InfoHub Logo

SHÁMSHA TÝRALY SYR

Dúnıege, aınalańa kóz júgirtip, baıqap barlasań, ómir degen ólim men tirlikten, qulaý men qaıta turýdan quralady eken. Ǵumyry kóktemgi kógildir kók tósinde qalyqtaǵan sharby bulttaı kóship bara jatsa da, jer betindegi tirligin, búgin qolyna ustaǵan bılik quryǵyn máńgilik kórýden adamzat bir jańylyspaıdy. Adam balasynyń ylǵı kúnáǵa batyp, jaqsy men jamandy, tabıǵılyq pen jalǵandyqty, shym qyzyl men ásire qyzyldy kezinde ajyrata almaı, sońynan barmaq tistep, bas shaıqap júretini de, keńdik-keshirimdilikke kelgende týlaqtaı tartylar kóńilińniń kón kóleminen bıikteı almaıtyny da osydan-aý. Áıtpese ómir bola ma?! Hanymbala apaıdyń óziniń súıikti perzenti Shámshaǵa:

— Qarǵam, aldymen tórt músheń saý bolsyn, sosyn jaqsy men jamandy ajyrata bil, qıanat jasama, — dep, anda-sanda bir aıtyp, «sózimdi tyńdaı ma, tyńdamaı ma» degendeı, bir betkeı, erke ósken qyzynyń birden syr bere qoımaıtyn dıdaryna kóz júgirtip qoıyp, saqtandyra sóıleıtini de sol ómir qulqyn erterek túıgeninen bolar. Bala dese bárin qurban etýge daıyn Berkimbaı aqsaqal elý segiz jasynda, perzentten kúder úzip júrgende, dúnıege kelgen Shámsha beıne bir sheshesinen týmaǵandaı, ylǵı áke mahabbatyna bólenip, ómirdegi adam umtylar ónegeniń, jaqsy úlginiń jalǵyz nusqasy tek ákem dep óskeni de týmysynan jumsaq minezdi ananyń tik sóılemeýine, perzentine qabaq shytpaýyna sebep sekildi.

Tabıǵat degen de tek qaıshylyqtardan turatyndaı kórinedi maǵan. Bir perzentke zar bolyp, bireýdiń balasyn kórse de, emirenip eljireıtin adamdar sábı súıý lázzatyn keshe almaıdy da, jylý óz qara basyna jetpeı júrgen bireýler egizdetip-toǵyzdatyp toǵytyp jatady. Úlken uly Tólegen men qyzy Saqyptan keıin kórgen sábıi shetinegende, Berkimbaı aqsaqal sharana perzentiniń óli denesin bir táýlik boıy qushaqtap, jerleýge de bergisi kelmeı otyryp alǵanda, Turar aýylynyń úlken-kishisi únsiz uǵysyp, onyń minezin de, myrzalyǵy men kóregendigin de qurmet tutatyn el ishteı birge egilip turǵan.

— Saqypjan, endi bizdiń sońymyzdan eshkim ermeı me?! — dep qyzyn aldyna alyp, jylap júrgen Berkimbaı shetinegen sábıinen keıin 7-8 jyl ótkende dúnıege kelgen Shámshasynyń «aıaǵyn jerge tıgizbeımin» dep, segizge kelgenshe moınyna mingizip, arqalap júrýin Qudaıdyń buıryǵyndaı kóretin.

— Aıaǵyn salaqtatyp osy qyzdy arqalaısyń da júresiń, bul ne sonshama?! — degen qurby-qurdastaryna:

— Oıboı, muny kótermeýge betim bar ma meniń? — dep meıirimdi áke qaǵylez kishkentaı qyzyn onan saıyn ıiskep, aımalaýdan jalyqpaıtyn.

1918-jyly qurylǵan alǵashqy túrki tildi mekteptiń (qazir Ábjan Baısalbaev atyndaǵy segizjyldyq qazaq mektebi birinshi klasyna Shámsha ákesiniń ıyǵyna minip barǵan. Sabaq bitip, balalardyń bári úıdi-úıine tarap ketkende, tompıǵan kishkene qyz kúnde mekteptiń aldynda qashan ákesi kelip ıyǵyna mingizip alyp ketkenshe kútip, aýzyn burtıtqan kúıi tapjylmaı otyratynyna Turar aýyly tańdanbaıtyn.

Berkimbaı aqsaqal az kún aýyryp dúnıe salǵanda, Shámsha bar-joǵy segiz jasta edi. Syrqaty janyna batqasyn ba, joq, tabıǵatynan aqyl-parasaty mol súńǵyla kisi ólerin sezdi me, áıteýir aýyldyń aqsaqal-qarasaqaldaryn jınap, basqa balalaryn emes, óziniń súıikti perzenti Shámshaǵa bas-kóz bolýlaryn tapsyryp, osy bir kishkenesinen úmit kútetinin aıtty.

Keıin sómkesin ustap mektepke ketip bara jatqanyn, ne kele jatqanyn kóre qalsa, ákesiniń dos-qurbylary ıekteri kemseńdep:

— Aınalaıyn-aı, qalaı ǵana jer basyp júr eken deseıshi, Bekeń moınynan túsirmeıtin edi... — desetin.

Jetinshini bitirgesin, bir top qurbylarymen Mánshúk Mámetova atyndaǵy qyzdar pedýchılıshesinde Qyzylordada oqyp júrip úıge demalysqa kelgende, aýyl aqsaqaldary qoı-qozylaryn soıyp, 15-16 jasar qyzdy kezek-kezek qonaqqa shaqyratyn.

— Qaıran Bekeńniń kózi ǵoı, — dep Qalıaqpar sekildi aýyl aǵalary Berkimbaıdyń qurymyn ustaıtyn tuıaǵy Alpysty emes, osy Shámshany ataıtyn.

Osynyń bári úı-ishiniń, Alpys baýyrynyń, aǵa-ápkeleriniń, tipti Kım, Aman sekildi nemere qurdastarynyń da Shámshany aǵadaı syılap, solaı bolýǵa tıistideı, onyń pikirinsiz másele sheshpeıtinin daǵdyǵa aınaldyrýǵa sebep boldy.

Áke men shesheniń bedelin, aýyl-eldegi qadir-qurmetin balanyń kórip-sezip óskeni jaqsy ǵoı. Biraq balanyń bári birdeı ata-anasy ıyǵyna jaýyp bergen aq shapandy kirletpeı, qaıta kıe-qasıetin arttyra ala ma? Ata-ananyń jıyp bergen abyroıyn aırandaı tógip, batasyn batpaqqa bylǵap, úmit pen senimin jerge qaratyp júrgen ul men qyz az ba búginde?!

Otbasyndaǵy jylý men meıirimdi ózi taratyp, kózge kórinip, qolǵa ustalynbaıtyn, tek janǵa shym-shymdap sińetin qasıeti bar kórgendilik, adamgershilik tárbıesiniń qaınary ózi bolyp otyrsa da, Hanymbala ananyń ınstıtýt bitirisimen komsomol, keıin partıa jumysyna aralasyp, jas ta bolsa, el basqaryp júrgen qyzyna «qaı jaǵynan shyǵam» degen júzben, anasy emes, jaqsy jeńge ornyndaǵy adamdaı jaýtańdaı qaraıtyny perzentiniń shálkes minezinen emes, eli syılaǵan otaǵasynyń úmit artqan, qyz da bolsa, uldaı kórgen balasy edi dep qalyptasqan ishki qaǵıdadan edi.

Halyq shirkin dana ǵoı. Jaqsy adam ne nashar adam jaıly sóz bolǵanda, «naǵashysy kim eken», «ata-tegi kim» degen suraqtar jaıdan-jaı aıtylmaıdy eken-aý. Ata-babamyz adamnyń shyqqan tegin, naǵashy jurtyn biz kúni keshe partıaǵa ótkende, búginderi bireýler bılikti oryndyqqa otyrarda beriletin rekomendasıa-usynys retinde qabyldaǵan bolsa kerek. Tektilik degen uǵym da tegin emes ekenin endi bilip jatyrmyz. Biz jetpis jyl boıy el basqarýǵa, jurttyń taǵdyryn sheshetin oryndarǵa ylǵı teksizderdi izdep taýyp otyrǵyzyp keldik. Súttiń qaımaǵyndaı tekti tuqymdardy túp tamyrynan julyp, birjola qurtyp kelgen ıdeologıaǵa qol soǵyp, qolpashtadyq.

Hanymbala apaı da osyndaı tekti tuqymnan edi. Ol óz aldyna bir tarıh. Qasiretti shejire. Albannan shyqqan İlebaı baıdyń eki uly Búrge men Boltan taý asyp, shapyrashty eline kelip, óz adamdaryndaı sińisip ketedi. Búrge bolys ta, Boltan baı da aqyl ıesi, elge syıly adamdar bolypty.

— Paı-paı, shirkin, İlebaıdyń balalary «Shubar attyń» tasyndaı ósken, órkendegen el ǵoı, — dep alys-jaqyn súısine qyzyǵady eken. «Shubar at» — qoı tastary jaıylǵan maldaı samsaǵan, shalǵyny belýardan keletin ataqty jaılaý. Sol «Shubar attyń» tasyndaı qaýlaǵan áýletten bir tuıaq qalmaı, dúnıeden kóshýiniń de óz syry bar.

1928-1929-jyldary baılardyń dúnıe-malyn tartyp alyp, ózderin ıtjekken jaqqa aıdaǵanda tiziminiń basynda İlebaı balalary Búrge men Boltan, olardyń úı-ishteri, besiktegi sábılerine deıin úrim-butaǵymen túgel bar edi.

Boltannyń orta dáýletti jigitterge turmysqa shyqqan úıelmeli-súıelmeli qos qyzy Maılybek pen Hanymbala júrek jasyn jurttan jasyrǵan kúıi el ishinde qala bergen.

İlebaı tuqymy sol ketkennen mol ketti. Hanymbalanyń baýyry Ábdirasyl, qaı jerden ekeni belgisiz, áıteýir ebin týyp Sibirden qashyp kelgen edi, biraq kóp uzamaı jumys babynda taýdaı etip júk tıegen mashınada kele jatyp, shoqalaqty jolda attaı týlaǵan mashına ústinen ushyp qaza bolǵan. «Qudaı bir aınaldyrsa, shyr aınaldyrady» degen osy. Sóıtip, Hanymbala apaı jaryq dúnıeden kóz jumǵansha: «Bári birdeı joq bolyp ketýi múmkin emes, bireý-mireý Qytaı asyp ketken bolar», dep úmitin úzbeı, dámetýmen ketti.

Hanymbalanyń jalǵyz ápkesi Maıbilekten de urpaq qalmady. Jasynda qos burymy jer syzyp júretin, «qyz qýýda» talaı jigitti tómpeshtegen Maıbilek, basyn jýǵanda eki-úsh jeńgesi shashyn ustap jýatyn, ózi ánshi, ózi alǵyr Maıbilek synyq salatyn emshiligi bar, Áıteı aýylynyń kári-jasy aldynan ótpeıtin, asa syıly adam edi. Maıbilek, kezinde asa baılyǵy bolmasa da, oqyǵan-toqyǵan otaǵasysy Báıteke ekeýiniń jalǵyz túıir perzenti Bıbigúlsinnen nemere súıe almady. Biraq Áıteı aýylynyń tentek-teli bar balasy «Maıapalap» sol úıden shyqpaıtyn. Keıin Maıapa dúnıden qaıtqanda, óz uly ne janashyr aǵa-baýyrlary bolmasa da, osy Ahmetjan, Edige sekildi aýyldyń azamat jigitteri tik turyp qyzmet etip, aýyl anasyndaı bolǵan ardaqty apany qaıtpas saparǵa shyǵaryp salǵan.

Shámsha eki ananyń ortasynda, Turar men Áıteı aýyldarynda tel ósti. Báıteke qarıa jasy jete kózi múkis tartyp, 2-3 klass oqıtyn kishkentaı Shámshany otyrǵyzyp qoıyp, ádebı kitaptar oqyttyratyn. «Myń bir tún», Ǵabdol Slanovtyń «Keń óris», «Qulmambet pen Jambyldyń aıtysy», Sábıt Muqanovtyń «Sulýshash» dastany - kishkene qyz bala, ózi bir jerin túsinip, bir jerin túsinbese de, pesh túbindegi qus jastyqqa súıengen atasyna daýystap oqyp beretin. Kidirmeýge, múdirmeýge tyrysatyn.

Oılap tursa, osynyń bári sabaq eken-aý. Úlkendi syılaý, adamdy tyńdaı bilý, kisiniń jan-dúnıesin útir-núktesine deıin aıtqyzbaı uǵý sekildi qazirgi zamanda kez-kelgen adamda bola bermeıtin qasıetter, bálkim, sol otbasy, aýyl ishindegi syılastyqty, birin-biri qadirlegendi kóre qalǵannan shyǵar...

Almaty qalasynyń Keńes aýdanynda partıa komıtetiniń birinshi hatshysy bolyp kelgendegi bir oqıǵa Shámshanyń esinde qalypty. Jańa kelgen hatshynyń basqarýymen ótken tuńǵysh búro májilisinde Ivan Fedorovıch degen maıdangerdiń jeke máselesi qaralyp, búro músheleri ony partıadan shyǵarýdy uıǵarysqan. Anda-sanda iship qoıatyny bar qarıanyń ústinen kórshileri aryz jazypty. Partıadan shyǵarý týraly alǵashqy sheshimdi estigen maıdangerdiń:

— Qyzym, men partıaǵa maıdanda, ot astynda júrip ótip edim. Ol kezde sen týmaǵan da shyǵarsyń. Endi meniń taǵdyrymdy sen sheship otyrsyń, — dep esikten muńaıa shyǵyp ketken keıpin kórgen jas hatshy jan dúnıesi tóńkerilgendeı kúı keshkeni sonsha, tipti eki kún aýyryp qalǵan edi. Aqyry májilis protokolyna qol qoımaı:

— Osy máseleni qaıta qaraıyqshy, — dep, partıadan shyǵyp qalýdy tirideı ólgenmen para-par kóretin maıdangerdi qorǵap qalǵan hatshy sol oqıǵadan keıin irili-usaqty isterge kezdeskende, «munyń arǵy jaǵynda adamnyń taǵdyry tur» degen oıdy esten shyǵarmaýǵa tyrysatyn boldy.

Adamdar, ıaǵnı bizder, jaratylystyń qyzyq týyndylarymyz ǵoı. Qyzmet babynda bireý kóterilse, onyń aqyl-parasatyn, adamgershilik-iskerligin kórmeı, «e, joǵary jaqtaǵy jerlesi nemese jezdesi ósirip otyr» deımiz. Ásirese, bul jaǵdaı áıel zatyna qatysty bolsa, tipti kúrdeli joramaldarmen árlene túsedi. Biraq dúnıede bir shyndyq bar: eshkim de aspannan eki aıaǵy salbyrap túsip, ákim ne patsha bolmaıdy. Óziniń qabiletimen, jaǵymdy minezimen, oıly pikirimen bireýlerdiń kózine túsedi. Shámshanyń da partıa-keńes júıesinde jaýapty, basshy qyzmetke kelýine sebi tıgen kórnekti qoǵam qaıratkeri, aǵamyz Asanbaı Asqarov bolǵany ras. Astanalyq oblys jastarynyń konferensıasynda Qaskeleńnen kelgen aýdandyq komsomol komıteti hatshysynyń batyl syn, oryndy usynystary oblystyń birinshi basshysy Asqarovty eleń etkizgeni, kóp uzamaı ol buryn tek jigitterdiń enshisi bolyp kelgen oblys jastary uıymynyń jetekshisi bolǵany da ras.

Keıin, 1986-jyly Qazaq elinde bastalǵan alashapqyn kezinde, Almaty oblystyq partıa komıtetiniń ıdeologıalyq hatshysy Shámsha Berkimbaevany da «Qonaevtyń, Asqarovtyń» kadry» degen jelbýaz jeleýmen, kúni keshe ishi-baýyryna kirip, qolyn alyp qalýǵa júgiretin talaı «tileýlesterdiń» ala kózderimen atqylaǵandary da ras. Astanada partıa-keńes salasynda júrgen bóriktilerden kem túspeıtin, ananyń-mynanyń aıtqanyna erýdi bilmeıtin, óz pikiri bar, isker de qabiletti aralaryndaǵy jalǵyz qyz balanyń taǵdyryna úńilýge, qańqý sózden, toptar men taptardyń tartys-talasynan qorǵap qalýǵa umtylyp, janashyrlyq bildirýge jaraǵan eshbir bılikti azamattyń bolmaǵany ókinishti-aq. Qoǵamdaǵy ár adamnyń ómirde óz joly, óz taǵdyry bar. Aýmaly-tókpeli saıasattyń ylǵı qyzyl tanaý bop júretin qaıratkerleriniń arasyndaǵy qaqtyǵys, talastardyń qurbandyǵy bolyp, qosaq arasynda bos ketetin adal jandardyń jan azaby, qalǵan kóńili úshin kim jaýap beredi?

Aqyry, ıdeologıa salasynan áıteýir bir kesapat tabýdy maqsat tutqan basshylarmen birge jumystas bolyp, qulaǵyna maqta tyǵyp alyp júre berýge, keıbireýlerdiń qabileti jetkenmen, Shámshanyń ary shydaı almady. Kúni keshe astana jurty aýzyna qaraǵan oblys hatshysy Almatydaǵy № 12 qazaq orta mektebine dırektor bolyp barýdy uıǵardy. Bul Shámshanyń ómirindegi psıhologıalyq salmaǵy aýyr kezeń boldy. Onyń ornynda basqa bireýler bolsa, júregi jarylyp, endi bireýlerdiń qan qysymy asaý attaı aspanǵa shapshyp, keıbireýleri jaryq dúnıemen birjola qoshtasar edi.

Tabıǵatynan aqylǵa júginetin esti qyz ishki qaısarlyǵyn osy tusta kórsetti. Qaýsap turǵan mektep úıin kúrdeli jóndeýden ótkizýdi qolǵa alyp, kún demeı, tún demeı iske kiristi. Qolynda bılik barda, jaqyn da, janashyr da kóp. Olardyń kóbi basyńnan baq taıǵan kúni-aq janyńnan jylystap, tabanyn jaltyratady eken. Biraq qandaı aqyrzaman týsa da dúnıede jaqsy adamdar báribir qalady. Adam kimniń jaqsy, kimniń janashyr ekenin tek óz basyna kún týǵanda ǵana tanıdy. Tek adamzat shirkin osy aqıqattan qorytyndy shyǵarýǵa joq - tez umytady, tez arbalady.

Pálenbaı jyldan kúrdeli jóndeý túgili, sylaq kórmegen mektep úıin aıtarlyq qalypqa keltirý úshin mıllıondaǵan qarjy, vagon-vagon aǵash pen temir qajet edi.

Osy tusta qarjy mınıstri, bir kórgende jaltyldap áser qaldyrýǵa tyryspaıtyn azamat Tóleýbek Ábdiqadyrov úlken adamgershilik kórsetip, arnaıy qarjy belýge batyldyq jasady. Ádette qolyna ýaqytsha bolsa da qarjy ustap otyrǵandar ákesiniń ózine qaldyryp ketken murasyndaı qoınyna tyǵyp, jerbaýyrlap jatyp alady ǵoı. Tóleýbek azamat jón biletin, asyldyń tuıaǵyndaı adam eken. Al Almaty oblysynda qurylys máselelerin basqarǵan Erejep Baıserkeev pen qalanyń josparlaý komıtetiniń bastyǵy Qaharman Babaǵulov degen azamattar № 12 qazaq orta mektebiniń qosalqy dırektorlary sekildi kómek pen qamqorlyqtaryn aıamady.

Eki jylǵa jýyq merzimde mektepti «sý jańa» etip, búkil mebelin jańartqan Shámsha keıin halyqqa bilim berý mınıstriniń orynbasarlyǵy qyzmetine shaqyrylǵanda, pedagogıkalyq kollektıv te, ata-analar da shýlasyp narazylyq bildirgeni meniń de esimde.

— Mınıstr bolyp barsa, bir jón! Al orynbasarlyqqa jibermeımiz! — dep, nemeresi bizdiń balamen oqıtyn Ábekeń aqsaqal asasyn sermelep edi. — Mundaı azamat tek birinshi basshy bolýy kerek!

Halyq shirkin adam tanıdy ǵoı. Áli kúnge bir jerde ketip bara jatsa, sol mekteptiń muǵalimderi men oqýshylary qýyp jetip amandasyp, máre-sáre bolyp qalady.

Degenmen, sol eki jyl Shámsha Kópbaıqyzy úshin adamtaný ýnıversıtetinde oqyǵandaı kezeń bolyp edi. «Kópbaıqyzy» atalýy da áke mahabbatynan qalǵan belgideı bir jaı: qyzy dúnıege kelgende, Berkimbaı aǵamyz júgire basyp aýyldyq keńeske keledi.

— «Ózimniń ataǵyma jaz osy balamdy!» — dep otyryp alyp edi Bekeń marqum... Sóıtken perzenti áke úmitin aqtady, aınalaıyn! — dep eske alady sol kezdegi aýyldyq keńestiń hatshysy, bul kúnde zeınetker Shalǵynbaı aǵamyz. — Shet elderge de, Máskeýge de, óz halqymyzǵa da Berkimbaı atyn jaqsylyqpen shyǵardy ǵoı Shámsha...

İshpeı-jemeı, bireýlerge qıanat jasamaı, adal júrip aıyptalý, ornynan túsip qalý -at jalyn ustaǵan azamattyń qaı-qaısysy úshin de qasiretti oqıǵa. Sondaı sátte janyńdy uǵatyn, seniń laýazymyńa, ataq-dańqyńa ǵana úıirilgen buralqy ıtterdeı kúndik sezimdi bireýler emes, zeınetker bolyp úıde otyrsań da, adamdyǵyńdy aıalaıtyn shyn dostaryń bolǵanǵa ne jetsin! Biraq ondaı dos-joldastar kóbimizdiń mańdaıymyzǵa jazylmaǵan. Al Shámshada sondaı dostar bar. Attan qulaǵandaı kúı keship júrgen kúıde, jeksenbini jalǵyz ótkizgen kúni bolǵan emes. Táı basqannan birge oınaǵan balalyq shaqtyń qurbylary Kım men Aman, stýdenttik jyldardyń qımastary Qýanyshkúl, Roza, Nurǵaısha, Sultan, Beken...

Ne kerek, áıteýir adal dostary da kóp eken. Hatshy bolyp júrgende qoly tıe bermeıtin Shámshany joldastary birde Qarataýǵa, birde Altyn emeldegi Shoqan zıratyna, Baqanas pen Jambylǵa... qoıshy, áıteýir qydyrtýdaı qydyrtty.

Bul oblysqa aýysqanda Almaty qalasy, Keńes aýdandyq komıtetine birinshi hatshy bolyp kelgen Ásen Besbaeva da sol alasapyran jyldardyń qurbandyǵy bolyp, Shymkentke qyzmet aýystyrýǵa májbúr bolyp edi. «Basqa ortada jalǵyz ózine qıyn bolyp júr-aý» dep, Shámshanyń oǵan da qabyrǵasy qaıysady. Keıde joldastarymen senbi kúnderi túndeletip Ásenge baryp, ertesine Almatyǵa qaıtady.

Mekteptiń bitpes sharýasynyń jáne dostarynyń arqasynda kóńilin alańdatqanmen, ara-arasynda oı tumanyna oranyp, qarmanyp qalatyn kezderi bolady. Keıde kóshede kele jatyp, ertemen birin kóterip, birin jetektep, bala-baqshaǵa júgirip bara jatqan kelinshekterge kózi túsip ári jany ashyp, ári qyzyǵa qaraıdy. «Áıel zaty bop jaratylǵasyn, áıeldik mısıańdy oryndaý ǵana baqyt, olaı bolmasa, tabıǵat zańyna qarsy shyqqanyń, ıaǵnı kúpirlik etkeniń», — dep tolǵanady.

Bul syrtyna shyǵaryp sóz aıtpasa da, qyzynyń alasapyran jan dúnıesin esikten attap kirgennen uǵatyn Hanymbala apaı oıly qoı kózderin tóńkerip, eppen basyp, Shámshanyń janyna keledi.

— Tórt músheń saý bolsyn, kúızele bermeshi, — deıdi jup-jumsaq alaqanyn Shámshanyń saýsaqtaryna tıgizip.

— Óziń aq bolsań bolǵany. Elińe, jerińe qyzmet ettiń. Adaldyǵyńdy, qolyńnan is keletinin basshylar baǵalamasa, Qudaı eskerer. Qyz balanyń bári dál sendeı el dep eńbek etse, ata-ananyń ne armany bar. Ákeńniń arýaǵy rıza shyǵar, qaraǵym!

Jylasań da, jadyrasań da janyńda, ana bólmede, as úıde ózińdi jaqsy kóretin bireý baryn seziný qandaı baqyt!.. Alaıda jaratylys óz zańdylyǵyna ózgertý jasamaıdy: beınetin kórsetpeı, taýqymetin tartqyzbaı, óziniń syndarly da sulý qalpynda Ana da dúnıeden ozdy. Jumystan, alys joldan del-sal bop sharshap kelgende, jyp-jyly uıadaı úıdiń esigin ashatyn ana bul dúnıede endi joq, onyń asyl beınesi endigi jerde tek eles bop kórinedi degen aqıqat Shámshanyń aqyl áleminen tys jaı sekildi, túsiniksiz.

Baıaǵydan beri óziniń jeńgesindeı kórip, «Iá, siz baıdyń qyzysyz ǵoı!» — dep ázil aıtyp, keıde tipti óz dárejesinde kóńil de bólmeı júrgen Shámsha, qanshama, aqyldy bolsa da, «anam da bir kúni dúnıeden ótedi-aý» dep tipti de oılamapty.

Mundaıda jalǵyzdyǵyń, júregińdegi neshe túrli jamaý-jasqaý, adam balasy ómiriniń ótkinshiligi — osynyń bári keýdeńe syımaı, tamaǵyńa keptelip qylǵyndyra beredi. Mynaý qoǵamdaǵy shýylyn jasyrǵan ala-qula ómir, jarty qurtty jaryp jeıtin dos-joldas pen qurby-qurdas, jumysyń — bári bir álem de, al ot basyndaǵy tirshilik ekinshi álem eken. Osy eki álemi birdeı úılesim tapsa ǵana, adam jarasty tirlik keshedi eken.

Mundaı sátterde janyńnyń isinip asqynǵan pernelerin tamyr «úzetin» emshideı dep basatyn — Poezıa degen arý ǵana.

«Qardyń basyn qar alar, hannyń basyn qara alar» degendeı, jan dertińe daýa bolar dertti jyrlardy oqyp, uıyqtap ketip oıanǵandaı kúı keshesiń. Ásirese, Muqaǵalı jyrlary adamnyń ártúrli jaǵdaıdy basynan keshirer sátiniń bárin sýretke túsirip alǵandaı áser beredi.

Ómirinde qazaq aqyndarynyń aıtysyn ótkizý túgili mınıstrlik apparatynyń bir jıyny qazaq tilinde ótip kórmegen Halyqqa bilim berý mınıstrliginen edáýir qarajat bóldirip, Muqaǵalı Maqataevtyń alpys jyldyǵy qurmetine stýdentterdiń respýblıkalyq tuńǵysh aıtysyn ótkizýge sebep bolǵan da — mınıstrdiń orynbasary Shámsha Berkimbaevanyń Poezıaǵa degen mahabbat sezimi edi.

Mınıstrlikte «Qazaq tili» qoǵamynyń jumysy ma, qazaq mektepterine arnalǵan oqý quraldarynyń máselesi me, oqýshylarǵa estetıkalyq bilim berý deńgeıi me — osynyń bári, túptep kelgende, mınıstrdiń orynbasary Shámsha Berkimbaevaǵa tireledi.

Kózge kórine bermeıtin tárbıe jumystarynyń shytyrman salalary, onyń arasynda túrli qoǵamdyq tapsyrmalar keıde basyńdy burǵyzbaıdy. Arbanyń dóńgelegindeı birinen keıin biri keledi de turady. Keıde ne istep, ne qoıǵanyńdy bilmeısiń. Zamannyń ekpininen be, qoǵamnyń mesheýliginen be, áıteýir adam balasynyń shybyn jany shybyndaı tynyshtyq sezýden qaldy. Osyndaı tirlik keship júrgesin be, ómir degenniń ózi de mánsiz, maǵynasyz birdeńedeı kórinip ketedi keı sátte.

Mundaı kúırek, sharshańqy kóńil kúı baýraǵan kezde, Shámsha aýylǵa tartyp ketkisi keledi. Atqa minip, sar jelispen otyryp, súıikti atasy (ol ákesin «Ata» dep ketken), aıaýly Maıapasy men ardaqty anasy, kúni keshe taı-qulyndaı tebisip qatar ósken bul bireýlerge degen ashýdan býlyqqanda, oǵan qattyraq sóz aıtyp qalsa da, kúlimdeı qarap, súısine tyńdap otyratyn teteles aǵasy, keshegi Seıdilda máńgi meken tepken boz tóbege baryp júrek sezimine erik berip, sonan soń atyn jetelegen kúıi tútini býdaqtaǵan aýylǵa qaraı aıańdasa... Aýylda ósken adamnyń tek kókjıegi sonadaıdan qol bulǵaǵan dalaǵa, baýraıy buldyraǵan taý bókterine esi-derti aýady da turady. Kúıbeń tirliktiń bir dertinen sol ǵana aıyqtyrardaı, sol ǵana janyńa daýa bolardaı.

Álde aldaý-arbaýdan, tek bas paıdasyn oılaıtyn pasyqtyqtan, bireýdiń aman, abyroıly, syıly júrgenin kórse, kózderin shatynatyp aýyrtyp tastaıtyn qyzǵanysh quzyrynan jyraq júretin keıbir adamdardy tazalyq súzgisindeı Tabıǵat-ana óz qushaǵyna — saýmal samal men jýsandy beline kóbimiz sezinbeıtin ǵaryshtyq belgileri arqyly shaqyra ma eken?

Turmystyń, kúndelikti ómirdiń shabýyldaǵan qam-qareketine baılanǵan adam balasynyń bılikke talasý, jaqsy kıim kıý, úıiniń ishin aǵash pen syldyrmaq jyltyraqqa toltyrý sekildi barǵan saıyn jerdiń betin bylyqtyryp bara jatqan qara nıeti men alpaýyt arany búkil dúnıege zantaly zárin shashyp turǵan zamanda, oıyn da, ómirin de, pıǵylyn da taza saqtap, tabıǵı qalpynda qalatyn adamdar sırek kezdesedi.

Bıik adamgershilik, bir sózdilik, shynaıy tileýlestik, meırimdilik, shynshyldyq atty qasıetter ekologıalyq apatqa ushyraǵandaı kúı keshken dúnıeden sol qasıetterdi saqtaǵan jan kórseń, jerden jeti qoıan tapqandaı, shattanýdy umytyp bara jatqan kóńilińdi qýanysh kerneıdi. Sonda eki dúnıege birdeı ne zamannan taqtan túspeı ámirin júrgizip otyrǵan uly mártebeli Alla taǵalaǵa shúkirshilik bildirip, álgindeı biren-saran adamdardyń tileýin tileısin, amandyǵyn suraısyń.

Bári jazǵyturymǵy jańbyrdaı ótkinshi jalǵanda tileýlestikten basqa baıandy syı-sıapat joqtaı kórinedi maǵan.

Abzal ákeniń úkili úmitine el-jurtynyń, týǵan halqynyń tileýles yqylasyn qosa názik ıyǵymen kóterip kele jatqan Shámshadaı sińlilerimdi «meniń halqymnyń qyzdary osyndaı» dep maqtanysh tutamyn, sol sezimimnen ózim de bıikteı túskendeı kúı keshemin.

Jer betinde sezinetin, senetin, úmit artatyn tym bolmasa qyzdar bar ekenin túısiný de baqyt eken!..

1992.

---