مەن ءومىردى جىرلاۋ ءۇشىن كەلگەمىن... مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تۋعانىنا.... جىل تولۋىنا وراي
«مەن ءومىردى جىرلاۋ ءۇشىن كەلگەمىن...» مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تۋعانىنا.... جىل تولۋىنا وراي
كىرىسپە ءسوز
مۇقاعالي سۇلەيمەن ۇلى ماقاتايەۆ — قازاقتىڭ ايگىلى اقىنى. ول قازاق پوەزيا الەمىنە شەتسىز - شەكسىز كەڭىستىك پەن كوز سۇرىنگەن بيىكتىك اكەلگەن اقىن. قۇدىرەتتى قاراپايىمدىلىقپەن «كۇپى كيگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭىن شەكپەن جاۋىپ، وزىنە قايتارعان» اقىن. كاۋسار سەزىم مەن توياتتاماس كوڭىل، شالقىعان شاتتىق پەن مۇڭعا تۇنعان ماحاببات، بۋىرقانعان شابىت پەن سابىرعا كونبەس ساعىنىش سىيلاعان اقىن.
بۇگىن مەنىڭ تۋعان كۇنىم.
وي، بالە - اي!
مىنا ادامدار نەگە جاتىر تويلاماي؟!
بانكەت جاساپ بەرەر ەدىم ءوزىم - اق،
ءتاڭىردىڭ ءبىر جارىتپاي - اق قويعانى - اي، — دەگەن («ارىز جازىپ كەتەيىن» [1؛ 123، 124]) ءمارت مىنەزدى، ءور كەۋدەلى، وت جۇرەكتى اقىن 1931 جىلى اقپان ايىنىڭ 9 - ى كۇنى، الماتى وبلىسى نارىنقول اۋدانىنىڭ قاراساز دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. جالعىز ۇلى سۇلەيمەننەن كورگەن العاشقى نەمەرەسىن اجەسى تيىن باۋىرىنا سالىپ، تاربيەلەپ وسىرگەن. اكەسى سۇيلەمەن ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماعان مومىن كىسى ەكەن. مىنەزىمەن ەل - جۇرتىنا ۇناپ، شارۋاشىلىق باسقارىپتى. ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا، مايدانعا اتتانىپ، حابارسىز كەتەدى.
مۇقاعاليدىڭ اقىن بولۋىنا اجەسى تيىن مەن شەشەسى ناعيمانىڭ ىقپالى تيسە كەرەك. اقىننىڭ ءوزى ايتۋىنشا، ەكەۋى دە قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىن — ايتىس، داستان، اڭىز - ەرتەگىنى كوپ بىلگەن كورىنەدى.
مۇقاعالي اۋىل مەكتەبىن بىتىرگەننەن كەيىن ءومىر قوسىن ەرتە تارتادى، ەرتە ۇيلەنىپ، ون توعىز جاسىندا اكە بولادى [2].
بالالىق بال داۋرەنى سوعىس جىلدارىنىڭ اۋىرلىق - تاۋقىمەتىمەن تۇسپا - تۇس كەلگەن جاس جەتكىنشەك ەڭبەككە ەرتە ارالاسىپ، جەتى جىلدىق مەكتەپتىڭ ءمۇعالىمى بولادى. سودان نارىنقول اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» گازەتىنە ورنالاسىپ، قالامگەرلىككە دەن قويادى. مۇنان سوڭ «سوسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىنىڭ (1962 – 1963)، «مادەنيەت جانە تۇرمىس» (قازىرگى «پاراسات») (1963 – 1965)، «جۇلدىز» (1965 – 1972) جۋرنالدارىنىڭ رەداكسياسىندا، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا (1972 – 1973) قىزمەت اتقارادى [3].
جاس اقىننىڭ العاشقى ولەڭدەرى 1949 جىلى اۋداندىق گازەتتە، 1951 – 1954 جىلدارى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا جاريالاندى. مۇقاعالي اراعا ون شاقتى جىل سالىپ، ۆ. ي. لەنين ومىرىنەن «اپپاسسيوناتو» اتتى ۇلكەن پوەمامەن 1962 جىلى پوەزيا الەمىنە قايتا ورالدى. «يليچ» دەپ اتالاتىن پوەمالار جيناعى — تۇڭعىش كىتابى 1964 جىلى جارىق كوردى.
سودان كەيىن مۇقاعالي مەرزىمدى باسپاسوزدە ءجيى كورىنىپ، «ارمىسىڭدار، دوستار» (1966)، «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟» (1968)، «ماۆر» (1970)، «داريعا - جۇرەك» (1972)، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» (1974)، «شۋاعىم مەنىڭ» (1975) اتتى جىر جيناقتارىن كوزىنىڭ تىرىسىندە جاريالاپ ۇلگەردى.
1991 – 1993 جىلدارى م. ماقاتيەۆتىڭ ءۇش تومدىق شىعارمالار جيناعى جارىق كوردى. شىعارمالار جيناعىنىڭ ەكىنشى تومىنا «شولپان» (1984) جانە «جىرلايدى جۇرەك» (1989) اتتى كىتاپتارىنا ەنگەن ولەڭدەرى مەن پوەمالارى، ال ءۇشىنشى تومىنا «ءومىر — وزەن» (1979) اتتى كىتابىنا ەنگەن ولەڭدەرى مەن پوەمالارى توپتاستىرىلدى.
1994 جىلى اقىننىڭ «جىلاپ قايتتىم ءومىردىڭ بازارىنان» اتتى جىر كىتابى شىقتى. بۇل ەڭبەكتە مۇقاعاليدىڭ بۇعان دەيىنگى باسىلىمدارىنا ەنبەگەن، دۇنيە سالعاننان كەيىن ءار جىلدارى گازەت - جۋرنالداردا جاريالانعان جاڭا جىرلارى توپتالدى.
2000 جىلى ادەبيەت، ونەر جانە ساۋلەت سالاسىنداعى ساڭلاق سۋرەتكەرلەردىڭ ءبىر توبىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىقتارىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. لاۋرەات اتانعان ساڭلاقتاردىڭ اراسىندا مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ەسىمى ەرەكشە ماقتانىشپەن ايتىلدى. مارقۇم بۇل ابىرويعا «اتامۇرا» باسپاسىنان 1999 جىلى جارىق كورگەن «امانات» اتتى جىر جيناعى ءۇشىن يە بولدى. بۇل جيناققا نەگىزىنەن بۇرىن شىققان ەكى جانە ءۇش تومدىقتارىندا جاريالانباعان، كەيىننەن تابىلعان امانات جىرلارى ەنگىزىلدى.
م. ماقاتايەۆتىڭ سوڭعى جىلدارى باسىلىم كورگەن ءتورت تومدىق ەڭبەگى (2002، 2006) ءتىل بايلىعىمەن ءتانتى ەتەدى. مۇقاعالي الەمى — جەر، پلانەتا، ادام بولمىسى، تىنىشتىق، سەنىم. اسىرەسە اقىننىڭ وزەك جارىپ ايتار ويى — ادام تاعدىرى، ادامنىڭ تىرلىگى، مىنەزى مەن قۇلقى، سەزىمى مەن تۇيسىگى. وسىنىڭ ءبارىن اقيىق اقىن جاس دارىنعا ءتان قايتالانباس شەبەرلىكپەن، ءتاڭىردىڭ تاڭدايىنان توگىلگەندەي پوەتيكالىق ءمىنسىز ۇيلەسىممەن، ءار جۇرەكپەن ءتىل تابىسار سىرشىل دا شىنشىل سەزىممەن، ناعىز پوەزياعا ءتان بەينەلى وبرازدارمەن بەدەرلەپ، ولمەس ونەر دەڭگەيىندە تۋىنداتىپ وتىردى. ول ءوز شىعارمالارى ارقىلى قازاق پوەزياسىن جاڭا بيىكتەرگە كوتەرىپ، مازمۇنىن بايىتتى. ونىڭ قاناتتى پوەزياسى قازاق حالقىنىڭ سەزىمىن بايىتىپ، كىسىلىگىن بيىكتەتىپ، پاراساتىن كەمەلدەندىرە ءتۇستى. قازىرگى جاستار مۇقاعالي جىرىمەن نارەستەلەرىن بەسىككە بولەپ، شىلدەحانا تويلارىن وتكىزۋدە.
م. ماقاتايەۆ اۋدارما سالاسىندا دا وزىندىك شەبەرلىك - شالىمىمەن تولىمدى ەڭبەكتەر تىندىرا الدى. ول الەم ادەبيەتىنىڭ الىپتارى — اعىلشىن شەكسپيردىڭ «سونەتتەرىن»، امەريكالىق ۋيتمەننىڭ «ءشوپ جاپىراقتارىن»، يتاليانىڭ ۇلى اقىنى دانتەنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسىن» ءتارجىمالادى. ءبىراق دارا دارىن تۋىندىلارىنىڭ باعى جانعان كەزى كەيىنگى جىلدارى عانا.
1966 جىلى جارىق كورگەن «ارمىسىڭدار، دوستار!» كىتابىنان
از مەزگىل ىشىندە جارقىن جۇرەكتىڭ جارقىلدارىنان تۋعان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ جيناقتارىنداعى جاھۇت جىرلار ۇلتتىق ادەبيەتكە تولىسقان تالانت كەلىپ قوسىلعانىن تۇسپالداتقىزدى. ولاردان ماڭگى ءومىر سۇلۋلىعىنا سۇقتانىپ، سىرلى ساز، تولعاقتى تولعام، ءتۇيىن، اسقاق جىرلاپ وتكەن عاشىق عۇمىردىڭ كەڭ تىنىس - تىرشىلىگىنىڭ ىستىق لەبى ءبىلىندى. اقىن ەڭبەكتەرى ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىمەن قاۋىشىپ، ءومىر سۇرۋگە قۇشتار جانداردىڭ قاتارىن مولايتۋعا جول اشتى.
مىسالى، اقىن «ارمىسىڭدار، ادامدار!» [4؛ 80، 81] اتتى تاماشا ولەڭىندە «ءومىر كوكتەمىنىڭ» ەستە قالارلىق جىر ءمۇسىنىن تۇجىرىمدادى:
ءاربىر ءارپى قانعا شومعان تاريحىڭا قاراڭدار،
وتىرارداي وپات بولعان قالا جوق پا، جاراندار؟
تاتۋ - ءتاتتى بارمىسىڭدار، ارمىسىڭدار، ادامدار!
الەم — دارقان، سايالاڭدار، بارىڭە دە ورىن بار.
قورعان ەمەس، سالتاناتتى، ءساندى ساراي سوعىڭدار.
ەي، ادامدار، سەندەر تاتۋ، سەندەر تاتۋ بولىڭدار!
انامىز — جەر، سول انادان جاراتىلدىق، تۋىستىق،
الايدا ءبىز قان دا توكتىك، قالجىرادىق، ۇرىستىق...
ارمىسىڭ، سەن، ارامىزدا جالعىز پەرزەنت – تىنىشتىق!
وسى شۋماقتاردى وقىعاندا جانى جايساڭ، جۇرەگى جىلى، قۇشاعى كەڭ اقىن ءۇنى قۇلاعىڭنان كەتپەيدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ماقاتايەۆ پوەزياسىنىڭ تەرەڭ تامىرى حالىق قۋانىشى مەن قايعىسىندا، كەشەگىدە، بۇگىن مەن ەرتەڭدە جاتىر. ءتالىمدى بۇل شىعارماشىلىقتى ەشكىمنىڭ ەشقاشان جاتىرقاماسى حاق.
1968 جىلى جاريالانعان «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟» كىتابىنان
حالىقتىڭ باي اۋىز ادەبيەتىمەن سۋسىنداعان، عۇلاما اباي پوەزياسىن جەتىك مەڭگەرگەن، قاسىم امانجولوۆتى جاتقا وقىعان مۇقاعالي ەشكىمگە ۇقسامايتىن، ەشكىمدى قايتالامايتىن ءىنجۋ - مارجان ءسوز ورنەكتەرىمەن ەرەكشەلەنەتىن ليريك اقىن:
ويلى جاس!
ولەڭ — مەنىڭ بار تىنىسىم،
جاقسى ءسوزىم — جانى يگى حالقىم ءۇشىن.
اتاق قۋىپ، ب ا ق قۋىپ، داڭق قۋىپ،
بىرەۋلەردەن جۇرگەم جوق ارتۋ ءۇشىن.
وڭاشادا ويلارىن تىنىم ەتكەن.
بىزدەيلەردىڭ مىڭى كەپ، مىڭى كەتكەن.
اقىندار بار امالسىز بۇعىپ وتكەن،
اقىندار بار ىشىنەن تىنىپ وتكەن.
بىزدەيلەردىڭ مىڭى كەپ، مىڭى كەتكەن.
ءبىزدى ولاردىڭ بالاما بىرىنە دە،
ۇلىعا دا ساناما، ىرىگە دە.
قالام تارتقان قازاقتىڭ ءبارى دە اقىن،
اباي، ءبىراق قايتادان تىرىلە مە؟..
ويلى جاس!
ولەڭ مەنىڭ سىرلاسىمداي،
سىرلاسسام دا قۇمارىم ءجۇر باسىلماي.
ايتىپ وتكەن اقىندا ارمان بار ما
جۇرەگىنىڭ تۇبىنە كىر جاسىرماي.
وسى قاناتتى سوزدەردى («ادامدى ادام تۇسىنبەۋ — ءبىر اقىرەت» [4؛ 139، 140]) وقىعاندا، قازاق پوەزياسىنا دارا تۇلعاسىمەن كەلگەن، ولەڭ پاتشالىعىندا ويىپ العان ورنى بار تولاعاي اقىندارىمىزدىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى — مۇقاعالي ماقاتايەۆ ەكەنىن تۇسىنەسىڭ.
ال مىنا ءبىر جالعىز اۋىز شۋماقتى ناعىز اقىننىڭ ناعىز جىرعا بەرگەن باعاسى دەپ بىلۋگە بولادى:
ولەڭ دەگەن تۋمايدى جايشىلىقتا،
ولەڭ دەگەن تۋلايدى قايشىلىقتا.
اقىن بولساڭ جارقىنىم، الىسقا اتتان،
كۇندەلىكتى تىرلىككە بوي سۋىتپا.
ءتورت جولعا («ولەڭ دەگەن تۋمايدى جايشىلىقتا» [4؛ 140]) وسىنشا ويدى سىيعىزۋ، ءسوز قۇدىرەتىن دالەلدەۋ، جىر قۋاتىن وسىلايشا اسپانداتۋ — تەك مۇقاعاليداي اقىننىڭ عانا قالامىنان تۋاتىن شەبەرلىك.
مەن ءومىردى جىرلاۋ ءۇشىن كەلگەمىن... مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تۋعانىنا.... جىل تولۋىنا وراي جۇكتەۋ
كىرىسپە ءسوز
مۇقاعالي سۇلەيمەن ۇلى ماقاتايەۆ — قازاقتىڭ ايگىلى اقىنى. ول قازاق پوەزيا الەمىنە شەتسىز - شەكسىز كەڭىستىك پەن كوز سۇرىنگەن بيىكتىك اكەلگەن اقىن. قۇدىرەتتى قاراپايىمدىلىقپەن «كۇپى كيگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭىن شەكپەن جاۋىپ، وزىنە قايتارعان» اقىن. كاۋسار سەزىم مەن توياتتاماس كوڭىل، شالقىعان شاتتىق پەن مۇڭعا تۇنعان ماحاببات، بۋىرقانعان شابىت پەن سابىرعا كونبەس ساعىنىش سىيلاعان اقىن.
بۇگىن مەنىڭ تۋعان كۇنىم.
وي، بالە - اي!
مىنا ادامدار نەگە جاتىر تويلاماي؟!
بانكەت جاساپ بەرەر ەدىم ءوزىم - اق،
ءتاڭىردىڭ ءبىر جارىتپاي - اق قويعانى - اي، — دەگەن («ارىز جازىپ كەتەيىن» [1؛ 123، 124]) ءمارت مىنەزدى، ءور كەۋدەلى، وت جۇرەكتى اقىن 1931 جىلى اقپان ايىنىڭ 9 - ى كۇنى، الماتى وبلىسى نارىنقول اۋدانىنىڭ قاراساز دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. جالعىز ۇلى سۇلەيمەننەن كورگەن العاشقى نەمەرەسىن اجەسى تيىن باۋىرىنا سالىپ، تاربيەلەپ وسىرگەن. اكەسى سۇيلەمەن ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماعان مومىن كىسى ەكەن. مىنەزىمەن ەل - جۇرتىنا ۇناپ، شارۋاشىلىق باسقارىپتى. ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا، مايدانعا اتتانىپ، حابارسىز كەتەدى.
مۇقاعاليدىڭ اقىن بولۋىنا اجەسى تيىن مەن شەشەسى ناعيمانىڭ ىقپالى تيسە كەرەك. اقىننىڭ ءوزى ايتۋىنشا، ەكەۋى دە قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىن — ايتىس، داستان، اڭىز - ەرتەگىنى كوپ بىلگەن كورىنەدى.
مۇقاعالي اۋىل مەكتەبىن بىتىرگەننەن كەيىن ءومىر قوسىن ەرتە تارتادى، ەرتە ۇيلەنىپ، ون توعىز جاسىندا اكە بولادى [2].
بالالىق بال داۋرەنى سوعىس جىلدارىنىڭ اۋىرلىق - تاۋقىمەتىمەن تۇسپا - تۇس كەلگەن جاس جەتكىنشەك ەڭبەككە ەرتە ارالاسىپ، جەتى جىلدىق مەكتەپتىڭ ءمۇعالىمى بولادى. سودان نارىنقول اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» گازەتىنە ورنالاسىپ، قالامگەرلىككە دەن قويادى. مۇنان سوڭ «سوسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىنىڭ (1962 – 1963)، «مادەنيەت جانە تۇرمىس» (قازىرگى «پاراسات») (1963 – 1965)، «جۇلدىز» (1965 – 1972) جۋرنالدارىنىڭ رەداكسياسىندا، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا (1972 – 1973) قىزمەت اتقارادى [3].
جاس اقىننىڭ العاشقى ولەڭدەرى 1949 جىلى اۋداندىق گازەتتە، 1951 – 1954 جىلدارى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا جاريالاندى. مۇقاعالي اراعا ون شاقتى جىل سالىپ، ۆ. ي. لەنين ومىرىنەن «اپپاسسيوناتو» اتتى ۇلكەن پوەمامەن 1962 جىلى پوەزيا الەمىنە قايتا ورالدى. «يليچ» دەپ اتالاتىن پوەمالار جيناعى — تۇڭعىش كىتابى 1964 جىلى جارىق كوردى.
سودان كەيىن مۇقاعالي مەرزىمدى باسپاسوزدە ءجيى كورىنىپ، «ارمىسىڭدار، دوستار» (1966)، «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟» (1968)، «ماۆر» (1970)، «داريعا - جۇرەك» (1972)، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» (1974)، «شۋاعىم مەنىڭ» (1975) اتتى جىر جيناقتارىن كوزىنىڭ تىرىسىندە جاريالاپ ۇلگەردى.
1991 – 1993 جىلدارى م. ماقاتيەۆتىڭ ءۇش تومدىق شىعارمالار جيناعى جارىق كوردى. شىعارمالار جيناعىنىڭ ەكىنشى تومىنا «شولپان» (1984) جانە «جىرلايدى جۇرەك» (1989) اتتى كىتاپتارىنا ەنگەن ولەڭدەرى مەن پوەمالارى، ال ءۇشىنشى تومىنا «ءومىر — وزەن» (1979) اتتى كىتابىنا ەنگەن ولەڭدەرى مەن پوەمالارى توپتاستىرىلدى.
1994 جىلى اقىننىڭ «جىلاپ قايتتىم ءومىردىڭ بازارىنان» اتتى جىر كىتابى شىقتى. بۇل ەڭبەكتە مۇقاعاليدىڭ بۇعان دەيىنگى باسىلىمدارىنا ەنبەگەن، دۇنيە سالعاننان كەيىن ءار جىلدارى گازەت - جۋرنالداردا جاريالانعان جاڭا جىرلارى توپتالدى.
2000 جىلى ادەبيەت، ونەر جانە ساۋلەت سالاسىنداعى ساڭلاق سۋرەتكەرلەردىڭ ءبىر توبىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىقتارىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. لاۋرەات اتانعان ساڭلاقتاردىڭ اراسىندا مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ەسىمى ەرەكشە ماقتانىشپەن ايتىلدى. مارقۇم بۇل ابىرويعا «اتامۇرا» باسپاسىنان 1999 جىلى جارىق كورگەن «امانات» اتتى جىر جيناعى ءۇشىن يە بولدى. بۇل جيناققا نەگىزىنەن بۇرىن شىققان ەكى جانە ءۇش تومدىقتارىندا جاريالانباعان، كەيىننەن تابىلعان امانات جىرلارى ەنگىزىلدى.
م. ماقاتايەۆتىڭ سوڭعى جىلدارى باسىلىم كورگەن ءتورت تومدىق ەڭبەگى (2002، 2006) ءتىل بايلىعىمەن ءتانتى ەتەدى. مۇقاعالي الەمى — جەر، پلانەتا، ادام بولمىسى، تىنىشتىق، سەنىم. اسىرەسە اقىننىڭ وزەك جارىپ ايتار ويى — ادام تاعدىرى، ادامنىڭ تىرلىگى، مىنەزى مەن قۇلقى، سەزىمى مەن تۇيسىگى. وسىنىڭ ءبارىن اقيىق اقىن جاس دارىنعا ءتان قايتالانباس شەبەرلىكپەن، ءتاڭىردىڭ تاڭدايىنان توگىلگەندەي پوەتيكالىق ءمىنسىز ۇيلەسىممەن، ءار جۇرەكپەن ءتىل تابىسار سىرشىل دا شىنشىل سەزىممەن، ناعىز پوەزياعا ءتان بەينەلى وبرازدارمەن بەدەرلەپ، ولمەس ونەر دەڭگەيىندە تۋىنداتىپ وتىردى. ول ءوز شىعارمالارى ارقىلى قازاق پوەزياسىن جاڭا بيىكتەرگە كوتەرىپ، مازمۇنىن بايىتتى. ونىڭ قاناتتى پوەزياسى قازاق حالقىنىڭ سەزىمىن بايىتىپ، كىسىلىگىن بيىكتەتىپ، پاراساتىن كەمەلدەندىرە ءتۇستى. قازىرگى جاستار مۇقاعالي جىرىمەن نارەستەلەرىن بەسىككە بولەپ، شىلدەحانا تويلارىن وتكىزۋدە.
م. ماقاتايەۆ اۋدارما سالاسىندا دا وزىندىك شەبەرلىك - شالىمىمەن تولىمدى ەڭبەكتەر تىندىرا الدى. ول الەم ادەبيەتىنىڭ الىپتارى — اعىلشىن شەكسپيردىڭ «سونەتتەرىن»، امەريكالىق ۋيتمەننىڭ «ءشوپ جاپىراقتارىن»، يتاليانىڭ ۇلى اقىنى دانتەنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسىن» ءتارجىمالادى. ءبىراق دارا دارىن تۋىندىلارىنىڭ باعى جانعان كەزى كەيىنگى جىلدارى عانا.
1966 جىلى جارىق كورگەن «ارمىسىڭدار، دوستار!» كىتابىنان
از مەزگىل ىشىندە جارقىن جۇرەكتىڭ جارقىلدارىنان تۋعان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ جيناقتارىنداعى جاھۇت جىرلار ۇلتتىق ادەبيەتكە تولىسقان تالانت كەلىپ قوسىلعانىن تۇسپالداتقىزدى. ولاردان ماڭگى ءومىر سۇلۋلىعىنا سۇقتانىپ، سىرلى ساز، تولعاقتى تولعام، ءتۇيىن، اسقاق جىرلاپ وتكەن عاشىق عۇمىردىڭ كەڭ تىنىس - تىرشىلىگىنىڭ ىستىق لەبى ءبىلىندى. اقىن ەڭبەكتەرى ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىمەن قاۋىشىپ، ءومىر سۇرۋگە قۇشتار جانداردىڭ قاتارىن مولايتۋعا جول اشتى.
مىسالى، اقىن «ارمىسىڭدار، ادامدار!» [4؛ 80، 81] اتتى تاماشا ولەڭىندە «ءومىر كوكتەمىنىڭ» ەستە قالارلىق جىر ءمۇسىنىن تۇجىرىمدادى:
ءاربىر ءارپى قانعا شومعان تاريحىڭا قاراڭدار،
وتىرارداي وپات بولعان قالا جوق پا، جاراندار؟
تاتۋ - ءتاتتى بارمىسىڭدار، ارمىسىڭدار، ادامدار!
الەم — دارقان، سايالاڭدار، بارىڭە دە ورىن بار.
قورعان ەمەس، سالتاناتتى، ءساندى ساراي سوعىڭدار.
ەي، ادامدار، سەندەر تاتۋ، سەندەر تاتۋ بولىڭدار!
انامىز — جەر، سول انادان جاراتىلدىق، تۋىستىق،
الايدا ءبىز قان دا توكتىك، قالجىرادىق، ۇرىستىق...
ارمىسىڭ، سەن، ارامىزدا جالعىز پەرزەنت – تىنىشتىق!
وسى شۋماقتاردى وقىعاندا جانى جايساڭ، جۇرەگى جىلى، قۇشاعى كەڭ اقىن ءۇنى قۇلاعىڭنان كەتپەيدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ماقاتايەۆ پوەزياسىنىڭ تەرەڭ تامىرى حالىق قۋانىشى مەن قايعىسىندا، كەشەگىدە، بۇگىن مەن ەرتەڭدە جاتىر. ءتالىمدى بۇل شىعارماشىلىقتى ەشكىمنىڭ ەشقاشان جاتىرقاماسى حاق.
1968 جىلى جاريالانعان «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟» كىتابىنان
حالىقتىڭ باي اۋىز ادەبيەتىمەن سۋسىنداعان، عۇلاما اباي پوەزياسىن جەتىك مەڭگەرگەن، قاسىم امانجولوۆتى جاتقا وقىعان مۇقاعالي ەشكىمگە ۇقسامايتىن، ەشكىمدى قايتالامايتىن ءىنجۋ - مارجان ءسوز ورنەكتەرىمەن ەرەكشەلەنەتىن ليريك اقىن:
ويلى جاس!
ولەڭ — مەنىڭ بار تىنىسىم،
جاقسى ءسوزىم — جانى يگى حالقىم ءۇشىن.
اتاق قۋىپ، ب ا ق قۋىپ، داڭق قۋىپ،
بىرەۋلەردەن جۇرگەم جوق ارتۋ ءۇشىن.
وڭاشادا ويلارىن تىنىم ەتكەن.
بىزدەيلەردىڭ مىڭى كەپ، مىڭى كەتكەن.
اقىندار بار امالسىز بۇعىپ وتكەن،
اقىندار بار ىشىنەن تىنىپ وتكەن.
بىزدەيلەردىڭ مىڭى كەپ، مىڭى كەتكەن.
ءبىزدى ولاردىڭ بالاما بىرىنە دە،
ۇلىعا دا ساناما، ىرىگە دە.
قالام تارتقان قازاقتىڭ ءبارى دە اقىن،
اباي، ءبىراق قايتادان تىرىلە مە؟..
ويلى جاس!
ولەڭ مەنىڭ سىرلاسىمداي،
سىرلاسسام دا قۇمارىم ءجۇر باسىلماي.
ايتىپ وتكەن اقىندا ارمان بار ما
جۇرەگىنىڭ تۇبىنە كىر جاسىرماي.
وسى قاناتتى سوزدەردى («ادامدى ادام تۇسىنبەۋ — ءبىر اقىرەت» [4؛ 139، 140]) وقىعاندا، قازاق پوەزياسىنا دارا تۇلعاسىمەن كەلگەن، ولەڭ پاتشالىعىندا ويىپ العان ورنى بار تولاعاي اقىندارىمىزدىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى — مۇقاعالي ماقاتايەۆ ەكەنىن تۇسىنەسىڭ.
ال مىنا ءبىر جالعىز اۋىز شۋماقتى ناعىز اقىننىڭ ناعىز جىرعا بەرگەن باعاسى دەپ بىلۋگە بولادى:
ولەڭ دەگەن تۋمايدى جايشىلىقتا،
ولەڭ دەگەن تۋلايدى قايشىلىقتا.
اقىن بولساڭ جارقىنىم، الىسقا اتتان،
كۇندەلىكتى تىرلىككە بوي سۋىتپا.
ءتورت جولعا («ولەڭ دەگەن تۋمايدى جايشىلىقتا» [4؛ 140]) وسىنشا ويدى سىيعىزۋ، ءسوز قۇدىرەتىن دالەلدەۋ، جىر قۋاتىن وسىلايشا اسپانداتۋ — تەك مۇقاعاليداي اقىننىڭ عانا قالامىنان تۋاتىن شەبەرلىك.
مەن ءومىردى جىرلاۋ ءۇشىن كەلگەمىن... مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تۋعانىنا.... جىل تولۋىنا وراي جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
1 مامىر ىنتىماق كۇنىنە ارنالعان «دوستىق بۇلاعى» اتتى ەرتەڭگىلىك جوسپارى
-
ءۇي جانۋارلارى مەن جابايى اڭدار تۋرالى جۇمباقتار
