Eki tańbaly sanǵa kóbeıtý jáne bólý 64h48 jáne 3072: 64
Matematıka 4 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Eki tańbaly sanǵa kóbeıtý jáne bólý 64h48 jáne 3072: 64
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: 64·48, 3072: 64 túrindegi mysaldardy shyǵarýdy, sáıkes qaldyqpen bólýdi úıretý;
Damytýshylyq: Esepter men tapsyrmalardy oryndaý barysynda tez esepteýge qalyptastyrý, este saqtaý qabiletteri men logıkalyq oılaýyn damytý;
Tárbıelik: İzdenip kóp oqýǵa, bilimdilikke tárbıeleý
Sabaqtyń kórnekiligi: slaıd, tapsyrmalar.
Sabaqtyń tıpi: jańa oqý materıaldaryn oqyp úırený sabaǵy
Sabaqtyń túri: saıahat sabaq
Pánaralyq baılanys: dúnıetaný
Sabaqtyń barysy:
İ Uıymdastyrý kezeńi:
Psıhologıalyq daıyndyq
Matematıka – tolǵan tamasha zańdylyq sán,
Matematıka – tolǵan tártip, maǵyna mán.
Matematıka – tolyp jatqan tereń syr,
Shetsiz, sheksiz darıadaı beıne bir.
- Matematıkadan biz neni úırenemiz? Matematıkada neshe amal bar?
Amaldardyń ataýymen topqa bóliný: Kóbeıtý. Bólý. Qosý. Azaıtý.
Topbasshylardy saılaý.
- Bizdiń turǵan ǵalamshar qalaı atalady? Balalar, sender neshe ǵalamshar bar ekenin bilesińder me?
- Eń alǵash ǵaryshqa ushqan qazaq ǵaryshkeri kim? Ǵaryshker bolý úshin matematıkany bilý kerek pe?
- Ǵaryshqa ushqylaryń kele me? Endeshe, balalar, búgin biz de ǵaryshqa ushamyz. Ǵaryshtaǵy matematıkanyń paıdasyn anyqtaımyz. Daıynbyz ba?
Ol úshin tapsyrmalardy durys oryndaýlaryń kerek. Kelistik pe? ( Zymyranmen ǵaryshqa ushý)
İİ Úı tapsyrmasyn suraý
Úı tapsyrmasy: №5tapsyrma 13 - bet
Bekitý: -. Aýdandy qalaı tabamyz? Uzyndyǵyn enine kóbeıtemiz.
- Perımetrdi qalaı tabamyz? Uzyndyǵy men enin qosamyz, 2 – ge kóbeıtemiz.
- Eki tańbaly sanǵa qalaı kóbeıtemiz?
1 - ǵalamshar - Merkýrıı ǵalamshary. Bolpan nemese Merkýrıı nemese Olpan, Tańsholpan, Kishi Sholpan — Kúnge eń jaqyn jáne Kún júıesiniń 1 - shi eń kishi ǵalamshary. Kúndi 88 táýlik ishinde aınalyp shyǵady. Bolpannyń bir táýligi Jerdiń 176 táýligine sáıkes. Bolpandy baqylaý óte qıyn. Betindegi temperatýra kúndiz +300 dáreje bolsa, túnde - 200 dárejege tómendeıdi.
İİİ Jańa taqyryp
Oqýlyqpen jumys:
№1 tapsyrma. a) Kóbeıtýdi túsindire otyryp orynda: 64·48
1. Kóbeıtkishterdi baǵan túrinde jazamyn...
2. Sanǵa birlikti kóbeıtemin: 64·8
Birinshi baǵanǵa tolymsyz kóbeıtindi 512 shyǵady
3. Sanǵa ondyqty kóbeıtemin 64•4
Ekinshi tolymsyz kóbeıtindini ondyqtyń astynan jaza bastaımyn. Ekinshi tolymsyz kóbeıtindi 256 ondyq shyǵady
4. Tolymsyz kóbeıtindilerdi qosamyn
5. Jaýabyn oqımyn: 64 pen 48 - diń kóbeıtindisi 3072 - ge teń.
á) Jazýlardy paıdalanyp, eki tańbaly sanǵa bólý tásilin túsindir. 3072: 64
1. Bólingish pen bólgishti buryshtap jazamyn
2. Birinshi tolymsyz bólingish – 307 ondyq. Bólindiniń máni eki tańbaly san. 307 - ni 64 - ke bólý kerek. Ol úshin 307 - ni 60 - qa bólemiz. 307 - ni 10 - ǵa bólsek, 30 shyǵady, 0 - dy 6 - ǵa bólsek, 5 shyǵady. Bul baıqaý sıfry. 5 sıfry sáıkes kele me tekseremiz.
64•5=32 ondyq. Salystyramyz 320 >307. Demek, 5 sıfry sáıkes kelmeıdi. Endi 4 sıfryn qoıyp kóremiz, dál keledi, óıtkeni qaldyq 51. Ol 64 - ten (bólgishten) kishi.
3. Ekinshi tolymsyz bólingish - 512. 512 - ni 64 - ke bólý kerek. Ol úshin 512 - ni 60 - qa bólemiz. 512 - ni 10 - ǵa bólsek 51 shyǵady. 51 - di 6 - ǵa bólsek, 8 shyǵady. Bul baıqaý sıfry. 8 sıfry sáıkes kele me, tekseremiz. 64·8=512. Bul sáıkes keledi.
4. Jaýapty oqımyn: 3072 - niń 64 - ke bólindisi 48 - ge teń.
2 - ǵalamshar - Sholpan ǵalamshary. Sholpan — Kún júıesindegi oǵan jaqyn ekinshi ǵalamshar. Sholpan ǵalamshary - eń ystyq planeta. Sholpandaǵy temperatýra - 470gradýsqa deıin jetedi, bul metaldy balqytyp jiberýge jeterlik. Sholpan baıaý qozǵalady. Jerge qarama - qarsy baǵytta qozǵalady. Kólemi men massasy jaǵynan Jerge jýyq bolǵandyqtan, erte kezden - aq ǵalymdardyń nazaryn ózine aýdarǵan. Ondaǵy kúndik táýlik shamamen Jerdegi 118 táýlikke teń. Onyń Kúnnen ortasha araqashyqtyǵy 108 mln. km. Sholpan – aspandaǵy eń jaryq shyraq (Kún men Aıdan keıingi).
№ 2 tapsyrma. Bólýdi orynda jáne tekser:
- Bólýdi qandaı amalmen tekseremiz?
5561: 67=83 2496: 48=52 5561: 83=67 2496: 52=48
3 - ǵalamshar - Jer ǵalamshary. Jer — Kún júıesindegi Kúnnen ári qaraı sanaǵanda úshinshi ǵalamshar, adamzattyń tirshilik etetin besigi. Jer sheńberi 40075 km jáne salmaǵy 6000 mıllıon tonnaǵa jýyq. Jer elıpstik (dóńgelekke jýyq) orbıta boıymen 29, 765 km/s jyldamdyqpen 149, 6 mln. km ortasha qashyqtyqta 365, 24 ortasha kún táýligi ishinde Kúndi bir ret aınalyp shyǵady. Onyń tabıǵı serigi – Aı
№3 tapsyrma. Qaldyqpen bólýdi orynda:
5627: 64
6489: 48
5512: 83
2471: 52
4 - ǵalamshar - Mars ǵalamshary. Mars (Qyzyl juldyz) — Kún júıesiniń Kúnnen bastap sanaǵandaǵy 4 - ǵalamshary; Jer tobyndaǵy planetalar qataryna jatady. Ortasha dıametri 6800 km, massasy 6, 423. 1023kg. Mars, Kún jáne Jerdiń ózara birdeı qashyqtyqta ornalasýy ortasha eseppen 780 táýlikte qaıtalanady. Mars – zertteýge eń jeńil planeta, óıtkeni onyń betki qabatyna qonǵan ǵarysh apparatyn janshyp jáne balqytpaıdy. Marstaǵy temperatýra - 125 gradýsqa deıin tómen bolady.
№4 tapsyrma
Nan zaýyty 430 sentnerden 10 vagon arpa unyn jáne 500 sentnerden 7 vagon bıdaı unyn qabyldady. Barlyǵy qansha un qabyldandy? Arpa uny bıdaı unynan qansha artyq? Sheshýi: 430*10=4300s 4300+3500=7800s barlyǵy
500*7=3500s 4300 - 3500=800s artyq
Jaýaby: 7800s, 800s
- Bıdaıdan ne pisiredi?
- Nan týraly maqal - mátel, tyıym sózder aıtqyzý
5 - ǵalamshar – Iýpıter ǵalamshary. Esekqyrǵan (keıde Iýpıter) — Kún júıesiniń besinshi ǵalamshary. Esekqyrǵan Kúnnen 773 mln. shaqyrym qashyqtyǵynda ornalasqan. Esekqyrǵan Kún júıesiniń eń úlken ǵalamshary. Dıametr boıynsha ol 11 ese Jerden úlken, salmaǵy boıynsha she 300 ese úlken. Esekkqyrǵannyń bir jyly Jerdegi 11 jylyna sáıkes, ıakı Esekqyrǵan Kúndi 11 jylda bir aınalady. Esekqyrǵannyń, Jermen sáıkestegende, jyly uzaq bolsa, táýligi óte qysqa. Esekqyrǵannyń bir táýligi 9 saǵat 50 mınýtqa sáıkes. Ol bar úlken ǵalamsharlar sekildi óte jyldam óz belin aınalady.
Ǵalamshar betindegi orta shama temperatýrasy −138 °C. Ol eń úlken ǵalamshar, biraq oǵan birde - bir ǵarysh apparaty qona almaıdy, óıtkeni onda topyraq joq, bar bolǵany negizinen gaz massasy ǵana. Iýpıter - jel eń kóp bolatyn planeta
Sergitý sáti:
Qostyq biz, kóbeıttik biz,
Qatty sharshap kettik biz.
Káne, tura qalaıyq,
Qımyldasyn qol - aıaq.
Kirpikti de qaǵaıyq, tereń demdi alaıyq,
Ornymyzǵa otyryp.
« Logıkalyq suraqtar»
№6 tapsyrma. Teńdeýlerdi shesh:
H+3019=5240 h - 1025=2220 h*84=2940 h: 27=5870
H=5240 - 3019 h=2220+1025 h=2940: 84 h=5870*27
H=2221 h=3245 h=35 h=158490
6 - ǵalamshar – Satýrn ǵalamshary. Satýrn — Kúnnen sanaǵanda altynshy, salmaǵy men úlkendigi boıynsha Kún júıesindegi ekinshi ǵalamshar.
Qońyrqaı Kúnnen 1429 mln km (9, 58 a. b.) qashyqtyqta ornalasqan. Kúnnen aınalý ýaqyty - 29, 46 jyl.
Qońyrqaıdyń shamamen 60 serigi bar jáne eń kúrdeli saqınalar qurylysy bar ǵalamshar.
Ǵalymdarǵa tańǵajaıyp bolǵany satýrn saqınalary. Bul saqınalardy teleskop arqyly kórýge bolady.
№7 tapsyrma.
a) 9000 - dy 18 ese kemitip, shyqqan nátıjeni 9 ese arttyr. 9000: 18*9=4500
á) 86 men 82 - niń kóbeıtindisin 1025 - ke kemit. 86*82 - 1025=6027
b) 3025 jáne 986 sandarynyń qosyndysyn 7 ese kemit. (3025+986): 7=573
v) 1800 ben 30 sandarynyń kóbeıtindisin 27 ese kemit. (1800*30): 27=2000
7 - ǵalamshar – Ýran ǵalamshary. Ýran - Kún júıesiniń jetinshi ǵalamshary. 1781 jyly naýryzdyń 13 - inde Ýılám Gershel ashqan. Kúndi 84 jylynda bir ret aınalady. Ýran - kúnnen alys jatqan planeta. Ol gazdan jáne qatty ıadrodan turady. Onyń betki qabatyn kógildir tuman jaýyp jatady. Onyń Kúndi aınalý uzaqtyǵy 84 jerdegi jylǵa teń. Jerden birshama úlken ǵalamshar.
№8 tapsyrma
Úshburyshtyń qabyrǵalary h sm, 5sm jáne 3sm, al perımetri 12 sm. Teńdeý quryp, úshburyshtyń belgisiz qabyrǵasyn tap. H+5+3=12
H+8=12
H=12 - 8
H=4
8 - ǵalamshar – Neptýn ǵalamshary. Neptýn - Kún júıesiniń segizinshi ǵalamshary, Kún Júıesindegi kúnnen eń alys ornalasqan ǵalamshar. Dıametri jóninen eń úlkeni, salmaǵy boıynsha úshinshi ǵalamshar. Neptýn Jerden 17 ese aýyr, Jerden 15 ese aýyr Ýran ǵalamsharynan sál aýyr. Neptýn - gaz tárizdi ǵalamshar. Jerden úlkenirek bolǵanymen onsha tyǵyz emes.
№9 tapsyrma «Kim tez?» oıyny
500·2: 1000·20 - 20+5007
32 · 40: 10: 32: 4 · 2492 - 2492
9 - ǵalamshar - Plýton ǵalamshary týraly árkim bile bermeıdi. Plýton - planetalar arasyndaǵy eń kishisi, eń sýyq planeta bolyp sanalady. Shamamen – 235 gradýs sýyq bolady.
Test oryndatý, jaýabyn ózderine teksertý
Kún – Kún júıesindegi ortalyq dene bolyp sanalady, onyń massasy Kún júıesindegi barlyq denelerdiń jıyntyq massasynan 750 ese artyq. Sondyqtan Kún júıesiniń massalar sentri Kún qoınaýynda ornalasqan. Barlyq 9 úlken planeta Kúndi aınala, dóńgelek derlik orbıta boıymen, bir baǵytta qozǵalady.
Kún júıesiniń ortalyq denesi Kún – juldyz, ıaǵnı qyzǵan gazdy shar. Ol óziniń qoınaýynan úzdiksiz energıa bólip shyǵarady. Kún betiniń kúshti sáýle taratýyna qaramastan, ol óziniń joǵary temperatýrasyn saqtap qalady. Kún júıesiniń qalǵan deneleri – salqyn deneler. Olardyń betiniń temperatýrasy Kún sáýlesiniń qyzdyrýyna baılanysty anyqtalady.
- Ǵaryshker bolý úshin matematıkany bilý kerek pe eken?
İÚ. Qorytyndy:
- Sabaqta neni úırendik?
- Sabaqta jańa neni bildińder?
Ú. Úıge tapsyrma: №5 tapsyrma 14 - bet
Ǵalamsharlar týraly málimet izdestirý
Úİ. Baǵalaý
Babasheva G. O.
Sabaqtyń taqyryby: Eki tańbaly sanǵa kóbeıtý jáne bólý 64h48 jáne 3072: 64
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: 64·48, 3072: 64 túrindegi mysaldardy shyǵarýdy, sáıkes qaldyqpen bólýdi úıretý;
Damytýshylyq: Esepter men tapsyrmalardy oryndaý barysynda tez esepteýge qalyptastyrý, este saqtaý qabiletteri men logıkalyq oılaýyn damytý;
Tárbıelik: İzdenip kóp oqýǵa, bilimdilikke tárbıeleý
Sabaqtyń kórnekiligi: slaıd, tapsyrmalar.
Sabaqtyń tıpi: jańa oqý materıaldaryn oqyp úırený sabaǵy
Sabaqtyń túri: saıahat sabaq
Pánaralyq baılanys: dúnıetaný
Sabaqtyń barysy:
İ Uıymdastyrý kezeńi:
Psıhologıalyq daıyndyq
Matematıka – tolǵan tamasha zańdylyq sán,
Matematıka – tolǵan tártip, maǵyna mán.
Matematıka – tolyp jatqan tereń syr,
Shetsiz, sheksiz darıadaı beıne bir.
- Matematıkadan biz neni úırenemiz? Matematıkada neshe amal bar?
Amaldardyń ataýymen topqa bóliný: Kóbeıtý. Bólý. Qosý. Azaıtý.
Topbasshylardy saılaý.
- Bizdiń turǵan ǵalamshar qalaı atalady? Balalar, sender neshe ǵalamshar bar ekenin bilesińder me?
- Eń alǵash ǵaryshqa ushqan qazaq ǵaryshkeri kim? Ǵaryshker bolý úshin matematıkany bilý kerek pe?
- Ǵaryshqa ushqylaryń kele me? Endeshe, balalar, búgin biz de ǵaryshqa ushamyz. Ǵaryshtaǵy matematıkanyń paıdasyn anyqtaımyz. Daıynbyz ba?
Ol úshin tapsyrmalardy durys oryndaýlaryń kerek. Kelistik pe? ( Zymyranmen ǵaryshqa ushý)
İİ Úı tapsyrmasyn suraý
Úı tapsyrmasy: №5tapsyrma 13 - bet
Bekitý: -. Aýdandy qalaı tabamyz? Uzyndyǵyn enine kóbeıtemiz.
- Perımetrdi qalaı tabamyz? Uzyndyǵy men enin qosamyz, 2 – ge kóbeıtemiz.
- Eki tańbaly sanǵa qalaı kóbeıtemiz?
1 - ǵalamshar - Merkýrıı ǵalamshary. Bolpan nemese Merkýrıı nemese Olpan, Tańsholpan, Kishi Sholpan — Kúnge eń jaqyn jáne Kún júıesiniń 1 - shi eń kishi ǵalamshary. Kúndi 88 táýlik ishinde aınalyp shyǵady. Bolpannyń bir táýligi Jerdiń 176 táýligine sáıkes. Bolpandy baqylaý óte qıyn. Betindegi temperatýra kúndiz +300 dáreje bolsa, túnde - 200 dárejege tómendeıdi.
İİİ Jańa taqyryp
Oqýlyqpen jumys:
№1 tapsyrma. a) Kóbeıtýdi túsindire otyryp orynda: 64·48
1. Kóbeıtkishterdi baǵan túrinde jazamyn...
2. Sanǵa birlikti kóbeıtemin: 64·8
Birinshi baǵanǵa tolymsyz kóbeıtindi 512 shyǵady
3. Sanǵa ondyqty kóbeıtemin 64•4
Ekinshi tolymsyz kóbeıtindini ondyqtyń astynan jaza bastaımyn. Ekinshi tolymsyz kóbeıtindi 256 ondyq shyǵady
4. Tolymsyz kóbeıtindilerdi qosamyn
5. Jaýabyn oqımyn: 64 pen 48 - diń kóbeıtindisi 3072 - ge teń.
á) Jazýlardy paıdalanyp, eki tańbaly sanǵa bólý tásilin túsindir. 3072: 64
1. Bólingish pen bólgishti buryshtap jazamyn
2. Birinshi tolymsyz bólingish – 307 ondyq. Bólindiniń máni eki tańbaly san. 307 - ni 64 - ke bólý kerek. Ol úshin 307 - ni 60 - qa bólemiz. 307 - ni 10 - ǵa bólsek, 30 shyǵady, 0 - dy 6 - ǵa bólsek, 5 shyǵady. Bul baıqaý sıfry. 5 sıfry sáıkes kele me tekseremiz.
64•5=32 ondyq. Salystyramyz 320 >307. Demek, 5 sıfry sáıkes kelmeıdi. Endi 4 sıfryn qoıyp kóremiz, dál keledi, óıtkeni qaldyq 51. Ol 64 - ten (bólgishten) kishi.
3. Ekinshi tolymsyz bólingish - 512. 512 - ni 64 - ke bólý kerek. Ol úshin 512 - ni 60 - qa bólemiz. 512 - ni 10 - ǵa bólsek 51 shyǵady. 51 - di 6 - ǵa bólsek, 8 shyǵady. Bul baıqaý sıfry. 8 sıfry sáıkes kele me, tekseremiz. 64·8=512. Bul sáıkes keledi.
4. Jaýapty oqımyn: 3072 - niń 64 - ke bólindisi 48 - ge teń.
2 - ǵalamshar - Sholpan ǵalamshary. Sholpan — Kún júıesindegi oǵan jaqyn ekinshi ǵalamshar. Sholpan ǵalamshary - eń ystyq planeta. Sholpandaǵy temperatýra - 470gradýsqa deıin jetedi, bul metaldy balqytyp jiberýge jeterlik. Sholpan baıaý qozǵalady. Jerge qarama - qarsy baǵytta qozǵalady. Kólemi men massasy jaǵynan Jerge jýyq bolǵandyqtan, erte kezden - aq ǵalymdardyń nazaryn ózine aýdarǵan. Ondaǵy kúndik táýlik shamamen Jerdegi 118 táýlikke teń. Onyń Kúnnen ortasha araqashyqtyǵy 108 mln. km. Sholpan – aspandaǵy eń jaryq shyraq (Kún men Aıdan keıingi).
№ 2 tapsyrma. Bólýdi orynda jáne tekser:
- Bólýdi qandaı amalmen tekseremiz?
5561: 67=83 2496: 48=52 5561: 83=67 2496: 52=48
3 - ǵalamshar - Jer ǵalamshary. Jer — Kún júıesindegi Kúnnen ári qaraı sanaǵanda úshinshi ǵalamshar, adamzattyń tirshilik etetin besigi. Jer sheńberi 40075 km jáne salmaǵy 6000 mıllıon tonnaǵa jýyq. Jer elıpstik (dóńgelekke jýyq) orbıta boıymen 29, 765 km/s jyldamdyqpen 149, 6 mln. km ortasha qashyqtyqta 365, 24 ortasha kún táýligi ishinde Kúndi bir ret aınalyp shyǵady. Onyń tabıǵı serigi – Aı
№3 tapsyrma. Qaldyqpen bólýdi orynda:
5627: 64
6489: 48
5512: 83
2471: 52
4 - ǵalamshar - Mars ǵalamshary. Mars (Qyzyl juldyz) — Kún júıesiniń Kúnnen bastap sanaǵandaǵy 4 - ǵalamshary; Jer tobyndaǵy planetalar qataryna jatady. Ortasha dıametri 6800 km, massasy 6, 423. 1023kg. Mars, Kún jáne Jerdiń ózara birdeı qashyqtyqta ornalasýy ortasha eseppen 780 táýlikte qaıtalanady. Mars – zertteýge eń jeńil planeta, óıtkeni onyń betki qabatyna qonǵan ǵarysh apparatyn janshyp jáne balqytpaıdy. Marstaǵy temperatýra - 125 gradýsqa deıin tómen bolady.
№4 tapsyrma
Nan zaýyty 430 sentnerden 10 vagon arpa unyn jáne 500 sentnerden 7 vagon bıdaı unyn qabyldady. Barlyǵy qansha un qabyldandy? Arpa uny bıdaı unynan qansha artyq? Sheshýi: 430*10=4300s 4300+3500=7800s barlyǵy
500*7=3500s 4300 - 3500=800s artyq
Jaýaby: 7800s, 800s
- Bıdaıdan ne pisiredi?
- Nan týraly maqal - mátel, tyıym sózder aıtqyzý
5 - ǵalamshar – Iýpıter ǵalamshary. Esekqyrǵan (keıde Iýpıter) — Kún júıesiniń besinshi ǵalamshary. Esekqyrǵan Kúnnen 773 mln. shaqyrym qashyqtyǵynda ornalasqan. Esekqyrǵan Kún júıesiniń eń úlken ǵalamshary. Dıametr boıynsha ol 11 ese Jerden úlken, salmaǵy boıynsha she 300 ese úlken. Esekkqyrǵannyń bir jyly Jerdegi 11 jylyna sáıkes, ıakı Esekqyrǵan Kúndi 11 jylda bir aınalady. Esekqyrǵannyń, Jermen sáıkestegende, jyly uzaq bolsa, táýligi óte qysqa. Esekqyrǵannyń bir táýligi 9 saǵat 50 mınýtqa sáıkes. Ol bar úlken ǵalamsharlar sekildi óte jyldam óz belin aınalady.
Ǵalamshar betindegi orta shama temperatýrasy −138 °C. Ol eń úlken ǵalamshar, biraq oǵan birde - bir ǵarysh apparaty qona almaıdy, óıtkeni onda topyraq joq, bar bolǵany negizinen gaz massasy ǵana. Iýpıter - jel eń kóp bolatyn planeta
Sergitý sáti:
Qostyq biz, kóbeıttik biz,
Qatty sharshap kettik biz.
Káne, tura qalaıyq,
Qımyldasyn qol - aıaq.
Kirpikti de qaǵaıyq, tereń demdi alaıyq,
Ornymyzǵa otyryp.
« Logıkalyq suraqtar»
№6 tapsyrma. Teńdeýlerdi shesh:
H+3019=5240 h - 1025=2220 h*84=2940 h: 27=5870
H=5240 - 3019 h=2220+1025 h=2940: 84 h=5870*27
H=2221 h=3245 h=35 h=158490
6 - ǵalamshar – Satýrn ǵalamshary. Satýrn — Kúnnen sanaǵanda altynshy, salmaǵy men úlkendigi boıynsha Kún júıesindegi ekinshi ǵalamshar.
Qońyrqaı Kúnnen 1429 mln km (9, 58 a. b.) qashyqtyqta ornalasqan. Kúnnen aınalý ýaqyty - 29, 46 jyl.
Qońyrqaıdyń shamamen 60 serigi bar jáne eń kúrdeli saqınalar qurylysy bar ǵalamshar.
Ǵalymdarǵa tańǵajaıyp bolǵany satýrn saqınalary. Bul saqınalardy teleskop arqyly kórýge bolady.
№7 tapsyrma.
a) 9000 - dy 18 ese kemitip, shyqqan nátıjeni 9 ese arttyr. 9000: 18*9=4500
á) 86 men 82 - niń kóbeıtindisin 1025 - ke kemit. 86*82 - 1025=6027
b) 3025 jáne 986 sandarynyń qosyndysyn 7 ese kemit. (3025+986): 7=573
v) 1800 ben 30 sandarynyń kóbeıtindisin 27 ese kemit. (1800*30): 27=2000
7 - ǵalamshar – Ýran ǵalamshary. Ýran - Kún júıesiniń jetinshi ǵalamshary. 1781 jyly naýryzdyń 13 - inde Ýılám Gershel ashqan. Kúndi 84 jylynda bir ret aınalady. Ýran - kúnnen alys jatqan planeta. Ol gazdan jáne qatty ıadrodan turady. Onyń betki qabatyn kógildir tuman jaýyp jatady. Onyń Kúndi aınalý uzaqtyǵy 84 jerdegi jylǵa teń. Jerden birshama úlken ǵalamshar.
№8 tapsyrma
Úshburyshtyń qabyrǵalary h sm, 5sm jáne 3sm, al perımetri 12 sm. Teńdeý quryp, úshburyshtyń belgisiz qabyrǵasyn tap. H+5+3=12
H+8=12
H=12 - 8
H=4
8 - ǵalamshar – Neptýn ǵalamshary. Neptýn - Kún júıesiniń segizinshi ǵalamshary, Kún Júıesindegi kúnnen eń alys ornalasqan ǵalamshar. Dıametri jóninen eń úlkeni, salmaǵy boıynsha úshinshi ǵalamshar. Neptýn Jerden 17 ese aýyr, Jerden 15 ese aýyr Ýran ǵalamsharynan sál aýyr. Neptýn - gaz tárizdi ǵalamshar. Jerden úlkenirek bolǵanymen onsha tyǵyz emes.
№9 tapsyrma «Kim tez?» oıyny
500·2: 1000·20 - 20+5007
32 · 40: 10: 32: 4 · 2492 - 2492
9 - ǵalamshar - Plýton ǵalamshary týraly árkim bile bermeıdi. Plýton - planetalar arasyndaǵy eń kishisi, eń sýyq planeta bolyp sanalady. Shamamen – 235 gradýs sýyq bolady.
Test oryndatý, jaýabyn ózderine teksertý
Kún – Kún júıesindegi ortalyq dene bolyp sanalady, onyń massasy Kún júıesindegi barlyq denelerdiń jıyntyq massasynan 750 ese artyq. Sondyqtan Kún júıesiniń massalar sentri Kún qoınaýynda ornalasqan. Barlyq 9 úlken planeta Kúndi aınala, dóńgelek derlik orbıta boıymen, bir baǵytta qozǵalady.
Kún júıesiniń ortalyq denesi Kún – juldyz, ıaǵnı qyzǵan gazdy shar. Ol óziniń qoınaýynan úzdiksiz energıa bólip shyǵarady. Kún betiniń kúshti sáýle taratýyna qaramastan, ol óziniń joǵary temperatýrasyn saqtap qalady. Kún júıesiniń qalǵan deneleri – salqyn deneler. Olardyń betiniń temperatýrasy Kún sáýlesiniń qyzdyrýyna baılanysty anyqtalady.
- Ǵaryshker bolý úshin matematıkany bilý kerek pe eken?
İÚ. Qorytyndy:
- Sabaqta neni úırendik?
- Sabaqta jańa neni bildińder?
Ú. Úıge tapsyrma: №5 tapsyrma 14 - bet
Ǵalamsharlar týraly málimet izdestirý
Úİ. Baǵalaý
Babasheva G. O.
You Might Also Like
-
1 deńgeı boıynsha Sertıfıkattalǵan muǵalimniń jumys jospary
