InfoHub Logo

كورنەكتى عالىم، ادەبيەتشى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ءمۇسىلىم بازاربايەۆتىڭ 80 جىلدىق مەرەي تويىنا ارنالعان كوميسسيا القاسى، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە جازۋدى تاپسىرعاننان كەيىن گازەت رەداكتورى ۇلىقبەك ەسداۋلەتكە وسى جايىندا تەلەفون سوعىپ ەدىم، ول:

— ءقازىر ءوزى، مەرەي تويعا ارنالعان ماتەريالداردان باس الا الماي جاتىرمىز. ءمۇسىلىم بازاربايەۆ اعامىزدىڭ ۇلكەن عالىم، ۇلكەن مەملەكەت قايراتكەرى ەكەنىن ەل-جۇرت بىلەدى. وقىرماندارعا تارتىمدى ەتىپ، كوپشىلىك جۇرت بىلە بەرمەيتىن ادامي جاعى تۋرالى جازساڭىز دۇرىس بولار ەدى، — دەدى. سول سوزىنەن كەيىن ءمۇسىلىم بازاربايەۆتىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاسيا قورعاعانى ۇلكەن ايتارلىقتاي درامالىق وقيعا بولعانى جانە وزىندىك يۋمورلارى ەسىمە ءتۇستى. مۇسەكەڭ كانديداتتىق ديسسەرتاسيانى ي.ۆ.ءستاليننىڭ قىزىمەن بىرگە ماسكەۋدە قورعاعان ەدى. ونى ايتپاس بۇرىن ءمۇسىلىم بازاربايەۆتىڭ عالىمدىق جولىنا ءبىراز بارلاۋ جاساپ وتەلىك. ءمۇسىلىم بازاربايەۆتىڭ زيالى قاۋىم ورتاسىنداعى بەدەلى 1970-1980 جىلدارى قازاق كسر مادەنيەت ءمينيسترى، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولىپ لاۋازىمدى قىزمەت اتقارعاندىعىندا عانا ەمەس، ونىڭ ابىروي-بەدەلى قازاق عىلىمىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقاندىعىندا. قانىش ساتبايەۆ-سىندى، مۇحتار اۋەزوۆ-سىندى، الىكەي مارعۇلان-سىندى، احمەت جۇبانوۆ-سىندى اكادەميكتەر اراسىندا بەدەلگە يە بولىپ، 1956-1970 جىلدارى قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ العاش ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى، كەيىن ديرەكتورى بولىپ، قازاق گۋمانيتارلىق عىلىمىنىڭ وركەندەۋىنە بىردەن-بىر مۇرىندىق بولا بىلگەندىگىندە. كەيىن باستى ەكى سالانىڭ ءمينيسترى بولىپ، قايتادان جىل ارالاتىپ، 1981-1988 جىلدارى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى دارەجەسىندە، جاڭا عىلىمي كادرلاردى دايىنداپ، عىلىم كانديداتتارىن دوكتور دارەجەسىنە، عىلىم دوكتورلارىن اكادەميكتىك دارەجەگە كوتەرۋگە بىردەن-بىر اتسالىسقان تۇلعا. بۇل جونىندە كەڭەيتىلگەن عىلىمي كەڭەستەردە اكادەميك زەينوللا قابدولوۆ ءجيى-جيى ايتىپ، عالىم ەڭبەگىنە زور باعا بەرەتىن ەدى.

قازاق ادەبيەتىنىڭ العاش جارىق كورگەن التى تومدىق تاريحىنىڭ (1960-1967)، ورىس تىلىندە جارىق كورگەن ءۇش تومدىق قازاق ادەبيەتى تاريحىنىڭ (1968-1979) نەگىزگى اۆتورلارىنىڭ بىرەگەيى دەسە دە ارتىق ەمەس.

1966 جىلى «ادەبيەت جانە ءداۋىر»، 1973 جىلى «ولەڭ — ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»، 1976 جىلى «ءبىزدىڭ ادەبيەتتىڭ ەستەتيكالىق بايلىعى» (ورىس تىلىندە)، 1994 جىلى «كورىكتى ويدان — كوركەم ءسوز»، 1995 جىلى «قازاق پوەزياسى: كوركەمدىك ىزدەنىستەر» (ورىس تىلىندە)، جانە ءومىرىنىڭ سوڭىنداعى ۇلكەن دە، كۇردەلى عىلىمي ەڭبەگى «زامانا تۋدىرعان ادەبيەت» (1997) اتتى ەڭبەكتەرىمەن، ءمۇسىلىم بازاربايەۆ ادەبي ورتادا دا، عىلىمي ورتادا دا زور بەدەلگە يە بولدى.

فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، زەرتتەۋشى-عالىم ءمۇسىلىم بازاربايەۆ ادەبيەت جالعاستىعىن، ءتىل تامىرلارىنىڭ تەرەڭدىگىن، ولەڭ الەمىنىڭ قۇدىرەتتىلىگىن، جان-جاقتى ساليقالى تۇردە زەرتتەگەن قازاقتىڭ كورنەكتى عالىمى.

گۇلجاھان وردانىڭ «50-60 جىلدارداعى قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ پروبلەمالارى جانە ءمۇسىلىم بازاربايەۆ شىعارماشىلىعى» اتتى ەڭبەك جازعانىن اتاپ وتكەنىمىز ورىندى. عالىم ءمۇسىلىم بازاربايەۆقا تىكەلەي قاتىستى بولعاندىقتان دا ازداپ توقتالۋدى ءجون كوردىك.

ءمۇسىلىم بازاربايەۆ — قازاقتىڭ فيلولوگيا عىلىمىنداعى تۇلعا. عالىمنىڭ قازاق عىلىمىنا سىڭىرگەن ۇلانعايىر عىلىمي ەڭبەگى دە، ادەبيەتتانۋدىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىنە مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى رەتىندە اتسالىسۋى دا، ۇلى اقىن شاكارىم قۇدايبەردييەۆ مۇراسىن كەزىندە اقتاپ جازۋى دا، مەكتەپ وقۋلىقتارىن جازۋعا (10-سىنىپقا ارنالعان «قازاق ادەبيەتى» وقۋلىعى) ءبارى دە ءمۇسىلىم بازاربايەۆتىڭ تۇتاس تۇلعاسىن بەرەدى. سوندىقتان فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى گۇلجاھان جۇمابەردى قىزىنىڭ بازاربايەۆ شىعارماشىلىعىن دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىنا باستى تاقىرىپ ەتىپ الا وتىرىپ، ونىڭ تۇلعاسىن عىلىمي پروسەستەن ءبولىپ قاراۋعا بولمايتىنىن زەرتتەۋشى رەتىندە سەزىنىپ، 50-90 جىلدارداعى قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ پروبلەمالارىمەن بىرگە زەرتتەۋى ديسسەرتانتتىڭ عىلىمداعى تەرەڭ ويلىلىعىن، پاراساتتى زەرتتەۋشى عالىم يەسى ەكەندىگىن تانىتادى.

زەرتتەۋدىڭ تەوريالىق جانە ادىستەمەلىك نەگىزدەرىنە ساي ەڭبەك قازاق ادەبيەتىنە، الەم، باتىس جانە ورىس ادەبيەتىنە قازىرگى ادەبيەتتانۋ، ادەبيەت تەورياسىنا سۇيەنە وتىرىپ، وبەكتيۆتى-اناليتيكالىق تالداۋ جاساپ، جۇيەلى دە كەشەندى جۇمىسپەن، ەڭ باستىسى سالىستىرمالى ادەبيەتكە سۇيەنىپ، سالىستىرمالى-سالعاستىرمالى ادىستەردى قولدانا بىلگەن.

زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقسات-مىندەتتەرىندە، جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىن، 50-90 جىلدارداعى كەشەندى زەرتتەۋلەر ارقىلى دالەلدەۋدى ماقسات تۇتقان. وسى تۇستاعى م.بازاربايەۆتىڭ شىعارماشىلىعىن جان-جاقتى دا، تەرەڭ تالداۋلارمەن ساراپتاي وتىرىپ، عالىمنىڭ ادەبيەتتانۋ عىلىمىنا قوسقان ولشەۋسىز ەڭبەگىن عىلىمي تۇرعىدا جيناقتاۋعا ۇمتىلعان. ۇمتىلعان بيىگىنە جەتە بىلگەن.

ديسسەرتانت، زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ عىلىمي جاڭالىعى رەتىندە ءمانى زور توعىز تاراۋدان تۇراتىن عىلىمي تۇجىرىم جاساعان. اتاپ ايتقاندا، م.بازاربايەۆ شىعارماشىلىعى حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزگى پروبلەمالارىمەن تۇتاس بىرلىكتە زەرتتەپ، ءبىرىنشى رەت عىلىمي اينالىمعا ءتۇسىردى. مۇنىڭ ءوزى عىلىمىمىز ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك. ادەبي-سىننىڭ قازاق ادەبيەتىنە تيگىزگەن ىقپالى حاقىندا م.بازاربايەۆتىڭ سىن-رەسەنزيالارى توڭىرەگىندە جان-جاقتى عىلىمي ەڭبەك رەتىندە ءبىرىنشى رەت تولىعىمەن قاراستىرىلىپ وتىر دەۋگە بولادى.

كەڭەستىك داۋىردە جارىق كورگەن «قازاق سوۆەت ادەبيەتى» وقۋلىعىمەن تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى 11ء-شى سىنىپقا ارنالعان «قازاق ادەبيەتى» وقۋلىعى سالىستىرا تالدانىپ، ەرەكشەلىكتەرىن ايقىنداعان.

زەرتتەۋدىڭ ءاربىر تاقىرىبىنا قىسقاشا قورىتىندىلار بەرىلگەن. اتاپ ايتساق، «قازاق كەڭەس ادەبيەتتانۋ عىلىمنىڭ قالىپتاسۋىن» زەرتتەي كەلىپ: «م.بازاربايەۆ — قازاق ادەبيەتىندەگى ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق ماسەلەسىن تۇبەگەيلى زەرتتەپ، ونى عىلىمي اينالىمعا قوسقان كورنەكتى عالىمداردىڭ ءبىرى»، — دەپ تۇجىرىمداپ جاساسا، «قازاق ادەبيەتى تاريحىن» جاساۋ جولدارىندا: «حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا جازىلعان «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى» اتتى كوپ تومدىق ەڭبەكتەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ كىرىسپەسىن جازعان م.بازاربايەۆ عىلىمنىڭ شەبەر ۇيىمداستىرۋشىسى رەتىندە تاريحتا قالدى. ونىڭ قالامىنان تۋعان باعالى دا قۇندى زەرتتەۋلەرى ءححى عاسىرداعى قازاق ادەبيەتتانۋىنا قادام باستى، — دەپ تۇجىرىم جاسايدى ديسسەرتانت گۇلجاھان وردا.

فيلولوگيا عىلىمىنىڭ نەگىزگى جۇگىن ارقالاعان ءمۇسىلىم بازاربايەۆ تۋرالى قوماقتى دا، زەردەلى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ كەلىپ، ءتۇيىنىن: «عالىم مۇراعاتىنداعى م.اۋەزوۆ، ق.جۇمالييەۆ، ع.مۇسىرەپوۆ، ت.جاروكوۆ، ق.جانداربەكوۆ، ق.جۇمانوۆ، ش.ايمانوۆ، ا.نۇرقاتوۆ، ب.ۋاقاتوۆتار دۇنيەدەن وتكەندىگى ولار تۋرالى قوشتاسۋ سوزدەرىنىڭ دە وزىندىك ورنى بار ەكەندىگىن باسا ايتۋعا بولادى»، — دەپ ءتامامدايدى. بۇل سوزدەردىڭ ۇلكەن ورنى بار ەكەندىگى ءسوزسىز.

ءمۇسىلىم بازاربايەۆ تۋرالى عىلىمي ەڭبەك جازۋ دەگەن م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى تۋرالى جازۋ دەگەن ءسوز. گۇلجاھان وردانىڭ بۇل زەرتتەۋ ەڭبەگى سول ۇددە بيىگىنەن شىققان سۇبەلى ەڭبەك. بۇل بيىل (2011 جىل) ەلۋ جىعا تولاتىن م.و.اۋەزوۆ شاڭىراعىنا ارنالعان ۇلكەن تارتۋ. ءبىز بۇل عىلىمي ەڭبەكتى سولاي باعالاۋىمىز قاجەت.

ءمۇسىلىم بازاربايەۆتان قورعاعان دوكتورلىق ەڭبەگى — سونىڭ دالەلى.

دوكتور دەگەننەن شىعادى، مۇسەكەڭمەن وڭاشا اڭگىمەلەسكەندە قورعاۋدىڭ قىزىقتى جايلارىن ايتاتىن. جاس كەزىندە ۇلى مۇحتار اۋەزوۆ ءمۇسىلىم بازاربايەۆتى تانىپ:

— ءمۇسىلىم، سەن ماسكەۋدە وقىعانىڭ ابزال، — دەپ سول عىلىمي ورتالىققا جىبەرەدى دە يوسيف ۆيسساريونوۆيچ ءستاليننىڭ قىزىمەن بىرگە ءبىر كۇندە كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعايدى.

ماسكەۋدەن كەلگەننەن كەيىن، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ۇسىنىسىمەن زەرتتەۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، كەيىن ديرەكتور بولادى. جاستاي ديرەكتور بولۋىنا اۋەزوۆپەن بىرگە، دىنمۇحامەد احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ ىقپال-اسەرى زور بولعاندىعى انىق.

ءارى جاس، ءارى بار بولعانى عىلىم كانديداتى بولىپ، زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورلىعى قىزمەتىنە كوتەرىلگەننەن كەيىن، كورە الماس جاۋلارى كوبەيەدى.

سودان ءمۇسىلىم بازاربايەۆ دوكتورلىق ديسسەرتاسيا قورعايتىن تۇستا، قورعاۋعا ءبىر كۇن قالعاندا ادەيى قۇلاتۋ ءۇشىن، عىلىمي كەڭەستىڭ قۇرامىن وزگەرتىپ جىبەرەدى. قازىرگى د.ۆ. سوكولسكيي ول كەزدە قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ حاتشىسى ەدى. مۇسەكەڭە دوس، جاناشىر ادام رەتىندە ءمۇسىلىم بازاربايەۆقا حابارلاپ:

— مىنالار ءبىر قيمىلعا كوشىپ جاتىر. ەسكەرتپەدى دەمە. مەنى تىڭدايتىن ءتۇرى جوق. عىلىمي كەڭەستىڭ قۇرامىن ساعان قارسى عالىمدارمەن وزگەرتتى. قالعانىن ءوزىڭ ءبىل، — دەيدى. مۇسەكەڭ ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانىن ءبىلىپ، «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنە بارىپ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورلىعى ديسسەرتاسياسىنان باس تارتاتىنىن ايتىپ، حابار بەرەدى. ەرتەڭىنە عىلىمي كەڭەس جيىلادى. ءبىراق قورعاۋشى جوق. بۇعان تاڭقالعان عالىمدار نە ىستەرىن بىلمەي وتىرعان تۇستا، ءبىر عالىم: «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندەگى حابارلامانى كورسەتىپ، عىلىمي كەڭەس مۇشەلەرى: «مەن دە اڭ-تاڭ، اپام دا اڭ-تاڭ» دەگەن كۇي كەشەدى. كەيىن، جىل وتكىزىپ دوكتورلىعىن قورعايدى.

ءمۇسىلىم بازاربايەۆ عالىم رەتىندە، ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى رەتىندە، ساكەن سەيفۋللين، ءىلياس جانسۇگىروۆ، بەيىمبەت ءمايليننىڭ اقتالىپ، تولىق شىعارمالارىنىڭ جارىق كورۋى ءۇشىن ۇلكەن جۇرەكپەن كۇرەسىپ، اسىرەسە، شاكارىم اقىننىڭ اقتالىپ، شىعارمالارىنىڭ حالىق قولىنا جەتۋىنە ءبىر كىسىدەي اتسالىسىپ، بەكزاتتىق تانىتتى. ءبىز ءمۇسىلىم بازاربايەۆتىڭ عىلىمي باعدارلاماسىمەن 1999 جىلدارى ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءۇش تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعىن «عىلىم» باسپاسىنان باسىپ شىعاردىق. مەن ول كەزدە م.و.اۋەزوۆ ينستيتۋتىنىڭ «قازىرگى ادەبيەت» ءبولىمىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى ەدىم.

ءالى ەسىمدە، ءمۇسىلىم بازاربايەۆ دۇنيەدەن وتكەندە سول كەزدەگى قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قاسىمجومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ اقىرعى قوشتاسۋ ءراسىمىن باسقارىپ، ءسوز سويلەپ، مۇسەكەڭنىڭ قايراتكەرلىك قىزمەتىنە ۇلكەن باعا بەرسە، بۇرىنعى قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ميحايل يۆانوۆيچ ەسەنالييەۆ قوشتاسۋ سوزىندە ءمۇسىلىم اعانىڭ ازاماتتىق بەينەسىن سومداپ جەتكىزدى. مۇسەكەڭدى جەرلەردەن ءبىر كۇن بۇرىن ميحايل ەسەنالييەۆ اعامەن ەكەۋمىز تۇنگى كۇزەتتە بولدىق. ءبىر كەزدە ەسەنالييەۆ اعامىز: «ءشومىشباي، مۇسەكەڭمەن دوس تا بولدىق، ارامىز ءسال سالقىن تارتقان تۇس تا بولدى. مەن مۇسەكەڭمەن وڭاشا قوشتاسىپ شىعايىن»، — دەپ، مۇسەكەڭنىڭ كوز جۇمىپ، سۋىعان دەنەسى جاتقان بولمەگە كىرىپ، جارتى ساعاتتاي وتىردى. ماعان، ول كىسىنىڭ جارتى ساعات بويى نە ايتقانى ءالى كۇنگە جۇمباق. قوشتاسىپ شىققاننان كەيىن ميحايل يۆانوۆيچ ەسەنالييەۆ:

— مەن ومىرىمدە ۇلكەن كەمشىلىك جىبەرىپپىن. ورتالىق كوميتەتتە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەنىمدە، نەشە الۋان ۇلى ادامدارمەن بىرگە بولدىم. سولارمەن بىرگە ءبىر رەت سۋرەتكە تۇسپەپپىن. ءقازىر ولار تۋرالى ىشكى دۇنيەممەن جازىپ ءجۇرمىن. ءبىراق بولعانىمىزدىڭ كۋاسى بولارلىقتاي سۋرەتىمىزدىڭ جوقتىعىنا وكىندىم. مىنا مۇسەكەڭمەن دە بىردە-بىر سۋرەتكە تۇسپەپپىن. بۇل دا وكىنىشتى. ەرتەڭ ۋاقىتىم بولسا، مۇسەكەڭ تۋرالى تولعانىپ جازام عوي. سەن، اينالايىن، رەتى كەلسە، زامانداستارىڭمەن بىرگە سۋرەتكە ءتۇسىپ ءجۇر. بۇل ەرتەڭگى ۇرپاققا كۋا قۇجات قوي، — دەپ اقىلىن ايتقانى ءالى ەسىمدە.

مۇسەكەڭ ۇلكەن تۇلعا ەدى. بىردە قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ كونفەرەنس زالىندا قازاق تەلەديدارى ۇيىمداستىرعان، سوسياليستىك ەڭبەك ەرى، جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆپەن كەزدەسۋ بولدى. كەزدەسۋدى جۇرگىزۋشى ەكى ادام. ءبىرى — قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى جۇبان مولداعالييەۆ تە، ەكىنشىسى — قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت ءمينيسترى ءمۇسىلىم بازاربايەۆ. مۇسەكەڭ وسىندا بولعان قىزىقتى ءجايتتى كۇلىپ ەسىنە الاتىن. ءبىز كورەرمەن رەتىندە قاتىسقانبىز.

جازۋشى عابەڭە سۇراقتار مەن ساۋالدار قارشا بوراپ قويىلىپ جاتتى. بارىنە دە تۇرلاۋلى دەڭگەيدە جاۋاپ بەرگەن عابەڭنىڭ، بىردە قارتايىپ شارشاعاندىعى اڭعارىلىپ قالدى. زالدان زيالى قاۋىمنىڭ ءبىرى عابەڭدى توسىلدىراتىنداي اۋىرلاۋ سۇراق قويدى. عابەڭ ورنىنان تۇردى. سول كەزدە

ميكروفوندى قولىنا الىپ، ءسال ساسىڭقىراپ قالعان عاباڭ ميكروفوندى قۇلاعىنا توسىپ:

— ءاللاۋ، الەۋ! — دەگەنى. جۇرت دۋ كۇلدى. سويتسە ميكروفوندى تەلەفون ەكەن دەپ قالىپتى. قارتتىق جايىندا اڭگىمە بولعاندا وسى ءبىر ءجايىتتى مۇسەكەڭ كۇلىپ ەسىنە العانى بار.

مۇسەكەڭ ءوزى سونداي تاپقىر، جان ەدى. كەيدە قاتال، كەيدە جۇمساق مىنەزىمەن قوسا، جانى يۋمورعا تولى اقسۇيەك ادام بولاتىن.

— ءبىر كۇنى، — دەيدى مۇسەكەڭ، — اللەيامەن قىدىرۋعا شىقسام، اللەيادا بۇرىنعىداي ەمەس، سەلقوس، وڭدەرىندە ءۇمىتتىڭ نىشانى جوق جانداي كوڭىلسىز ەكى ادام كەزدەستى. ءبىرى — اكادەميك زەينوللا قابدولوۆ، بۇل سەنىڭ ۇستازىڭ. ەكىنشىسى — ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، بۇل سەنىڭ اعاڭ. ءوزىڭ بىلەسىڭ، زەينوللا ۇستازىڭنىڭ ۇيىندەگى جەڭگەڭنىڭ اتى — ساۋلە، ءابدىجامىل اعاڭنىڭ ۇيىندەگى جەڭگەڭنىڭ اتى — اجار.

ۇلكەن ادامدارعا: — نەگە كوڭىلسىز جۇرسىڭدەر؟ — دەگەن ءسوز ۇيات قوي. سودان ويلانىپ، ايەلدەرىنىڭ اتىن ايتىپ: — اۋ، بۇلارىڭ قالاي؟ ءبىرىڭ ساۋلەسىز، ءبىرىڭ — اجارسىز جۇرسىڭدەر عوي، — دەدىم دەيدى مۇسەكەڭ كۇلىپ.

بىردە اتاقتى ءانشى باقىت ءاشىموۆا مۇسەكەڭ تۋرالى ءبىر ءازىل اڭگىمە ايتقان:

— ءمۇسىلىم اعا، ءوزى اجارلى ادام. سۇلۋلاردى كورسە — كوزى جايناپ سالا بەرەدى. ءبىر كۇنى ءبىر توپ ونەرپازداردى ءمۇسىلىم اعا باستاپ شەتەلگە ونەر كورسەتۋگە جول جۇردىك. ول كەزدە مۇسەكەڭ — قازاقستاننىڭ مادەنيەت ءمينيسترى ەدى. سول شەتەلگە سامولەتپەن ۇشىپ كەلەمىز. مەنىڭ جانىمدا ءبىر ورىس قىزى وتىر. ادەمى، سۇلۋ، ولار — باسكەتبولدان ءبىز باراتىن شەتەلگە جارىسقا بارا جاتقان قىزدار ەكەن.

الدىدا ءمۇسىلىم اعا وتىر. مەن جاققا قاراعىشتاي بەرەدى. بايقايمىن ەكى كوزى مەنىڭ جانىمداعى قىزعا ءتۇسىپ وتىر. ەندى ءبىر بۇرىلىپ قاراعاندا:

— ءمۇسىلىم اعا، قاراعىشتاي بەردىڭىز عوي. ونان قايتا ماعان سويلەسكەن بولىپ، جاقىننان كورمەيسىز بە؟ — دەپ ەدىم مۇسەكەڭ «قايدان ءبىلىپ قويدىڭ؟» دەگەندەي مەنىڭ جانىما كەلىپ ەدى، الگى قىز: «وزدەرى سويلەسسىن» دەدى مە، ورنىنان تۇرىپ، قۇربىلاس-ارىپتەستەرىنە بارۋدى كوزدەدى. الگى، ورنىنان تۇرعاندا، ۇزىن بويلى، مۇسەكەڭ الاسارىپ قالدى. قانشا ايتقانمەن باسكەتبوليست قىز عوي. سوندا مۇسەكەڭ الگى قىزعا يەگىن سوزىپ قاراپ:

— ءاي، مىنانىڭ باسىنان اياعىنا جەتكەنشە ءبىراز جەر بار ەكەن، — دەگەنى.

ارىپتەستەرى مۇسەكەڭدى ازىلدەپ: «قويان جىلى تۋسا دا، ارىستانداي ايباتتى»، — دەيتىن. شىنىندا دا نە بولسا دا بىردە قايمىقپاي تۋرا ايتاتىن كىسى ەدى. ءمۇسىلىم بازارباي ۇلى مەنىڭ جەتەكشىم بولىپ، ديسسەرتاسيا قورعاپ، عىلىم كانديداتى بولعانمىن، ءبىر كەزدەرى. سوندا قورعاۋدىڭ قورتىندى كەزىندە اكادەميك زەينوللا قابدولوۆ سويلەپ:

— مەن ءبىر نارسەگە تاڭ قالىپ وتىرمىن. مىنا مۇسەكەڭ دەگەن الدىنا كەلگەندى — تىستەيتىن، ارتىنا كەلگەندى — تەبەتىن تىكباقاي ادام. سول تىكباقاي ادامنىڭ ءشومىشبايعا ءشوبى تۇسكەنىنە تاڭقالىپ وتىرمىن. بۇل مۇسەكەڭ بولسا، دوكتوردى دوكتور ەتىپ، اكادەميكتى اكادەميك ەتكەن ادام. ءشومىشبايدىڭ ديسسەرتاسياسىن ءبارىڭ دە باراۋىزدان ماقتادىڭىزدار. جەتەكشىسى — مۇسەكەڭ ەكەنىن ەسكەرىپ، ءشومىشبايدى بىردەن دوكتورلىق اتاق-دارەجەگە ۇسىنساق قايتەدى؟ — دەدى. سول كەزدە اكادەميك زاكي احمەتوۆ: — زەكە، بۇل ويىڭىز دۇرىس، قولداۋعا بولادى. ءبىراق ءبىر ايتارىم، ءبىر سىر بار. كانديداتتىق ديسسەرتاسيا مىقتى بولادى. ويتكەنى، ونى جەتەكشى دوكتورلارى جازدىرادى. ال، دوكتورلىق كەيدە السىزدەۋ بولادى. ويتكەنى، ونى كانديداتتارى جازادى دەگەن الىپ-قاشپا ءسوز بار. ءشومىشباي دوكتورلىعىنا ەڭبەكتەنسىن، — دەگەن ءۋاج ايتتى. زەكەڭ كەلىستى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى ورنىقتىرعاننان كەيىن دە ءمۇسىلىم بازاربايەۆ م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ «قازىرگى قازاق ادەبيەتى» ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ، ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءۇش تومدىق تولىق شىعارمالارىن ءوز قولىمەن جارىق كورگىزىپ دۇنيەدەن ءوتتى. تالاي بۇرمالانعان ماعجان ولەڭدەرىن قايتا ورنىقتىرىپ، ءوز ورنىنا قويعانىنا، شاكارىمنىڭ جاڭا دۇنيەسىن شىعارعانىنا، ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ دۇنيەلەرىن شىعارىپ، ءالعىسوز جازىپ، شىعارۋشىلار القاسىنىڭ بەلدى مۇشەسى بولعانىنا ۇلىلار الدىندا ءوزىنىڭ ازاماتتىق پاراساتتى پارىزىن وتەگەنىنە ءمۇسىلىم بازاربايەۆ ىشتەي تاۋبەگە كەلىپ، ىشتەي ريزا بولاتىن. ول، ويتكەنى مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ قولداعان تۇلعا ەدى، عالىم ەدى...

---