InfoHub Logo

Медиа мәдениет (media culture) — медиа саласындағы материалдық және зияткерлік құндылықтардың жиынтығы, сондай-ақ олардың қоғамда көбеюі мен жұмыс істеуінің тарихи анықталған жүйесі. Аудиторияға қатысты медиа мәдениет "медиа мәтінді қабылдауға, талдауға, бағалауға, медиа шығармашылықпен айналысуға, БАҚ саласындағы жаңа білімді игеруге қабілетті адамның жеке басының даму деңгейлерінің жүйесі" бола алады. Жаңа медианың пайда болуы (Интернет, телекоммуникациялық технологиялар және т.б.) және бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі медиа ресурстардың (радио, кинематография, теледидар, баспасөз) мүмкіндіктерін кеңейту ғылыми білімнің әртүрлі салаларындағы зерттеушілердің медиа мәдениеттің мәселелерін түсінуге және оның көрінісі — медиареалдылыққа деген қызығушылығын арттырады. Медиа кеңістікті игерудің әртүрлі аспектілерін зерттеу, оның адаммен және жалпы қоғаммен өзара әрекеттесуі жаңа ғылыми бағыттардың — медиа философияның, медиа мәдениеттің әлеуметтануының және т. б. пайда болуына ықпал етеді. Медиамәдениеттің қазіргі қоғам өміріне енуі, жаңа ғылыми ұғымдардың пайда болуымен қатар жүреді: "медиа орта", "медиатеория", "медиатехнология", "медиатекст " және т. б. Атап айтқанда, медиатеория саласы ақпаратты жинау, сақтау және таратудың, техникалық құралдарын талдау кезінде сандық сипаттамалармен жұмыс жасай отырып, мамандандырылған білім шеңберінде жатыр; медиатекст медиа өнімнің нақты нәтижесі болып табылады — ақпарат медианың кез-келген түрі мен жанрында баяндалған хабарлама (газет мақаласы, телебағдарлама, бейнеклип және т.б.).

Медиа-мәдениет туындыларын зерттеудің негізі - медиа-өнер (техногендік, синтетикалық). ХІХ-ХХ ғасырдың басында И. Гутенбергтің өнертабысының салдары және күтпеген "жанама өнімі" бола отырып, бұқаралық мәдениет өзінің негізгі қасиеттері бойынша іс жүзінде қалыптасқан деп танылды. XIX ғасырдың аяғында өнердің дамуы, Ф. Ницшенің бейнелі тілімен, "түйе тәріздес", бұрынғы мәдениеттің салмағымен, содан кейін арыстан сияқты балаға айналады, ол барлық жүктерді жыртып, біртіндеп ойнақы болады, ол үшін барлық "жүк" ойыншыққа, яғни жаңа құрылыс үшін құрылыс материалына айналады.

ХХ ғ. жаңа медиашындықтың, кинематографияның, теледидардың, қарқынды дамып келе жатқан ақпараттық технологиялардың және т. б. дүниеге келуін білдіреді. М. Маклюэн байланыс құралдарын сезім мүшелерінің жалғасы және жүйке жүйесінің мүмкіндіктерін кеңейту ретінде қарастыра отырып, алғашқылардың бірі болып мәдениет әлеміндегі бұқаралық коммуникация процестерін қарастыруға бет бұрды. Маклюэнның пікірінше, медиа технологиялардың қалыптасуы мәдениеттің дамуына әкеледі. Өркениеттік дамуда бірнеше негізгі кезеңдерді ажыратуға болады:

- Алғашқы "жазба алдындағы" мәдениеттің үстемдігі;

- "жазбаша-баспа" мәдениетінің кезеңі;

- электронды мәдениет дәуірі.

Электрондық бұқаралық ақпарат құралдары, әсіресе теледидар, акустикалық ойлауды қалыптастыруға, рөлдердің үнемі өзгеруіне және ішкі мақсаттарға (негізінен көркем шығармашылыққа) бағдарлануға, сондай-ақ кеңістікті, уақытты және ақпаратты қысуға ықпал етеді. М.Маклюэн бұл процесті «коммуникациялық жарылыс» деп атады, ол әдеттегі сыртқа бағытталған жарылыс пен теледидардың пайда болуымен бірге пайда болатын және барлық әдеттегі әлеуметтік және мәдени кедергілерді бұзатын «ішкі жарылыс» арасындағы байланысты көрсетеді. Бұқаралық ақпарат құралдарының көмегімен тұтас мәдениеттердің эмоционалдық климатын бақылауға болады.

Заманауи адам өмірінің барлық аспектілерін белсенді түрде игере отырып, оған медиа мәдениетпен қарым-қатынас жасау арқылы тек шынайы ғана емес, виртуалды (медиа) әлемде де өмір сүруге мүмкіндік беретін бұқаралық ақпарат құралдарының заманы келді. Теледидарды коммуникацияның мозаикалық құралы ретінде қарастыра отырып, М.Маклюэн оның кез келген оқиғадан жаһандық маңызы бар хабарлама жасай алатынын атап өткен болатын. Сонымен бірге экран алдында әр адам көргені туралы өз суретін қалыптастырады, оның мазмұны көптеген факторларға байланысты бола алады: білім, өмір тәжірибесі, түсіну дәрежесі және т.б.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Дінтану және мәдениеттану кафедрасының аға оқытушысы - Аликбаева Маржан Башановна
"Мәдениеттану" мамандығының 2 курс магистранты - Сатыбалдина Аружан

---