ۇلت اسكەرى – ەل قورعانى
قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۇرىلعانىنا - 30 جىل
7 مامىر – وتان قورعاۋشىلار كۇنى! بۇل كۇن – قايسار مىنەزدى اتا-بابامىزدىڭ جاۋىنگەرلىك ءداستۇرىنىڭ زاڭدى جالعاسىن تاپقان كۇنى. ەلدىڭ ەگەمەندىگىن، تۇتاستىعىن، قورعانىسىن، ازاماتتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ۇلتتىق ارميانىڭ قۇرىلعان كۇنى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىن جەتىلدىرۋ بارىسىندا وراسان زور جۇمىستار اتقارىلدى.
ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان ساتتەن باستاپ مەملەكەت شەشكەن اسا ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ اراسىندا نەگىزگىلەردىڭ ءبىرى قازىرگى زامانعى جانە ەل قورعاۋعا، ۇرىسقا قابىلەتتى ارميا قۇرۋ ماسەلەسى بولدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ونىڭ ساياسي جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋى، ەكونوميكانى قايتا جاڭعىرتۋ، الەۋمەتتىك باسىمدىقتاردى تاڭداۋ كەزەڭى سەنىمدى اسكەري قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن قۇرۋ ماسەلەسىن الدىڭعى قاتارعا شىعاردى. اسكەرلەردى قارجىلىق، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جانە مەديسينالىق قامتاماسىز ەتۋدى قايتادان ۇيىمداستىرۋعا تۋرا كەلدى. ءوزىمىزدىڭ اسكەري كادرلاردى دايارلاۋ جۇيەسىن قۇرۋ جونىندە شۇعىل شارالار قابىلداۋ قاجەت ەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن شەكاراسىنىڭ تۇتاستىعىن قورعاۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ جەكە قارۋلى كۇشتەرىن قۇرۋدىڭ ۇلكەن ماڭىزى بولدى. كەزىندە الاش جەتەكشىلەرى قازاق حالقىن امان ساقتاپ قالۋ قاعيداسىن ۇستاندى، سول ءۇشىن ۇلتتىق اسكەر قۇرىپ، ەل قورعاۋعا زور ماڭىز بەردى. ءاليحان بوكەيحانوۆ «ۇلتتىق اسكەرى، ۇلتتىق ميليسياسى جوق حالىق – قورعانسىز ەل» دەسە، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ «ۇلت اسكەرى – ۇلت قورعانى» ەكەندىگىنە باسا نازار اۋدارعان بولاتىن.
1991 جىلى 25 قازاندا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قازاق قسر-نىڭ مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتى قۇرىلدى. كەيىن رەسپۋبليكانىڭ قورعانىس ماسەلەلەرىن تولىق تۇردە جەكە شەشۋگە كوشۋىنە بايلانىستى قورعانىس كوميتەتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مينيسترلىگى بولىپ قايتا قۇرىلدى. 1992 جىلدىڭ 7 مامىرىندا تاۋەلسىز ەلدىڭ زاڭدىق قۇقىقتارىنىڭ نەگىزدەرىنە جانە تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنا قاتىسۋشى مەملەكەتتەر اراسىنداعى قول جەتكەن كەلىسىمدەرگە بايلانىستى ق ر ءبىرىنشى پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ جارلىعى شىقتى. بۇل جارلىق بويىنشا، قازاقستان اۋماعىنا ورنالاسقان قارۋلى كۇشتەر وزدەرىنىڭ مۇلىكتەرىمەن قوسا رەسپۋبليكانىڭ قاراۋىنا ءوتتى. جوعارعى باس قولباسشى رەتىندە قارۋلى كۇشتەردى باسقارۋدى پرەزيدەنت ءوز موينىنا الدى. قورعانىس ىسىمەن تىكەلەي شۇعىلداناتىن العاشقى قورعانىس ءمينيسترى بولىپ اسكەري قايراتكەر، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، گەنەرال-پولكوۆنيك ساعادات نۇرماعانبەتوۆ تاعايىندالدى. بۇل كۇن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۇرىلعان كۇنى بولعاندىقتان «7 مامىر وتان قورعاۋشىلار كۇنى» دەپ جاريالاندى.
قىسقا مەرزىم ىشىندە قارۋلى كۇشتەردى باسقارۋ جۇيەسى قۇرىلدى. اتالعان جىلى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن ءۇش جۇيەلى شتاب – جاياۋ اسكەرلەر، اۋە قورعانىس كۇشتەرى مەن اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ باس شتابتارى بەكىتىلدى. اەروۇتقىر كۇشتەرگە جوعارعى باس قولباسشىنىڭ رەزەرۆى قۇزىرى بەرىلدى. 2001 جىلدان قازاقستان 4 اسكەري – ورتالىق، وڭتۇستىك، باتىس جانە شىعىس وكرۋگكە ءبولىندى.
1993 جىلى قابىلدانعان ءبىزدىڭ العاشقى اسكەري دوكترينامىز ناق وسى قارۋلى كۇشتەردىڭ قالىپتاسۋى مەن ورنىعۋى كەزەڭىندە قازاقستاننىڭ اسكەري قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ شارالار كەشەنىن ايقىنداپ بەردى. 1999 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 1999-2005 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسى بەكىتىلدى. بۇل قۇجاتتى ودان ءارى دامىتۋ ماقساتىندا 2000 جىلى 10 اقپاندا قازاقستاننىڭ ەكىنشى اسكەري دوكتريناسى قابىلداندى. اسكەري دوكترينا اسكەري رەفورمانىڭ نەگىزىن قالاۋشى بىردەن-بىر قۇجات. بۇل دوكترينا ەلىمىزدىڭ اسكەري قۇرىلىسى سالاسىن رەتتەۋشى باسقا دا قۇجاتتارمەن قاتار مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ تۇعىرناماسىن قالىپتاستىرادى. قارۋلى كۇشتەردى ۇيلەستىرۋ، اسكەري جارعىلاردى ازىرلەۋ، وقۋ-تاربيە جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ تاسىلدەرىنە باستى باعدارلاما بولىپ ەسەپتەلەدى.
2006 جىلى قازاقستان تمد ەلدەرىنىڭ العاشقىسى بولىپ بۇگىنگى زامان تالابىنا جاۋاپ بەرەتىن جاڭا اسكەري دوكترينا قابىلدادى. بۇل 2006-2010 جىلدارعا ارنالعان قارۋلى كۇشتەردى، باسقا اسكەرلەر مەن اسكەري قۇرىلىمداردى دامىتۋدىڭ جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاماسى. سونداي-اق 2007 جىلى ناۋرىز ايىندا قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكانى، سونىمەن قاتار قورعانىس-ونەركاسىپتىك كەشەنىن دامىتۋ جونىندەگى 2015 جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىك باعدارلاما بەكىتىلدى. بۇل باعدارلاما الەمدىك ۇزدىك ستاندارتتارعا سايكەس ارميانى قايتا جاراقتاندىرۋ ماقساتىندا قابىلداندى. سونىمەن قاتار، 2011 جىلى قازاندا، 2017 جىلى قىركۇيەكتە جاڭا اسكەري دوكترينالار قابىلداندى.
بۇگىنگى كۇنى قازاقستان ءوز ازاماتتارىنىڭ اسكەري قىزمەت اتقارۋىنىڭ جاعدايى مەن ءتارتىبىن دەربەس انىقتايدى، ءوز اۋماعىندا اسكەرلەردىڭ، قارۋ-جاراقتىڭ جانە تەحنيكانىڭ ورنالاسۋ ماسەلەسىن شەشەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە جالپى ماقساتتاعى كۇشتەر، اۋە-قورعانىس كۇشتەرى، مەملەكەتتىك شەكارانى قورعاۋ كۇشتەرى جانە دە ۇلتتىق گۆارديا مەن ىشكى اسكەرلەر كىرەدى. ءوز كەزەگىنە قاراي، قارۋلى كۇشتەر ءتۇرلى بولىمدەردەن جانە ءار ءتۇرلى قۇرامالار مەن ارنايى اسكەرلەردەن تۇرادى.
30 جىلدىق قالىپتاسۋ كەزەڭىندە ۇلتتىق اسكەر كۇشتەرى ازاماتتاردىڭ ەڭسەسىن تىكتەپ، ەركىندىگىن كەڭەيتىپ، ايانباي قىزمەت ەتۋدە. اسكەرىمىز جاڭارىپ، ونىڭ كۇش-قۋاتى جىلدان جىلعا نىعايۋدا. وسى جىلدار ىشىندە ۆزۆودتان باستاپ، روتا، باتالون، پولك كومانديرىنە دەيىن قازاق وفيسەرلەرىن دايىنداپ، تاعايىنداپ ۇلگەردىك. قارۋلى كۇشتەر ساپىندا ەل الدىنداعى اسكەري مىندەتىن وتەۋ – ءاربىر ەر ازاماتتىڭ قاسيەتتى پارىزى. ال، ونى ابىرويلى اتقارۋ – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوزىنىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا اتاپ كورسەتكەنىندەي: «ۇلت پەن ەل رەتىندە ساقتالىپ قالۋ ءۇشىن بۇگىنگى جانە بولاشاق ۇرپاق جاڭا سىن-قاتەرلەرگە دايىن بولۋى كەرەك. ... ءبىز ۇلتتىق مۇددەنى اسپەن دە، تاسپەن دە قورعاۋعا دايىن بولۋىمىز قاجەت».
ءداستۇر بويىنشا، وتان قورعاۋشىلار كۇنىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى – جوعارعى باس قولباسشى قاسىم-جومارت توقايەۆ كەزەكتى اسكەري اتاقتار تاعايىنداپ، كوزگە تۇسكەن اسكەري قىزمەتكەرلەردى ماراپاتتايدى. مەرەكە كۇنى قۇتتىقتاۋ راسىمدەرى وتكىزىلەدى.
قارۋلى كۇشتەر – مەملەكەتتىك قاجەتتىلىك قانا ەمەس، تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنىڭ كەپىلى، اجىراماس بولىگى. ياعني، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەپىلى – قۋاتتى اسكەر. بۇگىنگى تاڭدا ءبىز ارميانى مودەرنيزاسيالاۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنىڭ الدىندا تۇرمىز. بىلىم-بىلىگى جوعارى كاسىپقويلار مەن قازىرگى زامانعى قارۋ-جاراق جۇيەسى قارۋلى كۇشتەر جاڭا مودەلىنىڭ نەگىزىنە اينالۋعا ءتيىس. قارۋلى كۇشتەردىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا جانە ەلدىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋعا باعىتتالعان اۋقىمدى رەفورمالار جۇرگىزىلىپ جاتىر. جاقىندا عانا «قازاقستان حالقى تىنىش ۇيىقتاي الادى. جاۋىنگەرلىك الەۋەتتى، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋدى ارتتىرۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتىر. قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرى تاراپىنان كونستيتۋسيالىق قۇرىلىستى دا، مەملەكەتتىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن دا قورعاۋ مىندەتتەرى ورىندالادى»، - دەپ مالىمدەدى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى.
قورىتا كەلگەندە، جوعارعى باس قولباسشى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ باسشىلىق ەتۋىمەن قۋاتى مەن ۇتقىرلىعى جوعارى، حالىقارالىق تالاپتارعا جاۋاپ بەرەتىن كاسىبي قارۋلى كۇشتەردى جەتىلدىرۋ جونىندە ءىس-شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. تۇتاستاي العاندا، بىزدە زاماناۋي، ۇرىسقا قابىلەتتى، حالقىمىزدىڭ ەرلىك داستۇرلەرىنىڭ لايىقتى مۇراگەرىنە اينالعان قارۋلى كۇشتەر قالىپتاسىپ، ويداعىداي دامىپ كەلەدى دەپ ايتۋعا بولادى. وتان قورعاۋشىلار كۇنى قۇتتى بولسىن!
سابىرحان سماعۇلوۆ،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى
You Might Also Like
-
ءبىز سوۆەتتىك شىعىستىڭ شىنارلارىنىڭ ءبىرى شاكارىم ءومىرى مەن ولىمىنە قاتىستى اڭىز بەن اقيقاتتى، شىنايى شاكارىمتانۋ مەن شالاعاي شاكارىمتانۋ ارا سالماعىن وسىلاي جۇلگەلەپ، زەردە-تانىمى ەندى قالىپتاسا باس...
