InfoHub Logo

ەرتەدە ءوز ەڭبەگىمەن كۇن كەشىرگەن ءبىر كەدەي شال بولىپتى. شال ومىرىندە ءبىر شىر ەتكەن كورمەپتى. بار تىلەگى ءبىر بالا ەكەن. شالدىڭ كاسىبى وتىنشىلىق ەكەن. وتىن العالى سايعا كەتىپ بارا جاتسا، جولدىڭ شەتىندەگى ءبىر توپ ءشيدىڭ تۇبىندە وراۋلى جاتقان ءبىر زاتتى كورىپتى. الىپ قاراسا، جاڭا تۋىلعان نارەستە بالا ەكەن. شال قولىنا الىسىمەن، بالا شىرىلداپ جىلاي باستاپتى. «قۇدايدىڭ بەرگەنى» دەپ، شالدىڭ قۋانعانى سونشالىق، وتىن الماستان بالانى قوينىنا سالىپ الىپ ۇيىنە قايتىپتى. ءومىرى بالا كورمەگەن شالدىڭ كەمپىرى دە جۇرەگى جارىلا قۋانىپتى. ۇيىنە كەلگەن سوڭ، ماڭايداعى كورشىلەرىن شاقىرىپ توي جاساپتى. شال بالاسىنىڭ باقىتتى بولۋىن تىلەپ، ونىڭ اتىن «باقتىباي» دەپ قويىپتى. كۇن ءوتىپتى، اي ءوتىپتى، جىلدار ءوتىپتى. باقتىباي ەسەيە باستاپتى، اكەسى باقتىبايدى وقۋعا بەرىپتى. بالا وتە زەرەك، العىر بولىپ ءوسىپتى. ءوزى تۇستاس بالالاردان اقىلى اناعۇرلىم ارتىق بولىپتى. باسقا بالالار بىر-بىرىمەن توبەلەسىپ شاتاق شىعارسا، باقتىباي ۇنەمى ولارعا اراشاشى بولىپ، اقىلىن ايتىپ جۇرەتىن بولىپتى. سوندىقتان بالالار ونى وزدەرىنە «بي» سايلاپ الىپتى. باقتىباي «بي» بولعان كۇنىنەن باستاپ بالالار اراسىنداعى ۇرىس-جانجال تۇگەپتى. بالالار ارالارىندا بولعان ءار قانداي ءىستى بىتىرۋگە باقتىبايدىڭ الدىنا جۇگىنىسكە كەلەتىن بولىپتى.

         ءوز ەلىنىڭ ءبيىنىڭ جالعىز ۇلى بار ەكەن، ول كەلىنشەگىن توركىندەتىپ كەلە جاتسا، بۇلارعا جولدان ءبىر سايتان كەلىپ قوسىلىپ الىپتى. الدەن ۋاقىتتا كەلىنشەك بايقاپ قاراسا، كۇيەۋى ەكەۋ بولىپ قالىپتى. بىر-بىرىنەن تيتتەي دە ايىرماسى جوق. كەلىنشەك قايسىسى ءوزىنىڭ كۇيەۋى ەكەنىن ايىرا الماپتى. سول جاعىنداعىسىن «ءوز كۇيەۋىم» دەيىن دەسە، وڭ جاعىنداعىسى دا ءوز كۇيەۋى سياقتى. وڭ جاعىنداعىسىن «ءوز كۇيەۋىم» دەيىن دەسە، سول جاعىنداعىسى دا ءوز كۇيەۋى سياقتى. ءسويتىپ، كەلىنشەك قايسىسىسىن «ءوز كۇيەۋىم» دەرىن بىلە الماي، ەكى جاعىنا جالتاق-جالتاق قاراۋمەن جۇرە بەرىپتى. ال ءوڭى-تۇسى ايىرعىسىز بي ۇلى مەن سايتان جول-جونەكەي كەلىنشەككە تالاسىپ، كەرىسۋمەن بولىپتى. ەكەۋى دە «كەلىنشەك مەنىكى» دەپ، وزىنە قاراي بەيىمدەپ، كەلىنشەكتىڭ اتىنىڭ شاۋجايىنا جارماسىپتى. ءسويتىپ، بي ۇلى مەن سايتان كەلىنشەككە تالاسىپ ابدەن توبەلەسىپتى. ءبيدىڭ ۇلى ءوزىنىڭ سۇيگەن ايەلىنەن ايىرىلماۋعا مىقتى كىرىسىپتى. سايتان دا وڭاي كورىنبەپتى. وسىلايشا داۋ-تالاسپەن سول ۇشەۋى ءبيدىڭ ۇيىنە بارىپتى. ءبيدىڭ بالاسى اتتان تۇسە سالىسىمەن جۇگىرگەن كۇيى اكەسىنە بارىپ:

         — اكە، قايىن جۇرتىما بارىپ قايتتىم، ءبىراق جولدا مىنا ءبىر ادام بىزگە جابىسىپ الىپ، ايەلىمدى «مەنىكى» دەپ، تالاسىپ بولمايدى. ءوزىڭ ايىرماساڭ، مەندە شاما جوق، – دەپتى. بۇنىڭ ارتىنان ىلە-شالا باياعى سايتان كەلىپ:

         — اكە، قايىن جۇرتىما بارىپ قايتتىم. ءبىراق مىنا بىرەۋ نەمە مەنىڭ ايەلىمە جابىسىپ تالاسىپ بولماي ءجۇر، بۇنى ءوزىڭ ايىرىپ بەرمەسەڭ، مەندە ايىرارلىق شاما جوق، – دەپتى. سوندا كەلىنشەك:

         — اتا، مەن دە ايىرا المادىم، قايسىسى ءسىزدىڭ بالاڭىز ەكەنىن. بۇل ەكەۋى جولدا وسىندا جەتكەنشە داۋلاسىپ توبەلەسىپ كەلدى، – دەپتى.

         بي قانشا باعدارلاپ قاراسا دا قايسىسى ءوزىنىڭ جالعىز ۇلى ەكەنىن ايىرا الماپتى. ءبيدىڭ ايەلى دە قايسىسى ومىراۋ ءسۇتىن بەرگەن ءوز بالاسى ەكەنىن بىلمەپتى. ءسويتىپ، اكە-شەشەسى بالاسىنىڭ ءارقانداي بەلگىلەرىن قاراستىرسا دا ۇقساس بولىپتى. ەشقانداي ناتيجە شىعارا الماپتى. بۇلار اقىلى تاۋسىلىپ، امال تاپپاعان سوڭ، اقىرىندا كورشى ەلدەگى ءبىر بىلگىشكە بارىپ سىناتپاق بولىپ، ءوزى، ايەلى، بالاسى، كەلىنى جانە سايتان بولىپ بەسەۋى بىلگىشكە قاراي اتتانىپتى. ءبيدىڭ ۇلى مەن سايتان تىنىش جۇرمەي، جول-جونەكەي كەرىلدەسىپ وتىرىپتى. بۇلار ۇزاق جول ءجۇرىپتى. ءبىر اۋىلدان وتە بەرگەندە، ۇلكەن ورماندى سايدا ويناپ جۇرگەن ءبىر توپ بالاعا كەزىگىپتى. جولاۋشىلاردىڭ داۋلاسىپ بارا جاتقانىنا تاڭىرقاعان بالالار جينالىپ، بۇلاردى توقتاتىپ الىپتى.

         — سىزدەر نەگە داۋلاسىپ كەلەسىزدەر، ەگەر سىزدەر شەشە الماعان ءىس بولسا، ءبىز سۇراپ ءبىتىرىپ قويايىق، – دەپتى بالالار. داۋلىلار «بۇلاردىڭ قولىنان نە كەلەدى؟» دەپ، مەنسىنبەي ءجۇرىپ كەتىپتى. سوندا بالالار تاعى دا: «ءبىزدىڭ اقىلدى دا ءادىل ءبيىمىز بار، بىتپەگەن قانداي جۇمىس، داۋ بولسا دا ونىڭ بيلىك ايتۋعا اقىلى جەتەدى»، – دەپتى.

         — باسقانىڭ قولىنان كەلمەگەن جۇمىستى بۇلار قايدان ءبىتىرسىن، – دەپ تاعى دا كەكەتىپ، سايدى ورلەي ءجۇرىپ كەتىپتى بۇلار.

         — ءبىزدىڭ سوندايلىق اقىلدى دا ءادىل ءبيىمىزدى نەگە كوزگە ىلمەيدى. بۇلارعا كورەسىسىن كورسەتەيىك، – دەپ، بارلىق بالا جابىلا سايدىڭ تاسىمەن اتقىلاپ، الگى بەسەۋىن جۇرگىزبەي قويىپتى. جۇرۋگە جول تاپپاي بوگەلگەن بي باستاعان بەس جولاۋشى لاجسىزدان بالالاردىڭ ءبيىنىڭ الدىنا بارىپ جۇگىنىپتى. بالالارعا بولعان وقيعانى بايانداپ بەرىپتى.

         — ەي، ەكى جىگىت، ەكەۋىڭ ءقازىر جالاڭاشتانىپ شەشىنىڭدەر، شەشىنىپ بولعان سوڭ، اناۋ توبەدەن بەرى قاراي جارىساسىڭدار، وزىپ كەتكەنىڭ مىنا قۇمىرانىڭ ىشىنە كىرەسىڭ دە ارتتا قالعانىڭدى ولتىرەمىن. كەلىنشەك وزىپ كەلگەندىكى بولماق، – دەپتى باقتىباي.

         باقتىباي بالالارعا بۇيرىق رەتىندە: «سەندەر سورەدەن كومبەگە دەيىن ەكى جاققا قاز قاتار ءتىزىلىپ تۇرىڭدار، ارتتا قالعاندى ۇستاپ الىڭدار»، – دەپتى. بۇل بيلىكتى ەستىگەندە، بي دە، بايبىشە دە، كەلىنشەك تە زارە-قۇتى قالماي ۇشىپتى. «ارتى نە بولار ەكەن» دەپ كۇتىپتى. سونىمەن جارىس باستالىپتى. ءبىر كەزدە ەكى جىگىتتىڭ بىرەۋى وزىپ كەلىپتى دە باقتىباي ازىرلەپ قويعان قۇمىرانىڭ ىشىنە ەنىپ كەتىپتى. باقتىباي جالما-جان قۇمىرانىڭ اۋزىن تىعىنداپ الىپتى. ال ارتتا قالعان جىگىتتى ولتىرمەۋگە بالالارعا بۇيرىق بەرىپتى. بۇنى ەستىگەن بالالار:

         — باقتىباي بي، سەن بۇگىنگە دەيىن ەكى ۇشتى بيلىك ايتپاعان ەدىڭ، مىناۋىڭ قالاي، مۇنى الگىندە ءولتىر دەمەپ پە ەدىڭ، ەندى ولتىرمەڭدەر دەۋىڭنىڭ ءمانىسىن ايتشى، – دەپ، جان-جاقتان سۇراق قويا باستاپتى. سوندا باقتىباي بي اسىقپاستان تۇرىپ بىلاي دەپ جاۋاپ قايىرىپتى.

         — مىنا قۇمىراعا كىرگەن ادام ەمەس، سايتان. ال مىنا ارتتا قالعان جىگىت ناعىز ادامزات، ايەلدىڭ جۇبايى - وسى. مەن بۇل ەكەۋىنىڭ قايسىسى ادامزات، قايسىسى سايتان ەكەنىن ايىرۋ ءۇشىن وسى امالدى قولداندىم. شىندىعىندا، مىنا قۇمىرانىڭ ىشىنە ادامزات سىيمايدى، – دەپتى. بۇعان بالالار ابدەن ريزا بولىپتى. قۇمىرانى بالالاردىڭ الدىندا ۇلكەن وت جاعىپ ورتەپ تاستاپتى. ءسويتىپ، الگى جىگىتتى سايتاننىڭ پالەسىنەن وسىلايشا قۇتقارىپ، كەلىنشەگىن قوسىپ قويىپتى. بۇنى كورگەن بي قۋانىشى قوينىنا سىيماپتى. باقتىبايعا كوپ العىس ايتىپ، ەلىن شاقىرىپ توي جاساپتى.

         — قاشان دا ەلدى اقىلدى ادام سۇراۋى كەرەك. بۇگىننەن باستاپ وسى ەلدىڭ ءبيى - باقتىباي، – دەپ ءوز اۋزىنان جاريالاپتى.

         «قوي اسىعى دەمە، قولىڭا جاقسا ساقا قوي» دەگەن ماقال وسىدان قالىپتى.

---