InfoHub Logo

Qazaq halqynyń mádenıeti
Konspekt
Qazaq halqynyń qalyptasýyna baılanysty onyń ózine tán materıaldyq jáne rýhanı mádenıeti jetilip otyrdy. Qazaqtarda turǵyn úıdiń eki túri boldy. Jazda kıiz úıde, al qysta shymnan, balshyqtan, tastan salynǵan jyly úıde turǵan. Jazǵy úıleri – kıiz úı jáne arba ústine ornatylǵan jyljymaly úı - kúıme. Kıiz úıdiń aǵash súıegi 3 bólikten turady: kerege, ýyq, shańyraq. Kıiz úıdiń baýy – basqur negizgi bekitý, biriktirip baılaý qyzmetin atqardy. Úıdi jaýyp turatyn kıizder – túndik, úzik, týyrlyq.
Qysqy kıimder – qulyn terisinen tigilgen jaǵaly jarǵaq shekpen, qoıdyń nemese túıeniń jabaǵysyn qalyń matamen tystap tigilgen kúpi, shıdem ishik, ton. Qysqy bas kıimderi eltiriden, túlki terisinen tigilgen tymaq boldy. Jazda ystyq ótkizbeıtin juqa kıizden jasalǵan qalpaq kıdi. Boıjetken qyzdardyń bas kıimi baǵaly ań terisinen tigilgen bórik boldy. Jas kelinderdiń bas kıimi – sáýkele. Keıin sáýkele ornyna jelek jamyldy. 30 - 40 jastaǵy áıeldiń bas kıimi kestelengen kımeshek dep ataldy. Orta jastaǵy áıel – jaýlyq, jasy kelgen áıel kúndik kıgen.
Qazaqtardyń óte baǵaly taǵamynyń biri – jent. Jylqy sútinen – qymyz, sıyr men qoı sútinen – aıran, qatyq, qurt, irimshik, maı, túıe sútinen shubat jasaǵan.
Qarqaraly kósh dep kósh kerýenindegi túıelerge qyrǵaýyldyń qaýyrsynynan tórt basty qarqara taǵýdy aıtady. Ol kósh kezinde til - kóz qarqaraǵa aýady degen senim bolǵandyǵyn kórsetedi.
Kúnniń alǵashqy kúrkireýi aǵarǵannyń kóbeıýiniń, ósimdikterdiń jetilýiniń habarshysy bolǵan. Qymyz ashytyp “qazyq maılaý”, “bıe muryndyq” dep atalatyn toı - tomalaq jasaǵan. Qazaq kelinderi “at tergeý” ǵurpy boıynsha, úıdiń úlken - kishileriniń attaryn atamaı, olarǵa basqasha at qoıady.
Lırıkalyq - epostyq jyrlarda halyq turmysy, ádet - ǵurpy, salt - dástúrleri keń kólemde kórinis tapqan. Batyrlar jyry – halqyn jat jerlikterdiń shapqynshylyqtarynan qorǵap, aýyr azaptardan qutqarǵan ǵajaıyp kúsh ıesi, batyrlardyń jaýyngerlik erlikteri týraly dastan. Qazaq ertegileri halyq turmysynyń túrli jaqtaryn, qoǵamdyq ómirin, armanyn aıqyn kórsetedi. 15 ǵasyrda qazaq tili ózine tán erekshe belgileri bar, derbes tilge aınaldy. 15 - 17 ǵasyrlarda Altyn Orda, Aq Orda dáýirinde kóne qypshaq tili resmı, ádebı til retinde qoldanyldy. 16 - 17 ǵasyrlarda qazaq tilinde tarıhı shyǵarmalar jazyla bastady.
15 - 17 ǵasyrlarda qazaqtar arasynda ýaqyt esebimen shuǵyldanatyn, aýa raıyn zertteıtin tájirıbeli bilgirler shyqqan. Bular – halyq kúntizbesin jasaýshylar. Olar juldyzdy aspan kartasyn jatqa bilgen. Ejelgi túrkiler múshel kúntizbesin jaqsy bilgen.
16 - 17 ǵasyrlarda qazaqtar resmı túrde ıslam dinin ustandy. Zırat qurylysy qaıtys bolǵan kisiniń áleýmettik jaǵdaıyn baıqatty. Halqymyzdyń mádenıeti ǵasyrlar tereńinen jalǵasyp, qoǵamnyń damýyna baılanysty birtindep damyp, jetilip otyrǵan.
Konspekt suraqtar
1. Kıiz úıdiń negizgi bekitý qyzmetin atqaratyn bóligi:
2. Qulyn terisinen tigilgen qysqy kıim:
3. Jas kelin sáýkele ornyna jamyldy:
4. Eshki terisinen tigilgen jumsaq aıaq kıim:
5. Qazaqtardyń óte baǵaly taǵamynyń biri:
6. Kósh kerýenindegi túıelerge qarqara taǵý dástúri:
7. Qazaq kelinderiniń úıdiń úlken - kishileriniń attaryn atamaý ǵurpy:
8. Halyq arasyna keń taraǵan ertegiler:
9. Qazaq tiliniń ózine tán erekshe belgileri bar, derbes tilge aınalǵan kezi:
10. 16 - 17 ǵasyrlarda tarıhı shyǵarmalar jazyla bastady:
11. Túnde júris baǵytyn baǵdarlaıtyn juldyz:
12. Múshel kúntizbesiniń dáleli retinde tabyldy:
13. Qazaqtar balalaryn medreselerde oqytqan dep jazdy:
14. Qazaqtardy “Islam dinine senetin halyqtar” dep jazdy:
15. Kúıdirilgen kirpishten órnektelip qalanǵan mazarlarǵa jerlendi:
16. Qazaqtardyń jazǵy úıleriniń eki túri:
17. Kıiz úıdiń «basqur» baýy qandaı qyzmet atqardy:
Taqyryptyń testi