پارلامەنتتە جاڭالىق كوپ
(اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتكە جاۋاپ)
اسا تالانتتى ءىنىم ۇلىقبەك!
وسى جىلعى 31-كازاندا «ەگەمەن قازاقستاندا» ماعان ولەڭمەن جازعان حاتىڭدى وقىدىم. جاۋاپتى كەشىگىڭكىرەپ قايتارىپ وتىرمىن. سەبەبى جۇمىس باستى بولىپ كەتتىك. ءدال ءقازىر پارلامەنتتىڭ سىڭبىرۋگە قولى تيمەيدى. جىل اياعىنا تايانعاندا زاڭ جوبالارى دەگەن باسىپ قالدى. «جەر تۋرالى»، «قارجى تۋرالى»، «سالىق تۋرالى»، «جەرگىلىكتى بيلىك تۋرالى»... نەسىن ايتاسىڭ، تولىپ جاتىر.
مەنىڭ تاعى ءبىر قينالىپ قالعانىم — ولەڭمەن جازعان حاتىڭا ولەڭمەن جاۋاپ بەرە المايمىن. باياعى-باياعى بوزبالا شاعىمدا «تەرەزەڭنىڭ الدىنان كۇندە وتەمىن» دەگەن سياقتى ولەڭدەر جازىپ كورىپ ەدىم. ءبىرلى-جارىمى جاس اقىندار جيناعىنا دا ىلىنگەن. ىلىنگەنى بار بولسىن: زەينوللا سەرىكقالييەۆ دەگەن سىنشى سويىپ سالىپ، سودان بەرى ولەڭ جازعاندى قويعانمىن. جازسام، اكىم تارازي، كارىباي احمەتبەكوۆ، ءۋاليحان قاليجان سياقتى زامانداستارعا، ىنىلەرگە ارنالعان ازىل-بادىك ولەڭدەر عانا جازامىن. ءبىراق ولاردى جاريالاۋعا بولمايدى.
سوندىقتان، ۇلىقبەك باۋىرىم، قاراسوزبەن جازعان حاتىمدى قاناعات تۇتارسىڭ.
«ساتىلماي ما ماسقارا بوپ جەر-انا؟» — دەپ سۇراپسىڭ.
جەر ساتىلسا ماسقارا بولاتىنى راس. ءبىراق قورىقپا. اۋىل-شارۋاشىلىعىنا تيەسىلى جەر ساتىلمايدى.
جەردىڭ جىرى سوناۋ توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىنان باستالىپ، مىنە، وسى ۋاقىتقا دەيىن سوزىلدى. ول كەزدە پارلامەنت جوق، جوعارعى كەڭەس بار ەدى. چەرنىشيەۆ دەگەن دەپۋتات بولدى: جەردى سات، تاۋدى سات، تاستى سات — حالىقتى اسىرا دەگەن تالاپ قويعانى ەسىمدە.
مەن، مارقۇم بالعابەك قىدىربەك ۇلى بۇعان ولەرمەندىكپەن قارسى بولدىق.
جەر ساتىلعان جوق. ءبىراق كوپ جەر ات توبەلىندەي كۇشتىلەردىڭ شەڭگەلىنە ءتۇسىپ كەتتى.
مىنا جاڭا زاڭ جوباسى تالاي تالقىعا ءتۇستى. بيىلعى ماۋسىم ايىنداعى تالقىلاۋدا مەن ۇسىنىس جاسادىم. زاڭدى ءبىرىنشى وقىلىمىندا داۋىسقا قويعاندا اتى ءجونى ايقىن داۋىس، ياعني «پويمەننوە گولوسوۆانيە» بەرىلسىن جانە سول ءتىزىم باسپاسوزدە جاريالانسىن، — دەپ ەدىم. — زاڭ ءبىرىنشى وقىلىمىندا باسىم داۋىسپەن قابىلدانسا، سول جوبا باسپاسوزدە جاريالانسىن، — دەدىم. 58 ادام قوستاپ، 8 ادام قارسى بولىپ، وسى ۇسىنىس قابىلداندى.
جاڭا جوبا گازەتتە جاريالاندى. بۇكىل حالىقتىق تالقىعا ءتۇستى. ۇكىمەت ۇسىنعان بۇرىنعى جوبادان تام-تۇم تامتىق قالدى. كوپشىلىكتىڭ ۇسىنىسى، دەپۋتاتتاردىڭ ۇسىنىسى ەنگىزىلىپ، العاشقى نۇسقادان مۇلدە وزگەشە سيپات الدى. حالىقتىڭ قاۋىپتەنگەنى — جەردىڭ ساتىلۋى ەدى.
جەر ساتىلمايدى.
ساتىلسا، قالالىق اۋماقتا ءۇي جانە ءوندىرىس ورىندارى سالىناتىن جەر ساتىلادى.
دەپۋتاتتار اراسىنداعى ايتىس: كىمگە قانشا جەر بۇيىرادى — پارلامەنتتەگى كوكپار وسى توڭىرەكتە بولدى. ويتكەنى جەردى رابايسىز كولەمدە بۇرىن يەمدەنىپ قويعاندار بار. مىسالى، «وتان» پارتياسىنىڭ كوسەمى تەرەششەنكو مىرزا سياقتىلار. مۇنى گازەت بەتىندە سول تەرەششەنكونىڭ ءوزى ماقتانىپ ايتتى.
مۇنداي مونوپوليستەر، لاتيفۋنديستەر پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ. اراسىندا دا وتىر ما دەپ سەزىكتەنەمىن.
جەردى سوندا ءادىل بولەتىن كىم؟ اكىم بە، جوق حالىق سايلاعان ءماسليحات پا؟ وسى تارتىس تالايعا سوزىلدى. اقىرى زاڭ ماجىلىستە قابىلدانىپ، سەنات قۇزىرىنا تاپسىرىلدى.
بۇل زاڭنىڭ قولدايتىن دا، قولدامايتىن دا جاعى بار.
جەر — مەملەكەت مەنشىگى. جەردى قۇرمەتتەپ، كۇتىپ-باپتاپ، جەمىسىن كورەمىن دەگەندەرگە ءار ايماقتىڭ جەر كولەمىنە قاراي شارۋالارعا جالعا بەرىلەدى. سوڭعى جوبا بويىنشا، قىرىق توعىز جىلعا. ،
ەندىگى ماسەلە — ۇكىمەتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن مەيلىنشە قولداۋى. اۋىل شارۋاشىلىعى ەكونوميكالىق بارلىق سالانىڭ كوشباسى ەكەنىن تۇسىنەتىن ۋاقىت جەتتى. مەملەكەتتى ەڭ الدىمەن اۋىل اسىرايدى. وسىنى ۇمىتپاعان ۇكىمەت ۇتادى.
«اعىن سۋداي اعىپ جاتقان بايلىقتان بۇقاراعا بىرەر تامشى تاما ما؟» — دەپ سۇرايسىڭ.
ەسىندە بولسا، سوناۋ 1996-97 جىلدىڭ وزىندە ءبىز، اعاڭ كامال سمايىل ەكەۋمىز «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ بەتىندە وسى سۇراق توڭىرەگىندە كوپ حات جازىسقانبىز. كەيىن بۇل حاتتار «ەلىم، ساعان ايتام، ەلباسى، سەن دە تىڭدا» دەگەن اتپەن كىتاپ بولىپ شىقتى. بۇل حاتتارعا قالىڭ بۇقارا سۇيسىنگەنمەن، حالىقتىڭ قانىن سورعان الپاۋىتتار، جەمقورلار، ۇرى-قارىلار تىكسىنىپ قالدى. «ساتىلماعان نە قالدى؟» دەپ جازدىق ءبىز سوندا.
جەكەشەلەندىرۋ دەگەندى جەلەۋ قىلىپ، جەبىرلەر ەلدىڭ نەسىبەسىن قوماعايلانا جەپ جىبەرەدى. ءالى جەتكەن ءالى جەپ جاتىر. توسقاۋىل بولا ما دەپ جارلىقتا شىقتى. زاڭدا شىقتى. ءناپسىسى تويىمسىزدار ءالى تيىلار ەمەس. پرەزيدەنت پروكۋراتۋرانى، ميليسيانى، سوتتى توقپاقتاپ -اق جاتادى. ۇرىلار ۇرعان سايىن سەمىرەدى. جوعارى لاۋازىمدى ۇرىلاردىڭ تالايى شەتەلگە قاشىپ كەتتى. بىرەۋى ۇستالعان جوق. ەڭ سوڭعىسى كۋتوۆوي دەگەن مادەنيەتتىڭ اقشاسىن جەپ ول كەتتى. سوراقىسى سول، زاڭ كىزمەتكەرلەرى ونىڭ قىلمىسىن بىلە تۇرا، كوز جۇمدى.
ءسويتىپ، ءوزىڭ ايتقان «ءىرى جىرتقىشتار» تورعا ىلىنبەي تۇر.
زاڭ قورعاۋشىلاردىڭ قولىنداعى قارۋى — باياعى بىتىرالى مىلتىق. بىتىرالى مىلتىقپەن تەك تورعايلاردى، قىرعاۋىلدى، كەكىلىكتى، ۇيرەكتەردى عانا اتا الاسىڭ. ايۋلارعا، قاسقىرلارعا بىتىرا باتپايدى.
«قازاق ءتىلى قايعى جۇتىپ قالا ما؟» دەگەن سۇراعىڭ كەۋدەسىندە جانى بار، تامىرىندا ءبىر تامشى قازاقى قانى بار، نامىسى بار ادامنىڭ قابىرعاسىن قايىستىراتىن سۇراق.
بۇعان نە دەيىن، شىراعىم. ءتىل تۋرالى ايتا-ايتا جاعىمىز قارىسىپ قالدى. بۇل جونىندە جازىلماعان زاڭ، قابىلدانباعان قاۋلى قالعان جوق. قاۋلىسى ورىندالماعان ۇكىمەت قاۋقارسىز.
مەن بىردەڭە بىلسەم، قازاق ءتىلىنىڭ جاۋى وزگەلەردەن گورى، ءوز قازاعىمىزدىڭ اراسىنان كوبىرەك شىعىپ تۇر.
مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداعان پارلامەنت. پارلامەنت مەملەكەتتەگى بيلىكتىڭ ءۇش تارماعىنىڭ ءبىر تارماعى. ءوزى شىعارعان زاڭعا ءوزىنىڭ بيلىگى جۇرمەگەن پارلامەنت ايتەۋىر امان بولسىن. قازىرگى پارلامەنتتىڭ «ءماجىلىس» دەگەن پالاتاسىندا 77 ادام بارمىز. سونىڭ توقسان پايىزعا جۋىعى كازاكتار. ال ماجىلىستە قازاقشا سويلەيتىنى جالعىز-جارىم، توقتى-تورىم. ىشتەرىندە قازاقشا تازا سويلەي الاتىندارى بار-اق. ءبىراق ورىسشا سويلەيدى. اۋەلى بىر-ەكى ءسوزدى قازاقشا باستاپ الىپ، سودان سوڭ: «بارىنە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن»،—دەيدى دە، ورىسشا گوي-گويىنە باسادى. اۋدارماشى بار. قازاقشا سويلەسەڭ لەزدە سوزبە-سوز تارجىمەلەپ وتىر. جوق، ورىسشا سوعادى. «بارىنە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن». بۇل ناشاقورلىق سياقتى ايىعۋى كيىن دەرت. سوندا ول ءوزىنىڭ انا ءتىلىن قورلاپ تۇرعانىن سەزبەيدى. «بارىنە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن!»
زاڭ جۇرمەگەننەن كەيىن، كونستيتۋسيانىڭ بابى ءىس جۇزىنە اسپاعاننان كەيىن، وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن بەتى بەرى قاراعان كازاك بالالارىن قايتادان ورىس مەكتەبىنە قاراي سۇيرەي باستادى.
باسقا-باسقا، استانادا ءقازىر 3-اققازاق مەكتەبى بار!!! نامىستان جارىلىپ كەتە جازدايسىڭ.
ۇلىقبەك باۋىرىم! بۇل — بۇل ما. ەڭ سوراقىسى، ءقازىر ۇلت تاعدىرىن شەشپەكشى بولعان تەورەتيكتەر شىعا باستادى. ولاردىڭ قاسىندا اتى ايگىلى ماسانوۆ دالادا قالادى. جاقىندا مەن «سافسانا — ناسيونالنايا يدەيا كازاحستانسكوگو نارودا» دەگەن كىتاپشانى وقىپ شىقتىم. انىقتاماسىنا كاراگاندا اۆتورى «اسا كورنەكتى» («ۆىدايۋششييسيا») عالىم مارات تەلەمتايەۆ. ونىڭ تاپقان «يدەياسى» — منوگوناسيونالنىي نارود كازاحستانا — ەدينايا ناسيا... ۆ تاكوي كازاحستانسكوي ناسيي ليۋدي سۆوبودنو ي نە پرەدۆزياتو وبششايۋتسيا مەجدۋ سوبوي.»
«كازاحستانسكيي نارود» دەگەندى كونستيتۋسياعا دا كىرگىزدىك.
ال ەندى «ءبىرتۇتاس قازاقستان ۇلتى» دەگەن شىقتى. كازاك ۇلتى ەمەس، تاتار، ۇيعىر، دۇنعان، كورەي، ازەربايجان، وزبەك، ورىس ۇلتى ەمەس، قازاقستان ۇلتى!»
ءبىر-اق ۇلت. قۇدايدىڭ قالاماعانىن ءبىز جاسايمىز! باياعى كەڭەس داۋىرىندەگى: «تابيعاتتىڭ بەرمەگەنىن تارتىپ الامىز!» دەگەن يمانسىز ۇراننان نەسى كەم؟!
ال سەن بولساڭ، ۇلىقبەك، «قازاق ءتىلى قايعى جۇتىپ قالا ما؟» دەيسىڭ. «قازاقستان ۇلتى» بولسا، ونىڭ ءتىلى قانداي بولادى؟ ءبىر-اق ۇلت بولعان سوڭ ونىڭ ءتىلى دە بىرەۋ-اق بولماي ما؟ سوندا ول قانداي ءتىل؟
سوندا سەنىڭ قازاق ءتىلىڭ قايعى عانا ەمەس، قان جۇتىپ قالادى.
فيلوسوف عالىم امانگەلدى ايتالى ءوزىنىڭ «ۇلتتانۋ» اتتى كىتابىندا: «شىندىققا تۋرا قاراساق، قازاق ەتنوسىنىڭ ءوز وتانىندا وزىنە لايىقتى ورىن الا الماي، ۇلتتىق داستۇرلىك پەن مادەنيەتىنە قولى جەتۋدەن قاشىق ەكەنى انىق»، — دەيدى. باتىس الەۋمەتتانۋ عىلىمىنىڭ تەرميندەرىنە تاعى سۇيەنسەك، بۇل جاعدايدى «ىشكى وتارشىلدىق» (ۆنۋترەننيي كولونياليزم) دەيدى.
ءبىز ءقازىر وتارشىلدىقتان قۇتىلدىق، تاۋەلسىز مەملەكەت بولدىق دەپ ءمازبىز. سويتسەك، ىشكى وتارشىلدىق دەگەن بار ەكەن. مىناۋ سافسانا سونىڭ ايقىن كورىنىسى.
ءبىزدىڭ ۇلتتىق نيگيليستەر، ءوز ۇلتىن مەنسىنبەيتىندەر، وزبەكتەرشە ايتقاندا «كارايۆاندار» ءوز ىشىمىزدە جۇرگەن وتارشىلدار. تاپ-تازا سافسانا ۋاعىزداۋشىلار ەمەس، ۇلتتىق سانانى ۋلاۋشىلار.
بۇل ءوز ىشىمىزدەگى كولونيزاتورلار. ال سىرتتاعىلار شە؟
ولار قاراپ جاتقان جوق. ۇلتتىق ساناڭدى جاۋلاپ جاتىر. قاپتاپ كەتكەن تەليەۆيزيالىق ارنالاردان نە كورىپ ءجۇرسىڭ، ۇلىقبەك؟ باتىستىڭ باسقىنشىلىعىن كورىپ ءجۇرسىڭ. مادەني، رۋحاني باسقىنشىلىق. ا. ايتالى تىلىمەن ايتقاندا، ساموپال مادەنيەت باسقىنشىلىعى. ال ساموپال اراقتان ادامدار باۋىرى ءىرىپ-شىرىپ باۋداي ءتۇسىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرسىڭ. ساموپال مادەنيەت ساناڭدى سانسىراتادى. ۇلتتىق بەت-بەينەڭدى ايعىزداپ جىرتىپ، ادام تانىماستاي قۇبىجىق ەتەدى. ءبىزدىڭ قۇدايدان تىلەگەنىمىز وسى ما ەدى؟!
ال يمانى بار-اۋ دەگەن ءبىرلى-جارىم تەلەديدار ارنالارى قازاقشانى ايتەۋىر كوز بوياۋ ءۇشىن عانا تام-تۇم كورسەتەدى. «قازاقستان-1» ارناسى عانا ۇلتىنا بۇيرەگى بۇرادى. ءبىراق تىرىلي كەدەي. قارجىسى سوقىر كوزدىڭ جاسىنداي عانا.
ءتىل تۋرالى زاڭدا ايتىلعان «ەلۋ دە ەلۋ» دەگەن باپ ايدالادا قاڭعىرىپ قالدى. ونى قاداعالاپ وتىرعان ۇكىمەت تە، پارلامەنت تە، پروكۋراتۋرا دا جوق. پارلامەنت زاڭ شىعارادى. ول زاڭ كوكەكتىڭ بالاپانى سياقتى باعۋسىز قالادى. پارلامەنت، بالكىم، ءوز بالاپانىن باعار ەدى. ءبىراق كونستيتۋسيا تىيىم سالعان. زاڭنىڭ ورىندالۋىن ىسكە اسىرۋشى، اتقارۋشى وكىمەتتىڭ ۋاقىتى جوق، باسقا شارۋالارمەن باسى قاتىپ جاتىر. ال زاڭنىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋشى پروكۋراتۋرا دارمەنسىز.
وسى قاتارعا ۇلتتىق كاۋىپسىزدىك كوميتەتىن دە قوسۋعا بولادى. وسى مەكەمەنىڭ شاقىرۋىمەن مەن استانادا ءبىزدىڭ چەكيستەرمەن كەزدەستىم. ماسەلە — ءتىل تۋرالى بولدى. وبالى نە كەرەك، بۇل مەكەمە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءوز اياسىندا قادىرلەپ، ءىس قاعازدارىن قازاق تىلىندە جۇرگىزىپ، قازاق ءتىلىن ءوز قىزمەتكەرلەرىنە ۇيرەتۋ جولىندا كوپ جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر. بۇل تەك ءوز كەڭسەسىنىڭ اياسىندا. ال جالپى رەسپۋبليكاداعى ءتىل، مادەنيەت، رۋحانيات ساياساتىن بۇل كوميتەت ءبىزدىڭ مىندەتىمىز ەمەس دەپ ەسەپتەيتىن سياقتى.
مەنىڭشە، بۇل جاڭساقتىق. سەن ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قورعايدى ەكەنسىڭ، ۇلت سانا-سەزىمىن دە جاۋلاۋدان، ۋلانۋدان قورعا. كوررۋپسيامەن كۇرەس، نيەتى بۇزىقتارمەن، شپيوندارمەن كۇرەس—ونىڭ دۇرىس. ءبىراق ادامداردىڭ جانى جۇدەپ، رۋحى قيراپ، مادەنيەت ساموپالىمەن اقىل-ەستەن ايرىلىپ جاتسا، ۇلتتى قاۋىپسىزدەندىرگەنىڭ قايدا؟
ۇلىقبەك! ۇلتتىق سانا-سەزىم تورقاداي توزعان جەردە ۇلتتىق پاتريوتيزم دە جەتىمسىرەيدى. وتانىنىڭ پاتريوتى تەك ءوز قاراقان باسىنىڭ قامىن عانا، قۋ قۇلقىننىڭ قامىن عانا ويلاماي، حالىق قامىن مۇددەلەسە — سول ەل باقىتتى.
سورلاتقاندا، بىزدە قۋ قۇلقىن قامىن، تويىمسىز قارىن قامىن ويلاۋشىلار كوپ. ايتپەسە، وسىنشاما باي قازاقستاندا حالىق جۇدەپ-جاداي ما؟ جاستار الەۋمەتتىك قاسىرەت سالدارىنان ءالجۋاز، قاۋقارسىز ءوسىپ جاتسا ول اسكەرگە جاراي ما؟ ودان پاتريوت شىعا ما؟
پاتريوتيزم قازىرگى نارىقتىق كەزەڭدە دە بايقالادى ەكەن. مىسالى، باي قازاقستان شەتەلدەرگە تەك شيكىزات قانا ساتا الادى. ونىڭ پايداسىن كوبىنەسە كىم جەپ جاتقانىن ءوزىڭ دە شامالايسىڭ. ال شيكىزاتتى: مۇنايدى، مىستى، كومىردى، تەمىردى؛ ەڭ قىمبات حرومدى، ۆولفرامدى، تيتاندى، التىندى ت.ب. قۇداي ءوزى جاراتقان. ولار — ادامدار تەر توگىپ جاراتقان ونىمدەر ەمەس. قۇداي ءبىزدى ولمەسىن دەپ جاراتقان.
سونىڭ ەزىن ۇقساتا الماساق، كوزىن تاۋىپ ءتيىمدى ەتىپ ساتا الماساق، كىمگە وكپەلەيمىز؟ سوناۋ سويقان سوعىستان كۇل-تالقانى شىعىپ قيراپ قالعان گەرمانيا نەگە تەز ارادا بايىپ كەتتى؟
فيلوسوف ا. ايتالى ايتادى: «ءپاتريوتيزمنىڭ ىرگەتاسىن ەكونوميكالىق كوزقاراستار قۇرايدى»، — دەيدى. ءسويتىپ، نەمىس-گەرمان ءپاتريوتيزمىنىڭ مىنانداي وسيەتتەرىن كەلتىرەدى:
— ءتىپتى ۇساق-تۇيەك شىعىن شىعارعاندا دا وتاننىڭ جانە ەل ازاماتتارىنىڭ مۇددەلەرىم^ن ەسەپتەس.
— شەتەلدىڭ ءبىر تەڭگەگە تۇراتىن تاۋارىن ساتىپ العاندا، ءوز ەلىڭە ءبىر تەڭگە زيان كەلتىرەتىنىڭدى ۇمىتپا.
— سەنىڭ اقشاڭ تەك نەمىس ساۋداگەرلەرى مەن ءجۇمىسشىلارىنا پايدا اكەلۋى كەرەك.
— شەتەلدەن كەلگەن ماشينا مەن قۇرال-سايمانداردى قولدانىپ، نەمىس جەرىن، نەمىس شاڭىراعىن، نەمىس شەبەرحاناسىن قورلاما.
— داستارقانىڭا شەتەلدىڭ ەتىن، مايىن ت.ب. قويما، سەبەبى ول نەمىس ەت ءوندىرىسى مەن وتاندىق مال شارۋاشىلىعىنا زيان كەلتىرەدى.
— ءار ۋاقىتتا نەمىس قاعازىنا نەمىس سياسىنا مالىپ، نەمىس قالامىمەن جاز دا، نەمىس سورعىشىمەن سورعىز.
— نەمىس يگىلىگىنە تەك نەمىستىڭ ۇنى، نەمىستىڭ، جەمىسى، نەمىستىڭ ەتى جارايدى.
— تەك نەمىس ماتاسىنان تىگىلگەن سىرت كيىم مەن نەمىس قولىنان شىققان باس كيىمدەردى كي... (ا. ايتالى. «ۇلتتانۋ» كىتابى).
مىنە، نەمىس ءپاتريوتيزمىنىڭ ۇرانى.
ال ءبىز نە قىلدىق؟ قاجىگەلدين دەگەن باس اكىم كەلىپ: «مالدى قۇرت. شىعىنى كوپ. ەتتى، ءسۇتتى، مايدى شەتەلدەن ارزانعا ساتىپ الامىز»، — دەدى.
باس تەرىسى كەلىسكەن باستىق وسىلاي ايتا ما؟ ەسى دۇرىس ەل قازاقستانداي بايىرعى مال وسىرەتىن جەردەن ەتتى، ءسۇتتى، مايدى قايتا ءوزى ساتپاي ما شەتەلدەرگە؟!
قازاقستاندا شەتەلدىك جارامدى-جارامسىز تاۋارلار توپان سۋىنداي قاپتادى. ازاماتتاردىڭ اقشاسى ءوز قازىنامىزدى تولتىرۋدىڭ ورنىنا، شەتەلدىكتەردى بايىتىپ جاتىر.
ۇلىقبەك! بىزدەگى ءپاتريوتيزمنىڭ سيقى وسىنداي. سەن بولساڭ «ورىستەرگە شەگىرتكەنى ورگىزىپ، قاڭىرايدى قويدى اڭساعان قورالار» دەيسىڭ.
ال ەل باسقارىپ وتىرعان بەلسەندىلەردىڭ كوبى عىلىم دوكتورلارى، ازۋىن ايعا بىلەگەن ەكونوميستەر، ساياساتكەرلەر. قايدا سوندا ولاردىڭ بيىك ءبىلىمى؟ ولاردى ءوز ەلىنىڭ پاتريوتتارى دەپ كىم ايتادى؟
ۇلىقبەك باۋىرىم! ەلىن سۇيگەن، حالقىن سۇيگەن ۇكىمەت، مينيسترلەر، اكىمدەر جوقتان بار جاساماي-اق قويسىن. (جوقتان بار جاسايتىن مەملەكەتتەر دە بار). ءبىزدىڭ اتقامىنەرلەر تىم بولماسا قۇدايدىڭ ءوزى قازاقستانعا بۇيىرتقان بايلىعىن تالان-تاراجعا سالماي، كولدەنەڭنەن كەلگەن قوقاتتىعا جەم قىلماي، كوزىن تاۋىپ، ۇقساتا ءبىلىپ، حالقىنىڭ يگىلىگىنە جاراتا السا عوي.
ءبىز مۇنايعا باي ون مەملەكەتتىڭ قاتارىندا ەكەنبىز. سول مۇنايدى شەتەلدىكتەردىڭ ساۋۋلى سيىرىنا اينالدىردىق. ولاردان الاتىن سالىق كولەمىن ازايتتىق. نە دەگەن مىرزالىق! كادىمگى داراقى كەدەيدىڭ مىرزالىعى.
ءبىز حالىقارالىق نارىقتا قالىپتاسقان جۇيە بويىنشا تالاپ ەتسەك، وسى مۇنايدى ءوندىرۋشى، ونىڭ قىزىعى مەن شىجىعىن مەيلىنشە كورۋشى شەتەلدىكتەردەن قوسىمشا 100 ميلليارد تەڭگە ءوز بيۋدجەتىمىزگە تۇسىرۋگە بولادى ەكەن. مۇنى دالەلدەگەن كەشەگى مينيستر (ءقازىر نە ىستەيتىنىن بىلمەيمىن) مۇحتار ءابىلازوۆ دەگەن ازامات.
ءقازىر بولسا ۇكىمەت پەن پارلامەنت 2001 جىلدىڭ بيۋدجەتىن بەكىتە الماي، بيۋدجەتتىڭ جىرتىعى مەن تەسىگىن بىتەي الماي باستارى قاتىپ وتىر. قىسكا كورپە باسىنا تارتسا اياعىنا جەتپەيدى، اياعىنا تارتسا باسىنا جەتپەيدى. ال قۇنتتالماعان ميللياردتار ايدالاعا كەتىپ جاتىر. جالاقىنى، زەينەتاقىنى، جاردەماقىنى يماندىلاۋ ەتىپ وسىرۋگە قارجى جەتپەيدى. تاۋار باعاسى وسقىرىنا ءوسىپ بارادى. يندەكساسيا جوق.
ەندىگى ءبىر شەمەن ءتۇيىن: بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قىزمەتى. ب ا ق تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ رەتىندە پارلامەنتكە جاڭا جوبا كەلىپ ءتۇستى. سول — سول ەكەن، تاۋەلسىز ەلەكتروندى قۇرالدار يەلەرى بايبالام سالا باستادى. «دەموكراتيا قايدا؟ بوستاندىق قايدا؟» — دەپ داۋرىعادى.
دەموكراتيا — جۇگەنسىزدىك ەمەس.
بوستاندىق — جۇيەسىزدىك ەمەس.
زاڭعا وزگەرىستىڭ بار بولعانى: ەگەر شەتەلدىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ونىمدەرى ءبىزدىڭ كونستيتۋسيامىزعا، زاڭدارىمىزعا قايشى كەلەتىن بولسا، وندا مۇنداي ونىمدەر تاراتۋعا سوت ارقىلى تىيىم سالىنادى.
شەتەلدىك تەلە-راديو حابارلارىن تاراتۋ تەلە-راديو جەلىلەرىنەن تاراتىلاتىن حابارلاردىڭ. جالپى كولەمىنىڭ 20 پايىزىنان اسپاۋ كەرەك.
بۇل وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار دا قابىلدانار-اۋ. ءبىراق ورىندالۋى قالاي بولادى؟ زاڭدا باق-تان تاراتىلاتىن حابارلاردىڭ تەڭ جارىمى مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلەتىن دەگەن ءسوز — بوس ءسوز بولىپ قالعان جوق پا؟!
ورىندالماعان زاڭ مەملەكەتتىڭ بەدەلىن تۇسىرەدى. زاڭعا دەگەن حالىق سەنىمى جوعالادى.
ۇلىقبەك! ءبىزدىڭ رۋحانياتتىڭ ءبىر كەن بۇلاعى — انا تىلىمىزدەگى گازەتتەر مەن جۋرنالدار ەدى عوي. بەلدى، بەلگىلى دەگەن گازەتتەرىمىزدىڭ تارالىمى كۇرت ازايدى. قازاقتاردىڭ كوبى ورىسشاعا اۋىپ كەتتى. ءبىزدىڭ ۇلتتىق ءپاتريوتيزمنىڭ كەلبەت-كەپيەتى وسىنداي. ۇلتتىق نامىس ءۇشىن بولسا دا جازىلماي ما؟ راس، كوپشىلىكتە اقشا از. اۋدانداعى اكىمدەر جەرگىلىكتى بيۋدجەت جارتىمسىز بولسا دا، امالداپ، كارى-قۇرتاڭعا، كوپ بالالى وتباسىلارىنا، كەمتارلارعا كومەكتەسىپ، گازەت-جۋرنالدارعا جازىلۋعا كومەك كورسەتسە، ەلدىكتىڭ و دا ءبىر بەلگىسى بولار ەدى. ول ءۇشىن قۇدايىم اكىمدەرگە بيىك سانا، پاراسات بەرگەي.
تارالىمنىڭ قۇلدىراۋى باسپا ءسوز قىزمەتكەرلەرىنە دە سىن. گازەتى وتكىر بولسا، شىنشىل بولسا، ومىردەگى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ جاتسا، جەمقورلاردىڭ ماسقاراسىن شىعارىپ جاتسا، باسپا ءسوز مەرەيى ۇستەم بولار ما ەدى دەگەن قيال عوي بىزدىكى.
ۋاقىت تىعىزدىعىنان ءار نارسەنىڭ باسىن شالىپ، ءبىراز اڭگىمە ايتقان بولدىم. وسىنى مىسە ءتۇت، ۇلىقبەك. ساۋ بول.
You Might Also Like
-
جوعارى وقۋ ورىنىن اياقتاپ، ۇلكەن ومىرگە قادام باسۋ ءۇشىن كوپ باسپالداقتاپ ءوتۋ كەرەك. ونىڭ ءبىرى – وندىرىستىك تاجىريبەدەن ءوتۋ. بۇل جولى مەكتەپكە ەمەس، قازاق ءۇشىن اتى دا زاتى دا قىمبات تۇلعا احمەت...
-
«جاس الاشتىڭ» قۇرداستارى سەكسەنگە كەلدى. 1921 جىلى 22-ناۋرىزدا تۋعاندار ەل ىشىندە، ارينە، بار. ولار ەداۋىر قارتايىپ قالدى عوي. قانشا دەگەنمەن سەكسەن دەگەن وڭاي جاس ەمەس.
