InfoHub Logo

Ýolt Dısneı — ataqty amerıkalyq sýretshi-mýltıplıkator, aty álemge tanylǵan rejıser, akter, senarıst ári prodúser, tolyq metrajdy múltfılmderdiń tolyq serıasyn jasaýshy. Álemdegi búkil balalar jaqsy kóretin Mıkkı Maýstyń, Qoıan Osvaldtyń, Donald Daktyń jáne 200-den astam personajdyń atasy. Ol «Oskardyń» 29 premıasynyń jáne AQSH joǵary azamattyq úkimettik marapaty «Bostandyq medali» ıegeri boldy. «Walt Disney Productions» kompanıasynyń qurýshysy jáne álemdegi alǵashqy úlken saýyq-saırandyq «Dısneılend» balalar saıabaǵyn qurýshy bolyp tabylady.

Ýolt Dısneıdiń ómirbaıany, jetistiginiń tarıhy

Ýolter Dısneıdiń ómirbaıany sonaý 1901 jyldyń 5-shi jeltoqsanda aǵash ustasy men muǵalimniń otbasynda bes balanyń tórtinshisi bolyp Ýolter Elıastyń dúnıe esigin ashýymen bastaý alady. Ýolt Elıas Dısneıdiń ákesiniń túbi ırlandtyq-kanadalyq, al sheshesi Floranyń tegi nemis-amerıkalyq. Otbasy meken etken Chıkago sol kezeńde tek qana iri óndiristik qala ǵana emes, sonymen qatar Shtattyń eń qylmysy kóp qalasy bolyp tanylǵan bolatyn. Kórshi kóshedegi bolǵan polıseıdiń ólimi Dısneılik otbasynyń shydamynyń shegi boldy. Osy oqıǵadan soń Dısneılik otbasy ákeleriniń aǵasyna Mıssýrı shtatyndaǵy, Marselın atty kishigirim qalaǵa kóship ketedi. Sol jerde Dısneıler fermaǵa ıe bolady. Bul kezde Ýolttyń jasy 4-te bolatyn. Ýolttyń sýret salǵysy keletin, alaıda otbasynda qarandash pen qaǵaz satyp alýǵa aqsha bolmady. Ol qara maı jáne taıaq taýyp alyp, úıdiń sýretin saldy…

Ýolt Dısneıdiń balalyq shaǵy men jastyq shaǵy

Marselınde Ýoltty kóbisi tanıtyn. Ol únemi kóterińki kóńilde júretin, sondyqtan da ony kórshileri men tanystary jaqsy kóretin. Birde kórshilerdiń biri qart ardager, Shervýd dáriger qaǵaz jyrtyndysyna óziniń atynyń sýretin salyp bergeni úshin Ýoltqa 25 sent tóleıdi. Keıinirek, Dısneı Shervýd dárigerdiń bıesiniń sátti shyqqan portreti oǵan sýretshi bolý týraly oı saldy dep eseptedi.

Bala kúninen Ýolt sýret salýǵa qushtar boldy, al jeti jasynda óziniń alǵashqy komıksterin sata bastaıdy. Jas Ýolt mektepishilik gazetti shyǵarýǵa sýretshi jáne fotograf retinde at salysyp, al keshkilik ýaqyttarda ásem óner akademıasyna baryp júrdi. Sońyra gazet karıkatýrıstteriniń kýrsynan ótip, munda erekshe oılaýdy, qalypty logıkanyń qyzyqty buzylysy men yqshamdy úlgige úırendi.

Ýolt 8 jasqa tolǵanda, ákesi oǵan jumys istete bastaıdy. Balasy ákesine tıesili fırmanyń hattary men jarnamalaryn taratatyn: kez kelgen aýa raıynda, jańbyrda da, qarda da, tańerteń jáne qarańǵy túnde de qısaıyp ketken báteńkesimen Ýolt kóshe aralap, pochtany der kezinde jetkizý úshin júgirip júretin. Ýolttyń tapqan bar aqshasyn ákesi alyp otyratyn. Alaıda, Ýolttyń taýy shaǵylmady: ol jaı ǵana ákesi talap etken jumysyn eki ese isteı otyryp, qatal «bastyǵynan» jasyryn túrde normadan tys tapqan kúndelikti aqshasyn alyp qalyp otyrdy.

Dısneı 10 jasqa tolǵanda onyń ákesi súzek aýrýyna ushyraıdy. Flora Dısneı kúıeýiniń janynda otyryp, onyń keýip qalǵan ernine  apelsınniń bólikterin Elıastyń aýzyna tamshy bolsa da sok ishsin dep, syǵyp berip otyrady eken. «Bul apelsınniń bólikteri bizge, baýyrymyz ekeýmizge tańǵajaıyp bolyp kórinetin, tipti bizdiń de súzekpen nemese odan da jaman aýrýǵa ushyrasaq eken deıtinbiz, sondaǵysy ǵajaıyp shyrynnyń birer tamshysynan aýyz tıý edi» — dep eske alady Ýolttyń ápkesi Rýt.

Bertin kele, ákesi aýrýynan aıyǵyp, olar Amerıkadaǵy ózge de kúnkóris úshin tynymsyz kóship-qonýshylar sekildi Kanzas Sıtıge kóshý týraly sheshim shyǵarady. Osy kóshý Ýolttyń ómirine aıryqsha áser etedi. Kanzas Sıtıde erekshe baı, bıik qorshaýǵa jasyrynǵan jáne baý-baqshamen kómkerilgen záýlim úı bolady. Záýlim úıdiń jeke ıesi boldy jáne jergilikti balalardyń qumartyp turatyn orny boldy. Balalardyń barlyǵy qupıa tesikter arqyly baqqa kirip, baqshada oınap, keıde tipti jekejaıdyń ózine kirip, ásem anfıladalarda júgirip, eski portretterdi tamashalaǵysy keletin.

Ýolt ta  talaı ret jekemenshik mekenge kirgisi kelgen, onyń ár talpynysy sátsizdiktermen aıaqtalýshy edi. Sol kezde ol ósken soń balalarǵa arnalǵan alańqaılarymen, oınaýǵa arnalǵan aýqymdy baqshaly záýlim úı salamyn dep ózine ant beredi. Osylaısha, qyryq jyl ótken soń arman Dısneılendte oryndaldy.

Dısneıdiń eń alǵashqy jaqyn dosy Ýolt Pfaıffer boldy. Balalar qaltalaryndaǵy bar aqshaǵa kınoǵa baratyn. Olardyń kýmıri Charlı Chaplın boldy. Kınoteatrdan shyqqan soń, olar kóshe boıynda kezektesip Charlıdiń júrisin salyp, onyń trúkterin qaıtalap júretin. Sol kezeńde-aq Ýolttyń dostary da, ustazdary da, tipti Ýolttyń ózi de akterlik ónerge barý kerek dep sanaıtyn.

1918 jyldyń kúzinde jas jigit áskerı qyzmetke barýǵa tyrysyp kórdi. Alaıda Ýolttyń jasy jetpegendikten, ony almady. Osy sebepti Ýolt Qyzyl Kreske erikti bolyp tirkelip, muhıt asyp, jyl boıy jedel járdem mashınasynda júrgizýshi bolyp jumys isteıdi. Bul mashına jergilikti jerdiń erekshe nazarynda, ıaǵnı Ýolt qyzyqty sýrettermen kómkergen mashına boldy.

Ýolt eline oralǵan soń, Chıkagodaǵy óner ınstıtýtyna túsedi, munda ol óz talantynyń qyry jobalardy paıymdaý men úılestirý salasynda ekenin uǵynady. Ol sol ǵımarattan tezirek qutylǵansha asyǵyp, óz jumysyn bastaýdy qalaıdy. Ol óziniń bar bolmysyn sýret salýǵa arnaý úshin, osy oqý ornyn jyldam aıaqtaýdy armandaıdy.

Aqyr aıaǵynda ol oqý ornyn támamdaıdy. Birden jas sýretshi  Dısneıdiń aldynda qaıda baryp jumys isteý kerek degen qıyn suraq týyndaıdy. Ol aldymen kóńildi jarnamalyq sýretterdi mańdaısha jazýǵa salatyn restorandyq fırmalardyń birine jumysqa turady. Onyń dırektory Dısneıdi áreń degende jumysqa alady da, aptasyna bar bolǵany 50 dollar ǵana tólep otyrady.  

«Walt Disney Company» qurylýy

Múltıplıkasıaǵa erekshe qyzyqqan Ýolt Dısneı óziniń Kanzasynan ketýdi uıǵarady. Sóıtip 1923 jyly birneshe sýreti, bir daıyn anımasıalyq-oıyndyq fılmi jáne qaltasyndaǵy 40 dollary bar ol, Gollıvýdqa jol tartty.

Múltfılm jasaý týraly ıdeıa oǵan tynym bermedi. «Men bir stýdıadan bir stýdıaǵa, ondaǵy bar kabınetterdi túgeldeı derlik, kadrlar bóliminen bastap, túsirý alańdaryna deıin aralap shyqtym. Men ıe bolǵan jalǵyz jumys statıstiń jumysy boldy. Men attyń ústinde birneshe metr jerdi ózge de statıstermen birge júrip ótýim kerek boldy. Alaıda, qatty jańbyr boldy da, túsirýdi basqa kúnge qaldyrdy, odan soń bizdiń sahnalyq kórinisimizdi senarıden múldem alyp tastady. Bul meniń akterlik mansabymnyń sońy boldy» — dep Dısneı óziniń estelikterinde jazady.

Gollıvýdtan jumys tabýdan úmiti úzilgen Ýolt óziniń Robert aǵataıynyń garajyn jalǵa alady. Negizinde jalǵa alý — asyra silteý. Áıteýir garajdy paıdalanǵany úshin sáti túsken kezde aqsha tóleıtinine ýádesin beredi. Garajǵa aǵasy Roıdan qaryzǵa alǵan aqshaǵa satyp alǵan qajetti boıaýlar, qylqalamdar, projektorlaryn múltfılm óndirisiniń quraldaryn ornalastyrady. Roı Ýolttyń seriktesi bolady (Roıdyń úlesi $250 quraıdy, taǵy qaryzǵa alynǵan $500 bar) jáne olar múltfılm stýdıasyn quryp, ony «Dısneı Brazerz kartýn stýdıo» («Disney Brothers Cartoon Studio») dep ataıdy.

Bertin kele, Roıdyń aldynda aýqymdy másele týyndaıdy: jumysqa jan-tánimen kirisken baýyryn qalaı jáne nemen tamaqtandyramyn dep basy qatady. Ádette, Roı garajdan ketip, baýyry ekeýine arnalǵan túski as daıyndaıtyn kishkentaı bólmege baratyn. Kenetten, turmystyq qıyndyqqa bas qatyrmaıtyn Ýolt, urys shyǵaryp, abdyrap qalǵan Roıǵa dámsiz daıarlanǵan tamaǵy úshin aıqaı salady. Sol kezde Roı «sheshýshi qadamdy» jasaıdy: ol óziniń súıikti qyzy Edne Frensıske usynys jasaıdy, ol sátsiz tamaq pisirýshi Roıdyń áıeli atanyp, aǵaıyndylardyń qasyna kóship keledi de, uzaq aılar boıy olarǵa tamaq pisirýshi bolady.

Bul kezde Ýolttyń ózi de úılený týraly oılanyp júrgen bolatyn. Olardyń stýdıasyna qosymsha jumysqa Lıllıan Baýnds esimdi tamasha qyz turdy. Ol kóbinde boıaýlardy quıýmen aınalysatyn, ıaǵnı Ýolttyń qalamynan shyqqan personajdardy boıaıtyn. Ýolt Lıllıan úshin kóp ter tókken joq, sebebi ol qyz birden óziniń «bastyǵyna» ǵashyq bolyp úlgergen edi. Bastyǵy bir tıynsyz qalǵan kezderi óziniń adal jolmen tabatyn 15 dollarynan da stýdıanyń paıdasyna qalsyn dep bas tartatyn.

Ýolt alǵashqy múltfılminiń ıdeıasyn Maks Fleısherdiń múltıplıkasıalyq kartınalarynan aldy. Fleısherdiń qyzyqty tásilder qoldanatynyn ıaǵnı, múltıplıkasıalardy shynaıy túrde túsirýmen ushtastyratynyn kórdi. Naqtyraq aıtqanda, múltıplıkasıalyq batyr shynaıy ómirge túskendeı bolady. Alaıda, Dısneı Fleısherdiń jańashyl baǵytyn kóshirmedi. Ol barlyǵyn basqasha jasady — ol shynaıy batyrdy múltıplıkasıalyq álemge jetelep, odan da qıynyn jasady. Aldymen sújet tańdaý kerek boldy (senarı oılap tabý). Ýolt bala kezinen «Alısa ǵajaptar áleminde» kitabyn jaqsy kórdi, sol sebepti de osy personajdyń kishkentaı Alısa qyzdyń qatysýymen múltfılm qoıýdy sheshti.

Bul múltfılmmen jumys jasaý úshin birshama shydamdylyq qajet boldy. Ýolt uzaq ýaqyt boıy túndeletip uıyqtaýǵa da murshasy bolmaı, jańadan bastaýshy eki sýretshi jaldaıdy. Olar Dısneımen birge óner mektebinde birge bilim alǵan eki dosy — Rýdolf Aızıng jáne Hú Harman, «Boskonyń qyzyqtary», «Aıý Barnı» jáne «Qýanyshty úılesim» atty múltıplıkasıalyq serıalardyń bolashaq avtorlary bolatyn. Dısneı bul eki jigitke óziniń múltıplıkasıalyq fılmge degen talaptaryn túsindirip, sońynda jumysy shynymen qyza bastaıdy.

Osy múltfılm úshin birshama aqsha alǵan soń, Ýolt pen Roı stýdıa ataýyn ózgertýdi sheshti. 1923 jyldyń 16 qazanynda Ýolt Dısneı Nú-Iorktyq dıstrıbýtor Margaret Ýınklermen kelisimge qol qoıady. Osy kún qazirgi Walt Disney Company-synyń negizi qalanǵan kún bolyp sanalady. Bul ataý aǵaıyndylar úshin sátti boldy.

Stýdıa Alısa týraly fılmderdi tórt jyl boıy shyǵardy, bertin kele Ýolt anımasıalyq fılmder shyǵarýǵa kóshýdi uıǵarady. Jańa serıanyń juldyzy Ýolt Dısneı oılap tapqan jáne sýretin salǵan Osvald atty qyzyqty qoıan bolady. Bar bolǵany bir jyl ishinde qoıan týraly qyzyqty 26 serıa shyǵaryp, jańa maýsymyn bastaıtyn kezde, Ýolt pysyq Margaret Ýınklerdiń stýdıadaǵy tórt sýretshini arbap alǵanyn, ıaǵnı Osvald týraly múltfılmdi onyń qurýshysysyz túsirýdi josparlap otyrǵanyn biledi. Ókinishtisi sol, jasalǵan kelisim boıynsha múltıplıkasıalyq keıipker týraly quqyqqa avtor emes, dıstrıbýtor ıe bolatyn. Bul Dısneı úshin ashshy ári paıdaly sabaq boldy, saldarynan ózi jasaǵan dúnıeniń barlyǵyna avtorlyq quqyqtyń tek ózine tıesili bolýyna yjdahattylyqpen qaraıtyn boldy.

Mıkkı Maýs dáýiriniń bastaýy

Dısneı Osvaldtan aıyrylyp qalǵan soń, óziniń múltfılmderi úshin jańa juldyz oılap tabýdan basqa amaly qalmady. Osylaısha ómirge óziniń qoıan aǵasyna qatty uqsaıtyn ataqty Mıkkı Maýs atty tyshqan («Ony alǵashynda Mortımer Maýs dep ataǵanbyz, biraq bul ataý meniń áıelim Lıllıanǵa unamaı, ony jaı ǵana Mıkkı dep ataýdy usyndy. Mundaı usaq-túıekke bola oǵan qarsylyq bildirgim kelmedi — osydan soń meniń kompanıama búkil álemdik ataqty ákelgen Mıkkı Maýs dúnıege keldi» — dep eske alady Dısneı.) dúnıege keldi. Ony jasaýǵa Dısneıdiń ózi men onyń stýdıasynyń bas sýretshisi Ab Iverks qatysty.

Degenmen, stýdıa Mıkkı Maýstyń qatysýmen túsirilgen eki múltfılmdi sata almady: ol múltfılmder dybyssyz bolatyn, al kınoteatrlarǵa ol kezde dybys kelip qoıǵan edi. Ol kezde stýdıalar mýltfılderdi jyldam-aq jasap shyǵaratyn, onyń ústine Dısneıdiń stýdıasy áli tolyq kásibı bola qoımaǵan edi. 1927 jyly dybysty kıno shyǵa salysymen, Ýolt kınemotograf áriptesteriniń tájirıbesin ózi qoldana bastap, múltfılmderin dybystady. Osy serıanyń úshinshi fılmi (dybystalǵan) ekrandarǵa 1928 jylǵy qarashanyń 18-de shyqty, dál sol kún Mıkkı Maýs dáýiriniń bastalǵan sáti boldy.

Onymen birge Ýolt Dısneı óndiriske Aqymaq sımfonıalardyń jańa serıasyn usyndy. Ol basqa prınsıpterge negizdelgen: árbir fılmde stýdıadaǵy sýretshi-mýltıplıkatorlardy shyǵarmashylyq turǵyda qanattandyryp otyratyn jańa personajdar paıda bolyp otyrdy. Bul serıa Dısneıdiń sýretshileri úshin aýqymdy jobalarda múltıplıkasıanyń jańa tehnıkalaryn paıdalaný aldyndaǵy jattyǵý alańy bolǵan sıaqty. Soǵan qaramastan dál osy múltfılmniń serıasy 1932 jyly stýdıanyń alǵashqy Oskaryn úzdik salynǵan fılm retinde aldy. Osy sátten bastap soǵysqa deıingi onjyldyqtar boıy Dısneıdiń múltfılmderi jyl saıyn Oskar syılyǵyn alyp otyrdy. Ol óziniń jumystary úshin osyndaı 29 júlde alǵan.

Dısneıdiń bar shyǵarmashylyǵynyń taqyryby — zulymdyqpen kúres. Dısneı baqytty fınaldardy jaqsy kórdi jáne barlyq personajdaryna óziniń dúnıetanymynyń keńistigin mekendetti. Osylaısha ol óziniń ımıjin ónegeli taza adam retinde kórsete bildi. Al basynda ol kánigi shylymqor, tipti maskúnemdike jaqyn bolatyn. Gollıvýdta onyń Dolores del Rıo atty aktrısamen bolǵan mahabbat hıkaıasy barshaǵa málim edi. Alaıda birde bir reporter onyń bedeline nuqsan keltire almady. Nelikten? Dısneı biz úshin baqytty álemdi quryp berdi, sumdyqtan ada shynaıylyqty kórsetti, al ony buzý aqymaqtyq bolatyn. «Ana, alma pırogy jáne Dısneı» bul úsheýi amerıkalyq kıeli «úshtik» dep esepteldi. Al kıelini qorlaýǵa bolmaıdy.

Dısneı kompanıasy úshin múltfılmdik personajdar qosymsha tabystyń jaqsy kózi bola alatyny anyqtaldy. Birde Nú-Iorktik bıznesmen Dısneıge avtoqalamdarǵa Mıkkı Maýstyń sýretin ornalastyrý úshin ruqsatqa $300 usynady. Ýolt Dısneıge tap sol sátte qarjy óte kerek bolatyn, sondyqtan ol tyshqan obrazynyń taralymyna óz kelisimin beredi.

Osydan soń Mıkkı Maýstyń jáne dısneılik ózge de keıipkerlerdiń portretteri barlyq jerde kórine bastady: tabaqtarda, tis shótkelerinde, oramaldarda jáne mektep dápterlerinde, kámpıt qaǵazdarynda jáne balalar bólmeleriniń túsqaǵazdarynda kórinis tapty. 1930 jyly Mıkkı Maýs týraly komıkstiń alǵashqy serıasy shyqty. Munyń barlyǵy jaqsy tabys ákeldi, bastysy, múltfılm batyrlaryn tanytýǵa atsalysty jáne nátıjesinde olardyń kóbisi Amerıkanyń ulttyq ańyzdaryna aınalyp ketýine septigin tıgizdi.

1927 jyly Ýolt Dısneı jáne onyń áıeli Lıllıan ózderiniń keń páterlerine kóshedi. Ýolt Rojdestvoǵa syılyq retinde Lıllıanǵa kúshik syılaıdy. Olardyń balasy bolmaǵandyqtan, kúshik Lıllıannyń súıikti balasynyń rólin oınady. Dısneılikterdiń eki ret balaly bolýǵa talpynystary sátsizdikke ushyrady, ekeýinde de Lıllıanda túsik boldy. Ol úshinshi ret júkti bolǵanda murageri bolǵanyn qalaǵan Dısneıdiń áıeline degen qyzyǵýshylyǵy kenetten joǵalyp ketedi. Ýolttyń aǵaıyndy ápkesine jazǵan bir hatynda: «Meniń áıelim bar, meniń bar maqtanyshym — meniń súıkimdi kishkentaı ǵana áıelim jáne cúıkimdi chaý-chaýym» dep jazady.

1933 jyly Ýolt pen Lılıannyń qyzy Daıana dúnıege keledi. Ýolt qyzy týar aldynda anasyna shaǵymdanǵan hat joldaıdy: «Lıllı qyz kútip júr. Men oǵan eshqandaı kóńil aýdarmaımyn. Taǵy da kóńilimniń túskenin qalamaımyn. Bizdiń bólmemiz balalar bólmesine uqsap ketti, ár jerde qyzǵylt jáne kók jórgekter jatyr… Al men bul týraly eshteńe estigim de kelmeıdi. Menińshe, álemdegi eń nashar áke men bolatyn sekildimin...» Qyzyǵy sol, sol ýaqytta 1933 jyldyń sońynda Ýoltty «Perents» (Ata-analar) jýrnaly amerıkalyq óskeleń urpaqty tárbıeleýge qosqan úlesi úshin marapattaıdy.

Dısneı sol 1933 jyly óziniń alǵashqy túrli tústi «Úsh toraı» atty múltfılmin shyǵarady. Ol jerde oryndalǵan  «Biz kókjaldan qoryqpaımyz» atty án ulttyq hıt bolady.

Stýdıa kún sanap ósedi. Taǵy da birneshe múltfılmder túsiriledi. Mıkkı Maýs mıllıondaǵan júrekterdi jaýlap, sonyń ishinde tek amerıkalyqtardy ǵana emes, sonymen birge evropalyqtardy da baýrap alady. «Kóńildi áýender» túsiriledi, ekrandarda baryldaǵan Donald Dak, ulyǵan kúshik Plýto jáne kólshikten sýdy kepsermen ilip alýǵa tyrysqan mıǵula Gýfı paıda bolady. Dısneı «Kolýmbıa Pıkcherzpen», sosyn «Iýnaıted Artısspen» kelisim-shartqa turady.

1934 jyly Ýolt Dısneı óziniń qyzmetkerlerine Aqshaqar jáne jeti gnom týraly tolyqmetrajdy múltıplıkasıalyq fılm túsirgisi keletinin habarlaıdy. Bastapqyda bul ıdeıaǵa kóbisi kúmánmen qarady: tirideı akteri bolmaǵan kartınanyń úlken kıno sekildi kórermendi qyzyqtyra alatynyna senýshiler az boldy. Alaıda Dısneıdiń oıy qur qıal emes ekenine senip, jumys qaınap ketedi.

Fılmniń túsirilimi úsh jylǵa sozylady jáne sol kezeńdegi bas aınaldyrarlyqtaı $1,499 mln jumsalady. Dısneıdi taqyrǵa otyrǵyzbaı aman alyp qalǵan «Bank of America» nesıesi boldy, onyń basshysy — Amadeo Djannını Mıkkı Maýsty óte qatty jaqsy kóretin edi. Fılmniń nátıjesi ketken shyǵyndy aqtady, óıtkeni Aqshaqar uzaq ýaqyt boıy barlyq kezeńniń eń joǵary kasalyq fılmi boldy (onyń rekordyn tek qana Jelmen ǵaıyp bolǵandar japty). Al 1939 jyly Ýolt Dısneı osy tolyqmetrajdy fılmi úshin sany boıynsha toǵyzynshy «Oskar» júldesine ıe boldy. Dısneıdi osy marapattaý barysynda, ol tolyqqandy músinnen bólek taǵy da gnomdar sany boıynsha sımvolıkalyq kishkentaı jeti «oskar» alǵanyn eskerý kerek. Sodan beri Dısneıdiń stýdıasy basty ári áleýetti tabys ákeletin osy tolyqmetrajdy múltfılmder dep sanaıdy.

Stýdıamen birge Dısneıdiń de otbasy ulǵaıa bastaıdy. Ana bolýda taǵy da sátsizdikke ushyraǵan Lıllıan bala asyrap alý týraly sheshim qabyldaıdy. 1937 jyly Ýolt pen Lıllıan ózderine kishkentaı qyzdy alyp, onyń atyn Sheron Meı Dısneı dep qoıady.

Qarjy ulǵaıa túsedi. Dısneıdiń jumysyna «Uly depressıa» eshqandaı da áser etpedi. Stýdıada sol sátte birshama ereýilder bolyp ótken edi, stýdıadaǵy sýretshiler ózderinen nashar salatyn sýretshi jáne mardymsyz bilimi bar (kolejdiń bir jyly), solaı bola tura ózin rejısermin dep sanaıtyn bastyqtyń qaramaǵynda jumys istegisi kelmeıdi. Ereýil tez arada tarap ketti, shyndyǵyna kelgende ereýildiń basty sebebi Dısneımen birge resmı túrde qosymsha avtor bolýǵa talasqan Ýolttyń prodúserlermen arazdyǵy bolatyn.

Baılyǵy artqan Ýolt ata-anasyna záýlim úı satyp áperedi. Jekejaıdyń kemshiligi sol, birneshe zıandy tusy tabylady, ıaǵnı gazben jylytý júıesi qaýip tóndiretin jaǵdaıda turǵan eken. 1938 jyldyń qarasha aıynyń tańynda turǵyn úıdiń ishindegi qubyrdan ıis shyǵyp, bizdiń batyrymyzdyń anasy Flora Dısneı esten tanyp, edenge qulaıdy, Elıas Dısneı ony turǵyzbaqshy bolyp júrgeninde ózi de gazdyń qaýipti mólsherimen ýlanady. Elıas aman qalady da, al Florany qutqarý múmkin bolmaıdy. Anasynyń óliminen soń, Ýolt uzaq ýaqyt boıy ózin aıyptap júredi, ol óıtkeni jylytý júıesiniń buzylyp turǵanyn bile turyp, bul máseleni sheshýdi keıinge qaldyra bergen bolatyn.

Ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde túsirilgen Aqshaqar sekildi tabys ákeletin múmkindigi bar Pınokkıo, Fantazıa, Dambo men Bembı Dısneı kútken tabysty ákelmedi. Stýdıaǵa soǵys kezinde AQSH memlekettik departamentiniń tapsyrysy boıynsha áskerıler úshin úgit-nasıǵattyq jáne oqytý fılmderin túsirýge týra keldi.

Alaıda, jaman nárseniń bári bir kezde aıaqtalatyny anyq qoı. 50-shi jyldardyń basynda Disney Company soǵys jyldary sebebinen joǵaltyp alǵan sheteldik naryqqa qaıta kirip, tolyqmetrajdy fılmderdi túsirip, shyǵara bastaıdy, tipti tiri akterler qatysqanyn da.

1954 jyly Disney Company AQSH-ta telebaǵdarlamalardy alǵashqylardyń biri bolyp shyǵara bastaıdy da, munda aldymen aq-qaraly, bertin kele túrli tústi televıdenıeni órkendetedi. Dısneıdiń televızıalyq alǵashqy hıti Dısneılend serıaly boldy, ol birneshe ret ataýyn ózgerte otyryp, Amerıka ekrandarynda 29 jyl boıy kórermenge tek eń yǵaıly ýaqytta kórsetiledi. Jyl ótken soń ataqty Mıkkı Maýs klýbynyń baǵdarlamasynyń debúti ótedi, munda kóptegen amerıkalyq shoý-bıznes ókilderiniń tusaýy kesildi.

Dısneılend — kez-kelgen jastaǵy balalar úshin armandar eli

Ýolt Dısneıdiń talanty kıno jáne telebıznes aıasy sheńberinen asyp jatty. Oǵan kelesideı qyzyǵýshylyqty ákelik tájirıbesi úıretti. Ol qyzdarymen janýarlar baǵyna, karnavaldarǵa jáne saýyq-saırandyq oryndarǵa jıi baratyn. Balalary átkenshekterde oınap júrgende, ákesi sákide otyryp, qyzdarynyń asyr salyp oınap bitkenin kútetin. Osyndaı otyrystardyń birinde Amerıkada úlkender de, kishkentaı balalar da kóńildi ýaqyt ótkizetin jerdiń joq ekenine kózi jetedi. Sol kezde Dısneı osyndaı jerdi ózi salýdy uıǵarady.

Alǵashqy Dısneılend 1955 jyldyń 17 shildesinde Los-Andjelestiń ońtústigindegi Anahaım qalasynda (Kalıfornıa shtaty) ashyldy. Onyń qurylysyna $17 mln jumsalyp, salynǵan qarjysy tez arada on ese mólsherde qaıtaryldy. Park ashylǵan soń 25 jyldyń ishinde 200 mln-nan astam adam keldi. 1983 jyly Dısneılend Tokıoda jáne 1992 jyly Parıjde óz Dısneılendteri ashyldy.

Parktiń ashylýyna 28 myń adam keldi. Sonymen qatar osy aty shýly merekeni toqsan mıllıonnan astam telekórermen tikeleı efırden tamashalaıdy. Alǵashqy Dısneılendtiń ashylý saltanatyn AQSH-tyń bolashaq prezıdenti akter Ronald Reıgan júrgizgen.

Bul ózi sony ári eshteńege uksamaıtyn, negizgi tórt qaǵıdat boıynsha salynǵan saıabaq edi.

— Jalpy ıdeıasy — Ýolt Dısneı mýltfılderiniń syıqyrly patshalyǵyn burynǵy qalpyna keltirý.

— Buǵan saıabaqqa kelgender, mysaly, jýnglı ishinde júzip bara jatqandaı, nemese aldarynan árýaqtar shyqqandaı, nemese teńiz túbindegi súńgýir qaıyqtyń ishinde otyrǵandaı áserde bolatyn ár alýan jáne jańa tehnıkalyq trúkterdi qosý.

— Arnaıy taqyryptyq jospar boıynsha qurylǵan tóńirekke qyzyqty serýender qurý.

— Saýyq-saırandyq saıabaq barlyq otbasy úshin demalatyn oryn bolýy shart boldy, munda basty nazar qaýipsizdikke, sypaıylyqqa jáne tazalyqqa aýdaryldy.

«Osy baqytty mekenge kelgenderdiń barlyǵyna — Qosh keldińizder deımiz. Dısneılend bul sizderdiń elderińiz. Munda qarttardyń estelikteri jandanady, munda jastar bolashaq syndaryn jáne ýádesin ıgiligine jarata alady. Dısneılend búkil álem úshin qýanysh pen shattyqtyń qaınar kózi bolady degen úmitpen Amerıkany qurǵan ıdealdarǵa, armandarǵa jáne shynaıy oqıǵalarǵa arnalady…» Ýolter Dısneı, 17 shilde, 1955 jyl.

Dısneıdiń kelesi mańyzdy jobasy Los-Andjeleske jaqyn mańdaǵy 1961 jyly negizi qalanǵan Kalıfornıa Óner ınstıtýty boldy. Munda mýzyka, beıneleý óneri, teatr, músin óneri, kınematografıa, sán óneri oqytyldy.

Dısneı 1963 jyly H jobasy atty órshil ıdeıasyn júzege asyrýǵa kiristi. Óz adamdarynyń kómegimen ózine qajetti jer telimin izdestirip, oıdan shyǵarylǵan kompanıalar atynan jerdi (jer telimderiniń ıeleri jer qunyn kótermeýi úshin osyndaı shara qoldanǵan) bólshektep satyp alady. Osylaısha, Walt Disney Companý ıeliginde eki Manhetten syıyp ketetindeı jer telimi paıda boldy. Osy jerde keıinnen The Walt Disney World ataýyn alǵan jańa parktiń qurylysy bastaldy. Ol 1971 jyldyń qazan aıynda ashyldy.

Azdy-kópti júzege asyrylǵan ıdeıalarymen, «bolashaqtyń qalasyn» jáne Ýolt Dısneı atyndaǵy «shyǵarmashyl jastarǵa arnalǵan ýnıversıtetin» sońynda qaldyrǵan Ýolt Dısneı 1966 jyldyń 15 jeltoqsanynda ókpeniń qaterli isiginen qaıtys boldy. Onyń ornynda aǵasy Roı qalady da, ol Walt Disney Company 1971 jylǵa deıin basqardy. Roı qaza tapqan soń, kompanıany úsh adam, ıaǵnı aǵaıyndy Dısneılikter aldyn ala basshylyqqa daıyndaǵan — Kard Ýoker, Donn Teıtým jáne  Ron Mıller basqardy. Ýolt Dısneı muragerlerine ózi júzege asyryp úlgermegen kóptegen jobalar men ıdeıalar qaldyrady. Kompanıa olardy birtindep iske asyra otyryp, aldaǵy jıyrma jyl boıy Ýolt negizin qalaǵan kompanıanyń eshbir kedergisiz álemdik oıyn-saýyq óndirisindegi jetekshi orynnan túspeýine yqpal jasady.

Ýolt Dısneıdiń jeke qasıeti men onyń jetistiginiń qupıalary

Ýolt dısneı jetistiginiń qupıasy — onyń erik-jigerinde, orasan batyrlyǵy men qaısarlyǵynda jatyr. Ol jeńilis tabatynyn bilip tursa da berilmeýshi edi. Ol óziniń ıdeıalaryna sendi jáne durys sheshimder qabyldaı bildi. Dısneı erte bastan-aq ózgelerdiń pikirimen sanaspaýdy úırendi. Dısneıdiń bıligi oǵan sarapshylardyń pikirimen kelispeýge múmkindik beretin ózin syılaýshylyǵymen ajyramastaı baılanysty.  Onyń týyndylary árdaıym tabysty bola bermedi, biraq tabysty bolyp jatsa, álemdi dúr silkindiretin tabys bolyp otyrdy.

Ýolt Dısneı Walt Disney Company jetistiginiń kupıalarymen qýana bólisip júredi:

1. Óz armandaryńyz júzege asýy úshin óz uıymyńyzdyń árbir múshesine armandaýǵa jáne shyǵarmashylyq turǵyda jetilýge múmkindik berińiz.  

2. Óz klıentterińizdi qonaqtaryńyzdaı kórińiz.  

3. Óz pikir-paıymdaryńyz ben qaǵıdattaryńyzdan taımańyz.  

4. Qyzmetkerlerińizdi qoldap otyryńyz, olarǵa quzyret berip, syıaqy tóleńiz.

5. Negizgi jetkizýshilermen jáne seriktestermen uzaqmerzimdi qarym-qatynas quryńyz.  

6. Josparlaý jáne komýnıkasıa problemalarynyń túıinin aǵytý úshin kadrǵa bólý (story-boarding) tehnıkasyn qoldanyńyz.  

7. Únemi ótkizilip turatyn qarqyndy trenıńter korporatıvtik ádepti nyǵaıtady.  

8. Usaq-túıekterge muqıat bolyńyz.  

9. Jańa ıdeıalardy iske asyrý úshin jaqsy oılastyrylǵan táýekelge barýdan qashpańyz.  

10. Uzaqmerzimdi jospardy qysqamerzimdi atqarýmen úılestirip otyryńyz.  

Dısneı gıgantomanıaǵa shaldyqqan prometeı turpatty adamdar qataryna jatady. Onyń bul qasıetteri kez kelgen múmkindikti asqan qulshynyspen paıdalanyp qalýǵa múmkindik berdi. Keleshek úshin Dısneı, osy shaqty tárk etýge jáne jańa nárselerdi oılap tabýǵa, ásirese bundaı múmkindik týyp turǵan kezde, beıim boldy. Jáne de onyń týyndylaryna aqsha qaıdan shyǵaryna ol bas qatyrmaıtyn. Mineziniń osy erekshelikteriniń arqasynda Dısneı múltıplıkasıa jaýharlaryn jasap shyqty, olardyń keıbiri óz dáýiriniń eń qundy fılmderine aınaldy. Biraq bul stýdıany jyldar boıy bankrot bolýdyń sál aldynda ustap turdy. Bul kezeńde fırma shot boıynsha aqysyn tóleı almaı qalýy úshin bir jarym jyl da ótpeıtin. Dısneıge kasalyq fılmder túsirý qyzyq bolǵan joq, ol óz fılmderiniń shyǵarmashylyq turǵyda tabysty bolýyna múddeli boldy. Sondyqtan, onyń bir lentasy hıtqa aınalyp, ekinshi bireýi byt-shyty shyǵyp sátsidikke ushyrap otyrdy.  

Ýolt Dısneıdiń búkil ómiri amerıkalyq tóbeshikterge uqsas boldy — eń bir ónimdi kezeńderden soń, ádette tragedıaǵa toly quldyraýlar boldy. Ómiriniń jarqyn kezeńderinde Dısneı kúni boıy úzilissiz jumys istep, túnde de toqtamaıtyn. Joba sońyna taqaǵan kezde Ýolt stýdıasynda qonyp qala beretin. Biraq onyń jobalary sátsiz shyqqan nemese aıaqtala bastaǵan kezde Dısneı depressıaǵa ushyraıtyn nemese júıkesi syr beretin. Óz mansabynda ol segiz ret júıkesin juqartty.   

Ýolt Dısneı — Amerıkanyń ańyzy ári ulttyq qaharmany. Ol adamdarǵa qýanysh pen baqyt syılady, onyń tilin barlyq halyqtar túsinedi.

Oqýǵa keńes beremiz:

Konosýke Masýsıtanyń ómiri men jetistikke jetý tarıhy

Nemis dárihanasynan álemdik kosmetıka ımperıasyna deıin: Schwarzkopf tarıhy

Honda markasynyń tarıhy

Úreı patshasy – Alfred Hıchkok

Napoleon Bonapart — búkil Eýropa ımperatory

Balyq aýlaýǵa degen qyzyǵýshylyq HARLEY-DAVIDSON kompanıasyn qurýǵa sebep bolǵan

Djek Ma: Eger 35 jasyńyzda siz áli de kedeı bolsańyz – onda siz buǵan laıyqtysyz

Azıanyń eń baı adamdarynyń biri Djek Manyń jetistikke jetý tarıhy

Álemdegi eń jany siri akter — Djekı Channyń ómiri men taǵdyry

Ilon Mask degen kim jáne álemniń ózgerýine qandaı yqpaly bar?

Dın Karnazes — sharshamaıtyn jelaıaq

Ýorren Baffett: tabysty ınvestor

Mıllıarder atanǵan 5 beıbaq

Dınamıttiń atasy: Nobel

Tomas Edıson: 19 ǵasyrdyń talantty bıznesmeni

Samsung kompanıasynyń tarıhy: Koreıa tehnıkasy

30 jastaǵy mıllıoner Sem Áltmannan keńester

Mahmud Ǵaznaýı

Stıven Voznák

---