InfoHub Logo

1. «ءقازىر كىمسىز؟» — دەيسىز. توسىن سۇراق. ارينە،'الدىمەن ادام شىعارمىن. ازامات شىعارمىن. «جازۋشىسىز با، دەپۋتاتسىز با؟» جاستار گازەتىنە ماكسيماليزم جاراساتىن بولار. سالتىكوۆ-ششەدرين جازۋشى بولعان با؟ الدە شەنەۋنىك بولعان با؟ ول قازىرگە دەيىن قاي قاسيەتىمەن بەلگىلى؟ راس، مەن سالتىكوۆ-ششەدرين ەمەسپىن. ءبىراق جازۋشى بوپ قالاتىن شىعارمىن دەپ ۇمىتتەنەمىن.

«حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعاپ ايتقان پىكىرىم ەسەپكە الىنبادى» دەپ كەسىپ ايتۋ ارتىق شىعار. ءتىپتى سوناۋ توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا جەر تۋرالى، جەردى ساتۋ تۋرالى زاڭ قابىلدانباق بولعان سىن ساعاتتا مەن بۇل زاڭنىڭ قابىلدانۋىنا قاسارىسا قارسى بولعانداردىڭ ءبىرىمىن. زاڭ قابىلدانبادى. ءبىراق اراعا جىلدار سالىپ، بۇل ماسەلە 2000 جىلى قايتا كوتەرىلدى. 2001 جىلى «جەر تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ۇكىمەت ۇسىنعان جوبانىڭ سيراعى مەن تۇياعى عانا قالدى! زاڭ مۇلدە جاڭاشا مازمۇندا جاريالاندى. مۇندا مەنىڭ ۇلەسىم بار دەپ باتىل ايتا الامىن.

2. «مەن، مەن» دەپ كەۋدە سوعا بەرۋ ۇنامسىز قىلىق. ءبىراق سۇراق قويىلعان ەكەن، ايتۋ — پارىز. ءقازىر رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىك وبلىستارى گازدىڭ زارىن تارتىپ وتىرعانى، وزبەكتەرگە تاۋەلدى بولىپ قالعانى بارشاعا ءمالىم. ۇكىمەت الدىنا الدەنەشە رەت ماسەلە قويىپ، دەپۋتاتتىق ساۋال سالۋىمنىڭ سەبەبى بولعان شىعار، ءقازىر ۇكىمەت جامبىل وبلىسىنداعى تالاس گاز كەنىشىن قولعا الۋعا كىرىسەتىن بولىپ وتىر.

ءبىرىنشى سۇراق پەن ون التىنشى سۇراق ەگىز ەكەن. سوندىقتان تاعى دا شامالى تولىقتىرا تۇسكىم كەلەدى. «ەلدىڭ مۇڭىن ايتىپ، حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەپ ءجۇرسىز. ءبىراق مۇنىڭىزدى تۇسىنە الاتىن ءبىر شەنەۋنىك جوق»، — دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى ءتۇيىن جاسايسىزدار. كەشىرىڭىز، مەن ايدالاعا ايقايلاي بەرەتىن باقىراۋىق باقسى ەمەسپىن. شەنەۋنىكتەردىڭ ءبارىن ءبىر ۇستارامەن سىپىرا سالۋ دا ماكسيماليزم. مىسالى، ءبىز كامال سمايىل ەكەۋمىز سوناۋ 1996 جىلدان باستاپ ەكى جىلعا جۋىق «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ، بەتىندە حات جازىستىق. «ساعىنىشتى سالەم حات» ەمەس، ەل تاعدىرى، زامان كەلبەتى تۋرالى.

ستراتەگيالىق ءمانى بار ءىرى-ىرى ءوندىرىس ورىندارىن شەتەلدىكتەرگە ساتىپ جىبەرۋگە قارسى بولدىق. ونىڭ زاردابى وراسان ەكەنىن ۋاقىت كورسەتتى. ۇكىمەت مۇنداي جولدىڭ قاتە ەكەنىن ءقازىر مويىنداپ وتىر. «ەشتەن كەش جاقسى» دەگەن.

قازاقستان — التىن قۇرساق، اسىل قازىنا ەلى ەكەنىن ايتقانبىز. ءبىراق سول كەزدە-اق: «قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى» دەپتە جازدىق. جەمقورلارمەن، ۇرى-قارى، پاراقورلارمەن اياۋسىز كۇرەس كەرەك ەكەنىن ەسكەرتكەنبىز. ءقازىر پارلامەنتتە شەتەل بانكتەرىندە جاتقان ۇرلىقتى ارام اقشانى قازاقستانعا قايتارۋ تۋرالى زاڭنىڭ جوباسى جاتىر.

تەرە بەرسەم، مۇنداي-مۇنداي كۇردەلى ماسەلەلەر كەزىندە كاپ كوتەرىلدى. كەش بولسا دا، ۇكىمەت تاراپىنان شاشىلعاندى قايتا جيناۋ ارەكەتى بايقالادى.

3. پارلامەنتتە «جەر مەن ەل» توبىندامىن. «اۋىل» پارتياسىنىڭ مۇشەسىمىن. اۋىل — ءبىزدىڭ كىندىگىمىز! كىندىك ۇزىلسە، كوزىمىزگە كوك شىبىن ۇيمەلەيدى. ازاماتپىن دەگەندەردىڭ كوبى اۋىلدان شىققان. ەندەشە، اۋىلدى امان ساقتاۋ — پارىز.

شەتەلدىك تەلە-راديو حابارلارىن تاراتۋ تەلە-راديو جەلىلەرىنەن تاراتىلاتىن حابارلاردىڭ جالپى كولەمىنىڭ 20 پايىزىنان اسپاۋ كەرەك.

4. جالقاۋعا ءبارى بوگەت. مەن قالامدى مانساپقا ايىرباستاعان جوقپىن. مەن دەپۋتاتتىققا تۇسەمىن دەپ ويلاعان جوق ەدىم. «ءتۇس، ءتۇس!» دەپ تۇرتكىلەگەن الدىمەن «جاس الاشتىڭ» ءوزى بولاتىن. ارينە، ءوز گازەتىمنىڭ دەم بەرگەنىنە ريزامىن.

5. تۇرار رىسقۇلوۆ — ءالى تاۋسىلمايتىن جىر. حالىق باعاسىن بەرگەن. ادال ۇلىم دەپ تانىعان. تەك كەيبىر «جازعىشتار» ونىڭ ەسىمىن اتاماي وتۋگە تىرىسادى. ودان تۇرار الاسارىپ قالمايدى. كەيبىر ءتىرى اتانداردىڭ پەندەشىلىگىنە بيىكتەن قاسقايا قاراپ تۇرا بەرەدى!

7. شىن جازۋشىلاردىڭ ءبارىن وقيمىن.

8. ءقازىر كىمگە تىيىم سالاسىڭ؟ وقىرمان ءوزى ويلاسىن.

9. وقىرماننىڭ باعاسى نەگە ەلەنبەسىن؟ مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلعان شىعارما باسپا ءسوز بەتىندە تالقىعا تۇسەدى. راس، تالقى مەرزىمىن ۇزارتۋ كەرەك. «جوعارى دارەجە» دەگەنىڭىز ساراپتاۋ كوميسسياسى بولار. كوميسسيا شىنشىل، ادال، ءجونى ءتۇزۋ بىلگىرلەردەن بولعانىن مەن دە قالايمىن. 2000 جىلعى سىيلىقتار ادالىنان دەپ ويلايمىن.

10. جەكەن قالي ۇلى، فاريزا وڭعارسىنوۆا، ءشامشا بەركىمبايەۆا، جاندار كارىبايەۆ، ەرعالي سارمانوۆ... باسقالارى، كوبىسى قازاقشانى جاقسى بىلە تۇرا: «بارىنە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن...» دەپ شۇلدىرلەپ كەتەدى. وسى سويلەم مەنى قاتتى قورلايدى. ويتكەنى قازاق ءتىلىن قورلاعانىن سول «شەشەن» ءوزى دە سەزبەي قالادى. سوندا قازاق ءتىلى «بارىنە تۇسىنىكسىز» ءتىل بولعانى عوي. ىلەسپە اۋدارما بار. تۇسىنىكسىز ەشنارسە جوق.

ءتىل ماسەلەسى — قانداۋىرمەن ءبىر ساتتە سىلىپ تاستايتىن جارا ەمەس. ماڭگۇرتكە ءبىر تابان جاقىن قالعان اۋرۋدى ەمدەۋ وڭاي بولماس. ءتىلدىڭ دەرتى قيىن. انا تىلىنەن ادا قالعاندار كوپ. تۇتاس ءبىر ءداۋىر قازاقتاردى انا تىلىنەن ايىرۋعا كىزمەت ەتتى. سول انا تىلىنەن وگەي قالعاندار «جاڭا يدەيا»، «جاڭا تەوريا» اشىپ، ونى حالىقتىڭ ساناسىنا سىڭىرمەك بولىپ ارەكەت جاساپ جاتىر. انا ءبىر تەلەمتايەۆ دەگەن وقىمىستى «سافسانا» دەگەن كىتاپشا جازىپ، «قازاقستان ۇلتى» دەگەن ۇعىم تۋدىرماق. «قازاق ۇلتى» ەمەس. قازاقستاندا قانشا ۇلتتار بار، سونىڭ ءبارىن ءبىر-اق ۇلت جاساماقشى. دەمەك ونىڭ ءتىلى دە بىرەۋ-اق بولماق. ارينە، قازاق ءتىلى ەمەس. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىزدىڭ ءتىل ماماندارىمىز، عالىمدار، جازۋشىلار بۇل ساندىراقتاۋ يدەياعا قارسى ءبىر اۋىز ءۇن قاتقان جوق. سامارقاۋلىقتان، ەنجارلىقتان اسقان جاۋ جوق. ەرتەدە ءبىر دانىشپان: «مەن دوسىمنان قورىقپايمىن. كوپ بولسا ساتىپ كەتەر. مەن جاۋىمنان قورىقپايمىن. كوپ بولسا ولتىرەر. مەن ەنجارلىقتان قورقامىن. ەنجارلىق وپاسىز دوستان دا، قاتىگەز جاۋدان دا كاتەرلى»، — دەگەن ەكەن.

ۇكىمەت ءتىل ساياساتىن ءبىرشاما جونگە كەلتىرۋ نيەتىمەن «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭعا وزگەرتۋ مەن تولىقتىرۋ ەنگىزبەك بولىپ پارلامەنتكە جوبا ۇسىندى. سول — ول ەكەن، جەر-جەردەگى تاۋەلسىز، «كوممەرسيالىق» دەيتىن تەلەارنالار ورەكپىپ، ورە تۇرەگەلدى. بۇل جوباعا ولەردەي قارسى. نەگە دەسەڭىز، وندا شەتەلدىك حابارلاردى بارلىق ءونىمنىڭ جيىرما پايىزىنا دەيىن شەكتەۋ تۋرالى ايتىلعان. ال ءقازىر قالاي؟ جەكەشە، تاۋەلسىز ارنالار كۇنى-تۇنى حابار كورسەتەدى. ءوز جۋرناليستەرى تەر توگىپ، جۇگىرىپ ءجۇرىپ دايىنداعان بىردە-بىر ماتەريال جوق. تەك شەتەلدىڭ الۋان ءتۇرلى بۇزىق يدەولوگيالى ماتەريالدارىن ۇيىپ-توگىپ كورسەتە بەرەدى. قالعان ۋاقىتى تەك جارناما. ماقسات — تەگىن اقشا تابۋ. تەگىن اقشا ءۇشىن وتان مۇددەسىن، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساتىپ جاتقاندار. مۇنىڭ اتىن قارا نيەتتى يدەولوگيا ينتەرۆەنسياسى، شابۋىلى دەيدى. بۇل شابۋىل ءبىزدىڭ ازاتتىعىمىزدى، ەگەمەندىگىمىزدى ءبىر وق شىعارماي-اق قۇلاتادى.

وسى جوبانى تالقىلاۋ پارلامەنتتە ۇزاققا سوزىلىپ كەتتى. ويتكەنى وسىنداي ورەسكەل، زياندى «ءسوز بوستاندىعىنا» بۇيرەگى بۇراتىن دەپۋتاتتار پارلامەنتتە دە وتىر. «مۇنىڭ قالاي؟» — دەسەڭ، «دەموكراتيا»، «ءسوز بوستاندىعى» دەيدى. ۇلتىڭا، وتانىڭا، تاۋەلسىزدىككە ەندى قولى جەتكەن مەملەكەتىڭە قارسى ارەكەت جاسايتىن «دەموكراتياڭا» دا، «ءسوز بوستاندىعىڭا» دا لاعنەت.

11. شىن شىعارما دا — پەرزەنت. تولعاعى جەتكەندە تۋادى. پۋبليسيستيكانىڭ ءجونى باسقا. كوركەم ادەبيەت — اۋىر ارتيللەريا بولسا، پۋبليسيستيكا — كاۆالەريا. ونىڭ دا ەڭبەگى ەلەۋلى. «جاس الاشتىڭ» بەتى تولعان پۋبليسيستيكا ەمەس پە؟ ونى حالىققا كىزمەت ەتپەي جاتىر دەپ كىم ايتادى؟

12.اقىن بولۋ — ارمان. ءبىراق اقىن ەمەسپىن. كوك ەسەكتەي مىرتىڭداعان كوپ اقىننىڭ ءبىرى بولعىم كەلمەيدى.

13. ءبىر ەمەس، سان ءتۇرلى ماسەلە بار. ەڭ الدىمەن — اۋىل. قاجىگەلدين باستاعان شەنەۋنىكتەر اۋىلدى سانسىراتىپ تاستادى. ادىلەتسىزدىك كوپ بولدى. نوقايلارعا ارامزالار قوسىلدى. جابىلا بەرسە شيە بورىلەر دە ارىستاننىڭ تەرىسىن سىپىرىپ الادى. «جەكەشەلەندىرۋ» ساياساتى اۋىلدى تىر جالاڭاش قالدىردى. «بەتىڭدى اۋىلعا ءبۇر» دەپ ۇكىمەتكە قاراتا تالاي ءسوز ايتىلدى. اۋىل — لوكوموتيۆ. اۋىل — دەموگرافيا. اۋىل كەتسە — ۇلتتىڭ ۇيتقىسى كەتەدى. ۇيتقى كەتسە — ۇلت ءىرىپ-شىريدى. مىنە — ۋايىم! ال كەيبىرەۋلەر اۋىل قالاعا قاڭعىرىپ قاپتاسا، ادامدار شىنىعادى-مىس، زامانعا بەيىمدەلەدى-مىس دەپ دانىشپانسيدى. ال، كوشتى. ال، قاپتادى. نە بولدى؟ نە بولعانىن كورىپ وتىرمىز.

ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى قىلمىس ءورشىدى. تۇرمەلەر جەتپەي جاتىر. قامايتىن ورىن جوق. حالىقتىڭ ءوسىمى قۇلدىراپ كەمىدى. قازاقستاننىڭ بايتاق جەرىنىڭ ءاربىر شارشى كيلومەترىنە 3-4-اق ادام، ال وزبەكستاندا 40 ادامنان كەلەدى. اقىرىن كىم بىلەدى؟ كىم ويلايدى؟ مىنە — ۋايىم! مەنى ۇلتتىق وتانسۇيەر، ءپاتريوتيزمنىڭ شالاجانسارلىعى وكىندىرەدى. ءار كەۋدەدە «مەن — قازاقپىن!» دەگەن وت مازدامايىنشا، مويىنى بىلق-سىلق دۇمبىلەزدەر وتانىن، ءتىلىن، بايلىعىن وڭاي ساتا سالۋعا بەيىم تۇرادى. ونى كوزى بار ادام كورىپ ءجۇر. جۇرەگى بار جان سەزىپ ءجۇر.

18. استاناداعى «ەلوردا» باسپاسىنان «اي مەن ايشا» رومانىنىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى كىتاپتارى قوسىلىپ، ءبىر توم بولىپ شىقتى. جاڭا جازىلعان «نوقتاعا باسى سيماعان» پەسا تاراز' تەاترىندا سپەكتاكل بولىپ قويىلىپ ءجۇر. اڭگىمە جازامىن. جاقسى جازىلعان ءبىر اڭگىمە كەيبىر رومانعا تاتيدى.

«جاس الاشتىڭ» ماعان سۇراق قويىپ، نازار اۋدارعانىنا راقمەت. ويتكەنى جۋرناليست، جازۋشى رەتىندە شىققان تەگىم — «جاس الاش»! مەن «جاس الاشتا» زامانىندا تالاي-تالاي جاقسىلارمەن، جايساڭدارمەن قىزمەتتەس بولدىم. ولاردىڭ كوبى ءقازىر ورتامىزدا جوق. «جاس الاش» جاقىندا 80 جاسقا تولادى. سول تويعا جەتە الماي كەتكەن بوزداقتاردى «جاس الاش» ۇلكەن توي قارساڭىندا ەسكە السا، ساۋاپ بولار ەدى دەپ ويلايمىن. سەكسەنىنە كەمەلدەنىپ كەلگەن «جاس الاش» جاساي بەرسىن!

20-اقپان، 2001 جىل

---