ساپاسىز بۇيىمدار، جاۋاپسىز باسشىلار
كلارا ب. بوتينكا العالى بازار باسىنداعى دۇكەندەردى ارالادى. اقىرىندا "وسى لايىق" دەپ تابىلعان، كورۋگە سۇيكىمدى، باۋىرىنان جاراپ، جىلميعان بوتينكاعا كەلىستى. كلارا وعان 150 سوم بەرگەنىنە وكىنگەن دە جوق، تۇرعىزىپ قاراسا جۇتىنىپ تۇر، جۇرگىزىپ بايقاسا" ءوزى ءجۇرىپ" كەتەتىندەي كورىندى. كلارانىڭ بۇل ساۋداسىن اعاسى نۇرتاي دا، جەڭگەسى اعيلا دا دۇرىس دەپ تاپتى.
ءبىراق، بوتينكا ءبىرىنشى كۇننىڭ وزىندە-اق "اندەتەتىندى" شىعاردى. كۇن ىستىعى تيگەن سايىن تىجىرىنىپ، ەكى ۇرتتىعى بۇلتيا باستادى. كەشەگى سۇلۋلىقتان بۇگىن-اق ايرىلعان بوتينكانى كلارا سۋ بۇركىپ، ءسۇرتىپ، گۋتالين جاعىپ جىلتىراتتى. ىلعالى كەپسىن، ماي ءسىڭىپ ءجىبىسىن دەپ كۇنشۋاققا قويىپ كوردى. سول-اق مۇڭ ەكەن عوي، بوتينكانىڭ جۇلىعى كوپسىپ، تۇمسىعى ءتۇرىلىپ، وكشەسى وپىرىلىپ، سۋدان شىعىپ قالعان لاقانىڭ اۋزىنداي ىرسيىپ قاقىرادى دا قالدى. العاشقى كورگەندە "ءتۇسىم بە، الدە ءوڭىم بە دەپ، كلارا ءوز بوتينكاسىنان ءوزى شوشىپ كەتتى، جۇگىرىپ اعاسى مەن جەڭگەسىن ەرتىپ كەلدى. ۇشەۋى ءجۇرىپ، ۇناتىپ العان "سۇلۋ بوتينكاسىنىڭ" ورنىندا ءوڭى كەتىپ، بوزارىپ قالعان، شورتان اۋىز ءبىر زات جاتىر ەكەن.
بەرەكەسى قاشقان قۇنسىز بوتينكا ەرتەڭىنە "پرومارتەلدە" ءوز قۇنىڭداي اقشاعا قايتا جامالىپ، كلارانىڭ اياعىندا كوپ شەگەنىڭ كۇشىمەن قايتادان قىديا قالدى. ونىڭ نەشە كۇنگە دەيىن قىديارىن كىم ءبىلسىن...
بىزگە ادەمى كيىم، جاقسى مەبەل، جىبەك ماتا، سۇلۋ بوتينكا، ساپالى بۇيىم كەرەك. ەندەشە، كلارانىڭ ەڭ بولماسا ەكى كۇن كيۋىنە جاراماي قاقىراپ قالعان بوتينكانى تىككەن، "ءجۇردىم-باردىم" بۇيىمدار شىعارعان قالالىق پرومكومبينات پەن ارتەلدەرگە "بۇل سۇمدىعىڭدى جوندە، براگىڭدى وڭدە" دەۋدىڭ ارتىقتىعى بولماس دەيمىز.
كىمدە-كىم بۇل وقيعانىڭ انىعىنا شەك قوياتىن بولسا، قالاداعى تولىپ جاتقان ارتەلدەر شىعارعان بۇيىمداردى ساتاتىن بازار باسىنداعى دۇكەندەرگە بارۋىن ۇسىنامىز. سول جەردىڭ وزىنەن-اق تولىپ جاتقان فاكتىلەر تابۋعا بولادى. ەڭ شەتكى دۇكەندە "3-يا پياتيلەتكا" ارتەلىنىڭ قۇيعان قازاندارى مەن قاڭىلتىردان قۇراعان اسپالى قۇماندارى تۇر. قازان دەگەنىمىز — ورتاسى شۇقىر، ەربيگەن قۇلاعى بار، ناسىبايشىلاردىڭ توستاعى سەكىلدى ءبىر زات. قورىتۋى جەتپەگەن قولانىڭ ىرىمتىگى قازاننىڭ تۇبىنە شوگىپ، ءيىرىلىپ - ءيىرىلىپ شوعىرلانىپ قالىپتى، ويىپ الماساڭ وڭدەلەتىن ەمەس. ال، اسپالى قۇماندارىنىڭ كەيبىرى — قۇيسا سۋ تۇرمايتىن، اشىلسا جابىلمايتىن، باسىلسا اشىلمايتىن قاڭىلتىردان سوعىلعان قيىقشا... قىسىپ قالساڭ قابىرعاسى قايىسىپ، مايىسىپ تۇرعان قۇراندى. ولاردى كورۋشىلەر كوپ تە، الۋشىلار از. وسىعان قاراعاندا كوپشىلىككە كەرەكتى دە، قاجەتتى دە بۇيىمدار ەكەنى بايقالىپ تۇر. اتتەڭ ساپاسى جوق، سانى بار بۇيىمدار... وعان جالعاس دۇكەندە قالالىق پرومكومبيناتتىڭ بالالارعا ارناپ شىعارعان ساندالدارى ءىلۋلى تۇر. بۇلار دا قيىندىداي قۇراستىرىلعان، قۇرباقانىڭ تەرىسىندەي قۇرىسىپ قالعان وڭكەي شىڭىلتىر. ارقالىعىن كوتەرسەڭ، وكشەلىگى قۋشيىپ، وكشەلىگىن تارتساڭ بەلدىگى شوشايىپ ءتىپتى يكەمگە كەلەر سيقى جوق. تاعى ءبىر ارتەلدىڭ دۇكەنىندە ارتەل "شەبەرلەرى" تىگىپ شىعارعان جەڭدى مايكا ءىلۋلى تۇر. مۇنىسى جاعاسى جايلاۋىنا كەتىپ، ومىراۋى وسپادارسىز سالبىراپ، ەتەك-جەڭى قيىسپاي، قالاي بولسا سولاي سوزىلىپ جاتىر. بەينە بۇيەن سەكىلدى ءبىر نارسە. "مىنا تۇرىندە كىمگە شاقتاپ تىكتى ەكەن؟" دەپ كورىپ تۇرعان نارتاي اقىن:
— شىركىن-اي، مىنا مايكى، قانداي مايكى؟
جاعاسى جايلاۋىندا جاتىر قايقى.
ارتى ۇزىن، الدى قىسقا ەتەگىنىڭ،
بولدى ەكەن نەشە مىڭ سوم مۇنىڭ نارقى!..—
دەپ سىقاقتاپ، ەدى، اينالانىڭ ءبارى كۇلىپ جىبەردى. بازارشىلاردىڭ كەڭكىلىنە بايقاماي ەلىكتەپ ساتۋشىنىڭ ءوزى دە قوسىلىپ كەڭكىلدەدى. ءبىراق، باتىرىق، ارتەلى ءۇشىن قىسىلدى بىلەم، ماڭدايىنان تەرى دە شىپ-شىپ سورعالاپ قويا بەردى. كومبينات پەن ارتەل باستىقتارىنىڭ ماڭدايىنا دا وسى ۇياتتىڭ شەتى تيگەن بولسا، بۇل سياقتى سوراقىلىقتىڭ ءومىرى قىسقارىپ، سانىنا ەمەس، ساپاسىنا كوڭىل بولەر ەدى. سوندىقتان دا وقيعانىڭ "مايدا -شۇيدەسىنە" قاراماي ماسەلە كوتەردىك. مۇنىمىزدى "باعا جەتپەيتىن" زاتتاردى ساتۋشى مەن ساتتىرۋشىلارى بولماسا، ەشكىم دە تەرىس دەپ ايتار ما ەكەن؟