تۋعان جەر، ءتۇتىنىڭ دە ىستىق سەنىڭ
1. كۇتپەگەن شاقىرۋ
امانگەلدى قولىنداعى قاعازعا قايتا-قايتا قاراي بەردى دە، كەلىنشەگى زاۋرەگە:
— مىناۋ ويدا جوق نارسە، اۋداندىق پارتيا كوميتەتى مەن اۋداندىق سوۆەت اتقارۋ كوميتەتى ءبىزدى ەسەپ بەرۋگە شاقىرىپ جاتىر، - دەدى.
— قاي اۋداندىق پارتيا كوميتەتى؟ قانداي ەسەپ؟ — دەدى زاۋرە تاندانا.
— ءوزىمىزدىڭ تۋعان سارقان اۋدانىمىز. مىنە وقى. «سارقان اۋدانى ەڭبەكشىلەرىنىڭ الدىندا جەرلەستەرىنىڭ تۆورچەستۆولىق ەسەبى». كۇن ءتارتىبىن كوردىڭ بە؟
— مىناۋ جاڭا نارسە ەكەن، — دەدى زاۋرە.
— بولاتقا، حۇسايىنعا تەلەفون شالىپ كورەيىكشى. ولار شاقىرىلدى ما ەكەن؟ امانگەلدى ءارى ابىرجىپ، ءارى ءبىرتۇرلى قۋانعانداي بوپ كەتتى. — تۋعان جەردىڭ مىناسى جاقسى ينيسياتيۆا ما دەپ تۇرمىن.
بولات پەن حۇسايىن دا شاقىرۋ العاندارىن ايتتى.
— شەتتەمەسىن، ەلى، جەرى الدىندا ءارقاشان قارىزدار ەكەنىن ۇمىتپاسىن دەگەنى عوي.
قىزۋلاۋ سويلەيتىن بولات بۇل پىكىردى بىرنەشە قايتالادى.
...الماتىدا جۇرگەن جەرلەستەرىنىڭ كەلىسىمىن العان سوڭ ەندى «ابىگەردىڭ» اۋىرلىعى «باكالى» سوۆحوزىنا ءتۇستى. سوۆحوز ديرەكتورى ازامات سارسەنبايەۆ پەن پارتكوم سەكرەتارى سەرىك ءىلياسوۆ اۋىل ازاماتتارىن بىرنەشە رەت جينادى.
— وزىمىزدەن شىققان تۇلەكتەرىمىزدىڭ باسىن قوسىپ شاقىرعانىمىز جاقسى. ولار ەسەپ بەرسىن دەيىك، ال ءوز ايتارىمىز بار ما، كورسەتەرىمىز قايسى؟
— وڭاشا كەلىپ جۇرگەندە بايقالمايدى ەكەن. مىنە ءبىر عانا سوۆحوزدان جەتى عالىم كانديداتى، ايەلدەرىمەن توعىز كانديدات، ەكى پروفەسسور. وۋ، ءبىر جوعارى وقۋ ورنىن اشىپ جىبەرۋگە بولا ما دەيمىن، — دەپ قالجىڭدادى سەرىك. قالجىڭ قالجىڭمەن، جاقسىلاپ دايىندالۋ كەرەك. سوۆحوز كوللەكتيۆىنە بۇل ۇلكەن ءبىر وي سالارلىق دۇنيە بولعالى تۇر مەنىڭشە. ەشبىر بوياماسىز، ءبىز دە باردى بارداي، جوقتى جوقتاي ايتايىق.
ايتپاقشى، دەدى سوزگە ارالاسقان سوۆحوز ديرەكتورى، — جەرلەسىمىز امانگەلدى بەكبايەۆ جازۋشىلار باقىتجان مومىش ۇلى مەن زەينەپ احمەتوۆانى ەرتە كەلسەم قايتەدى، — دەپتى.
— زەينەپ احمەتوۆا باۋىرجاننىڭ كەلىنى ەمەس پە. الگى «شۋاقتى كۇندەردى» جازعان سول عوي، دەدى وتىرعانداردىڭ ءبىرى.
— مەن مايدانگەرمىن. باۋىرجاننىڭ ءوزىن كورمەسەك تە ۇرپاعىن كورىپ قالايىق. كەلىسىم بەرۋ كەرەك، — دەدى سوعىس ارداگەرى ابدىكارىم سەرىكبايەۆ.
اۋداندىق پارتيا كوميتەتىندە بولعان ءبىر اڭگىمەدە «ءبىزدىڭ اۋىلدان شىققان وقىعاندار كوپ» دەگەن ءسوزدىڭ مىناداي ۇلكەن يدەولوگيالىق شاراعا ويىساتىنىن سەرىك العاشقىدا اسا بايقاي قويعان جوق ەدى.
— ال اعايىن، «تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر»، ەندىگى اڭگىمە بىزدە.
2. ازاماتىنا قاراپ، اۋىلىن تانى
يۋل ايىنىڭ ورتا كەزى. سوۆحوزدىڭ جاڭادان سالىنعان «كافەسى». الماتىدان كەلگەندەر اينالاسىنا تاڭىرقاي قارايدى. استاناداعى ادەمى كافەلەردەن ەشبىر كەمدىگى جوق. بۇگىنگى زامانعى «بار» دەگەنى دە بار، مۋزىكاسى دا ويناپ تۇر. مۇندا سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرلەرىمەن كەزدەسۋ بولماق. اۋىلدىڭ كەشەگى تاريحى، ارى ولار. كافە كوپ كەشىكپەي كەلگەندەرگە لىق تولدى. كەزدەسۋدى سارقان اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا جونىندەگى سەكرەتارى پەرەليەۆسكايا ليۋبوۆ بوريسوۆنا اشتى.
— بۇگىنگى باس قوسۋدى «قىمىز باسىنداعى قىزىقتى اڭگىمە» دەسەك تە بولار. الدارىڭىزدا وسى سوۆحوزدان ءار جىلدارى تۇلەپ ۇشقان ءوز بالالارىڭىز. ولاردىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىن ءبىز بىلەيىك، ءبىزدىڭ نە ىستەپ جاتقانىمىزدى ولار ءبىلسىن. كەلىندەرىڭىز دە كەلىپ قاپتى. كوبىڭىز كورىپ جۇرسەڭىزدەر دە، كەلگەن جولداستاردى تانىستىرۋ ءۇشىن ءسوز وسىلاردىڭ كوبىنىڭ ۇستازى، سوعىس ءارى ەڭبەك ارداگەرى توقبۋرا احمەتوۆكە بەرىلەدى.
توقبۋرا احمەتوۆ: مەن قاتتى تولقىپ تۇرمىن. وسى كەلگەن ازاماتتاردىڭ ءسابي شاقتارى، مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزدەرى مەنىڭ كوز الدىمدا ءوتىپ ەدى. الدى وسىنداعى مەكتەپتەن سوعىستىڭ سوناۋ اۋىر جىلدارىندا وقىدى. ءقازىر ءبىرى جازۋشى، ءبىرى عالىم. قانداي عانيبەت. ۇستاز باقىتى — ۇرپاعىندا دەمەكشى، بۇلاردى بۇگىنگى دارەجەسىندە كەرگەنىمە قاتتى تەبىرەنىپ تۇرمىن. داۋىسىمدا دا ءدىرىل بار ما، قالاي. دەگەنمەن، كەلگەن تۇلەكتەرمەن تانىستىرايىن.
توقبۋرا ماعان قارادى. موسقال تارتقانمەن، داۋىسىندا — سول باياعىدا بىزدەرگە ساباق بەرىپ جۇرگەندەگى ورلىك، قاداپ - قاداپ، نىق - نىق سويلەپ تۇر. مايداننان ءبىر اياعىنان اقساپ بالداقپەن كەلىپ، بىزگە ماتەماتيكادان ساباق بەرگەن ەدى. وسى كىسىگە قاراپ، كوبىمىزدىڭ ماتەماتيك بولعىمىز كەلەتىن. سودان پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ ماتەماتيكا فاكۋلتەتىن سىرتتاي وقىپ ءبىتىردى. بۇل كۇندە بەس-التى بالانىڭ اكەسى، ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعا قوندىرعان، «اتا» دەگەن اتقا دا يە بولعان. الپىستىڭ التاۋ دا يە بولعان. الپىستىڭ التاۋ كەلسە دە، ۇستازدىقتان قول ۇزگەنىنە ءبىر جىل عانا بولىپتى. اياۋلى ۇستازدى مەكتەپ تە كوپكە دەيىن جىبەرگىسى كەلمەيدى عوي.
ۇستازىم عانا ەمەس، مىنا وتىرعان قارتتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ماعان تانىس. «ىزعار» رومانىنداعى جاستىق وسىلاردىڭ جاستىق شاعى، بەينەت وسىلاردىڭ بەينەتى بولاتىن. باستى كەيىپكەر ناشەننىڭ بالاسى مۇقاجان دا قارتتار قاتارىنا قوسىلىپ قاپتى. انە ول دا وتىر. كوز الدىما وسى اۋىلدىڭ بولات تىرەگى سياقتى بولعان ناشەكەڭ ەلەستەدى. ءبىراق ول ءقازىر بۇل دۇنيەدە جوق. ەركەكتەن ناشەكەڭ، ايەلدەن تەڭگە ماعان سول ءبىر جاستىق شاقتا قارتايمايتىن، ولاردى كارىلىك الا المايتىنداي كورىنۋشى ەدى. سوعىس جىلدارى شىنداعان مايىسپاس ەمەندەي ەلەستەيتىن. تەڭگە دە مىنە سەكسەنگە كەلگەن. اۋىل تۇلەكتەرىمەن جۇزدەسۋگە ول دا جەتىپتى.
ءبىراز ۋاقىت بۇل ماڭدا بولماعانىما قىسىلعانداي. قات-قابات جۇمىس، ءۇش مارتە قازاق سسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا سايلاعان حالىق سەنىمى باسقا جەرلەردە كوبىرەك بولۋعا، امانات اتتى جۇكتى ادال ارقالاۋعا مەگزەپ، تۋعان اۋىلدان جىراقتاۋ ۇستاپتى. مىناۋ شاقىرۋدىڭ باعاسى مەن ءۇشىن ارتا تۇسكەندەي. سوعىس جىلدارى قايىسپاعان ەمەندەردىڭ ماۋەلى بۇتاعىن كورۋدىڭ، ولاردىڭ ءتىرىسى مەن جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپتى. ۇستازىمنىڭ جاڭاعى قاراسى ماعان سونى اڭعاردىڭ با دەگەندەي.
— ءسوزىمدى ودان ءارى جالعايىن، — دەدى توقاڭ ءبىراز تەبىرەنىپ العاننان كەيىن. كەلىنىمىز ورىنشا قارابالينانىڭ ۇستازدىق جازبالارىمەن دە تانىسپىز. امانگەلدى بەكبايەۆ — تەحنيكا عىلىمىنىڭ كانديداتى، دوسەنت، تەحنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ول ۇيدەگى كەلىنىمىز زاۋرە سارييەۆا الماتى مەديسينا ينستيتۋتىنىڭ دوسەنتى، مەديسينا كانديداتى، حۇسايىن رسالدينوۆ - فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، الماتى شەت تىلدەرى ينستيتۋتىنىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، دوسەنت، بولات بولسامبەكوۆ — ەكونوميكا عىلىمىنىڭ كانديداتى، الماتى جوعارى پارتيا مەكتەبىنىڭ دوسەنتى، ول ۇيدەگى كەلىنىمىز كۇلاش بولسامبەكوۆا س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ىستەيدى، حيميا عىلىمىنىڭ كانديداتى، دوسەنت، ءتورت عىلىم كانديداتى بولات ىسقاقبايەۆ، تۇرسىن سىدىقوۆ، وركەنبەك قۇرمانعالييەۆ، تىلەۋقاجى عالييەۆ، پروفەسسورىمىز — اقتوبە پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى مۇحتار ارىنوۆ جۇمىس بابىمەن كەلە الماي قالىپتى. ال ەندى مەنىڭ جىعا تانىماي وتىرعانىم — ساكەن دارجەنوۆ، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. باقىتجان مەن زەينەپتى دە جەرلەسىمىز دەۋگە تولىق حاقىمىز بار. «ىزعار» رومانى باقىتجاننىڭ اۋدارماسى ارقىلى ورىس قاۋىمىنا جەتتى. ولاردىڭ ارنايى كەلۋى بۇل كەزدەسۋىمىزگە اجار بەرىپ تۇر دەپ ايتار ەدىم.
ساكەن دارجەنوۆ: قۇرمەتتى اعايىندار، جاڭا توقاڭنىڭ مەنى جىعا تانىمايمىن دەگەنى دۇرىس. مەن ءتورت جاسقا تولماستان اكەم وسى وڭىردەن مايدانعا كەتىپ، سودان قايتپاي قالىپتى. شەشەمنىڭ سوعىس جىلدارى كورمەگەنى جوق. اقىرى قىرعىزستاننان ءبىر-اق شىقتىق. سوندا وقىپ، سوندا تاربيەلەندىم. 27 جاسىمدا عىلىم كانديداتى، 32 جاسىمدا عىلىم دوكتورى بولدىم. قىرعىز اعايىندارعا ول تاربيەسى ءۇشىن مىڭ دا ءبىر راحمەت. ءبىراق تۋعان جەر ساعىندىرىپ تارتتى دا تۇردى. اقىرى جەتپىسىنشى جىلدارى ءوز رەسپۋبليكاما كەلدىم. جاڭا دالادا قارتتارمەن اڭگىمەلەسكەندە قاتتى تەبىرەندىم. اقساقالداردىڭ ءبىرازى مەنىڭ اكەم بازىلبايدى، اتام قۇتتىبايدى بىلەتىن بولىپ شىقتى. ولاردىڭ تۋىپ، وسكەن جەرى، باسقان توپىراعى وسى سارقان، بورلىتوبە ءوڭىرى. مەن تاريحشىمىن. تاريح دەگەن ۇرپاقتار جالعاسى. وسى تۇرعىدان العاندا، بۇگىنگى كەزدەسۋدىڭ ۇلكەن ءمانى بار. اۋداندىق پارتيا كوميتەتى وتە دۇرىس ويلاپ، تاپقان. بۇگىنگى باس قوسۋدىڭ مىنا بىزدەر — شەتتەۋ جۇرگەندەر ءۇشىن ءمانىسى ءتىپتى باعا جەتكىسىز. تامىرى سولعان اعاش الما بەرمەيدى. ال بىزگە ماۋەلى ب ا ق كەرەك.
وسى ءبىر وي ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنا، بۇگىنگى جاستار تاربيەسىنە، جاستار ءۇشىن اقساقالداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە ويىستى.
حۇسايىن رسالدينوۆ: مەن جوعارعى وقۋ ورنىندا ىستەيمىن. ءار جاقتان، ءار مەكتەپتەن كەلگەن جاستارمەن كەزدەسەمىز. ولاردىڭ بىلىمىنە باعا قويامىز. باعا قويا المايتىن ءبىر كورسەتكىش بار. ول ادامنىڭ پاراساتى. ال پاراسات بەسىكتەن بالا-باقشادان، مەكتەپتەن قالىپتاسادى. سىزدەر ەڭبەكتىڭ پروسەنتىمەن، بىزدەر ۇلگەرىمنىڭ پروسەنتىمەن جۇرە بەرسەك، ەش پروسەنتكە سىيمايتىن ادامگەرشىلىك، رۋحاني بايلىق دەگەندى ەستەن شىعارىپ الۋىمىز مۇمكىن. ول بايلىقتى مىنا سىزدەرگە قاراپ، مىنا بىزدەرگە قاراپ انىقتايدى. اۋىلعا كەلە جاتقاندا، مەنى وسى ءبىر ويلار كوپ مازالادى. بار پروسەنتتى جاسايتىن باستى كورسەتكىش — ادامدىققا قىلاۋ جۋىتپاعانعا نە جەتسىن. ەگەر اۋىل ەڭبەكقور ما، قارتتارى قارتشا، جاستارى جاس سۇلۋ مىنەز كورسەتە مە، بولماسا تەنتەگى كوپ، تەگىن تابىسقا بەيىم، اۋىردىڭ ءۇستىن، جەڭىلدىڭ استىن قالاي ما، قيت ەتسە، «دومالاق ارىزعا» ءۇيىر مە، ۇيىعان تاتۋلىقتان گورى ۇرىس-جانجالعا اۋەس پە — وسىنىڭ ءبارى سول كورسەتكىشكە كەلىپ تىرەيدى. اۋىلىنا قاراپ ادامىن تانى دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماعان. ءوزىمىز دە ويلانىپ، وزدەرىڭىزگە دە سول قىردان كوز تاستاۋعا كەلدىك.
ياكوۆ ارتەموۆيچ ليەۆچەنكو: بۇل جيىن مەنى قاتتى قىزىقتىرىپ وتىر. مازمۇنى جاعىنان ەشبىر جينالىسقا ۇقسامايتىن باس قوسۋ ما دەپ تۇرمىن. كوكوزەك متس - ءى بولعاننان بەرى وسى ءوڭىردىڭ ءومىرى، ادامدارى كوز الدىمدا. مىنا امانگەلدى مەن حۇسايىندى بالا كەزدەرىنەن بىلەم. بىزدەر مەحانيزاتور بولىپ دۇرىلدەپ جۇرگەندە بۇلار مەكتەپ وقۋشىلارى ەدى. ەندى عىلىمنىڭ جالىنان مىقتاپ ۇستاپتى. سەندەردىڭ قاتارلارىڭ ۇلكەن ادام كەزدەسسە، قالپاعىن الىپ، سالەم بەرمەي وتپەۋشى ەدى. ءوزىمىز سولاي تاربيەلەپ الدىق پا، قازىرگى جاستار سول سالەم بەرۋ جاعىنا جوق-اۋ. مىنا بىزگە، كارىلەرگە ەندى نە كەرەك، «اتا، امانسىز ب؟ا» دەسە، سوعان سەمىرىپ قالامىز عوي. وزدەرىڭنىڭ ءارى سالەم بەرە كەلدىك دەگەندەرىڭە، ءارى بۇگىنگىدەي ساليقالى اڭگىمەلەرىڭە قاتتى ءوسىپ وتىرمىن. قارتتارعا ۇرپاعىنىڭ وسكەنىن كورۋدەن ارتىق باقىت جوق. سونىمەن بىرگە سول قارتتىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى بار ەكەنىن ۇمىتپاساق بولار ەدى.
جۇماعالي ابىشيەۆ: ءسوزدى ءسوز، ويدى وي قوزعايدى. ياكوۆ ارتەموۆيچ، سەن وتە قۇندى پىكىر ايتتىڭ. بۇرىن اۋىلدا اقساقالداردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا جاستار قاراسا، جاستاردىڭ ءار قادامىن اقساقالدار دا قالت جىبەرمەيتىن. سودان بارىپ اۋىل ابىرويى، اۋىل داڭقى قۇرالاتىن. قارتتارى شەبەر جەردە ۇستالىق، ادەمى شانا جاساۋ، قارتتارى باپكەر جەردە ات ۇستاۋ، ات جاراتۋ، قارتتارى باعبان جەردە اعاش ەگۋ، الما ءوسىرۋ ءورىس الۋشى ەدى. وسىندا اناۋ ەرعاليدىڭ قانابەگى وتىر. اكەسى ايتارى جوق جىلقىشى ەدى، ءوزى دە سول ماماندىقتى قۋدى. بۇگىن مىنا ءوزىمىز قاتارلى پەنسيونەر. ءبىراق ءبىر ۇلكەن ونەردىڭ ۇياسىن ۇستاعان اۋلەت. وسىنداي داستۇرلەردى دامىتۋدا ءبىزدىڭ اقساقالدىق جاۋاپكەرشىلىگىمىز جەتكىلىكتى بولىپ ءجۇر مە؟ مىنا بۇگىنگى اڭگىمە ماعان وسىنداي وي سالىپ تۇر.
بۇرىنعى شالداردىڭ «ساقالىمنان ۇيالامىن» دەگەن سوزدەرىن ءجيى ەستۋشى ەدىم. ول قاراپ وتىرساڭ، وزىنە ءوزى ۇدايى ەسەپ بەرۋى ەكەن عوي. سونداي داستۇرلەر ەشبىر زاڭسىز - اق، بۇيرىقسىز - اق، جينالىسسىز - اق ىقپال ەتىپ جاتۋشى ەدى. شالىس باسقانداردى شالداردىڭ ءوزى-اق جونگە سالاتىن. ءبىراق ول ءۇشىن وزدەرى ءمىنسىز جۇرەتىن. مۇنى قارتتىقتىڭ بۇلجىماس زاڭى دەپ ەسەپتەيتىن. ال بۇل كۇندە كەيبىر شالداردىڭ ءوزى «اقاڭدى» قاعىپ جىبەرەدى. اراق جۇرگەن جەردە جاقسى وي دا كەلمەيدى، جاقسى ونەگە دە ۇستالمايدى. ياكوۆ «قارتتىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى بار ەكەنىن ۇمىتپاساق بولار ەدى» دەگەنى وسىنداي ويلارمەن ساباقتاسىپ جاتىر ما دەيمىن.
قىزا-قىزا اڭگىمەگە كەلىندەر دە ارالاسىپ كەتتى. بۇگىنگى اتا-انانىڭ بالا تاربيەسى جونىندەگى جاۋاپكەرشىلىكتى مەكتەپكە اۋدارىپ سالىپ، وزدەرىن بۇل مىندەتتەن تىس ۇستاعىسى كەلەتىنى ءبىر ۇداي ءسوز بولدى. سەميا — مەكتەپ — ەڭبەك! تاربيەنىڭ وسىناۋ ءۇش تاعانىن ءبىر -بىرىنەن اجىراتۋعا بولمايتىنى ءبىراز پىكىر تۋعىزدى. اڭگىمەنىڭ ارناسىن ابدىبايەۆ مۇقاتاي قارت وقىس سۇراعىمەن وزەكتى ءبىر ماسەلەگە بۇردى.
— ءوز تۇلەكتەرىمىزدەن بىلگىم كەلەتىن ءبىر جاي بار. وسى قازاق مەكتەبىن بىتىرگەندەر كور بولا ما؟ جۇرت بالالارىن ورىسشا وقىتۋعا اۋەس بولىپ بارادى.
— وعان جاۋاپ وسى وتىرعان تۇلەكتەرىمىزدىڭ ءوزى، — دەدى توقبۋرا احمەتوۆ. — ءبارى دە وسىندا مەكتەپتى قازاقشا بىتىرگەن. ورىسشالارىنىڭ دا ەشكىمنەن كەم ەمەس ەكەنىنە كۇمانىم جوق. ءبارى ادامىنا، ونىڭ العا قويعان ماقساتىنا، سول ماقساتتى ورىنداۋ جولىنداعى تاباندىلىعىنا بايلانىستى. تاباندى ەتەتىن تاعانى سوعاتىن مىنا بىزدەر.
— انشەيىندە زورلاپ سويلەتە الماۋشى ەدىك. مىنا قارتتارىمىزدىڭ ءتىلىنىڭ تيەگى اعىتىلدى - اۋ ءوزى، — دەدى سوۆحوز ديرەكتورى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سەكرەتارىنا.
— جاقسى اڭگىمە جان جادىراتادى. جادىراعان جاندا ايتار سىر كوپ بولادى ەكەن، — ليۋبوۆ بوريسوۆنا ءوزى دە ويعا قالىپ. — بۇگىنگى كەزدەسۋدە كوبىمىزدى مەزى قىلعان قارا دۇرسىندىك جوق قوي. سول سەبەپتى دە ءتىلدىڭ تيەگى اعىتىلىپ تۇر.
تىلدەن وزەك تارتقان سىر ءبىرازعا سوزىلدى. الماتىدان كەلگەندەردەن بۇل ماسەلەگە ات قوسپاعانى جوق. انا ءتىلىن ءبىلۋ اردىڭ ءىسى ەكەنى، قوس ءتىلدى ءبىلۋدىڭ عالامات كۇشى، كوپ ءتىلدى بىلگەننىڭ كوكىرەگى كەڭ، پاراساتى جوعارى بولاتىنى، ءتىل ۇستارتۋداعى ۇشقان ۇيانىڭ، ۇستازداردىڭ كوتەرەر جۇگى جايلى ويلار ءبىرىن ءبىرى تولىقتىرىپ جاتتى.
3. جاڭارۋدىڭ جاقسى نىشاندارى
كۇندىزگى اڭگىمە قارتتاردىڭ جاس ۇرپاق تاربيەسىنە جاۋاپكەرشىلىگى جايلى بولسا، كەشكى اڭگىمە جاستاردىڭ زامان جۇگىن لايىقتى كوتەرۋىنە، قايتا قۇرۋدىڭ قادامىن شاپشاڭداتۋعا ويىستى. بەس جۇزگە تارتا ورنى بار مادەنيەت ءۇيىنىڭ ۇلكەن زالىنا كەلگەن جۇرت سىيماي، ەكى بۇيىردەن اشىلعان ەسىكتەن كوپ ادامنىڭ سىرتتا تۇرعانى بايقالدى.
الماتىدان كەلگەندەر كەشكى باس قوسۋعا دەيىن چەركاسس قورعانىسىنىڭ مەموريالىن كورىپ قايتقان-دى. بۇگىنگى باقىتتى ءومىر ءۇشىن جانكەشتى ەرلىك كورسەتكەن بابالار ارۋاعىنىڭ الدىندا باس ءيىپ، گۇل شوقتارىن قويدى. ەلىمىزدىڭ تاريحى ءۇشىن بۇل ەرلىك قانداي بيىك بولسا، ەسكەرتكىش - مەموريالدىڭ قويىلعان جەرى دە سونداي بيىك، ءارى وتە ويلى جاسالعان، قورعانىستىڭ ءۇش كەزەڭى ساۋلەت تىلىمەن ءساتتى بەدەرىن تاپقان ەكەن. سارقان اۋدانىنا كەلگەندەر بۇل قاسيەتتى ورىنعا سوقپاي كەتپەيدى.
كەشكى كەزدەسۋ تىزگىنىن قولعا العان اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى گەورگيي پاۆلوۆيچ سۋمين قايتا قۇرۋعا قوسىپ جاتقان ۇلەسىنە قىسقاشا توقتالدى. 1988 جىلدى اۋدان ەڭبەكشىلەرى جاقسى اياقتاعان. استىق ساتۋ جونىندەگى بەسجىلدىقتىڭ ءۇش جىلىنىڭ جوسپارى 133،7 پروسەنت، سۇتتەن - 105،4 پروسەنت، وۆوششتان — 109،3 پروسەنت، كارتوپتان — 122،6 پروسەنت ورىندالىپتى. «تۇرعىن ءۇي — 91» پروگرامماسىنىڭ اياق الىسى دا ويداعىداي. 1988 جىلى تاپسىرمادا بەلگىلەنگەن 8،632 شارشى مەتردىڭ ورنىنا 13،728 شارشى مەترلىك جايلى پاتەرلەر سالىنعان. سەلولىق جەرلەردە تۇرعىن ءۇي سالۋ جوسپارى 185 پروسەنت ورىندالعان.
— كەزدەسۋ ءوتىپ وتىرعان «باقالى» سوۆحوزى نەگىزىنەن قىزىلشا وسىرۋگە مامانداندىرىلعان، — دەدى سۋمين جولداس ودان ءارى. - وتكەن جىلى سوۆحوز كوللەكتيۆى مەملەكەتكە قىزىلشا وتكىزۋدىڭ جوسپارىن 121 پروسەنت ورىنداپ، وزات قىزىلشاشىلار ءار گەكتاردان 360 سەنتنەردەن 472 سەنتنەرگە دەيىن ءونىم الدى. مۇنداي كورسەتكىش رەسپۋبليكادا سيرەپ بارادى.
ءبىزدىڭ ماقسات جەرلەستەرىمىزگە تابىستارىمىزدى ايتىپ، ماقتانۋ ەمەس، — دەدى ودان ءارى ءبىرىنشى سەكرەتار، كەمشىلىكتەرىمىز ءالى كەپ. سونى جويۋ جولىنداعى ادام فاكتورىنىڭ شەشۋشى ءرولىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇگىنگى رۋحاني تۇلەۋ باعىتىنداعى ويلارىڭىزدى تىڭداعىمىز كەلەدى. ادام جاڭارمايىنشا، ونىڭ ويلاۋ ماشىعىندا قايتا قۇرۋ تالابىنا ساي وزگەرىس تۋمايىنشا ىلگەرى باسۋ قيىن. وسى رەتتە بۇل كەزدەسۋدىڭ، سىزدەردىڭ تۆورچەستۆولىق ەسەپتەرىڭىزدىڭ سەپتىگى تيسە، ول سىزدەرگە دە، بىزگە دە ورتاق قۋانىش.
كەشكى سىرلاسۋدىڭ اۋىر سالماعى وسى جولداردىڭ اۆتورىنا، جازۋشىلار باقىتجان مومىشۇلىنا، زەينەپ احمەتوۆاعا، عالىم امانگەلدى بەكبايەۆتىڭ ۇلەسىنە ءتيدى. ۇرپاقتاردىڭ ساباقتاستىعى، جاقسى داستۇرلەردى جالعاستىرۋدىڭ قارتقا دا، جاسقا دا زور امانات ەكەنى، ۇلكەن وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ اركىمنىڭ ءوز وشاعىنا، ءوز اۋىلىنا دەگەن ىستىق ىقىلاستان، ىنتالى ەڭبەكتەن كورىنەتىنى، ءار ۇرپاقتىڭ ۇلكەن قاسيەتى سول ۇرپاق ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ءداۋىردىڭ، كەزەڭنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنۋدەن بايقالاتىنى، مەيىرىم، قايىرىم دەگەننىڭ تاپتىرماس قازىنا ەكەنى، قايىرىمنىڭ بالانىڭ — اتاعا، كەلىننىڭ — ەنەگە، كوللەكتيۆتىڭ — ءوز كوللەكتيۆىنە دەگەن كىرشىكسىز قاتىناسىنان كورىنەتىنى، وسى قاتىناستاردا سۇلۋلىقتىڭ جاتۋ كەرەكتىگى، اتا-بابا ءداستۇرىنىڭ سۇلۋلىعى، بۇگىنگى زيالى جاندار مىنەزىنىڭ سۇلۋلىعى بولۋعا تيىستىگى، سونىڭ ءبارى قۇرالىپ، بۇگىنگى زامان كەلبەتىن، بۇگىنگى ادام كەلبەتىن قۇرايتىنى تەبىرەنە ايتىلدى.
پىكىر الىسقاندار وسى سوۆحوزدىڭ ءوز ومىرىنەن جارقىن مىسالدار كەلتىردى. زۆەنو جەتەكشىسى قانات تۇڭعىشبايەۆتى الىڭىز. ءار گەكتاردان 472 سەنتنەر قىزىلشا العان وتكەن جىلعى رەكوردتىق كورسەتكىش وسىنىكى. ەڭبەككە بۇلايشا كوزقاراستىڭ توركىنىنە ءۇڭىلىپ كورەيىك. قانات — ۇستاز سەمياسىنان شىققان التى بالانىڭ ءبىرى. ۇلكەن اعاسى سايات — م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك دراما تەاترىندا بەلگىلى ارتيست. اپكەسى ساۋلە ەكەۋى قىزىلشاشى، ال جانات بولسا، موسكۆادا قۇرىلىس ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، سوندا قۇرىلىسشى -ينجەنەر بولىپ قالدى. مارات حالىققا قىزمەت ەتۋ سالاسىندا جۇمىس ىستەيدى، مۇرات ۇلى مارتەبەلى ءجۇمىسشى تابىنىڭ ورتاسىنان ورىن تەپتى. بۇلاردىڭ اكەسى مەرەكە مەن شەشەسى تۇسكەن عۇمىر بويى ادال ەنبەككە تابىنۋدى سەميادا بەرىك سالت ەتىپ ۇستاعان جاندار. اكەسى مارقۇمنىڭ قايتىس بولار الدىندا ايتقان ءبىر ءسوزى بالالارىنىڭ ءالى كوكەيىندە.
— ماعان قويعان ۇلكەن ەسكەرتكىشتەرىڭ، ەڭبەكپەن العان ابىرويلارىن بولسىن، — دەپتى.
اناسى تۇسكەن بۇل ءسوزدى قايتالاۋدان جالىقپايدى، بۇل كۇندە ونى نەمەرەلەرىنىڭ قۇلاعىنا قۇيۋدا، ءارى اينالاداعى سول ابىروي يەلەرىن ءپىر تۇتىپ، ءارى بالالارىنا دا ءپىر تۇتتىرادى. سودان دا بولار، قاناتتىڭ ءوز قولىمەن سالعان ءۇيى بۇل سوۆحوزداعى ساۋلەتتى جايلاردىڭ ءبىرى. ونىڭ ەسىك-تەرەزەسىن جاساۋ، بولمەلەرىن ادەمىلەۋ، جىلۋ ترۋبالارىن جۇرگىزۋ، ءتىپتى ءار بولمەگە قالاداعىداي ليۋسترا قوندىرۋ قانات ءۇشىن ىسىلۋ مەكتەبى ىسپەتتى بولىپتى. بارماعىنان بال تامعاننىڭ ءوزى دەگەنگە تۇرعانداي. تۇزدەگى قىزىلشاعا دا وسىنداي ىقىلاسپەن قاراعان سوڭ، ول دا جايقالىپ وسكەن.
— قايتا قۇرۋدىڭ ناعىز قاھارمانى، — دەيدى قانات جايلى سوۆحوز ديرەكتورى ازامات سارسەنبايەۆ. — سونىڭ ونەگەسىنىڭ وزىمەن تالاي وزاتتاردى تاربيەلەپ وتىرمىز. تىلەۋباي ابدولدين، ساعاتقالي قالدەنوۆ، حۇسايىن ماعازوۆ، بادىگۇل قايمولدينا، قالامقاس كادىكوۆا، ساۋلە ابدۋللينا، وڭدالسىن مۇقانوۆا سەكىلدى قىزىلشاشىلار جونىندە كوپ جايدى ايتۋعا بولار ەدى. ءارقايسىسىنىڭ وزىندىك ءبىر سىر ساندىعى بار. ىرعالبەك قۇرمانبەكوۆ سياقتى شوپاننىڭ، تۇرسىنباي كادىكوۆ سەكىلدى جۇگەرىشىنىڭ تابىستارى ءوز الدىنا ءبىر توبە.
جالپى، سارقان وڭىرىنە «قۇدايدىڭ وڭ كوزى» تۇسكەن سياقتى. باستى بايلىق — جەر مۇندا قۇنارلى، كۇن شۋاقتى. بەرەكە باسى — سۋ دا جەتكىلىكتى. تەك ءبىر اۋداننىڭ ۇستىنەن ۇلكەن باسقان، كىشى باسقان، لەپسى، تەنتەك — ءتورت وزەن ەتەدى. تابيعات بەرگەن وسى بايلىقتارعا ادامنىڭ ايالى الاقانى قوسىلسا، ەڭبەك دەگەن قۇدىرەتتىڭ مەيىرى توگىلسە، جەتىپ جاتىر.
اۋداننىڭ ءبىرىنشى جەتەكشىسىنىڭ دە، كولحوز، سوۆحوز باسشىلارىنىڭ دا بۇگىنگى ارمانى وسى. بەس-التى وزاتتىڭ كولەڭكەسىندە جۇرمەي، جاپپاي جاڭا بەلەسكە كوتەرىلسەك دەيدى ولار. قايتا قۇرۋ اكەلگەن جاقسى نىشانداردى كوپتىڭ يگىلىگىنە اينالدىرۋعا ىنتىق. ەڭ ۇلكەن نىشان دەپ سارقاندىق حالىقتىڭ سەرپىلۋىن، جاسقانباي، جاسىرماي كەمشىلىكتى ايتۋىن، بۇگىنگى قول جەتكەندى الاسا ساناۋىن، ول سىني كوزقاراستا ىلگەرى ۇمتىلۋ، جاڭاشا ويلاۋ، جاڭاشا جۇمىس ىستەۋ نيەتىنىڭ بارلىعىن ايتادى.
كوركەمونەرپازداردىڭ كۇشىمەن بەرىلگەن كەشكى كونسەرت تە بۇل ءتۇيىندى بەكىتە تۇسكەندەي بولدى. اۋداندا ولاردىڭ 96 ۇيىرمەسى، تالاپكەرلەردىڭ 26 بىرلەستىگى مەن كلۋبى، 23 ۇگىت بريگاداسى بار ەكەن، مىنا ونەر كورسەتكەندەر سولاردىڭ ءبىر عانا توبى. فولكلورلىق -ەتنوگرافيالىق انسامبل، بيشىلەر توبى، انشىلەر، ورىس حورى، «بابۋلي» ءانسامبلى دەپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى سۋىرىلىپ شىقتى.
— وسى ءبىر ءانسامبلدى قۇرۋىمىز اجەلەردى شيراتىپ جىبەردى، — دەيدى سۋمين جولداس. — ولاردان ءتارتىپتى ەشكىم جوق. كونسەرتتەرگە دايىندىقتى ەشقاشان قازا جىبەرمەيدى.
جاس جۇرگىزۋشىلەر قارلىعاش ابدىبايەۆا مەن ءاليا قۇرمانعالييەۆا جينالعانداردى ءدان ريزا ەتتى. جۇرگىزۋشى عانا ەمەس، ءاندى دە ادەمى ورىندايدى ەكەن. ءاليا سول «باقالى» سوۆحوزىنىڭ ورتالىعىنداعى ەمحانانىڭ دارىگەرى بولىپ شىقتى. ءۇزىلىس كەزىندە ءاليا الماتىداعى مەديسينا ينستيتۋتىنىڭ دوسەنتى زاۋرە سارييەۆا ۇستازىمەن قۇشاقتاسىپ كورىستى.
— سەن ونەرىڭدى جاقسى دامىتقان ەكەنسىڭ، ءاليا، — دەدى ۇستازى.
— اۋىل كوركى ءبىز، جاستار ەمەسپىز بە، كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قاتىسۋعا ۋاقىت تابۋعا تۇرا كەلەدى. ءوزىڭنىڭ دە رۋحاني تولىسۋىڭا ۇلكەن جاردەمى بار. اعالاردىڭ تۆورچەستۆولىق ەسەبىنە تارتقان سىيىمىز بۇل. كونسەرت ۇنادى ما؟
— ۇناعاندا قانداي! — دەدى زاۋرە. — تالاي جاقسى نىشانداردى كورىپ، تولقىپ تۇرمىز.
4. «ماكەتكولگە» باراسىزدار
تۆورچەستۆولىق ەسەپ ءوزىنىڭ شىرقاۋ دەڭگەيىنە انتونوۆكا سەلوسىندا جەتتى دەسە دە بولعانداي. بۇل سەلو ورتا ازيادان شىعىپ، باتىس ءسىبىر مەن قىتايعا وتەتىن كونە كەرۋەن جولىنداعى ءبىر كەزدەگى بەكەت ەدى. ەجەلگى ونىڭ اتى قويلىق بولاتىن. چەركاسس قورعانىسى كەزىندە پارتيزانداردىڭ ءوق-دارى قويماسى، قارۋ شەبەرحاناسى وسىندا ورنالاسقان. ونىڭ تۇرعىندارى سول ءبىر ۇمتىلماس شايقاستىڭ قاق ورتاسىندا جۇرگەن. مۇنداعى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ەرلەرىنە سالىنعان ەسكەرتكىشتىڭ دە ءوز الدىنا شەرتەر سىرى كوپ. وسى ارادان مايدانعا 1418 ادام اتتانسا، سونىڭ 714ء-ى تۋعان وشاعىنا ورالماعان. ەسكەرتكىشكە قايتپاعانداردىڭ ءاتى-جونى قاشاپ جازىلىپتى. ەسىمى ەل جادىندا قالعان ەرلەرگە جەرلەستەرى تاعزىم ەتتى. سوعىس كەزىندەگى بىرنەشە ۇساق شارۋاشىلىق قوسىلا كەلە ۆ.ي.لەنين اتىنداعى كولحوزدى قۇراعان.
ادەمى مادەنيەت ۇيىندەگى كىتاپحانانىڭ كەڭ زالى. مۇنداعى ۇسىن ناقتىلىقپەن، بىلگىرلىكپەن قويىلعان كىتاپ سورەلەرىنە، كولحوزدىڭ جەتىستىكتەرىن ناسيحاتتايتىن دياگراممالارعا كوپتەگەن اۋداندىق، وبلىستىق كىتاپحانالار قىزىعا قاراي الادى. حالىقتى باۋرايتىن ادەمى تاربيە ورنى ەكەنى بىردەن كورىنىپ تۇر.
جالپى ەكونوميكا عىلىمىنىڭ جايى، بۇل سالادا ءوزىنىڭ ىستەپ جۇرگەن جۇمىستارى جونىندە ايتقان بولات بولسامبەكوۆكە سۇراقتار جاۋىپ كەتتى. ونى بەرۋشىلەردىڭ سسسر حالىق دەپۋتاتتارى سەزىن، سسسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ سەسسياسىن تەليەۆيزوردان جىبەرمەي كورىپ، وتىراتىنى ايقىن سەزىلدى. سۇراقتارى قيسىندى دا تەرەڭ. ەكونوميستەردىڭ بۇگىنگى ىسىنە كوڭىلدەرى تولمايتىنىن بىردەن ايتىپ سالدى. ءارى سوزدەرىندە اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قازىرگى جاعدايىنا دەگەن ۇلكەن الاڭداۋشىلىق جاتتى.
ساكەن دورجەنوۆتىڭ اتەيستىك تاربيەنىڭ مىندەتتەرى، دىنگە دەگەن گۋمانيستىك كوزقاراستىڭ شىن مانىندە ورنىعا باستاعانى تۋرالى اڭگىمەسى وتىرعاندارعا كوپ وي سالدى.
جاستارعا ءبىلىم بەرۋدىڭ بۇگىنگى مىندەتتەرى جايلى ايتقان حۇسايىن رسالدينوۆ پەن امانگەلدى بەكبايەۆتىڭ سوزدەرىن جۇرت ىقىلاستانا تىڭدادى. اسىرەسە امانگەلدىنىڭ تاماق ونەركاسىبىندەگى كومپيۋتەردىڭ، ونىڭ بۇل سالاداعى تەحنولوگيانى جاڭارتۋداعى ءرولى جايلى اڭگىمەسى قىزىقتى بولدى. وندىرىستەگى كومپيۋتەر، تۇرمىستاعى كومپيۋتەر، بۇگىنگى تاڭدا ونى مەكتەپتەگى وقۋ پروگرامماسىنا ەنگىزۋدىڭ پراكتيكالىق جولدارى، جاپونيانىڭ دۇنيە جۇزىندە نەلىكتەن كۇرت ىلگەرى باسىپ كەتكەنى، بۇل سالانىڭ ونداعى جايى — ءبارى-بارى سىرلاسۋ تۇرعىسىندا وتىرعاندارعا كوپ وي سالدى.
قازاق ادەبيەتىنىڭ بۇگىنگى جايى، سوڭعى جىلدارى وداق كولەمىندە شىعىپ جاتقان ىرگەلى شىعارمالار تۋرالى جازۋشىلارعا قويىلعان سۇراقتار سەلو وقىرماندارىنىڭ بيىك ورەسىن تانىتتى.
— مەن ءوزىمنىڭ اۋىلداستارىمدى، كولحوزشىلارىمدى باسقا قىرىنان كورىپ وتىرمىن، — دەدى كولحوز پرەدسەداتەلى بولات ءنابي ۇلى ماكەتوۆ. مۇندا شارۋاشىلىقتى باسقارعانىما ون ءبىر جىلدان استى، مۇنداي كەزدەسۋ، شىنىمدى ايتسام، بولعان جوق. بۇل كەزدەسۋدىڭ يدەياسى باسىنا كەلگەن ادامعا راحمەت. بىر-بىرىمىزگە دەگەن رۋحاني سىناق، ءبىر-بىرىمىزدى رۋحاني تولىستىرۋ عوي بۇل. مەن ءوزى ەپتەپ ولەڭ جازاتىن اداممىن. جۇرەگىمنىڭ پەرنەلەرى ءقازىر ءتىپتى كۇي شەرتىپ تۇر.
بولات ماكەتوۆ ءوزىنىڭ عانا ەمەس، وزگەنىڭ دە جۇرەگىنە كۇي شەرتتىرە الاتىن ادام ەكەن. بىرنەشە جىل شوپان، كوپتەگەن ۋاقىت بويى مەحانيزاتور بولىپ ىستەگەن. اكەسى مايداننان قايتپاي قالعان جەتىم بالا ءومىردىڭ نەبىر قىسپاعىنان، قيىن جولدارىنان وتكەن. ورتا ءبىلىمدى كەشكى مەكتەپتە، جوعارى ءبىلىمدى سىرتتاي وقىپ العان. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قازانىندا قايناپ وسكەندىگى ءاربىر سوزىنەن اڭعارىلادى. اقىندىعىنا قوسا، ادەمى اڭگىمەشىلدىگى كەلگەندەردىڭ بارىنە ۇنادى. ەڭ الدىمەن ەڭبەك ادامدارىنا كوڭىل بولەتىن، ولاردىڭ بابىن تابا بىلەتىن قاسيەتى قايتا قۇرۋعا دەيىن دە قالىپتاسىپ ەدى، ەندى ءتىپتى الۋان قىرلانا تۇسكەن سياقتى. ۇتىمدى سويلەۋ، بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي ايتىپ تاستاۋ انا سۇتىمەن كەلگەن ساپاعا ۇقسايدى.
بىردە جوعارىدان بولعان ءجيى تەكسەرۋ كولحوزشىلاردىڭ دا، ءوزىنىڭ دە مازاسىن السا كەرەك. سوندا وبلىستىڭ جيىننىڭ مىنبەسىنەن ايتقان مىنا ءسوزى جۇرت اراسىندا اڭىز بوپ كەتكەن.
— وسى كوپ تەكسەرۋدىڭ پايداسى وتە زور بولىپ تۇر. اۋەلى قويلارىمىز دا تارتىپكە ۇيرەنە باستادى. ەكى «ۋازيك» ماشيناسىنىڭ باسى قوسىلا قالسا، ولار ءتىزىلىپ، كەزەككە تۇرا باستايدى. ويتكەنى تاعى دا سانالۋى كەرەك ەكەنىن جاقسى بىلەدى.
اسىرەسە قويشى قاۋىم وسى ءبىر ۋىتتى ءسوزدى سۇيسىنە ايتادى. بۇل كولحوزدىڭ شوپاندارى كولحوز باسقارماسى تاراپىنان بولىپ جاتاتىن قامقورلىققا دون ريزا. ءاربىر كوكتەم سايىن وزدەرىنە كەلەتىن «ماكەتوۆتىڭ جولداماسىن» اسىرا كۇتەدى. پرەدسەداتەلدىڭ جۇرەگىنەن شىققان ءبىر شۋماق ولەڭ ولار ءۇشىن ءبىر جىلعا رۋحاني ازىق سياقتى. مىنە سونىڭ ءبىرى:
قازاقتا كىم بىلمەيدى ەلەمەستى،
سالادى ەڭبەك دەسە ەرەگەستى.
اتاقتى كۋلاشتايلار، ماريالار،
جانىندا ەلەمەستىڭ تۋك ەمەس-تى.
كۇلاشتاي، ماريا — وبلىسقا بەلگىلى شوپاندار. سولارمەن تەڭەستىرىپ، قاراپايىم ەڭبەك ادامىن، ءوز شوپانىن ءبىر كوتەرىپ تاستاعان. ەلەمەس جۇماعۇلوۆ — بۇل كولحوزداعى وزات شوپان. تۇرمىسى جاقسى، بالالارىمەن ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ، قوعامدىق مال دەسە، جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي جۇرەدى. ءبىر «ۆولگا»، ەكى «جيگۋليى» بار. ساتىپ العان، سىيلىققا العان. پرەدسەداتەلدىڭ دەم بەرەر، بۇلاردىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە قاستەرلەيتىن ولەڭدەرى ولار ءۇشىن بۇل بايلىقتىڭ بارىنەن دە قىمبات.
جىلى سوزدەر ۇمتىلدىرار ورگە تەك،
جىلى سوزدە جۇرەك تەربەر پەرنە كوپ.
جىلى سوزبەن قوپاراسىڭ تاۋدى دا،
جىلى سويلە، جاعىمدى بول ەلگە تەك.
بۇل شۋماق، بولات ماكەتوۆتىڭ ءوزىنىڭ ومىرلىك پوزيسياسىن اڭعارتقانداي.
— بۇل كىسى ولەڭىمەن دە ورگە سۇيرەپ، قالجىڭىمەن دە قاعىتىپ، قامقورلىعىمەن دە تەبىرەنتىپ جىبەرەتىن ادام. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن كولحوزدا شوفەر بولىپ ىستەدىم. ءبىر كۇنى جۇك ماشينامدى وت الدىرا الماي، قاتتى قينالىپ جاتقام.
— ەي، بالا، — دەدى كولحوز پرەدسەداتەل - سەن تىم شولجاڭداۋ ەكەنسىڭ. شوفەرلىك ساعان كول ەمەس. شوفەر دەگەن اپاي ءتوستى، الىپ دەنەلى بولۋى كەرەك. سەن وقۋعا بار، — دەدى. قالجىڭى ەكەن دەپ جۇرگەم. جوق، شىنى بولىپ شىقتى. جوعارى ءبىلىم الۋ ءۇشىن تەزدەپ ينستيتۋتقا تارتىپ وتىردىم. بىتىرگەن سوڭ قايتىپ كەلدىم، ءتيىستى قىزمەتىن بەردى. قامقورلىعى ءۇشىن ايانعام جوق. ءقازىر كولحوز پرەدسەداتەلىنىڭ ورىنباسارىمىن. مىنە، بۇل كىسىنىڭ ءستيلى وسىنداي.
— «ماكەتكولگە» باراسىڭدار، — دەگەندە، «بۇل نە قىلعان كول» دەپ جۇرت تاڭىرقاپ قالعان-دى. سويتسە، ول دا وسى كولحوز پرەدسەداتەلىنىڭ وقىس ءبىر يدەياسىنىڭ ناتيجەسى ەكەن. ءبىر كەزدەگى ۋەزد ورتالىعى بولعان لەپسى بەكەتىنىڭ تومەنگى جاعىندا، جايلاۋدىڭ ادەمى جەرىندە بىرنەشە بۇلاقتاردىڭ بوسقا اعىپ جاتقانى بولاتقا وي سالادى. بوگەت جاساپ، سول سۋلاردى نەگە جيناماسقا، نەگە تاۋدىڭ ءمولدىر سۋىنان كول جاساماسقا؟ ويعا العانىن ورىنداماي تىنبايتىن ادەتىمەن بۇل جولى دا قىزۋ كىرىسىپ كەتكەن. دۇركىرەپ جۇمىس ءجۇرىپ بەرگەن. مۇنى بوس اۋرە ساناعاندار دا بولماي قويماپتى.
بۇل كۇندە جايلاۋدىڭ كوز جاۋىن الاتىن ادەمى ءبىر جەرىندە تۇپ-تۇنىق كول. شورشىپ فورەلدەر ءجۇزىپ ءجۇر. ءتىزىلىپ «تۋعان جەر» اتتى قايىقتار تۇر. ارناۋلى ۇيدە كول جاعاسىندا دەمالعىسى كەلەتىندەرگە قىزمەت كورسەتەتىن ادامدار بار.
ماكەتوۆ جاساتقاندىقتان ونى حالىق «ماكەتكول» اتاندىرىپ جىبەرگەن. جۋىردا كولحوز پرەدسەداتەلى مۇندا ارداگەرلەردى ارنايى الىپ كەلىپ دەمالدىرعان. ولار ەكى كۇن بويى قايىقپەن ءجۇزىپ، قارماق سالىپ ءمولدىر تۇنىق اۋامەن دەمالىپ، راحاتتانىپ قايتقان.
بۇل كولحوزدا بارلىق سالادا جۇمىسشى كۇشى جەتەدى، ولاردىڭ ورتا جاسى — 45. جاستار اۋىلىن تاستاپ كەتىپ جاتقان جوق. بۇگىنگى جوبامەن سالىنعان ورتا مەكتەپ، بالاباقشا، مادەنيەت ءۇيى، كىتاپحانا، ولكەتانۋ مۋزەيى، تۇرمىستىق كومبينات، ساۋدا ورتالىعى — ءبارى-بارى سايما-ساي. ءوزىمىز ايتىپ جۇرگەن الەۋمەتتىك باعدار، الەۋمەتتىك جاعداي دەگەن وسى. ارينە، مۇنىڭ ءبارى ءبىر كۇندە تۇرا قالعان جوق.
— ماكەتوۆتىڭ حالىق قامىن قاتتى ويلايتىن قاسيەتى بىزگە وتە ۇنايدى، — دەيدى وسىنداعى ەڭبەك جانە سوعىس ارداگەرلەرى سوۆەتىنىڭ پرەدسەداتەلى ۆاششەنكو بوريس ۆاسيليەۆيچ. —مىنا بىزدەر كولحوز ومىرىنەن ءوزىمىزدى ەشقاشان تىسقارى سانامايمىز. قارتايعان شاعىمىزدا جىگەر بەرەتىنى دە سول. كوبىمىزدىڭ ۇيىمىزگە تەلەفون ورناتىلدى. كولحوزشىلاردا بۇرىن نەبارى 15 تەلەفون بار ەدى، ءقازىر 100-دەن استى. قامقورلىققا قالاي جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك؟ ادامداردى وسى ويدىڭ توڭىرەگىندە ۇيىستىرسا، ۇتىمدى ۇيىمداستىرۋ دەگەن سول ەمەس پە. قايتا قۇرۋدىڭ دا قاجەت ەتىپ وتىرعانى سول عوي.
ءيا، كوپتى كورگەن قارتتىڭ بۇل سوزىندە ريزاشىلىق تا، الداعى كۇنگە دەگەن زور ءۇمىت تە جاتىر.
انتونوۆكادان، ۆ.ي.لەنين اتىنداعى كولحوزدىڭ اسەم جايلاۋىنان اتتانعاندا، تۆورچەستۆولىق ەسەپپەن كەلگەندەر تۆورچەستۆولىق ءنار دە الىپ قايتتى. ولاردىڭ قۇلاعىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءانشى دەسە ءانشى، كۇيشى دەسە كۇيشى ابدىكارىم كىشكەنەبايەۆتىڭ ءۇنى تۇر. ول بولات ماكەتوۆتىڭ «سارقانىم مەنىڭ، سارقانىم»، «تۋعان جەر، ءتۇتىنىڭ دە ىستىق سەنىڭ» دەگەن تەرمەلەرىن سان مارتە قۇيقىلجىتا ورىنداعان ەدى. دومبىرانىڭ شاناعىنان دا، ونىڭ ءوزىنىڭ ۇنىنەن دە وسىناۋ ءوڭىردى ساعىندىراتىن دا، ونداعى قاراپايىم ادامداردىڭ قاسيەتتەرىنە تابىندىراتىن دا سەزىم توگىلىپ تۇرعانداي ەدى. بار ۇرپاقتى وسىنداي سەزىمنىڭ تۇتاستىرعانىنا نە جەتسىن!
You Might Also Like
-
ءۇش جاس جىگىت داۋلاسىپ وتىر. ۇشەۋى دە ينستيتۋت انە-مىنە بىتىرەيىن دەپ جۇرگەن ەرتەڭگى ماماندار. سوزدەرىنىڭ توركىنى — جولداما الىپ، جۇمىسقا بارار اۋىلدارىنىڭ، ونداعى ادامداردىڭ جايى.
