InfoHub Logo

اقىن-عالىم ءشومىشباي سارييەۆ ناعاشىباي ۇلى — قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پاراسات وردەنىنىڭ يەگەرى، فرانس كافكا اتىنداعى حالىقارالىق التىن مەدال سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «جىل ادامى — التىن ادام» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «پلاتينا تارلان» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، ارال اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، ەكى دۇركىن «ەلىم مەنىڭ» اتتى پرەزيدەنت بايگەسىنىڭ باس جۇلدەسىنىڭ (گران پري) يەگەرى.

ءشومىشباي سارييەۆ ناعاشىباي ۇلى (شالقار سارين) 1946 جىلى 15 ساۋىردە قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانى، ءشومىش ستانسياسىندا تۋعان. قامباش ورتا مەكتەبىن بىتىرىسىمەن قازالى اۋداندىق «لەنين تۋى» جانە ارال اۋداندىق «تولقىن» گازەتتەرىندە قىزمەت اتقارعان. 1961 جىلى العاشقى ولەڭدەرىنە قىزىلوردا وبلىستىق «لەنين جولى» گازەتى بەتىندە ءسات ساپار بەرىلگەن. 1966 جىلى س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى) جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، ونى 1971 جىلى بىتىرگەن. 1970-1974 جىلدارى «قازاقستان» ساياسي باسپاسىندا رەداكتور بولىپ قىزمەت اتقارعان. 1974 جىلدان 1991 جىلعا دەيىن «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ اۋەلى سىن بولىمىنە ورنالاسىپ، كەيىن پوەزيا، ونەر جانە عىلىم، سىن جانە بيبليوگرافيا بولىمدەرىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعان.

د.گۋليا، و.بەرگولس، ي.اباشيدزە، س.ۆيكۋلوۆ، ا.دەمەنتيەۆ، ف.الييەۆا، ر.روجدەستۆەنسكيي، م.ەمينەسكۋ، لۋيش دي كاموەنس تاعى باسقا اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن اۋدارعان.

1991 جىلى كونكۋرستىق نەگىزدە قازاقستان عىلىم اكادەمياسى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ قازىرگى ادەبيەت بولىمىنە اعا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ ورنالاسىپ، 1993 جىلى «60-70ء-شى جىلدارداعى قازاق ليريكاسى. كوركەمدىك ىزدەنىستەر» اتتى تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعاپ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى دارەجەسىن يەلەندى. «حح عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارداعى پوەزياسى» اتتى مونوگرافيا جازىپ، ماعجان جۇمابايەۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ تاعى دا باسقا پوەزيا جۇلدىزدارىنىڭ ەڭبەكتەرىن عىلىمي تۇرعىدا تالدادى. «70ء-شى، 80ء-شى، 90-شى جىلدارداعى قازاق پوەزياسى» اتتى مونورافياسى «عىلىم» باسپاسىنان جارىق كوردى. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءۇش تومدىق شىعارمالارىن دايىنداپ (1995 ج.)، ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ عىلىمي تۇسىنىكتەمەلەرىن جازدى. جانە دە سول كىتاپتىڭ رەداكسيا القاسىنىڭ مۇشەسى بولدى.

ش.سارييەۆ نەگىزگى قىزمەتىن اتقارا ءجۇرىپ، ق.ي.ساتبايەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنەدە ساباق بەرىپ جانە د.ا.قونايەۆ اتىنداعى زاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە دە اتسالىستى. سوعان وراي د.ا.قونايەۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عىلىمي كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن پروفەسسور اتاعى بەرىلدى. مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقاردى، ءقازىر باعىت-باعدارى جاڭاشا وزگەرگەن «اقيقات» جۋرنالىنىڭ (بۇرىنعى «قازاقستان كوممۋنيسى» جۋرنالى) رۋحانيات ءبولىمىن باسقاردى. كوممەرسيالىق تەلەكانالدا (كتك-دا) «مەنىڭ دوستارىم» اتتى ادەبي-مۋزىكالىق حابارلار جۇرگىزدى. «تاماشا» تەلەحابارىنىڭ العاشقى كەزدەن ون جىل بويى اۆتورى بولدى، 1989 جىلى «قاينار» باسپاسىنان «تاماشا، تاماشا،تاماشا» اتتى كىتابى جارىق كوردى. قازاق اقىندارىنىڭ ىشىندە تۇڭعىش رەت «عاشىقتار جىرى»، «بوزجورعا» اتتى اۆتورلىق بەينەتاسپاسى جارىق كوردى. 1982 جىلى «عاشىقتار جىرى» اتتى، 1992 جىلى «ارال بالالارىنا ارنالعان قايرىمدىلىق كەش» اتتى م.و.اۋەزوۆ اكادەميالىق تەاترىندا، 1996 جىلى «اقىن. كومپوزيتور. ءانشى» اتتى ، 2001 جىلى «بوزجورعا» اتتى ، 2006 جىلى «اقىن شومىشبايسارييەۆ 60-تا اتتى»، 2009 جىلى «اقىن ءشومىشباي سارييەۆ پايعامبار جاسىندا» اتتى رەسپۋبليكا سارايىندا اقىننىڭ اۆتورلىق كەشتەرى بولىپ ءوتتى. مۇنىڭ ءبارى دە تەلەديداردىڭ التىن قورىنا جازىلىپ الىندى.

2000 جىلى بۋحارەستە «يۋنەسكو» ۇيىمداستىرعان رۋمىنيانىڭ ۇلى اقىنى ميحايل ەمينەسكۋگە ارنالعان بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك اقىندارىنىڭ باس قوسقان سيمپوزيۋمىنا قازاقستان جانە ورتا ازيادان جالعىز قاتىسقان اقىن.

شىعارمالارى ورىس، ۋكراينا، قىرعىز، وزبەك، تاجىك، رۋمىن، چەح، ءۇندى، فرانسۋز تىلدەرىنە اۋدارىلىپ جاريالاندى. 2003 جىلى پراگادا چەح ەلىنىڭ ۇلى اقىن-جازۋشىسى فرانس كافكا اتىنداعى حالىقارالىق التىن مەدال سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاعىنا يە بولدى. وسى جىلى ءۇندى تىلىندە «تەڭىزدەن سوققان جەل لەبى» اتتى كىتابى جارىق كورىپ، دەلي قالاسىندا وتكەن كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەر تويىنا قاتىستى. 2004 جىلى «جىل ادامى-التىن ادام» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاندى جانە دە سول جىلى «پلاتينا تارلان» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاعىنا يە بولدى. 2006 جىلى اقىن ءشومىشباي سارييەۆكە قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اتاعى بەرىلدى. 2008 جىلى پاريجدە وتكەن «اقىندار كوكتەمى» فەستيۆالىنە قاتىسىپ، ولەڭدەرى 80 ەلگە فرانسۋز راديوسى ارقىلى تارالدى. فرانسۋز تىلىندە «دالا جەلى» اتتى كىتابى جارىق كوردى. 2011 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن پاراسات وردەنىنىڭ يەگەرى اتاندى.

اقىن ءۇش جۇزدەن اسقان ان-ولەڭدەردىڭ جانە ون بەستەن استام كىتاپتىڭ اۆتورى.

شىعارمالارى: «بالداۋرەن»، ولەڭدەر. ا.، «جازۋشى» 1974 ؛ «ارايلى كوكتەم». تۆورچەستۆولىق پورترەتتەر.ا.، «قازاقستان»، 1974؛ «تەڭىزدەن سوققان جەل». ولەڭدەر مەن پوەما.ا.، «جازۋشى»، 1975؛ «تاعدىر». ولەڭدەر جانە باللادالار. ا.، «جالىن»، 1976؛ «زاۋلا، تۇلپار ۋاقىت». ولەڭدەر. ا.، «جالىن»، 1979؛ «ءوڭ مەن ءتۇس». ولەڭدەر جانە تولعاۋلار. ا.، «جالىن»، 1980؛ «ءۇش ولشەم». ولەڭدەر. ا.، «جالىن» 1982؛ «تاعدىر جىرى». ولەڭدەر. ا.، «جازۋشى». 1984؛ «ءبىزدىڭ عاسىر».ولەڭدەر.پوەمالار.ا.، «جازۋشى»، 1989؛ «ءسۇيىنشى». زامانداس كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىنە جازىلعان ولەڭدەر. ا.، «اردانا قايىرىمدىلىق قورى»، 1992؛ «تاماشا». ا.، «قاينار»، 1989، «ۆەەت ۆەتەر مورسكوي». ستيحي. ا.، «جالىن»، 1987؛ «ساعىنىشىم تەڭىز»، ولەڭدەر، پوەمالار. تاڭدامالى.ا.، «جازۋشى»، 1994؛ «قوس قانات»، ولەڭدەر. «اسەم — سيستەم»، 2004؛ «ەكى تومدىق شىعارمالار جيناعى». ولەڭدەر. «ەلوردا» 2006؛ «ءشومىشباي سارييەۆ شىعارمالارى». ولەڭدەر. «فوليانت» باسپاسى، 2008؛ «ءشول دالانىڭ ۇلىمىن...». ولەڭدەر. «قاينار» باسپاسى، 2008 جىل. «كاموەنس» سونەتتەر. اۋدارما. «اۋدارما» باسپاسى 2009، «اينالدىم سەنەن، اتامەكەن-اي»، «SanSam» باسپاسى، 2011.

---