InfoHub Logo

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى                                  
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى
جالپى جانە قولدانبالى پسيحولوگيا كافەدراسى
4-كۋرس ستۋدەنتى سۋتبايەۆا يننەل

داۋن سيندرومى – بۇل اۋرۋدىڭ نەگىزىندە 21 –ءشى حروموسوماداعى تريسوميا (ەكى حروموسومانىڭ ورنىنا ءۇش حروموسومانىڭ بولۋى) جاتادى. ناتيجەسىندە ورگانيزمدەگى بارلىق جاسۋشالاردىڭ ىشىندە 46 حروموسومانىڭ ورنىنا 47 حروموسوما بولادى. اۋرۋدىڭ باستى بەلگىلەرى: اقىل-وي كەمىستىگى مەن تۋا بىتكەن دامۋ اقاۋلارى بولىپ تابىلادى. داۋنا سيندرومىنا اعىلشىن دارىگەرى دجون لەنگدون داۋن پسيحيكالىق بۇزىلىستىڭ فورماسى رەتىندە العاش رەت1862 جىلى سيپاتتاما بەرىپ،1866 جىلى ءوزىنىڭ بايانداماسىن جارىققا شىعارىپ، بۇكىل ەلگە ايگىلى بولدى. دەگەنمەن، 1959 جىلى عانا حروموسومىنداعى بۇزىلىستار مەن جاتىرىشىلىك اۋرۋدىڭ ءوزارا ارا جىگىن اجىراتىپ كورسەتكەن فرانسۋز گەنەتيك – عالىمى جەروم لەجەن بولدى.ستاتيستيكا بويىنشا 600-800 بالانىڭ بىرەۋى داۋن سيندرومى مەن دۇنيەگە كەلەدى .داۋن سيندرومى بار بالالار سىرقات (اۋرۋ) بولىپ تانىلمايدى.

زەرتتەۋ "№ 6 بالاباقشا " مبدوۋ-دا ۇيىمداستىرىلدى. زەرتتەلەتىن: يۆان ك. (اتى وزگەرتىلگەن) - داۋن سيندرومى بار بالا،جاسى - 4 جىل. بەيىمدەلگەن ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ پروسەسىباعدارلامالار كەلەسى كەزەڭدەردى قامتىدى:

I كەزەڭ-تۇزەتۋدىڭ دياگنوستيكالىق كەزەڭى. دياگنوستيكا كەزەڭى بىزگە مىنالاردى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى يۆان ك-نىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرى مەن دامۋ دەڭگەيى.

II كەزەڭ-تۇزەتۋ جۇمىستارىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن انىقتاۋ. زەرتتەلەتىن بالاعا ارنالعان ديزاين بەيىمدەلگەن تۇزەتۋ-دامىتۋ باعدارلاماسىن قۇرۋ جانە نەعۇرلىم تولىق اشۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قولايلى جاعدايلار بالانىڭ مۇمكىندىكتەرى، ءبىز تۇزەتۋ-پەداگوگيكالىق وقىتۋدىڭ باعىتتارىن بەلگىلەدىك. 

III كەزەڭ-بىلىم بەرۋگە بەيىمدەلگەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋ بالانىڭ. جۇمىستىڭ مازمۇندىق بولىگىن قامتيدى: كەزەڭدەرى، مىندەتتەرى،ادىستەرىن، ادىستەرى مەن قۇرالدارىن سيپاتتاۋ جەكە جانە جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋبالانىڭ ەرەكشەلىكتەرى، ونىڭ ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرىنىڭ زەرتتەۋ.

پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق تەكسەرۋ-بۇل باستاپقى كەزەڭ تۇزەتۋ-پەداگوگيكالىق ىقپال ەتۋ. ناتيجەلەرى بويىنشا وسىنداي تەكسەرۋلەر بالانىڭ دامۋىنىڭ قازىرگى دەڭگەيىنىڭ اراقاتىناسىن انىقتايدى ونىڭ پروكسيمالدى دامۋ ايماقتارى. ولاردىڭ كومەگىمەن پەداگوگتار باعدارلانادىتۇزەتە-دامىتا وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ مازمۇنىن تاڭداۋ جەكە مۇمكىندىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، بالالار.

بالانىڭ دامۋ دەڭگەيىن باعالاۋ ادىستەمەلىك قۇرالدار نەگىزىندە جۇرگىزىلدى. بالالارعا ەرتە پەداگوگيكالىق كومەك كورسەتۋ باعدارلاماسىنىڭ ۇسىنىستارى دياگنوستيكا بويىنشا" شاعىن قادامدار " دامۋىنداعى اۋىتقۋلار كارتالار. بالانىڭ دامۋىن انىقتايتىن داعدىلاردىڭ ءتىزىمى (PUORR) 4 تەكسەرۋ كەستەسىنەن. تەكسەرۋ كەستەلەرىندە 4 وبلىس قامتىلعان دامىتۋ: "جالپى موتوريكا"، "جىڭىشكە موتوريكا"، "سويلەۋدى قابىلداۋ"، "ءوزىن-وزى كۇتۋ جانە الەۋمەتتىك داعدىلار". بەسىنشى ءبولىم "قارىم-قاتىناس داعدىلارى نەمەسە اۋىزەكى سويلەۋ " كومەگىمەن باسقاشا باعالانادى "سويلە"ەرتە سويلەۋدى دامىتۋ باعدارلامالارى.

"شاعىن قادامدار" باعدارلاماسى كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇزەگە اسىرىلادى دامۋ دەڭگەيى بار، اقىل-وي كەمىستىگى بار بالالاردى وقىتۋ 0-دەن 4 جاسقا دەيىن. وندا انىقتاۋ ادىستەرى كورسەتىلگەنبالانىڭ داعدىلارىن دامىتۋ دەڭگەيى، ول قانداي كەزەڭدە بولماسىن؛ وندا بۇل دەڭگەيدىڭ جوعارىلاۋىنا قالاي ىقپال ەتۋ كەرەك – بىرتىندەپ،ءبىر قادامدى ەكىنشى ساتىعا سالۋ. كورىنۋى مۇمكىن تاپسىرما بالاعا وتە قيىن، ەگەر ول ۇسىنىلسا، شەشىلۋى مۇمكىن تۇرىندەگى سەرياسى كىشكەنتاي مىندەتتەردى . "شاعىن قادامدار" باعدارلاماسى بويىنشا دياگنوستيكا جۇرگىزىلدى جەكە ساباقتار كەلەسىدەي: باستاپقىدا بالانىڭ اناسىمەن اڭگىمە جۇرگىزىلدى جانە كەستە بويىنشا بالالار انىقتالدىارنايى دياگنوستيكانى قاجەت ەتپەيتىن داعدىلار. ءارى قاراي وتكىزۋ دامۋدىڭ اعىمداعى دەڭگەيىن باعالاۋ جوسپارلانعان بولاتىن ونىڭ جاس دەڭگەيىنە سايكەس كەلەتىن داعدىلاردىڭ بارلىق توپتارى.

2. بالانىڭ دامۋ دەڭگەيىن جانە پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاۋ

زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن تالداۋ نەگىزىندە ءبىز قۇراستىردىق بالاعا جەكە پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق سيپاتتاما. يۆان ك. جالپى دامىتۋشى مەكتەپكە 4 جاسىندا وقۋعا ءتۇستى پمپك قورىتىندىسىمەن: "جۇيكە-پسيحيكالىق دەنساۋلىق جاعدايى بويىنشا بەيىمدەلگەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا وقىتۋ ۇسىنىلادىمەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ (VIII ءتۇرى)" (10-قوسىمشانى قاراڭىز). بالانىڭ وتباسى تۋرالى اقپارات: تولىق وتباسى، جاقسى، ۇلكەنى بار اعا. قامقورشى تاربيە ءستيلى. الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايى: وتباسى جاقسارتىلعان ورنالاسۋى بار 3 بولمەلى پاتەردە تۇرادى. پاتەردە تازا، جايلى، بالالاردىڭ جەكە بولمەسى بار، وقۋ، ويىن جانەدەمالىس. قىزمەتتىڭ ەرەكشەلىكتەرى: پاندىك ىس-ارەكەتتە بالا زاتتاردى فۋنكسيونالدىق ماقساتىنا سايكەس پايدالانادى. ويىن ارەكەتى مانيپۋلياسيالىق مونوتوندى ىس-ارەكەتتەرمەن، زاتتارمەن. ءونىمدى تۇرلەردەگى ەرەسەك ادامنىڭ كومەگىمەن ءىس-شارالار بالاعا مۇنارا قۇرىلىسى، بىرلەسكەن مودەلدەۋ قول جەتىمدى شۇجىقتار. جەتەكشى قول-وڭ قول. پينسەت ۇستاماسى ناشار قالىپتاسقان اتاپ ايتقاندا، ول باس بارماق پەن ورتاڭعى ساۋساقتارمەن، ال سۇق قيمىلمەن جاسالادى- باس بارماعىڭىزبەن نەمەسە بۇكىل قولىڭىزبەن. ءتۇسىرۋ كۇشى ازايادى.

تانىمدىق سالانىڭ ەرەكشەلىكتەرى: بايلانىس، دوستىق، كوزگە قىسقا مەرزىمدى بايلانىس. ساباق بارىسىندا قابىلەتتى اقپاراتتىڭ از عانا بولىگىن الىڭىز. مەزگىل-مەزگىل تۇسىنبەيدى وعان ارنالعان ءسوز. ەلىكتەۋ ارەكەتى جەتكىلىكتى جاقسى. يۆان تۇرمىستىق جانە ءجيى قولدانىلاتىن زاتتاردى اجىراتادى جانە ويىنشىقتار. زاتتاردىڭ ءتۇسى، مولشەرى مەن فورماسىن بايلانىستىرادى.

زەيىننىڭ ەرەكشەلىكتەرى: بەلسەندى نازاردىڭ تۇراقسىزدىعى،شارشاۋ مەن سارقىلۋدىڭ جوعارىلاۋى، شوعىرلانۋدىڭ قىسقا كەزەڭى نازار. بالا وڭاي الاڭداتادى، سوڭعى تاپسىرمانى جوعالتادى، بايقامايدى ءوز قاتەلىكتەر.

جادتىڭ ەرەكشەلىكتەرى: ەستۋ قابىلەتىنىڭ تومەندەۋى قاجەت سوزدەر مەن نۇسقاۋلاردى بىرنەشە رەت قايتالاۋ. ويلاۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى: كورنەكى جانە ءتيىمدى ويلاۋ دامىعان جەتكىلىكسىز. بەلگىلى ءبىر ارەكەتكە ارنايى دايىندىقتان كەيىن، ونى وزدىگىنەن قولدانا الادى. لوگيكالىق ويلاۋ دامىماعان.

قاراپايىم جىكتەۋدى جۇزەگە اسىرمايدى. بەت پەن دەنەنىڭ سحەماسىندا جاقسى باعدارلانعان. وقۋى: بالانىڭ تومەن دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلعانى بايقالادى ساباقتار، وقۋ ماتەريالىن يگەرۋدىڭ باياۋ قارقىنى. ساپاسى جەكە ساباقتارداعى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كوبىنەسە كوڭىل-كۇيگە بايلانىستى بولادى ۇل بالا. بالا ءاردايىم ەرەسەك ادامنىڭ كومەگىن پايدالانبايدى الىنعان ءبىلىمدى جاڭا جاعدايعا اۋىستىرۋداعى قيىندىقتار.ەموسيونالدى-ەرىكتىك سالا: ەموسيونالدى تۇراقسىز، اتاپ وتىلەدى جوعارى قيمىل بەلسەندىلىگى. دالالىق ساباقتارداعى مىنەز-قۇلىق، حاوتيكالىق. كوڭىل-كۇي كوبىنەسە جاعىمدى، كۇلىمسىرەپ جۇرەدى. ويىنعا بەلسەندى قىزىعۋشىلىق تانىتادى ماتەريال، ءبىراق تەز قانىققان. پراكتيكالىق قىزمەتتەگى ساتسىزدىك ەمەس ول ءوز جولىن ىزدەۋگە تىرىسپايتىنىن بايقايدى. ناتيجەسىندە ءوز قىزمەتىنە مۇددەلى ەمەس. ونى باعىتتاۋعا تىرىسقاندا قىزمەت تانىتۋى مۇمكىن رازدراجيتەلنوست، اگرەسسيا.

سويلەۋدى دامىتۋ: سويلەۋدى دامىتۋدىڭ كەشىگۋى. فرازالىق جانە ۇيلەسىمدى سويلەۋ جوق، گرامماتيكالىق قۇرىلىم قالىپتاسپاعان. كەيبىرەۋلەرگە ەلىكتەيدى  مۇمكىن ەمەستى. تەك "انا"، "اكە"، "ايەل"، "جوق"دەگەن سوزدەردى انىق ايتادى.ءپاسسيۆتى لەكسيكا شەكتەۋلى. ارتيكۋلياسيالىق موتوريكا بۇزىلعان، اۋزى ۇنەمى اشىق،ارتيكۋلياسيالىق اپپاراتتىڭ گيپوتەنزياسى.ءار ءتۇرلى سالالاردا بالانىڭ دامۋىنىڭ بىركەلكى ەمەستىگى بايقالادى: ەڭ دامىعان قوزعالىس جانە الەۋمەتتىك-ەموسيونالدى سالا، از سويلەۋ دامىعان. وزەكتى دامۋ دەڭگەيى 2-3 گ.

قورىتىندى

تۇزەتۋ پەداگوگيكاسىنىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرىبۇل اقىل-وي كەمىستىگى بار بالالاردى وقىتۋ ماسەلەسى، سونىڭ ىشىندە داۋن سيندرومىمەن. قازىرگى زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرى مىنانى كورسەتەدى اقىل-ويى بۇزىلعان بارلىق بالالارعا كەم دەگەندە ءبىر نارسە ۇيرەتۋگە بولادى. ءۇشىن بۇل ءۇشىن ارنايى ادىستەر، ادىستەر مەن وقىتۋ قۇرالدارى قولدانىلادى، جەكە تۇزەتۋ جۇمىستارى ءۇشىن بەيىمدەلگەن باعدارلامالار جاسالادى. پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق سۇيەمەلدەۋدى دامىتۋ جانە ىسكە اسىرۋ پروسەستىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلادى دامۋىندا كەمىستىگى بار بالالاردى جالپى ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىنا ەنگىزۋمەكەمەلەر. ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ باستى ۇردىسكە اينالدى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دامىتۋدىڭ قازىرگى زامانعى كەزەڭىنىڭ سيندرومى بار بالا ءۇشىن

داۋنا بالالار ۇجىمى دامۋدىڭ ەڭ قۋاتتى رەسۋرسى بولىپ تابىلادى ونى قۇرداستارىمەن ولاردان وقشاۋلاۋ ارقىلى قارىم-قاتىناس جاساۋعا ۇيرەتۋ قالاي مۇمكىن ەمەس. ءبىز جۇرگىزگەن زەرتتەۋدىڭ ماقساتى دامىتۋ جانە تۇزەتۋ ءۇشىن بەيىمدەلگەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى مەكتەپكە دەيىنگى توپ قۇرامىنا ەنگىزىلگەن داۋن سيندرومى بار بالاجالپى دامۋ باعىتىنداعى مەكەمەلەر. زەرتتەۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى: ماقسات قويۋ، پروبلەمالار،گيپوتەزانى، ەسەپتەردى انىقتاۋ، سونداي-اق ارنايىبالالاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تەوريالىق زەرتتەۋ ماقساتىندا اقىل-وي دامۋى جانە داۋن سيندرومى.پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق ادەبيەتتەردى زەرتتەۋ ناتيجەسىندە داۋن سيندرومى گەنەتيكالىق جاعداي دەگەن تۇسىنىككە قول جەتكىزىلدى،تۇجىرىمدامادان باستاپ بار جانە ارتىق زاتتاردىڭ بولۋىمەن انىقتالادى ادام جاسۋشالارىندا حروموسومالار. بۇل سابيلەر باياۋ داميدى جانەقۇرداستارىنا قاراعاندا ءسال كەشىرەك دامۋدىڭ جالپى كەزەڭدەرىنەن وتەدى. وندا، ينتەللەكتۋالدى جانە سويلەۋ دامۋىنىڭ كەشىگۋى قانشالىقتى ايقىن، تۋا بىتكەن فاكتورلارعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ساباقتىڭ ساپاسىنا دا بايلانىستى. داۋن سيندرومى بار بالالار، اسىرەسە ولارمەن بىرگە بولسا، وتە جاقسى وقىتىلادى ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرەتىن ارنايى ادىستەرمەن اينالىسىڭىز دامۋ جانە قابىلداۋ، سودان كەيىن ناتيجەلەر ادەتتە جامان ەمەس.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. باريايەۆا، ل. ب. زياتكەرلىك جەتىسپەۋشىلىگى بار مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى تاربيەلەۋ جانە وقىتۋ باعدارلاماسى / ل. ب. باريايەۆا، و. پ. گاۆريلۋشكينا، ا.

1. پ. زارين، ن.د. سوكولوۆا. - سپب.: وداق، 2003. – 320 ب.

2. بگاجنوكوۆا ، ي. م. اقىل-ەسى كەم وقۋشىنىڭ پسيحولوگياسى / ي. م.

3. بگاجنوكوۆا. - م.: اعارتۋ، 1987. – 121 ب.

4. بوريسەنكو، م.گ. ءبىز سويلەي باستايمىز (سويلەۋدى دامىتۋ) / م.گ. بوريسەنكو، ن. ا. لۋكينا. – سپب.: پاريتەت، 2005. – 160 ب.

5. بۋت، ت. داۋن اۋرۋىنىڭ زاماناۋي تاسىلدەرى: مونوگرافيا / ت. بۋت،

6. يا. زارەمبا، ك. ا. حالليدي سميت. - م.: پەداگوگيكا، 1991. - 331 ب.

7. ۆيننيكوۆا، ە. ا. مەكتەپكە دەيىنگى وليگوفرەنوپسيحولوگيا: وقۋلىق / ە. ا. ۆيننيكوۆا، س. ا. گلۋحوۆكا. - مينسك: بمپۋ، 2012. – 216 ب.

8. ۆلاسوۆا، ت.ا. دامۋىندا اۋىتقۋلارى بار بالالار تۋرالى / ت. ا. ۆلاسوۆا، م. س. پيەۆزنەر. - م.: اعارتۋ، 1973. – 176 ب.

9. ۆىگوتسكيي، ل.س. اقىل-ەسى كەم بالا / ل. س. ۆىگوتسكيي، ي. ي. دانيليەۆسكيي // جيناق: اقىل-ەسى كەم بالا. – 1935. – 96 ب.

10. ۆىگوتسكيي، ل.س. دەفەكتولوگيا نەگىزدەرى / ل. س. ۆىگوتسكيي. سپب.: بۇعى، 2003. - 654س.

11. گاۆريلۋشكينا، و. پ. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى اقىل-ەسى كەم بالالاردى تاربيەلەۋ جانە وقىتۋ: تاربيەشىگە ارنالعان كىتاپ / و. پ. گاۆريلۋشكينا،

12. ن. د. سوكولوۆا. - م.: اعارتۋ، 1985. - 72 ب.

13. گاۆريلۋشكينا، و. اقىل-وي دامۋىنىڭ كەمشىلىكتەرى / و. پ. گاۆريلۋشكينا / / مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە. – 1998. – №2 – س. 67-71.

---