InfoHub Logo

Baıandama: Adamgershilik – asyl qasıet

Úsh - aq nárse adamnyń qasıeti: ystyq qaırat, nurly aqyl, jyly júrek. (Abaı Qunanbaev)

Jańa kezeńdegi bilim berýdiń ózekti máselesi jas urpaqqa adamgershilik - rýhanı tárbıe berý. Qundy qasıetterge ıe bolý, rýhanı baı adamdy qalyptastyrý onyń týǵan kezinen bastalýy kerek.

Halyqta «Aǵash túzý ósý úshin oǵan kóshet kezinde kómektesýge bolady, al úlken aǵash bolǵanda ony túzete almaısyń» dep beker aıtylmaǵan. Sondyqtan balanyń boıyna jastaıynan izgilik, meıirimdilik, qaıyrymdylyq, ıaǵnı adamgershilik qundy qasıetterdi sińirip, óz - ózine senimdilikti tárbıeleýde otbasy men pedagogtar sheshýshi rol atqarady. Januıa ǵasyrlar boıy ómir súrip kele jatqan adam balasynyń áleýmettik ortasy. Halyqtyń salt - dástúrin ádet - ǵuryptarynyń saqtaýshysy. Sondyqtan januıa tárbıesi halyqtyń oı armanymen mol tájirıbesimen ulttyq dástúrimen damyp urpaqtan - urpaqqa jalǵasyp jetken tarıhı mura. Qaı zamanda, qaısy elde bolsa da januıanyń adamzat urpaǵyna etetin yqpaly men áserin ómirdegi basqa eshnárseniń kúshimen salystyrýǵa bolmaıdy. Januıa tárbıesiniń túrleri men múmkindikteri kóp, ásirese, kórgendi, yntymaqty, tatý tátti turatyn otbasynda shańyraq shattyǵy negizinen, qoǵamdyq sananyń adamgershilik, kisilik, qaıyrymdylyq, ádeptilik, ádilettilik sıaqty tolyp jatqan moraldyq uǵymdarǵa negizdeledi. Rýhanı - adamgershilik tárbıe eki jaqty proses.

Qazirgi kezeńdegi saıası, ekonomıkalyq jaǵdaıdyń turaqsyzdyǵy, turmystaǵy kúızelis, ultaralyq qatynastardyń shıelenise túsýi, adamgershilik qundylyqtardyń quldyraýy, bilimge, adal eńbekke degen yntasynyń azaıýy, otbasyn qurýǵa jaýapkershilikpen belsendi qaramaýy, zorlyq - zombylyq pen qatygezdiktiń bel alýy t. b. máseleleri jastar tárbıesine jańasha qaraýdy talap etip otyr. Sonymen qatar, qazaq halqynyń áriden kele jatqan mádenıetin jáne bilim, tálim - tárbıe berý júıesiniń negizderimen jan - jaqty tanysý búgingi kúnniń basty baǵdary, talaby desek te bolady.
Adamgershiliktiń negizi minez - qulyq normalary men erejelerinen turady. Olar adamdardyń is - qylyqtarynan, minez - qulyqtarynan kórinedi, moraldyq ózara qarym - qatynastardy basqarady. Otanǵa degen súıispenshilik, qoǵam ıgiligi úshin adam eńbek etý, ózara kómek, sondaı - aq qoǵamǵa tán adamgershiliktiń ózge de formalary, bul - sananyń, sezimderdiń, minez - qulyq pen ózara qarym - qatynastyń bólinbes elementteri, olardyń negizinde qoǵamymyzdyń qoǵamdyq - ekonomıkalyq qundylyqtary jatady.

Balanyń ómirge belsendi kózqarasynyń baǵyty úlkender arqyly tárbıelenedi. Tárbıeleý, bilim berý jumysynyń mazmuny men formalary balalardyń múmkindigin eskerý arqyly naqtylanady. Adamgershilikke, eńbekke tárbıeleý kúndelikti ómirde, úlkenderdiń qoldan keletin jumysty uıymdastyrý prosesinde, oıyn jáne oqý isinde josparly túrde iske asady.

Tárbıeshiniń eń bastapqy formalary pedagogtyń balalarmen mazmundy qatynasynda, jan - jaqty is áreketinde, qoǵamdyq ómirdiń qubylystarymen tanysý kezinde, balalarǵa arnalǵan shyǵarmalarymen, sýretshiler týyndylarymen tanysý negizinde iske asady.
Mundaı maqsatqa baǵyttalǵan pedagogtyq jumys eńbek súıgishtikke, izgilikke, ujymdyq pen patrıotızm bastamasyna tárbıeleýge, kóp dúnıeni óz qolymen jasaı alýdy jáne jasalǵan dúnıege qýana bilýdi damytýǵa, úlkender eńbeginiń nátıjesin baǵalaýǵa tárbıeleýge múmkindik jasaıdy.
Ataqty pedagog Sýhomlınskıı; «Bala kezde úsh jastan on eki jasqa deıingi aralyqta ár adam óziniń rýhanı damýyna qajetti nárseniń bárin de ertegiden alady.

Tárbıeniń negizgi maqsaty - deni saý, ulttyq sana sezimi oıanǵan, rýhanı oılaý dárejesi bıik, mádenıetti, parasatty, ar - ojdany mol, eńbekqor, isker, boıynda basqa da ıgi qasıetter qalyptasqan urpaq tárbıeleý. Erteginiń rýhanı tárbıelik máni zor. Ol balaǵa rýhanı lázzat berip, qıalǵa qanat bitiretin, balanyń rýhynyń ósip jetilýine qajetti nárseniń mol qory bar rýhanı azyq», dep atap kórsetken. Rýhanılyq jeke tulǵanyń negizgi sapalyq kórsetkshi. Rýhanılyqtyń negizinde adamnyń minez - qulqy qalyptasady, ar - uıat, ózin - ózi baǵalaý jáne adamgershilik sapalary damıdy.
Munyń ózi meıirimdilikke, izgilikke shaqyrady. Rýhanı - adamgershilik tárbıe - bul durys daǵdylar men ózin - ózi ustaý daǵdylarynyń normalary, uıymdaǵy qarym - qatynas mádenıetiniń turaqtylyǵyn qalyptastyrady. Jeke adamnyń adamgershilik sanasynyń dárejesi onyń minez - qulqy men is - áreketin anyqtaıdy.

Úlkendi syılaý adamgershiliktiń bir negizi. Adamzattyq qundylyqtar bala boıyna is - áreket barysynda, ár túrli oıyndar, hıkaıalar, ertegiler, qoıylymdar arqyly beriledi.
Adamgershilik - adamnyń rýhanı baılyǵy, bolashaq urpaqty izgilik besigine bóleıtin rýhanıet dáýirine jańa qadam bolyp tabylady. Adamgershilik tárbıeniń nátıjesi adamdyq tárbıe bolyp tabylady.

Ol tulǵanyń qoǵamdyq baǵaly qasıetterimen sapalary, qarym - qatynastarynda qalyptasady. Adamgershilik qoǵamdyq sananyń eń basty belgileriniń biri bolǵandyqtan, adamdardyń minez - qulqy, is - áreketi, qarym - qatynasy, kózqarasymen sıpattalady.
Olar adamdy qurmetteý, oǵan sený, ádeptilik, kishipeıildik, qaıyrymdylyq, janasharlyq, izettilik, ınabattylyq, qarapaıymdylyq t. b. Adamgershilik - eń joǵary qundylyq dep qaraıtyn jeke adamnyń qasıeti, adamgershilik jáne psıhologıalyq qasıetteriniń jıyntyǵy.
Oqýshy boıyna kishipeıildik, sypaıylyq, raqymshylyq, janashyrlyq, syılastyq, tilektestik sıaqty qasıetterdi darytý jáne ózgelerdi qadirleı, syılaı, qurmetteı bilý, tyńdaı bilý, qolynan kelgenshe adamdarǵa kómektesý, keshirimdi bolýdy úıretý de, túrli taqyryptarda tárbıe saǵattaryn ótkizdim.
Sonyń biri «Adamgershilik - asyl qasıet» taqyrybyndaǵy tárbıe saǵatyn usynǵym kelip otyr.

Maqsaty: Oqýshylardy adamgershilikke, meıirimdilikke, qaıyrymdylyqqa, kishipeıildikke úırene otyryp, jaman ádetterden aýlaq bolýǵa tárbıeleý.
Qazaq halqy erteden adamgershilikti, meıirimdilikti, qaıyrymdylyqty, joǵary baǵalaı bilgen, otbasynda balany kishipeıildilikke, izettilikke, ımandylyqqa, ınabattylyqqa tárbıeleýdi maqsat etken.

Adamnyń adamgershilik, sanalylyq dárejesi, onyń tártibi men is - áreketin anyqtaıtyny áldeqashan dáleldengen. Adamgershilikke tárbıeleý balanyń jeke basyn qalyptastyrý men damytýdyń asa mańyzdy bir salasy, ujymǵa, qoǵamǵa, Otanǵa, eńbekke, óz mindetterine jáne óz basyna qatynasyn qalyptastyrýdy kózdeıdi. Adamnyń boıynan adamgershilik qasıetter tabylsa, árıne symbatty, parasatty kórinedi.
Ózin ǵana oılaǵan - jamandyqtyń belgisi, ózgeni de oılaǵan – adamdyqtyń belgisi,- degen ulaǵatty joldardyń tereń túsinigi bar. Óıtkeni, adam balasyna adamdyqtyń belgisi adamgershilikten qalyptasady.

Al, adamgershilik degenimiz ne? Munyń jaýaby, árıne, adam boıyndaǵy asyl qasıetterdi aıtamyz. Demek, asyl qasıetimiz – eńbek súıgishtik, dostyq, ádeptilik, kómek berý, qoǵamǵa qyzmet etý, ınabattylyq, ımandylyq, elin, jerin súıý, kishipeıildilik. Iaǵnı, adam boıynda osy qasıetter joǵary tursa, ol adamnyń adamgershiligi joǵary bolmaq.

- Adamgershilik degenimiz ne?
1 oqýshy: Adamgershilik, meıirimdilikti degenimiz ar, namys, adaldyq, dostyq, jaqsylyq jasaý dep oılaımyn.
2 oqýshy: Keıbir adamdar aýyr qylmys jasap alady da, kiná mende emes, zamanda, bárine zaman kináli deıdi. Zamanyna qaraı adam bolmaı, adam qaı kezde de adam degen atqa laıyq bolý kerek. Sondyqtan da men bul ómirde adamgershiliktiń, meıirimdilikti barlyq qasıetterin boıyna darytqan adamdar kóp bolsa eken dep armandaımyn.
3 oqýshy: Adamgershilik degen asyl sóz. Adamnyń ıgi is - áreketi, eńbek, tatýlyq osynyń bári adamgershilikke jatady. Ar uıat joq jerde qylmysta, aldaý, arbaý, tonaýda bolady.

Oral qalasy,
Oblystyq kórý qabileti buzylǵan balalarǵa arnalǵan arnaýly mektep - ınternaty
T. J. Kýrmanıazov
Baıandama: Adamgershilik – asyl qasıet júkteý