InfoHub Logo

مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارعا ارنالعان جۇمباقتار توپتاماسى
بالاباقشاداعى بالالار ءۇشىن جۇمباقتار تاقىرىپتارى شەكتەۋلى، ءومىر تاجىريبەسى از بولعاندىقتان ومىرىندە، تۇرمىستا كەزدەستىرەتىن جۇمباقتار پايدالانعانىمىز ءجون. تاربيەشى جۇمباقتاردى وقۋ ارەكەتىنىڭ كەز كەلگەن ەتاپىندا قولدانا الادى.

مازمۇنى:
كىرىسپە، وزەكتىلىگى..................................................................................... 4
ەرتەگى كەيىپكەرلەرى تۋرالى جۇمباقتار................................................. 5 - 7
ءۇي جانۋارلارى مەن جابايى اڭدار تۋرالى جۇمباقتار...................... 8 - 13
كوكونىستەر مەن جەمىستەر تۋرالى جۇمباقتار...................................... 14 - 18
تابيعات قۇبىلىستار تۋرالى جۇمباقتار............................................... 19 - 25
تۇرمىستىق زاتتار تۋرالى جۇمباقتار................................................... 26 - 30
سۋرەتتى جۇمباقتار................................................................................... 31 - 45
قولدانىلعان ادەبيەتتەر....................................................................... 46

كىرىسپە، وزەكتىلىگى
جۇمباق – ادامنىڭ وي - ءورىسىن، العىرلىعىن، ءبىلىمىن سىناۋ ماقساتىندا ناقتى ءبىر زاتتى نەمەسە قۇبىلىستى تۇسپالداپ سيپاتتايتىن شاعىن ادەبي جانر.

قاي كەزدى الساق تا، جۇمباق وتكىر، ۇشقىر ءسوز ەسەبىندە حالىق اراسىندا باعالى بولعان. سىرت قاراعاندا، سوڭعى ۋاقىتتاردا جازبا ادەبيەت كۇشەيۋىمەن قاتار، "جۇمباق ازايعان شىعار، جاڭادان جاسالمايتىن شىعار" دەگەن ويلار بولۋشى ەدى. انىعىندا بۇل وي تەرىس بوپ شىقتى. جۇمباق قازاق حالقىنىڭ اراسىندا دا جانە بارلىق باسقا حالىقتارىنىڭ اراسىندا دا ءالى كۇنگە تىڭنان تۋىپ، مولايىپ، دامىپ كەلەدى.

جۇمباق جانرى انا ءتىلىنىڭ ءنارلى، بەينەلى سوزدەرىنە قىزىقتىرىپ، بالانى حالىق پوەزياسى الەمىنە باۋرايدى، وعان ەستەتيكالىق ءلاززات بەرەدى. بالانىڭ اقىل وي قابىلەتىن دامىتىپ، وي - ءورىسىن، تانىمدارىن كەڭەيتەدى. جۇمباقتار زاتتاردىڭ، نارسەلەردىڭ، قۇبىلىستاردىڭ قىر - سىرلارىن تالداۋعا، سالىستىرۋعا، ايىرماشىلىقتارى مەن ۇقساستىقتارىن تابۋعا ۇيرەتەدى.

قازاق حالىق اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك بالاعا ءومىر تانىتارلىق قىزمەت اتقارارى ءسوزسىز. اينالا قورشاعان ورتانىڭ قىر - سىرىن، سىن - سيپاتىن تانىتىپ، تانىم ارەكەتتەرىن، ياعني قيالىن، ويلاۋىن، ەسكە ساقتاۋىن، ءتىلىن دامىتادى. بالانى تاربيەلەۋ ىسىنە قاجەتتى بارلىق مۇمكىندىكتەر اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىنەن تابىلىپ، حالىقتىق شىعارمالاردى وقىپ - تانىسۋ بارىسىندا ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەردىڭ ادامدى ادام مۇراتىنا جەتكىزەتىنىنە، ال جامان قىلىق، جات ارەكەتتەردىڭ زيانى ءتيىپ، جامانشىلىققا ۇشىراتاتىنىنا كوز جەتكىزەدى. بۇل بالالاردىڭ اقىل - ويىن دامىتۋ ماسەلەسىن شەشۋدىڭ ءبىر جولى دەپ بىلەمىز.

جۇمباق - لوگيكالىق ءماتىندى ەسەپ. جۇمباقتى شەشۋ - ول سۇراققا جاۋاپ بەرۋ، ياعني كۇردەلى ويلانۋ ارەكەتىن جاساۋ. جۇمباقتا جاسىرىنعان زات شيفرلانعان، جاسىرىلعان ياعني، ونى شەشۋ تاسىلدەرى وتە كوپ. جۇمباقتى شەشە وتىرىپ بالالاردىڭ دامۋ مۇمكىندىكتەرى سان الۋان. ەڭ ماڭىزدىلارى:
تاپقىرلىعىن، وي - ءورىسىن، شاپشاڭدىلىعىن دامىتادى.
اقىل - ويدىڭ جۇمىسىن ارتتىرادى.
ويلاۋ، سويلەۋ، ەستە ساقتاۋ، زەرەكتىگىن، فانتازياسىن دامىتادى.
قورشاعان دۇنيە تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتەدى.

ەرتەگى كەيىپكەرلەرى تۋرالى جۇمباقتار

قاشىپ كەتكەن اتادان
قاشىپ كەتكەن اپادان،
ورماندا كەشە ءجۇر ەدىم،
دومالاپ شىقتى الدىمنان
(باۋىرساق)

كەدەي ەدى بۇل بالا،
ايى تۋدى وڭىنان،
جىن شىعادى كەرەمەت،
سيقىرلى ونىڭ شامىنان
(اللادين)

ءۇي جيناعان ۇقىپتى
ءبىر قىز بوپتى ەرتەدە
تىڭداماعان مىسىقتى
سالىپتى عوي الەككە
(ماقتا قىز بەن مىسىق)

دجۋنگليدە وسكەن جاسىنان،
ەپتى بالا بولىپتى،
باگيرا، بانۋ دوستارى
شەرحان ونىڭ قاس جاۋى
(ماۋگلي)

كىشكەنە قىز ورمانعا
جالعىز ءوزى بارادى.
اپاسىنا قارتايعان
ءدامىن سالىپ الادى
(قىزىل تەلپەك)

اياعىنان تۇساۋلاپ،
كەمپىر ونى ۇستايدى.
جەلمەن ۇشار جەلپىلدەپ
بوساپ كەتسە بۇل شالى
(قاڭباق شال)

قۇراستىرۋشى: كوكشەتاۋ قالاسى اكىمدىگىنىڭ جانىنداعى
№10 «التىن بالا» بالاباقشاسى مكقك تاربيەشىسى: سىزدىكوۆا ا. ك.
ءۇي جانۋارلارى مەن جابايى اڭدار تۋرالى جۇمباقتار
كوكونىستەر مەن جەمىستەر تۋرالى جۇمباقتار
تابيعات قۇبىلىستار تۋرالى جۇمباقتار
تۇرمىستىق زاتتار تۋرالى جۇمباقتار
ءارتۇرلى جۇمباقتار