InfoHub Logo

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан – 2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан Халқына арнаған Жолдауында латын қарпіне көшу мәселесіне ерекше тоқтала келіп: «Біз 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне, латын әліпбиіне көшіруге кірісуіміз керек. Бұл – ұлт болып шешуге тиіс принципті мәселе. Бір кезде тарих бедерінде біз мұндай қадамды жасағанбыз.
Балаларымыздың болашағы үшін осындай шешім қабылдауға тиіспіз және бұл әлеммен бірлесе түсуімізге, балаларымыздың ағылшын тілі мен интернет тілін жетік игеруіне, ең бастысы – қазақ тілін жаңғыртуға жағдай туғызады» деп атап көрсетті.
«Латын әліпбиіне көшу қажет пе?» деген әңгіменің айтылғанына да біршама уақыт болды. Өйткені біреу ұнатып айтса да, біреу ұнатпай айтса да латын жазуының (графикасының) жайы кез келген адамды толғандырмай қоймайды.
Латын жазуы туралы, жазу реформасына қатысты өз ойымды ортаға салуды жөн көрдім.
Бірінші айтатыным, ерте ме, кеш пе латын жазуына әйтеуір көшетініміз күмәнсіз. Өйткені ол – заман талабы, әлеми ақпараттық кеңістікке көштен қал­май енеміз десек, сондай-ақ күнделікті қол­ғанат қондырғыларды (оргтехниканы) еркін пайдаланамыз десек, оның басқа жолы жоқ. Бүгін біз көшпегенмен, ертең бізден кейінгі ұрпақ қалай да қалай көшеді, бірақ ол кешеуіл тірлік болар еді. Сондықтан латын қарпіне көшу мәселесі дер кезінде көтеріліп отыр.
Мен саясаткер емеспін, сондықтан мәселенің саяси астарына соқпаймын, ол жағы мен айтпай-ақ әрбір ұлтжанды қазақтың ойында жүргені анық. Бұл жерде Ресейдің төл жазуынан айырылмай отырғанын алға тартпай-ақ қояйық, оның да бізге белгілі өз сыры бар…
Екінші айтатыным, қадірлі ағайын, қазақ жазуының тағдырын шын сөз еткіміз келсе, ең алдымен қазақ тілінің өзіне ғана тән төл дыбыс құрамының басын ашып алайықшы… Өйткені көбіміз (тіптен бәріміз) дәл осы мәселеге келгенде шорқақпыз. Оған себеп жылдар бойғы «орыстандыру» сая­саты болды. Аға ұрпақтың есінде болар, кезінде «бәріміз түгел орыс тіліне көшсек, коммунизмге тез жетеміз» деп, Кеңес басшыларының бірі тастаған ұранымыз да болған. Ең жанға бататыны, орыс тілінің «игі ықпалы» деген сылтаумен өткен ғасырдың 50-ші жылдары төл сөздеріміздің жазылу емілесіне қосылған и, у тәрізді таңбалар (дыбыс емес) болды. Оқулық пен оқу құралы біткен осы күнге дейін түгел сол жапсырмадан арыла алмай келеді.
Сөз соңында айтарым, біреулер қазақ ті­­­­лі «дамып, кірме таңба, дыбыстармен ба­йып жатыр» деп қоқан-лоқы көрсетеді, бі­­­реулер жазудағы «таңба үнемін» алға тар­­­­тып, тапқырлық көрсетеді, біреулер қа­ра­­­­жат шығынымен қорқытады, біреулер орыс үлгідегі атау, терминдер байлығын қи­­­­­майды, іздей берсе бітпес іске себеп көп. 

---