InfoHub Logo

يسلام دىنىندەگى جيھاد ۇعىمى — يسلام ءدىنى تۋرالى ءسوز قوزعالعاندا، ويعا ورالاتىن ۇعىمداردىڭ ءبىرى. ونىڭ اياسى وتە اۋقىمدى بولعاندىقتان، ادامدار ونى تۇرلىشە ءتۇسىنىپ، ءمانىن سان-ساققا جۇگىرتەتىنى كوپتەپ كەزدەسەدى. نەگىزىندە، «جيھاد» ءسوزىنىڭ اراب تىلىندە «بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە، ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن قايرات جۇمساۋ، ىنتا-جىگەر تانىتۋ، تىرىسۋ، كۇرەسۋ» دەگەن ماعىنالارى بار.

كەيدە ادامدار جيھادتىڭ ماعىناسىن شەكتەپ، ونى «قارۋ الىپ سوعىسۋ» دەپ ءبىرجاقتى تۇسىنەدى. الايدا، ونىڭ ۇنەمى وسى مازمۇندى عانا بىلدىرمەيتىنىن شاريعات ماماندارى ناقتى دەرەكتەرمەن دالەلدەگەن. قۇراندا «جيھاد» ءسوزى 35 جەردە كەلەدى دە، ءتورت جەردە عانا تىكەلەي «سوعىس» مانىندە جۇمسالعان.

قۇران كىتابىندا سوعىستىڭ ماعىناسىن بىلدىرەتىن «حارب»، «ءمۋحارابا»، «ماعراكا»، «قيتال» سىندى ارنايى تەرميندەر بەلگىلەنگەن. دەگەنمەن جيھاد ءسوزىنىڭ مازمۇنىندا «سوعىس» دەگەن ءمان دە بولعاندىقتان، كوپشىلىك جيھاد دەگەندە تىكەلەي سوعىستى تۇسىنەدى.

مۇسىلمان عۇلامالارىنىڭ انىقتاۋىنا كوز جۇگىرتەر بولساق، جيھاد -جاراتۋشى يەنى تانۋعا جول اشۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ياعني ساۋاتسىزدىق، الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ تومەندىگى، ەرىك-ويعا، ساناعا جاسالعان شەكتەۋلەرمەن كۇرەستى مەڭزەيدى. يسلام شاريعاتىندا جاراتۋشىنىڭ رازىلىعىن تابۋ باعىتىندا جاسالعان ءاربىر ىس-ارەكەت «جيھاد» سانالادى. ماسەلەن، قيىندىقتارىنا قاراماي كۇن سايىن تۇراقتى تۇردە بەس ۋاقىت ناماز وقۋ، اپتاپ ىستىقتا ورازا ۇستاۋ، بولماشى سەبەپتەرمەن اجىراسۋ، تۋىلعان نارەستەنى دالاعا لاقتىرىپ كەتۋ، يماننان بەيحابار عۇمىر كەشۋ سياقتى قوعامداعى ادامدىق اتىنا قايشى كەيبىر كەرتارتپا كەلەڭسىزدىكتەردى تۇزەتۋ ءۇشىن اتقارىلعان ۇلكەندى-كىشىلى امالدار وسى جيھاد ۇعىمىنىڭ اياسىنا كىرەدى.

جيھاد — ەڭ اۋەلى ادامنىڭ ءوزىن تۇزەتۋى. ىشكى دۇنيەسى مەن جۇرەگىن تازارتۋى. ءوز بولمىسىن قىزعانشاقتىق، قاناعاتسىزدىق، سابىرسىزدىق، جالقاۋلىق، تاكاپپارلىق سەكىلدى كۇللى جامان قاسيەتتەردەن ارىلتىپ، ولاردىڭ ورنىن كوركەم قاسيەتتەرمەن تولتىرۋ.

مۇحاممەد پايعامبار بىردە سوعىستان شارشاپ، شالدىعىپ كەلە جاتقان سەنىمدى سەرىكتەرىنە «ءبىز كىشى جيھادتان ۇلكەن جيھادقا قايتىپ بارامىز» دەپ، ۇلكەن جيحادتىڭ ناپسىمەن كۇرەس ەكەنىن بىلدىرگەن.

ولاي بولسا، ناپسىمەن كۇرەس قولعا قارۋ الىپ دۇشپاننان سوعىسقاننان دا قيىن. سىرتقى دۇشپاننىڭ كىم ەكەنى، قايدا ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان ونىمەن كۇرەسۋ وڭاي. ال، ءناپسى تۋرالى ونى ايتا المايمىز. ول ادامنىڭ ىشىندە. قاي جاقتان، قالاي كەلىپ قالاتىنى، ايلاسىن قالاي جۇزەگە اسىرارى دا بەلگىسىز. سوندىقتان سوڭعى پايعامبار سىرتقى دۇشپانمەن كۇرەستى «كىشى جيھادقا» جاتقىزىپ، ناپسىمەن كۇرەستى «ۇلكەن جيھادقا» بالاعان.

ولاي بولسا، بۇل ايتىلعانداردان ءبىر دارىگەردىڭ ءوز ماماندىعى بويىنشا كاسىبي دەڭگەيگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن تىنباي تالپىنۋى مەن ىزدەنۋى، ەكونوميكا مامانىنىڭ مۇسىلمانداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايلارىنىڭ تۇزەلۋى ءۇشىن جۇمساعان قاجىر-قايراتى، ءمۇعالىمنىڭ ساۋاتتى تۇردە بالا وقىتۋى — مۇنىڭ ءبارى جيھادقا جاتپاق دەگەن قورىتىندى شىعادى.

جيھاد ءماجبۇر جاعدايدا قارۋمەن دە بولادى. بارلىق ديپلوماتيالىق بايلانىستار ناتيجەسىز اياقتالىپ، كەلىس سوزدەردەن تولىقتاي ءۇمىت ۇزىلگەن شاقتا وتاندى قورعاۋ ءۇشىن قولعا قارۋ الىپ جيھاد جاساۋعا بولادى. قۇران كارىمدە: «وزدەرىنە قارسى سوعىس اشىلعان مۇسىلماندارعا (مۇشرىكتەرمەن) سوعىسۋعا رۇقسات بەرىلدى. ويتكەنى، ولار زۇلىمدىققا ۇشىراپ، ءجابىر كوردى. البەتتە، اللا تاعالا ولارعا جاردەم بەرۋگە تولىق كۇشى جەتەدى. ولار ەشبىر سەبەپسىز تەك «راببىمىز — اللا» دەگەندەرى ءۇشىن وتاندارىنان قۋدالاندى…» (حاجج سۇرەسى، 39-40 ايات) دەپ جيھادتىڭ سەبەپتەرى كورسەتىلگەن.

مۇندا ەشبىر جازىقسىز زۇلىمدىق كورسەتىپ، قيىنشىلىقتارعا دۋشار ەتىپ، ەلىنەن-جەرىنەن كەتۋگە ماجبۇرلەپ، مۇلىكتەرىن تالان-تاراجعا سالعان ادامدارعا قارسى سوعىسۋعا بولاتىندىعىنا رۇقسات بەرىلگەن. ارينە، بۇل ەڭ سوڭعى قولدانىلاتىن شاراعا جاتادى.

يسلامنىڭ تاتۋلىق پەن بىرلىككە، سىيلاستىق پەن اۋىزبىرلىككە، كەشىرىمگە شاقىراتىن ادامدىق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن ءدىن ەكەندىگى شاريعات ىلىمىندە ابدەن ورنىققان پىكىر. يسلام وزگە ءدىن وكىلدەرىمەن بەيبىت عۇمىر كەشۋدى بىلاي قويعاندا، ولارعا جاقسىلىق جاساپ، ادىلدىك تانىتۋدى تالاپ ەتەدى.

مامانداردىڭ ايتۋىنشا، سوعىس جاعدايىندا دا يسلام وزبىرلىق ارەكەتتەرگە جول بەرمەيدى. ايتالىق، بۇل ءدىننىڭ ۇكىمدەرى بويىنشا سوعىس كەزىندە ايەلدەردى، جاس بالالاردى، سوعىسقا قاتىسپاعان قارت كىسىلەر مەن ەشكىممەن شارۋاسى جوق موناحتاردى ولتىرۋگە قاتاڭ تىيىم سالىنادى. ءوسىپ تۇرعان اعاشتار مەن ەگىن القاپتارىن ورتەۋگە، تۇيە، سيىر سياقتى مالداردى ولتىرۋگە، ءار ءتۇرلى وزگە ءدىننىڭ عيباداتحانالارىن قيراتۋعا جول بەرمەيدى. دۇشپان اسكەرلەرىنىڭ ءولى دەنەلەرىن تىلگىلەپ، كوزدەرىن ويىپ، مۇرىندارىن كەسۋگە دە رۇقسات جوق.

رۇقسات ەتىلگەن بۇل سوعىستىڭ ءوزىن، جەكە ادامدار نەمەسە بەلگىلى توپ وكىلدەرى باستاتا المايدى. يسلام تۇسىنىگىنە قاراساق، سوعىسقا قاتىسىپ-قاتىسپاۋدى شەشەتىق تەك قانا مەملەكەت بولۋى ءتيىس. ايتپەسە، كەز-كەلگەن سوعىسقۇمار ادامنىڭ اشقان سوعىسى جيھادقا جاتپايدى. ءاربىر مۇسىلماننىڭ امانداسقاندا، حال-جاعداي سۇراۋدان بۇرىن «ءاسسالامۋ الەيكۇم» دەپ بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىق تىلەۋى بوستان بوس پايدا بولا سالعان عۇرىپ ەمەس. «يسلام»، «ءسالام»، «مۇسىلمان» سوزدەرىنىڭ ءتۇبىرى «ءسالام» بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىق دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.

يسلام بەيبىتشىلىكتى ۋاعىزدايتىن ءدىن بولسا، مۇسىلمان بالاسى سول بەيبىتشىلىكتى ءوزىنىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىندا، سالەمدەسۋى مەن سويلەۋىندە، وزگەلەرمەن قارىم-قاتىناسىندا، قىسقاسى، ءاربىر ءىسى مەن ارەكەتىندە ءىس جۇزىندە كورسەتۋشى تۇلعا بولۋى ءتيىس.

يسلامنىڭ نەگىزگى قاعيدالارىنىڭ بىرىندە: «بەيكۇنا ءبىر ادامدى ءولتىرۋ — كۇللى ادامزاتتى ولتىرۋمەن تەڭ» (مايدا سۇرەسى، 32-ايات) دەلىنەدى. بۇل ەرەجە قاسيەتتى قۇراندا ايتىلعان. ولاي بولسا، قانشاما بەيكۇنا ادامنىڭ، پەرىشتەدەي ءبۇلدىرشىن سابيلەردىڭ جانىن قيعان لاڭكەستىك ارەكەتتەر يسلامعا، قۇرانعا، مۇسىلمانشىلىققا جاتپاسى انىق. ءدىن عالىمدارىنىڭ پىكىرىنشە، ادام ءولتىرۋ بىلاي تۇرسىن، مالدى قورقىتۋدىڭ ءوزى يسلامعا تەرىس. سويىلاتىن مالدىڭ كوزىنشە پىشاعىن قايراعان جولداسىنا مۇحاممەد پايعامبار الەيھيسسالام قاتتى كەيىپ: «سەن مالدى نەشە رەت ولتىرمەكسىڭ؟ پىشاعىڭدى مالدى جاتقىزباس بۇرىن قايرامادىڭ با؟» دەپ ەسكەرتۋ جاساعانى حاديس ماتىندەرىندە بەرىلىپتى.

جيناقتاي كەلگەندە، يسلام دىنىندە جيھاد سىرتقى دۇشپاندارمەن سوعىسۋ دەگەنگە قاراعاندا، ادامنىڭ ءوز ىشىندەگى ناپسىسىمەن كۇرەسۋ دەگەنگە كوبىرەك لايىق ەكەندىگىن ايتپاق كەرەك.

---