسوز جوقتاي كورىندى.
ماريا ششەرباتوۆانىڭ ءوزى دە ومىرىندە تۇڭعىش رەت ءبىر عاجايىپ سىرلى ءسوز جازدىم دەپ ويلادى.
وسى ءبىر سوزدە ونىڭ جابىققان كوڭىلىنىڭ جاسىرىن مۇڭى مەن ىنتىزار ماحابباتىنىڭ تىنىمسىز تالپىنىسى بار ەدى.
ول قارشادايىنان-اق عايىپتان بولار جاقسىلىققا سەنەتىن، ونى ىنتىعا كۇتەتىن، ءبىراق قانشا كۇتسە دە، ونىسى جۇزەگە اسىپ كورگەن ەمەس. تەك جۇدەۋ كوڭىلدىڭ مۇڭ-شەرىن مولايتا تۇسەتىن. ال ءقازىر سول ارمانى ورىندالعانداي.
سول پەتەربوردىڭ وزىندە-اق لەرمونتوۆتىڭ جەر اۋدارىلعانىن ەستىپ، ششەرباتوۆا سو زاماتىڭدا تۋعان ۋكرايناسىنا قايتپاق بولعان.
جوق، كەۋدەسىندە جاس جۇرەگى لۇپىلدەپ سوعىپ تۇرعاندا، ول ۋكرايناداي گۇلستان جايىن پەتەربوردىڭ سۇرىقسىز دا سيىقسىز ابىگەر تىرلىگىنە ايىرباستاماندى. وسىلاي دەپ ولەڭ جازعاندا ول ءوزىن ورىنسىز جازعىردى-اۋ. ول جۇرمەك بولدى. جۇرەگىنىڭ ءبىر قالتارىسىندا جالت ەتىپ كورىنگەن تۇستەي، تورعىن ساعىمداي ءبىر ءۇمىت شىراعى ۇزىلمەيدى، مۇمكىن، ونىمەن كەزدەسەر، جولاي قۋىپ جەتەر. ومىردە نە بولمايدى. كوڭىلگە مەدەۋ بولار "بالكىم" دەگەن ءبىر ءسوز بار ەمەس پە.
مىنە، ىزدەگەنگە - سۇراعان. لەرمونتوۆ وسىندا بولىپ شىقتى. ول قايتسە دە لەرمونتوۆقا اسىق ەكەنىن ايتپاق. سوسىن جان-جۇرەگى ەلجىرەپ، تىم بولماسا قىسقا، بايانسىز باقىتقا دا قولى جەتپەي، ءۇمىتى كەسىلگەن بۇل مۇڭلىق كوڭىل شەرىن تارقاتا ەگىلىپ ءبىر جىلار.
ول ءقازىر كوپ نارسەگە تۇسىنە بەرمەيدى. ەندى ول وسى ءبىر شاعىن قالانى، سىلاعى سارعايىپ. قاقىراپ تۇسە باستاعان مەيمانحانا اۋلاسىن، بازارداعى كوگەرشىندەردى، تراكتيردىڭ "قانت پەن شاي!" دەپ جازىلعان ماڭدايشاسىن، كەدىر-بۇدىر كوشەدەگى اعاش جاڭقالارىنا دەيىن ءومىر بويى جادىندا ساقتاپ قالعىسى كەلەدى.
— مەن ءبىر قايداعى جوقتى، ءيا، قايداعى جوقتى ويلاپ وتىرمىن! — دەپ كۇبىرلەدى وزىنە-وزى ششەرباتوۆا مەيمانحانانىڭ كۇڭگىرت ايناسىنىڭ الدىندا اسىعىس تارانىپ جاتىپ. -قايداعى-جايداعىنى ويلايمىن كەلىپ، ال وسىنداي جانعا جايلى جاقسى كۇن ماعان قايتا اينالىپ كەلمەس. ەشقاشان دا كەلمەس! نە دەمەكپىن وعان! قاي جەردە ايتام؟ جوق، تەك وسى "نومىردە" سويلەسپەسەم بولعانى! ءبىز قالا سىرتىنا، وزەن جاعاسىنا كەتەمىز. قيسىق ايقىشى كۇنمەن جالتىراپ كورىنىپ تۇرعان انە ءبىر شاۋكيگەن شىركەۋگە، ونى قورشاعان توعايعا بارامىز. سو جەردە زيرات بولسا كەرەك، شاماسى.
ادەتتە، كىسىنىڭ ويعا العانى بولا بەرمەيدى، ديدارلاسۋ دا ششەرباتوۆانىڭ ويىنداعىداي بولمادى.
لەرمونتوۆتىڭ اسىعا باسقان تىقىرى ەستىلىسىمەن، ششەرباتوۆا دالىزگە شىقتى، باسقىشپەن جۇگىرىپ ءتۇسىپ، اپتىعىن باسا الماي قاقپا الدىنا كەلدى. شي قالپاعىن كوك جىبەك لەنتاسىنان ۇستاپ العان.
ولار قاقپا الدىندا جولىعىستى، لەرمونتوۆ ايەلدىڭ قولىن سۇيمەك بولىپ ەڭكەيە بەرەم دەپ، ونىڭ كوگىلدىر لەنتاداي كوزىندە ەتىپ بارىپ اۋناپ تۇسكەن تامشىنى اڭعارماي دا قالدى.
ولار زيرات باسىنداعى توعايعا ەمەس، قۇلازىپ قالعان قالا باعىنا كەلدى. مۇنداعى تورعايلاردىڭ شىرىلداسىپ-شۇرقىراسىپ جاتقانى سونشا:
— جۇزدەگەن تاباعا ۋكراين مايىن قىزدىرىپ، جۇمىرتقا قۋىرىپ جاتقان سياقتى، — دەدى لەرمونتوۆ مىرس ەتىپ.
ششەرباتوۆا جىميىپ، ەزۋ تارتتى. ول جاڭا عانا ايتقىسى كەلگەن ءسوزىن ەندى ايتا الماسىن سەزدى. ولار ەكەۋىنە ورتاق ىنتىزار اڭگىمەدەن بۇرىس، اۋلاقتاپ بارا جاتقانداي.
تay باۋرايىنداعى لاي سۋدا وركەش-وركەش بۇلتتار ءۇيىرىلىپ. اينالىپ ءجۇر. وسىناۋ ماۋجىراعان كۇز كۇنى ششەرباتوۆاعا تابيعات تارتۋ ەتكەن قۇپيا سىيداي كورىنەدى. ىزدەگەنى قاسىندا، مەنشىگىندە. ءوزىنىڭ قايدا جۇرگەنىن، كىممەن جۇرگەنىن ءتىرى جان بىلمەيدى. كەۋدە تولى قۋانىش. ونىڭ تۇرپىدەي مۋنديرىنە ءتيىپ كەتسە بولعانى - قولى ءدىر ەتە تۇسەدى. سۇيىكتىسىن قاۋسىرا قۇشىپ، باسىن كەۋدەسىنە باسار ما ەدى، شاشىنان سيپار ما ەدى...
ءبىراق بۇل ويى دا جايىنا قالدى. لەرمونتوۆ ءسال يمەنىپ، قىزارا كۇلىپ، رەسەي تۋرالى، رەسەيدىڭ جۇرت جاقتىرمايتىن قاسيەتتەرىن جاقسى كورەتىنىن ايتا باستادى. ماسەلەنكي، جۇرتتىڭ ءبارى وزەندەردىڭ تاسىعانىنا رەنجۋلى، ال مەن بولسام، وسى جامان قالاشىقتا تابانى كۇرەكتەي ءبىر اي تۇرۋعا بارمىن، سوندا مىنا شالقىعان سۋعا قاراۋدان جالىقپاس ەم. ەگەر كوڭىل-كوزىڭ كۇندەلىكتى قوڭىرقاي تىرلىككە قۇمار بولسا، دۇنيەنىڭ ءبارى قىزىق بولاتىن سياقتى.
ول كەلىنشەكپەن جاناشىر دوسىنداي، ەر مەن ەر سىرلاسقانداي سىرلاستى. ونىڭ تۇنىق قارا كوزىندە جالتىلداپ نۇر وينادى.
ول ءوزى سولداتتى، ونى جەتەلەپ جۇرگەن كىشكەنتاي قىزدى ءسوز ەتتى. سو ءبىر قارشاداي قىز كۇنى ۇزاق ەسىنەن شىقپاي قويدى.
"ميحايل يۋريەۆيچ! - ششەرباتوۆا بالعىن ساۋساعىمەن لەرمونتوۆتىڭ ىستىق قولىن سيپادى. - مەن تۋرالى نە ويلايتىنىڭىزدى اڭعاراتىم سياقتىمىن. ءبىراق مەن ونداي ەمەسپىن. مەن قارا حالىقتىڭ ورتاسىندا ءوستىم. تابانىمدى شوڭگە ءتىلىپ، بۇزاۋ باقتىم، قاز قايىردىم. تاپ وسى كەزگە دەيىن كىندىك كەسىپ، كىر جۋعان جەرىمنىڭ ولەڭىن ەستىگەندە كوز جاسىما يە بولا الماي قالام. "زاكۋۆالا تا سىۆا زوزۋليا رانىم رانو پا زوري". ءسىز تۇسىنەسىز بە؟ "تاڭ سارعايىپ اتقاندا ءانشى كوكەك جىرلايدى".
—تۇسىنەم عوي، — دەدى لەرمونتوۆ، قىلىشىنىڭ قىنىمەن توپىراقتى سىزعىلاپ جاتىپ.
— ميحايل يۋريەۆيچ! — دەدى ششەرباتوۆا قينالا كۇيىنىپ. — تاعى دا زارىعىپ-تورىعا باستادىڭىز. سونى بولدىرماس ءۇشىن قايتسەم ەكەن، ونى ءوزىم دە بىلمەيمىن.
— ءبارى دە وتەدى — كەتەدى، — دەدى لەرمونتوۆ سالقىن. — ءبىز وسىناۋ ناقۇرىس قاۋىمنان ءبىر كۇندى جىمقىردىق بىلەم. ءبارىبىر سوندا دا ءسىز ماعان دەمەۋ بولا المايسىز. ءسىزدىڭ وعان باتىلىڭىز دا بارمايدى.
— ءيا، باتىلىم جەتپەيدى، — دەدى ششەرباتوۆا جاي عانا كۇرسىنىپ.
— ءسىز كىنالى ەمەسسىز، — دەدى لەرمونتوۆ ونى جۇباتىپ. — Meن ءسىزدى سۇيەمىن، سۇيەمىن دە. ەكەۋمىزدىڭ ەنشىمىزگە تيگەن وسى ءبىر كۇنگە بولا كەيىن وپىق جەيتىنىڭىزدى ءبىلىپ كۇيىنەم. ءبىز جۇرت كوزىنەن تاسالانا المايمىز. وسىندا پەتەربور وفيسەرلەرىنىڭ سوتقار توبى جاتىر. سولاردىڭ اراسىندا بىرەۋى بار. انەۋ كۇنى-اق بايقاپ قالعام. كولەڭكەمدەي سوڭىمنان قالماي مەنى اڭدىپ ءجۇر. ءبىر كوزىن قارا شۇبەرەكپەن تاڭىپ العان الدەقايداعى ءبىر جاندارم ءروتميسترى. بەنكەندورفتىڭ جالعىز دا بولسا، جالماۋىزداي ءجىتى كوزى.
ششەرباتوۆا ورنىنان تۇرىپ، لەرمونتوۆقا قولىن سوزدى، باقشانىڭ جاتاعان ورىندىعىنان ونىڭ تۇرۋىنا كومەكتەسكىسى كەلگەندەي: — ءسويتىپ اشىق ايتۋعا كوڭىلىم داۋالاماي قويعان نارسەنى ءسىز اشىنا — جاي ايتا سالدىڭىز-اۋ، — دەدى ول.
ول جىگىتتى جايىمەن قولىنان تارتتى. لەرمونتوۆ ورنىنان تۇردى، كەلىنشەك ونى يىعىنان قۇشاقتاپ، ەرنىنە، كوزىنەن ءسۇيدى، قىسىلىپ-قىمتىرىلماي قۋقىل تارتقان جىگىت وڭىنە تەلمىرە قاراپ، قۇشىرلانا ءسۇيدى.
بۇل تاعى دا ونىڭ ويلاعانىنداي بولمادى. جۇرەكتى جارىپ شىعاتىن ءسوز دە ايتىلمادى، اسىقتاردىڭ جىر-سىرى دا شەرتىلمەدى. ۋادە-سەرت تە بەتىمەن قالدى، ولاردى تەك جۇرەك ەلجىرەتەلىك عاجايىپ ءبىر نازىك سەزىم عانا بيلەپ العان ەدى.
سوقىر سولدات شاراپ جەرتولەسىنە ءتۇسىپ، لەرمونتوۆتان العان ەلۋ تيىنعا تۇگەلدەي قازىنا شارابىن ساتىپ الدى. ءبىراق ونى دۇكەنشەدە تۇرىپ ىشپەدى، "پاتەرىنە" اكەلدى، سولدات قالا شەتىندەگى سلوبودكادا، وقشاۋلاۋ تۇرعان ءبىر جاپىرايعان ەسكى ۇيدە تۇنەيتىن.
پاتەردىڭ يەسى تەرى-تەرسەك، قايىس-ابزەل جينايتىن ءبىر بەرەكەسىز، ءۇي سىنىق ەدى، شاراپ تولى شولمەكتى كورىپ، جالپىلداپ، ەلپەك قاقتى، ۇستەل ۇستىنە جىرتىق تا بولسا، تاپ-تازا مۇنتازداي داستارقان جايدى، تۇزدالعان سارعىش قياردى اعاش تاباققا تولتىرا سالدى، ءبىر تابا نان مەن قارا تۇز سالىنعان توستاعاندى اكەپ قويدى.
ءۇي ءىشى كوكتەمدەگى سياقتى دىمقىل سىز. شىرىگەن تەرىنىڭ كۇلىمسى ءيىسى وكپەنى اتادى. اۋىزدان شىققان دەم بۋلانا بۇرقىرايدى.
اۋليە-امبيەلەرگە، ارۋاقتارعا تيە بەرسىن ايتىپ، ەكەۋى شاراپتى ىشە باستادى.
كىشكەنتاي قىز جالاڭ اياعىن استىنا جيىپ، ساكىدە ناننىڭ قابىعىن جەپ وتىر. جۋىردا عانا مىشىمدەگەن ارىق مىسىق قىز اياعىنا سۇيكەنەدى. قىز جىپ-جىلى، جۇپ-جۇمساق مىسىققا كوگىلدىر كوزى جاۋدىرەپ، اڭىرا قارادى دا، ناننىڭ شەتىنەن ءبىر جاپىراعىن سىندىرىپ، مىسىققا تاستادى.
مىسىق تاپ ءبىر تىشقان ۇستاپ العانداي بىرىلداپ، قاقالىپ-شاشالىپ، باسىن سىلكىپ تاستاپ ناندى سوعىپ جاتىر.
— مىرزاسىنۋىن قارا مۇنىڭ! حايۋانعا نان تاستايدى. بۇل بارىپ تۇرعان كورگەنسىزدىك! — دەدى ءۇي يەسى.
قىز جاۋاپ قاتپادى، ال سولدات بولسا، ءۇي يەسىنە دۇرسە قويا بەردى.
مەن سياقتى مىڭداعان سولدات پاتشا اعزامنىڭ قىزمەتىندە، سورلى باسىڭمەن سەن سونى بىلەسىڭ بە؟ مەملەكەتتى ۇستاپ تۇرعان سولدات!
— باسە، كەز كەلگەنىڭدى سىلەيتىپ، ساباپ جاتاتىنى سودان ەكەن عوي. سەن ودان دا ءوزىڭنىڭ شىققان تەگىڭ قانداي، — سونىڭدى ايت، — دەدى ءۇي يەسى.
قايدان ەكەنىم ەسىمدە دە جوق، — دەدى سولدات داۋدىرلەپ. — قۇداي اقىنا ۇمىتىپ قالىپپىن. ءبىر نارسەنى عانا ۇمىتپايمىن - مەنى ايداپ بارا جاتقاندا، شەشەم بۇيرا تالدىڭ استىڭدا كۇنگە قاراپ شوقىنىپ جاتتى. مەنىڭ شەشەم سىگانكا سياقتى اسقان سۇلۋ ايەل ەدى.
— ءيا، سوق وتىرىكتى، كوڭىل شىركىنگە و دا ءبىر مەدەۋ عوي، — دەدى ءۇي يەسى. — جۇرتتان جيناعان قايىر-ساداقانى قايدا قۇرتاسىڭ سەن وسى. قارنىڭ تويىپ اس ىشپەيسىڭ. قىزىڭنىڭ ءتۇرى اناۋ شولمەكتەي بوزارعان، قۇلاعىنان كۇن كورىنەدى.
ونىڭ ءوزى ءبىر مىلقاۋ سياقتى، — دەدى سولدات. — تەك ماعان بولا قايىر سۇرايدى. ال، جاي ۋاقتا جۇمعان اۋزىن اشپايدى. كاتكا؟ — دەدى ول داۋىستاپ. — شاراپ ىشەسىڭ بە؟
قىز مىسىققا قاراعان كۇيى، باسىن شايقاپ وتىرا بەردى.
— ءاي تىڭدا! — دەدى سولدات داۋىستاپ، كۇرەكتەي الاقانىمەن ۇستەلدى قويىپ قالىپ. - مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭدا، كورمەدىك! تارۋتين تۇبىندەگى شايقاستا مەنى كومانديردىڭ ءوزى قۇشاقتاپ تۇرىپ سۇيگەن! Miنe، ەگوريەۆ ايقىشىن كورىپ تۇرسىڭ با! ونى كورگەندە جالپايىپ جاتىپ الماي، ۇشىپ تۇرەگەلۋىڭ كەرەك. بۇل ايقىشپەن مەن پاتشا سارايىنا سۇراۋسىز كىرەم، ال كۇزەتشىلەر بولسا، بەتىمنەن قاعا المايدى. كىرىپ بارىپ، كۇزەتۋشى گەنەرالعا: "بار، پاتشا اعزامعا ايت، پالەنشەنىڭ بالاسى، كارى سولدات سىزدەن كومەك سۇراي كەلىپ تۇر دە" دەيمىن. سوندا گەنەرالىڭىز قىڭق ەتە المايدى. تەك وردەندەرىن سىلدىراتىپ، پاتشا اعزامعا حابارلاۋعا جۇرە بەرەدى.
— ويپىرماي، ءا! — دەدى ءۇي يەسى تاڭدانعانسىپ. — ءسويتىپ، جۇرە بەرەدى دەيسىڭ، ءا؟
— جۇرگەندە قانداي! Miنe ماعان وفيسەر جارتى تەڭگە بەردى. كاتكا - قارا تورى كەلگەن جاس وفيسەر دەيدى. كەز كەلگەنگە جارتى تەڭگە بەرە بەرمەيدى. ونى كىسىنىڭ كىسىسى عانا الادى، باۋىرىم. مەن كۋتۋزوۆتىڭ ءوزىن كورگەن اداممىن. قولباسشىنىڭ ءوزىن! جالعىز كوزدى گەنەرال. ارىستانداي كۇدىرەيگەن. اتپەن قۇيىنداتىپ شابا جونەلگەندە توبەسىندە جالاۋ جەلبىرەپ، "ۋرا" دەگەن داۋىس جەر جارىپ، ماسكەۋدەن ەستىلەتىن. "جىگىتتەر، وتان ءۇشىن جان پيدا! وتان ءۇشىن جان پيدا!" دەپ ايقايلايتىن بىزگە.
سولدات اۋزى-باسى كەمسەڭدەپ، جىلاپ جىبەردى. ول سىرەسىپ وتىرعان كۇيى، كەۋدەسىندەگى قارايىپ كەتكەن گەورگيي ايقىشىن ۇستاپ، ءۇنسىز ەگىلدى.
— يتشىلەپ كۇن كورگەنىمىز بولماسا، ءبارىمىز دە باتىرمىز عوي، — دەدى وتاعاسى كۇرسىنىپ. — ودان دا شاراپ ىشسەيشى، سابازىم. سولدات كوڭىل كوتەرۋى كەرەك. ۋستاۆ بويىنشا.
— قۇداي بىلەدى، دۇرىس ايتاسىڭ، — دەدى سولدات قينالا قىرىلداپ، ونىڭ ءجۇزى كۇرەڭىتىپ قابارا بەردى.
ەي، وڭباعان، كاماريننىڭ مۇجىعى!
ولەڭىنە وراي ۇستەل استىڭداعى اياعىمەن ەدەندى قينالا ءبىر تەۋىپ قويدى.
اۋدارعان ءابىلماجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
تەاتر — سىمباتتى ونەردىڭ ىشىندەگى ەڭ زور ونەردىڭ ءبىرى. ەشبىر ونەردى تىلەك، قۇرعاق بۇيرىق تۋعىزبايدى. قاي ەلدەگى، قاي تۇردەگى ونەردى الساق تا سان-سالتاناتپەن ىرعالىپ-جىرعالىپ، ءبىر كۇننىڭ ءىشىند...
-
شىلدەنىڭ ورتا شەنى بولاتىن. ەلگە دەمالىسقا بارىپ ەدىم. كۇن بويى كىتاپ وقىپ، جالىققان سوڭ، كەش باتا، مال كەلەر شاقتا، ەسىك الدىنا شىعاتىن ادەتىم بويىنشا بۇگىن دە دالاعا شىقتىم. كۇننىڭ اپتابى كايتىپ،...
