InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Qypshaq handyǵy (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Qypshaq handyǵynyń qonystanǵan jerleri, etnıkalyq quramy, saıası jaǵdaıy men qoǵamdyq qurylysy, sharýashylyǵy týraly túsindirý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń tanymdyq qabiletin qalyptastyrý, shyǵarmashylyq izdeniske jeteleý
Tárbıelik: Oqýshylardy Otanyn, jerin, elin súıýge, mádenıetin saqtaýǵa, batyrlyqpen erlikke tárbıeleý
Sabaqtyń túri: Interaktıvti.
Sabaqtyń ádisi: Aýyzsha baıandaý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, býkletter

Pánaralyq baılanys: Geografıa
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi.
2. Úı tapsyrmasyn suraý.
3. Jańa sabaq.
4. Qorytyndy.
5. Baǵalaý.
6. Úıge tapsyrma
1 - týr
«ÓTKEL»
Úı tapsyrmasyn suraý
Naıman memleketi

1. Naımandar qaı jerlerdi mekendegen?
• Mongolıanyń orta jáne batys bóligin
2. Naıman memleketiniń astanasy?
• Orhon ózeniniń boıyndaǵy Balyqty
3. Memleket kimniń kezinde damı bastady?
• Narkesh Daıyn
4. Bilge han degen ataq kimge berildi?
• Inanch – bilgege
5. Handyq qanshaǵa bólindi?
• Daıan han Buıryq han
«Tarıhı synaq hat»
1. Kereıitter_____________________________________ ózeniniń boıynda
ornalasqandyqtan keriler dep atalǵan.
2. Kereıit taıpalary ___________________________________ ózenderdiń
boıynda turǵan.
3. Kereıit memleketiniń ortalyǵy _______________________________ qalasynyń mańyndaǵy _______________________ degen jer.
4. Kereıit memleketiniń sharyqtaý shegi _______________________________
ǵasyrlarda _______________________________ handa kezinde.
5. Qurshaquz han bılik qaıta qolyna alǵan kezde handyqty
_______________________________ bólikterge bólip jerin balalaryna bólip berdi.
6. Qurshaquz qaıtys bolǵannan keıin _______________________________ han saılandy.

Sáıkesin tap
Jalaıyrlar mekendegen jer Kóshpeli mal sharýashylyǵy
Shyńǵys hannyń jalaıyr taıpasynyń ishindegi eń jaqyn dosy Ondyq, júzdik, myńdyq, túmen
Qazaq óńirine kelgen jalaıyrlardyń qonystanǵan jeri Selengi, Hılok, Orhon ózenderi men Qaraqorym qyrattary
Han bıliginiń eń basty basqarý ortalyǵy Sherbeı
Ulystardyń ishki isterin basqarǵandar Muqylaı
Kereıit, jalaıyr, naıman taıpalarynyń sharýashylyǵy Jetisý
Áskerı basqarý júıesi Kıiz úı, (arba ústine tigilgen úı)
Jalaıyr, kereıit, naıman taıpalarynyń baspanasy Orda

Venn dıagramsy
Sáıkesin tap
Jańa sabaq
• Qypshaqtardyń qonystanǵan jeri jáne etnıkalyq quramy
• Qoǵamdyq qurylysy
• Saıası jaǵdaı
• Sharýashylyǵy
Sonymen Altaıdan Edilge deıingi aralyqtyń “Qypshaqtar dalasy” (Deshti Qypshaq) dep atalýynyń ózi bul keń – baıtaq aımaqtyń qypshaqtardyń ata mekeni ekendigin tolyǵymen rastaıdy. Qypshaqtardyń etnıkalyq quramy VII - VIII ǵasyrlarǵa quryla bastady.
Batys birlestigi
11 taıpa
Elbórili
Toqsoba
Ietoba
Dýrýt
Býjaǵyly
Shortan t. b.
Shyǵys birlestigi
16 taıpa
Negizgi taıpalar 8
Usaq taıpalar 8
Borký
Petloba
Iman
Bashqurt
Qumanký
Bajna t. b.
Qypshaq handyǵynyń qoǵamdyq qurylysy

• Bılik muragerlikpen berilip otyrdy
• Handyq bıliktiń ortalyǵy Orda boldy
• Han taǵyna elbórili taıpasynan shyqqandar saılandy
• Ordada handyq ókimetti bıleýshiler turdy

Áskerı basqarý júıesi
• Áskerı basqarý júıesi
• Bılikti myzǵytpaı ustaý úshin jasalǵan
• Sol qanat shyǵystaǵy
• Oń qanat batystaǵy
• Sol qanat
• Ortalyǵy: Syrdarıa boıyndaǵy Syǵanaq
• Oń qanat
• Ortalyǵy: Jaıyq, Saraıshyq
Ortalyǵy: Jaıyq, Saraıshyq Sol qanat Ortalyǵy: Syrdarıa boıyndaǵy Syǵanaq Oń qanat batystaǵy Sol qanat shyǵystaǵy Bılikti myzǵytpaı ustaý úshin jasalǵan. Qypshaq qoǵamynda quldar da eńbek etti. Mundaı basybaıly quldyqqa maly joq kedeıler, qolǵa túsken tutqyndar túsip otyrǵan. Kedeılerdiń ishinde jer óńdeýmen aınalysatyn jotaqtar boldy. Feodal - shonjarlardyń baıý jolyndaǵy birshama tabysy tutqyndardy Orta Azıa bazaryna satýdan túsetin edi. Handyqtaǵy halyqtyń múlik teńsizdigin, olardyń zırattaryna júrgizgen arheologıalyq zertteý jumystary baıqatady. Qypshaq qoǵamynda jer ıelenýde de teńsizdik baıqalady.

Hİ ǵasyrdan bastap Qazaqstannyń Jetisýdan basqa jerleriniń barlyǵyna qypshaqtar ıe boldy. Handyqtyń áleýmettik - ekonomıkalyq jaǵynyń nyǵaıýy jerin keńeıtýdi talap etti. Ásirese qypshaqtarǵa Qazaqstannyń ońtústigindegi qalalarǵa, Orta azıanyń bazaryna, Orys elderine shyǵý qajet boldy. Aldymen Syrdarıanyń orta jáne tómen aǵysyn, Aral men Kaspıı óńirlerin jaılaǵan oǵyz taıpalaryn yǵystyrdy. “Oǵyz dalasynyń” ornyna Deshti Qypshaq ataýy ornyqty. Hİ ǵ - ń ortasynan bastap qypshaqtar Edilden ótip, batysqa qaraı jyljydy. Aldymen Soltústik Kavkaz halyqtary men ejelgi orys knázdikteri qypshaqtarmen baılanysqa tústi. Keıin olar Kıev Rýsi men Vızantıa ımperıasyna, Bolgarıa jerine álsin - álsin shabýyl jasap, 1071 - 1080 jyldar alǵashqy toby Dýnaı ózenine kelip jetti. Keıbir rýlary basqa túrki taıpalarymen birlese otyryp, kishi Azıaǵa da taraı bastady.

Qypshaq qoǵamynda quldar da eńbek etti. Mundaı basybaıly quldyqqa maly joq kedeıler, qolǵa túsken tutqyndar túsip otyrǵan. Kedeılerdiń ishinde jer óńdeýmen aınalysatyn jotaqtar boldy. Feodal - shonjarlardyń baıý jolyndaǵy birshama tabysy tutqyndardy Orta Azıa bazaryna satýdan túsetin edi. Handyqtaǵy halyqtyń múlik teńsizdigin, olardyń zırattaryna júrgizgen arheologıalyq zertteý jumystary baıqatady. Qypshaq qoǵamynda jer ıelenýde de teńsizdik baıqalady. Hİ ǵasyrdan bastap Qazaqstannyń Jetisýdan basqa jerleriniń barlyǵyna qypshaqtar ıe boldy. Handyqtyń áleýmettik - ekonomıkalyq jaǵynyń nyǵaıýy jerin keńeıtýdi talap etti. Ásirese qypshaqtarǵa Qazaqstannyń ońtústigindegi qalalarǵa, Orta azıanyń bazaryna, Orys elderine shyǵý qajet boldy. Aldymen Syrdarıanyń orta jáne tómen aǵysyn, Aral men Kaspıı óńirlerin jaılaǵan oǵyz taıpalaryn yǵystyrdy. “Oǵyz dalasynyń” ornyna Deshti Qypshaq ataýy ornyqty. Hİ ǵ - ń ortasynan bastap qypshaqtar Edilden ótip, batysqa qaraı jyljydy. Aldymen Soltústik Kavkaz halyqtary men ejelgi orys knázdikteri qypshaqtarmen baılanysqa tústi. Keıin olar Kıev Rýsi men Vızantıa ımperıasyna, Bolgarıa jerine álsin - álsin shabýyl jasap, 1071 - 1080 jyldar alǵashqy toby Dýnaı ózenine kelip jetti. Keıbir rýlary basqa túrki taıpalarymen birlese otyryp, kishi Azıaǵa da taraı bastady.

Aqsúıek shonjarlar
SHARÝASHYLYǴY
MAL SHARÝASHYLYǴY, AŃ AÝLAÝ, QOL ÓNERİ, EGİN SHARÝSHYLYǴY
İİ - týr
«ASÝ»
Damytý oıyny “Qóljazba”
• Qypshaqtardyń qonystaǵan jeri
• Qypshaq birlestigine engen túrki tildes taıpalar
İİİ - týr
«SHYŃ»
Sımantıkalyq kartamen jumys
Jaýaptar
suraqtar
Qazaqstannyń Ońt. qalalarda, Orta Azıa bazaryna, Orys eliniń ońt. aýdan - da
Hİ - ǵasyrda
Kýndar n/e komandor
Atadan balaǵa muragerlik jolmen
Eki bólikten: Batys birlestigi, Shyǵys birlestigi
1000 dın, 500 dınarǵa
polovshylar
Horezm shahy men Qypshaq handary

Qypshaq handyǵy qashan quryldy
Syr boıyndaǵy qalalar úshin qaı handar arasynda uzaq shaıqas júrdi?
Qypshaqtardyń etnıkalyq quramy qansha bólikten turdy?
Qypshaqtardy orys derekterinde ne dep ataǵan?
Dýnaıǵa jetken qypshaqtardy vengrler ne dep ataǵan?
Qypshaqtar jerlerin keńeıtý úshin qaı jerlerge shyǵý kerek boldy?
Egıpet, Iran, Aýǵan, Úndi jerlerinde qypshaq jylqylary qansha dınarǵa deıin satylǵan?
Qypshaqtarda bılik qandaı jolmen berilip otyrdy?

3. Qorytyndylaý.
4. Baǵalaý.
5. Úıge tapsyrma: Qypshaqtar týraly izdenis jumysy