قىسپاق پەن قيان
شەرحانعا حات
ءقادىرلى شەرحان!
بولاشاقتى ناقتىراق ويلايتىن، جاقىنىراق كورەتىن، كوز جىبەرىپ، وي جۇگىرتەتىن كەز كەلگەن سەكىلدى. ءيا، بۇگىنگى كۇننىڭ قيىندىقتارى باس كوتەرتپەي، بوي جازدىرماي جاتسا دا، العا كوز تاستاپبولاشاقتى ناقتىراق ويلايتىن، جاقىنىراق كورەتىن، كوز جىبەرىپ، وي جۇگىرتەتىن كەز كەلگەن سەكىلدى. ءيا، بۇگىنگى كۇننىڭ قيىندىقتارى باس كوتەرتپەي، بوي جازدىرماي جاتسا دا، العا كوز تاستاپ، كوكجيەكتى بارلاپ قويعان ارتىق ەمەس. بولاشاقتى ويلاعان، بولاشاققا ۇمتىلعان ادام ءبىر كادام بولسا دا شاپشاڭ جۇرەدى. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وسىنداي ارەكەت جاسادى، الداعى وتىز ءۇش جىلعا وي تاستاپ، قيالمەن بارلاپ وتىر. پرەزيدەنت جولداۋى تۇرعىسىنان بۇگىن بولاشاق تا باسقاشا كورىنەدى.، كوكجيەكتى بارلاپ قويعان ارتىق ەمەس. بولاشاقتى ويلاعان، بولاشاققا ۇمتىلعان ادام ءبىر كادام بولسا دا شاپشاڭ جۇرەدى. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وسىنداي ارەكەت جاسادى، الداعى وتىز ءۇش جىلعا وي تاستاپ، قيالمەن بارلاپ وتىر. پرەزيدەنت جولداۋى تۇرعىسىنان بۇگىن بولاشاق تا باسقاشا كورىنەدى.
ءۇش جىلدان كەيىن عاسىر مەن عاسىر عانا ەمەس (ول دا ءجۇز جىلدا ءبىر عانا بولاتىن بەلەس قوي)، ەكىنشى مىڭجىلدىق پەن ءۇشىنشى مىڭ جىلدىق كەزدەسكەلى، توعىسقالى تۇر. بۇل — ادامزات تاريحىندا مىڭ جىلدا ءبىر ۇشىراساتىن عالامات وقيعا.
مەن ءارقاشاندا بولاشاق تۋرالى ويلاپ جازىپ ءجۇر ەدىم. 1978 جىلى «XXI تاسىرعا ساياحات» دەگەن (ەۆنەي بۋكەتوۆ وعان سىن ماقالا ارناعان) كىتابىمدى جاريالاعام، 1986 جىلى «عاسىر قىرقاسىندا» دەپ اتالاتىن كىتابىم باسىلعان. وسىدان ءبىر جارىم جىل بۇرىن وسى «ەگەمەن قازاقستاندا» شىققان «قازاقستان. XXI عاسىر» (ەكەۋمىزدىڭ حاتتارىمىز سودان باستالعان) دەگەن ماقالامدا كەلتىرگەن دەرەكتەر ەندى مىنە ايقىندالىپ، ناقتىلانىپ شىعا كەلدى. ەسەپتەپ قاراساق، قازاقستاننىڭ جەر قوينىنداعى قازىنا-بايلىقتىڭ جيىنتىق باعاسى گەولوگتاردىڭ ەسەبىنشە ون تريلليون دوللاردان اسادى ەكەن. دەمەك، ادام باسىنا 600 مىڭ دوللاردان كەلەدى. ءبىراق بۇل عاجاپ بايلىق قالتادا ەمەس، جەر استىندا جاتىر. قايدا بارساق سونى العا تارتامىز. قازاقستاننىڭ ازىرگە سۇيەنەر دە سەنەر كۇشى — سول قازبا بايلىقتا عوي. جولداۋدا ءسوز مۇنايدان باستالادى. بار قۋات-قۇدىرەت وسى مۇنايدان، بار جانجال-جانتالاس تا سول مۇنايدان شىعادى. قازاقستان جاڭا عاسىردا الەمدەگى مۇنايعا باي ون ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلادى. ءبىر عانا كاسپيي ايماعىنىڭ قورى 7 ميلليارد توننا: جەر استىنداعى مۇناي 2،5 ميلليارد، سۋ استىنداعى (شەلف) قورى — 4،5 ميلليارد. ەندى سول مۇنايدى الام دەۋشىلەرگە جەتكىزۋدىڭ توعىز توراپ جولى الدا تۋر. كاسپييدەن قارا تەڭىزگە دەيىن تارتىلاتىن باستى كۇبىر ىسكە قوسىلعاندا قازاقستان 40 جىل بويىنا 8 ميلليارد، ال بار مۇنايدان 400 ميلليارد دوللار پايدا تۇسىرەتىن بولامىز. قاراشىعاناق 35 ميلليارد بەرەدى. مۇناي كاسپييدىڭ استىمەن باكۋگە، ودان گرۋزيا ارقىلى تۇركيانىڭ جەيحان پورتىنا، جەرورتا تەڭىزىنە دەيىن جەتەدى. تاعى ءبىر باعىت — كاسپييدىڭ شىعىس جاعالاۋىمەن يرانعا، ودان ءارى اراب تەڭىزى مەن پارسى شىعاناعىنا شىتادى. جاقىندا تاعى ءبىر جوبا كورىندى.
قازاقستاننىڭ باتىسىنان قىتايدىڭ باتىسىنا دەيىن — ءۇش مىڭ كيلومەترگە سوزىلعان عالامات قۇبىر سالىنباق. ونىمەن جۇڭگو جىلىنا 20 ميلليون توننا مۇناي اكەتپەك. قۇنى 3،5 ميلليارد دوللار. (ءبىر توننا مۇنايدى 100 كيلومەترگە جەتكىزگەندە سول ەلگە 2 دوللار تۇسەدى ەكەن.) ون مىڭ ادام قىتايدان كەلىپ سالادى. ەكى جوبا بار: ءبىرى — وڭتۇستىك وڭىرمەن ءوتۋ، ەكىنشىسى — بالقاش كولىنىڭ سولتۇستىگىمەن جۇرگىزۋ. قايسىسى ءتيىمدى بولارىن بولاشاق كورسەتەدى.
بۇرىن بايلىق تۋرالى ىلعي دا شاتتانا، ماقتانا جازاتىن ەدىك. ەندى ءبىر قابارجۋ ارالاسادى. ءتىپتى ءبىر ۇكىمەت ادامى 2030-جىلگا دەيىن مۇناي قورى سارقىلىپ قالار دەپ قويدى. كاسپيي تەڭىزىن پارسى شىعاناعىمەن سالىستىرامىز، بايلىعى بولسىن، تاعدىرى ۇقساماسا ەكەن. مىنا كاسپيي تەڭىزىنىڭ مارتەبەسى دە ءالى ايقىندالعان جوق. ول تەڭىز بە، الدە كول مە؟ ءبىز تەڭىز دەپ سانايمىز، ءوز بولىگىمىزگە يە بولساق دەيمىز. ال رەسەي ونى قول، دەمەك، بارىنە بىردەي ورتاق قازىناسىن بىرىگىپ پايدالانامىز دەيدى. كەشەگى كەزدەسۋدە اقش ءبىزدى قولدايمىز دەدى. سۋ استىنان كۇنى 600 ميلليارد دوللار بولاتىن مۇناي الىنباق. 80 پايىزى قازاقستانعا تيەدى.
قازاقستان كومىر قورى جاتىنان دۇنيە جۇزىندە توعىزىنشى ورىن الادى. بارلىق قورى 200 ميلليارد توننادان اسادى. جىلۋ مەن جارىق ادامدارعا بۇرىن قۋات، قۋانىش بەرەتىن ەدى. ەندى رەنىش، قيىندىق اكەلەتىن بولدى. باعانىڭ ءوسۋى باستىرمالاتىپ بارادى. ەندى ءبىر شاتاق شىقسا، وسىدان شىتار. ءقازىر كومىردىڭ ءحالى قىزىق تا قيىن بولىپ تۇر. قاراعاندىدا ەكى ميلليون توننا كومىر ءۇيىلىپ جاتىر، ال قالادا جىلۋ جوق. ول نەدەن؟ جولداۋدا كومىردەن كەيىن ۋران مەن التىن اتالادى. التىن — اتام زاماننان ادام بايلىعىنىڭ باستى كورسەتكىشى. ول جاتىنان ءبىز الەمدەگى التى باي ەلدىڭ بىرىنەن سانالامىز. سەمەيدەگى باقىرشىق، كوكشەدەگى ۆاسيلكوۆ، جامبىلداعى اقباقاي التىن كەن ورىندارىنىڭ الەمدىك ءمان-ماڭىزى بار. ولارمەن قوسا التايدان قورعاسىن-مىرىش كەنىمەن ارالاس)، بالقاش پەن جەزقازعاننان مىس رۋداسى ىشىندەگى) جىلىنا ەكى ءجۇز تونناعا دەيىن تازا التىن الۋعا بولادى، الاتىنىمىز ءازىر ون تونناعا جەتپەيدى. ءبىر كيلوسى 12 مىڭ، دەمەك تونناسى 12 ميلليون دوللار. ءوزى كولعا ءتۇسىپ، وزىنەن-وزى ءوتىپ تۇرعان قازىنانى يگەرە الماي وتىرعانىمىز تۇسىنىكسىز، شەرحان!
وتان جەرىمىزدە جاتقان قىرۋار مول كۇمىسىمىزدى (ءبىر تانا جايرەمدە ءبىر ميلليون توننا تازا كۇمىس جاتىر) قوسساق، سوندا ءبىز الەمدىك رىنوكتىڭ كوپ وزگەرمەيتىن باعاسىمەن التىن مەن كۇمىستەن تانا ءبىر جىلدا ءبىر جارىم-ەكى ميلليارد دوللار تۇسىرەدى ەكەنبىز-اۋ!
ۋران ادەتتە قورقىنىش تۋعىزادى. شىنىندا، ۋران — قازىنا. ول سىرىڭكە سەكىلدى، ودان ادامداردى جوياتىن اتوم بومباسىن جاساۋعا دا، ادامدى جىلىتاتىن قۋات الۋعا دا بولادى. الەمدەگى بار ۋران قورىنىن تورتتەن ءبىرى قازاقستاندا جيناقتالعان. ونىڭ مولشەرى ءبىر ميلليونداي توننا، ال الەمدىك قورى — 4 ميلليون توننا ەكەن. اسا باي ۋران رۋدنيكتەرى قاراتاۋ ايماعىندا، قوردايدا، سوزاقتا، ماڭعىستاۋ دالاسىندا، اتباسار مەن كوكشە ال-قابىندا، سەمەي وڭىرىندە ورنالاسقان.
ۋران ءوندىرۋ جاتىنان قازاقستان جۇڭگو، رەسەي، وزبەكستان سەكىلدى باي ەلدەردىڭ قاتارىندا كەلەدى. سەمەي جەرىندەگى ءبىر تانا ۋڭكاي كەن ورنىنىڭ قورى (413 مىڭ توننا) اقش-تىڭ بار ۋران قورىنان (337 مىڭ توننا) اسىپ تۇسەدى. ەندى شەتەلدىكتەر وڭتۇستىكتەگى باي كەندەردى بەرمەيسىڭدەر دەپ وكپەلەيدى. كوبىنەسە ونى شيكى رۋدا كۇيىندە ساتادى. ەگەر ءبارىن جوعارى بايىتىلعان كۇيىندە ساتاتىن بولساق، وندا قازاقستان ۋراننىڭ وزىنەن 1،5 ميلليارد دوللار پايدا كەلتىرەتىن بولار ەدى. ال ازىرشە ءبىز ۋراننان 60 ملن. دوللار عانا تاۋىپ وتىرمىز. ونى ساتۋعا شەك قويىلىپ كەلگەن. امەريكا ونى رەتتەيمىز دەپ ۋادە بەردى.
بولاشاقتىڭ قالاي باستىرمالاتىپ كەلە جاتقانىن بايلانىس نەم جول قاتىناسىنان كورۋگە بولادى. ايگىلى ترانسازيا تەمىر جولى سوناۋ تىنىق مۇحيت جاعالاۋىنداعى ليانيۋنتان پورتىنان باستاۋ الىپ، بۇكىل جۇڭگو جەرىن باسىپ وتەدى دە، باتىس شەكاراداعى الاشانحوۋ ستانساسىنا جەتىپ، دوستىق بەكەتى ارقىلى قازاقستان جەرىنە كەلىپ كىرەدى. الماتىنى، شىمكەنتتى، تاشكەنتتى باسىپ، تۇرىكمەنستانعا شىعادى. سونداعى ساراكس بەكەتىنەن تەدجەندى باسىپ يراننىڭ مەشحەد كەنتىمەن قوسىلعان.
ءسويتىپ، ەجەلگى تۇيەلى كەرۋەن جۇرگەن جىبەك جولىنىڭ ىزىمەن ءسيدى تىنىق مۇحيتتان جەرورتا تەڭىزىنە دەيىن تەمىر جول بەلدەۋى تارتىلدى. ماگيسترال بۇرىنعى تەڭىز جولىنا (سۋەس كانالى ارقىلى وتەتىن) قاراعاندا، جۇك تاسۋدى 10،5 مىڭ كيلومەترگە قىسقارتادى. ءبىز وسى جولدىن ءدال ورتا تۇسىندامىز. سول تەمىر جولمەن قاتاp قيىر شىعىستاعى شانحايدان باتىس ەۋروپاعا، ماينداعى 1 فرانكفۋرت قالاسىنا دەيىن بايلانىستىڭ عاجاپ ءبىر ءتۇرى — وپتيكالىق تالشىق كابەلى تارتىلىپ جاتىر. ول جۇيەمەن لازەر ساۋلەسىنىڭ كۇشىمەن بىردەن مىڭداعان حابار كاتار بەرىلەدى. سول كابەل جەلىسى قازاقستان جەرىمەن شىعىستاعى شەكارادان كاسپييگە جەتەدى. جان-جاققا تارامدالىپ قازاقستاندى تۇگەل وراپ الادى.
ءار ەلدەردەگى كومپيۋتەرلىك تارامدار ينتەرنەت دەپ اتالاتىن ءبىرتۇتاس جۇيەگە بىرىگىپ، الەمنىڭ كەز كەلگەن بۇرىشىنان اقپارات-ماعلۇماتتاردى ۇيدە وتىرىپ الاتىن، ۇيدەن شىقپاي-اق حالىقارالىق جيىندارعا قاتىساتىن زامان دا كەلدى. بۋعان قازاقستاندا قوسىلا باستادى. تەك سولاردى ۇيرەتەتىن ءوز ماماندارىمىز بولسا،.،
سونداي-اق تەلەحابارلاردى سپۋتنيكتەر ارقىلى قابىلدايتىن ءارى تاراتاتىن «نۇرسات» جەلىسىن ىسكە قوسىپ، اقپاراتتىق جەكە مەنشىك ەركىندىككە يە بولدىق.
ال بۇگىنگى ەڭ باستى ماسەلە — حالىقتىڭ قولىندا ءقازىر قانشا، قانداي مەنشىك مۇلىك بار؟ جالپى حالىقتىق مەنشىكتەگى دۇنيەلەر جەكە ادامداردىڭ قولىنا كوشۋگە ءتيىس ەمەس پە؟
ال بىزدە سوڭعى جىلدار ىشىندە ادامداردىڭ 15-20 پايىزى عانا تىكەلەي جەكە مەنشىك يەلەرى بولىپتى.
سونىمەن، قالاي ويلايسىڭ، شەرحان، بۇگىنگى مەنشىك يەلەرى كىمدەر؟ ەڭ ءتيىمدى ونەركاسىپ سالالارىنىڭ يەلەرى تۇگەل دەرلىك شەتەلدىك كومپانيالار مەن فيرمالار. ءونىمدى قانشا شىعاراتىنىن دا، كىمگە ساتاتىنىن دا شەشەتىن وزدەرى. سالىقتارىن ونىڭ دا ءبىرازىنان بوساعان) تولەسە بولدى، باسقا ەشتەڭە تالاپ ەتە المايدى. ورتاشا كاسىپ ورىنداردىڭ وننان سەگىزى قاراپ تۇر. ولارعا اينالمالى قارجى بەرىپ قان جىبەرەتىن، جان بىتىرەتىن مەملەكەتتىڭ شاماسى جەتپەي جاتىر. ولاردى سوندا ىستەيتىن ادامداردىڭ، ۇجىمداردىڭ قولىنا، يەلىگىنە بەرىپ، «ال ەندى، وزدەرىڭ امالىن تابىڭدار» دەپ وتىرعان ءجايىمىز تاتى جوق. سولارعا جان بىتپەي، سولار قوزعالماي بىزدە شارۋا ويانبايدى. بۇرىن ەلدەگى بار مۇلىك-بايلىقتىڭ يەسى مەملەكەت، ياعني حالىق دەيتىنبىز، بار قازىنا-بايلىقتىڭ يەسى — سولار بولاتىن. ەندى مەملەكەت قولىندا ەشتەڭە قالماي بارا جاتىر (بار ءوندىرىستىڭ 20-25 پايىزى تانا قولىندا قالدى، بۇل — ءوزىمىز قالاعان جول. ءتىپتى، تىرشىلىكتىڭ ەڭ جاندى اعزالارى بولىپ سانالاتىن ەلەكتر، جىلۋ ورتالىقتارى مەن جارىق، گاز تاراتاتىن جۇيەلەرگە شەيىن جات قولعا بەرىلدى. ەرتەڭ، بەتىن اۋلاق قىلسىن، قىسىلتاياڭ جاعداي بولا قالسا، بار تۇتقا تەتىكتى قولدارىنا ۇستاپ العان ولار ءبىزدىڭ ايتقانىمىزدى تىڭداپ، ىستەي قويا ما؟ كەشەگى كەنتاۋ جانجالىن اقىرى بەرەشەك اقشانى تاۋىپ بەرىپ، قايتارىپ، شەتەلدىك قوجالار ەمەس، مەملەكەت ءوزى رەتتەگەن جوق پا؟
شەتەلدىك ماماندار قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق رەفورماسىن نەگىزىنەن قولداي وتىرىپ ولاردىڭ ايتقاندارىن ورىنداپ جاتىرمىز عوي اگرارلىق رىنوكقا تىپتەن قوسىلمايتىندىقتارىن ايتادى. بۇل سالادا تۇگەلدەي نارىقتىق قاتىناس زاڭدارىمەن جۇمىس ىستەۋگە بولمايدى دەيدى. مەملەكەتتىڭ قولداۋىنسىز، كومەگىنسىز اۋىل شارۋاشىلىعى ءدال ءقازىر وزىنەن-وزى كۇن كورە المايدى . ءبىزدىڭ سونشا قولايسىز دا قاتال تابيعات جاعدايىمىز اۋىل ءحالىن ودان ءارى اۋىرلاتىپ جىبەردى. ەگەر ەزىمىزدىڭ شارۋاعا جاردەم بەرمەسەك، باسقانىن شارۋاسىن قولداپ شىعامىز، ياعني استىق پەن ەتتى شەتەلدەن ساتىپ الاتىن بولامىز. ءقازىر ءدال سولاي، ءبىزدىڭ جەيتىن تاعامىمىزدىڭ جارتىسىنان كوبى سىرتتان اكەلىنەدى.
سويتسەك، شەرحان، ەۋروپا ەلدەرىندە فەرمەر شىعىندارىنىڭ اۆستريادا — 52، شۆەسيادا — 59، ال شۆەيساريادا — 80 پايىزىن مەملەكەت كوتەرەدى ەكەن. اقش-تا ەتتىڭ 80 پايىزى، استىقتىڭ 30 پايىزى، گەرمانيادا مال ونىمدەرىنىڭ 60 پايىزى، استىقتىڭ 52 پايىزى مەملەكەت ەسەبىنەن الىنادى.
ال ءبىز شارۋا ءوزى كۇنىن ءوزى كورسىن دەيمىز. بۇگىن، مىنە، شارۋا وزگە تۇگىلى، ءوزىن اسىراي الماي وتىر. وسىدان 6-7 جىل بۇرىنعى مالدان ءۇشتىڭ ءبىرىن دەيى عانا قالعانىن جىل باسىندا جازعان ەدىك. وسى جىلدىڭ 9 ايىندا قالعان مالدىڭ ءوزى كوپ وبلىستاردا وتىز-قىرىق پايىزعا ازايعان ەكەن. ءبىر جىلدا قولداعى مالدىڭ ۇشتەن ءبىرى ازايىپ وتىرسا، قالعان مال قانشاعا جەتەدى؟ ءدال ءقازىر قازاقستان جاعدايىندا جەكە-جەكە ءبولىنىپ كەتكەن ۇساق شارۋاشىلىق-فەرمەرلەر بىرتىندەپ باس قوسىپ، تىرشىلىك قامىن بىرلەسىپ ويلاي باستادى. جەر-جەردە ارتەل، وندىرىستىك كووپەراتيۆ دەگەن اتتارمەن بىرلەسكەن شارۋاشىلىقتار پايدا بولۋدا. حالىققا اتى ەمەس، زاتى قاجەت. قالاي دەپ اتالسا دا ءونىم شىعارىپ، جۇمىس جۇرگىزىپ، اۋقاتتى تۇرمىس قۇرۋعا جاعداي جاسالسا — باستىسى وسى ەمەس پە؟ سول ءۇردىستى مەملەكەت قولداسا، قارىز-نەسيە بەرسە، تەحنيكا جابدىقتارى بار متس-تەر، ءونىمدى ساتىپ، ۇلگىرتەتىن ساۋدا جۇيەسىن قۇرسا... سوعان باتىل بارا الماي وتىرمىز. نەگە؟
مەن جاقىن ارادا بايقوڭىردا بولىپ قايتتىم. وسى بايقوڭىردان، تاپ وسى الاڭنان قىرىق جىل ىشىندە ءتورت جۇزدەي راكەتا ۇشىرىلعان. ءقازىر ءبىزدىڭ توبەمىزدە، جەردى اينالىپ ءۇش مىڭعا جۋىق ءار ءتۇرلى سپۋتنيكتەر ۇشىپ ءجۇر. سول بايقوڭىر ەندى قاجىپ، ازىپ بارا جاتىر. رەسەي ءۇش جىل بويى كوسمودرومدى جالداعانى ءۇشىن اقى تولەمەي، ال ودان ۇشىرىلعان شەتەلدىك كوسموناۆتارى مەن سپۋتنيكتەرى ءۇشىن ميلليونداعان دوللار الىپ جاتىر. قالانىڭ دا ءحالى اۋىرلاپ بارادى. رەسەيمەن شاپشاڭىراق ءتىل تابىسىپ، ماسەلەنى ايقىنداماسا بولمايدى-اۋ!
ءبىز سوڭعى كەزدە الىس ەلدەرگە باسا نازار اۋدارىپ، بايلانىس-قاتىناستارىمىزدى شاپشاڭداتىپ جاتىرمىز. ول دۇرىس قوي. ەڭ دۇرىس ساياسات — بارىمەن دوس بولعان. پرەزيدەنتتىڭ اقش-تاعى ساپارى ءساتتى دە جەمىستى بولعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. ول دۇرىس!
دەگەنمەن، الىستان اربالاعانشا، جاقىننان دوربالا دەگەن حالىق دانالىعى بار ەمەس پە ەدى؟ ءدال قاسىمىزدا شەكارامىز ءۇش مىڭ شاقىرىمعا جالعاسىپ، قويىمىز قورالاس، اۋىلىمىز ارالاس جاتقان رەسەيمەن الىس-بەرىسىمىز (رۋحاني بايلانىستى ەشكىم السىرەتە المايدى) قۇرت ازايىپ بارادى. ەكى اراداعى ساۋدا اينالىمى 30 پايىزعا ازايدى. شىنىندا، اناۋ شىعارىپ، وتكىزە الماي جاتقان قوستانايدىڭ رۋداسى، اقتوبەنىڭ حرومى، پاۆلوداردىڭ گلينوزەمى، قاراعاندى مەن ەكىباستۇزدىڭ كومىرى اتام زاماننان رەسەي كاسىپورىندارىنا جىبەرىلىپ، ونىڭ ەسەسىنە وزىمىزگە قاجەت ماشينە-جابدىقتاردى الىپ وتىراتىن ەدىك قوي. ەندى سونى بۇزىپ الساق، ايىرىلساق، ەكونوميكامىز ورنىعىپ بەرەكە تابا المايدى. جاقىندا چەليابىلىكتەر مەن قوستانايلىقتار، ەنەرگەتيكتەر ءوزارا ءتىل تابىستى. وسى ءبىر جاقسى ىرىم بولسىنشى.
ۇكىمەتتى قالاي سىناساق تا، كىنالاساق تا، بار قيىنشىلىق — قارجىنىڭ جوقتىعىنان بولىپ وتىرعانى بەلگىلى. راسىندا، مەملەكەت قازىناسىندا قارجى قالماعان. ونى جاڭا جىلدىڭ بيۋدجەتىن پارلامەنتتە تاپقىلاعاننان كوردىك قوي. سويتە تۇرا، قاي جەردە جاسىرىن قارجى جاتقانىن بىلە بەرمەيمىز، بىلسەك تە كورمەيمىز. كورسەك تە المايمىز، الا بىلمەيمىز. سوعان ناقتى كىنالىلەر بار توي.
اناۋ شەتەلدىك بانكتەردە جاسىرىن جاتقان ءبىزدىڭ بايلاردىڭ قارجىسى 2 ميلليارد دوللاردان اسادى ەكەن. بۇل عالامات قارجى ەمەس پە؟ سونى قالاي قايتارامىز؟
ءوز ەلىمىزدەگى كاپيتالدىڭ 46 پايىزى جىمىسقى ەكونوميكادا ءجۇر ەكەن. بۇل قىرۋار اقشانى اشىق جۇمساۋعا ءماجبۇر ەتسەك، قانشاما قارجى ەل قازانىنا قۇيىلار ەدى. اناۋ كەدەن جۇيەسى دەگەن، دۇرىس الا بىلسە، قارجىنى مول كوزى ەكەن عوي. تاۋلىگىنە 50-60 ميلليون تەڭگە. مىنا ءبىر قىزىق جايت. سوناۋ الىس ەلدەردەن تەڭكيگەن قارا قاپشىقتارىن ارى-بەرلى ارقالاپ، سۇيرەلەپ جۇرگەندەر كيىم-بۇيىمدارىمىزدىڭ 70 پايىزىن قامتاماسىز ەتەدى ەكەن.
شەرحان! سەنىڭ «بايلار مەن كەدەيلەر» تۋرالى جازعانىنا مەنىڭ قوسىلمايتىن جەرلەرىم بار. قوعامنىڭ بەل ومىرتقاسى ورتاشالار دەپ دۇرىس جازعانسىڭ. ءبىراق ولار بىزدە ءالى از. از دا ءالسىز. ەندى عانا توپتاسىپ، قالىپتاسىپ كەلە جاتىر. ال كەدەيلەر دەگەن كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ كوبەيىپ، قاپتاپ بارادى. باياعى ماعجان جازعانداي، توقسان مەن توعىزدىڭ اراسى اشىلىپ، ۇركەردەي توپ — توعىزعا، قاراقۇرىم حالىق — توقسانعا قوسىلىپ جاتىر، پرەزيدەنت جولداۋىندا ات توبەلىندەي بايلاردىڭ قاپتاعان جارلى حالىقتان الشاقتاپ كەتۋىن بولدىرماۋعا نازار اۋدارىلعان. بۇگىنگى بايلاردىڭ قايدان، قالاي شىققانى كۋماندى. سوندىقتان دا ولاردى سىيلاۋ كيىن. ءوزىڭ جاقسى بىلەسىڭ، قاي زاماندا بولماسىن، بايلاردى ەشبىر جازۋشى ماقتاعان ەمەس قوي. اسىرەسە بۇگىنگى بايلاردى ەشكىم جاقتاي دا، ماكتاي دا قويماس.
ءقادىرلى شەرحان! سەنىڭ «اي مەن ايشا» دەپ اتالاتىن ءومىرباياندىق رومانىڭنىڭ ءبىرىنشى كىتابىن ىقىلاسپەن وقىپ شىقتىم. ءبىز بىلەتىن شەرحان مۇرتازانىڭ قايدان شىعىپ، قالاي ۇلكەن ازامات بولىپ قالىپتاسقانىن، سونىڭ تامىرى مەن تاعدىرىن تۇسىنگەندەي بولدىق.
ەكەۋمىزدىڭ تاعدىرىمىزدا ۇقساس كەزەڭدەر كوپ بولعان ەكەن توي. «لەنينشىل جاس» گازەتىندە قاتار جۇمىس ىستەگەنبىز، ەكەۋمىز دە گازەتتىڭ قاراعاندىداعى ءتىلشىسى بولىپ قىزمەت ەتتىك. مەن كومسومول ورتالىق كوميتەتىندە بولعاندا سەنى «لەنينشىل جاستىڭ» رەداكتورلىعىنا ءبىرىنشى حاتشى ءو. جانىبەكوۆ ەكەۋمىز ۇسىنعان ەدىك. سودان 1990 جىلى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ بيۋروسىندا سەن «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ، مەن «قازاقستان كوممۋنيسى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بوپ ءبىر ماجىلىستە بەكىتىلدىك. سەن ءۇش باس گازەتتىڭ، مەن ءۇش باس جۋرنالدىڭ رەداكتورى بولىپ ىستەدىك. ەكەۋمىز ءار كەزەڭدە تەليەۆيزيانى دا باسقاردىق. سولاي بىرگە، بىرلەسە كەلە جاتىرمىز.
مىنا كىتابىنداعى كەيبىر وقيعالار دا ۇقساس. سەنىڭ اكەڭدى 1937 جىلى جەلتوقساندا ءتۇن ىشىندە ۇستاپ الىپ كەتەدى توي، مەنىڭ اكەمدى دە اۋىل ءمۇعالىمى بولاتىن) سول 1937 جىلى جەلتوقساندا ءتۇن ورتاسىندا الىپ كەتكەن. اپامنىڭ اڭىراپ جىلاعانىنان قورقىپ ويانعانىم ەسىمدە. مەنىڭ اكەمدى دە ەز اۋىلداستارى ۇستاتىپ جىبەرگەن. سەنىڭ شەشەڭ سەكىلدى مەنىڭ شەشەم دە ءۇش بالانى ءوزى اسىراعان، كولحوزدىڭ قويىن باتىپ، ەگىنىن جيناعان. مىنە، تاعدىرىمىز، ءومىرىمىز وسىلاي ءوتىپ كەلە جاتىر. ۇقساستىق كوپ، ايىرما دا از ەمەس. سەن «اي مەن ايشانى» جالعاستىرىپ جازا بەر، ءبىز اسىعا كۇتىپ، اپتىعا وقيتىن بولايىق.
ەكەۋمىزدىڭ حاتتارىمىزدا قوزعالعان ماسەلەلەرمەن ساباقتاس ۇلكەن جازۋشىمىز ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، اكادەميك-تاريحشى ماناش قوزىبايەۆ، حالىق قاھارمانى قاسىم قايسەنوۆ، عالىم-قالامگەر شەريازدان ەلەۋكەنوۆ، لاۋرەات-جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ پىكىر-ويلارىن جاريالاپ، ەكونوميكالىق رەفورمانىڭ باعىت بەتالىسى، حالىق تۇرمىسى، اۋىل تىرشىلىگى جايىندا ۇسىنىس-تۇجىرىمدار جاساعان. وسىلاي ساليقالى دا سالدارلى جۇرت ءبىز ايتپاعان ويلاردى تولىقتىرىپ جاتىر.
ءبىز وسى، شەرحان، ويلاعان وي، العان ماقساتىمىزدى ءبىراز ورىنداپ جاتىرمىز توي دەپ سانايمىن. الداعى اڭگىمە پرەزيدەنت جولداماسى توڭىرەگىندە، ەلىمىزدىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعى جايىندا كەڭىرەك تە تەرەڭىرەك قوزعالا، جالعاسا تۇسسە دۇرىس بولار ەدى.
سالەممەن، دوسىڭ كامال سمايىلوۆ
You Might Also Like
