InfoHub Logo

Мәдениеттің дамуы-бұл прогрессивті түрлендірулер ерекшеленетін динамикалық процесс. Мәдениет тарихының кейбір кезеңдері өткен жетістіктерді қайта құрумен тікелей байланысты болса, басқалары жаңашылдықпен ерекшеленді. Екеуін де идеалға жету үшін үнемі ұмтылыс ретінде бағалауға болады.

Ақпараттық технологиялар факторы анықтайтын қазіргі заман мәдениеттің дамуына және оның көріністеріне әсер етті, және бұл өзгерістердің бірқатары соншалықты маңызды, бұл оның негіздерінің айтарлықтай өзгеруі туралы айтуға мүмкіндік береді. Ақпараттандыру процесінің әсерінен мәдениет Жаңа көп өлшемді киберкеңістікке, виртуалды құбылыстар әлеміне ене бастады. Мұның салдары қазіргі мәдениетті виртуалдандыру процесі болды, ол көбінесе оның маңызды заманауи сипаттамасына айналды. Зерттеушілердің виртуализация құбылысының мәніне деген қызығушылығы ежелгі дәуірде пайда болғанына қарамастан, бұл тұжырымдама жақында кең танымал болды. Бұл осы Тұжырымдаманың, сондай-ақ "виртуалды шындық", "виртуалдылық" және басқалары сияқты онымен байланысты ережелердің жеткіліксіз зерттелуі туралы айтуға мүмкіндік береді. Сонымен, "виртуалдылық" терминінің өзі, сондай-ақ оның туындысы "виртуалды шындық" ұғымын 1980 жылдардың соңында Джарон Ланиер енгізді. Ол бұл ұғымдарды "пайдаланушыны болмыстың жаңа өлшеміне, ақпарат әлеміне, шындықты сенсорлық қабылдау тәжірибесінде оған берілуі мүмкін барлық нәрселердің технологиялық өндірілген симуляцияларының адам үшін мүлдем ерекше цифрлық және интерактивті ортасына енгізетін электрондық құрылғыларға" сілтеме жасау үшін пайдаланды .

Мәдени білім шеңберіндегі виртуализация процесін талдау жаһандану мен цифрландыру дәуіріндегі қазіргі мәдениеттің негізгі сипаттамаларын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді, оны зерттеуде жаңа әдіснамалық аспектілерді дамытуға ықпал етеді. Айта кету керек, виртуалдылықты бөтен нәрсе ретінде түсіну және оны түсінуге тырысу ежелгі дәуірде жасалған. Ал ХХ - ХХІ ғасырлардың басында. "виртуализация", "виртуалды шындық", "виртуалды мәдениет" терминдері сән трендтеріне ғана емес, қазіргі гуманитарлық ғылымның жаңа парадигмаларына айналды. Виртуализация процесі мәдениет саласына жататын негізгі әлеуметтік институттарға әсер етті, олардың арасында мұражай маңызды орындардың бірін алады. Мұражай кеңістігін виртуалдандыру Мәдениеттанудың өзекті тақырыбы болып табылады, өйткені виртуализация процесінің жаңа мұражай кеңістігін қалыптастыруға әсері туралы мәселе практикалық маңыздылығына қарамастан проблемалы болып қала береді.

Қазіргі философиялық дискурста қалыптасқан виртуалды шындықты түсінудің негізгі тәсілдерін қарастырайық:

1) виртуалды шындықты субъективті, адам санасынан туындаған түсіну. Осы тұрғыдан алғанда виртуалдылықтың ең маңызды зерттеулері-и. Г. Корсунцев, П.Тиллич, М. Кастельс және басқалар.

2) виртуалды шындықты компьютерлік технологиядан Туындаған технологиялық шындық ретінде түсіну. Осы тұрғыдан алғанда виртуалдылықтың ең маңызды зерттеулері-А. Буль, А.и. Воронов, М. Вайнштейн, А. Крокер, В. С. Бабенко, с. Дацюк, Дж. Ланиер, к. Макмиллан және басқалар.  А. Буль виртуалдылықты компьютерлік технологиялар жасаған параллель шындық деп түсінеді. Параллель әлемде "қоғамның нақты көбею механизмдерінің виртуалды аналогтары жұмыс істейді: Интернеттегі экономикалық өзара әрекеттесу және саяси акциялар, компьютерлік ойын кейіпкерлерімен Байланыс" [2]. А. и. Воронов виртуалды шындықты "оператор сыртқы әлемнен техникалық құралдармен толығымен оқшауланған, яғни тактильді, есту, визуалды және қоршаған кеңістікпен кез келген басқа байланыстың барлық арналары бұғатталған компьютер негізінде жасалған кибернетикалық кеңістік" деп түсінеді [3].

3) виртуалды шындықты симуляцияланған немесе иллюзиялық деп түсіну, нақты объектілер мен шындық құбылыстарын симулякрлармен ауыстыру нәтижесінде пайда болады. Осы тұрғыдан алғанда виртуалдылықтың ең маңызды зерттеулері- Ж.Бодрийяр, Д.В. Иванов және басқалар. Ж.Бодрийяр виртуализацияны гиперреализмді немесе шындық фантомын тудыратын симулякрларды қалыптастыру процесі ретінде қарастырады. Оның түсінігінде симулякр- "жалған ұқсастық, оның орнына қоғамда жұмыс істейтін нәрсенің шартты белгісі". Осылайша, нақты әлемде симуляциялардың үнемі болуы бейнелермен, гиперреализммен қаныққан ерекше әлемнің қалыптасуына әкеледі, мұнда қиял мен шындықты ажырату мүмкін емес.

Виртуалды шындықты құру мүмкіндігі туралы Идея ақпараттық технологияларды дамытудың маңызды рөлін анық көрсетеді. Басқаша айтқанда, виртуализация ақпараттандырудың тікелей салдары болып табылады. Осылайша, ақпараттық технологиялардың белсенді өсуі және тұтынылатын ақпарат көлемінің үнемі едәуір артуы оның әр адамның өміріндегі рөлінің күрт өсуіне әкеледі. Бүгінгі таңда бұл қоғамдық өмірдің көптеген салаларының дамуы мен тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ақпарат. Сонымен қатар, бұл жеке адамның өмір сүруінің материалдық ортасын жасайды. Басқаша айтқанда, ақпарат бір уақытта қоғам мүшелерінің әлеуметтік-мәдени өмірін де, олардың материалдық өмірін де анықтайды.

Ақпараттың маңыздылығын нақты күшейтудің мұндай фактілері адамның ойлау тәсілін, әлемге деген көзқарасын өзгертуде, ішкі мәдениеттің өзгеруінде шешуші болды, бұл өз кезегінде дәстүрлі өмір салты мен өмір салтын, тұлғааралық қарым-қатынас сипатын өзгертуге, сондай-ақ мәдениетке тікелей әсер ететін түбегейлі жаңа виртуалды шындықтың пайда болуына әкеледі. Басқаша айтқанда, ақпараттандыру аясында виртуалды шындықтың ауқымды құрылысы жүріп жатыр. Қоғамның барлық салаларына белсенді әсер ететін жаңа құрылған қоршаған орта бүкіл мәдениетті біртіндеп виртуализациялайды, яғни оны өз кеңістігіне орналастырады.

Ғылым мен білім беруді өмірдің теориялық саласы ретінде виртуализациялауды да атап өткен жөн. Қазіргі жағдайда ғылым мен білімге ақпараттық технологиялардың белсенді енгізілуі байқалады, бұл білім беру жүйесінің өзін қайта құруға әкеледі, нәтижесінде "виртуалды білім"деп аталады. Зерттеушілер "егер бір немесе бірнеше өзара әрекеттесетін объектілер іс-әрекеттің өзара әрекеттесу субъектілері (оқушы, мұғалім) ретінде әрекет етсе, онда бұл өзара әрекеттесу олардың виртуалды күйінің қайнар көзіне айналады, бұл өзара әрекеттесуге дейінгі сол субъектілерден өзгеше" деп санайды. Осылайша, ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуының және оларды білім беру жүйесіне енгізудің арқасында, ең алдымен, деректерді басқарудың жаңа құралдарының пайда болуымен және құрылымдық түрде ұсынылған және визуалды материалмен қамтамасыз етілген ақпараттың әлдеқайда үлкен көлеміне еркін қол жеткізуді қамтамасыз етумен байланысты білім беру процесінің сапалы жақсаруы байқалады. Сонымен қатар, жасанды түрде жасалған (виртуалды) оқыту ортасы білім беру мекемесінің кеңістіктік шекараларын жаһандық түрде кеңейтуге мүмкіндік береді, яғни виртуалды технологиялар белгілі бір жерде белгілі бір адамның міндетті физикалық қатысуын болдырмауға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде "мұғалімге екінші ретті бейнелеу идеясында терең психикалық шындықпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді".

Шетелде ғалымдар қазірдің өзінде "V ұрпақ" ("generation Virtual") дәуірінің басталғандығын айтады. Ақпараттың қарқынды дамуы технология жастарға ресурстар ұсынады әлемдік мәдениет, соның арқасында ол айтарлықтай артықшылықтарға ие болады. Егер ересектер жаһандық мәдениеттің бөлшектенуінен қорқатын болса, онда жастар оны медиатехнология арқылы жаңа мәденеиет құрамақ.

Виртуалдылықты философиялық-мәдени тұрғыдан түсіну оқудың келесі негізгі вариацияларының динамикасы ретінде ұсынылуы мүмкін:

1) виртуалдылық бөтен нәрсе, болмайтын шындық ретінде: болмыс пен бөтен құрылымдардың онтологиялық оппозициясы түріндегі ықтимал болу идеясы;

2) виртуалдылық танылмаған шындық ретінде: эпистемологиялық бөліну идеясы танылған шындық пен танылмаған белгілер болу;

3) утопия ретіндегі виртуалдылық-идеалистік шындық: тиісті және бар әлеуметтік құрылымның аксиологиялық қақтығысы;

4) виртуалдылық ішкі әлем ретінде, жеке адам субъективті түрде бастан кешіретін шындық;

5) виртуалдылық қиялдағы, Имитациялық шындық ретінде ("псевдореалдылық"): шындықты модельдеу немесе өндіру, шындықтың имидждік құрылысы;

6) виртуалдылық ақпараттық-техникалық кеңістік-киберкеңістік ретінде: техникалық делдалдық орта, қазіргі қоғамның ақпараттық ресурсы, мәдениеттің медиа ортасы.

Қорытындылай келе, Электрондық виртуалды кеңістік көптеген виртуалды шындықтарды (виртуалды орталар) құрайды. Ақпараттық технологиялардың арқасында адам санасының қасиеті болып табылатын виртуалдылық мәдени көріністің жаңа түріне айналады. Философияда виртуалды шындық шындыққа қарама-қарсы және оның жалғасы және компьютерлік технологияның дамуы ретінде түсініледі. Соңғы жылдардағы зерттеулердегі виртуалды шындыққа деген құштарлық техникалық интерпретацияның философиялық және психологиялық мағыналармен үйлесуіне байланысты. Компьютерлік (электрондық) виртуалды шындық-бұл бүгінгі күнге дейін жасалған виртуалдылықтың маңызды көрінісі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Голуб И.В. Сознание человека в бытии симулированного пространства: дис. ... канд. филос. наук. М., 2003. 151 с. [1]
2. Иванов Д.В. Виртуализация общества // Информационное общество. М., 2004. 512 с. [2]
3. Воронов А.И. Философский анализ понятия «Виртуальная реальность»: автореф. дис. ... канд. филос. наук. СПб., 1999. 22 с.
4. Бодрийяр Ж. Система вещей. М., 2001. 220 с.

Мәдениеттану білім беру бағдарламасы, 4 курс студенті Алмаханова Назерке Айдарқызы
Ғылыми жетекші: кафедра меңгерушісіінің оқу-әдістемелік және тәрбие ісі жөніндегі орынбасары, аға оқытушы Каупенбаева Самал Мухаметалиевна
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

---