InfoHub Logo

ىبىراي التىنسارين اتىنداعى
ارقالىق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى
4 كۋرس ستۋدەنتى قارابايەۆا باعدات ۇسەن قىزى

 

پەداگوگيكا تاريحى تاربيە پروسەسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ ءارتۇرلى فورمالارىن باسىنان كەشىردى. ولاردىڭ ءارقايسىسى وزگەرمەلى جاعدايلارداعى بەلگىلى-بىر مازمۇندى اشۋ ءۇشىن جاسالىنادى. بىرىنشىدەن، بالالار سانى وزگەردى: ەجەلگى وقۋ ورىنداعى ءبىر نەمەسە ونشاقتى بالادان بۇگىنگى بارلىق بالالاردىڭ مىندەتتى مەكتەپ تاربيەسىنە ءوتۋى. سوندىقتان،تاربيە فورماسىن تالداۋدىڭ العاشقى باعامى ساندىق ولشەممەن بەرىلەدى. تاربيە پروسەسىندە قامتىلعان ادام سانىنا قاراي  تاربيە فورمالارى جەكە، شاعىن توپتىق، توپتىق جانە بۇقارالىق بولىپ بولىنەدى. توپتاعى تاربيەلەنۋشىلەر سانى – 5-7 دەن 25-40 دەيىن بولسا، بۇقارالىق فورمادا ونىڭ شەگى بولمايدى. تاربيە پروسەسىنىڭ پارمەندىلىگى ونى ۇيىمداستىرۋدىڭ فورماسىنا بايلانىستى.

مەكتەپ تاربيەسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ توپتىق فورماسى ۇجىمدىق دەپ اتالادى. تەك ۇجىمدا عانا تۇلعا ءوزىنىڭ جان-جاقتى دامۋ مۇمكىنشىلىگىنە يە، سونىمەن بىرگە  تەك ۇجىمدا عانا جەكەلەي ەركىندىك بولۋى مۇمكىن. ۇجىمدىق رۋحتا تاربيەلەۋ پەداگوگيكالىق تاربيە ماقساتىنداعى نەگىزگى پرينسيپ. بۇل ماقساتقا جەتۋدىڭ جولدارى مەن فورمالارى ۇجىمعا بايلانىستى.

شەتەلدىك جۇيە تاربيەسىنەن وتكەن كەڭەستىك جۇيە وزگەشەلىگى- تۇلعا دامىتۋداعى ۇجىمنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى جەتەكشى بولىپ بەلگىلەنۋىندە. كەڭەس مەكتەبى الەمدە ءبىرىنشى بولىپ، جەكە تۇلعاعا باعدارلانعان تاربيەدەن باس تارتىپ، تاربيە ىس-ارەكەتىنىڭ نەگىزىندە ۇجىمدى قالادى. ءسويتىپ، تاربيە تاجىربيەسى مەن تەورياسىنىڭ دامۋىنا دەگەن كوزقاراستا ۇلكەن قادام جاسادى.  ۇجىم تاربيەلىك تالپىنىستار ورتالىعىنا اينالدى، ونى قالىپتاستىرۋ مەكتەپتىڭ نەگىزگى مىندەتى رەتىندە قابىلداندى. جاڭا قويىلعان ماقساتتار كىشى جانە ۇلكەن ماسەلەلەردى تەوريالىق ۇيلەستىرۋ مەن تالداۋدى قاجەت ەتەدى. ولاردى شەشۋگە  ا.س ماكارەنكو، ن.ك كرۋپسكايا، ۆ.ا سۋحويلينسكيي جانە ت.ب اتاقتى پەداگوگتار كۇش جۇمسادى.

ىنتىماقتاستىق وقۋ – ءوزارا ىس-ارەكەت جاساۋ فيلوسوفياسى، ال بىرلەسكەن وقۋ سوڭعى ناتيجەگە  نەمەسە  ماقساتقا  جەتۋگە  ىقپال  ەتۋگە  باعىتتالعان  ءوزارا  ارەكەتتىڭ  قۇرىلىمى بولىپ تابىلادى. ىنتىماقتاستىق وقۋ سىنىپتا پايدالاناتىن ءادىس قانا ەمەس، جەكە فيلوسوفيا بولىپ تابىلادى.  ىنتىماقتاستىق  وقۋدىڭ نەگىزگى اسپەكتىسى توپ  مۇشەلەرىنىڭ  ىنتىماقتاستىعى  ارقىلى بىتىمگە،  كەلىسىمگە  قول  جەتكىزۋىنە نەگىزدەلگەن.

پەداگوگيكادا ىنتىماقتاستىق وقۋ تاسىلدەرىنىڭ سانى جەتكىلىكتى، ءبىراق تا بىرلەسكەن وقۋ ۇدەرىسىنىڭ نەگىزگى سيپاتتامالارى مىناداي:     

1.  وقۋ  وقۋشىلار  اقپاراتتى  يگەرەتىن  جانە  وزدەرى  يگەرگەن  مالىمەتتى  بۇعان  دەيىن مەڭگەرگەن بىلىمدەرىمەن بايلانىستىراتىن بەلسەندى ۇدەرىس بولىپ تابىلادى.

2.  وقۋ  تاپسىرمالاردى  ورىنداۋ  ءۇشىن  مەحانيكالىق  ەستە  ساقتاۋ  مەن  قايتالاۋ  ەمەس، قۇرداستاردىڭ بەلسەندى قاتىسىپ، اقپاراتتاردى وڭدەۋى جانە قورىتۋىن تالاپ ەتەدى.

3.  قاتىسۋشىلار ءار ادامداردىڭ كوزقاراسىمەن تانىسۋدان پايدا الادى.

4.  وقۋ  وقۋشىلاردىڭ  اڭگىمەلەسۋ  كەزىندەگى  الەۋمەتتىك  ورتاسى  جاعدايىندا  جەتىلەدى. وسى زياتكەرلىك جاتتىعۋ كەزىندە وقۋشىلار وي-پايىمدارىنىڭ نەگىزىن قۇرىپ، ءمانىن ۇعادى.

5.  وقۋدىڭ  ىنتىماقتاستىق  ورتاسىندا  وقۋشىلار  الەۋمەتتىك  جانە  ەموسيونالدىق تۇرعىدان دا دامي تۇسەدى، ويتكەنى ولار ءتۇرلى كوزقاراستاردى تىڭداپ، ءوز يدەيالارىن ايتۋعا جانە قورعاۋعا ءماجبۇر بولادى. مۇندايدا وقۋشىلار ساراپشىلاردىڭ نەمەسە ءماتىن  اياسىندا  شەكتەلىپ  قالماي،  وزدەرىنىڭ  ەرەكشە  تۇجىرىمدامالىق  تۇسىنىكتەرىن قۇرۋدى  باستايدى.  وسىلايشا  ىنتىماقتاستىق  وقۋ  جاعدايىندا  وقۋشىلار  قۇربى-قۇرداستارىمەن قارىم-قاتىناس جاساۋعا، يدەيالاردى ۇسىنۋعا جانە قورعاۋعا، ءارتۇرلى ۇستانىمدارمەن  الماسۋعا،  باسقا  تۇجىرىمدامالارعا  كۇمانمەن  قاراۋعا  جانە  وعان بەلسەندى قاتىسۋعا مۇمكىندىك الادى.

           جالپى العاندا، توپتارداعى بىرلەسكەن جۇمىس تومەندەگى ماقساتتاردا جۇزەگە اسىرىلادى:                             

الەۋمەتتىك	تانىمدىق	ەموسيونالدىق
تاجىريبەمەن جانە يدەيالارمەن الماسۋ؛ ماسەلەنى بىرلەسىپ شەشۋدىڭ امالىن تابۋ؛ بارىنشا جوعارى ۇجىمدىق ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ	جۇمىستىڭ بالامالى امالدارى تۋرالى يدەيالاردى ۇسىنۋ جانە پىكىر الماسۋ؛ ماڭىزدى داعدىلاردى جانە تۇسىنىكتەردى دامىتۋ	توپتىڭ جەكەلەگەن مۇشەلەرىنىڭ ءبىلىمى مەن تاجىريبەسىنە سۇيەنۋ؛ كۇردەلى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ءۇشىن قولايلى ورتانى قامتاماسىز ەتۋ

                                   1-سۋرەت. توپتىق جۇمىس جۇرگىزۋ ماقساتتارى

توپپەن جۇمىس جۇرگىزۋ بارىسىندى ءمۇعالىمنىڭ اتقاراتىن ءرولى وتە ماڭىزدى.

مۇعالىمدەر توپتىق جۇمىستاردى ۇيىمداستىرىپ جانە ونى قولداپ وتىرۋى قاجەت، سونىمەن قاتار، تاپسىرمانى ورىنداعاننان كەيىن ونى تالقىلاۋعا ۋاقىت بەرۋ كەرەك.  ءارى توپتىڭ  ءتيىمدى  جۇمىسىنا  قولداۋ  كورسەتىپ،  وڭتايلى  ناتيجەلەرگە  قول جەتكىزۋگە ىقپال ەتۋلەرى كەرەك. سىنىپپەن  جۇمىس ىستەۋ  بارىسىندا  نەگە  قول  جەتكىزەتىندەرىن  جانە نەنى  ءبىلۋ جوسپارلانعاندىعىن، توپتىق جۇمىسقا ارنالعان تاپسىرمالار بارلىق سىنىپتى وقىتۋمەن قالاي  بايلانىستى  ەكەندىگىن  تالقىلاۋدى  قامتۋى  ءتيىس.  تالقىلاۋ  بارىسىندا  وقۋشىلارعا ولار قولدانا الاتىن داعدىلار، ستراتەگيالار مەن ەرەجەلەر تۋرالى ەسكەرتۋ قاجەت. وقۋشىلاردىڭ  جۇمىسىنا  ءمۇعالىم  سىپايى  تۇردە  ارالاسىپ،  وقۋشىلارعا ۇسىنىلاتىن ادىستەردى مودەلدەۋى ءتيىس. توپتىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، ءمۇعالىم باستاپقى كەزەڭدەردە بارىنشا كوپ قولداۋ كورسەتۋى كەرەك. ساباق  اياقتالعان  سوڭ ءمۇعالىم وقۋشىلاردى توپتاعى  جۇمىس  ۇدەرىسى  جايلى  جانە ونىڭ ناتيجەلەرى تۋرالى ويلانۋلارى ءۇشىن تۇرتكى جاساۋ كەرەك.

ءمۇعالىم مەن وقۋشى بەلگىلى ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن جۇيەلى جۇمىس اتقارسا عانا وقىتۋ جانە تاربيەلەۋ ءادىسى ءوز ناتيجەسىن بەرەدى. وقىتۋدىڭ بارلىق جۇيەلەرى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. وقىتۋ ۇردىسىندە پايدالانعان ادىس-تاسىلدەردى مەڭگەرە وتىرىپ  وقۋشىنىڭ وزىندىك وي-تۇيىندەرىن دامىتۋعا تىرىسۋ كەرەك.

مەن ءوز تاجىريبەم ارقىلى سىنىپتاعى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دارەجەسىنە قاراي توپتاپ وقىتۋدىڭ ناتيجەلى بولاتىندىعىنا، بالالاردىڭ ساباققا دەگەن ىنتاسى،بەلسەندىلىگى ارتا تۋسەتىنىنە انىق كوزىم جەتىپ كەلەدى. ول ءۇشىن سىنىپتاعى وقۋشىلاردى ءبىلىم دارەجەسىنە قاراي ءۇش توپقا بولەمىن. ياعني ءبىلىم تولىق بەسكە وقيتىندار-ۇزدىك توپ، ەكىنشى توپ-تورتتىكتەر، ءۇشىنشى توپ-ۇشتىكتەر. توپقا بولمەس بۇرىن وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دارەجەسى قالاي باعالانۋى كەرەك ەكەندىگىن تۇسىندىرەمىن. ياعني «5» باعاسىن الاتىن وقۋشىلار ءوز بەتىنشە ىزدەنىپ، وقۋلىق پەن قاتار قوسىمشا ادەبيەتتەر مەن جۇمىس ىستەۋى كەرەك، ال تورتتىكتەر گازەت،جۋرنال ماتەريالدارى مەن ءوز ءبىلىمىن ۇشتاستىرا وتىرىپ وقۋلىقپەن ساباقتاستىرۋى شارت،ال وقۋلىق ماتەريالىن تولىق مەڭگەرىپ، ويىن تولىق جەتكىزۋ شاماسى كەلمەسە، قوسىمشا ماتەريالدارمەن ۇشتاستىرا الماسا، وندا ول وقۋشى «ۇشتىكتەر» توبىنا كىرەدى. مۇنداي سارالاپ وقىتۋدىڭ كوپ پايداسى بار. ءار بالا قىسقا دا نۇسقا سويلەۋگە ۇيرەنەدى. ءاربىر توپتاعى بالا بىلۋگە قۇمارتا تۇسەدى، تومەنگى توپتار جوعارعى توپقا وتۋگە، جوعارعى توپ تومەنگى توپقا ءتۇسىپ قالماۋعا تىرىسادى. توپقا ءبولۋ كەزىندە مەنىڭ وقۋشىلارىم العاشقىدا ءوز ەركىمەن ءبولىندى. سونان سوڭ ولارعا ءبىلىم دارەجەسىن تەكسەرەتىن سايىس ۇيىمداستىردىم. ەڭ جوعارعى بال العاندار ءى، ودان تومەن جيناعاندار ءىى جانە ءىىى توپقا كىرگىزىلدى. ءار توپتىڭ  ءوز باسشىسى بولادى، ولاردىڭ  قولىندا باعا قويىلاتىن باعا قويىلاتىن ءوز جۋرنالى دا بولادى. ول ءار توپتاعى وقۋشىنىڭ ءبىلىم دارەجەسىن، ءار ساباققا دايىندىعىن كورسەتەتىن اينا ىسپەتتى. ناتيجەسىندە وقۋشىلاردىڭ تابيعي قابىلەتتەرىنە قىزمەتتەرىنە سايكەس  جوعارعى دەڭگەيگە كوتەرىلۋىنە دارىندىلىق قاسيەتتەرىنىڭ اشىلۋىنا تولىق جاعداي جاسالادى. ءار وقۋشى ۇستازدىڭ باسقارۋى مەن دۇرىس تاپسىرمالاردى + بەلگىلەسىمەن ءوزى بەلگىلەپ وتىرادى. وقۋشى ءوز قىزمەتىن ەڭ تومەنگى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالاردى ورىنداۋدىن باستايدى. ولاردى تولىق ورىنداپ  بولعاننان كەيىن عانا كەلەسى دەڭگەيگە كوشەدى. بۇل وقۋشىلار اراسىندا بەلسەندىلىك تۋعىزادى جانە وقۋشىنىڭ مەملەكەتتىك ستاندارت دەڭگەيدە ءبىلىم الۋىنا كەپىلدىك بەرەدى.

قورىتىندىلاي كەلە شەتەل ءتىلىن وقىتۋدا وقۋشىلاردى توپپەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتۋدىڭ ناتيجەسىندە وقۋشىلاردىڭ ويلارىن ەركىن ايتا الاتىن، وزدىك جۇمىس جاساي الاتىن، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعى وياۋ، باسەكەگە ءارقاشان  تولىق قابىلەتتى  شاكىرت دايارلاي الامىز.

 

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1. ج. ابييەۆ: «پەداگوگيكا تاريحى» .
2. «مەكتەپتەگى شەت ءتىلى» №3/2006ج.
3. «توپپىق جۇمىس تۋرالى نۇسقاۋلىق.

---