InfoHub Logo

Týláremıa — lımfa júıesiniń, teri, shyryshty qabyq jáne ishki aǵzalardyń zaqymdanýymen ótetin jedel juqpaly, tabıǵı oshaqty aýrý. Aýrý bezdi, jara-bezdi, baspa-bezdi, az kezdesetin konúnktıvti-bezdi, ókpelik jáne qannyń qaǵynýy túrinde ótedi.

Dert qozdyrǵyshy — Francisell tularensis dep atalatyn óte usaq bakterıa. Juǵý kózi — jabaıy kemirgishter, sonyń ishinde sý jáne qarapaıym sur tyshqandar, úı tyshqandary, qundyz, alamandar, qoıandar. Tasymaldaýshylar — qan sorǵysh býynaıaqtylar, sonyń ishinde ıksod keneleri jáne keıbir qosqanatty jándikter (masalar, sonalar).

Týláremıa adamǵa aýrý nemese ólgen kemirgishtermen, qoıandarmen janasý nátıjesinde, kene, masa jáne sona shaǵý arqyly, aýrý kemirgishterdiń bólindilerimen lastanǵan azyq-túlik, sýdy paıdalanǵanda juǵady.

Belgileri jáne aǵymy

Zalaldanǵan sátten bastap aýrýdyń alǵashqy belgileri kóringenge deıin jasyryn (ınkýbasıalyq) kezeń birneshe saǵattan 3 aptaǵa deıin, orta eseppen 3-7 kúnge sozylady. Aýrý jedel bastalady. Dene qyzýy 38°- 40°S jáne odan joǵary kóteriledi, qaltyraý, bastyń aýrýy, jalpy álsizdik, bulshyq etterdiń aýrýy, tábettiń tómendeýi, uıqy buzylýymen sıpattalady. Aýrýdyń 2-3 kúni regıonarlyq lımfa túıini aýmaǵynda (býbon) bez paıda bolady, bul — lımfa túıininiń jáne onyń janyndaǵy tinderdiń qabynýy. Bez taýyq jumyrtqasynyń kólemine deıin úlkeıedi jáne aýyrsyný paıda bolady.

Jara-bezdi túrinde qozdyrǵysh engen jerde 1-4 kúnnen keıin birinen soń biri daq — papýla (irińsiz bezeý) — pýstýla (irińdi bezeý) damıdy. Pýstýla jarylyp, krater tárizdi, az aýyratyn, kóterińki, qatty jıekti jaraǵa aınalady. Jıi jergilikti lımfangoıt (lımfa tamyrlarynyń qabynýy) baıqalady.

Konúnktıvaldy-bezdi túri zalaldanǵan sý kózderinen alynǵan sýmen jýynǵanda nemese sýǵa túskende, juqpany kezdeısoq qol arqyly kózge engizip, qozdyrǵysh kózdiń shyryshty qabyǵy arqyly tánge engende damıdy. Aýrý jedel spesıfıkalyq konúnktıvıt, kózdiń qatty jasaýraýymen, qabaqtyń isinýimen, shyryshty-irińdi bólindilermen sıpattalady.

Baspa-bezdi túri qozdyrǵysh zalaldanǵan azyq-túlik ónimderi jáne sýmen aýyz arqyly engende damıdy. Bul jaǵdaıda jutqynshaqtyń kóbine eki jaǵynan qan kerneýi, jutynǵanda aýyrsyný, dene qyzýynyń joǵarylaýy, moıyn, jaq asty lımfa túıinderiniń úlkeıýi baıqalady.

Týláremıamen aýyrǵan adam tóńirektegi adamdarǵa qaýipti emes. Týláremıamen aýyryp jazylǵan adamdarǵa bul dert ekinshi qaıtara juqpaıdy.

Aldyn alý

Tiri týláremıalyq vaksınany egý — aýrýdyń aldyn alýdyń negizgi jáne senimdi ádisi. Degenmen egýdiń mańyzdylyǵyn túsinbegen keıbir adamdar ekpe qabyldamaı, týláremıa juqpasy oshaǵynda juqtyrý qaýpin týǵyzady. Egilgen adamdarda týláremıaǵa qarsy ımýnıtettiń túzilýi ekpe júrgizilgennen keıin 15-20-shy kúni bastalyp, 5 jylǵa deıin saqtalady. Juqpa oshaǵynda turatyn adamdardyń barlyǵy 7 jastan bastap egilýi tıis.

Aýrýdyń aldyn alýda jeke bas tazalyǵyn saqtaý sharalary mańyzdy: sapaly qaınaǵan sý paıdalaný, azyq-túlikti aýrý kemirgishterdiń bólindilerimen lastanýdan qorǵaý. Zalaldanǵan sýat sýyna túsýge jáne paıdalanýǵa ruqsat etilmeıdi. Sý kózderi sáýlelendirilip, ashyq sý qoımalarynan alynatyn aýyz sýlar júıeli túrde hlorlanýy kerek.

Aldyn alýdyń basqa mańyzdy sharasy — týláremıa juqpasyn tasýshy kemirgishterdi joıý. Maqsatty agrotehnıkalyq is-sharalardy júrgizý kemirgishter sanynyń azaıýyna múmkindik týǵyzady. Budan basqa, kemirgishterdiń tabıǵı jaýlary bar — úki, lashyn, túlki, sasyq kúzen, aqqalaq, aqsary ıtelgi jáne basqa jyrtqysh ańdar men qustar. Sondyqtan múmkindiginshe qustar men ańdardy qorǵaý kerek.

Eldi mekenderde úılerdiń, qoımalar men qudyqtardyń jalpy sanıtarlyq jaǵdaıyn jaqsartý jumystaryn turaqty júrgizip, aýmaqty qoqys jáne qaldyqtardan der kezinde tazalap otyrý kerek. Qora-qopsylarda, bólmelerde kemirgishterdiń inin sementpen, temirmen bitep, azyq túlikterdi jabyq kúıde (konteınerlerde, ydystarda jáne t.s.s.) saqtaý arqyly azyq-túlik ónimderine kemirgishterdiń enýine tosqaýyl qoıylýy tıis. Kemirgishterdi joıý úshin qaqpan, janshýshylar, sonymen birge ýlanǵan jemderdi paıdalanýǵa bolady.

Kenelerdi joıý jumystaryn kóktem jáne kúzde júrgizip, ýly hımıkattar paıdalaný kerek. Dalalyqta júrgende kene shaǵýyn boldyrmaý maqsatynda repellentterdi (shybyn-shirkeılerdi úrkitetin eritindiler) paıdalaný kerek, sonymen birge uzyn jeńdi kıimder kıip, jeıdeniń jeńi túımelenip, shalbar balaǵyn shulyq ishine salyp jáne kúnine kıimdi jáne deneni birneshe ret qarap shyǵý kerek. Tabylǵan kenelerdi alyp tastap, joıady. Eger kene jabyssa, onda keneni alyp tastaý úshin jáne týláremıaǵa zertteý júrgizý úshin emhanaǵa qaralý kerek.

Qundyz, qoıan aýlaýshy ańshylar mindetti túrde týláremıaǵa qarsy egilýi tıis jáne terini daıyndaý, saqtaý jáne tasymaldaý erejesin buzbaýy kerek.

Sý tyshqandary, qundyz jáne ózge ańdardyń jappaı qyrylý jaǵdaılary tirkelgende jergilikti densaýlyq saqtaý mekemelerine jedel habarlanýy tıis.

Osy aýrýdyń belgileri baıqalǵan adamdar mamandanǵan dárigerlik járdem alý úshin medısınalyq mekemelerge qaralýy kerek.

Kemirgishtermen kúresý máseleleri boıynsha aımaqtyq sanepıdstansıaǵa jáne dezınfeksıalyq stansıalarǵa habarlasqanyńyz abzal.

T.N.Kýnısa, O.A.İzbanova

---