كىتاپ - ماڭگىلىك قازىنا
كىتاپ شىعارۋ — قىزىعى دا مول، قيىندىعى دا كوپ دۇنيە ەكەن. ادام ءوز باسىنا تۇسپەي بىلە بەرمەيدى عوي. گازەت شىعارۋعا ماشىقپىز دەپ كۇپيگەنمەن كىتاپ گازەت بولماي شىقتى. ونىڭ ءوز قۇپياسى، ەرەكشەلىگى، سىرى بار. وكىنىشكە قاراي وسى سىرعا شەت جاعالاپ بولسا دا ءبىزدى ەش جەردە ەشكىم ۇيرەتپەپتى. بەس جىل ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس العاندا كىتاپ شىعارۋعا بايلانىستى ءبىر دە لەكسيا تىڭداماپپىز. قاراپ وتىرسام، بۇل ونەردىڭ تورەسى ەكەن. ونەر بولعاندا جۋرناليستيكانىڭ بولىنبەس ءبىر سالاسى، قىزىقتىراتىن، قيمايتىن سالاسى ما دەدىم. مۇنسىز جۋرناليستيكا دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى دە ولقى سياقتى.
مىنا قاراپايىم جايعا عانا ۇڭىلەيىكشى. كىتاپقا كىم قىزىققاندى، كىمنىڭ العىسى كەلمەيدى؟ ال سول جۇرت قۇمار دۇنيەنى قالاي ادەمى، مازمۇندى ەتىپ شىعارۋ كەرەك؟ قىزىعاتىنىمىز ونىڭ كىتاپتىعى بولماسا كەرەك، ەتەر اسەرى، بەرەر ءبىلىمى بولسا كەرەك. وسى تۇستا بەلگىلى سوۆەت اقىنى نيكولاي گريباچيەۆتىڭ مىنا ءبىر ءسوزى ەسكە ورالادى «كىتاپ وقۋ مەن ءۇشىن عاجايىپ ساياحات، اسقان ءلاززات، تاپتىرماس دەمالىس، تەڭدەسى جوق ۋنيۆەرسيتەت. مەن كىتاپقا ءۇيىر ەمەس، كىتاپتى ۇدايى وقىمايتىن ادامداردى قاتتى ايايمىن. ادامنىڭ ءوزى ءۇشىن ودان وتكەن قاستاندىق جوق. كىتاپتى سۇيمەۋ اقىل-ويىڭدى، جانىڭدى جۇدەتۋ، ونى اشتىققا ۇشىراتۋ دەگەن ءسوز».
قانداي عاجايىپ ءسوز. ءبىر كەزدە جازۋ-سىزۋى جوق قازاق ەلىندە ءقازىر قانشا باسپا بار. جىل سايىن بىزدە 30 ميلليونعا جۋىق كىتاپ شىعادى. ۇلى اباي كوزىنىڭ تىرىسىندە ەڭ بولماسا ءبىر ولەڭىن باسپادان شىققانىن كورمەي كەتتى عوي. ونىڭ ەڭ تۇڭعىش جۇپ - جۇقا جيناعىن شىعارۋ ءۇشىن 2 جىلدان استام ۋاقىت كەرەك بولدى. وندا دا ولگەن سوڭ ول جيناق سەمەيدەن 1907 جىلى پەتەربۋرگكە جىبەرىلدى. 1909 جىلى عانا ارەڭ جارىق كوردى.
وسى ءبىر سالىستىرمالى مىسالدىڭ ءوزى باسقانى بىلاي قويعاندا ءبىزدىڭ باسپا سالاسىنداعى ءىرى جەتىستىگىمىزدى، مادەني ۇلى وزگەرىستى كورسەتەدى. مادەنيەتى ەرتە زاماننان دامىعان ەلدەردىڭ تاريحىنا قاراپ وتىرساڭ، كىتاپ قاي كەزدە بولسا دا سول مادەنيەتتىڭ ءوسۋىنىڭ، دامۋىنىڭ، كەمەلدىگىنىڭ باستى كورسەتكىشى بولعان. ءتىپتى اۋەلى تاريحتىڭ نە ەكەنىن تانىتقان دا كىتاپ دەسەك، اسىرا ايتقاندىق بولماس. كىتابى بولعان ەلدەردىڭ تاريحىن تەرەڭىرەك، كەڭىرەك بىلەمىز. رۋحاني قازىنا رەتىندە عاسىردان - عاسىرعا ول كوپ جايدى اڭعارتىپ وتىرعان. ەگەردە الدەبىر ەلدىڭ وتكەنى جايلى از بىلەمىز دەسەك، ول سول ەلدىڭ جازۋى، كىتابىنىڭ بولماۋىنان. ياعني كىتاپ دەگەنىڭ ماڭگىلىك قازىنا ما دەيمىن.
كىتاپ جايلى وتكەندە دە، ءقازىر دە نەبىر عۇلامالار، قايراتكەرلەر، كەمەڭگەرلەر الۋان ءتۇرلى تاماشا پىكىر ايتقان. ول پىكىرلەردىڭ بۇگىن دە، بولاشاقتا دا قۇندى بولىپ قالا بەرەتىنى داۋسىز.
مىنە، سول قۇندى قازىنانىڭ ماڭىندا قىزمەت ىستەۋگە تۋرا كەلدى. كىتاپ جاساۋدىڭ وتكەن تاريحىن، ونىڭ ادامزات ومىرىندە الاتىن ورنىن ءبىلۋ ءوز الدىندا، بۇگىنگى زاماندا بۇعان قويىلاتىن تالاپتى دا، بۇگىنگى كىتاپ شىعارۋ پراكتيكاسىن دا مەيلىنشە ءبىلۋ كەرەك بولدى. بۇگىنگى تالاپتىڭ وسكەندىگىن اڭعارتاتىن ءبىر كورسەتكىش، الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا ەلىمىز بويىنشا باسپا، پوليگرافيا جانە كىتاپ ساۋداسى ىستەرى جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتتىڭ قۇرىلعاندىعى ەدى. وسى اتاۋدىڭ وزىنەن اڭعارىلىپ تۇرعانداي - اق كىتاپ شىعارۋ اسا ءماندى ءۇش پروسەستىڭ باسىن بىرىكتىرەدى. ول جازىلۋى كەرەك، تۇپ نۇسقادا ازىرلەنۋگە ءتيىس — مۇنى باسپالار اتقارىپ، سوسىن باسپاحانادا تەرىلۋى، تۇپتەلۋى قاجەت — بۇگىن بۇل مىندەت پوليگرافيا كاسىپورىندارىنىڭ موينىندا، ول كاسىپورىندار ماڭىزى جاعىنان ماشينا جاساۋ كاسىپورىندارىنان بىردە ءبىر كەم ەمەس. جۇمىسىنىڭ كۇردەلىلىگى ءۇشىن پوليگرافيادا جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ ەڭبەك اقىسى ماشينا جاساۋشىلاردىڭ ەڭبەك اقىسىنا تەڭەستىرىلدى. بۇل تەگىن بولماسا كەرەك. ال ءۇشىنشى پروسەسس — دايىن ءونىمنىڭ، ياعني كىتاپتىڭ ساتىلۋى، حالىققا تارالۋى. دايىندالۋىنان باستاپ كىتاپتىڭ ادام قولىنا تيگەنگە دەيىنگى بۇكىل پروسەسىن ءبىر قولدا شوعىرلاندىرۋ، ءبىر سالاعا بىرىكتىرۋ دۇرىس ويلاستىرىلعان جاي سياقتى، وسى ءبىر رۋحاني قازىناعا دەگەن ۇلكەن قامقورلىقتىڭ ايعاعىنداي. كىتاپ ءقادىرى قاتتى كوتەرىلگەن ءبىزدىڭ ەلدە عانا مۇمكىن نارسە بۇل. ونىڭ ۇستىنە بارلىق وبلىستىق، قالالىق، اۋداندىق گازەتتەردىڭ ماتەريالدىق - پوليگرافيالىق بازاسىنا قامقورلىق جاساۋ دا وسى كوميتەتتىڭ موينىندا.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جۇمىس كولەمى ۇشان-تەڭىز. مەملەكەتتىك كوميتەت پرەدسەداتەلىنىڭ ءۇش ورىنباسارىنىڭ ءبىرى رەتىندە مەنىڭ ۇلەسىمە ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جابدىقتاۋ، كىتاپ ساۋداسى سالاسى ءتيدى. بىلمەيتىن وي-شۇقىرى كوپ كيىن سالا. ءبىراق، جۇمىسقا دەگەن ىقىلاس جاقسى. ءبارىمىزدىڭ ويلايتىنىمىز قايتكەندە جاس كوميتەتتىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ.
1972 جىل. نەگىزىنەن ءىستىڭ جايىمەن تانىسۋعا، ماسەلەگە تەرەڭدەپ ۇڭىلۋگە كەتتى. اسىرەسە قاعاز ماسەلەسى كەپ ۋاقىتتى الادى. بۇل ۇلكەن پروبلەماعا اينالدى. ءبىر كىتاپ كىدىرىپ جاتسا، ءبىر گازەتتىڭ كەلەسى ايعا قاعازى بولماسا، حاتتار، تەلەگراممالار جاۋىپ كەتەدى. قاعاز وندىرەتىن كاسىپورىندار ەلىمىزدىڭ قيىر باتىس، سولتۇستىك شەت ايماقتارىندا، اعاشتى وڭىرلەرگە تاياۋ جەرلەردە. سىكتىۆكار، سوليكامسك، كراسنويارسك. ۋاقىتىندا كاسىپورىندار جوسپاردى ورىنداپ تۇرعانىنىڭ وزىندە ول قالالاردان جونەلتىلگەن قاعازداردىڭ جەتۋىنە كەمى ءبىر اي كەرەك. ال كەيدە، ءتىپتى وتە ءجيى، ءبىر كومبينات بولماسا ءبىر كومبينات توقتاپ قالادى. بىزگە كەرەگى ونىڭ تۇرۋ سەبەبى ەمەس، قاعاز. بۇل شىركىن ءتىپتى تۇسكە كىرۋگە اينالدى. ءبىر كىتاپقا قاجەتتى قاعاز بولماي قالسا، پوليگرافيانىڭ بۇكىل گرافيگى بۇزىلادى. ياعني جۇمىستىڭ قارقىنىنا، ىرعاعىنا ەلەۋلى نۇقسان كەلەدى دەگەن ءسوز. قىسىلعان كەزدە جەر تۇبىندەگى قالالاردىڭ پارتيا كوميتەتتەرىنە تەلەفون سوعىپ كومەك سۇرايمىز. قالاي دا قارەكەت، قيمىل قاجەت. ارەكەتسىز بولۋ دەگەن ءسوز — قاعازسىز قالۋ دەگەن ءسوز. قاعاز جاساۋشىدان باستاپ كىتاپ باسۋشىعا دەيىنگى بۇل دۇنيەنىڭ ۇزاق جولىن مىقتاپ ءبىلىپ الۋعا تۋرا كەلدى. قاي جەر سەلكەۋلىك جاساپ، قاي بۋىننىڭ بۇراۋى بوس بولۋى مۇمكىن. الداعى جىلى وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرىپ، قاعاز ماسەلەسىنىڭ قايتا-قايتا سىلكىلەمەۋىنە قايتسە دە جەتۋ قاجەت. تۇپتەپ كەلگەندە، مۇنىڭ ءوزى ءتىپتى ساياسي ماسەلە. العاشقى ءتۇيىن وسى بولدى.
قاعازبەن ارپالىسىپ جۇرگەن كۇننىڭ وزىندە مەملەكەتتىك كوميتەتتىڭ مىناداي پەرسپەكتيۆالى ءۇش ماسەلەمەن تۇبەگەيلى شۇعىلدانىپ جۇرگەنىن اڭعارۋ كيىن ەمەس-تى.
ءبىرىنشى — كىتاپتىڭ مازمۇنى ءۇشىن كۇرەس، بۇل جولدا تاقىرىپتىق جوسپار جاساۋدى شيراتۋ، باسپالاردىڭ، رەداكتورلاردىڭ تالاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ. اۆتورلاردىڭ ىعىندا كەتپەۋ، اۆتورلاردى ىعىنا كوندىرۋ. رەداكتورلىق ونەردىڭ ورەسى، ونەگەسى قانداي بولۋ كەرەك. وسى سياقتى ماسەلەلەر كوللەگيا ماجىلىسىندە تالقىلانىپ، نەبىر كەرەكتى شەشىمدەر قابىلداندى.
ەكىنشى - كىتاپ شىعارۋدىڭ مەرزىمىن قىسقارتۋ. كىتاپ وقۋشىنىڭ قولىنا ۋاقىتىندا تيسە عانا وزىنە جۇكتەلەتىن مىندەتتى جاقسى اتقارا الماق. كەيبىر ساياسي ادەبيەتتەردىڭ جۇرت اسىعا كۇتكەن ءزارۋ مەرزىمى بار. ونى وتكىزىپ الىپ شىعارۋ — ەڭبەكتى دالاعا كەتىرۋمەن تەڭ. ياعني وپەراتيۆتىلىك ماسەلەسى كىتاپ شىعارۋ ىسىنە دە قاجەت. «شىقسا بولدى عوي» دەگەن ساماۋقارلىقپەن قاتتى كۇرەسۋ كەرەك. كىتاپتى ناعىز قاجەت كەزىندە حالىقتىڭ قولىنا تيگىزۋ نيەتى رەداكتوردان باستاپ كىتاپ ماگازينىنىڭ ساتۋشىسىنا دەيىن بەزەك قاقتىرسا. ءبۇيتىپ جانى اۋىرماسا ءىس بولا ما؟ مىسالى، وقۋ جىلى باستالىپ كەتكەننەن كەيىن وقۋلىقتاردى شىعارۋدىڭ نە ءمانى بار؟ مەكتەپ وقۋشىلارى يۋن ايىنان باستاپ زىر قاعىپ كەلەسى جىلعا كىتاپ ىزدەي باستايدى. جاڭا وقۋلىقتاردى تاپ وسى ىزدەيتىن ۋاقىتقا دەيىن دايىن ەتشى، حالىق العىستان باسقا نە ايتار ەكەن. وسىلايشا ءار باسىلىمنىڭ كەرەك كەزەڭى، جالپى ىسىمىزگە قىزمەت ەتەر شاعى بار. ول شاقتى جىبەرىپ الماۋ دا ىسكەرلىكتىڭ ءبىر كورىنىسى. وسى جاۋاپتىلىقتى قالاي دا بۇكىل سالاداعى قىزمەتكەرلەردىڭ بويىنا ەگۋ كەرەك. مۇنى ءبىر عانا جالاڭ ناسيحاتپەن كەلتىرۋ قيىن. باسپاعا دا، پوليگرافياعا دا، كىتاپ ساۋداسىنا دا بۇل تۇستا ىقپال ەتۋدىڭ وزىندىك جولدارى بار. سول جولداردىڭ الۋان تۇرلىلىگى قاراستىرىلىپ، قاناتتى سابالاپ، قارمانۋ بار سەكىلدى. «تالپىنعان تابار، ىزدەنگەن جەتەر» دەگەن عوي. ناتيجەسى تاپ بۇگىن بولماعانمەن ءبىر كورىنەر. كەرەگى - ورالىمدىلىق، تاعى دا ورالىمدىلىق.
ءۇشىنشى — بۇل ءبىر نازىك، ءبىراق كەرەك نارسەلەر. بۇگىنگى وقۋشى تالعامپاز وقۋشى. ول كىتاپتىڭ مازمۇنىنا عانا ەمەس، ونىڭ اجارىنا، پوليگرافيالىق ورىندالۋىنا دا ەرەكشە نازار اۋدارادى. ماگازيندە ەڭ الدىمەن ادەمى كىتاپقا كوزى تۇسپەي مە! ياعني شىعارىلاتىن ءونىمنىڭ سىرت كورىنىس، اجارى جاي ماسەلە ەمەس. كىتاپتىڭ مازمۇنى جۇرەكتى باۋراسا، اجارى كوزدى قۋانتسىن. ءسويتىپ، كىتاپتى كوركەمدەۋ بۇگىنگى تاڭدا كۇردەلى پروبلەما دارەجەسىنە كوتەرىلىپ بارادى. ول، ءبىر جاعىنان، سوۆەت ادامدارىنىڭ وسكەلەڭ رۋحاني دارەجەسىن، جوعارى تازالىقتى، تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نورمانى ەسكەرۋى كەرەك بولسا، ەكىنشى جاعىنان، شىن مانىندەگى كوركەمدىككە جەتىپ، وقۋشىلاردىڭ ەستەتيكالىق تالعامىن، ءوي-ورىس سۇلۋلىعىن وياتۋعا ءتيىس. بۇعان باسپانىڭ دا، سۋرەتشىنىڭ دە، پوليگرافيستىڭ دە، ەڭ اقىرى سورتتاپ باسىلاتىن قاعازدىڭ قانداي سورتتان ەكەندىگىنىڭ دە قاتىسى بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كىتاپ جاساۋداعى ادەمىلىك الەمىنە بويلاۋ كەرەك. ادەمى ويلاۋدىڭ، ادەمى سالۋدىڭ، ادەمى تەرۋدىڭ، ادەمى تۇپتەۋدىڭ، ادەمى باسۋدىڭ جيىنتىعى بۇل الەم. وداق كولەمىندە دە، دۇنيە جۇزىلىك پراكتيكادا دا كىتاپ اجارى —ونەر. ونەر بولعاندا ۇلكەن ونەر دارەجەسىنە كوتەرىلگەن. تاپ وسى جونىندە جىل سايىن موسكۆادا، ءاربىر رەگيون بويىنشا رەسپۋبليكا ارالىق كونكۋرستاردىڭ وتكىزىلىپ تۇرۋى دا تەگىن بولماسا كەرەك. وسىدان بىلاي سول كونكۋرستارعا ازىرلەنۋ ءۇشىن باسقارۋ ماعان تاپسىرىلدى. اسا جاۋاپتى جۇمىس.
وسى ءبىر ءۇش باعىت كوميتەت جۇمىسىنىڭ بۇكىل مازمۇنىن انىقتاعانداي. ۇشەۋى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. ءبىرىنسىز ءبىرىنىڭ كۇنى جوق، ءبىرىن-بىرى تولىقتىرىپ، بايىتىپ وتىرادى. تەك تىزگىندى تەڭ ۇستاۋ كەرەك.
1973 جىل. بۇل جىلدىڭ باستى وقيعاسى ۆلاديمير يليچ لەنيننىڭ ەلۋ بەس تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعىنىڭ العاشقى تومىنىڭ قازاق تىلىندە جارىق كورۋى. جۇرتقا ءمالىم، لەنين شىعارمالارىنىڭ 45 تومدىق جيناعىن قازاق تىلىندە شىعارۋ 1969 جىلى عانا اياقتالعان بولاتىن. ەندى، مىنە، جاڭا باسىلىمعا كىرىسۋ كەرەك. قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ول جونىندەگى شەشىمى دە شىقتى. جۇمىستىڭ كولەمى دە ۇلكەن. تۇپتەپ كەلگەندە مۇنىڭ ءوزى رەسپۋبليكاداعى كىتاپ باسۋ ىسىندەگى ايتۋلى كەزەڭ بولماق. ونىڭ سىرتىندا العاشقى تومى 1971جىلى جارىق كورگەن قازاق سوۆەت ەنسيكلوپەدياسى جانە بار. بۇل ەكەۋى دە بىرەگەي باسىلىمدار. تەكستتەرىن ازىرلەۋدىڭ قيىندىعىن بىلاي قويعاندا، پوليگرافيالىق جۇمىسىنىڭ ءوزى وتە كۇردەلى. بۇل ەكى باسىلىمعا كەرەگى قاعاز. سىرتىن قاپتايتىن ليدەرىن، ءتۇرلى-تۇستى سۋرەتتەر، ونىڭ باسپاحانادا ازىرلەنۋى كادىمگى زەرتتەۋدىڭ جۇمىسىنان اۋر بولماسا، جەڭىل ەمەس. قىسقاسى، بۇگىنگى باسپا مادەنيەتىنىڭ وسۋ دارەجەمىزدىڭ ارناسى بولعالى تۇرعان باسىلىمدار. كۇندەلىكتى جۇمىس بارىسىندا بۇل كىتاپتارعا تاپ وسى تۇرعىدان قاراۋعا تۋرا كەلەدى.
ۆ.ي.لەنيننىڭ 55 تومدىق ەڭبەگىنىڭ العاشقى تومى پوليگرافيالىق جاعىنان جوعارى دارەجەدە شىقتى. موسكۆادا شىققان نۇسقاسىنان ەشبىر كەم ەمەس. ەنسيكلوپەديانىڭ ءبىرىنشى تومى بۇكىلوداقتىق كونكۋرستا ەكىنشى دارەجەلى سىيلىققا يە بولدى. بۇلدا باسپاگەر رەتىندە جۇرەگىمىزدى قۋانىشقا بولەپ، بويىمىزعا سەنىم ۇيالاتتى.
تاعى ءبىر قۋانىشتى ءجاي وسى جىلى، ياعني 1973 جىلى كىتاپ فابريكاسىنىڭ ىسكە قوسىلۋى. مۇنىڭ ءوزى الماتىنىڭ اسەم ءبىر جەرىندە اباي كوشەسى مەن گاگارين كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا سالىنا باستاعان-دى. تۇتاس ءبىر قالاشىق بولىپ جوسپارلانعان. فابريكانىڭ ءوز ءۇيى، ونىڭ وسى زامانعى پوليگرافيالىق ماشينالارى بولۋعا ءتيىس. الماتىنىڭ قۇرىلىسشىلارى بۇعان دەيىن مۇنداي قۇرىلىستى سالماعان بولىپ شىقتى. سونىڭ ءبارىن ۇيلەستىرۋ، ءارى قۇرىلىستى تەزدەتۋ كوميتەتكە دە، سول فابريكانى سالۋشى ديرەكسياعا دا وڭايعا سوققان جوق. ءبىراق جۇمىستىڭ قيىندىعىن جەڭۋدىڭ ءوزى قىزىق قوي. مارقۇم ساتىمبەك تولەشيەۆ وتە قايراتتى، وپتيميست ادام ەدى. دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلىعىنا قاراماستان، اسا زور تاباندىلىق، ۇلكەن جىگەر كورسەتتى. قازاق پوليگرافياسىمەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقان ونىڭ اۋزىنان ۇلكەن رومانتيكالىق اڭگىمەلەردى ەستيتىن ەدىك.
— بۇل فابريكا بىتكەن سوڭ قازىرگى قولداعى بارلىق پوليگرافيالىق قۋاتتى بىرنەشە ەسە وراپ الادى. كوزىمىز اشىلادى. وزىمىزدەگىنى ەمەس، وزگەلەردىڭ كىتابىن باسۋعا دەيىن بارامىز. وسىنى بىتىرۋگە عۇمىرىم جەتسە، ار جاعىن سۇراماس ەدىم، — دەپ وتىراتىن.
تەرىم جونىندە نەبىر قيىندىقتار تۋعان كەزدە جۇلىپ الىپ شىعاتىن ۇيىمداستىرعىش ورلىگى دە، ەرلىگى دە بار ەدى. ساتىمبەكتىڭ قۇلشىنىسى جالپى سالا بويىنشا تۋىپ كەلە جاتقان ورلەۋگە ءتان ءبىر سىندارلى تولقىن ەدى.
فابريكانىڭ ىسكە قوسىلۋى ۇلكەن مەيرام بولدى. جىلدار بويى تار ۇيدە ابدەن قىسىلىپ قالعان ادامدار كەڭ ءبىر جازيراعا شىققانداي سەزىندى. مۇندا الدىمەن بۇرىنعى №2 باسپاحانانىڭ جۇمىسشىلارى، ماماندارى كوشتى. بەينەلەپ ايتقاندا، اياسى تار كولدەن ايدىن مۇحيتقا شىققان كەمەدەي بولدى ولار.
فابريكانىڭ قاسىنان پوليگرافيستەر ءۇشىن تۇرعىن ۇيلەر، بالالار باقشاسى، كىتاپ ساۋداسى باسقارماسىنىڭ ۇيلەرى سالىنىپ جاتتى. بالالار ءۇيى، ءتورت ءجۇز ادام وقيتىن كاسىپتىك — تەحنيكالىق ۋچيليششە، ونىڭ جاتاقحاناسى جوسپارلاندى. قىسقاسى، شاعىن ءبىر قالا دەسە دە بولعانداي. پرەدسەداتەل ش. ەلەۋكەنوۆتىڭ كابينەتىندەگى بولاشاق، «كىتاپ قالاشىعىنىڭ» ماكەتىن كورگەندە وسى ءبىر جوسپار جۇزەگە اسىرىلعان سوڭ كوميتەتتىڭ ءوزى دە كەڭ ءبىر ايدىنعا شىعاتىنداي كورىنۋشى ەدى.
جۇمىستىڭ قات-قاباتىنا قاراماستان، تاپ وسى جىلى ۇلكەن ءبىر ءىس كولعا الىندى. «تەحنيكالىق ساياسات پەن پوليگرافيالىق دامۋدىڭ 1990 جىلعا دەيىنگى نەگىزگى باعىتتارى» دەپ اتالدى ول. بۇل جوسپار بويىنشا ءاربىر وبلپوليگرافيزداتتىڭ، ءاربىر كاسىپورىننىڭ بولاشاعى بەلگىلەندى. وندا باسپا، پوليگرافيا جانە كىتاپ ساۋداسى ءىسى ودان ءارى دامىتۋدىڭ ناقتى ۇيىمداستىرۋ، تەحنيكالىق جانە ەكونوميكالىق شارالارى قاراستىرىلدى. مىناۋ كىتاپ فابريكاسىنىڭ ىسكە كىرىسە باستاۋىن وسى ۇلكەن جوسپاردىڭ باسى عانا دەپ بىلدىك.
بۇل جىلعى ۇلكەن اۋىر جۇك باسقادا بولدى. 1973 جىلدىڭ 4 سەنتيابرىنەن 9 سەنتيابرگە دەيىن الماتىدا ازيا مەن افريكا ەلدەرى جازۋشىلارىنىڭ V كونفەرەنسياسى وتكىزىلمەك. كونفەرەنسياعا دەيىن سول ەلدەردەگى قالام يەلەرىنىڭ كولەمى 450 باسپا تاباقتىق 50 كىتابى 1 ميلليوننان استام تيراجبەن شىعۋعا ءتيىس. مۇنىڭ ءبارىن «جازۋشى» باسپاسى ازىرلەيتىن بولدى. باسپادا مۇرىنعا سۋ جەتپەيتىن شاق تۋدى. ونىڭ ديرەكتورى ءابىلماجىن جۇمابايەۆ وزىنە ءتان سابىرلىلىقپەن بارلىق ءىستى بايىپتى باستاپ تا كەتتى. ءبىراق ول سابىرلىلىق سىرتتاي عانا ەكەن. ابەكەڭنىڭ ءتۇن ۇيقىسى ءتورت بولىنگەن شاعى از بولعان جوق. اناۋ-مىناۋ ەمەس، حالىقارالىق سىن عوي بۇل. كوميتەتكە عانا ەمەس، رەسپۋبليكاعا، ارىسى بۇكىل ەلىمىزگە سىن. وسى ويلار كەلگەندە ۇيقىسى شايداي اشىلعان جالعىز ابەكەڭ عانا بولمادى - اۋ دەيمىن.
بارىنەن دە شىمبايىمىزعا قاتتى باتقان ءبىر باسىلىم بار ەدى. ول — «قازاقستان» فوتوالبومى. كونفەرەنسيانىڭ ەڭ باستى كىتابى وسى. ءارى تەز، ءارى وتە ادەمى ەتىپ شىعارۋ جونىندە نۇسقاۋ الدىق. مۇنداي كولەمدى البومدى بۇعان دەيىنگى شىعارۋ تاجىريبەسى اسا ماردىمدى ەمەس-تى. مۇنداي البومداردى ۋكراينا، وزبەكستان، ءتىپتى موسكۆانىڭ وزىدە شەتەلگە باستىرادى ەكەن. شەت ەلگە زاكاز بەرۋدى ۋاقىت كوتەرمەيدى. وعان كەمىندە ءبىر جارىم، ەكى جىل كەرەك. بىزدە قالعانى توعىز - اق اي. پوليگرافيانىڭ مۇمكىندىگىن ءارى ەكشەپ، بەرى ەكشەپ، وزىمىزدە شىعارۋعا تاۋەكەل ەتتىك.
قيناعان باسقا ءجاي بولدى. سلايدالار از، بولعانى تالاپقا ساي ەمەس. وندا دا جەكەلەگەن فوتوتىلشىلەردىڭ قولىندا. بۇل ۋاقىتقا دەيىن ورتالىقتاندىرىلىپ ءبىر قولعا الىنباعان نارسە بولىپ شىقتى بۇل. «بارىمەن بازار» پرينسيپىنە بارساڭ، رەسپۋبليكا تولىق مانىندە البومنان كورىنىس تاپپايدى. ونداي البوم جانە كىمگە قاجەت. نە ىستەۋ كەرەك؟ دەرەۋ كەيبىر فوتوماستەرلەردى سۋرەتتى جاڭادان تۇسىرۋگە جەر-جەرگە جىبەرۋگە تۋرا كەلدى. ال ۋاقىت بولسا، بارعان سايىن قىلعىندىرا تۇسۋدە.
البومنىي، ماكەتى ءجۇز جاسالىپ، ءجۇز تۇزەتىلدى دەسە بولعانداي. سۋرەتتەردىڭ ساپاسىن، ورنالاسۋىن قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءوزى تىكەلەي باقىلاۋعا الدى. وزگەرتكەن سايىن جاقسارا ءتۇستى. البومنىي تەك سۋپەروبلوجكاسىنىڭ جيىرما ۆاريانتىنىڭ جاسالعانى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەستە.
البوم باسىلاتىن قاعازدى الدىرۋدىڭ ءوزى بولەك ءبىر حيكايا بولدى. موسكۆاداعى ءتيىستى ورىنداردىڭ جاردەمىمەن فرانسۋزدىڭ 20 توننا مەلوۆوي قاعازىنا كەلىستىك. ول قاعازدىڭ شەت ەلدە دايىندالىپ، تالليندەگى تەڭىز پورتىنا جەتۋىنە 20 كۇن ۋاقىت كەتتى. ال تالليننەن الماتىعا جەتكىزۋ ءۇشىن ءۇش جارىم اي كەرەك بولدى. بار توپ مىنادا: بىزگە ءتيىستى قاعاز پورتتىڭ تەڭىزگە تاياۋ ەڭ ارعى شەتىنە ءتۇسىرىلىپتى. پوەزعا تيەۋ ءۇشىن ونىڭ بەر جاعىنداعى بارلىق جۇكتى ارشۋ كەرەك. كۇندىز-تۇنى تەلەفوندا وتىرىپ، تالاي ادامنىڭ مازاسىن الىپ، تالاي اداممەن ارازداسىپ، ايتەۋىر ماي ايىندا قاعازدى الماتىعا ارەڭ جەتكىزدىك - اۋ. قالعان مەرزىم پوليگرافيا ءۇشىن تىپتەن تىعىز بولدى. ءيا، پوليگرافيا كومبيناتىنىڭ كوللەكتيۆ!، ونىڭ ديرەكتورى مەڭدىعالي كۇزەمبايەۆ زور جاۋاپكەرشىلىك، اسا ورامدىلىق كورسەتتى. كونفەرەنسيانىڭ اشىلۋىنا العاشقى تيراجدى، كونفەرەنسياعا قاتىسۋشىلارعا جەتەتىن تيراجدى باسىپ ۇلگەردى - اۋ. وسى البومنىڭ توڭىرەگىندە توعىز اي بويى سىزداعان جۇرەك 4 سەنتيابر كۇنى ۆ.ي.لەنين اتىنداعى سارايدا ونىڭ ءبىر داناسىن رەسپۋبليكا باسشىسى ازيا مەن افريكا ەلدەرى جازۋشىلارى اسسوسياسياسىنىڭ باس سەكرەتارى يۋسەف ەس - سيباي مىرزاعا سىيعا تارتقاندا عانا بارىپ باسىلدى.
كەلەر جىلى موسكۆادا بولعان بۇكىلوداقتىق كونكۋرستا قاۋىرت جاعدايدا جاسالعان البومىمىز ەكىنشى بايگەگە يە بولىپ شىقتى. البومدى تالقىلاۋ كەزىندە ءجيۋريدىڭ بەلدى ءبىر مۇشەسىمەن بولعان مىناداي اڭگىمە ءالى ەستە.
— البومدارىڭىزدى شەت ەلدىڭ قايسىسىندا باستىردىڭىزدار؟
— ەشقايسىسىندا ەمەس، قازاقستاننىڭ وزىندە، — دەپ كۇلدىك.
— مۇمكىن ەمەس، مۇنداي باسىلىمدى شىعاراتىن پوليگرافيالىق بازا سىزدەردە بولعانى ما سوندا، — دەپ باجىرايدى.
— تيتۋلدىق بەتتى قاراڭىز، باسىلعان جەرى جازىلعان.
ول ءالى دە سەنبەگەندەي، سوڭعى بەتىن قارادى دا:
— مىناۋ عاجاپ، قازاقستان تاماشا باسىلىمداردى دا بەرە باستاعان.
سول كونكۋرسقا تۇسكەن كىتاپتاردى كورۋشىلەردىڭ ءبىرى ءبىزدىڭ البوم جايىندا پىكىر جازىپ قالدىرىپتى: «البومدى اقتارىپ وتىرعاندا ونداعى سۋرەتتەردى كورىپ جانىڭ راحاتقا بولەنەدى. رەسپۋبليكانىڭ فوتوماستەرلەرى مەن پوليگرافيستەرىنىڭ شەبەرلىگى تاڭداي قاقتىرادى. مەنىڭ قازاقستاندا الدەنەشە رەت بولعانىم بار، البومدى قاراپ شىققاننان كەيىن بۇل ولكەگە بۇرىنعىدان دا عاشىق بولا ءتۇستىم». ا. كاسكوۆ.
وسى پىكىر سسسر گوسكوميزداتىنىڭ جانىنان شىعاتىن «كنيجنوە وبوزرەنيە» گازەتىندە كونكۋرستان كەيىن ارنايى جاريالاندى.
كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن البومنىڭ ۇيدە تۇرعان داناسىن كورگەن سايىن سول ءبىر كۇندەر قاز -قالپىندا كوز الدىمنان ءوتىپ جاتادى.
البومنىڭ جاسالۋى عانا ەمەس،سول البومدى تۋدىرعان وقيعانىڭ ءوزى دە ءبىزدىڭ بار قابىلەتىمىزدى تارازىعا سالدى. ۆ.ي.لەنين اتىنداعى سارايدىڭ بۇكىل ەكىنشى ەتاجىنا كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلدى. ونىڭ ازىرلىگى دە البومدى دايىنداۋمەن قات-قابات ءجۇرىپ جاتتى. ول دايىندىقتىڭ ءبىر ۇشى موسكۆادا جاتسا، ءبىر ۇشى الماتىدا بولدى. باس سۋرەتشى بولىپ موسكۆالىق ۆ.ي.ساۆيسكيي بەكىتىلدى. رەسپۋبليكا ۇكىمەتى بۇل كورمەنى ۇيىمداستىرۋعا 18 مىڭ سوم اقشا ءبولدى. كورمەنىڭ سەنارييى سان جازىلىپ، سان تۇزەتىلدى، اقىرى موسكۆادا بارىپ بەكىتىلدى. بارلىق قاجەتتى ماتەريالدارىن دايىنداعان سوڭ مونتاجداۋ جۇمىسىنا 17-اۆگۋستا كىرىسىپ، 3-سەنتيابر كۇنى بىتىردىك.
كورمە نەگىزىنەن 7 بولىمنەن تۇردى. ءبىرىنشى بولىمگە سسسر- ءدىڭ قۇرىلعانىنا 50 جىل تولۋىنا ارنالعان مەرەكەلىك باسىلىمدار قويىلدى. ەكىنشى ءبولىم ازيا مەن افريكا ەلدەرى جازۋشىلارى اسسوسياسيانىڭ تۇراقتى بيۋروسىنىڭ دەلي كونفەرەنسياسىنان بەرگى قىزمەتىنە ارنالدى. مۇندا «لوتوستىڭ» باسىلىمدارىنا ەرەكشە ورىن بەرىلدى. ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى، التىنشى بولىمدەرگە سسسر حالىقتارى تىلدەرىندە شىققان ازيا مەن افريكا ەلدەرى جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارى، ازيا مەن افريكا ەلدەرى تۋرالى سوۆەت عالىمدارى، جازۋشىلارى، جۋرناليستتەرى جازعان كىتاپتار، ازيا مەن افريكا ەلدەرىندە شىققان سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارى قويىلدى. ال ەڭ سوڭعى جەتىنشى ءبولىم «ازات رەسپۋبليكالاردىڭ مىزعىماس وداعى» دەپ اتالدى. مۇندا سوۆەت حالىقتارىنىڭ مادەني جەتىستىكتەرىن بەينەلەيتىن ادەبيەتتەر تۇردى. بۇل ءبولىم ەرەكشە اجارلى بولدى. سسسر كونستيتۋسياسىن، بارلىق وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ كونستيتۋسياسىن بىلعارىدان ارنايى زاكازبەن جاساتقان بولاتىنبىز. ولاردى جۇرت ەرەكشە ىقىلاسپەن كوردى.
ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ، قازاقستاننىڭ كىتاپ شىعارۋ جەتىستىكتەرىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولىندى. قازاق سسر- ءىنىڭ كونفەرەنسياعا دايىندىعىنىڭ وزىنە بولەك ءبىر ءبولىم ارنادىق. قوناقتار بۇل بولىمنەن كونفەرەنسيا قارساڭىندا قازاق، ورىس تىلدەرىندە ادەمىلەپ شىعارىلعان ءوز كىتاپتارىن كوردى. كورمەدە ۇزىن سانى 2 مىڭنان استام كىتاپ قويىلدى.
4-سەنتيابر. كەشكى ساعات 18.00. كونفەرەنسياعا قاتىسۋشىلار كورمەنىڭ اشىلۋىنا قاتىستى ۆ.ي.لەنين اتىنداعى سارايدىڭ ەكىنشى ەتاجىنداعى فوەدە حالىق سىيمايدى. رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك باسپا كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى ش.ر.ەلەۋكەنوۆتىڭ كىرىسپە سوزىنەن كەيىن اكادەميك جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆ ءسوز الدى. ول كونفەرەنسياعا كەلۋشىلەردى جىلى جۇزبەن قۇتتىقتاپ، لەنتانى كەستى. بۇل سوزدەر اعىلشىن، فرانسۋز، اراب تىلدەرىنە اۋدارىلىپ تۇردى.
بۇدان سوڭ كورمەنى جۇرت جاپپاي ارالادى. العاشقى كۇننىڭ ىشىندە كورۋشىلەردىڭ سانى 4 مىڭعا جەتتى. ءتورت كۇننىڭ ىشىندە ەكسپوناتتاردىڭ، الدىنان 10 مىڭ ادام ءوتتى.
سىرت قاراعاندا كورمە ۆ.ي.لەنين اتىنداعى ساۋلەتتى سارايدىڭ عاجايىپ ينتەرەرىمەن ادەمى قابىسىپ جاتتى، جارقىن دا اسقاق كورىندى.
كونفەرەنسيانىڭ جۇمىس قورىتىندىسىنا ارنالىپ قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىندە وتكىزىلگەن كەڭەستە دە كوميتەتتىڭ جۇمىسى، ول ۇيىمداستىرعان كىتاپ كورمەسى جاقسى باعاسىن الدى.
ۇلكەن ءبىر سىننان وتكەندەيمىز. بويعا سەنىم ۇيالاي ءتۇستى. قيىن بولسا دا، كىتاپ الەمىندە جۇمىس ىستەۋ قىزىقتىرىپ، بارعان سايىن باۋراپ بارا جاتقان سەكىلدى.
كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بۇل جىلدىڭ دا ءۇش ايى وتە شىقتى. مىنە، 22-26 اپرەل كۇندەرى ورتا ازيا رەسپۋبليكالارى مەن قازاقستان باسپا قىزمەتكەرلەرىنىڭ، پوليگرافيستەرىنىڭ سوڭعى جىلدارعى ەڭبەگى ساراپقا تۇسپەك. الماتىدا كىتاپتى كوركەمدەۋ، ونى پوليگرافيالىق جاعىنان ورىنداۋ جونىندە كونكۋرس وتكىزىلمەك. مۇنىڭ ءوزى ءار رەسپۋبليكا استاناسىنا كەزەكتەسىپ كەلىپ وتىراتىن ءداستۇرلى كونكۋرس. باسقا ازىرلىك جۇمىسىن بىلاي قويعاندا، تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر، ءتورت رەسپۋبليكادان، موسكۆادان قوناقتار كەلەدى. ولاردىڭ ورنالاسۋى، قالانى ارالاپ كورۋى، جۇمىس ىستەۋلەرىنە جاقسى جاعداي جاساۋ - ءوز الدىنا ءبىر ابىگەر جۇمىس. كەلگەن قوناقتىڭ ريزا بولىپ كەتۋىن بارىنەن دە جوعارى سانايتىن حالىقپىز عوي.
بۇل رەتتە دە ازدى-كوپتى تاجىريبە جيناقتالىپ قالعان. رسفسر، وزبەكستان ادەبيەتتەرىنىڭ ونكۇندىكتەرى، لاتۆيا، ۋكراينا رەسپۋبليكالارىنىڭ كىتاپ كورمەسى وتكەندە ءبىراز جايعا قانىق بولىپ، ءبىراز ويلاردى تۇيگەنبىز. پريبالتيكا رەسپۋبليكالارىنىڭ كىتاپتى كوركەمدەۋى نازار اۋدارارلىق - اق. ىزدەنىس، جاقسى ىزدەنىس بار. موسكۆادا وتەتىن بۇكىلوداقتىق كونكۋرستاردىڭ وزىندە جاقسى كوزگە تۇسكەن باسىلىمدارى ءجيى كەزدەسىپ ءجۇر. ۋكراينا دا كەپ ىلگەرى كەتىپ قالعان. ونىڭ الماتىدا وتكەن كورمەسى كىتاپتى كوركەمدەۋ ونەرىنىڭ شەگى جوق ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدى. نەبىر باسىلىمدارىنا تاڭداي قاققانبىز.
مۇنداي شارالاردىڭ ەڭ زور پايداسى سەنى امسە قامشىلايدى، جەتكەنىڭە باسقا بيىكتەن، ءوزىڭنىڭ عانا بيىگىڭنەن ەمەس، ەزگەنىڭ دە بيىگىنەن قاراۋعا مەگزەيدى. ارىسى مۇنىڭ ءوزى — حالىقتار مادەنيەتىنىڭ ءوزارا ءبىرىن-بىرى بايىتۋى. ايتەۋىر ەتە شىعاتىن، اتقارا سالاتىن شارا دەپ قاراماي، وسىنىڭ بارلىعىنا كوكىرەك كوزىمەن، ءوز بيىگىڭنىڭ قانداي ەكەنىن اڭعارۋ تۇرعىسىنان قاراۋ ابزال. رەسپۋبليكالىق بيىك، رەسپۋبليكا ارالىق بيىك، وداقتىق بيىك، حالىقارالىق دەگەندەر بار.
مىنە، كۇتكەن كۇندەر دە كەلىپ، بەس رەسپۋبليكادان 170-تەن استام كىتاپ، 100-گە جۋىق پلاكات، 35 جۋرنال، 25-كە تارتا گازەت ساراپقا ءتۇستى. موسكۆادان كەلگەن جيۋري مۇشەلەرى شۇقىلاپ، ەتە قاتاڭ قاراپ جاتىر. نەبىر ايتىستار، قىزۋ - قىزۋ داۋلار دا بولدى. ءار رەسپۋبليكا ەڭ ادەمى دەگەن كىتاپتارىن اكەلگەن عوي. كىمنىڭ بايگەدەن دامەسى جوق دەيسىڭ. ءبىراق «جاقسى، جامان سالىستىرعاندا كورىنەدى» دەمەكشى، مىنا كونكۋرس سونداي ءبىر ءادىل تارازى سەكىلدى.
قورىتىندىلاي كەلگەندە، قازاق سسر- ءى ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. ونىڭ توعىز باسىلىمى ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دارەجەلى ديپلومدارعا يە بولدى. ءبىرىنشى بايگەنى «قازاقستان» فوتوالبومى («جازۋشى» باسپاسى)، قازاق سوۆەت ەنسيكلوپەدياسى جانە نەمىس تىلىندە شىققان «سوقىر جاڭبىر» اتتى بالالارعا ارنالعان كىتاپشا («قازاقستان» باسپاسى) جەڭىپ الدى.
ەكىنشى ورىنعا سەگىز باسىلىمى ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دارەجەلى ديپلومدار العان قىرعىز سسر- ءى، ءۇشىنشى ورىنعا وزبەك سسر- ءى شىقتى. بۇل رەسپۋبليكانىڭ جەتى باسىلىمى جۇلدەلى ورىنعا يە بولدى.
الايدا قالپاقتى اسپانعا لاقتىراتىن جاي جوق. بايقاپ قاراساڭىز، بۇل رەسپۋبليكالاردىڭ ءوزى دە ءتىپتى قۇيرىق تىستەتىپ كەلە جاتىر عوي. ناعىز سىناق الدا — 1975 جىلى موسكۆادا تۇڭعىش رەت وتكىزىلەتىن دۇنيەجۇزىلىك كىتاپ كورمەسى. حالىقارالىق بيىكتىك دەگەنىمىز سول. بۇل كورمەگە دە دايىندىق جۇمىسى ءجۇرىپ جاتىر. اسىرەسە وسى 1974 جىلدىڭ باسىلىمدارىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتىلۋدا. ول كورمە ءتىپتى بۇكىل جۇمىسىمىزدى قورىتىندىلاي - تىڭداي بولىپ كورىنەدى.
ءاربىر كونكۋرسقا قاتىسقان سايىن، ءاربىر ادەمى كىتاپتى كورگەن سايىن بولاشاق ۇرپاققا، ءتىپتى سوناۋ كەلەر عاسىرلارعا بۇگىنگى كۇننىڭ كەلبەتىن جەتكىزەتىن وسى كىتاپتار سياقتى بولادى دا تۇرادى. ماڭگىلىك قازىنا دەيتىنىمىز دە سول عوي. سول سەبەپتى وسى دۇنيەگە بۇگىنگى كۇننىڭ جيھازى، رۋحاني عانا ازىعى دەپ قاراماي، داۋىرلەردىڭ ساباقتاستىعىن ۇزبەيتىن، ادام بالاسىنا ۇنەمى قىزمەت ەتەتىن اقىل - ويدىڭ ۇلكەن قاينارى دەپ قاراۋ ءجون سەكىلدى. كونە عاسىرلاردان قالعان ساناۋلى باسىلىمدارى بۇل كۇندەردە قالاي ايالايمىز، سول ءبىر زاماننىڭ كوزى دەپ، ءتىپتى كوپ كولعا دا تيگىزبەيمىز عوي ونى. قاي ەلگە بارساڭىز دا ونداي باسىلىمداردى التىنعا دا الا المايسىڭ. باعا جەتپەس قازىنا دەگەن سول.
رەسپۋبليكادا ەندى ""كىتاپ مۋزەيىن" ۇيىمداستىرۋ كەرەك دەگەن پىكىردىڭ تۋۋى، ونىڭ قىزۋ قولعا الىنعانى بەكەر ەمەس.
تاعى ءبىر جانا دا يگى ءىستىڭ شەتى كورىنگەندەي. وداق بويىنشا كىتاپقۇمارلار قوعامىن قۇرۋ ۇيعارىلدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى ءومىر تالابىنان تۋعان ءىس سەكىلدى. جاڭا نارسەنىڭ بولاشاعىن كەسىپ - ءپىشىپ ايتۋ كيىن. ءبىراق ىزگى نيەت ەكەنى داۋسىز. الماتىدا جازۋشىلار وداعىنىڭ كونفەرەنس-زالىندا سول كىتاپ قۇمارلاردىڭ رەسپۋبليكالىق تۇڭعىش قۇرىلتاي سەزى بولىپ ءوتتى. رەسپۋبليكالىق باسقارما قۇرىلىپ، وكتيابر ايىندا موسكۆادا بولاتىن كىتاپ قۇمارلاردىڭ بۇكىلوداقتىق ءبىرىنشى سەزىنە دەلەگاتتار سايلاندى.
بۇل كوعامدى قۇرۋدىڭ باسى-قاسىندا بولۋ كۇندەلىكتى جۇمىستا ەداۋىر قاربالاستىق تۋعىزدى. ءبىراق يگى ىستەن ايانۋعا بولا ما! قوعام شۇعىلداناتىن جۇمىستىڭ ەڭ وزەكتىسى كىتاپقا دەگەن قۇمارلىققا باۋلۋ، كىتاپتى ناسيحاتتاۋ، ونى قالىڭ بۇقارا اراسىنا تاراتۋعا ات سالىسۋ، كىتاپتى تاربيە بەرۋدىڭ پارمەندى قۇرالىنا اينالدىرۋ، وسى ماقساتتا كىتاپ قۇمارلاردىڭ باسىن قوسىپ، ولاردىڭ ارەكەت - قيمىلىن ۇيىمداستىرۋ.
ءبىزدىڭ مەرزىمدىك باسپاسوزدە كىتاپ وتپەيدى ەمەس، جەتپەيدى دەگەن ماقالالار ءجيى شىعىپ ءجۇر. بۇل ءسوزدىڭ ءوزى ماتەلگە دە اينالىپ بارادى. شىندىعىنا جۇگىنسەك، ۇلكەن كەمشىلىك كىتاپ ناسيحاتتاۋدا جاتىر. ساتۋشىلارىمىزدىڭ دەنى وزدەرىن ساتۋشى دەپ قانا تۇسىنەدى، ناسيحاتشى ەكەندىكتەرىن ۇمىتىپ كەتە بەرەدى.
وسىنداي ونەرىمىزدىڭ جەتپەگەندىگىنەن دە كوپ ادامدار شولىركەپ ىزدەپ جۇرگەن كىتاپتاردىڭ باسقا جەردە ءۇيىلىپ جاتىپ قالۋى، اقىرى وتپەيتىن توۆارلاردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ كەتۋى ءجيى كەزدەسۋدە. كەيبىر كىتاپ ساۋداسى قىزمەتكەرلەرىنە كوركەم ادەبي كىتاپ ءوتىمدى، قوعامدىق-ساياسي كىتاپتار وتپەيدى دەگەن جاڭساق پىكىر بار. «قالاۋىن تاپسا قار جانادى»، ناسيحاتى كەلىسسە، ول كىتاپتار دا يەسىن تابارى حاق.
كىتاپتى ءسۇيىپ، كىتاپتى اسا باعالى قازىنا رەتىندە جيىپ جۇرەتىن ادامدار بىزدە از ەمەس. ولارمەن اڭگىمەلەسكەندە ۇلكەن ءلاززات الاسىڭ. كىتاپ ارقىلى ادام جانىنىڭ قالاي نۇرلانىپ، ادام پاراساتىنىڭ قالاي بيىكتەگەنىنە كوزىڭ جەتەدى. ونداي ادامدار سۇيىكتى كىتابىن وزگەدەن اتتاي قالاپ الادى.
كىتاپ ناسيحاتىن جولعا قويۋدا سۇيەنۋگە بولاتىن ۇلكەن رەزەرۆ مىنە وسى قوعام. ول بىزگە ەڭ الدىمەن كىتاپ ناسيحاتشىلارىن كوبەيتۋگە كومەكتەسپەك. كەيىنگى جىلدارى كاسىپورىنداردا، مەكەمەلەردە حالىق ماگازيندەرى كوبەيدى. مەكتەپتەردە «كىتاپتىڭ جاس دوستارى» دەگەن كووپەراتيۆتەر جۇمىس ىستەپ جاتىر. مۇنداعى ەنتۋزياستار كىتاپتىڭ شىن دوستارى.
كوپ جەرلەردە قوعامدىق كىتاپحانالار جۇمىس ىستەيدى. بۇل دا كىتاپ قۇمارلاردىڭ ينيسياتيۆاسىمەن تۋعان نارسە. سول كىتاپحانالاردى قۇرۋ، ونىڭ كىتابىن قۇراستىرۋ، ولارعا وقۋشى تارتۋ ەشكىمنىڭ كۇشتەۋىنسىز جۇرەك امىرىمەن ىستەلىپ جاتقان دۇنيە. سولاي ىستەۋشى كىتاپقا دەگەن قۇمارلىق سەزىمى، كىتاپقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك. بۇل سەزىم ءبىردىڭ كوكەيىنەن بىرنەشە ادامنىڭ بويىنا تاراپ، ۋاقىت ىلگەرى باسقان سايىن كەڭ ارنا السا، قانداي ابزال.
ەكىنشى ورىنعا سەگىز باسىلىمى ءبىرىنشى جانە ەكىنشى دارەجەلى ديپلومدار العان قىرعىز سسر- ءى، ءۇشىنشى ورىنعا وزبەك سسر- ءى شىقتى. بۇل رەسپۋبليكانىڭ جەتى باسىلىمى جۇلدەلى ورىنعا يە بولدى.
الايدا قالپاقتى اسپانعا لاقتىراتىن جاي جوق. بايقاپ قاراساڭىز، بۇل رەسپۋبليكالاردىڭ ءوزى دە ءتىپتى قۇيرىق تىستەتىپ كەلە جاتىر عوي. ناعىز سىناق الدا — 1975 جىلى موسكۆادا تۇڭعىش رەت ەتكىزىلەتىن دۇنيەجۇزىلىك كىتاپ كورمەسى. حالىقارالىق بيىكتىك دەگەنىمىز سول. بۇل كورمەگە دە دايىندىق جۇمىسى ءجۇرىپ جاتىر. اسىرەسە وسى 1974 جىلدىڭ باسىلىمدارىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتىلۋدا. ول كورمە ءتىپتى بۇكىل جۇمىسىمىزدى قورىتىندىلايتىنداي بولىپ كورىنەدى.
ءاربىر كونكۋرسقا قاتىسقان سايىن، ءاربىر ادەمى كىتاپتى كورگەن سايىن بولاشاق ۇرپاققا، ءتىپتى سوناۋ كەلەر عاسىرلارعا بۇگىنگى كۇننىڭ كەلبەتىن جەتكىزەتىن وسى كىتاپتار سياقتى بولادى دا تۇرادى. ماڭگىلىك قازىنا دەيتىنىمىز دە سول عوي. سول سەبەپتى وسى دۇنيەگە بۇگىنگى كۇننىڭ جيھازى، رۋحاني عانا ازىعى دەپ قاراماي، داۋىرلەردىڭ ساباقتاستىعىن ۇزبەيتىن، ادام بالاسىنا ۇنەمى قىزمەت ەتەتىن اقىل - ويدىڭ ۇلكەن قاينارى دەپ قاراۋ ءجون سەكىلدى. كونە عاسىرلاردان قالعان ساناۋلى باسىلىمدارى بۇل كۇندەردە قالاي ايالايمىز، سول ءبىر زاماننىڭ كوزى دەپ، ءتىپتى كوپ قولعا دا تيگىزبەيمىز عوي ونى. قاي ەلگە بارساڭىز دا ونداي باسىلىمداردى التىنعا دا الا المايسىڭ. باعا جەتپەس قازىنا دەگەن سول.
رەسپۋبليكادا ەندى ""كىتاپ مۋزەيىن" ۇيىمداستىرۋ كەرەك دەگەن پىكىردىڭ تۋۋى، ونىڭ قىزۋ كولعا الىنعانى بەكەر ەمەس.
تاعى ءبىر جاڭا دا يگى ءىستىڭ شەتى كورىنگەندەي. وداق بويىنشا كىتاپ قۇمارلار قوعامىن قۇرۋ ۇيعارىلدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى ءومىر تالابىنان تۋعان ءىس سەكىلدى. جاڭا نارسەنىڭ بولاشاعىن كەسىپ - ءپىشىپ ايتۋ قيىن. ءبىراق ىزگى نيەت ەكەنى داۋسىز. الماتىدا جازۋشىلار وداعىنىڭ كونفەرەنس-زالىندا سول كىتاپ قۇمارلاردىڭ رەسپۋبليكالىق تۇڭعىش قۇرىلتاي سەزى بولىپ ءوتتى. رەسپۋبليكالىق باسقارما قۇرىلىپ، وكتيابر ايىندا موسكۆادا بولاتىن كىتاپ قۇمارلاردىڭ بۇكىلوداقتىق ءبىرىنشى سەزىنە دەلەگاتتار سايلاندى.
بۇل كوعامدى قۇرۋدىڭ باسى-قاسىندا بولۋ كۇندەلىكتى جۇمىستا ەداۋىر قاربالاستىق تۋعىزدى. ءبىراق يگى ىستەن ايانۋعا بولا ما! كوعام شۇعىلداناتىن جۇمىستىڭ ەڭ وزەكتىسى كىتاپقا دەگەن قۇمارلىققا باۋلۋ، كىتاپتى ناسيحاتتاۋ، ونى قالىڭ بۇقارا اراسىنا تاراتۋعا ات سالىسۋ، كىتاپتى تاربيە بەرۋدىڭ پارمەندى قۇرالىنا اينالدىرۋ، وسى ماقساتتا كىتاپ قۇمارلاردىڭ باسىن قوسىپ، ولاردىڭ ارەكەت - قيمىلىن ۇيىمداستىرۋ.
ءبىزدىڭ مەرزىمدىك باسپاسوزدە كىتاپ وتپەيدى ەمەس، جەتپەيدى دەگەن ماقالالار ءجيى شىعىپ ءجۇر. بۇل ءسوزدىڭ ءوزى ماتەلگە دە اينالىپ بارادى. شىندىعىنا جۇگىنسەك، ۇلكەن كەمشىلىك كىتاپ ناسيحاتتاۋدا جاتىر. ساتۋشىلارىمىزدىڭ دەنى وزدەرىن ساتۋشى دەپ قانا تۇسىنەدى، ناسيحاتشى ەكەندىكتەرىن ۇمىتىپ كەتە بەرەدى.
وسىنداي ونەرىمىزدىڭ جەتپەگەندىگىنەن دە كوپ ادامدار شولىركەپ ىزدەپ جۇرگەن كىتاپتاردىڭ باسقا جەردە ۇيىلىگى جاتىپ قالۋى، اقىرى وتپەيتىن توۆارلاردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ كەتۋى ءجيى كەزدەسۋدە. كەيبىر كىتاپ ساۋداسى قىزمەتكەرلەرىنە كوركەم ادەبي كىتاپ ءوتىمدى، قوعامدىق-ساياسي كىتاپتار وتپەيدى دەگەن جاڭساق پىكىر بار. «قالاۋىن تاپسا قار جانادى»، ناسيحاتى كەلىسسە، ول كىتاپتار دا يەسىن تابارى حاق.
كىتاپتى ءسۇيىپ، كىتاپتى اسا باعالى قازىنا رەتىندە جيىپ جۇرەتىن ادامدار بىزدە از ەمەس. ولارمەن اڭگىمەلەسكەندە ۇلكەن ءلاززات الاسىڭ. كىتاپ ارقىلى ادام جانىنىڭ قالاي نۇرلانىپ، ادام پاراساتىنىڭ قالاي بيىكتەگەنىنە كوزىڭ جەتەدى. ونداي ادامدار سۇيىكتى كىتابىن وزگەدەن اتتاي قالاپ الادى.
كىتاپ ناسيحاتىن جولعا قويۋدا سۇيەنۋگە بولاتىن ۇلكەن رەزەرۆ مىنە وسى قوعام. ول بىزگە ەڭ الدىمەن كىتاپ ناسيحاتشىلارىن كوبەيتۋگە كومەكتەسپەك. كەيىنگى جىلدارى كاسىپورىنداردا، مەكەمەلەردە حالىق ماگازيندەرى كوبەيدى. مەكتەپتەردە «كىتاپتىڭ جاس دوستارى» دەگەن كووپەراتيۆتەر جۇمىس ىستەپ جاتىر. مۇنداعى ەنتۋزياستار كىتاپتىڭ شىن دوستارى.
كوپ جەرلەردە قوعامدىق كىتاپحانالار جۇمىس ىستەيدى. بۇل دا كىتاپ قۇمارلاردىڭ ينيسياتيۆاسىمەن تۋعان نارسە. سول كىتاپحانالاردى قۇرۋ، ونىڭ كىتابىن قۇراستىرۋ، ولارعا وقۋشى تارتۋ ەشكىمنىڭ كۇشتەۋىنسىز جۇرەك امىرىمەن ىستەلىپ جاتقان دۇنيە. سولاي ىستەۋشى كىتاپقا دەگەن قۇمارلىق سەزىمى، كىتاپقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك. بۇل سەزىم ءبىردىڭ كوكەيىنەن بىرنەشە ادامنىڭ بويىنا تاراپ، ۋاقىت ىلگەرى باسقان سايىن كەڭ ارنا السا، قانداي ابزال.
شىققان كىتاپتار وقۋشىسىن تاپقاندا، ءوزىنىڭ مازمۇنى مەن قالىڭ بۇقارانىڭ جۇرەگىنە رۋحاني نۇر قۇيعاندا عانا نەگىزگى ماقساتقا جەتەدى. كىتاپتى ءاربىر كوللەكتيۆتىڭ، ءاربىر سەميانىڭ، ءاربىر قوعام مۇشەسىنىڭ دوسىنا اينالدىرۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن ناسيحات، پارمەندى ناسيحات كەرەك. ونىڭ اسا ءتيىمدى تۇرلەرىن ىزدەۋ قاجەت.
1987 جىلى، ۇلى وكتيابر سوسياليستىك ريەۆوليۋسياسىنىڭ 70 جىلدىعى بولعان جىلى موسكۆادا بەسىنشى حالىقارالىق كىتاپ كورمەسى بولدى. سوناۋ 1975 جىلدان بەرى بەس كەرمە. بەس رەت قازاقستان كىتاپتارى، باسقا رەسپۋبليكالاردىكى سەكىلدى، حالىقارالىق ساراپقا ءتۇستى. قانشاما ىزدەنىس، قينالىس بولدى. ەندى رەسپۋبليكا باسىلىمدارى شەت ەلگە جولداما الدى. مازمۇنى، كوركەمدىگى جاعىنان وزىنە ءويتىپ جول اشقان كىتاپتار سانى ءار باسپادا - اق كوبەيىپ كەلەدى. وسۋ كورسەتكىشى دەگەن وسى ەمەس پە؟
كۇندەلىكتى قولىمىزدان تۇسپەيتىن كىتاپ اتتى دۇنيەنىڭ، مىنە، قانشاما ماشاقاتى بار. ونىڭ جازىلۋى، سوسىن باسىلۋى، سوسىن ناسيحاتتالۋى، تاراۋى، وقۋشىسىن تابۋى، حالىقارالىق جارىسقا ءتۇسۋ — مۇنىڭ ءبارى سالا-سالا قيىندىقتار.
جۋرناليست شىركىن، سەنىڭ قاي جۇمىسىڭ وڭاي بولعان...
You Might Also Like
-
مەن ءوزىم جۋرناليستىك قىزمەتىمدى «لەنينشىل جاستان» باستاعانىما قۋانام. ويتكەنى مۇندا جاستىق جالىندى وتقا دا، سۋعا دا سالاسىن، تىنىم تاپپاي ۇدايى ىزدەنۋدە بولاسىڭ. ال ىزدەنۋ دەگەن —...
-
ادام ادام اتالعالى ەڭبەكتىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگىدەي قۇدىرەتتى بولعانىن تاريح كورگەن ەمەس. كونە تاريح تالاي كوعام كوشىن كوز الدىنان وتكەردى، تالاي داۋىرگە تامىرشى بولدى، تالاي عاسىرمەن سىرلاستى. سونىڭ ...
