ادام قۇنى
كامالعا حات
ماعان جازعان كەزەكتى سوڭعى حاتىڭدى «قىسپاق، پەن قيان» دەپ اتاپسىڭ. («ەگەمەن قازاقستان»، 9-جەلتوقسان، 1997 جىل).
اتى ۇنايدى. ءدال تاپقانسىڭ. قىسپاقتا تۇرىپ، قيانعا كوز سالامىز. ول ارمان. ارمانسىز قوعام — ءۇمىتى ۇزىلگەن قوعام. ءۇمىت ۇزىلمەسىن.
ءبىراق قوعام قوجەكەمنىڭ كوك ەسەگىنە ۇقساماسىن. ەسىندە مە، قوجاناسىردىڭ كەك ەسەگى قىرسىعىپ جۇرمەي قالادى. سوندا قوجەكەم ۇزىن تاياقتىڭ ۇشىنا ارپا سالعان دوربا ءىلىپ قويىپ، تاياقتى ءوزى ۇستاپ وتىرادى. اككى ەسەك دورباعا جەتەمىن دەپ جەلە جونەلەدى. ءبىراق موينىن قانشا سوزسا دا، قانشا شاپقىلاسا دا جەتە المايدى... قوجاناسىر ۇيىنە جەتكەندە عانا ەسەك جەمگە تويادى.
انەكدوت ءتارىزدى بۇل اڭگىمە كوعامنىڭ كوڭىلىنە كەلمەس دەپ ويلايمىن. ارينە، مەن قوعامدى قورلايىن دەگەن پيعىلدان اۋلاقپىن. تەك سەنىڭ «قيان» دەپ اتاۋىڭنان ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى.
الىس تا بولسا دا قيانعا كوعام جەتەدى. ول ءبىر قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالايتىن جادىرا-جايساڭ زامان.
ال وتان دەيىن؟ باتپان قۇيرىق كەيىن بولار. ءقازىر تىم قۇرىسا قۇيقا كەرەك ەمەس پە؟
«ەكىنشى مىڭجىلدىقپەن ءۇشىنشى مىڭ جىلدىق توعىسقالى تۋر» دەيسىڭ. دۇرىس. عارىش زاڭى بويىنشا، عارىشتىڭ دا كوكتەمى، جازى، كۇزى، قىسى بولادى ەكەن. ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان XX عاسىر عارىش قىسىنا تۇسپا-تۇس كەلگەن دەسەدى. سەن ايتقان «قىسپاق» سول. بۇكىل پلانەتا سياقتى، XX عاسىردا قازاقستان نە كورمەدى؟ نە كورگەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. سوندىقتان تاپتىشتەپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. تەك عارىش قىسى XX عاسىردىڭ سونىمەن بىرگە ءوتىپ، كوكتەم كەلسە ەكەن دەپ تىلەيىك.
كامال، سەن ءوز داعدىڭنان اينىماي، بۇل جولى دا قازاقستاننىڭ جەر استى كەن بايلىعىن قوپارا ساناپ شىعىپسىڭ. باياعى «التىن ساندىق» قوي.
مەن بۋتان جاۋاپ رەتىندە ساتان ءبىرىنشى جازعان حاتىمدى («التىن ساندىقتىڭ كىلتى كىمدە؟») («ەگەمەن قازاقستان»، 1-شىلدە، 1996 جىل) قايتالاپ جاتقىم كەلمەيدى. ويتكەنى وقىرماندى جالىقتىرىپ الۋىم مۇمكىن.
قازاقستان جاراتىلىستىڭ راقىمىمەن اسىل كەنگە باي ەكەنى راس. ءبىراق سول بايلىقتان ءبىز نە پايدا كوردىك؟ بۇل سۇراق اركىمنىڭ كوكەيىنە شەمەن بولىپ قاتىپ تۋر. ونىڭ جاۋابىن سەن مەنەن سۇرايسىڭ. «بۇگىنگى مەنشىك يەلەرى كىمدەر؟» — دەيسىڭ. كىمدەر ەكەنىن ءىشىڭ ءبىلىپ تۇر. بالكىم، مەنەن گورى جاقسى بىلەسىڭ. ءبىراق ايتپايسىڭ. ايتپاعانىڭ دۇرىس شىعار. ويتكەنى قۇدىرەتتىلەر جەندەت جالداپ ولتىرتە سالۋى ابدەن ىقتيمال. مۇنداي سۇمدىق جيىلەپ كەتتى عوي. سيسيلياداعى مافيادان كەم ەمەس. بىزگە كوميسسار كاتتاني سياقتىلار كوپ كەرەك.
ءبىراق ءبىزدىڭ. قارۋىمىز ماكاروۆ پيستولەتى ەمەس، قالام عوي. قاسيەتتى قالام. قالامدى كوبىنەسە ساناڭ ەمەس، جۇرەگىڭ بيلەيدى. بۇرىنعىلار:
جالاڭاش بارىپ جاۋعا تي، ءبىر اللا ءوزى بىلەدى، اجالىمىز قايدان-دى، —
دەگەن. مىسالى، بۇگىنگى مەنشىك يەسى — مونوپوليست «بۋتيا». مىسالى، تاراز قالاسىن، بۇكىل جامبىل وبلىسىن ءبىر كەزدە اسىرىپ تۇرعان اراق زاۋىتىن، قانت زاۋىتىن يەمدەنىپ العان جاڭا بايلار. (اتى-جوندەرىن بىلمەيمىن). جانە سول سياقتىلار.
سولار سەنى مەن مەن سياقتى قارا تابان. قىزىل سيراق بولىپ، جەتىم ءوسىپ، ءومىر بويى بوي جازباي جۇمىس ىستەپ، ەلدىڭ، مەملەكەتتىڭ داۋلەتىنە ءال- قادارىنشا ۇلەس قوستى دەپ ويلايسىڭ با؟
جوق! ولار ءومىر بويى سەنى مەن مەن سياقتى ءپارۋانا ەڭبەك قورلاردىڭ قولىمەن جاسالعان دۇنيە-مۇلىكتى، مۇكامالدى الۋەتتى اعالاردىڭ كومەگىمەن لەزدە يەمدەنىپ العاندار. ەنبەكتەن قولدارىنا مۇيىزگەك ءبىتىپ، ماڭدايلارى ءجىپسىپ كورمەگەندەر.
ارينە، فيرما، بانك، ت.ب. بايلىق كوزدەرىنىڭ، ءىرى-ىرى جەكەمەنشىك يەلەرىنىڭ ءبارى بىردەي حالىقتى الداپ بايۋشىلار دەسەم، اسىرا سىلتەگەندىك بولار ەدى. ىشىندە ادال ەڭبەگىمەن جەتكەندەر دە بار. ءبىراق ولار از.
ءبىزدىڭ رەفورمانىڭ اسىرەسە العاشقى كەزەڭىندە ۇلتتىق داۋلەتتىڭ «حانتالاپايتا» تۇسكەنى، ونى الدىلەر ارزانعا الىپ، ارلىلار اسىقپايىق دەپ قۇرالاقان قالعانى ايدان انىق.
قالىڭ حالىق تۇسىنە بەرمەيتىن «ليسەنزيا»، «ينۆەستيسيا» دەيتىن جۇمباقتاۋ، دەلدال سوزدەر شىقتى. باياعىدا تارازداعى اتشاباردىڭ بازارىندا دەلدالدار مال ساتاردا «دۋ»، «ءپانش» (پارسىشا) دەپ تۇرۋشى ەدى. مىناۋ سول سياقتى. اڭقاۋلار الدانادى. ليسەنزيا بەرۋشىنىڭ ءبىر قاعازعا ءبىر رەت قول قويعانى ميلليونداعان دوللارعا ءتۇستى دەسەدى. قاسيەتتى قالام وسىندايدا قاتىگەزگە، وتانىن ساتقان وپاسىزعا قىزمەت ەتتى.
شەتەلدىكتەرگە بولماشىعا ساتىلىپ كەتكەن نەبىر الىپتار مەملەكەت مەنشىگىنەن شىقتى. كامال، مۇنىڭ ءبارىن ءوزىڭ دە ايتىپسىڭ. قارا سۋدى قايناتا بەرگەننەن ماي تۇسپەيدى.
ءبىراق وسىنىن ءبارى سۇراۋسىز كەتسە — سول قايتى. ىزدەرى جوق، سۇراۋى جوق، نە قىلعان يەسىز دۇنيە؟! ىزدەيمىن، سۇرايمىن، اشكەرەلەيمىن دەگەن بىرەن-ساران ادال ازاماتتار توبىعىنان قاعىلدى.
بۇرىنعى حاتتارىمىزدىڭ ءون بويىندا وسى قاسىرەت از ايتىلعان جوق. ءبىراق سولارىڭنان ناتيجە بار ما؟ — دەپ سۇراۋشىلار كوپ. بىرەۋلەر شىن اشىنىپ سۇرايدى، بىرەۋلەر تابالاپ سۇرايدى.
مەنىڭ پايىمداۋىمشا، «تامشى تاس تەسەدى» دەگەندەي، كەيبىر وزگەرىستەر بار. بارلىعى ءبىزدىڭ حاتتارىمىزدىڭ اركاسىندا دەي المايمىن. ءبىراق اسەرى بولعانى ايقىن. ايدالاعا ايقايلاماعان ءتارىزدىمىز.
جەمقورلىق، ۇرلىق-قارلىق، پاراقورلىق دەگەندەرگە قارسى قاھارلى جارلىقتار جاريالانىپ وتىر. ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭ، كوشى-قون تۋرالى پارمەن. نە كەرەك، پرەزيدەنت تاراپىنان يگىلىكتى ىستەر بار.
ءبىراق جارلىقتى دا، زاڭدى دا ءىس جۇزىنە اسىراتىن تەتىكتەردى توت باسىپ قالعان. شيقىلداپ، قيقىلداپ جۇرمەيدى. شىعىرشىقتار جۇرمەسە، كومباين نە ىستەيدى؟
اينالىپ كەلگەندە، جاقسىلىعىمىز دا، جاماندىعىمىز دا ادامنان. تاڭىردەن كورگەن تالكەگىڭ جوق. كوك ءتاڭىر قازاقستانعا ءتاۋىر-اق قارايلاسقان. جەرىڭ ۇلان-بايتاق. جەرىڭنىڭ ءۇستى دە، استى دا قوينى-قونىشى تولعان بايلىق.
ال ەندى سونىڭ كوزىن تاپپاساڭ، كىلتىن تاپپاساڭ، وتان قۇدىرەت كىنالى ەمەس. قۇدىرەت ساتان اقىل بەردى، سانا بەردى. كەلىستىرە الماساڭ، وزىڭنەن كور.
قۇمىرسقا ەكەش قۇمىرسقا دا قاۋىم بولىپ، تىرشىلىك جاسايدى. ءوز الدىنا ول دا مەملەكەت. اتتەڭ، مەملەكەتتىك جۇيەنى قۇمىرسقالاردان ۇيرەنەر مە ەدى... بۇلجىماس زاڭدا سوندا، ءتارتىپ تە سوندا، ءتالىم دە سوندا.
«قازاقستاننىڭ باتىسىنان قىتايدىڭ باتىسىنا دەيىن ءۇش مىڭ كيلومەترگە سوزىلعان عالامات كۇبىر سالىنباق... ون مىڭ ادام قىتايدان كەلىپ سالادى»، — دەيسىڭ سەن، كامال، سوڭعى حاتىندا.
«عالامات» قۇبىر سالىناتىنىنان حابارىم بار. ال ون مىڭ ادام؟.. بۇل دەرەكتى سەنەن ءبىلىپ وتىرمىن. وندا جەتىسكەن ەكەنبىز. تاقياڭدى اسپانعا لاقتىرا بەر. ارىسى ەلۋ-جۇز جىلدان كەيىن... ايتۋعا اۋىز بارمايدى، قازاقستان تۇتاس قىتايلانادى. ول ساعان قازاقستاندى ءۇش ءجۇز جىل بيلەسە دە، كازاك دەگەن ۇلتتىڭ ۇلتتىعىن يلەسە دە، يسە دە سىندىرا الماعان رەسەي ەمەس. جۇتىپ جىبەرەدى! ايداھاردىڭ اۋىزى ايۋدىڭ اۋىزىنان ۇلكەن. بارىس تۇرماق، تۇيەنى تۇگىمەن شايناماي جۇتادى. وعان مىسال كوپ.
ساياسات، كەلىسىمشارت — ءبارى جاقسى. ءبىراق بىلدىرمەي، بىرتە-بىرتە سورادى. شايناماي جۇتۋ دەگەن سول.
ايتپەسە نەمەنە، ءدال ءقازىر جۇمىسسىز جۇرگەن قاپتاعان قازاق، ورىس قۇبىر سالۋعا جاراماي قالىپ پا؟ جەر قازۋعا جارامايتىن نە قىلعان سورلى ەدىك؟
ازۋى التى قارىس امەريكادا مەن ەكى رەت بولدىم. كەزىندە افريكادان قۇل رەتىندە اكەلىنگەن ميلليون نەگردىڭ قازىرگى ۇرپاقتارى كەۋدەسى كەرىك، باسى شالقاق. قىرىق قۇراق قوعامنىڭ ءار سالاسىندا ىسكە ارالاسىپ ءجۇر.
ال سول امەريكانىڭ بايىرعى تۇرعىندارى، ءبىزدىڭ اتام زامانعى الىس تۋىستارىمىز ۇندىستەر («قىزىل تەرىلەر») بار ما ەكەن دەپ، ارى قارادىم، بەرى قارادىم — كورمەدىم. كورگەن جالعىز ءۇندىس قايىرشى ەكەن. ماس ەكەن. قۇبىر سالۋعا «جاراماعان».
وسىدان بارىپ «ادام كۇنى» دەگەن ماسەلە شىعادى.
كامال، سەنىڭ حاتتارىڭ وقىرماندى كوبىنەسە ناقتى، دالەلدى سيفرلارمەن قىزىقتىرادى. بۇل تۇرعىدان وسى فاكتىلەر كوپتەگەن وقۋلىقتاردا جوق ءبىلىم بۇلاعى سياقتى. سونىمەن قۇندى دا. مىسالى، سەنىڭ جازۋىڭشا، ءبىزدىڭ جەرىمىزدىڭ استىندا ون تريلليون دوللارلىق قازىنا-بايلىق بار ەكەن. ەلدەگى جان باسىنا ۇلەستىرسە، التى ءجۇز مىڭ دوللاردان كەلەدى ەكەن.
دۇرىس-اق. ال جەكە ادام قۇنى قانشا تۇرادى؟ سەن وسىنى ەسەپتەپ شىعارا الاسىڭ با؟
ەندى مەن دە ەسەپكە كوشەيىن. ءبىر جەردەن وقىعانىم بار. ادام دەنەسىندە شامامەن 50،4 كيلوگرامم وتتەگى بولادى ەكەن، كومىرتەگى — 16 كگ، ازوت — 2،4 كگ، كالسيي — 1،2 كگ، فوسفور — 800 گر، كاليي — 200 گر، ناتريي — 160 گر، تاعى دا بىرنەشە ءتۇرلى ميكرو-ەلەمەنتتەر بار.
ال ەگەر وسى حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ قۇنىن اقشاعا اينالدىرسا قانشا بولادى؟ ورىس اقشاسىمەن شامامەن، 30-40 مىڭ رۋبل! كۋرس ۇدايى وزگەرىپ جاتاتىندىقتان ءبىزدىڭ تەڭگەگە شاققاندا قانشا بولاتىنىن ءدال شىعارا المادىم. شامامەن، 500 تەڭگە نەمەسە 6 دوللار.
ال سوندا سەنىڭ قۇنىڭ، ياكي مەنىڭ قۇنىم 40-اق مىڭ رۋبل بولعانى ما؟! نەمەسە 500 تەڭگە، ياكي التى-اق دوللار تۇرعانىمىز با؟! نەتكەن ارزان ەدىك...
مۇنىڭ اتىن، ارينە، ابسۋرد دەيدى. ادام دەنەدەن، ياعني حيميالىق ەلەمەنتتەردەن تانا جارالمايدى. ادامدا جان بار. ونى جاراتۋشى قۇدىرەت بەرگەن. ادام جانىن ەشقانداي التىنمەن، اقشامەن ولشەپ بولمايدى.
ءبىراق التىنعا بولا، اقشاعا بولا ءدال ءقازىر قانشاما جان قۇربان بولىپ جاتقانىن، كامال، مەنەن جاقسى بىلەسىڭ.
تاۋبە،تاۋبە! ازاتتى قالدىق. زورلىقتان، قورلىقتان، قۇلدىقتان ازات بولدىق. تاۋەلسىزبىز. ەگەمەنبىز.
سويتسەك، زورلىق-زومبىلىق، جەمقورلىق، ۇرلىق-قارلىق، پاراقورلىق تا، زاڭسىزدىق تا ازاتتىق العان سياقتى. سياقتى ەمەس، ءدال سولاي!
ال ەندى بۇل قاي پارادوكس؟
بىزدە نە كوپ — زاڭ كوپ. زاڭنىڭ كوبەيگەنى جاقسىلىق ەمەس. زاڭ كوبەيگەن قوعامدا يمان از. اۋرۋ ءتۇرى كوبەيگەن سايىن دارى-دارمەك كوبەيەدى. نەشە الۋان باقسى-بالگەر، كورىپكەلدەر كوبەيەدى. تاياۋدا تانا ءبىزدىڭ ءبىر دارداي كازاك گازەتى ءبىر «كورىپكەل» ايەلدىڭ عارىشقا ۇشىپ بارىپ كەلگەنى تۋرالى جازدى. بەتپەردە كيگەن بىرەۋلەر «كورىپكەلدى» الا كەپ جونەلىپتى دە، عارىشقا الىپ بارىپتى. سويلەتىپتى. قاي تىلدە — بەلگىسىز. نە تۋرالى — بەلگىسىز. ۇيىنە قايتىپ اكەلىپ تاستاپتى. سودان كەيىن ول «كەرەمەت» بولىپ شىتا كەلىپتى. راس، عارىشتان ەرەكشە قۋات الاتىن ادامدار بولاتىنىن عىلىم جوققا شىعارمايدى. ءبىراق عارىشقا الدەكىم الا قاشىپ، سودان «كەرەمەت» بولۋ ەرتەكتە تانا بولادى.
مىنەكي، ازاتتىقتىڭ ءبىر ءتۇرى!
كىمدى الدايمىن دەسەڭ دە ءوز ەركىڭ. نە سويلەيمىن دەسەڭ دە ءوز ەركىڭ. ابادان ازاتتىق.
ازاتتىقتى بۇلاي ارزانداتۋعا بولمايدى، كامال. راس، ازاتتىقتىڭ بىزگە بەرگەنى كوپ. ەكەۋمىزدىڭ رەسپۋبليكالىق ەڭ ۇلكەن گازەتتىڭ بەتى ارقىلى ءبىر جارىم جىلدان بەرى اشىق حات جازىسىپ جۇرگەنىمىز دە سول دەموكراتيا پۇشپاعىنىڭ ارقاسى.
زاڭنىڭ ازى، ورىندالۋىنىڭ كوبى لازىم. ايتپەسە نە، كونستيتۋسيادا دا، زاڭدا دا جازىلعان. ادام ەڭبەگىن قاناۋعا بولمايدى! ادام ەڭبەك ەتتى مە — اقىسىن السىن. بۇل قاعيدا قاسيەتتى قۇران-كارىمدە دە ايتىلعان.
الماتىدا مىنا قىستىڭ قىراۋىندا كوپتەن بەرى جاڭاتاس قالاسىنىن جۇمىسشىلار وكىلدەرى ءجۇر. اشپاعان ەسىگى، باسپاعان تابالدىرىعى جوق. ءبارى ناتيجەسىز. ولاردى ميليسيا كۇشپەن قۋماقشى دا بولدى. جۇمىسشىلاردىڭ بار تىلەگى: ايلاپ، جىلداپ الا الماعان ەڭبەكاقىمىزدى بەرسىن دەيدى. ۇكىمەت ۋادە ەتتى. ورىندامادى.
راس، ەسكەرتە كەتەتىن ءبىر جاعداي: بىرەۋدىڭ ءۇيى ورتەنىپ جاتسا، ەندى بىرەۋ سول ورتكە قويدىڭ باسىن ءۇيىتىپ، پايدالانىپ قالايىن دەپ جاتقان كورىنەدى.
مۇندا دا سونداي. الدەقانداي «پارتيا سىماقتار» جاڭا تاستىقتاردىڭ شاراسىز ارەكەتتەرىن پايدالانىپ، وزدەرىنە «ۇپاي» جيناپ، كوزگە كورىنىپ قالماق. مۇنداي قارماققا ءىلىنۋ ادال نيەتىڭدى ارامداپ جىبەرۋى ابدەن ىقتيمال.
ايگىلى بيسمارك ايتقان ەكەن: «جۇمىسشىعا دەنى ساۋ كەزىندە جۇمىس بەر، نان بەر، اۋرۋ كەزىندە كومەكتەس: مۇگەدەك كەزىندە قامقورلىق جاسا، سوندا ەرەكشە زاڭنىڭ دا كەرەگى جوق بولادى»، — دەپ.
ادام قۇنى دەگەن وسى، كامال. كۇنكورىستىڭ كۇيبەڭ تۇرىمەن ايتقاندا — وسى.
ال ءبىزدىڭ ادامدار جۇمىس ىستەيدى، ءبىراق نان جەمەيدى. قۇقى قايدا زاڭدا جازىلعان؟ قۇداي بەرگەن جاننىڭ قۇنى قايدا؟
ال سەن بولساڭ شەتەل بانكتەرىندە ءبىزدىڭ بايلاردىڭ ەكى ميلليارد دوللاردان استام جاسىرىن قارجىسى جاتىر دەيسىڭ. بۇل دەرەكتى قايدان العانىڭدى بىلمەيمىن. ەگەر بۇل دەرەك شىن بولسا، ءبىزدىڭ زاڭ ورىندارى ول قارجىنىڭ ءيا ادال، ءيا ارام ەكەنىن اجىراتىپ، ارام بولسا قايتارىپ قازانعا سالۋعا، ءسويتىپ كەنتاۋدىڭ، جاناتاستىڭ، ت.ب. مىسكىندەردىڭ ادال اقىسىن وتەۋگە شامالارى كەلمەي مە، كەلسە دە بۇل ارەكەتكە ادەيى بارماي ما؟ ەگەر سوڭعىسى بولسا، وندا جالپى زاڭ قابىلداپ كەرەگى نە؟ زاڭ ورىنداۋشى قىزمەتكەرلەر ۇستاپ نە قاجەتى بار؟
زاڭ قابىلداعان ەكەنسىڭ — ورىندا! سوندا عانا باسقالار سەنىمەن سىي-سياپاتپەن ەسەپتەسە الاتىن مەملەكەت بولا الاسىڭ. سوندا تانا ءبىز ۇلتتىق ار-وجدانىمىز تازا، نامىسىمىز شاربولات ەل بولا الامىز.
ادام قۇنىنىڭ ءبىر پاراسى — نامىس. جەكە باستىڭ نامىسى بار دا، ودان قۇرالاتىن ۇلتتىق نامىس بار. جاڭاعى سەن ايتقان شەتەلدەردە ميللياردتاعان دوللار جاسىرعاندار — ۇلتتىق نامىستان جۇرداي بولعان يمانسىزدار. قاتتىراق ايتسام، كەشىر،
كامال، ولار وتانىن، ەلىن ساتقاندار. ماڭداي تەر، تابان اقىسىن الا الماي ساندالعانداردىڭ كوز جاسى سولاردىڭ موينىندا. ولارعا اقشا اسپاننان جاۋعان جوق، ەڭبەكشى حالىقتىڭ قايسارلىعىمەن تابىلعان.
ات توبەلىندەي از توپقا كوپشىلىكتى توناتىپ قويعان ۇكىمەتتە نامىس بار ما، جوق پا؟
نەمەسە، كامال، ءتىل تۋرالى زاڭدى ال. كەيبىر بۇلتالاعىن ەسەپتەمەگەندە، بۇل زاڭ يمان تارازى. ءبىراق سونى ورىنداپ جاتقان كىم بار؟ باسقا — باسقا. ال سول زاڭدى قابىلداعانداردىڭ وزدەرى شە؟ پارلامەنت كەيدە ۋلى نوۆگورودتىڭ نەمەسە تامبوۆ گۋبەرنياسىنىڭ دۋماسىنا ۇقسايدى. بىرەن-ساران دەپۋتات بولماسا، تۇگەلگە جۋىق ورىسشا سايرايدى. دەپۋتاتتار ورىسشاعا جۇيرىك دەيدى، قازاقشاعا كەلگەندە كۇيبىكتەيدى.
ءتىل تۋرالى پارلامەنت قابىلداعان زاڭدى ىسكە اسىراتىن ۇكىمەت ەمەس پە؟ ول قاي تىلدە سايرايدى؟
وسىدان كەيىن باسقالارعا نە شارا؟ ءبىزدىڭ باسشىلارىمىز شەتەلدەردە بولادى. ءتۇرلى اسا ماڭىزدى كەزدەسۋلەرگە قاتىسادى. كوپ مەملەكەتتەردىڭ وكىلدەرى قاتىسادى. ءبىزدىڭ وكىل ورىسشا توگىلەدى. سوندا باسقا ەلدەردىڭ وكىلدەرى نە ويلايدى ەكەن؟ «ە، مىنا بايعۇس قازاق دەگەننىڭ ءوز ءتىلى جوق ەكەن-اۋ»، — دەمەي مە؟ «ە، ماسانوۆتاردىڭ ايتىپ جۇرگەندەرى راس ەكەن-اۋ»، — دەمەي مە؟
مىنە، ۇلتتىق نامىستىڭ سىنالار جەرى!
مىنە، قازاق ادامىنىڭ قۇنى تارازىعا تۇسەتىن ءتۇس!
مۇنى ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ باياعىدا-اق ايتقان. ءبىراق ول زامان باسقا ەدى. ءبىز تاۋەلدى ەدىك. ال ەندى تاۋەلسىز بولعاننان كەيىنگىمىز نە جورىق؟
جوعارى وقۋ ورىندارىندا ساباق تۇگەلدەي ورىسشا. مۇنىڭ زاردابىن اسىرەسە اۋىلدان كەلگەن جاستار شەگەدى. وقۋدى شالا-شارپى تۇسىنەدى. شالاعاي ماماندار سودان شىعادى.
ارينە، ۇلى پۋشكيننىڭ، لەرمونتوۆتىڭ، تولستويدىڭ ءتىلىن مەن عايباتتامايمىن. ونى ۇيرەن. ءبىراق ەڭ الدىمەن انا ءتىلىندى ءبىل. ءبىرىنشى سىنىپقا ارناپ جاڭادان جازىلعان كىتاپتى «انا ءتىلى» دەپ اتاماي، «تۋعان ءتىل» دەپ اتايىق دەپ وزەۋرەگەندەر دە تابىلدى. ورىستىڭ «رودنايا رەچ» دەگەنى. انادان ارتىق نە بار، كامال؟
بۇرىن ۇلتتىق اكادەميادان دامەلىلەر قابات-قابات سۇزگىدەن وتەر ەدى. جاسىرىن داۋىس بولار ەدى. مۇيىزدەرى قاراعايداي-قاراعايداي عالىم-عۇلامالار، اتاقتى اقىن-جازۋشى، ادەبيەتشىلەر سايلاۋدا قۇلاپ قالىپ جاتۋشى ەدى. قازاق پوەزياسى الىپتارىنىڭ ءبىرى ءابدىلدا تاجىبايەۆ، زاڭعار عالىم بەيسەنباي كەنجەبايەۆ داۋىسقا نەشە دۇركىن تۇسسە دە، اكادەميك بولا الماي قالدى. ءبىراق ولار حالىق ۇعىمىندا زور تۇلعالار.
ال ءقازىر نە... اقشا تولەسەڭ — اكادەميكسىڭ. ەكىنىڭ ءبىرى — اكادەميك. سولار قانىش ساتبايەۆتىڭ، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ، عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ارۋاعىنان سەسكەنسە قايتەدى؟ سولاردىڭ قاسىڭدا وزدەرىن ۇرلەپ قويعان ويىنشىق شار سياقتى ەكەندەرىن نەگە سەزىنبەيدى؟ تارس كەتەدى عوي. جەل شىققان سوڭ نە قالادى؟
عىلىم — ادام. عىلىمنىڭ قۇنى تۇسكەنى — ادامنىڭ قۇنى تۇسكەنى. عىلىمى، ءبىلىمى قۇنسىز ەل ەش ۋاقىتتا العا جىلجي المايدى. وتار سوڭىنداعى قۇرتتاعان اقساق تۇساق سياقتى بولادى.
نامىسىڭ بۋىپ، قىلقىناتىن جەر وسى. اقشا تولەپ، ساتىپ الىپ، «اكادەميكپىن» دەپ تۇمسىعىڭدى كوتەرۋدەن بۇرىن الدىمەن مۇرنىڭدى مۇقيات تازالاپ الساڭشى.
مىنە، بۇل دا «ازاتتىق». دەموكراتيا. «اۋ، بۇلارىڭ قالاي؟ ۇيات ەمەس پە؟!» دەپ ءۇن كوتەرەر بىرەۋ جوق.
دەموكراتيا — ەڭ الدىمەن زاڭنىڭ قاتاڭ ساقتالۋى. بەتالدى تايراڭداي بەرۋ ەمەس. دەموكراتيا — ءتاسىرسىز، تاربيەسىز تايتىك بالادان مۇلدە باسقا ۇعىم.
ءبىلىم جەتىلمەي، عىلىم وزىق بولماي، كۇر ايقاي، داڭعازانىڭ ءبارى دالباسا. پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىندا وسىنىن ءبارى جۇيە-جۇيەسىمەن، سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي ايتىلعان. ال سونى ءىس جۇزىنە اسىرۋشىلار ادال اردىڭ ادامدارى بولسا، شىركىن، اللانىڭ راحىمى جاۋعان جاقسىلىق جاقىندار ەدى.
كامال! «تاۋىق ۇلكەن بە، جۇمىرتقا ۇلكەن بە؟» دەگەن ەجەلگى سۇراقتىڭ جاۋابىن جۇرت ءالى تابا الماي ءجۇر.
سول سياقتى ءبىر سۇراقتارى بار. ۋنيۆەرسيتەت ۇلكەن بە، باستاۋىش مەكتەپ ۇلكەن بە؟
شەڭبەر. شەڭبەردەن شىعىپ كورشى. ۋنيۆەرسيتەت (ياكي كوللەدج) بىتىرگەن ءمۇعالىم مەكتەپكە بارادى. بالا وقىتادى. ال سول ءمۇعالىمنىڭ ءوزى قايدان شىققان؟ ارينە، مەكتەپتەن. كىم وقىتقان؟ ارينە، ۋنيۆەرسيتەت (ۋچيليششە) بىتىرگەن ءمۇعالىم وقىتقان.
سوندا ناشار شاكىرت قايدان شىعادى؟ بۇعان ەكەۋى دە كىنالى. ءمۇعالىمنىڭ قۇنى — ادامنىڭ قۇنى.
مەكتەپ — تۇعىرتاس. تۇعىرتاسى بەكەم بولماسا، سارايدى قانشا سالتاناتتى سالساڭ دا قۇلايدى.
پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىندا اسىرەسە اۋىل مەكتەبىنە قامقورلىق كوپ قاجەت دەپ جانە ايتىلعان. راقمەت.
ءبىراق ەجەلگى دەرت: ايتىلۋ بار دا، ورىنداۋ بار. وركەنيەتتى ەلدەر بۇل شامادا وق بويى وزىق تۇر. اۋىلداعى مەكتەپ ءالى بايىرعى قالپىندا. بيىل «اتامۇرا» كورپوراسياسى ءبىسمىللاسىن باستاپ، جاڭاشا يماندى شىققان باستاۋىش مەكتەپ وقۋلىقتارى كوپ جەرگە جەتكەن جوق. بۇل شارۋاعا دا سۋىق قول سۇعىلىپ كەتتى. تەگىن تاراتۋعا جاراتىلعان كىتاپتاردى الدەكىمدەر ساتىپ ءجۇر. اسىرەسە جاس بالانىڭ اقىسىن جەگەندەر توزاقتىڭ قىل كوپىرىنەن، ىسىراپ كوپىرىنەن قۇلايدى دەۋشى ەدى، قورقاۋلار ودان قورقار ەمەس.
«اسىلى، ىستەگەن جاقسىلىعىڭدى بالا ءتاۋىر بىلەدى. كەيبىر ۇلكەنگە ىستەگەن جاقسىلىقتىڭ زايا كەتەدى. قولدان كەلسە، بالانى قۋانتۋ كەرەك» (باۋىرجان مومىش ۇلى. «ۇشقان ۇيا». 13-بەت).
بۇل كيەلى سوزگە الىپ-قوسارىڭ جوق.
«دۇنيەنىڭ بار بايلىعى — بالانىڭ ءبىر تامشى كوز جاسىنا تاتىمايدى».
ەندەشە مەكتەپتەن ايار نە بار؟ ايانۋعا قانداي بەت بار؟!
ادامدار دەگەندە، انادان ءبارى دە پاك تۋادى. بۇزىلسا، كەيىن-كەيىن بارىپ بۇزىلادى. پاك كۇيىندە ساقتاپ قالۋعا بولا ما؟ بولسا، سول قوعام باقىتتى. ادام قۇنى سول كوعامدا بارىنەن دە باعالى.
سەن ايتقانداي، «اداسىپ» جۇرگەن ميللياردتار ادالىنان جۇمسالسا، ءبىزدىڭ بالالاردىڭ كوزىنەن جاس شىقپاس ەدى توي.
تاۋەلسىز مەملەكەت وسىعان قول جەتكىزبەي دەپ تىلەيىك، كامال!
كامال! حالىقتىڭ ءبارى ءقازىر كۇيبەڭ تىرشىلىك، كۇن كورىستىڭ، نان تابۋدىڭ قامىمەن كەتتى. بۇل ماتەريالدىق الەم. ارينە، قارنى اش ادام عىلىمعا دا، بىلىمگە دە سوڭىنان قول سوزادى. «بارلىق ريەۆوليۋسيالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءقاۋىپتىسى — قارىن ريەۆوليۋسياسى» دەگەن بار.
اۋىلداعىلار نان ىزدەپ، كۇنكورىس ىزدەپ جابىلا قالاتا قاراي لاپ قويدى. مۇنى كەيبىر ازاماتتار پروگرەسس دەپ ويلايدى. قالانى كورىپ، ءومىردى كورىپ، شىنىقپاق، تەزدەن وتپەك، تەز جەتىلمەك دەسەدى.
ال قالا ولارعا — وگەي انا. قانشاما كازاك ءۇيسىز-جايسىز، باسپاناسىز، جۇمىسسىز قاڭعىپ قالدى دەسەدى. اسىرەسە جاستار. ارقا جايلى بولسا، ارقار اۋىپ نەسى بار. اۋىلداعى جاعداي قيىندادى. قولاپايسىز، ءبىلىمسىز باسشىلار اۋىل رەفورماسىن قوتىرلاندىرىپ، شىن اۋرۋعا ۇشىراتتى. اۋىلدى جەكەشەلەندىرۋ مۇلدە قيسىق-قىڭىر جولمەن كەتتى. اۋىل ارسىز باسشىلارعا جەم بولدى. اۋىل شارۋاشىلىعىن ءبىلىمى از، جانى اشىماس ادامدار جوعارىدان باسقاردى دا، ءوزىن-وزى، ءارى قالانى اسىراپ وتىرعان حالىقتىڭ ءحالىن مۇشكىل ەتتى. ونداي باسشىلار جازالانۋدىڭ ورنىنا ءوسىپ كەتە بەرەدى. سۇڭعىلا ءشوپ سياقتى. بوس قاپشىقتى قانشا تىك قويامىن دەسەڭ دە، ءبارىبىر قيسايىپ قالا بەرەدى عوي. «ءبىر سىناعان جاماندى، ەكىنشىلەي سىناما!» — دەگەن جوق پا دانا بابامىز.
پرەزيدەنت جولداۋىندا اۋىل ماسەلەسى اتىنان جارىلىپ ايتىلعان-اق. ەندى وسىدان كەيىن بۇل سالانى ناعىز ءبىلىمپاز، جاناشىر، حالىققا ادال، الاقانى اشىق ادامدار باسقارۋى كەرەك ەمەس پە.
اۋىلدان حالىقتىڭ قالاعا جاپپاي كوشكەنى جاقسىلىق ەمەس ەكەنىن ءاليحان بوكەيحان سوناۋ پاتشا زامانىندا-اق ايتىپ قويعان. جاي پرولەتاريات ەمەس، ليۋمپەن-پرولەتارياتقا اينالادى دەگەن. بۇل ناعىز قاسىرەت.
ءبىز وسىدان ءالى قورىتىندى شىعارمادىق. ادام قۇنى دەگەن سۇراققا وسى جاعدايدىڭ اسىرەسە قاتىسى بار.
ءبىرىڭدى كازاك بىرىك دوس،
كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس، —
دەدى كورەگەن اباي.
ال ودان دا بۇرىن، XVIII عاسىردا رەسەي يمپەرياسىن بيلەگەن قاتىن پاتشا ءىى ەكاتەرينا ورىنبور گەنەرال-گۋبەرناتورىنا جولداعان نۇسقاۋىندا:
1) قىرعىز-قازاق حالقىنىڭ ءبىر رۋ باسشىلارىن ەكىنشى رۋ باسشىلارىمەن اراز ەتىپ، بىرىمەن-بىرىن قاس ەتىپ، ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى جەۋگە سەبەپ بولىڭىز.1
2) سۇلتاندارىڭ بىرىمەن-بىرىن اراز قىلىپ، بىرىمەن-بىرىن يتتەي تارتىستىرىپ، ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى جەۋگە سەبەپ بولارداي ءىس قىلىڭىز.
3) قىرعىز-قازاقتىڭ باسشى ادامدارىن سۇلتاندارمەن اراز قىلىپ، سۇلتاندارىن ءوز قول استىنداعى اقساقال ادامدارىمەن اراز قىلىڭىز. اراسىنا وت تۇسكەن ۋاقىتتا جانىپ كەتەردەي كوكىر-سوكىر دايارلاي بەرىڭىز»، — دەپ نىقتاپ، مىقتاپ تاپسىرادى. («ايقاپ»، 1913 ج. №20).
II ەكاتەرينا پاتشانىڭ پارمەنى ورىندالدى. قازاق ەلى رۋ-رۋ بولىپ، بىرىمەن-بىرى داۋلاسىپ، ايتىسىپ، ارىز جاۋدىرىپ، جالا جاۋدىرىپ، داۋدى گەنەرال-گۋبەرناتورعا شەشتىرىپ، قۇلدىقتىڭ قامىتىن قۇتىلماستاي كيىپ الدى.
وسىدان ساباق بولدى ما، كامال؟ ءقازىر ابايدىڭ ايتقانىمەن ك ءۇرىم كەلە جاتىرمىز با، قاتىن پاتشانىڭ ايتقانىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتىرمىز با؟
قۇنى ارزانداماعان ادام ابايدىڭ ايتقانىمەن جۇرەدى. قۇنسىزدار قاتىن پاتشانىڭ ايتقانىمەن جۇرەدى. رۋ-رۋ بولىپ، باس-باسىنا كوسەم سايلاپ، الاباجاق بايراق، الا-قۇلا تۋ كوتەرەدى.
استانانىڭ اقمولاعا كوشۋىندە كوپ ءمان بار. ءارقيلى قيساپتان. بۇل پرەزيدەنتتىڭ كورەگەندىگى. ءبىراق اپىل-تۇپىل اسىعىس بولماۋ كەرەك ەدى. «چتو مەدلەننو، تو پروچنو»، — دەيدى ورىستار. «اسىعىستان اقاۋلى بالا تۋادى»، — دەيدى قازاقتار.
پرەزيدەنت جولداۋىنداعى «اتتەگەن-اي» — مادەنيەت، ادەبيەت، ونەر، ياعني رۋحاني الەم ايتىلمادى. بۇل، ءسىرا، ءۋازىر، كومەكشىلەردىڭ ءىسى بولار. ال ءبىراق ادام قۇنىن ارتتىراتىن وسى الەم ەدى عوي. ارينە، ەكونوميكا بوكسەسىن باتپاقتان شىعارا الماي جاتقاندا Pۋح دۇنيەسىندە اق تۇيەنىڭ قارىنى جارىلمايتىنى بەلگىلى.
اۋىلدا ءقازىر كلۋب، كىتاپحانا جاپپاي جابىلدى. ەلدىڭ يەك ارتارى تەك تەلەديدار مەن راديو بولىپ قالدى. ال گازەت، جۋرنال تارالىمى كۇرت قۇلديلادى. كىتاپ اتىمەن ءۇزىلدى.
وسىدان سوڭ رۋح دۇنيەسى نە بولادى دەپ ويلايتىن باس بار ما؟ قاراپايىم حالىقتى شەكسىز بيلەپ-توستەگىسى كەلەتىندەر عانا قاۋىمدى قاراڭعىلىقتا ۇستايدى. ءبىلىمسىز ەل—جۋاس. كىتاپحانالار جابىلسىن دەگەندە قاجىگەلديندەر وسىنى ويلاعان بولۋى كەرەك.
ادام باسىن يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، راقىمدىلىققا، مەيىرباندىققا ەندى كىم جەتەلەيدى؟ تەلەديدار ما؟ تەلەديدار، اسىرەسە قالادا جان بالاسىن يماننان بەزدىرىپ بارادى. «تاڭ»، «كتك» سياقتىلار ازىرشە اۋىلعا جەتپەي قۇداي ساقتاپ تۇر. ءبىراق جەتۋگە ولار دا جانتالاسىپ جاتىر.
بۇل دا ءبىر ميكروب. باتىستىڭ ءوزى جيىركەنىپ، بەزىنىپ بولعان «جاپپاي مادەنيەت» ميكروبى ەندى بىزگە ەپيدەميا تاراتتى. وبادان دا ادامدار ارا-تۇرا امان قالادى. ال قاتىگەزدىك، ۇرلىق-قارلىق، قيان-كەسكى كىسى ءولتىرۋ، جەزوكشەلىك ەپيدەمياسى سول تەلەديدار ميكروبتارى ارقىلى ادام ساناسىن جاپپاي ۋلاپ، جەگى قۇرتتاي جەپ جاتىر. وتان قارسى پارمەندى كۇرەس اتىمەن جوق. نەگە دەسەڭ، دەموكراتيا، ءسوز، ار-وجدان بوستاندىعى دەيدى.
ءدىن بوستاندىعى تاعى بار. مىسالى، كريشنايت دەگەندەر كارى دەمەي، جاس دەمەي، حالىقتى وسى دىنگە كىرگىزۋگە جۇلقىنا ارەكەت جاساپ جاتىر. ول ءدىن بويىنشا: ەت، جۇمىرتقا، بالىق جەمە! تەك وسىمدىكتەن جارالعان تاماق جە. جانى بار مالدىڭ ەتىن جەۋ كۇنا. اۋ، سوندا ءومىر بويى مالدىڭ ەتى مەن ءسۇتىن تالعاۋ ەتىپ، كۇن كورىپ كەلە جاتقان قازاق قايتپەك؟ جاپپاي شوپ جەۋگە كوشە مە؟ ال كەرەك دەسەڭىز، وسىمدىكتە تىرشىلىك جوق دەپ كىم ايتىپتى؟ ەندەشە، ونى جەۋ دە كۇنا.
كريشنايت بويىنشا، اراق ىشپە، ناشاقور بولما، تەمەكى تارتپا. قۇمارپاز ويىنعا قاتىسپا. نەكەسىز ايەلگە جولاما. دۇرىس-اق.
بۇل قاعيدا يسلامدا، مۇسىلماندا جوق پا ەكەن؟ بار. بار بولعاندا قانداي!
— كىسى اقىسىن جەمە!
— جەتىم-جەسىرگە قيانات قىلما!
— ۇرلىق قىلما!
تەرە بەرسە، كريشنايتىڭدى ون وراپ الاتىن اسىل وسيەت كوپ-اق. ءبىراق ناسيحاتى دوبال. بىزدەگى ءدىنباسىلار وزدەرى تازالىقتىڭ، يماندىلىقتىڭ ۇلگىسىن الەمگە ايداي ەتىپ كورسەتە المايدى. سودان بارىپ قازاقتا: «مولدانىڭ ايتقانىن ىستە، ىستەگەنىن ىستەمە!» دەگەن تۇجىرىم قالعان. «دۇمشە مولدا ەل بۇزار» دەگەن دە سودان شىققان.
ءدىن باسقارۋ، ونى ۋاعىزداۋ تەك تاقۋا، اسا تازا، ادالدىقتىڭ اسىلىنداي ءپارۋانا، اسا ءبىلىمپاز، بيىك پاراساتتى عۇلامانىڭ ءىسى. ول ەڭ الدىمەن فيلوسوف، پسيحولوگ، پەداگوگ، تەرەڭ ءبىلىم ادامى.
ال بىزدەگىلەر... كەشە: «قۇداي جوق! ءدىن — اپيىن!» — دەپ ماڭىراعان پارتورگ بۇگىن — مولدا. سوعىس كەزىندە جەتىم-جەسىردىڭ ءبىر ۋىس تالقانىن تارتىپ العان فيناگەنت بۇگىن — مولدا. و، توبا!
وسىدان كەيىن جابىرقاعان جىرتىق جانىنا جاماۋ ىزدەگەن مىسكىن كريشنايتتان پانا ىزدەمەگەندە كىمنەن ىزدەيدى. مىنەزى، ءسوزى جىبەكتەي جۇمساق. جۇدەگەن كوڭىلىڭدى جۇباتا الادى. ءتىپتى جوق-جىتىك بولساڭ جاردەم دە بەرە الادى. ادىراڭداپ، اكىرەڭدەپ تۇرمايدى. اۋزىنان كوبىك شاشىرامايدى.
ادام قۇنىن ءبىر بىلەتىن جەر وسى ەدى. ونىڭ بىزدەگى قاسيەتى الگىندەي، كامال.
قالاي ويلايسىڭ، كامال، بىزدە تەاتر كوپ پە، تۇرمە كوپ پە؟
ادام جانىن تەاتر اسىراي الا ما، تۇرمە اسىراي الا ما؟
ادام قۇنىن تەاتر ارتتىرا الا ما، تۇرمە ارتتىرا الا ما؟
وسىنداي دا سۇراق بولا ما ەكەن، مەن جاس بالا ەمەسپىن عوي دەرسىڭ. ادامدار بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن بىلەدى. بىلە تۋرا تۇزەگىسى كەلمەيدى. تەاتر كوبەيسە، تۇرمە ازايار ەدى. ويتكەنى تەاتر ادام جانىن تازالايدى. جانى تازالانعان ادام قىلمىسقا بارمايدى. ەندەشە تۇرمەگە دە تۇسپەيدى.
تۇرمە — ادامدى تۇزەتۋ ورنى دەگەن ۇعىم بار. بەكەر. تۇرمەدەن تۇزەلىپ شىعىپتى دەگەندى بۇل كەزدە ەستىگەن جوقپىن. تۇرمەدە تۇزىك ادامنىڭ ءوزى بۇزىلادى. ساۋ ادام اۋرۋ تابادى. گازەتتەردى قارا، حابارلاردى قارا: قانشاما ادام تۋبەركۋلەزدەن ءشىرىپ ءولىپ جاتىر!
ال تەاترعا كەلگەن كەدەي ادام باييدى (رۋحاني). كارى ادام جاسارادى. اۋرۋ ادام جازىلادى. (رۋحانيات كۇشى).
سوندا مەملەكەتكە، قوعامعا قايسىسى ءتيىمدى؟ تۇرمەگە شىققان شىعىندى تەاترعا جۇمساعان ءتيىمدى مە، جوق الدە تەاتردىڭ اۋزىنان ازىن-اۋلاق نەسىبەسىن جىرىپ الىپ، تۇرمەگە جۇمساعان جاقسى ما؟
بۇل جەردە «تەاتر» دەپ وتىرعانىم جالپى مادەنيەت، رۋحانيات الەمى ەكەنىن ۇققان شىعارسىڭ، كامال.
زاماننىڭ زور سۇراقتارىنىڭ ءبىرى وسى. ال پرەزيدەنت جولداۋىندا بۇل تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز جوق. راس، جوق ەكەن، بىلايعى شەنەۋنىكتەر ەسكەرەر دەپ يەگىڭ قىشىماي-اق قويسىن. پرەزيدەنت جارلىقتارىن جامباسىنا باسىپ قويىپ جاتىپ الاتىن مينيسترلەر، اكىمدەر جولداۋدا جوق رۋحانياتتى ءوز بەتتەرىنشە ىزدەيدى دەۋ — قيال.
ارينە، ۋازىرلەردىڭ، اكىمدەردىڭ ىشىندە دە يماندىلارى بار. جانى اشىعانمەن قولى قىسقا. قالتاسى جۇقا.
ال قالتاسى قالىڭدار... ءجۇر توي تالتاڭداپ. جەمقورلار، پاراقورلار... حالىق قازىناسىن توناعاندار. جاسىرىن اقشا جاتىر ىشتە دە، ەزىڭ ايتقان شەتەلدەردە دە.
اتتەڭ، ءبىر زور ماگنيت بولسا! سولاردىڭ ءبارىن سورىپ الاتىن. حالىق قازىناسىنا سالاتىن. سول زور ماگنيتكە، ميللياردتاعان ارام اقشالار، ارام اقشاعا سالىنعان جەكەمەنشىك سالتاناتتى سارايلار، جارق-جۇرق ەتكەن مەرسەدەستەر، سۋىق قولدا ناقاق كەتكەن زاۋىتتار، فابريكالار، كەنىشتەر سول زور ماگنيتكە وزدەرىنەن وزدەرى كەلىپ جابىسىپ قالا بەرسە. ىزدەۋشى دە، پروكۋرور دا، سوت تا كەرەگى جوق. تەك وزدەرى جابىسىپ قالا بەرسە... ارامنىڭ قولىندا تۇرعىمىز كەلمەيدى دەسە... قازىنانىڭ قاقپاعى جوق، كامال. بار پالە سودان. ءۇمىتسىز شايتان عانا بولسىن. پرەزيدەنت كوررۋپسيامەن، پاراقورلىقپەن كۇرەس تۋرالى تاعى دا جاڭا زاڭنىڭ جوباسىن دايىنداتىپ جاتىر دەيدى. مۇمكىن، بۇل جولعىسى پارمەندى بولار. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە سياپات الۋعا، قۇمارپاز ويىندار ويناۋعا تيىم سالىنادى دەيدى. پارا دەگەننىڭ ءبىر جولى وسىلار كورىنەدى عوي. ءبىراق ارامنان امال ارتىلعان با؟ تىم بولماسا بىر-ەكى اكۋلانى ۇستاپ الىپ، اسپانعا قۇيرىعىنان ءىلىپ قويۋ كەرەك ەدى عوي. كورسىن جۇرت. بالكىم، جەگىشتەردىڭ جۇرەگى شايلىعار.
ادامداردىڭ ءبارى دە باقىتتى بولعىسى كەلەدى. باقىت قۇسى تەك ادال ەنبەك ادامدارىنىڭ عانا باسىنا قوناتىن كورىنەدى. ويباي، ولدىك، قىرىلدىق دەپ بايبالامداي بەرمەي، تىرىسىپ، تىرمىسىپ ەڭبەك ەتەيىك. ارەكەت ءتۇبى — بەرەكەت.
ادام قۇنى ارزانداماسىن، كامال. تاڭىردەن دە، پاتشادان دا وسىنى تىلەيىك. ادام كۇنى ادال ەڭبەكپەن وسپەك.
ءبىزدىڭ باستى باقىتىمىز تاۋەلسىزدىك — ادام قۇنىمەن ولشەنەدى. وسىنى ۇمىتپاعان ۇتادى.
ءتامام.
ساۋ بول، كامال!
شەرحان مۇرتازا 26-جەلتوقسان، 1997 جىل
You Might Also Like
-
يسلام ءدىنى قازاق جەرىنە كەلگەلى بەرى ءدىنىمىزدىڭ ءورىسى كەڭەيىپ، كەلەر ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە بەرەتىن قۇندى دۇنيەلەرىمىزدىڭ ءمان-ماعىناسى اشىلىپ، ءدىن ارقىلى كوكىرەك كوكجيەگىنە ءتۇزىلىپ، ءبىر ارناعا ءتۇسىپ، ءو...
