InfoHub Logo

Qatysýshylar:

Ulan – 7-synyp oqýshysy

Gúldana – ápkesi, 9-synyp oqýshysy

Uzynsary – qart shopan

Oqıǵa shalǵaıdaǵy bir aýylda ótedi. Sahna ashylǵanda Gúldana sabaqqa daıyndalyp otyrady. Bólme ishi. Kenet syrttan at tuıaǵynyń dúrsili estiledi. Gúldana terezege baryp syrtqa kóz tastaıdy.

Gúldana. Myna adam kim eken? Alystan kele jatqan sıaqty. Apamnyń tórkinderiniń biri shyǵar. Qap, ózderiniń ketip qala qalǵanyn qarashy. Endi qaıttim?

Úıge júgire basyp, mektepten qaıtqan Ulan kiredi.

Ulan. Gúldana, Gúldana. Qonaq keldi. Ol kim deısiń ǵoı. Aıta qoıshy?

Gúldana. Kórmeı jatyp ne deıin? Alystan jol shegip kele jatqan adam sıaqty. Men de kórip turmyn.

Ulan. Al men bilemin.

Gúldana. Bilseń, aıta qoı.

Ulan. Ol – apamnyń Uzynsary degen baýyry.

Gúldana. Qyzyq eken. Sonda apamnyń baýyrynyń esimi Uzynsary ma?

Ulan. Iá.

Gúldana. Meniń oıymsha, bul qonaq – apamnyń baýyry emes, qaınysy. Al Uzynsary degeni – úlken, uzyn bolǵan soń jeńgesiniń qaınysyna ázildep qoıǵan aty.

Ulan. Ne deseń o de, biraq men kelispeımin. Bul qonaqtyń esimi – Uzynsary. Kúshikbaı, Itbaı, Qapteser degen at kóp qoı. Apam qatelespeıdi. Kel, básteseıik.

Gúldana. Maqul. Eger men jeńilsem, saǵan esebińdi shyǵarýǵa kómektesemin. Al sen jeńilseń, qudyqtan bir apta boıy sý tasısyń.

Ulan. Ýáde (ekeýi qol alysady). Qonaqty qarsy alýǵa ázirleneıik.

Gúldana. Aıtpaqshy, Taıtóleý jetekshiń ne degenin bilesiń be?

Ulan. Iá, ne dep edi. Qulaǵym sende.

Gúldana. Naýryz merekesi, jıyrma birinde, Qydyr ata túnde kelip ár úıdiń bosaǵasyn attaıdy. Sol kezde úı jınalyp, mańaıy taza tursa, úı ıelerine sátsizdik pen jamandyq jolamaıdy, aýrý-dert aınalyp ótetindigin aıtty.

Ulan. E, endi túsindim. Bilýimshe, myna Uzynsary atam Naýryz merekesine aýylǵa kelgen ǵoı.

Gúldana. Múmkin.

Ulan. Al men bólmemdi tártipke keltirýge kiristim. (Ár nárseni ornyna qoıyp, úıdi sypyryp, jumysqa kirisedi.)

Gúldana. Baýyrym-aý, mynaýyń qaı sasqanyń? Qonaq úıge kirgende shańy aspanǵa kóterilip jatsa uıat qoı.

Ulan. Ony maǵan úıretpeı-aq qoı.

Paýza. Syrttan áldekimniń jótelińkirigeni estiledi. Ekeýi jalt qaraıdy.

Uzynsary. Aý, bul úıde kim bar? Qudaıy qonaqpyn. (Kiredi. Kózin kólegeıleı jan-jaǵyna qaraıdy.)

Ulan. Assalaýmaǵaleıkým, ata. Hosh kelipsiz!

Uzynsary. Ýaǵaleıkúmassalam. Jasyń uzaq bolsyn (qol berip amandasady).

Ulan. Tórge shyǵyńyz, ata.

Uzynsary. Raqmet, aınalaıyn. Aý, bul úıdiń ıesi qaıda?

Gúldana. Kıikbeleńge toǵaıǵa otyn ákelýge ketip edi.

Uzynsary. Jón, jón. (Tórge shyǵady, kıimin sheship, iledi.)

Ulan. (Gúldana ekeýi qonaqqa ectiptpeı sybyrǵa kóshedi.) Erteńgisin apam Uzynsary keledi degen. Uzynnyń alasaryp, jýannyń jińishkergen shaǵy. Súr etten qazanǵa et salyp qoıyń-dar dep jatqanyn estidim ǵoı.

Gúldana. Iá, apam keshkisin et as degen. Maqul. Kún de keshkirip qaldy.

Ulan. Qonaqty jalǵyz qaldyrǵan uıat bolar. Onyń ústine ekeýmizdiń básimiz bar emes pe? Esimin surap alaıyn.

Gúldana. Solaı eken-aý! (Burylyp asúıge qaraı ketedi, Ulan qonaqqa betteıdi.)

Ulan. Esimim – Ulan, ata.

Uzynsary. Durys-aq. Esimiń jaqsy eken.

Ulan. Ata, siz shopansyz ba?

Uzynsary. Dóp tústiń, balam. Shamasy, malǵa jýyqsyń, á?

Ulan. Kıimińiz qalyń. Atyńyz terlepti. Alys joldan kel-genińiz bilinip tur. Al aýyldan alys jerlerde kim turýshy edi. Árıne, malshylar. Solaı emes pe, ata?

Uzynsary. Jaraısyń, balam, zerek ekensiń. Bıyl qys qatty boldy ǵoı. Borany jıi soǵyp, qary qalyń jaýyp, mal qarǵa adym attamaı qaldy. Kúnde qar kúreýmen-aq tıtyqtap bittik. Qudaı qalasa, kóktemge de ilindik-aý, áıteýir.

Ulan. Ata, ata, siz Naýryzdy qarsy alýǵa keldińiz ǵoı...

Uzynsary (kúledi). Áı, balamysyń. Kóktem bıyl erte shyǵa ma, kim bilsin, qar erte eridi. Óziń aıtqandaı, sarqyraǵan sýdy, tizeden keler batpaqty keship áreń jettim. Bala-shaǵaǵa azyq-túlik alyp qaıtsam dep kelgen sharýa.

Ulan. Myna sózińizge túsinbedim, ata.

Uzynsary (kúlip). Túsinbegeni qalaı? Bar shyndyǵym osy, balam.

Ulan. Apam maǵan ótirik aıtqany ma?

Uzynsary (tańdanyp). Apań jalǵan aıtpaıtyn shyǵar.

Ulan. Iá, ol meni eshqashan aldaǵan emes. Biraq meniń tańdanbasqa sharam qalmaı tur.

Uzynsary. Apań men týraly birdeńe dep pe edi?

Ulan. Iá. Siz keletindigińizdi aıtyp, qazanǵa súr et salýdy tapsyrǵan. Atam ekeýi keshkisin oralamyz degen.

Uzynsary. Durys-aq. Atań men apańnyń aty kim?

Ulan. Siz olardy tanymaısyz ba? Qyzyq.

Uzynsary (ıyǵyn qısaıtyp). Tanysam, tanıtyn shyǵarmyn.

Ulan. Onda siz Uzynsarysyz ǵoı.

Uzynsary(yńǵaısyzdanyp qalady, kúledi). Iá, Uzynsarymyn. Qudaıdyń jaratqany solaı.

Ulan (daýystap). Gúldana, Gúldana, alaqaı, men básten seni jeńdim. Aıtqanym aıdaı keldi. Shaıyń daıyn ba?

(Syrtqy bólmeden «Jaraıdy, ýádemdi oryndaımyn» degen daýys estiledi.)

Uzynsary. Ne úshin bástesip edińder? Meniń qandaı qatysym bar?

Ulan. Sál sabyr etińiz, ata. Bárin aıtaıyn. Erteńgisin apam men atam otynǵa keterde bizge búgin sizdiń keletinińizdi aıtyp, qazanǵa súr et salyp qoıyńdar dep tapsyryp ketken. Tanymaısyz ba?

Uzynsary. Qaıdam? Múmkin júzin kórsem tanyrmyn.

Ulan. Apam sizben tipti sóılesken joq pa?

Uzynsary. E, joq. Ol aýylda, men qystaýda. Otyz shaqyrym jer. Onyń ústine jol batpaq. At bolmasa qarys adym attaýyń qıyn.

Ulan. Oý, ata, siz meni shatystyrdyńyz ǵoı.

Uzynsary. Kerisinshe, balam, sen – meni.

Ulan. Sizdiń esimińiz Uzynsary emes pe? Jańa ǵana solaı dedińiz.

Uzynsary. Iá. aý, biraq men ózim (ornynan turady), mine, qara aınalaıyn, boıym uzyn ǵoı, á?

Ulan. Iá, uzyn.

Uzynsary. Ózim sarymyn ba?

Ulan. Iá, solaı.

Uzynsary. Sondyqtan da jurt meni Uzynsary Ahmet deıdi. Uzynsary dese uzyn sarymyn. Áldekim solaı dep atasa «a» dep jaýap beremin.

Ulan. Sonda sizdiń esimińiz Ahmet pe?

Uzynsary. Iá, áke-sheshemniń azan shaqyryp qoıǵan esimi sol. Qujatymda da solaı jazylǵan.

Ulan. Meniń apam sizdiń jeńgeńiz be?

Uzynsary. Kim bilipti. Jeńge bolsa, jeńge shyǵar. Mysaly, atańnyń jasy menen úlken bolsa, apańdy jeńgeı dep ataýǵa qaqylymyn.

Ulan. Óıtip meni aldaı almaısyz. Iaǵnı, siz, Uzynsarysyz, Ahmet emessiz.

Uzynsary. Túý, balam-aı, óziń meni tergep bittiń ǵoı. Uzynsary deıin-aq al.

Ulan. Mine, mine. Durysyna endi kóship kelesiz. Báse, apam meni aldamaýshy edi. Erteńgisin turǵanda Gúldanaǵa: «Qyzym, Uzynsary keledi», – dep jatqan. Sonan soń ǵoı, bizdiń sizdi asty-ústińizge túsip, qurmettep jatqanymyz.

Uzynsary. Úlken adamdy qurmetteý – ár balanyń mindeti. Tura-tur. Másele túsinikti bolyp keledi. (Qarqyldaı kúledi.) Áı, aljyǵan basym (kúlkisin jalǵastyryp). Báse, meni neǵyp qyspaqqa aldy desem.

Ulan. Nege kúlesiz, ata? Oıyńyzǵa apam endi tústi me?

Uzynsary. Túsip turǵan soń da kúlip jatqanym. Men seniń apańdy tanyrmyn, tanymaspyn. Biraq apańnyń aıtqany durys.

Ulan. Báse.

Uzynsary. Áı, balam-aı, úlkenderdiń balaǵa kóp nárseni túsin-dirmeı, óstip bastaryn qatyratyny bar. Endeshe qulaǵyńdy sal. Qys borandy, qary qalyń bolatyny aıdan anyq. Árıne, adamdar qarap jatpaıdy. Tirligin jasaıdy. Iá, sóıtip qys ótedi. Birte-birte shóp taýsyla bastaıdy. Soǵym da, azyq-túlik te bitýge taıa-nady. Kún uzarady, kók qyltıady. Sol bir sátte adamdardyń uzaq kúnge sharshap, uzynnyń alasaryp, jýannyń jińishkergen kezi bastalady. Mine, osy kezdi ata-babalarymyz «uzynsary» dep ataıdy. Álgindegi shatystyryp júrgenderiń – sol uzynsary. Túsindiń be endi, balam?

Ulan. Mynaý biz estimegen nárse eken ǵoı, á? Iá, ıá solaı eken ǵoı (oılanady). Gúldana, Gúldana, bizdiń básimiz iske aspaı qaldy. Qyzyqty estiseńshi. Báse, apam men atam ózderi sharshap kelgende, súrdi jep, sorpa ishkisi kelgen eken ǵoı.

Gúldana. (Keledi.) Ata, aıyp etpeńiz. Mundaı túsinispeýshilik bolady ǵoı. Baǵanadan beri sizderdiń áńgimelerińizge qulaǵymdy tigýmen boldym.

Uzynsary. Oqasy joq. Bilgenniń artyǵy joq.

Ulan. Ata, ata. Al Naýryz merekesiniń uzynsaryǵa qandaı qatysy bar?

Uzynsary. E, balam. Bul bir qazaqtyń ata-babasynan qalǵan murasy. Naýryzda kún men tún teńeledi. Kún jylynady. Qydyr ata múmkin senderdiń úılerińe kelip, bosaǵalaryńnan attap, sender oǵan sálem berip, úlken baılyqqa keneletin shyǵarsyńdar. Naýryz merekesinen keıin uzynsarydan da maza ketedi. Óıtkeni kók shyqqan soń, mal toıynady, tóldeıdi. Ýyzǵa toıasyńdar. Dalada qyzý eńbek bastalady. Al eńbek bar jerde, uzynsarynyń uzaq aıaldamaıtyny beseneden belgili.

Ulan. Ata, onda, atam aıtpaqshy, kele jatqan Naýryz merekeńiz qutty bolsyn! Mynaý qyzyq boldy-aý, ata. Gúldana, shaı jasaýǵa kómektesip jibereıin (ekeýi kelesi bólmege ketedi).

Uzynsary. Balanyń balalyǵy qalmaıdy degen osy-ay, á...

Sahna jabylady.

Shymyldyq