رۋحانيلىعى مول سوپىلىق جولى....
يسلام ءدىنى قازاق جەرىنە كەلگەلى بەرى ءدىنىمىزدىڭ ءورىسى كەڭەيىپ، كەلەر ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە بەرەتىن قۇندى دۇنيەلەرىمىزدىڭ ءمان-ماعىناسى اشىلىپ، ءدىن ارقىلى كوكىرەك كوكجيەگىنە ءتۇزىلىپ، ءبىر ارناعا ءتۇسىپ، ءوز جولىمەن جالعاسۋدا. سول ارنادا سوپىلىق جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن، تۇمىس-تىرشىلىك ەرەكشەلىگىن وزىنە ءسىڭىرىپ، مۇسىلماندىققا ساي نەگىزدە قايتا جاڭعىردى. سوپىلىق جولىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى – قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بەلگىلى ءبىر احۋالىندا يسلام دوگمالارىنىڭ جەرسىنۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىن رۋحاني بەيىمدەلگىشتىگى.وسى سوپىلىقتىڭ نەگىزىن قالاعان-قوجا احمەت ياساۋي بۇكىل ءومىرىن، بار كۇشىن تۋىسقان حالىقتاردى بىرىكتىرۋگە سان الۋان ءدىني اعىمدار اياسىندا رۋحاني بىرلىك قۇرۋعا ارنادى.
قوجا احمەت ياساۋي ءدىن قايراتكەرى عانا ەمەس، تاماشا اقىن، فيلوسوف بولعان. تۇركى الەمىنە تانىمالدىعى ارتقان تۇلعا قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ ەسىمى ازىرەت سۇلتان، ۋل-اريفين، سۇلتان ءۋل-اۋليا ت.ب. قۇرمەتپەن اتالاتىنى بەلگىلى. بۇل ەسىمدەردەن تۇلعانىڭ قانشالىقتى سىي-قۇرمەتكە لايىق ەكەنىن كورەمىز. جالپى قازاق جەرىنە سوپىلىق كەلگەلى بەرى قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ قالدىرعان جازبا مۇرالارى «ديۋاني حيكمەت»، «پاقىرناما»، «ميراتۋل قۋلۋب» ت.ب. سياقتى ەڭبەكتەرىنىڭ مازمۇنىنا تەرەڭ بويلاي المايمىز، سەبەبى بەلگىلى دارەجەلەردە ادامي بولمىسىمىزدى قالىپتاستىرىپ، ىشكى جاي-كۇيىمىزدى تولىقتىرىپ، تىنىشتاندىرۋىمىز كەرەك بولىپ تابىلادى. ياساۋي ءىلىمىنىڭ ماقساتى – رۋح تازالىعى. “ميرات-ۋل قۋلۋبتا” دا “كوڭىل كوزىن اشۋ” باستى ماسەلە رەتىندە قارالادى. ونداعى تولىپ جاتقان سوپىلىق دۇنيەتانىمدىق كاتەگوريالار – ءياساۋيدىڭ سوپىلىق فيلوسوفياسىن تۇجىرىمداۋدىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى. سوپىلىقتا، تاريقاتتىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى مەن قاعيدالارىنىڭ باستى شارتتارى شايحتىق، مۋريدتىك تۇلعالىق تابيعاتتىڭ ماندىك انىقتامالارى وتە قۇندى تالداۋلارعا نەگىزدەلگەن. سوپىلىق ادەبيەتتەردە كەڭىنەن تارالعان مۇحامەدتىڭ نۇرى، ۋمم-ۋل ارۋاح رۋحتىڭ تەگى كاتەگوريالارى ءياساۋيدىڭ سوپىلىق فيلوسوفياسىنىڭ ونتولوگيالىق تەوريالىق نەگىزىن كورسەتەدى. ادام رۋحىنىڭ جوعارعى ساپالىق ءارى تازالىق كاتەگورياسى – تازا جۇرەك “قالب-ي ءساليمنىڭ” دارەجەلىك ءوسۋ ساتىلارى – “داريالار” وتە انىق، تۇسىنىكتى ايشىقتالعان. كوڭىلدىڭ (رۋحتىڭ) تازالىققا، كەمەلدىككە جەتۋدەگى ەڭ نەگىزگى شارتتارى مەن قاعيدالارى مەتوديكالىق-تەوريالىق دەڭگەيدە تۇسىندىرىلگەن. ادامنىڭ قۇدايلىق اقيقاتقا جەتۋدەگى مارتەبەلىك جۇيەلەرى دە سوپىلىق قۇندىلىقتار ارقىلى قاراپايىم تىلدىك ەرەكشەلىكتەرمەن بەرىلگەن. بۇل ەڭبەكتەگى “ياقين” – تۇسىنىگىنىڭ جۇيەلەنۋى جاعىنان باسقا سوپىلىق مادەنيەتتەردە كەزدەسە بەرمەيتىن كلاسسيفيكاسيا ەكەندىگىن كورۋگە بولادى.
ءياساۋيدىڭ كوزقاراسى بويىنشا، حاقيقات جولىندا شايح بولۋ ءۇشىن جەتپىس ماقامنان اسۋ، جەتپىس مىڭ پەردەنى اشۋ، حز.پايعامباردىڭ (س.ع.س.) كورگەندەرىن كورۋ شارت. ال، ەگەر (ءبىرى) وسى، حاقيقات بولىمىندە ايتىلعان جەتپىس ماقامنان اسپاي، جەتپىس مىڭ پەردەنى اشپاي تۇرىپ، حز.پايعامباردىڭ (س.ع.س.) كورگەندەرىن كورمەستەن “مەن حاققا قاۋىشتىم” دەيتىن بولسا، ءوزى دە، ءسوزى دە جالعان، ناعىز حاقتىڭ دۇشپانى بولعانى. وسىنداي ءدىنبۇزارلارعا (مۋبتادي) ءپىر ەكەن دەپ قىزمەت ەتەتىن بولسا، وندايلار كاپىر، مالعۇن بولادى. وندايلاردىڭ ىستەگەندەرىن عىلىم ورنىنا قويىپ، ءدىنبۇزارلىق ارەكەتتەرىن سۇننەت ساناپ ھالال كورۋ، بۇلاردىڭ بارلىعى شاريعاتتا كۇپىرلىك، تاريقاتتا تەرىسكە شىعارىلعان، حاقيقاتقا سىيمايتىن ىستەر بولىپ سانالادى. ياساۋي جولى – ءدىن ءىشى تۇتاستىققا جانە دىندەر اراسى تاتۋلىق پەن تولەرانتتىلىققا شاقىرادى. بۇل جولدىڭ ۇستانىمدىق نەگىزى – شاريعات، پسيحوتەحنيكالىق جۇيەسى – تاريقات، تانىمدىق نەگىزى – ماعريفات جانە اقيقاتتان تۇرادى. جالپى ياساۋي ءىلىمى – قازاقستانداعى دىنشىلدىك قانا ەمەس، ءدىنارالىق تاتۋلىق پەن تولەرانتتىلىقتىڭ تەمىرقازىعى.
كاكيبايەۆا م.ت. «ءدىنتانۋ» ماماندىعىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
عىلىمي-جەتەكشىسى: بورباسوۆا ق.م. فيلوس.ع.د، پروفەسسور ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
You Might Also Like
