InfoHub Logo

Таңқурай жартылай бұталы көпжылдық өсімдік болып есептеледі. Жабайы түрде азғана болса да келең-келі жерлерде жақсы өседі.

Сорттарды іріктеп алу. Әрбір аудап үшін стандартты сортты өсіру қажет. Өсіруге лайықты аса маңызды сорттар төменде келтіріледі. Қызылорда, Шымкент және Жамбыл облыстары үшін — Мальборо, Усанка, Новость Кузьмина, Қутберт.

Алматы және Талдықорған облыстары үшін Мальборо, Новость Кузьмина, Усанка, Орлеанская красавица, Феникс, Кутберг, Солтүстік-Шығыс, Солтүстік, Орталық және Батыс Қазақстан облыстары үшін — Мальборо, Новость Кузьмина, Усанка, Вислуха, Кримзон Маммут, Грачевка № 1 және № 2.

Аса маңызды сорттарға қысқаша сипаттама

Мальборо. Таңкурайдың өте көп тараған сорттарының бірі. Бұтасы тік өседі, тұқырта байлауды керек етпейді, мол өнім береді. Жидегінің дәні ірі, түсі қызыл, тығыз болып келеді, тасымалға мейлінше қолайлы. Дәмі түщылау болады. Жидегі өңдеуге және жас күйінде пайдалануға жарамды келеді.

Усанка. Таңқурайдың өте көп тараған және жұртқа жақсы мәлім болған сортының бірі. Қысқа төзімді, өнімділігімен көзге түседі. Жидегінің түсі алқызыл, шырынды, ірі, дәмді келеді, десерттік және техникалық сорт деп есептеледі.

Вислуха. Сібірде көп тараған. Суыққа мейлінше төзімді, мол өнімді келеді. Бұтасы биік болып жақсы өседі, бұған хлорозм түспейді. Жидегі орташа, алқызыл түсті келеді, дәмі тәтті болады. Жас күйінде пайдалануға болады, сонымен қатар өңдеуге де жарамды.

Феникс. Алматы облысында өсірілетін суыққа төзімді сорт. Бұтасы орташа, жеміс салатын бұтақшалары қызыл қоңыр, тегіс, үстін балауыз жапқан. Қылтанақтары өте сирек, бұтақшаның орта шеніне дейін ғапа шыққан жіңішке.

Жидектерінің түсі қызыл қоңыр, домалақ, сүйектері орташа, жұмсағы берік. Жұмсағының дәмі жақсы, онда 3,0% кант, 1,20% қышқыл, 20,1 мг% витамині бар. Жидегінің орташа салмағы 2,0 г. Жидегі жас күйінде жеуге де, өңдеуге де жарамды.

Новость Кузьмина. Соңғы кездегі ең көп тараған, өнімді мол беретіндігі, суыққа төзімділігі және жидегінің жақсы сапасы үшін қатты бағаланады.

Бұтасы биік тұрады. Бұтақшаларының төменгі жағындағы қылтанақтары өте жиі, жоғарылаған сайын ұсақталып, өте сиреп кетеді. Жемісті бұтақшалардың орта жеріндегі ұзын гүл сидамына салады.

Жидектері қызыл, көк, ірі, ұзынша келген оймақ тәрізді, өте дәмді, тәтті, нәзік, хош иісті. Құрамында 7,3% қант, 1,80% кышқыл, 27,65 мг% С витамині бар. Жидектерінің орташа салмағы 2 г, жемісі десертке және қайта өңдеуге жақсы.

Новокитаевская — сорттың шыққан жері Украинаның жеміс ғылыми-зерттеу институты Қитаевская Новость Кузьминамен будандастыру арқылы алынған, ерте пісетін сорт. Қазақстанда 1972 жылдан бері аудандастырылған. Қөбіне Алматы облысында егіледі. Өнімі ортадан жоғары. Ауруға төзімді.

Таңқурай егілетін учаскені белгілеу және оны әзірлеу

Таңқурай егілетін жерді белгілеген уақытта оның өсуіне қажетті жағдайларды еске алу қажет. Таңқурай егу үшін ең жақсы учаске желден, аңызақтан таса, ылғалмен қамтамасыз етілген, құнарлы топырақты жер алынады. Таңқурайға егілген жас бауға жақсы жағдай жасалады. Мұндай учаскенің айналасына міндетті түрде қорған ағаштары отырғызылуға тиіс. Оңтүстік жақтағы кұрғақ беткейлер, ашық учаске таңқурай егу үшін жарамсыз болады, өйткені, мұндай учаскенің қарын қыста жел ұшырыгі кетеді, сондай-ақ ойпа жерлерге де таңқурай егуге болмайды. Оның себебі мұндай жерде су іркіліп қалуы мүмкін.

Таңқурай егілетін учаскенің жер асты суы бір метрден жақын болмауы керек. Суарылмайтын учаскелерге сай сағалары, беткейлердің төменгі бөлігі таңқурай еғу үшін қолайлы келеді. Таңқурай егу үшін топырақта көптеген органикалық заттар болуы қажет. Сондықтан таңқурайды еккеннен кейін, одан мол өнім алу үшін учаскені жасау алдындағы жерді негізінен өңдеу жұмысы кезінде, әр гектарға 5-10 тонна көң енгізіледі. Бұған басқа да органикалық тыңайтқыштарды пайдалануға болады.

Таңқурай егілетін жер күзде күрекпен аударылады (жыртылады). Таңқурайдың ең жақсы алғы дақылы отамалы көпжылдық шөп болып есептеледі.

Жаңа учаскеде таңқурайды егу және оны күту. Ерте көктем — таңқурай отырғызу үшін ең қолайлы мерзім болады. Мұндай жағдайда таңқурай отырғызуды кешіктіруге болмайды, өйткені таңқурай бүршігі өте ерте шығады, сол себепті таңқурайды кеш отырғызу көптеген жағдайда нәтиже бермейді. Таңқурайды ерте күзде отырғызуға да болады. Мұндай жағдайда өсімдіктің өсуі аяқталған кезде, жапырақтар түсе бастаған уақытында, қысқы суықтың түсуінен 10-15 күн бұрын отырғызу қажет.

Таңқурайды отырғызу алдында учаске кварталдарға бөлінеді, әрбір кварталдың көлемі екі қатардан болады. Таңқурайды отырғызғанда оның аралықтары мынадай болады: бұталары тік өсетін сорт үшін (Мальборо типі) — 1,5 метр және бұталары жайыла өсетін сорт үшін (Усанка және басқалар) — 2 метр, өсімдіктің бір-бірінен арасы 0,75 метр. Таңқурайды Іле Алатауының баурында суарылмайтын жерде өсіргенде қатараралықтарының аралығы 0,5 метрге кемітіледі.

Екпе шыбықтар 40X40 сантиметр шұңқырға отырғызылады. Жеміс ағаштарын отырғызу үшін белгіленген ережелер мұқият орындалуға тиіс, мұндағы бір айырмашылығы таңқурай питомник өсіретін учаскедегіден 1-2 сантиметр терең отырғызылады. Мұның себебі таңқурай өскенде тамыр жүйелерін жақсы жетілдіру үшін қажет болады. Отырғызылған таңқурай шыбықтары өсе бастағаннан кейін топырақ бетінен 15-20 сантиметр биіктікте кесіледі.

Таңқурайды отырғызғаннан кейін іле-шала суарылады, мұнан кейін өсімдіктің төңірегіндегі топыраққа көң үгіндісі себіледі (қалыңдығы 5-8 сантиметр). Отырғызылған таңқурайды онан әрі күту жұмысы әрбір 15-20 күн сайын суару, топырақты қопсыту және арамшөптерді отау болып табылады. Күзде жас бұтақтарды қысқы суықтан сақтау үшін жерге қарай қисайтады.

Екінші жылы ерте көктем шығысымен иілген бұтақтар қайтадан бұрынғы қалпына келтіріліп жазылады. Мұнан соң құлаған бұтақтар (шыбықтар) қайта отырғызылады, қатараралықтары қопсытылып және қатараралықтарына көптеген өңдеу жүргізіледі. Мұндай жағдайда өткен жылғы төгілген көң угіндісі топыраққа араластырылып сіңіріледі. Таңқурай шыбығы түбінің айналасындағы топырақ жаңадан өсіп келе жатқан шыбықтарға зиян келтіріп алмау үшін 4-5 сантиметр тереңдікке дейін майда етіліп өңделінеді. Бұдан былайғы топырақты және өсімдікті күтіп-баптау жұмысы алғашқы жылғы тәртіппен жүргізіле береді. Күту жұмысындағы ең басты міндет — топырақты қажетті мөлшерде ылғал сақтау, арамшөпті отау.

Таңқурайды отырғызған алғашқы екі жылда мүмкіндігіне қарай катараралықтарын картоп басқа көкөністерді өсіруге пайдаланған жөн. Мұндай жағдайда отамалы дақыл егілетін қатараралықтарына органикалық тыңайтқыштар немесе минерал тыңайтқыш енгізу қажет. Қатараралықтарына отырғызылған отамалы дақылдар таңқурай жеміс бермей тұрған кезде жеке шаруашылыққа табыс кіргізеді, сонымен қатар жас таңқурайдың өсуіне қолайлы жағдай жасайды. Таңқурай өсірудің екінші жылында да бұта түбінің төңірегіндегі топыраққа көң, үгінді шашу аса пайдалы шара болып табылады. Өндірістік маңызы бар таңқурай отырғызғаннан кейін үш жылдан соң барып жеміс бере бастайды.

Таңқурай жидегін жинау

Жидектің пісу мерзіміне қарай, таңқурай өнімі бірнеше рет жиналады, өйткені таңқурайдың жидегі бірнеше уақытқа бөлініп піседі, сөйтіп жидек жинау бірнеше айға созылады. Таңқурайдың жидегі өте нәзік келеді. Жидекті жеміс пышағымен қиып алады, өйткені оның өзі тұрған күйінде берік келеді.

Бұл әсіресе жидекті тасыған кезде өте қажет. Жидекті жиналған жерде тұтынуға немесе дереу өңдеуге тура келсе жидекті тасуға жеміс пышағынсыз-ақ жинауға болады. Жидек жинаған кезде сыйымдылығы 2-2,5 килограмдық ыдыс қолданылады, бірақ мұндай ыдыстардың сыйымдылығы 4 килограмнан аспауы керек. Жидекті бір ыдыстан екінші ыдысқа қопарып салуға болмайды. Жидек жиналып алынғаннан кейін күн көзіне қалдырмастан дереу погребке (подвалға) апарып қою керек. Жидектін сапасының нашарлап кетпеуіне жол бермеу үшін жиналған өнім сол күні іске асырылуға тиіс.

Оқуға кеңес береміз:

Таңқурай

---