InfoHub Logo

Muqaǵalı Maqataevtyń 60 jyldyq toıyna oraı jýrnalıs, aqyn Ótegen Oralbaevtyń suraqtaryna oraı áńgime.

— Apaı, Muqańnyń torqaly toıy ótip jatyr. Muqaǵalı aqynnyń tvorchestvosynan kórnekti oryn alǵan, Sizderdiń arańyzdaǵy aǵa men qaryndastyq aıaly sezimi bar qazaqtyń uly men qyzyna úlgi bolarlyq dep uǵamyz. Sondyqtan bul toıdyń orny Siz úshin erekshe ǵoı — Jyr merekeńiz qutty bolsyn!

— Áýmın, aıtqanyń kelsin, Ótegen! Qazaq óleńiniń merekesi ekeýmizge, tipti barsha halyqqa ortaq qoı.

Osydan on jyl buryn Muqaǵalı aqynnyń elý jyldyq toıy Narynqol aımaǵyndaǵy kórikti Kókkemerde ótip edi. Onda ardaqty Ábdilda aǵamyz bastap barǵan.

Muqań aramyzda júrse, múmkin, elýin de, alpysyn da ótkizer me edik, ótkizbes pe edik — ol jaǵyna kúmándymyn. Ólmeı, qadiriń bolmaıtyn zaman boldy ǵoı. Qalaı desek te, shynaıy jyrǵa, shyndyqty aıtqanǵa sýsaǵan halyq tizgindi ózi alyp ketip jatyr.

Muqaǵalıdaı aqynnyń toıy respýblıkalyq deńgeıde ótýi kerek-aq edi. Qazirgi tapshylyqqa baılanysty, ár oblys óz perzentteriniń mereı toılaryn ózi kóterip alsyn degen joǵarǵy jaqtyń usynysy bolǵan eken. Muqaǵalı toıyn Almaty oblysynyń basshylary Raıymbek aýdanynda (burynǵy Narynqol) ótkizgeli otyrǵany da sondyqtan. Resepýblıkamyzdyń úkimeti de bul toıǵa óz úlesin qosyp, Mınıstrler kabıneti eki júz myńnan astam qarjy bóldi. Qarasazda mıllıon somnan astam qarjyǵa Maqataev mýzeıi salynyp bitti. Almaty qalalyq keńesiniń sheshimimen astanamyzdyń búrynǵy Paster kóshesine Muqaǵalı Maqataev esimi berildi.

Raıymbek aýdanyndaǵy Engels sovhozy endi Maqataev atymen atalatyn bolady. Almatydaǵy bir qazaq orta mektebine aqyn aty berilgen bolatyn.

Uıymdastyrý komısıasynyń tóraǵasy — Sport jáne deneshynyqtyrý, jastar tárbıesi jónindegi memlekettik komıtet tóraǵasynyń orynbasary Shárip Omarov degen azamat, onyń janynda Almaty oblystyq partıa Komıtetiniń hatshysy Talǵat Mamashev bar. Ekeýi de ádebıetke, ónerge janashyr jáne isker jigitter. Almaty oblystyq atqarý Komıteti tóraǵasynyń orynbasary Júnisbek Musaıbekov baýyrymyz da kóp sharýa tyndyryp júr.

Toı Almatyda, qazaqtyń Abaı atyndaǵy Opera jáne balet teatrynda 4 shildede keshkisin bastalady. Sol kúni aqyn zıratynyń basyna taǵzym etip, saǵat 16.00-de Muqaǵalı turǵan Internasıonal kóshesindegi 129-úıge memıoraldyq taqta qoıylady.

Shildeniń 5-i kúni shaqyrylǵan qonaqtar ertemen Qarasazǵa attanady. Al, aqyn toıy qurmetine ótkiziletin aqyndar aıtysy Qarasazda sol 5-i kúni tańerteń sóz saıysqa shyǵady. Sol kúni saǵat 16.00-de Muqaǵalı mýzeıiniń saltanatty ashylýy, keıin merekelik jıyn konsertke ulaspaq. Keshinde qonaqtar 60 úı tigilgen Shalkóde jaılaýyna attanady. Ertesine aıtysker aqyndardyń júlde alǵandary sol jerde óner saıystyrady, alaman báıge, qyz qýý sekildi toı qyzyqtar da sonda ótedi.

Shildeniń 6-sy kúni keshke toı tarqaıdy.

— Rahmet. Al, endi munyń bári toı jabdyǵynyń tóńiregi ǵoı. Aqynnyń ádebı murasyn shyǵarý, halyq ıgiligine aınaldyrýda qandaı ister tyndyrylady?

— Oryndy suraq. Saıyp kelgende, aqyn shyǵarmalarynyń oqyrmanǵa molynan jetýi basty maqsat qoı. Bul rette, meniń ózi oıymsha, maqtanarlyq is tyndyrylǵan joq. Respýblıkada oqyrmany eń kóp aqyn Maqataev desek, qatelespeımiz. Qazaqtyń qaı aımaǵyna barsań da, Muqaǵalıdyń kitabyn suraıtyn halyq kóresiń.

Muqaǵalı aramyzdan ketkeli on bes jyl bolyp qalypty. Osy aralyqta aqyn tvorchestvosyn túgel jınaqtap mol tırajben tolyq shyǵarmalarynyń 4-5 tomdyǵyn shyǵarýǵa múmkindik bar edi, biraq kóńil jetpedi. «Jazýshy» baspasy úsh jylda bir-bir tomnan shyǵaratyn etip josparlaǵan eken, birinshi tomy shyqty. Biraq tırajynyń bar-joǵy 12000 ǵana. Bul Muqaǵalı jyryna shóldegen qalyń qazaqqa búrkýge de kelmeıdi. Aqyndy kórgenderdiń kózi azaımaı turǵanda estelikter kitabyn shyǵarý qajettigin baıaǵyda, esińde me, óziń «Lenınshil jasta» júrgende gazet betinde aıtyp edik qoı? Ol kitap ta áli shyqpaı jatyr. Chılıdiń uly aqyny Pablo Nerýda qaıtys bolǵan jyly Moskvanyń bir baspasy «Venok Nerýde» degen qalyń jınaq shyǵardy. Onda orys aqyndarynyń Nerýdaǵa arnaǵan óleńderi bolatyn.

Qazaq ýnıversıtetiniń bir stýdenti ekeýmiz eki-úsh jyldan beri qazaqtyń úlken-kishi aqyndarynyń Muqaǵalıǵa arnaǵan óleńderin jınap, bir tom etip daıyndap qoıdyq. Qaı baspanyń bastyǵy jyly qarasa, soǵan usynamyz.

Muqaǵalıǵa arnalǵan eki bólimdi fılm (dokýmentti) túsirý týraly aıtylǵaly da biraz boldy, ol da toıǵa daıyn bolǵan joq. Biz ylǵı kesh qımyldaıtyn, bolashaqty oılap josparly, júıeli is jasamaıtyn halyqpyz ǵoı.

Bul toıdyń qarsańynda tyndyrylǵan sharýanyń biri — aqynnyń mýzeı úıiniń, kóp qıyndyqpen bolsa da, salynyp bitkeni. «Halyqty máńgúrt etkiń kelse, ómirbaıanyn umyttyryp, qaıta-qaıta jazdyra berý kerek», — degen eken bir myqty. Biz soǵan dálelmiz. Mýzeı jasaý, tarıhymyzdy jınaqtaý degenge jelkemiz jar bermeıdi. Batystyń ár eli ótken talanttarynyń turǵan úıi, as ishken qasyǵy dep, eseptep otyrady. Biz kúni keshegi ótkenimizdi bilmeımiz. Ár aýyl, ár mektep, tipti shaǵyn mekemege deıin óz tarıhyn jasaýy kerek. Ylǵı bireý jasap beredi dep tapjylmaımyz. Joǵarydan nusqaý kútemiz. Ár kolhozdyń, fermanyń, mekemeniń, aýrýhananyń qyzmetkerleri men basshylary osy jaǵyn oılasa ǵoı.

Osy rette Muqaǵalı mýzeıiniń boı kóterip qalǵanyn shúkirshilik deýge bolady.

Muqaǵalı jyrlarynyń, onyń sózine jazylǵan ánderdiń kúıtabaqtaryn shyǵaryp satýǵa da oraıly tus osy edi. Bul da qolǵa alynǵan joq.

Maqataev tvorchestvosy — halyq baılyǵy. Eń qupıasy mol álem. Ol baılyqtyń, ol álemniń qyry men syryn zerttep, ǵylymı tujyrymdar jasaýdy ázirshe bolashaqtyń úlesine qaldyryp otyr.

Taǵy bir aýyz toltyryp aıta ketetin is — ol respýblıkanyń Halyqqa bilim berý Mınıstrligi men «Juldyzdar» kórkem ádebı birlestigi qosylyp Muqaǵalı Maqataevtyń Joǵary oqý oryndary stýdentteriniń aıtysyn ótkizýi. Halyqqa bilim berý mınıstriniń orynbasary Shámshá Berkimbaevanyń óte úlken eńbek sińirgenin aıta ketkim keledi. Bizdiń mınıstrlikter men joǵary oryndarda otyrǵan basshylardyń kez-kelgeni ádebıet pen óner máselesine janashyr bola bermeıdi.

— Apaı, respýblıkada jappaı bolmaǵanmen, ár jerde aqyn-jazýshylardyń, tarıhı tulǵalarymyzdyń osyndaı múshel toılaryn ótkizý sekildi jaqsy dástúr etek ala bastady ǵoı. Árkim ár túrli pikir aıtady. Sizdiń osy týraly oıyńyz qalaı?

— Toı ótkizý durys. Arhıvtegi gazet-jýrnaldardy qarap otyrsań, burynǵy kezderde aqyndardyń tipti 30,40 jastaryn da atap ótken eken. Aqyn-jazýshy, óner qaıratkerleri halyqty tárbıeleıtin, rýhanı ómirine nár beretin, kerek deseńiz, ulttyń ǵumyryn jalǵastyratyn tulǵalar.

Ótkende Jambyl oblysynyń Merke aýdanynda Sypataı batyrǵa as berildi. Júzdegen úı tigilip, myńdaǵan adam qatynasty. Halyq qandaı bir jasap qaldy deseńizshi! Syıly qonaqtarǵa at mingizý, shapan jabý...

Jaqynda Torǵaıda Ahmet Baıtursynov pen Mirjaqyp Dýlatovtyń toıy keremet ótti. Bul rette Shymkent, Jambyl oblystary aldyna jan salmaıdy. Bári el basqarǵan azamattardyń óresine, kóregendigine baılanysty. Ana jyly, esińde me, Almaty oblysy jazýshy aǵamyz Seıdahmet Berdiqulovtyń 50 jyldyq toıyn qandaı tamasha ótkizdi!

Tipti jaqynda ǵana aqyn baýyrymyz Israıyl Saparbaevtyń elý jyldyǵyn shymkenttikter qalaı uıymdastyrdy?! Qyzyǵasyń, janyń súısinedi. Óziń sol jerde týylmaǵanyńa ókingendeı bolasyń.

Sýretkerge óziniń eline, jerine qajet adam ekendigin sezinýden artyq baqyt joq. Sosyn mundaı toı-dýmandar halyq úshin, keıingi jastardy tárbıeleý úshin kerek.

Máselen, Muqaǵalı aqyn úshin osy jıynnyń bereri joq. Ol keıingi urpaq úshin, búgingi tiriler úshin kerek. Laıyqty ul-qyzdardy ardaqtaı bilgen halyq — ǵumyrly halyq.

Osy oraıda meniń kóńilimde júrgen bir áttegen-aı bar.

Sýretker bolsyn, qaıratker bolsyn — bular qazaq degen az ǵana halyqtyń ortaq baılyǵy, ulttyq qazynasy. Abylaı — Arqanyń ǵana hany emes, qazaq halqynyń hany, Baýyrjan — Jambyldyń batyry emes, halqymyzdyń batyry, Qurmanǵazy — Atyraýdyń kúıshisi emes, ultymyzdyń biregeı talanty. Osyǵan qaramaı, qazir, ásirese sońǵy jyldary, árkim óz topyraǵynda týǵan talanttardy óz aýylynda toılap, óz aýylynda eleıtin boldy. Bul — onsyz da júzge, rýǵa bólinip júrgen eldi onan saıyn shashyratýǵa áser etetin jaı. Ras, aýyldyń, oblystyń kóleminde toılanatyn adamdar bar. Biraq búkil qazaq úshin ana tilimiz qalaı ortaq bolsa, ánimiz, kúıimiz qalaı ortaq bolsa, dál sondaı ortaq tulǵalardy aýyldyń sharbaǵyna ákelip qamaý — qylmys.

— Farıza apaı, áńgimeńizge úlken rahmet! Erteńgi dúbirli toıdyń ústinde de ózińizben kezdesemiz degen úmittemiz. Aqyndy aqyn qoldap, qasterlep birine-biri janushyra qyzmet etip jatsa, keıingige taǵlym degen osy bolsa kerek

Endi, jurtshylyq ózińizdi aqyn retinde ǵana emes, qalamy júırik jýrnalıs retinde de jaqsy kóredi. «Dala dıdary» degen gazettiń betine tuńǵysh shyqqaly otyrsyz. Bul ózi — jas, jańa basylym. Osyǵan oraı, búgingi Muqań jaıly áńgime — suhbatymyzdy paıdalanyp, «Dala dıdaryna», onyń oqyrmandaryna qandaı tilek aıtar edińiz degim keledi.

— «Dala dıdary» qutty shańyraq bolǵaı! Qazaqtyń ejelgi ulttyq qadir-qasıeti azdap ta bolsa qalsa, sol dalada, aýyldarymyzda. Biz árqaısymyz bir-bir báıterekpiz dep shireniskenmen, tamyrymyz — aýyl, kúnge kúıip, jeldiń ótinde júrgen baýyrlarymyz. Aýyldyń nári sýalsa, rýhanı tamyrymyzdyń qýraǵany. Aýyldan nár, sán, bereke ketpegeı dep tileımin. Al, «Dala dıdary» tarıhty da, ádebıet pen ónerdi de ózine ózek etse, qalyń oqyrmannyń izdep oqıtyn jalqy basylymy bolady dep senemin.

Raqmet sizderge!

— Qosh, saý bolyńyz! Elimizden, jerimizden shattyqtyń, ónerdiń toı-dýmany arylmaǵaı!

1991

---