InfoHub Logo

Qasym han aqboz atqa minedi eken, aıyr qalpaq kıedi eken, joldastary bári de bir yńǵaı bozdan minip, aq kıim kıip bir baı aýylǵa keledi eken. Baıdyń aýlyna saýyn aıtyp: «Bizge úı tiksin, sulý qyz-kelinshekti jınap qoısyn», — dep, sonda kelip jatady eken. Bir mezgilde Qarakereı Qabanbaı aýlyna kelmekshi bolypty. Sol aýylǵa shapqynshy jiberip: «Úı tigip, qyz-kelinshek daıyndasyn», — depti. Bul aýylda erte kúnde uzatqan Qazbektiń qyzy Mańqan bar eken. Qazbektiń inisi Bódene batyrdyń qyzy Náýetek bolady eken. Bulardyń áıel bolyp, orta jasqa kelgen shamasynda bul ekeýinen týǵan er jetip qalǵan eki qyz bolý kerek. Munyń bet alyp kele jatqany osy bolsa kerek. Sol kezde Qazbektiń ekinshi balasy Qazymbet deıtuǵynnyń Qulteke degen batyr balasy bolypty. Sol Qulteke sol aýylda apa-qaryndasyna amandasyp jatyr eken. Sonda bunyń apa-qaryndastary Qultekege aryz qypty:

«Bul Qasym hannyń bet alyp, betine ustap kele jatqany sizdiń mine bireý bir-eki jıenderińiz ǵoı, atańnyń arýaǵy bar ǵoı, osydan saýǵa surap kórermisiń, bul balalar bundaı tártipsizdikti kórgen joq edi». Sonda Qulteke: «Surap kóreıik», — dedi. Atyna minip alyp, shaýyp Qasym hannyń aldynan shyqty, qylańnan minip, qylańnan kıip, toǵyz kisi kele jatyr eken. Qulteke kóldeneń tura qalyp: «Saýǵa!» — dedi. Bular Qultekege jaýap bermeı júre berdi. Qulteke qaıtadan shyr aınalyp kep aldynan tura qaldy. Taǵy da: «Saýǵa!» — dedi. Taǵy jaýap
bermeı júrip ketti. úshinshi ret qaıta shapty oralyp, aldynan qarsy kep tura qalyp: «Saýǵa!» — dep aqyrdy. Úndemeı taǵy júre bergen kezde: «Aldyńnan kelse, atańnyń qunyn kesh», —  degen, Bekbolatpen arazdyǵyńdy osy arada óteýshi me ediń», —  dep, Qasym handy qaq bastan tartyp jiberdi. «Men qaradan han bop týǵan Qazbektiń nemeresimin, Qazymbettiń balasymyn. Sen kópsiń, men azbyn, kánekı, isteıtinińdi isteshi!» —  dep qarysyp turyp aldy. Qasym hannyń aıyr qalpaǵy jerge ushyp tústi, attan túsip aıyr qalpaǵyn alýǵa jaramady, aýylǵa jibermeıtinine kózi jetken soń, qaıtyp ketti. Eline baryp Abylaıǵa aıtty:

— Ózimdi basqa uryp aýylǵa jýytpady, Qazymbettiń balasy Qulteke degen batyr eken, jerge túsken qalpaǵymdy attan túsip alýǵa arlanyp, tastap kettim, — dep Abylaıdyń aldyna sózin qoıdy. Sonda Abylaı:

— Qap, bálem, tura tur, meniń zamanymda ózim túgili atymdy basqa eshkim uryp kórgen joq edi, seniń zamanyńda kisimizdi basqa uratyn boldy ma? — dep kijinipti. Ol kezde Semeı qalasy, ıaǵnı basqa qalalar Ertis boıyna ornaǵan joq eken.

Bul el Qaraótkelge qala shyǵady eken, sol Kókshetaýdy basyp Qaraótkelge bara jatqan qalashyny ustap alypty. «Bekbolattyń, Qazbektiń tuqymynan kimder bar» dep surastyryp, Bekbolattyń balasy Tilenshini alyp baryp sýyq úıge otyrǵyzyp qoıyp, eki kúnnen keıin tamaq beripti. Tamaq berse, Tilenshi ishpepti «Men tamaq ishpeımin, osylaı jatyp ólemin» dep. Ákelgen tamaqty qaǵyp jiberip, tógip, laqtyryp tastap, «ári áket!» dep bezerlenip otyryp alypty. Sonda Abylaı: «Bul shuqshylǵyrdyń tuqymy osylaı jatyp ólip qap júrer, muny bosataıyq, basqa bireý bar ma eken qarańdarshy!» — depti. Sonda Qazymbettiń balasy Janaı degen kisi bar eken, sony ustap alypty, Tilenshini qoıa beripti. Janaıdy bir kún ashyqtyryp tamaq berse, iship qoıypty, sonda Abylaı: «Bul asyraýǵa kónedi eken, toqpaq jal tory aıǵyrdyń tuqymy ǵoı».

Sonymen qalashylar júrip ketip, qalasynan shyǵyp elge qaıtyp kelipti. Elge kelip bizdiń Janaıdy Abylaı ustap qaldy deıdi. Muny estip Bekbolat zirkildepti. «Jaz shyqqan soń, at qara til bolǵan soń as qazanyńdy tórtke bólmesem, kúlińdi kókke ushyrmasam, meniń de Bekbolat atym qurysyn!» — depti. Osy sóz qystygúni Abylaıǵa da jetipti. Sol jaz shyqqan, at qara til bolǵan soń bes júz qolmen Bekbolat attanypty birneshe batyrlardy, birneshe basshylardy qosyp alyp. El basshysy Edige bı, ári basshy, ári batyr eken. Syrym Malaısary ol da ári batyr, ári sheshen eken, ári el bastaıtyn kósem eken. Bes júz qol, tý tigilgenin Abylaı da estip qoıypty. Bular sol Kókshetaýdy betke alyp júrip ketipti. Abylaıdyń jazǵy qonysyna jetip barsa, aýyl kóship ketipti. On-on bes sıyr jurtta qalypty, jurtta bir as qazan qalypty, as qazan deıtini — mys qazan eken. Jurt synaýshylar jurtty baıqasa, jańa ǵana kóshken jurt syqyldy. Baǵyz bir qaýbórikter: «qýyp jetip, kósh jónekeı qurtaıyq» desti, sonda Edige bı men Malaısary batyr: «ol durys bolmaıdy, osy araǵa qonaıyq, mynaý sıyryn soıaıyq, atty tynyqtyryp, azyqtanyp alaıyq. Bekbolat, sen ashýyńnan qaıta ber!» — deıdi. «Han handyǵyn istegen eken. Seniń «antyńdy oryndatam» dep, «kúlin kókke ushyramyn, as qazanyn tórtke bólemin» degenińdi ol da estip alǵan ǵoı. «Kúlimdi kókke ushyrsyn» dep jurtyn tastap ketti, «as qazanymdy tórtke bólsin» dep mys qazanyn tastap ketti, «halyq ashyqpasyn» dep sıyryn tastap ketti, endi qandaspaı-aq bitermiz, sen ashýyńdy basa ber, sizdiń tuqym qan qumar bolmaıtuǵyn», — dedi Bekbolatqa. Tynyǵyp alyp jáne júrdi, olarda bir qonyp jurtyna taǵy sıyr tastap ketken eken, taǵy bir as qazan tastap ketipti, bular sıyrdy taǵy soıyp, tynyǵyp alyp júrgeli jatqanda, Edige bı aıtty:

— Bekbolat, sen ashýdan bútindeı qaıt, antyńdy taǵy bir oryndatty. Bular keńes qylyp, bylaı dep aqyldasty.

«Bul Abylaılar údere kóship bara jatyr eken. Bulardyń maqsaty — qyzyl sý Shardan ótip ketý. odan ótse, jýyq mańda aldyrmaıdy, sondyqtan qazir biz bir-bireýi júz kisilik on eki batyrdy tańdap alaıyq, tún qatyryp jibereıik. Malaısary men Qultekeni basshy qylyp qyzyl sýdan ótkizbeıtin bolsyn, egerde ótip ketpegen bolsa, bizdiń alýymyz ońaı», — dep, on eki batyrdy tún qatyryp qoıa beripti. on eki batyr sartyldatyp salyp kelse, olardyń kóshbasshysy ótkelge jańa ǵana kelgen eken. Olar da kótinen keıin kóshken elge qaıta baryp, óte almaıtynyna kózi jetken soń, uzamaı qonaǵa pty. Mynaý on eki batyr da óz áskeriniń aldynan shyǵyp, bular da qatarlasyp kelip qonaǵapty. Sonda Abylaı: «Jekpe-jek» dep aıqaı salypty, Bekbolat turyp:

— «Jekpe-jek» degen daýys shyǵady ǵoı, káni, qaısyń shyǵasyń, — depti, sonda Edige bı turyp:

— Men turǵanda kim shyǵady deısiń, — depti de atyp shyǵypty. Sonda Bekbolat:

— Sen qoıa tur, onyń odan da dókeıi bar shyǵar, basqa bireýiń shyǵyńdar! — deıdi. Sonda Malaısary turyp:

— Olaı bolsa, men shyǵamyn, — deıdi. Bekbolat turyp:

— Sen barsań, bar!» — deıdi. Malaısary atyp shyǵyp, jetip bardy. Abylaıdyń batyrynyń Malaısarydan bir-eki jas úlkendigi bar eken, «áýelgi kezek — meniki» depti. Sonda Malaısary oǵan:

— Sen tura tur, — depti. — Seniń bir-eki ilip tastaıtyn naızagerligiń de artyq, áýeli sóılesip alaıyq, — depti. — Men senimen julysaıyn dep kelgen joqpyn, meni Bekbolat jiberdi: «han handyǵyn istedi, qarysyp turmaı betin tasalap kóship berdi, «antymdy oryndatam» dep. «Kúlimdi kókke ushyrsyn» dep jurtyn tastady, «as qazanymdy tórtke bólsin» dep qazanyn tastady, «halqym ashyqpasyn» dep soıysyn tastady, endi ózi kele me, men baraıyn ba?» — dedi.

— Jaraıdy, endeshe men Abylaıǵa aıtaıyn», — dep jyp etip qaıtyp ketti.

— Óı, sen nege keldiń? — dedi Bekbolat Malaısaryǵa. Malaısarynyń sonda aıtqany:

— Ol urysqaly da kelgen joq, julysqaly da kelgen joq eken, ony Abylaı jiberipti «elshilikpen eptestirip kel» dep. Abylaı bylaı depti: «Bul nesi Bekbolattyń araǵa kisi salmaı aýlymdy basyp qonǵany, Bekbolattyń antyn birqydyrǵy oryndaǵandaı boldym, ne ózi kelsin, ne ózim baraıyn, sóıtip sózimizdi teńestireıik» degen eken, osyny aıtyp ketti, — depti Malaısary. Sonda Edige turyp:

— Men baıaǵyda aıttym emes pe, han handyǵyn istedi emes pe, endi ne de bolsa, óziń barshy!» — dep Bekbolatty jumsapty. Sonda Bekbolat sóılesýge ózi shyqqan eken. Bekbolat bara jatqanda Abylaı da ońasha shyǵa beripti.

Sonda Bekbolattyń aıtqany. Bekbolat úıelmendeı úlken kisi eken, daýsy zor, parovozdyń daýsyndaı eken. Atynyń artyn Abylaıǵa qaratyp qoıyp, ózi teris qarap turyp bylaı
depti:

— Men — oral taýdyń or túlkisi,
Aınala japsa, ıt jetpes.
Sen — bir Alataýdyń aqıyǵy,
Tikelep kelse, tek ketpes.
Kelgenmenen tikelep,
Bireýdi bireý mert etpes.
Áýeli balany jiberersiń,
Sonan soń sóılesermiz», —  dep júrip ketti. Abylaı aýlyna qaıtyp kelip: «balany qoıa ber» degen eken, soǵan sheıin bala kisende eken. Kisenin alyp, bostaıyn dese, eshkimge kisenin aldyrmapty, dáleli sol — «kim aıaǵyma kisen salsa, sol ǵana alady» depti, sonda munyń aıaǵyna kisendi ojarlyqpen Qasym han salǵan eken. Qasym handy eńkeıtip aıaǵyna jyǵý úshin balanyń siresip eshkimge kisendi aldyrmaýy osy eken. Qasymhan kisenin kelip almaq boldy, sonda Janaı shalqaıyp jatyp:

— Kisenimdi alsań, uıqymdy buzbaı, tynyshymdy almaı al, — dep ólgenshe syzdapty. Sodan kisendi alǵan soń, Janaı óziniń kópshiligine qaıtyp barypty. Sonan keıin Abylaı men Bekbolat shyǵyp bitimge kelipti.

Abylaıdyń aıtqany:

— Men han bolǵaly qazaq-qalmaq balasy kisim túgili, atymdy basqa eshkim uryp kórgen joq, Qultekeniń kisimdi basqa urǵanyna ne deısiń, bıligin óziń aıt!» — deıdi.

Sonda Bekbolattyń aıtqany:

— Jeti atamnan beri qaraı kisim túgili, jylqyshyma eshkim saýǵa bermeı ketken joq, Qasym hannyń ojarlyǵymen Qultekeniń ojarlyǵy birdeı keldi. Sizdiń jasyńyzdyń úlkendigi úshin Qulteke «aıaǵyńyzǵa jyǵylǵan kisi bop» kelip qaıtsyn, — deıdi. Sonda Abylaı:

— Jaraıdy, solaı bolsa bolsyn, tek basyna qurym kıgiz kıip kelsin, — dedi. Sonda Bekbolat:

— Kelip ketkeni de járar, bizdiń tuqymǵa qurym kıgiz jazbaǵan nárse, — dep júrip ketti.

Sonymenen Abylaı aýlyna qaıtyp barypty «qazir Qulteke keledi» dep. Sonda ol aýyldaǵy ojarlar Qasym han bastatqan: «ol qurym kıgiz ilip keledi, egerde qurym kıgiz ilip kelmese, ózimiz kıgizemiz» dep, bir kıgizdiń ortasyn tesip, daıyndap otyrypty. Bir ýaqytta Qulteke salyp jetip kep sálem beripti.

— Aldyńyzǵa keldik, atańyzdyń quny bolsa da kesh, — depti. Sonda Qasym han bastatqan ojarlar turyp:

— Basyńda qurym kıgiziń qaıda, elińe barǵan hanymdy basqa sabap ne betińmen kelip tursyń? — depti. — Má, óziń kımeseń, biz kıgizeıik, — dep, qurym kıgizdi usynypty. Qulteke qaǵyp jiberedi de:

— Bizdiń tuqymǵa eshýaqytta qurym kıgiz kıý jazǵan emes, kıgiń kelse, óziń kı! — depti. Sonda qaǵyp jibergen qurym kıgiz óte taıanyp, omyraýlap turǵan Qasym hannyń basyna jalp ete túsipti. Sonda el shýlap qapty, sonda Abylaı aıtypty:

— Bul shuqshylǵyrdyń tuqymyna esh nárse jýyıdy deısiń be? oǵan arnaǵan kıgiz óz basymyzǵa kep jalp etti ǵoı. Qyryq jyl han bolǵanda meniń aspaǵan belim joq, asa almaǵan taýym joq. «Abylaı aspas sary bel» dep edim, Sarybel deıtinim —  osy Bekbolat, osydan asa almadym, endi budan Qasym han asar deımisiń, saýǵa bermeı óziń basqa urǵyzyp júrgen». Bekbolat alǵashqy kelgende aıtqan sózi mynaý, ol aıtty: «Men — Oral taýdyń or túlkisi, aınala japsa ıt jetpeıdi», — dedi. Sonda barlyq qazaqty ózine beıimdep, «meniń aımaǵyma kúshiń jetpeıdi degenge» keltirdi. «Meni sen Alataýdyń Aqıyǵy, tikelep kelse, tek ketpessiń», — dedi, sonda: «Azǵana tóresiń, sen jalǵyz-aq júrgen bir qyransyń, — dedi Qultekeni keltirip, — yrymyn ǵana jasap ketken joq pa?! Jaraıdy, endi muqap ta, muqatyp ta boldyq, endi soıys qylyp shaqyra berińder, — dedi.

Eki jaǵy da soıys qylyp shaqyrysyp, qandaspaı, qarýlaspaı tarapty. Súıtip Bekbolat Saryarqanyń boıynda eshkimmenen qandaspaı orta júzdiń balasyn bılep-tóstep ómir ótkizipti. Bir zamanda bul da qartaıypty. Qartaıyp el bıleý murasyn Qarakereı Qabanbaıdyń balasy Jánibek bı jáne Edige bıdiń balasy Shoń bı bastatyp, árbir taptyń jaqsylary basyn qosyp Bekbolattyń úıine kelipti. Bekbolatqa aıtqany:

— Siz bolsańyz qartaıdyńyz, halyqty kimge ıe qylamyz, báıbisheniń balasy da erjetti, toqaldyń balasy da erjetti, el bıleıtin taıaǵyńyzdy kimge usynasyz? Sonda Bekbolat túsi sýyq, qas qabaǵy qalyń kisi eken, úndemeı biraz otyrypty. Sonda Tilenshi toqaldan týǵan bala eken, sonymenen birge týǵan qyz shymyldyqtyń ishinde otyrady eken. Bekbolat úndemeı otyrǵan soń, qyz túregelip, shymyldyqtyń bir jaǵyn qaıyryp tastap:

— Aǵalar, sizder tyńdasańyz, meniń bir-eki aýyz aıtatyn sózim bar. On eki atanyń uly Arǵyndy ákem bıleıdi, biraq ákemdi sheshem bıleıdi, ákem sheshemnen qoryqpasa, Tilenshijandy usynbaıtyn ne bar, Tilenshijanǵa aqsaqaldar bata bermeıtin ne bar, — dedi Tilenshimen birge týǵan qyz.

Sonda Bekbolattyń báıbishesi qalmaq hany Qońtajynyń qyzy eken. Báıbisheniń aıtqan sózi:

— Ýa, meniń qaraǵym durys aıtady, Bekbolattyń boıynda qara býrasy bar edi, shókken jerden turmaýshy edi, qasıeti sol edi, kórinip júrýshi edi, Tilenshiniń boıynda aq taılaǵy bar edi. Bir turyp, bir jata beredi, birde buzsa da, birde túzetýge járaıma deımin. Qasıeti sol kórinip júrýshi edi, — dedi. Sonda Bekbolat:

— Ýa, bala menen báıbisheniń sózi bir jerden shyqty ǵoı, so shirkin birdeńege járaıma deımin jáne atasynyń qoınyna bir túnep shyǵyp edi, bolsa bolsyn, — dedi. Bekbolattyń bastapqy báıbishesinen tórt ul týǵan eken, bulardyń bet-aýyzdary Bekbolatqa unamapty. Bekbolat sonda: «men tuqymsyz kettim» degen oıda qapty, qaıterin bilmeı alystan ekinshi áıel ala almaı, qamaqqa Qazybek úshinshi bılikke barǵanda, bara jatyp hannyń aýlynyń qasynda bir ótkelden ótip bara jatqanda, bir jas qyz tura ǵap qolyn kóterip, Qazybekten jón surapty. Conda Qazybek: «Biz elshimiz», — depti, sonda qyz: «Elshi bolsań, dáýde bolsa Qazybek shyǵarsyń, janym, esebiń bitse meni esińe ala ket», — depti. Sonda Qazybek baryp esep jasaǵanda, a degende sol qyzdy alyp, qasyna otyrǵyzyp qoıypty. Qazybek Qońtajyǵa:

— Úshinshi ret meniń elimdi nege shaptyń, — depti. Sonda Qońtajynyń aıtqany:

— On tórt jasyńda elime kelip esep jasaǵanda, elshilik bıligimde saǵan ǵashyq bolyp qaldym, «senen bir tuqym alyp sińirem» dep Qazymbet degen balańdy alyp kelip edim, ony sińirtpeı alyp kettiń. Odan keıin amandyq joq, Saryarqaǵa elińdi ornalastyryp jatqan soń, qaıtadan sizdi keltirý úshin mal-janyńdy búldirmeı alǵanym ras. «Sýdyń artyn shym biteıdi, daýdyn artyn qyz biteıdi» deýshi edi, ne qyz al da, ne qyz bershi, — depti. Sonda Qazybek:

— Beretuǵyn qyzym joq, qyz berseń, alaıyn, — depti. Sonda Qońtajy Qazybekke:

— Ulyń nesheý? — depti.

— Ulym bir jarym, — depti. Sonda Qońtajy:

— Sizdiń bes ulyńyz bar emes pe? — deıdi.

— Meniń elge ıe bolatyn ulym — bireý, jaýǵa ıe bolatyn ulymdy jartyǵa esepteımin. Ol — Syrymbet. Qazymbet degen ulym aýzy dýaly bolady, Bazarkeldi degen ulym dińge bekem bolady, Barqy degen ulym qatyn-balaǵa ıe bolady, tilge sheshen bolady, qaısysyna beresiń, — deıdi. Sonda Qońtajy:

— Elge ıe bolatyn bútin uly Bekbolatqa berem daǵy, — deıdi. Sonsoń Bekbolatqa qyzyn berip, quda bolyp qaıtypty. Baǵanaǵy «esebiń bitse, esińe ala ket» degen jas qyzdy Bekbolatqa tapsyrypty.

— Osydan túbinde bir jaqsylyq shyǵady, osyny jaqsylap tárbıelep ósir, — depti. Qońtajynyń qyzynan týǵan uldarǵa narazy bolyp ókpelep júrgende, óz qolyndaǵy tárbıelep júrgen jas qyz erjetip, sony alypty. Áýeli bir qyz týyp, sodan keıin Tilenshi týypty. Tilenshi týǵanda Bekbolat bir qatyndy shaqyryp alyp:

— Mynaý uldy atasyna aparyp tasta, berse, jóndep bersin, bermese, ári áketsin, — depti. Sonda álgi qatyn Tilenshini Qazybekke kóterip alyp kepti:

— Mynany balańyz sizge berip jiberdi, parzantqa narazy kórinedi, — depti. Sonda Qazybek: «Beri ákel ózime bershi», — dep balany alyp bir kún túnetip, keýdesin ıisketip jatqan eken. Erteńinde Bekbolatty shaqyryp alyp:

— Narazy bolmaı-aq qoı, osynyń birdeńeńe jarar, taza tárbıelep ósir! — depti. Elge ıe qylýǵa Tilenshige kelisim jasaǵany birdeńege járar dep jáne atasynyń qoınyna bir kún túnep shyqty degeni osy eken dedi. Sonymen batasyn beremiz dep otyrǵandar: «Olaı bolsa Tilenshi qaıda, shaqyr», — depti. Sonda aýyl aqsaqaldary: «Tilenshi úıde joq, bos sýǵa qoı toǵyttyramyn dep aýylǵa jastardan bireý qoımaı ertip alyp ketti», — depti. Sonda aqsaqaldar otyryp tamaǵyn iship, ábden jaılanyp bolǵannan soń: «ol sý qaıda, bizdiń betimiz deme, egerde jolymyzda bolsa», — dep júrip ketti. Sýǵa kelse, Tilenshi barlyq jigitterdi jınap alyp kúresip, asyr salyp jatyr eken. Bular kelip tura qalyp: «osynyń ishinde Tilenshi degen bala bar ma?» — depti. Tilenshi sonda turyp: «Meniń atym Tilenshi», — dep, sonda aqsaqaldar turyp:

— Seni biz «elge ıe qylaıyq» dep, «batamyzdy bereıik» dep izdep júrsek, shań topyraqta alysyp-julysyp jatqanyń qalaı? — dedi. Sonda Tilenshi turyp:

— Batalaryńyzdy berseńiz de, bermeseńiz de ózderiń bil, meniń bul alysyp jatqanymnyń da mánisi bar. Meniń ákem Bekbolat túsi sýyq kisi edi, han, qara, bı-tóre aryzyn aıtyp, armanyna jetýshi edi, kedeı menen músápir ústine batyp kire almaı, aryzyn aıta almaı amaly joq ketýshi edi. Kúnderdiń kúninde qolǵa birdeńe tıe qalsa, «keshegi ózimiz oınap júrgen Tilenshiden qorqamyz ba» dep uıalmaı kirip, qoryqpaı turyp aryzyn aıtar dep boıymdy úıretkennen basqa jazyǵym joq. Sonda aqsaqaldar turyp:

— Jaraıdy, balam, olaı bolsa, seniki durys eken, bizdiki burys eken. Endeshe, qolyńdy kótershi, — depti. Sonda Tilenshi qolyn kóteripti. «Aldyńnan aı týsyn, artyńnan kún týsyn, qanqumar bolmaı, halqyń baǵynyshty bolsyn!» dep júrip ketipti. Sonda Tilenshi kelip ákesi Bekbolatqa:

— Kánekı, halyqty qalaı bıleýshi edi? — dedi. Sonda Bekbolat:

— Halyqty qalaı bıleıtinińdi atań aıtqan shyǵar, jańylsań, kómekteser, — degen eken, — biraq saǵan meniń bir tapsyrmam mynaý: «Qarakereı Qabanbaı tuqymy Jánibek degen bı bar. Ol orta júzdiń qara qabany ǵoı, sonyń betine sen kelme, ózgesi seniń betińe kelýge jaramas, sheri-kóti qaraılas qoı», —  degen eken.

Bir zamanda Kereı Jánibek bı: «Aldyna salyp aǵa ǵyp júrgen, artyna salyp jaǵa ǵyp júrgen qaıran Bekbolat-aı, jańǵyzsyrap qulazydym aý!» — dep, «túzde júrgen suńqar ediń, taýda júrgen qyran ediń, torǵa túskendeı bop qulazyp qaıtip otyr eken. Men baryp biraz áńgimelesip, amandasyp qaıtaıynshy», — dep, izdep shyǵypty. Munyń kele jatqan betin halyq estip, eldiń han-qarasy, bı-tóresi aldynan shyǵypty, qoshemettep Bekbolattyń úıine alyp kelipti. ózgesi barsa daǵy, Tilenshi barmapty. Jánibek bı sálem berip esikten kirip kepti, sonda ǵana Tilenshi ornynan ushyp turyp sálem berip, qolyn ustapty. «Sen nege aldymnan shyqpaısyń» degendeı:

— Sen neǵyl dep jatyrsyń, toqaldan týdym dep maqtanyp jatyrsyń ba? — depti. Sonda Tilenshi turyp:

— Bir atym oqtan qalyp, siz de el aralap júrsiz ǵoı, —  depti, «meniń toqaldan týǵanymdy betime salyq qyldy» degendeı. Tilenshiniń: «Bir atym oqtan qalyp, el aralap júrsiń ǵoı» degeni mynaý edi — Qazybektiń kenje inisi Bódeneniń qyzy Náýetektiń Qarakereı Qabanbaı aýlyna uzatyp bergenin anada aıtqanbyz. Buryn Qazybektiń zamanynda Qazdaýysty Qazybek, Shaqshaquly Jánibek, Toqtaruly Qabanbaı, Qanjyǵaly
Bógenbaı degen tórt sańlaq óz zamanynda teńdes bolyp ótken eken, jańaǵy aıtqan Shaqshaquly Jánibek Kereı ortasyna bir daý janjal bolyp, bitimge barǵan eken.

Bir kúni Qabanbaı aýlynda bir jas otaýǵa kelip qonaǵapty, sonda baǵanaǵy aıtqan Bódeneniń qyzy Náýetek kelip bir qoıyn ákelip, bata tilepti. «Men bir perzentten kem bolyp júr edim, sizdi yrym ǵyp turmyn, qolyńyzdy kóterseń, shyndap kótershi», — depti. Sonda Jánibek bı qamyǵyp, Qudaıdan shyn tilegendeı bop: «Meni de yrym ǵyp tur ǵoı, ıá, Qudaı meni uıalta kórme!» — dep bata qylypty. Ol kúni qonyp, erteńinde Náýetekke: «Qudaıdan sen de tile, men de tileıin, bir párzent bolar deımin, eger de bola qalsa, óz atymdy qoıshy, aty Jánibek bolsyn», — depti. Sodan keıin bir ul týyp atyn Jánibek qoıypty. Sony jurtshylyq ósek qylady eken: «Bir kún qonyp bir ul berip ketti, qasyna jatyp ketti-aý!» — dep. Sonda Tilenshi: «Meniń toqaldan týǵanymdy aıttyń», — dep el ósegin rastap, «bir atym oqtan qalyp, el aralap júrsiń ǵoı» degeni sol eken. Sonda Jánibek aıtty:

— Sen men qusap Berdáýletten týsań, qandaı bolar ediń, men sen qusap Bekbolattan týsam, qandaı bolar edim. Men jamannan jaqsy týǵan oq emespin be, sen jaqsydan jaman týǵan boq emessiń be?! Men kimnen týsam da japanǵa bitken shynarmyn, bul ortaǵa unarmyn», — dep aqyryp, zekirip ursyp tastapty. Árıne, sonda Tilenshi jeńilgendeı bolyp qaldy. Ákesi Bekbolattyń: «Jánibek orta júzdiń qara Qabany» degeni ras eken degendeı boldy. Sol Jánibek sol Bekbolattyń úıinde on-on bes kúndeı jatty. Birqydyrý áńgime aıtyp Bekbolattyń qapasta otyrǵan kóńilderin jubatty. Bir mezgilde qaıtýǵa bet alyp shyqqan soń, Tilenshini ertip alyp:

— Sizder menen bizder buryn sarsúıek quda edik, aldyńǵy apalaryń qartaıyp ólip ketti. «Sý súzilmeıdi, súıek úzilmeıdi» degen edi ǵoı, qaıtadan súıek jańǵyrtaıyq, — dep, — Qazymbettiń balasy Qanaıdyń bir qyzy bar deıdi ǵoı, sony maǵan ber», — depti. Sonda buryn Jánibektiń úsh áıeli ólip, tórtinshi toqaldyqqa suraǵan eken. Sonda Tilenshiniń aıtqany:

— Sen bir japanǵa bitken shynarsyń, ajal kelip bir kúni qularsyń, aınala izdep shabarmyn, ornyńdy qaıdan izdep tabarmyn. Men bir qalyń qara toǵaımyn, tabylýǵa ońaımyn, bolmasa uıaly terekpin, ár nársege kerekpin, — degen eken. Sonda Jánibek:

— Járaıdy, olaı bolsa kórermiz, — dep, yzalanǵan kisideı atyn borbaıǵa ashyndyra tartyp júrip ketken eken. Keleıik jyly «Jánibek taǵy da kelgeli jatyr» deıdi. «Qanaıdyń qyzyn taǵy da suramaqshy» deıdi. «Qusyn sańqyldatyp, ıtin qańqyldatyp, malǵa tolyq baıyn ertip keledi deıdi» dep halyq muny estı qoıdy. Sonda qyzdyń ákesi Qanaı aıtqan eken: «osy bizden Bekbolat artyq bilse kerek edi, osynyń betine kelme dep edi. Osy qyzdy bermesek, bir tisiniń qanyn búrikkeli júr ǵoı. El arasy birdeńege ushyrap ketse, halqym menen kórip júrer me eken, «bir qyz úshin osynsha lańǵa saldyń» dep. osyǵan bersek qaıtedi, bas terisi qalsa da, bir qyzǵa tatymaı ma?» óziniń kenje inisi Anaı bıdi Tilenshige jumsaǵan eken: «sen ana Qudaı qoıǵanǵa aqyldasyp kel» dep. Qudaı qoıǵan deıtuǵyny —  saılaý joq, dáneńe joq aqsaqaldar jınalyp kep qolyn kótertip, batasyn berip júrip ketedi eken. Tilenshini Qudaı qoıǵan deıtini sol eken. Sonda Anaı baryp Tilenshige aıtady: «Osy Jánibiktiń bas terisi qalsa da bir qyzǵa tatymaı ma, bersek qaıtedi», — dep aǵańyz aıtady. «Egerde bermesek, bir tisiniń qanyn búrkip júrse, halyq bizden kórip júrer». Sonda Tilenshi: «Járaıdy, bersek bereıik. Men tatymaıdy dep júrgem joq, ánsheıin bir aýyz sózge egesip júrmin», — dedi. Osylaı dep kelisip alǵannan soń Jánibek keldi. Kelgennen keıin olardy qarsy alyp, betterin jylytyp berýge kelisti. Bul qyzdyń ózi Qazbektiń balasy Qazymbettiń úshinshi uly Qanaıdyń qyzy eken. Qanaıdyń áıeli birtalaı jasqa kelgenshe perzent kórmepti. Sonda kúıeýi Qanaı aıtypty: «óstip keýip otyramyz ba? — áıeline, — bir qoıyńdy soıyp, qaınaǵań Janaıdan bir perzent tilep kelseıshi», — dedi. Sonda áıeli bir qoıdy soıyp alyp, etin pisirip alyp qaınaǵasy Janaıǵa kelipti.

Qaınaǵasynyń aldyna jambasyn salyp qaıqaıtyp bir tabaq etti ákelip qoıdy. Janaıekeń birneshe kisilerimenen áńgimelesip otyryp tabaqty ábden jaılap, iship-jep bolǵannan soń báıbishesinen sóz suraıdy.

— Ýa, kelin nege kelipti, ne sharýasy bar eken, sharýasynyń betin aıtsyn! — depti. Sonda Janaıdyń báıbishesi sybaǵa ákelgen jumysynyń betin surapty, sonda Qanaıdyń áıeli:

— Men osy ýaqytqa sheıin sáýkeleme ıe taba almaı júrmin, atamnan sáýkeleme ıe surap keldim, — dedi. Sonda Janaıekeń:

— Bar suraǵany osy ma, keıin qaıtalamasyn, — depti. Sonda kelini: «sáýkeleme ıe berse bolady» dep qarysyp otyryp alypty. «Járaıdy, aıtqanyn Alla bersin, ıa qudaı meni uıaltpa!» — dep batasyn berip qoıa beripti. úıine barǵannan keıin kúıeýi: «atańnan ne surap ákeldiń?» deıdi. «Sáýkeleme ıe suradym» depti. Sonda kúıeýi Qanaı:

— Sáýkeleń seniń adyra qalsyn, shańyraǵyńa nege ıe suramaısyń, — dep, — bar, qaıta bar, shańyraǵyńa ıe sura! — dep qaıta jiberipti. Kelini qaıta kelip:

— Men qatelesippin, shańyraǵyma ıe kerek eken, — deıdi.

Sonda Janaı ekeń:

— Shyraǵym, áneýgúni men eskertkenmin, ókinbe degenmin. Ol eshkimniń saýdasyna kónbeıdi, atqan oq qaıtyp kelmeıdi, — dedi.

Sonymenen kelini saly sýǵa ketip úıine qaıtypty. Janaıekeńniń alǵash bergen batasy qabyl bolyp, osy áıelden bir qyz týypty. Aty Qadısha eken. Baǵanaǵy Jánibek bıdiń suraǵan qyzy osy eken. Bul qyzdy yqtıarlasyp bermek boldy, qyz óz yqtıarymen barmaq boldy. Bulaı bolǵannan keıin «kerekterińdi aıtyp aıdatyp alyńdar, men endi qaıtpaımyn» dep qol ustap Jánibek jatyp alypty. Sonda bular keregin aıdatyp alyp, bir aı Jánibek jatyp alypty. Sol Jánibek bir aı jatqanda áńgimeni aǵyzyp, saýlatyp aıta beripti, ótken ómirlerdi de, óz tusyndaǵy istegenderin de, qalǵan ómirdiń bolashaǵyn da aǵyzyp aıtyp otyrypty. Sol bir aı jatqanda Tilenshi de jalyqpaı tyńdaı beripti. Bir aı ótken soń, kúıeý-qudalardyń joly bitken soń, bular qaıtýdyń qamyn jedi. Sonda Tilenshi jezdesi Jánibek bıdi alyp shyǵyp:

— Iá, jezdeke, qaıtyńyz, siz bir aı munda boldyńyz, men uqqandaı boldym, áńgimeńiz qyzyqty bolǵannan keıin men bir kún sizden tizemdi bólip óz tósegime baryp jatqanym joq. «Jezdemniń qaıtatyn kúni aıtqan áńgimesi mynaý edi» dep júretuǵyn atasyz-anasyz bir áńgime aıtyp berińizshi, — dedi. Sonda Jánibek bı:

— Men birqydyrý áńgime aıtqan bolsam, sen uqqan bolsań, bopty emes pe? Atasyz-anasyz áńgime surasań, men aıtaıyn: «Qojanyń arty Begimysyq, halyq ashyqsa, jurtshylyq sasqanda qasıetimen jan saqtatqan. Endi Begimysyqtaı qoja týmaıdy, qyzyr qonǵan qut berekeli baıdyń arty Qanjyǵaly Abyzsholaq jurtshylyq jutasa, halyq ashyqsa, ortasyna kóship kelip, sýy joq bolsa, sútine et asyp bergen. Endi
Abyzsholaqtaı baı týmaıdy, bıdiń arty — Abylaı, orys-qazaq demeıtin, joldasyn jaýǵa bermeıtin, halyq úshin qasyqtaı qanyn qıǵan, shybyndaı janyn qıǵan endi Abylaıdaı batyr týmaıdy. Bıdiń arty — Qazybek, qasıeti boıynda, ul suraǵanǵa ul bergen, qyz suraǵanǵa qyz bergen, qara qyldy qaq jarǵan. Endi Qazybekteı bı týmaıdy, atasyz-anasyz áńgime surasań, sen osyny bil! — degen eken. Sonda Tilenshi:

— Begimysyq áýlıe bolsa, qoja bolsa, óz jónimen, Abyzshomaq qut-berekeli baı bolsa, óz jónimen, Abylaı batyr bolsa, óz jónimen, Qazybektiń artynda ózindeı bop turyp men turǵan joqpyn ba? — depti Tilenshi. Sonda Jánibek:

— Teıt, sen de ulmyn dep júrmisiń, sen ánsheıin quǵynshynyń jaýapkeri emessiń be, ilip tastaıtyn, — depti. Sol Tilenshi on eki atanyń uly Arǵyndy bılep ótipti, tóre tuqymyna baǵynbapty, Saryarqadaǵy halyqtardy qarǵys almaıtyndaı bop bılep ótipti. Ertis boıyna el «orys keledi, orys keledi» degende Tilenshi turyp: «orys kelse, egis keledi, egispen birge jemis keledi», — depti. Bir zamanda kókteı ótip bara
jatqan ómir ótip, bu da qartaıypty. Árkimniń óz tusyndaǵy el ıeleri jınalyp kelip Jamantaı han, qusbek, tóreler ishinde árbir taptyń basshylary jınalyp kelip Tilenshige: «Siz bolsańyz qartaıdyńyz, elge kimdi ıe qylamyz?» — depti. Sonda Tilenshi: «Kimdi ıe qylǵylaryń keledi? Halyq uıǵarsa, han túıesin soıady», — degen eken. Sonda aqsaqaldar turyp: «Bizge salsań, Alshymbaıdyń ataǵy shyqqaly tur, jaýy qorqyp buqqaly tur, elge ıe bolar osynyń ekpini bar syqyldy», — dep uıǵarypty. Sonda Tilenshi: «óz aıtqandaryń bolsyn!» — depti. Sonsoń kópshilik Alshymbaıdy ıe qylyp, batasyn berip júrip ketipti.

Alshymbaı atqa mingen kezde Ertis boıyna bir jeti úı orys kelip jeti shatyr tigip, úı salypty, balyq aýlap, baqshasyn ósire beripti. Bizdiń qazaq halqy buryn orys kórmegen, qazaq tilinde shatyr degen sózdi «Semıpalatka» dep, Semıpalatka degen sózdi Semıpalatınsk dep atap ketken. Osy Alshymbaıdyń zamanynan bastap orys halqyna bizdiń qazaq qaraı bastapty.

---