InfoHub Logo

OQO Shardara aýdany Shardara qalasy
№16 kolej
E-45 top stýdenti Joldybaı Ótemurat Muratuly
Jetekshisi: E-45 toptyń óndiristik oqytý sheberi Alıpov Qalmahan

Jel energıasy negizinen Kún energıasynyń Jer betin birqalypty qyzdyrmaýynan týyndaıdy. Saǵat saıyn Jer Kúnnen 1014 kVt saǵ energıa alady. Kún energıasynyń 1-2 % -i jel energıasyna túrlenedi. Bul kórsetkish jer betindegi barlyq ósimdikterdiń bıoqaldyqqa aınalǵanda bólinip shyǵatyn energıasynan 50-100 ese asyp túsedi. Birneshe myńdaǵan jyldar boıy adamdar jeldi – energıa kózi retinde paıdalanǵan. Jel energıasyn paıdalanyp jelken kómegimen júzgen. Jer sýlandyrý kezinde, jel dıirmeni retinde dándi-daqyl ónimderin untaqtaý úshin qoldanǵan.

Jel energıasynyń qory búkil planeta ózenderiniń gıdroenergıasynan 100 ese asyp túsedi. Ylǵı da jáne barlyq jerde jel soǵyp turady. Jazdyń qońyr salqyn samal jelin, apat, zardap shyǵyn ákeletin keremet daýyldardy atap ótýge bolady.

Qalpyna keltiretin dástúrli emes jel energıasynyń keleshegi zor, ekologıalyq taza, qory eshýaqytta sarqylmaıdy, ári arzan, tıimdi. Bulardy paıdalaný tabıǵat balanstaryn buzbaıdy. Jel energıasyn qoldaný taýly aımaqtardyń joǵary bókterinde tolqyndy teńiz jaǵalaýlarynda yńǵaıly ekeni bárimizge tanymal. Jel energetıkasyn damytýǵa qolaıly aımaqtar óte kóptep tabylady. Jel kúshi jer betiniń oıly-qyrly bolýyna tikeleı baılanysty. Mysaly, taýly aımaqtyń eki bóligin qarastyraıyq, Kún kóziniń eki bólikke túsken energıasy birdeı bolǵanymen, jerdiń kedir-budyry ár qıly bolǵandyqtan, jel kúshiniń yqpaly, baǵyty da ár túrli bolady. Jel kúshiniń yqpaly jyl mezgiliniń aýysýyna, aýa raıynyń ózgerýine baılanysty ózgerip otyrady. Mysaly, Danıa eliniń klımattyq jaǵdaıyn eskerer bolsaq, fotoelektrlik júıemen qamtamasyz etilgen energıa qysta - 18% , al jazda - 100% berse , al jel stansıasynan alynatyn energıa qysta – 100%, jazda – 55% beredi eken. Osyndaı úılesimdilikpen qarastyrylǵan jelqondyrǵysy men fotoelektrlik júıeden turatyn jelqondyrǵysyn biriktirip paıdalanǵan, árıne tıimdirek bolady, jeke paıdalanǵannan góri. Jel kúshinen óndiriletin energıa mólsheri jeldiń tyǵyzdyǵyna, jel týrbınasynyń qalaqshalarynyń aýdanyna, jel jyldamdyǵynyń kýbyna táýeldi bolady. Endeshe, osylarǵa jeke-jeke toqtalaıyq.

Aýa tyǵyzdyǵy

Jelqondyrǵylardyń qalaqshalary aýa massasynyń qozǵalysynyń áreketinen aınalady. Aýa qabatynyń massasy úlken bolsa, soǵurlym jel dvıgateliniń qalaqshalary jyldam qozǵalyp, elektr energıasyn kóp óndiredi. Fızıka kýrsynan mynany bilemiz, qozǵalatyn deneniń kınetıkalyq energıasy onyń massasyna týra proporsıonal, endeshe jel energıasy aýa qabatynyń tyǵyzdyǵyna týra proporsıonal. Tyǵyzdyq birlik kólemge keletin molekýlalar sanyna táýeldi. Qalypty atmosferalyq qysymdy temperatýra 150S bolǵan kezde, aýanyń tyǵyzdyǵy 1,225kg/m3. Ylǵaldylyq ósken saıyn aýanyń tyǵyzdyǵy azaıady. Qys mezgilinde tyǵyzdyq joǵary bolǵandyqtan, jeldiń birdeı jyldamdyǵyna qaramastan, jazben salystyrǵanda jel generatory kóp eenrgıa beredi.

Rotor aýdany

Jeltýrbınasynyń qozǵalatyn bóligin rotor dep ataımyz. Rotor jel aǵynyń energıasyn kóp qamtysa, soǵurlym kóp elektro energıa óndiredi. Rotordyń aýdany rotordyń dıametriniń aýdanynyń kvadratyna týra proporsıonal, jel- qondyrǵysynyń ólshemderin eki ese arttyryp, tórt ese energıa óndirip alýǵa bolady. Jelqondyrǵysynyń ólshemderin ózgerte otyryp, energıany qalaǵanymyzsha óndiremiz dep aıtýǵa jeńil, praktıkada basqasha. Aınaldyrý barysyndaǵy qamtıtyn qalaqshalarynyń aýdanyn birtindep úlkeıtý arqyly, biz isteıtin júıege artyq kúsh, salmaq túsiremiz. Osyndaı asqyn salmaqty kóterý úshin júıeniń keıbir mehanıkalyq quramdas bólikterine zaqym kelmeýin eskerý óte mańyzdy.

Jel jyldamdyǵy

Jel jyldamdyǵy – jelqondyrǵysynyń energıa óndirýine áser etetin mańyzdy ólshemi bolyp tabylady. Jeldiń úlken jyldamdyǵy aýa massasynyń aǵynynyń kólemin úlkeıtedi. Jel energıasy jel jyldamdyǵynyń kýbyna týra proporsıonal ózgeredi. Endeshe, rotordyń kenetıkalyq energıasy jel jyldamdyǵyn eki ese úlkeıtkende 8 ese artady. Myna tómendegi kestede jel jyldamdyǵynyń jel energıasyna táýeldiligi kórsetilgen. (qurǵaq aýanyń tyǵyzdyǵy – 1.225 kg/m³, atmosferalyq qysymnyń shamasy 760 mm.syn. baǵanasy kezindegi qalypty jaǵdaı).

m/s	Vt/m²
1	1
3	17
5	77
9	477
11	815
15	2067
18	3572
21	5672
23	7452

Energıa mólsheri myna formýlamen esepteledi:

Eĸ=ρυ³/2

υ-jeldiń jyldamdyǵy ,

ρ-aýanyń tyǵyzdyǵy

Energıa ólshem birligi retinde (V/m²) alyp otyrmyz. Tabıǵı jaǵdaılarǵa baılanysty, jeldiń jyldamdyǵy da ózgerip otyrady. Jelqondyrǵylardyń konstrýksıalary jel jyldamdyǵynyń 3-30 m/s dıapazon aralyqtarynda jumys isteıtindeı etip jabdyqtalǵan. Úlken daýyldar jelqondyrǵasyn búldirmeý maqsatynda, úlken jelqondyrǵysyn tejeýish mehanızmmen jabdyqtaıdy. Kishkentaı jelqondyrǵysy jel jyldamdyǵy 3 m/s kem bolǵan jaǵdaıda jumys isteı beredi:

 

Jel jyldamdyǵynyń shkalasy
Jel jyldamdyǵy, m\s.	Jel túrleri
0-1.8	Jel joq kezde
1.8-5.8	Álsiz
5.8-8.5	Qońyrsalqyn
8.5-11	Ádettegi
11-17	Kúshti
17-25	Óte kúshti
25-43	Teńiz daýyly
43 – ten joǵary	Quıyn daýyl

Jer pishininiń kedir-budyrlyǵy

Jerdiń kedir – budyr qurylymy men ondaǵy ósimdikter jel jyldamdyǵynyń tómendeýine yqpalyn tıgizedi. 1 km. joǵary qabatta kedir – budyr jeldiń jyldamdyǵyna áserin de tıgizbeıdi. Jel jyldamdyǵynyń kemýi, atmosferanyń tómengi qabattarynda jel aǵynynyń jer betiniń kedir – budyrynyń úıkeleýinen týyndaıdy. Jel jyldamdyǵy orman –toǵaıly aýdandarda, úlken qalaly jerlerde kemise, al sýly aýdandarda, aeroport terıtorıasynda jel jyldamdyǵy baıaýlamaıdy. Úı, ǵımarattar, orman – toǵaılar jáne basqa obektiler jer jyldamdyǵyn baıaýlatyp qana qoımaıdy, sonymen qatar týrbýlentti aǵystar týǵyzady.

Jelqondyrǵysyn ornalastyrý úshin, mamandar sol aımaqtyń jaramdylyǵyn baǵalaı otyryp, jer betinen kedir – budyryn klassıfıkasıalaý úshin jel potensıalyn engizdi. Mysaly, jer betiniń kedir–budyryn joǵary klass retinde teńiz beti eseptelinedi.

Jer betiniń kedir–budyrynyӊ klassıfıkasıalaryn tómendegideı baǵalaımyz.

	Jer betiniń kedir–budyrynyӊ klassıfıkasıalary
1	0	sý beti
2	0,5	aeroport ashyq alańy
3	1	ashyq aýyl sharýashylyq alqaby
4	1,5	alys oralasqan úılerden turatyn aýyl
5	2-2,5	úıleri bar, azdaǵan aǵashtary bar aýyl
6	3	poselok, úlken aýyl
7	4	úlken qalalar

Jel yǵysýy degen túsinik bar, ol jer betine jaqyndaǵanda, jel jyldamdyǵynyń ózgerisin (tómendeýin) sıpattaıdy. Jel týrbınasynyń dıametri úlken bolyp, munaranyń bıiktigi onsha úlken bolmasa, jel yǵysýy kezinde joǵary pozısıada turǵan qalaqshanyń jyldamdyǵy joǵary bolyp, tómengi pozısıadaǵy qalaqshanyń jyldamdyǵy tómendep, jelqondyrǵysynyń búlinýine ákep soǵady.

Qoldanylǵan ádebıetter tizimi

1. Kazahstanskaıa elektroenergetıcheskaıa asosıasıa. Komıtet po Vozobnovláemym Istochnıkam Energıı windenergy.kz
2. Programma po razvıtıý elektroenergetıkı Respýblıkı Kazahstan na 2010 – 2014 gody.
3. Nasıonalnaıa Programma razvıtıa vetroenergetıkı v Respýblıke Kazahstan do 2015g. s perspektıvoı do 2024g.
4. Shefter Ia.I, Ispolzovanıe energıı vetra. 2-e ızd. pererab. ı dop. M.: Energoızdat, 2013. 200 s.
5. Bets A. Energıa vetra ı eó ıspolzovanıe posredstvom vetrányh dvıgateleı: Per. s nem. / Pod red. D.M. Belenkogo. Harkov, 2013. 53.
6. Trofımov A., Marınýshkın B., K generalnoı sqeme razvıtıa vetroenergetıkı Kazahstana. M.: Jýrnal «Energetıka», Almaty. 2012.
7. Plan deıstvıı po razvıtıý álternatıvnyh ı vozobnovláemyh ıstochnıkov energıı v Respýblıke Kazahstan v 2013-2020g.g., Samrýk-zelenyı.
8. Ǵalamtor jelisi https://kk.wikipedia

---