حح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاقستاننىڭ مۋزىكا، بەينەلەۋ جانە قولدانبالى ونەرى
قازاقستان تاريح ساباعى 9 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: حح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاقستاننىڭ مۋزىكا، بەينەلەۋ جانە قولدانبالى ونەرى
ماقساتتارى:
1. حح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاقستاننىڭ مۋزىكا، بەينەلەۋ جانە قولدانبالى ونەرىن سيپاتتاۋ ارقىلى تاقىرىپ مازمۇنىن اشۋ.
2. جالپى ءبىلىم دەڭگەيلەرىن، ويلاۋ داعدىسىن ارتتىرۋ،
3. قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىنە سۇيىسپەنشىلىك جانە قۇرمەت سەزىمدەرىن ورنىقتىرۋ.
ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ءادىسى: فليپچارت، سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە - ءدارىس، مەكتەپ مۇراجايىنا سىرتتاي ساياحات
ساباق جوسپارى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. ۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: - حرونولوگيالىق ديكتانت
3. جاڭا تاقىرىپ: - مۋزىكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مۋكۋشيەۆا ج. س.
- سۋرەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى قاراشولاقوۆ ب. ا.
- مەكتەپ مۇراجايىنا سىرتتاي ساياحات
4. بەكىتۋ
5. ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا نۇسقاۋ بەرۋ
6. قورىتىندى
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
ساباق جوسپارىمەن تانىستىرۋ
2. ۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
♦ حرونولوگيالىق ديكتانات:
1............. چەحوسلوۆاك كورپۋسىنىڭ بۇلىگى
2............. ءىى نيكولاي، ونىڭ وتباسى مۇشەلەرى اتىلدى
3............ ورىنبور قالاسىندا ازامات سوعىسىنىڭ العاشقى وشاعى پايدا بولدى
4.......... ورىنبوردى اتامان دۋتوۆ باسىپ الدى
5........... ءا. جانگەلدين باستاعان ەكسپەديسيا اقتوبە مايدانىنىڭ اسكەري بولىمشەلەرىنە قارۋ - جاراق، ءدارى - دارمەك جەتكىزدى
6.......... قازاق جەرىن باسقارۋ جونىندە ريەۆوليۋسيالىق كوميتەت (قازريەۆكوم) قۇرىلدى
7........... ورىنبور قالاسىندا “قىرعىز (قازاق) اۆتونوميالى كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ تۋرالى” دەكرەت جاريالاندى
8............... قىزىلوردا قالاسىندا قازاق اكسر - ءى كەڭەستەرىنىڭ V سەزى ءوتتى
9.............. قازاقستانداعى ازامات سوعىسى جىلدارى
♦ تەكسەرۋ:
1. 1918ج 25ماۋسىم - چەحوسلوۆاك كورپۋسىنىڭ بۇلىگى
2. 1918ج 16 شىلدەدە ءىى نيكولاي، ونىڭ وتباسى مۇشەلەرى اتىلدى
3. 1917ج، قاراشا - ورىنبور قالاسىندا ازامات سوعىسىنىڭ العاشقى وشاعى پايدا بولدى
4. 1918ج شىلدەدە ورىنبوردى اتامان دۋتوۆ باسىپ الدى
5. 1917ج، تامىز - قاراشا - ءا. جانگەلدين باستاعان ەكسپەديسيا اقتوبە مايدانىنىڭ اسكەري بولىمشەلەرىنە قارۋ - جاراق، ءدارى - دارمەك جەتكىزدى
6. 1919ج، شىلدەدە قازاق جەرىن باسقارۋ جونىندە ريەۆوليۋسيالىق كوميتەت (قازريەۆكوم) قۇرىلدى
7. 1920ج 26 تامىزدا ورىنبور قالاسىندا “قىرعىز (قازاق) اۆتونوميالى كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ تۋرالى” دەكرەت جاريالانلى
8. 1925ج 15 - 19 ءساۋىر - قىزىلوردا قالاسىندا قازاق اكسر - ءى كەڭەستەرىنىڭ Vسەزى ءوتتى
9. 1918 - 1920جج -. قازاقستانداعى ازامات سوعىسى جىلدارى
♦ باعالاۋ:
«5» - قاتە جوق، 1 قاتە
«4» - 2 قاتە
«3» - 3 - 5 قاتە
3. جاڭا تاقىرىپ:
ءمۇعالىم: بۇگىنگى ساباقتى تاقىرىپقا بايلانىستى مۋزىكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مۋكۋشيەۆا ج. س. جانە سۋرەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى قاراشولاكوۆ ب. ا جۇرگىزۋگە كومەكتەسەدى.
مۋزىكا ونەرى وزىنە عاسىرلار بويى ۇرپاقتاردىڭ رۋحاني تاجىريبەسىن ءسىڭىردى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكالىق ءتىلى وتە باي جانە ول حالىقتىڭ عاسىرلار بويعى تاريحي تاجىريبەسىن بەينەلەيدى.
مۋزىكا ونەرى جانە ءداستۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتار تۋرالى جايناگۋل سەمبەكوۆنا – مۋزىكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ايتىپ بەرەدى
1. حح عاسىردا قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرى جاڭا مۋزىكالانۋ مەن جانر فورمالارىمەن ەرەكشەلەندى. قازاقتىڭ مۋزىكالىق جانە ءان ونەرى كەڭەس وكىمەتىنىڭ اسا ءمان بەرگەن، قىزۋشىلىعىن تۋدىرعان نىسانىنا اينالادى. جاڭا كەزەڭدە مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋىنا حح عاسىر باسىنداعى بەلگىلى حالىق كومپوزيتورلارى مەن انشىلەرىنىڭ، كومپوزيتور - اسپاپشىلاردىڭ اسەرى ەرەكشە بولدى. ولاردىڭ اراسىندا قازاقتىڭ جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان اباي قۇنانبايەۆ، ءبىرجان قوجاعۇلوۆ، جاياۋ - مۇسا بايجانوۆ، داۋلەتكەرەي شىعايەۆ، قۇرمانعازى ساعىربايەۆ، ىقلاس دۇكەنوۆ، مۇحيت مەرالييەۆ، بالۋان - شولاق، اقان - سەرى، تاتتىمبەت، ءمادي، قازانعاپ، دينا نۇرپەيىسوۆا، كەنەن ازىربايەۆ جانە باسقالاردى اتاۋعا بولادى.
يسا بايزاقوۆ.
اكەسى بايزاق ەسكىشە حات تانىعان، جاسىندا ءان سالىپ، ولەڭ شىعارعان، شاعىن شارۋالى، ساۋىققوي كىسى بولعان. يسا 9 - عا شىققاندا شەشەسى قايتىس بولىپ، ولەڭشى، اڭگىمەشى اجەسى جانبالانىڭ باۋىرىندا وسەدى. ناعاشى اعاسى راحمەت وعان دومبىرا تارتىپ، ءان سالۋدى ۇيرەتەدى. كىشكەنتايىنان “ءانشى يسا” اتانادى. 1932 – 40 جىلدارى الماتى، قاراعاندى، سەمەي قالالارىندا راديودا، فيلارمونيادا، جازۋشىلار وداعىندا قىزمەت ىستەدى. ولەڭدەرى 1924جىلدان جاريالانا باستادى. سان قىرلى تالانت يەسى بايزاقوۆتىڭ، اسىرەسە، سۋىرىپ سالما اقىندىق ونەرى قازاق ادەبيەتىندەگى وسى ءبىر ەرەكشە قۇبىلىستىڭ جالعاسىنداي ەدى. بايزاقوۆ جازبا ادەبيەت وكىلى رەتىندە دە شوقتىعى بيىك كوركەم تۋىندىلار قالدىردى.
جامبىل جابايەۆ (1846 - 1945) – قازاق حالىق پوەزياسىنىڭ ايگىلى تۇلعاسى، ولەڭ ءسوزدىڭ ءدۇلد ۇلى، جىراۋ، جىرشى. تۋعان جەرى – جامبىل وبلىسىنداعى جامبىل تاۋىنىڭ ەتەگى. جامبىل - ءارى ەپيك، ءارى ايتىس اقىنى؛ ابىز جىراۋ ءارى جاۋىنگەر جىرشى. ول شىن ماعىناسىنداعى بيىك پاراساتتى ونەرپاز، ازاماتتىق ساياسي پوەزيانى قالىپتاستىرۋشى.
كەنەن ازىربايەۆ (1884 - 1976)- اقىن، كومپوزيتور جانە جىراۋ. جىر الىبى جامبىلدىڭ شاكىرتى جانە ونەرىن جالعاستىرۋشى. ول - اۋەن تىلىنە كوشىرىلگەن 150 ولەڭ جازعان تۇلعا.
كەنەننىڭ انشىلىك ونەرمەن داڭقى شىققان. ول ءوز شىعارمالارىندا ءبىرجان سال، اقان - سەرى سياقتى بەلگىلى قازاق اقىندارىنىڭ ەڭ ۇزدىك داستۇرلەرىن جالعاستىرۋشى. ك. ازىربايەۆ شىعارمالارىنىڭ باستى تاقىرىبى - ءبىرتۇتاس حالىق ءومىرى، سونداي - اق، ءاربىر ادامنىڭ جەكە ۇمىتتەرى مەن ارماندارى.
امىرە قاشاۋبايەۆ (1888 - 1934) – اتاقتى ءانشى، اكتەر ءارى مۋزىكانت.
1925 جىلى پاريجدە وتكەن بۇكىل دۇنيە ءجۇزى ءسان ونەرى كورمەسىندە «اعاش اياق»، «قاناپيا»، «ءۇش دوس»، «جالعىز ارشا»، «قوسبالاپان»، ت. ب. اندەردى ورىنداپ، 2 - بايگەمەن قوسا كۇمىس مەدال الدى. «پاريج اپتالىعى» گازەتى مەن «لە ميۋزيكال» جۋرنالى ونىڭ سيرەك كەزدەسەتىن تالانت ەكەنىن جازسا، سوربوننا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى پەرنو فونوگرافقا امىرەنىڭ ورىنداۋىندا بىرنەشە ءان جازىپ العان. 1927 جىلى ءساۋىر ايىندا ارنايى شاقىرتۋمەن ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىنىڭ زالىندا قازاق اندەرىن تامىلجىتا شىرقادى. سول جىلى گەرمانيانىڭ ماينداعى فرانكفۋرت قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق مۋزىكالىق كورمەدە كونسەرتكە قاتىسىپ، قازاقتىڭ حالىق اندەرىن الەمگە پاش ەتتى.
ساباق تاقىرىبى: حح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاقستاننىڭ مۋزىكا، بەينەلەۋ جانە قولدانبالى ونەرى
ماقساتتارى:
1. حح عاسىردىڭ باسىنداعى قازاقستاننىڭ مۋزىكا، بەينەلەۋ جانە قولدانبالى ونەرىن سيپاتتاۋ ارقىلى تاقىرىپ مازمۇنىن اشۋ.
2. جالپى ءبىلىم دەڭگەيلەرىن، ويلاۋ داعدىسىن ارتتىرۋ،
3. قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىنە سۇيىسپەنشىلىك جانە قۇرمەت سەزىمدەرىن ورنىقتىرۋ.
ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ءادىسى: فليپچارت، سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە - ءدارىس، مەكتەپ مۇراجايىنا سىرتتاي ساياحات
ساباق جوسپارى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. ۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: - حرونولوگيالىق ديكتانت
3. جاڭا تاقىرىپ: - مۋزىكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مۋكۋشيەۆا ج. س.
- سۋرەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى قاراشولاقوۆ ب. ا.
- مەكتەپ مۇراجايىنا سىرتتاي ساياحات
4. بەكىتۋ
5. ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا نۇسقاۋ بەرۋ
6. قورىتىندى
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
ساباق جوسپارىمەن تانىستىرۋ
2. ۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
♦ حرونولوگيالىق ديكتانات:
1............. چەحوسلوۆاك كورپۋسىنىڭ بۇلىگى
2............. ءىى نيكولاي، ونىڭ وتباسى مۇشەلەرى اتىلدى
3............ ورىنبور قالاسىندا ازامات سوعىسىنىڭ العاشقى وشاعى پايدا بولدى
4.......... ورىنبوردى اتامان دۋتوۆ باسىپ الدى
5........... ءا. جانگەلدين باستاعان ەكسپەديسيا اقتوبە مايدانىنىڭ اسكەري بولىمشەلەرىنە قارۋ - جاراق، ءدارى - دارمەك جەتكىزدى
6.......... قازاق جەرىن باسقارۋ جونىندە ريەۆوليۋسيالىق كوميتەت (قازريەۆكوم) قۇرىلدى
7........... ورىنبور قالاسىندا “قىرعىز (قازاق) اۆتونوميالى كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ تۋرالى” دەكرەت جاريالاندى
8............... قىزىلوردا قالاسىندا قازاق اكسر - ءى كەڭەستەرىنىڭ V سەزى ءوتتى
9.............. قازاقستانداعى ازامات سوعىسى جىلدارى
♦ تەكسەرۋ:
1. 1918ج 25ماۋسىم - چەحوسلوۆاك كورپۋسىنىڭ بۇلىگى
2. 1918ج 16 شىلدەدە ءىى نيكولاي، ونىڭ وتباسى مۇشەلەرى اتىلدى
3. 1917ج، قاراشا - ورىنبور قالاسىندا ازامات سوعىسىنىڭ العاشقى وشاعى پايدا بولدى
4. 1918ج شىلدەدە ورىنبوردى اتامان دۋتوۆ باسىپ الدى
5. 1917ج، تامىز - قاراشا - ءا. جانگەلدين باستاعان ەكسپەديسيا اقتوبە مايدانىنىڭ اسكەري بولىمشەلەرىنە قارۋ - جاراق، ءدارى - دارمەك جەتكىزدى
6. 1919ج، شىلدەدە قازاق جەرىن باسقارۋ جونىندە ريەۆوليۋسيالىق كوميتەت (قازريەۆكوم) قۇرىلدى
7. 1920ج 26 تامىزدا ورىنبور قالاسىندا “قىرعىز (قازاق) اۆتونوميالى كەڭەستىك سوسياليستىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ تۋرالى” دەكرەت جاريالانلى
8. 1925ج 15 - 19 ءساۋىر - قىزىلوردا قالاسىندا قازاق اكسر - ءى كەڭەستەرىنىڭ Vسەزى ءوتتى
9. 1918 - 1920جج -. قازاقستانداعى ازامات سوعىسى جىلدارى
♦ باعالاۋ:
«5» - قاتە جوق، 1 قاتە
«4» - 2 قاتە
«3» - 3 - 5 قاتە
3. جاڭا تاقىرىپ:
ءمۇعالىم: بۇگىنگى ساباقتى تاقىرىپقا بايلانىستى مۋزىكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى مۋكۋشيەۆا ج. س. جانە سۋرەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى قاراشولاكوۆ ب. ا جۇرگىزۋگە كومەكتەسەدى.
مۋزىكا ونەرى وزىنە عاسىرلار بويى ۇرپاقتاردىڭ رۋحاني تاجىريبەسىن ءسىڭىردى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكالىق ءتىلى وتە باي جانە ول حالىقتىڭ عاسىرلار بويعى تاريحي تاجىريبەسىن بەينەلەيدى.
مۋزىكا ونەرى جانە ءداستۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتار تۋرالى جايناگۋل سەمبەكوۆنا – مۋزىكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ايتىپ بەرەدى
1. حح عاسىردا قازاقتىڭ مۋزىكا ونەرى جاڭا مۋزىكالانۋ مەن جانر فورمالارىمەن ەرەكشەلەندى. قازاقتىڭ مۋزىكالىق جانە ءان ونەرى كەڭەس وكىمەتىنىڭ اسا ءمان بەرگەن، قىزۋشىلىعىن تۋدىرعان نىسانىنا اينالادى. جاڭا كەزەڭدە مۋزىكا ونەرىنىڭ دامۋىنا حح عاسىر باسىنداعى بەلگىلى حالىق كومپوزيتورلارى مەن انشىلەرىنىڭ، كومپوزيتور - اسپاپشىلاردىڭ اسەرى ەرەكشە بولدى. ولاردىڭ اراسىندا قازاقتىڭ جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان اباي قۇنانبايەۆ، ءبىرجان قوجاعۇلوۆ، جاياۋ - مۇسا بايجانوۆ، داۋلەتكەرەي شىعايەۆ، قۇرمانعازى ساعىربايەۆ، ىقلاس دۇكەنوۆ، مۇحيت مەرالييەۆ، بالۋان - شولاق، اقان - سەرى، تاتتىمبەت، ءمادي، قازانعاپ، دينا نۇرپەيىسوۆا، كەنەن ازىربايەۆ جانە باسقالاردى اتاۋعا بولادى.
يسا بايزاقوۆ.
اكەسى بايزاق ەسكىشە حات تانىعان، جاسىندا ءان سالىپ، ولەڭ شىعارعان، شاعىن شارۋالى، ساۋىققوي كىسى بولعان. يسا 9 - عا شىققاندا شەشەسى قايتىس بولىپ، ولەڭشى، اڭگىمەشى اجەسى جانبالانىڭ باۋىرىندا وسەدى. ناعاشى اعاسى راحمەت وعان دومبىرا تارتىپ، ءان سالۋدى ۇيرەتەدى. كىشكەنتايىنان “ءانشى يسا” اتانادى. 1932 – 40 جىلدارى الماتى، قاراعاندى، سەمەي قالالارىندا راديودا، فيلارمونيادا، جازۋشىلار وداعىندا قىزمەت ىستەدى. ولەڭدەرى 1924جىلدان جاريالانا باستادى. سان قىرلى تالانت يەسى بايزاقوۆتىڭ، اسىرەسە، سۋىرىپ سالما اقىندىق ونەرى قازاق ادەبيەتىندەگى وسى ءبىر ەرەكشە قۇبىلىستىڭ جالعاسىنداي ەدى. بايزاقوۆ جازبا ادەبيەت وكىلى رەتىندە دە شوقتىعى بيىك كوركەم تۋىندىلار قالدىردى.
جامبىل جابايەۆ (1846 - 1945) – قازاق حالىق پوەزياسىنىڭ ايگىلى تۇلعاسى، ولەڭ ءسوزدىڭ ءدۇلد ۇلى، جىراۋ، جىرشى. تۋعان جەرى – جامبىل وبلىسىنداعى جامبىل تاۋىنىڭ ەتەگى. جامبىل - ءارى ەپيك، ءارى ايتىس اقىنى؛ ابىز جىراۋ ءارى جاۋىنگەر جىرشى. ول شىن ماعىناسىنداعى بيىك پاراساتتى ونەرپاز، ازاماتتىق ساياسي پوەزيانى قالىپتاستىرۋشى.
كەنەن ازىربايەۆ (1884 - 1976)- اقىن، كومپوزيتور جانە جىراۋ. جىر الىبى جامبىلدىڭ شاكىرتى جانە ونەرىن جالعاستىرۋشى. ول - اۋەن تىلىنە كوشىرىلگەن 150 ولەڭ جازعان تۇلعا.
كەنەننىڭ انشىلىك ونەرمەن داڭقى شىققان. ول ءوز شىعارمالارىندا ءبىرجان سال، اقان - سەرى سياقتى بەلگىلى قازاق اقىندارىنىڭ ەڭ ۇزدىك داستۇرلەرىن جالعاستىرۋشى. ك. ازىربايەۆ شىعارمالارىنىڭ باستى تاقىرىبى - ءبىرتۇتاس حالىق ءومىرى، سونداي - اق، ءاربىر ادامنىڭ جەكە ۇمىتتەرى مەن ارماندارى.
امىرە قاشاۋبايەۆ (1888 - 1934) – اتاقتى ءانشى، اكتەر ءارى مۋزىكانت.
1925 جىلى پاريجدە وتكەن بۇكىل دۇنيە ءجۇزى ءسان ونەرى كورمەسىندە «اعاش اياق»، «قاناپيا»، «ءۇش دوس»، «جالعىز ارشا»، «قوسبالاپان»، ت. ب. اندەردى ورىنداپ، 2 - بايگەمەن قوسا كۇمىس مەدال الدى. «پاريج اپتالىعى» گازەتى مەن «لە ميۋزيكال» جۋرنالى ونىڭ سيرەك كەزدەسەتىن تالانت ەكەنىن جازسا، سوربوننا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى پەرنو فونوگرافقا امىرەنىڭ ورىنداۋىندا بىرنەشە ءان جازىپ العان. 1927 جىلى ءساۋىر ايىندا ارنايى شاقىرتۋمەن ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىنىڭ زالىندا قازاق اندەرىن تامىلجىتا شىرقادى. سول جىلى گەرمانيانىڭ ماينداعى فرانكفۋرت قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق مۋزىكالىق كورمەدە كونسەرتكە قاتىسىپ، قازاقتىڭ حالىق اندەرىن الەمگە پاش ەتتى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباق ماقساتى - «ءبىرىنشى بايلىق – دەنساۋلىق» دەپ دانا حالقىمىز ايتقانداي بولاشاق ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىن زياندى ادەتتەردەن ىشىمدىك، ناشاقورلىق، شىلىم شەگۋشىلىكتەن ساقتاندىرۋ، ولاردىڭ دەنساۋلىققا، ...
