InfoHub Logo

اباي قۇنانبايۇلى-عۇلاما، ويشىل، اقىن، اعارتۋشى، ۇلتىنىڭ جاڭا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، اۋدارماشى، كومپوزيتور رەتىندە ەل تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعانى ءسوزسىز. ونىڭ ولەڭدەرى مەن قارا سوزدەرىندە ۇلت بولمىسى، ءبىتىمى، تۇرمىسى، تىرشىلىگى، دۇنيەتانىمى، مىنەزى، جانى، ءدىنى، ءدىلى، ءتىلى، رۋحى كورىنىس تاۋىپ، كەيىن "اباي الەمى" دەگەن بىرەگەي قۇبىلىس رەتىندە باعالاندى. ۇلى ابايدىڭ تۋىندىلارى مەن قاناتتى سوزدەرى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى الەمدىك دەڭگەيگە تانىتىپ، قازاقي تۇرمىسىمىز بەن اسىل قاسيەتتەرىمىزدى جارقىن جولعا قويا ءبىلدى. اباي مۇراسى شەتسىز دە شەكسىز الەم. ونى وقىتۋ ارقىلى جاس بۋىندى يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە باۋليمىز. ۇلتتىق سانانى ساقتاۋ مەن ونى زامان تالابىنا ساي بەيىمدەۋ قاشان دا وزەكتى. كەمەل بولاشاققا بەت العان جاڭا قازاقستاننىڭ تىڭ سەرپىلىستەرىمەن بيىكتەرگە كوتەرىلۋى قاجەت. ال، بۇل جولدا ۇلى دانانىڭ وي-تۇجىرىمدارى بىزگە جول كورسەتە الادى، رۋحاني ازىق بولادى. ۇكىلى ءۇمىتتى اقتايتىن ازاماتتار دا دانا ابايدىڭ مۇراسىمەن تىنىستاپ كەلەدى. عۇلاما اباي-قازاق توپىراعىنان شىققان الەمدىك دەڭگەيدەگى كەمەڭگەر. ول كۇللى ادامزات بالاسىنا اقىل-ويدىڭ جەمىسىن سىيلادى. ابايدىڭ اقىندىق قۋاتىنىڭ تەرەڭ تامىرىنا ۇڭىلگەن زەرتتەۋشىمىز ونىڭ قازاق فولكلورىنان، شىعىس پەن باتىستىڭ ءسوز ونەرىنەن، ورىس ادەبيەتىنەن، تاريحي ەڭبەكتەردەن سارقىلماس ءنار العانىن ايتادى. ابايدى قالاي دارىپتەسەك تە جاراسادى. ونىڭ عيبراتتى عۇمىرى مەن شىنايى شىعارماشىلىعى-قازاق حالقىنا عانا ەمەس، جاھان جۇرتىنا دا ۇلگى-ونەگە. ابايدىڭ ادام مەن قوعام، ءبىلىم مەن عىلىم، ءدىل مەن ءداستۇر، تابيعات پەن قورشاعان ورتا، مەملەكەت پەن بيلىك، ءتىل مەن قارىم-قاتىناس تۋرالى ايتقان وي-تۇجىرىمدارى عاسىرلار وتسە دە ءمانى مەن ماعىناسىن جوعالتپايدى. ويتكەنى، اقىننىڭ مۇراسى-بۇكىل ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني ازىعى. دانا ابايدىڭ ۇلىلىعى مەن قادىرلىلىگىن مويىنداعان الەم حالقى اقىنىنىڭ شىعارمالارىن ۇلىقتاپ، ءار تۋىندىسىنىڭ تۇبىنە تەرىڭىنەن بويلاۋدا. بەيبىت ەلدىڭ تۇرعىندارى-اقيىق اقىندى دارىپتەۋ جولىندا ايانىپ قالعان جوق. وسى ءسوزىمنىڭ دالەلى رەتىندە-وزبەكستان، جۇڭگو، گەرمانيا، تاجىكستان، قىرعىزستان ەلدەرىندە ۇلى ابايدىڭ 175 جىلدىعىنا ارناپ اشىلعان مۇراجايلار مەن كوشەلەردى مىسالعا السام، ارتىقتىق ەتپەس. سونىمەن قاتار ەۋروپا بولىگىندە ورنالاسقان بەرلين قالاسىندا "اباي وقۋلارى" بايقاۋىنىڭ وتكىزىلۋى، ايگىلى تۇركيا مەملەكەتىندە "ابايتانۋ" وقۋلىعىنىڭ ەنگىزىلۋى- رۋحىمىزدى بيىكتەتە ءتۇستى. ابايدىڭ شىعارمالارى-زامانا تىنىسى. ونىڭ تۋىندىلارىمەن سۋسىنداپ وسكەن جاننىڭ-كەمەل كەلەشەككە قول جەتكىزەتىنى ايدىن-انىق. سەبەبى، ۇلى اباي قازاق قوعامىنىڭ قايشىلىقتى جاقتارىن، زامانداستارىنىڭ الاۋىز بەرەكەسىزدىگىن، پاتشانىڭ وتارشىلدىق ساياساتىن قوزدىرىپ وتىرعان رۋلىق تارتىستاردىڭ ەلدىڭ بىرلىگىنە كەلتىرگەن زيانىن قاتتى سىناي وتىرىپ، ەڭبەكشى ەلگە ءىش تارتتى، حالىقتى وزىق مادەنيەتكە سۇيرەدى. ول حالىقتاردىڭ وڭاشالانىپ ءومىر سۇرەتىن داۋرەنى وتكەنىن ەندىگى جەردە ەل بولۋدىڭ كەپىلى-دامىعان كورشى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس جاساۋدا ەكەنىن ايتتى. ەندى سول جولدا بىرىگۋگە، ىنتىماقتاسۋعا شاقىردى. ۋاقىت تالابىنىڭ زامانىنان وزا شاۋىپ ءتۇسۋ-اباي دانالىعىنىڭ بەلگىسى. ول شىندىقتىڭ اقىنى بولىپ تۋدى، سولاي ءومىر ءسۇردى. اباي ولەڭدەرىنەن قازاقتىڭ ۇلتتىق تابيعاتىنا ءتان شىندىق مولدىرەپ كوز الدىڭا كەلەدى. ۇلى سۋرەتكەر ەسەبىندە اباي ونى كوركەم بەينەلەۋدىڭ جاڭا جولىن تاپتى. ونىڭ ولەڭدەرى ءوزىنىڭ قاراپايىمدىلىعىمەن، تابيعيلىعىمەن قۇيىلىپ، ويعا ۇيالايدى. سوندىقتان ول قازاق ادەبيەتىندەگى تۇڭعىش ۇلى سۋرەتكەر سانالادى. ابايدى الەمگە پاش ەتكەن ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ ءوز ماقالاسىندا:"اباي پوەزياسى-قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى. تەك قانا اباي ولەڭدەرىنەن قازاق دالاسىنىڭ تابيعاتى، قازاق ءومىرىنىڭ شىندىعى، سەزىم-سىرى، ارمان-تىلەگى، ۇلتتىق ەرەكشەلىك قاسيەتتەرى تۇگەل كورىنىپ، سەزىلەدى. ۇلى اقىن ابايدىڭ قازاق ادەبيەتىنە XIX عاسىردا جانە XX عاسىردا ەتكەن اسەرى اسا مول. ابايدىڭ ءوزىن كورمەي، ءسوزىن وقۋ ارقىلى، ەستىپ ۇعىنۋ ارقىلى، سول ابايدىڭ ولەڭدەرىنىڭ ۇلگىسىندە الەۋمەتتىك ماسەلەگە، ادامگەرشىلىك جايعا، اعارتۋشىلىق تۋراسىنا ارناپ كوپ-كوپ ولەڭدەر جازعان تالاي اقىندار بار. اسىرەسە، بۇلاردىڭ سانى، اباي شىعارمالارى قازاق ساحاراسىنا جايىلا باستاعان سايىن مولايا تۇسكەن"،-دەپ ەرەكشە باعا بەرىپ كەتتى. ابايدىڭ كەيبىر قارەكەتتەرگە كوڭىلى تويماي، "تەرەڭ وي، تەرەڭ عىلىم ىزدەمەيدى، وتىرىك پەن وسەكتى جۇندەي ساباپ" دەپ ۇنەمى سىني كوزبەن قاراۋىنىڭ سەبەبى وسىندا. اقىن ەل-جۇرتىن ءتۇرلى ونەردى يگەرۋگە ۇگىتتەدى. سونىڭ ءبارى ۋاقىتتىڭ تالابى ەكەنىن ول انىق اڭعارىپ، ۇلتىنا ايرىقشا ءۇن قاتتى. ۇلى ويشىل ءار قاناتتى سوزىمەن ۇلتتىڭ ورەسىن ءوسىرۋدى كوزدەدى. بىزدەر ەلدى، ۇلتتى ابايشا ءسۇيۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك. سەبەبى، وركەنيەت-دانا عۇلامانىڭ باستاماسىمەن عانا تەرەڭگە جايادى. كەشەگى مىلقاۋ، كۇڭگىرت دۇنيەدە جالىن بوپ جانىپ، جارق ەتىپ وشكەن- ابايداي ۇلى تۇلعاعا ايتارىمىز-قابىل الامىز اسىل سوزدەرىڭىزدى، كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ۇلى ەلدىڭ ۇرپاقتارىنا تابىس ەتۋگە ءسوز بەرەمىز! 175-كە كەلدى اباي بابامىز، بىزدەر ءۇشىن قۇرمەتتى عوي دانامىز. وقىساق ءبىز ۇلاعاتتى سوزدەرىن، كەڭەيەدى، ورىستەيدى سانامىز. ۇلى تويدى تويلاپ جاتىر جەر شارى، قازاعىمنىڭ بولماس دەيمىن ارمانى. بار عالامعا تانىس ەتكەن قازاعىن، ەستە ساقتا :ابايداي ۇلى دانانى!!!

---