اكىمدەر ويلانار ما ەكەن؟
كامالعا حات
ءقادىرلى كامال!
وسى تامىز ايىنىن ىشىندە مەن ءبىر «وقىس وقيعانىڭ» كۋاسى بولدىم. جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى امالبەك تشانوۆ اۋدان، قالا اكىمدەرىمەن سەلەكتورلىق جينالىس وتكىزدى. «وقىس وقيعا» دەپ وتىرعانىم: جينالىس باستان-اياق كازاك تىلىندە جۇرگىزىلدى! ورىسشالاپ ويقاستاي باستاعان بىرەۋلەرگە وبلىس اكىمى:
مۇمكىندىگىنشە قازاقشا سويلە، — دەپ ەسكەرتىپ قويدى.
مۇنى نەگە جازىپ وتىرمىن؟
ماعان جازعان سوڭعى حاتىندا («رۋحاني وزەك ۇزىلمەسە...» «ەگەمەن قازاقستان»، 1-تامىز، 1997 ج.) سەن تاعى دا ءتىل ماسەلەسىن كوتەرىپسىڭ. ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلداندى. تاعى دا قاعاز جۇزىندە قالا ما دەگەندەي قوبالجۋ بار حاتىندا. «بىزدە داڭعازا ايقاي-شۋ كوپ تە، ناقتىلى ءىس جوق»، — دەپ رەنىش بىلدىرەسىڭ.
ناقتى ءىس دەپ جوعارىدا مەن كەلتىرگەن مىسالدى ايتادى، كامال. ەگەر ەل تاعدىرىنىڭ تىزگىنىن قولىنا ۇستاپ وتىرعان ءاربىر اكىم الگىندەي باتىل ارەكەت جاساي السا، قازاق تىلىنە قاسقا جول اشىلادى. قازاق ءتىلى — مەملەكەتتىك ءتىل — شىن مانىندە مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ تىكەلەي ۇلگىسىنسىز، قولداۋىنسىز قانشا ايقايلاساڭ دا دارمەنسىز بوپ قالا بەرەدى.
سوندىقتان ءتاڭىر بارلىق اكىمدەرىمىزگە بيىك رۋح، ايقىن سانا، تازا پەيىل بەرسىن دەي بەر. ودان باسقا ۇلتتار ۇتىلىپ جاتقان جوق.
انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ — باسقا تىلدەردىڭ جولىن كەسىپ، باگىن بايلاۋ ەمەس. ءوزىڭ ولمە، وزگەنى دە ولتىرمە دەگەن ءسوز. زوراقىلىقپەن تۇنشىقتىرىلعان قازاق ءتىلىن ءتىرىلتۋ ارەكەتى. وسى دا ۇلتشىلدىق پا؟! جوق، الدەكىمدەردىڭ كوڭىلىنە قاراپ ولە بەرۋ كەرەك پە؟
تاعى ءبىر «وقىس وقيعا».
تاياۋدا ءبىلىم مينيسترلىگى ۇيىندە ءبىرىنشى سىنىپقا ارنالعان جانا وقۋلىقتاردىڭ تۇساۋكەسەرى بولدى. «الىپپە»، «انا ءتىلى»، «قازاق ءتىلى»، «دۇنيەتانۋ»، «بەينەلەۋ ونەرى»، «ەنبەككە باۋلۋ»، تاعى باسقا وقۋلىقتار بۇرىنعى جىلدارداعىدان مۇلدە جاڭاشا، جاس بالانىڭ جانىنا، ۇعىمىنا، ۇلتتىق رۋحىنا جاقىن جاقسى ەڭبەكتەر ەكەن.
بۇل يگى ىسكە مۇرىندىق بولعان ۆيسە-پرەمەر — ءبىلىم جانە مادەنيەت ءمينيسترى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، ال تىكەلەي ىسكە اسىرۋشى «اتامۇرا» كورپوراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى مۇحتار قۇل-مۋحاممەد.
مۇحتار قۇل-مۇحاممەد — مىنا نارىق زامانىنداعى شارۋاشىلىق باسقارۋدىڭ، ۇيىمداستىرۋدىڭ، ىسكەرلىكتىڭ جاڭا ۇلتتىق ۇلگىسى. جاستار اراسىندا مۇنداي ساۋاتتى ىسكەرلەر بار، ارينە. ءبىراق ولار كوبىنەسە ءوز قاراقان باسىنىڭ جەكە مۇددەسىنەن اسا المايتىندار. «دايىن اسقا — تىك قاسىق» بولا قالعاندار. پارمەندى، لاۋازىمدى قولداۋشىلار ارقاسىندا بانكتەردەن مول نەسيە الىپ بايىعاندار. ول، ارينە، حالىق قارجىسى، قاراپايىم كوپشىلىكتىڭ تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن تابىلعان اقشالار.
ال مۇحتار قۇل-مۇحاممەد و باسىندا شاعىن عانا كاسىپتەن باستادى. «اتامۇرا» اتتى باسپا اشتى. ءىستىڭ كوزىن، تەتىگىن تابا الادى ەكەن، ەندى ءىرى كورپوراسياعا اينالدى. كىتاپ باسىپ شىعارۋدا ءقازىر مەملەكەتتىك باسپالار «باتپاقتاپ» قالعاندا، بۇل قانات جايىپ ەسىپ كەلەدى.
باسقا «نۋۆوريشتەر» بايلىعىن باۋىرىنا باسىپ، كوپ بولعاندا ماسكەۋدەن ارتىستەر شاقىرتىپ، دوللاردى سولارعا شاشىپ جاتقاندا، مۇحتار قۇل-مۇحاممەد ءوز تاپقان-تايانعانىن ۇلتتىڭ يگىلىگىنە، ونىڭ ءبىلىمى مەن مادەنيەتىنە جۇمساپ وتىر. مىسالى، الگى ايتىلعان وقۋلىقتاردى ميلليونداپ شىعارىپ، مەكتەپتەرگە تاراتۋى. مۇنىڭ اتىن وركەنيەتتى ەلدەردە مەسەنات دەيدى.
ەگەر ەل يگىلىگى ارقاسىندا تەز بايىعان ءبىزدىڭ بارلىق. داۋلەتتىلەر، بايلار رەسپۋبليكا مادەنيەتىنە وسىلاي قول ۇشىپ بەرىپ، مەسەناتتىق جاسار بولسا، وندا ءبىز اسا پاراساتتى، يماندى ەلگە اينالار ەدىك.
تاياۋدا سوناۋ قاراتاۋداعى قوس تۋرا باۋىرىندا، بالا بوگەن، ۇلكەن بوگەن سۋلارىنىڭ ارالىعىندا بۇكىل حالىق اناسى — دومالاق اناعا اسا ءبىر كەلىستى كەسەنە اشىلماقشى. ونى الىستاعى ماڭعىستاۋدان ايگىلى ساۋلەتشى الدىرىپ، سۇلۋ كۇمبەز سالدىرعان ورتا قولدى كاسىپكەرلەر التىنبەك جانە اتىمتاي دەيتىن جىگىتتەر.
بۇل ەندى تەك ۇلى انانىڭ مولاسى تانا ەمەس، ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ، ساۋلەت ونەرىنىڭ ءبىر سالتاناتى. «بىزدەردە مىناداي بار، مىناداي بار» دەپ ۇيالماي كورسەتەتىن ءبىر جادىگەر عيمارات.
ول تۇركىستانعا باراتىن جولدىن بويىندا تۇر. ال تۇركىستان بولسا 1998 جىلدىڭ كۇزىندە ءوزىنىڭ 1500 جىلدىق مەرەيتويىن وتكىزبەكشى. رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا يۋنەسكو وسىنداي شەشىم قابىلداعان. بۇل تەك قازاقستان عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى تىلدەستەر الەمى ءۇشىن، كۇللى مۇسىلمان قاۋىمى ءۇشىن ءمان-ماعىناسى زور وقيعا بولماق.
تۇركىستان — ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى عوي.
تۇركىستان — ەكى دۇنيە ەسىگى عوي، —
دەپ ۇلى ماعجان جىرلاعان كيەلى شاھار — ءبىزدىڭ رۋحاني استانامىز. رەسمي استانا الماتى بولار، اقمولا بولار، مەيلى. ال ماڭگىلىك وزگەرمەيتىن رۋح استاناسى — تۇركىستان.
ال يۋبيلەيلىك مەرەكەگە دەيىن ءبىر-اق جىل قالدى. ۇكىمەت شەشىمىمەن بولىنگەن قارجىدان ءالى ءبىر تيىن تۇسپەگەن. سوندا دايىندىق قايدا؟
پرەزيدەنت قولدادى. يۋنەسكو شەشىم قابىلدادى. ۇكىمەت قاۋلى شىعاردى. ەندىگىسى نە جورىق. الدەكىمدەر بۇل تويدى قالامايدى كەدەرگى جاساعىسى كەلەدى. كەيىنگە قالدىرايىق دەيدى. تويدىڭ نەگىزگى ماقساتى — ىشىپ-جەۋ ەمەس قوي، نەگىزگى ماقسات — حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرۋ. كولونيزاتور گەنەرال-گۋبەرناتور ي پەروۆسكيي تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىن كەزىندە زەڭبىرەكپەن اتقىلاعان. بۇل حالىقتىڭ رۋحىن كۇيرەتۋ ەدى. رۋحى سىنعان حالىق ەل بولىپ جارىتپايدى.
كۇيرەگەن رۋحتى قايتا كوتەرۋ — مىنە، قازىرگى تانداعى باستى ماقسات.راس،كەزەڭ كيىن. ەكونوميكا كۇيزەلىپ تۇر. ال ءبىراق دۇنيەجۇزى اڭ-تاڭ: وسىنشاما باي قازاقستاننىڭ نەگىزگى حالقى نەگە كەدەي دەپ جاعالارىن ۇستايدى.
ءباpi دە ۇقساتا الماۋدان، كامال.
تويمايتىنعا بەرمە، تولمايتىنعا قۇيما» دەگەن ەجەلگى ءسوز بار.ءبىزدىڭ جەمقور شەنەۋنىكتەر وسىنى ۇمىتقان. بايلىق جەتەدى، ءبىراق قازاننىڭ قاقپاعى جوق، كورىنگەن كولدەنەڭ كوك اتتى قولىن سالىپ جاتىر، الىپ جاتىر...
ءقازىر eci بار ءاربىر وتباسى، ارينە، اۋقاتتىلار، ءۇيىن تەمىر بولات ەسىكپەن مىقتاپ بەكىتەتىن بولدى. وتباسى — كىشىگىرىم مەملەكەت. ال ۇلكەن مەملەكەت نەگە سونداي تەمىر بولات ەسىك سالدىرمايدى؟قويىمىزدى الدىرىپ، قورامىزدى سوڭىنان بەكىتەتىن ەجەلگى ادەت پە؟
ءسوزدىڭ توقەتەرى: تۇركىستاننىڭ 1500 جىلدىعى جاريالانعان مەرزىمدە وتكىزىلگەنى ابزال. الەم قۇلاقتانىپ قالدى. مەرزىمىندە وتكىزسەك — مەملەكەتتىگىمىزگە، ەلدىگىمىزگە سىن.
ال ەندى، كامال، مەن تۇراتىن ءۇيدىڭ ىرگەسىندە رەسپۋبليكالىق كىتاپ پالاتاسى بار ەدى. ەكى-ۇش كۇن بولدى، پالاتا باسقا جاققا كوشىپ كەتتى. جاڭا قونىس، جاقسى ءۇي شىعار دەپ قالارسىڭ. ولاي ەمەس كۇنكورىستىڭ قاسىرەتىنە ۇشىراپ، قالانىڭ بەلگىسىزدەۋ ءبىر
تۇكپىرىنە كەتتى.ەجەلدەن بەرى جينالعان بارلىق گازەتتەر مەن جۋرنالداردىڭ تىگىندىلەرىن جۇك ماشينەسىمەن ءۇش-تورت كۇن بويى تاسىدى. پالاتانىڭ باستىعى، بەلگىلى جازۋشى سوفى سماتايەۆ:
ەسىل دۇنيە قور بولدى. قولايلى جايدىڭ جوقتىعىنان ءىرىپ-شىرىپ بارادى. جانى اشيتىن جان تابىلمايدى، — دەپ قاپالاندى.
ال ەش جەردە تابىلمايتىن ەجەلگى باسىلىمداردىڭ ءبىر-بىر داناسى تەك وسى پالاتادا عانا بولار ەدى. ودان اجىراساڭ — تاريحىڭ سونىمەن قوسا جوعالادى.
كىتاپحانا، كىتاپ پالاتاسى — مادەنيەتتىڭ قايماعى عوي. قايماق كەتسە-كوك شالاپ قالادى. قايدا بارما — جاپپاي جابىلىپ جاتقان كىتاپحانالار.
كىتاپ باسىپ شىعارۋ قيامەتكە اينالدى. راس، دەمەۋشى-سپونسور تاپقاندار، ياكي قالتالىلار ءشوپتى دە، شوپشەكتى دە، كودي-سوديدى دە باستىرىپ جاتىر.
جاقىندا «جالىن» باسپاسى مەنىڭ «اي مەن ايشا» اتتى رومانىمنىڭ ءبىرىنشى كىتابىن باسىپ شىعاردى. راقمەت. ءبىراق قالام-اقى تولەيتىن سىڭايى جوق. ويتكەنى قارىزعا باتىپ، قارجىسىز وتىر. تارالىمنىڭ ءبىراز بولىگىن ءوزىم ساتىپ اقشا تابۋىم كەرەك كورىنەدى. بار شىعارعانى 2000-اق دانا.
كامال! ەندى ەگەر كوك بازاردا «ساموپال» اراق ساتىپ، بوتەلكەسىن وتكەنگە دە، كەتكەنگە دە ۇسىنىپ، زارلاپ تۇرعان كەمپىرلەردىڭ قاتارىنان مەنى كورسەڭ — تاڭ قالما. ارينە، كۇلەرسىڭ. كۇلە بەر. كىتابىمدى ساتىپ تۇرامىن، اتاسىنا نالەت! ءبىراق مەنىكى «ساموپال» ەمەس. ارىم تازا. تەك ءبىر ءقاۋپىم بار: ساتىپ الۋشىلار مەنىڭ كىتابىمنىڭ مۇقاباسىن سيپالاپ كورىپ تۇرىپ، قاسىمداعى «ساموپال» ساتقان كورشىمە بۇرىلىپ كەتە مە دەپ قورقامىن.
سولاي، باۋىرىم. كىتاپ دۇكەندەرى تولعان ماسكەۋ باسپالارىنىڭ نەشە الۋان «ونىمدەرى». ىشىندە بىرەن-ساران قۇندىلارى دا بار. ال نەگىزىنەن سەكس تۋرالى بەيادەپ كىتاپتار.
ءقازىر قازاقستان يمانسىز يدەولوگيا قۇرالدارىنىڭ ەركىن ايماعىنا اينالدى. كەيبىر بۇزىق گازەتتەر، «كتك»، «تاڭ»، «31 كانال» سياقتى تەلەارنالار ادامدى ماڭگۇرتكە اينالدىراتىن ايلا-امالدىڭ نەشەمە ءتۇرىن تۋىنداتىپ جاتىر. ادامدى ءولتىرۋدىڭ، ازدىرۋدىڭ، قاتىگەز قانىشەرلىكتىڭ، جالەپتىكتىڭ الۋان ءتۇرىن كارتا بوراتىپ تۇر.
ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭنىڭ ءيىسى بۇلاردىڭ مۇرنىنا بارماعان سىڭايلى. سەنبەسەڭ، تەلەديدارىڭنىڭ ءتىلىن باسىپ كور. گازەتتەردىڭ ءبارى جابىلا باساتىن تەلەباعدارلامالارعا كوز سال. بۇلاردا قازاق تىلىندە بايسالدى، پاراساتتى اڭگىمە اتىمەن جوق. كوز الداۋ قىلىپ قازاقشا ءبىر ەلتەڭ-سەلتەڭ بي، تاتىمسىز ءان سىماقتار بەرىپ قويادى. بالانى الداعانداي. حالىقتى قالاي الدارسىڭ...
زاڭنىڭ ءىس جۇزىندە جۇمىس ىستەۋىن قاداعالايتىن بەلگىلى ءبىر توپ، باقىلاۋ توبى بار ما، جوق پا، بىلمەيمىن. بار بولسا، قول قۋسىرىپ وتىر، جوق بولسا، سونداي ءبىر پارمەندى ورگان كەرەك-اق. ارينە، سەنزۋرا ەمەس. تەك زاڭدى ىسكە اسىرۋشى.
كامال! رەسپۋبليكامىزداعى كازاك گازەتتەرىنىڭ ءبىرى: XXI عاسىر — قازاقستان عاسىرى دەپ جازدى. اۋزىنا ماي، ارينە. ءبىراق مەنىڭ كۇمانىم بار. وتكەندە ءبىر حاتىمدا جازىپ ەدىم، امال جوق، قايتالايمىن: حالقىمىزدىڭ نەگىزى ءالى دە بولسا اۋىلدا. XXI عاسىردا ءومىر سۇرەتىن بولاشاق ازاماتتاردىڭ كوبى سول اۋىلدا.
ال اۋىل مەكتەبى وتە ساپاسىز. باسشىلار مەكتەپتەردى كومپيۋتەرگە كوشىرەمىز دەيدى. ال مەن سويلەسكەن مەكتەپتىڭ ديرەكتورى مەملەكەتتىك تۋ ساتىپ الۋعا اقشامىز جوق دەپ جىلادى.ونىڭ مەملەكەتتىك تۋ ساتىپ التىسى كەلگەنىن مەن قۇپتايمىن. مەملەكەتتىك تۋ تەك ۇكىمەت، اكىميات ۇيلەرىندە تانا ەمەس، ءاربىر مەكتەپتە ءىلۋلى تۇرعانى — ۇلكەن تاربيەلىك ءمانى بار ءىس. تۋدى، ەلدىڭ، مەملەكەتتىڭ ءرامىزىن ءار ازامات كىشكەنتاي بالا كۇنىنەن قۇرمەتتەپ، ءسۇيىپ ءوسسىن. وتانسۇيەر قاسيەت وسىندايدان قالىپتاسادى.
اۋىل مەكتەپتەرىندە كازاك ءتىلى، ورىس ءتىلى وقىتىلادى. كەي جەرلەردە نەمىس ءتىلى دە بار. ال ءقازىر دۇنيە جۇزىندە اعىلشىن ءتىلى ۇستەم. قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا سولاي. ونى بىلسەڭ — ۇلكەن بايلىق.
جوعارىدا ايتىلعانداي، XXI تاسىر — قازاقستان عاسىرى بولۋى ءۇشىن سول عاسىرعا لايىقتى وزىق ويلى، اسا ءبىلىمدى ازاماتتار تاربيەلەنۋى — ومىرلىك پارىز. قازىرگى مەكتەپ ونى ورىنداۋعا قابىلەتسىز. ول ءۇشىن مۇعالىمدەردىڭ ورەسى، ءبىلىمى بيىك بولۋى كەرەك. قازىرگى مۇعالىمدەردىڭ دەنى شالا ساۋاتتى (جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ «جەمىسى»). ءارى دەسە الەۋمەتتىك تۇرعىدان ەڭ كەدەي توپقا »جاتادى. اشقۇرساق ءمۇعالىمنىڭ ءقادىرى جوق، بەدەلسىز بەيشارا.
بولاشاقتى ويلايتىن مەملەكەت — ءمۇعالىم ءبىلىمىنىڭ ساپاسىن ارتىرىپ، بەدەلىن كوتەرگەنى ابزال.
الەمدەگى الەۋمەتتىك، ساياسي، ەكونوميكالىق، دەموگرافيالىق جاعدايلارعا بايىپپەن كوز سالعان ادام — XXI عاسىر قىتايدىكى ەكەنىنە كوپ داۋلاسا قويمايدى.
ال سول جۇڭگو بىزبەن كورشى. قۋداي سولاي جاراتقان. ەندەشە، الدىمەن ءتۇرلى قارىم-قاتىناس وبەكتيۆتى شىندىق. ولاي بولسا اعىلشىنمەن كاتار جۇڭگو ءتىلىن بىلگەن ۇتادى. مەكتەپتەرگە وسى قاجەت. ونداي مۇمكىندىك ءدال ءقازىر جوق. جوق، جوق دەپ قول قۋسىرىپ وتىرا بەرمەي ارەكەتكە كوشكەن ءجون. جوعارى ءبىلىم، ورتا ءبىلىم ن دەپارتامەنتتەرىندە اقىلدى ادامدار بار دەپ سەنەمىن. مەنىكى تەك يسكە سالۋ.
كامال! ءبىزدىڭ كورشىمىز تەك جۇڭگو تانا ەمەس قوي. رەسەيمەن نە، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇرىكمەنستان، تاجىكستانمەن دە قۇدايى كورشىمىز. اۋىلىمىز ارالاس، قويىمىز قورالاس دەگەندەي. دەمەك، ولارمەن ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني قاتىناس اۋاداي قاجەت. قۋانىشتى دا، قاپالىقتى دا بولىسە بىلسەك كۇشەيەمىز. تاياۋدا ورىستىڭ ءىرى ءارتىسى قايتىس بولىپ ەدى، بۇكىل گازەت، راديو، تەلەديدار شۋلادى. ال وسى زاماننىڭ اسا ءىرى ءارتىسى، ءشالياپينى — دۇنيە ءجۇزى قول سوعىپ قۇرمەتتەگەن قىرعىز بولوت مىڭجىلقييەۆ دۇنيەدەن ءوتتى — ءبىزدىڭ گازەت، راديو، تەلەديدار ءلام دەپ اۋزىن اشپادى، ىرگەمىزدە تۇرعان باۋىر قىرعىزدىڭ ءبىر اسقارى قۇلاعاندا، قۇلاعىمىزدى ماقتامەن تىعىنداپ العانداي تاس كەرەڭ بولعانىمىز ۇيات-اق. بۇل ءبىزدىڭ جۋرناليستيكانىڭ وراشولاق، يكەمسىز، جايباسارلىعى.
كەش تە بولسا قىرعىز باۋىرلارعا الەمدىك مادەنيەت بايتەرەگىنىڭ مىقتى ءبىر بۇتاعى سىنعانىنا قايتارىپ، كوڭىل ايتايىق. رۋحاني الەم — بارشاعا ورتاق.
ال ەندى، كامال، ات باسىن امالسىز تاتى دا اۋىلعا قاراي بۇرامىن. سانالى ءومىرىمنىڭ كوبىن قالانىڭ اسفالتىندە وتكىزىپ كەلە جاتسام دا، مەنىڭ جانىمنىڭ ۇياسى اۋىلدا جاتىر. سوندىقتان ءجيى بارامىن. كورەمىن. كورتەندەرىمدى ايتايىن.
«بۇل ماۋسىم، ءبىر ماۋسىم وتەر، ال سودان ارعى جاعداي نە بولادى؟» — دەپسىڭ سوڭعى حاتىندا. مەن ايتايىن: جاعداي قيىنداي تۇسەدى. نەگە؟
ءوزىڭ بىلەسىڭ، كولحوز، سوۆحوز جەكەشەگە كەتتى. ال جەكەشە دەگەنىمىز «ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور» دەگەن ءسوز. ادام بالاسى سوناۋ بوزالا تاڭنان باستاپ، جابايى شاقتان باستاپ ۇيىمداسۋعا ۇمتىلعان. جەكە-دارا جان ساقتاي الماسىن تۇيسىكتەگەن. ال ءبىز جەكە-جەكە كەت دەيمىز. ولاي بولمايدى. ءبىزدىڭ اۋىلدا بەس-التى وتباسى جەر الىپ، كوپشىلىكتەن ءبولىنىپ شىعىپ ەدى، سولاردىڭ بىرەۋى-اق تۋعان-تۋىستىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن قالقايىپ امان قالدى. باسقاسىنىڭ ءبارى «قۇلادى».
بۇرىنعى كولحوز تورتكە ءبولىنىپ، ءارقايسىسى «وندىرىستىك كووپەراتيۆ» اتاندى. ءبىر كووپەراتيۆتە توقسان ءۇي. بالكىم، ىرىلەۋ شىعار. قارىزدانىپ، قاۋعالانىپ، مالىن ساتىپ، ەگىن سالدى. وبالى نە كەرەك، ەگىن جاقسى شىقتى.
وراق كەلدى. ماي جوق، تەحنيكا جوق. ال ەگىن ىرعالىپ تۇر. تاعى دا قارىزداندى. ساسىق سولياركا اسىل بيدايدان ەكى-ۇش ەسە قىمبات. نە كەرەك، تۇسكەن ءونىم تۇگەل قارىزدى وتەۋگە كەتتى.
ەندى نە بولادى؟ ەگىندى جيناپ الا سالىسىمەن پار جىرتۋ كەرەك. كۇزدىك ءۇشىن. جازدىق بيداي الماعايىپتىڭ ءىسى. كۇزدىككە سەنىم مول. جەر جىرتايىن دەسە تاعى دا ماي جوق. تاعى دا نەسيە الا ما؟ تۇقىم سالۋ ءۇشىن تاعى دا نەسيە... پاردان سوڭ زياب-سۇدىگەر جىرتۋ قاجەت. جازدىق بيداي ءۇشىن. تاعى دا ماي، تاعى دا قارىز... شارۋا ويلانىپ وتىر. «تاپقان-تايانعانىم، جىل بويى توككەن تەرىم قارىزعا كەتتى. تاعى دا قارىزعا باتسام، كەلەر جىلى جيعان-تەرگەنىمدى تاعى دا سىپىرىپ الادى. ەكى ورتادا تەككە ارام تەر بولامىن. وسىنىن ءبارى نەگە كەرەك؟!»
«ارعى جاعداي نە بولادى؟» — دەيسىڭ. ارعى جاعداي وسىلاي. «بايعۇس-اي، قينالدىڭ-اۋ. ازىراق الدەنىپ ال. مەن القىمىننان الماي، قارىزدى ءدال ءقازىر تالاپ ەتپەي، شىداي تۇرايىن» دەگەن ءبىر كرەديتور جوق. ال جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەن، اكىمياتتان قايران بولمايدى. ولاردىڭ نەگە كەرەگى بار ەكەنىن دە ءتۇسىنۋ كيىن.
جەرگىلىكتى ۇكىمەت، ياعني اكىميات سوناۋ چيكاگو نەمەسە تەحاس شتاتىنداعى سياقتى فەرمەرلەر، سەرىكتەس شارۋا قوجالىقتارى كەڭسەسىنە اينالسا، ۇكىمەتتىگىمەن قوسا سول كەڭەس شارۋاعا تەحنيكا، ماي، تۇقىم، رىنوك تاۋىپ بەرۋمەن اينالىسسا... انە وندا ءجون باسقا. ايتپەسە قۇر «داۆاي، داۆاي» كۇرتىپ بارادى.
جاقىندا پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان: «مالدى كوبەيتىڭدەر. سويا بەرمەڭدەر»، — دەگەن ءسوز شىعىپ قالدى. بۇل ەندى پرەمەر-مينيستردىڭ ءبىر كەزدە بىزگە مال ءوسىرۋ ءتيىمسىز، مال ونىمدەرىن شەتەلدەن ساتىپ العان ءتيىمدى دەگەن سوزىنەن گورى الدەقايدا يماندى. مالدى كوبەيتىپ قانا كويماي، ونىڭ تۇقىمىن جاقسارتىپ، ءونىمىن وندەي ءبىلۋدى مىقتاپ ويلاۋ كەرەك. ال ءازىر مال سول باياعى بارتەرگە، جان باعۋعا كەتىپ جاتىر. جەكەشەدە ەپتەپ بىردەڭە بولماسا، قوعامدىق مالدان تامتىق قانا قالدى.
مال ۇرلاۋشىلاردىڭ ارانى اشىلىپ تۇر. ميليسيا دارمەنسىز، يا بالكىم، الگى ەكى اياقتى قاسقىرلارمەن امپەي-جامپەي.
ۇرلىق-قارلىق ادام بالاسىن ازدىرادى. ارتى جاقسى بولمايدى. لاعنەتى بالا-شاعاسىنا، ءۇرىم-بۇتاعىنا جەتەدى.
ۇرلىق-قارلىق جايلاعان ەل رۋحىنان، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەن ايرىلادى. ونداي ەلدى باسقالار سىيلامايدى. قاسيەتسىز دەپ قارعايدى.
كامال! كونە ەگيپەت پاپيرۋسىنا جازىلىپ بىزگە جەتكەن اسىلدارعا كوز سال. نە جازىلعان؟ بۇل دۇنيەدەن وتكەن ادام و دۇنيەدە قۇدىرەت الدىندا جاۋاپ بەرىپ تۇر:
— مەن ادامدارعا ارامدىق، قيانات جاسامادىم.
— مەن مالدى قىرا بەرگەن جوقپىن.
— مەن قارىپ-قاتەردى قورلاعان جوقپىن.
— مەن ەشكىمدى ولتىرگەن جوقپىن.
— مەن زيناقورلىق جاساعان جوقپىن.
— مەن تارازىدان جەگەن جوقپىن.
— مەن سابيلەردىڭ تاماعىن تارتىپ العان جوقپىن.
— مەن اعىن سۋعا بوگەت سالعان جوقپىن.
— شىندىقتى بۇرمالاپ كۇناكار بولعان جوقپىن...
بۇل دۇنيە — ءبارىمىزدىڭ ۋاقىتشا مەيمانحانامىز. ساعاتى سوققان ساتتە ءبىز ەكەۋمىز نە دەپ جاۋاپ بەرەر ەكەنبىز، كامال؟
ءبىزدىڭ شوندارىمىز نە دەپ جاۋاپ بەرەر ەكەن؟
حالىقتىڭ ۇلەسىن، كارى-قۇرتاڭنىڭ زەينەتاقىسىن، ەڭبەكقورلاردىڭ ەڭبەك اقىسىن جەپ جاتقاندار نە دەر ەكەن؟
«تابيعاتتىڭ قاتەسىن تۇزەيمىز» دەپ وزەندەردى توقسان توعىز جەرىنەن بۋىپ تاستاعاندار نە دەمەك؟
تارازىدان جەپ جاتقان تاسباقالار از با؟
قۋ دۇنيەگە بولا ءبىرىن-بىرى ءولتىرىپ جاتقاندار از با؟
سابيلەردىڭ نەسىبەسىن تارتىپ الىپ جاتقاندار شە؟
وتىز التى ميلليون مالدى قىرىپ سالىپ، تامتىعىن عانا قالدىرعاندار شە؟
شىندىقتى بۇرمالاۋشىلار كودەدەن دە كوپ.
قىپ-قىزىل وتىرىكتى كوتەرە بەرەتىن وسى دۇنيە عانا. و دۇنيە-دە ونداي قۇلىق وتپەيدى.
قۇدىرەتتەن كۇشتى ەشكىم جوق.
قازاقتىڭ باتىر باۋىرجانى: «وتىرىكتىڭ بالىن جالاپ ءومىر سۇرگەنشە، شىندىقتىڭ ۋىن ءىشىپ ولگەن ارتىق»، — دەدى.
سەن نە دەر ەدىڭ، كامال؟
تىرىلەر ويلانسىن.
شەرحان مۇرتازا 28-تامىز، 1997 جىل
You Might Also Like
-
ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتى ستۋدەنتى رەيمشايەۆا جانىلاي بيسەنبايەۆنا
