التىن ساندىقتىڭ كىلتى كىمدە؟
كامالعا حات
كامال دوس! «ەگەمەن قازاقستاندا» جارىق كورگەن «قازاقستان. XXI عاسىر» اتتى كولەمدى ماقالاڭدى وقىپ (25-ماۋسىم، 1996 ج.)، كوڭىلىم ءار ساققا جۇگىردى. ءبىر سەبەپتەن ءسۇيسىندىم. ءبىر سەبەپتەن... كۇماندىمىن.
سۇيسىنگەندە، العىرلىعىڭا، جۋرناليستىك تاپقىرلىعىڭا سۇيسىنەمىن. ءبىز بولساق، «قازاقستان ۇلان-بايتاق، قازاقستان باي» دەگەن جالپى ۇعىممەن سويلەيمىز. سەن بولساڭ، سول بايلىقتى ناقتى سيفرلارمەن سويلەتەسىڭ. سيفرلار سەنىڭ قۇلدىراڭداپ جۇگىرىپ جۇرگەن جيەندەرىڭ سياقتى. ءتىپتى جەردىڭ جەتى قات استىندا جاتقان بايلىقتىڭ ءبارىن گرامداپ ولشەپ، ەسەپشوتتى سارت-سۇرت ەتكىزىپ، تيىنىنا دەيىن شىعارىپ قوياسىن. سويتەسىڭدە «قازاقستان قازبا بايلىقتارى — 10 تريلليون دوللار!» — دەپ ءبىر-اق توق ەتكىزەسىڭ.
ال ەندى ءدال 10 تريلليون ەكەنىنە كۇمانىم بار. بالكىم، 100 تريلليون شىعار؟..
كامال! «سارىارقا مەن اتىراۋ، التاي مەن قاراتاۋ قويناۋلارى ناعىز التىن ساندىق ەكەن. سونىڭ كىلتى ەندى ەلىمىزدىڭ قولىنا ەركىن ءتيدى»، — دەپ جازىپسىڭ.
سونى ەندى ءبىلىپ جۇرگەندەي، «ەكەن» دەگەنىڭ نەتكەنىڭ؟ ال سول ساندىقتىڭ «كىلتى ەندى ەلىمىزدىڭ قولىنا ەركىن ءتيدى»، — دەپ الاقايلاعانىڭا جول بولسىن! وندا ءبىز سول التىن ساندىقتىڭ ۇستىندە نەگە جالاڭ بۇت وتىرمىز؟ اشپايمىز با ساندىقتى؟ مالمايمىز با قولىمىزدى التىن-كۇمىسكە؟
وپتيميست، اقكوڭىل، اڭقىلداقسىڭ، كامال! ادام وي-ازاپتان ازىپ-توزباس ءۇشىن وسىنداي قاسيەت تە كەرەك شىعار.
كامال! سەن دە، مەن دە جاس كەزىمىزدە قاراعاندىدا جۇمىس ىستەدىك. شاحتالارعا تۇستىك. جۋرناليستىك ازاپ ءىستىڭ قازانىندا پىستىك. ءقازىر سول قاراعاندىنىڭ شاحتالارىن اعىلشىندار جالعا الىپ جاتىر. سول ولكەدە ءبىزدىڭ الدىمىزدا كىزمەت ەتىپ، «مەنىڭ قۇرداستارىم» اتتى تاماشا كىتاپ جازعان ساتتار ەرۋبايەۆ، جانىڭ جانناتتا بولعىر، ءبىر كەزدە قاراعاندى شاحتالارىن بيلەگەن حوپكينس اتتى اعىلشىننىڭ جەرگىلىكتى حالىقتى قالاي قاناپ، قالاي توناپ، قالاي قورلاعانىن جازباۋشى ما ەدى. قالاي ويلايسىڭ، كامال، سول سويقان تاعى سوقپاي ما؟
مىسالى، رەسەيگە جالعا كەتكەن بايقوڭىردان ءقازىر وقتىن-وقتىن، ەمىس-ەمىس ءبىر ىزالى، وكىنىشتى ۇندەر ەستىلگەندەي بولادى.
اتا-باباسىنان بەرى قاراي ماڭگى-باقي سول جەردە ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان قازاقتارعا رەسەيدىڭ ازاماتتىعىن الماسا، جۇمىس بەرمەيتىن كورىنەدى. ءوز ەلىندە، ءوز جەرىندە وتىرىپ رەسەيدىڭ ازاماتتىعىن ال، ايتپەسە، قايقايىپ تۇر. ەكىنىڭ ءبىرى.
مۇمكىن، سەندە باسقا دەرەكتەر بار شىعار. لايىم، مەنىڭ ەستىگەنىم قاتە بولعاي. بۇعان قالاي قارايسىڭ؟
ءوزىڭ ايتقان «مايلى جىلىكتى جاقسى كورەتىندەر» كوبەيىپ كەتتى. بۇل نەنىڭ نىشانى؟ شەتەلگە جالعا، نەسيەگە بەرگەنسىپ، قانداي ءبىر ءوزىمىزدىڭ الپاۋىتتار نەلەر ءىرى كاسىپورىنداردى وزدەرى سولقىلداتىپ سورىپ جاتىر دەگەن ءسوز بار. ودان نە بىلەسىن، كامال؟
باياعى حرۋششيەۆتىڭ زامانىندا، ءوزىڭ ايتقانداي، 25 ميلليون (ءبىر دەرەكتەردە 30 ميلليون) گەكتار تىن جەر كوتەرىلدى. سەن سونىڭ 10 ميلليونىن استىقتان بوساتىپ، جايىلىم جاساسا دەيسىڭ. سوندا مال باسى كوبەيەر ەدى دەيسىڭ. نيەتىڭنەن اينالايىن. جۇرەگىڭنەن اينالايىن. جۇرەگىڭ تازا، اق قوي. ايتپەسە، سول سەن استىقتان بوساتاتىن 10 ميلليون جەر ەندى كايتىپ جايىلىمعا جاراۋ ءۇشىن ەڭ كەمىندە 100 جىل كەرەك ەكەنىن سەن بىلەر ەدىڭ عوي. ول جەردىڭ انالىق قۇنارى، اسىل توپىراعى الدەقاشان اسپانعا ۇشىپ كەتكەن. قايتىپ قالپىنا كەلۋى ءۇشىن سەن ايتىپ وتىرعان XXI عاسىردىڭ كولەمى جەتە مە، جەتپەي مە، قۇداي ءبىلسىن. ول جەرگە شۇيگىن ءشوپ شىعۋ ءۇشىن قۇيقا كەرەك. سول قۇيقا جوق قوي!
«جەر — انا» دەگەن ۇلى ۇعىم ورىستاردا دا بار. ءبىراق سويتە تۇرا، سول انانى باعىندىرامىز! — دەدى. ەسىندە مە سول ۇران؟ ءبىزدىڭ گازەتتەردىڭ انشلاگى، ماڭدايشاسى بولاتىن. باقانداي-باقانداي ارىپتەرمەن تەرىلەتىن. و زاماندا — بۇ زامان، ءوز اناسىن باعىندىراتىن ادام بولا ما ەكەن؟!
ءسويتىپ، ۇلى انامىزدىڭ كويلەگى جىرتىلدى، ومىراۋى ايعىز-ايعىز بولدى. ءجۇز جىلدىق جارا ءتۇستى. دۇنيەجۇزىلىك ۇياتقا قالدىق.
ال سەن بولساڭ قازاقستاننىڭ جەرىندە ءبىر ميلليارد ادامدى اسىراي الاتىن ءونىم الۋعا بولادى دەيسىڭ. اۋزىڭا ماي!
سەن ايتاسىڭ: ازداعان سۋ بولسا، حيميكات بولسا... دەپ. باياعىدا ءبىر كەدەي: شىركىن، قوس ۋىس ءۇن تابىلسا، قول باسىنداي ماي تابىلسا... باۋىرساق ءپىسىرىپ جەر ەدىم دەگەن ەكەن. كەشىر، كامال، سەن سوعان ۇقسايسىڭ.
«قازاقستان جەرى ءبىر ميلليارد ادامدى اسىرايدى»، — دەگەنىڭدى وقىپ الىپ، الدەكىمدەر: سونشاما جەردە ءقازىر نەبارى ون التى-اق ميلليون جان تۇرادى ەكەن. قالعانىن ءبىز بارىپ تولتىرساق قايتەدى دەپ جۇرمەس پە ەكەن؟ قازاقستان جەرىنە قاشاننان كوز الارتۋشىلار از ەمەس ەدى عوي. قازاقتىڭ دۇركىن-دۇركىن قىرىلىپ، وسپەي قالعانىنىڭ، ءبىر قىرسىعى — وسىنشاما جەرگە وزگەلەردىڭ وزەۋرەي قاراعاندىعىنان ەمەس پە ەدى.
ءالى دە بار عوي. گورباچيەۆ، سولجەنيسىن، جيرينوۆسكيي دەگەندەر قازاقستاننىڭ جەرىن قاشان الامىز دەپ قۇزعىن تازقاراداي قۇلقىن قاعىپ وتىرعان جوق پا؟
جالپى، ماقالاڭ تۇتاستاي العاندا دەرەككە باي. قازىرگى كەزدە وقۋلىقتار جەتپەي جاتقان مەكتەپتەرگە ساباق بولاتىنداي.
وقۋلىق دەگەننەن ەسكە تۇسەدى. ءوزىڭ جۋرناليستەر وداعىن باسقاراسىڭ. قولىندا ناقتى دەرەكتەرىڭ بار شىعار، وسى ءبىزدىڭ كازاك تىلىندە شىعاتىن باسىلىمداردىڭ ءبارى جينالىپ ءبىر «كاراۆاننىڭ» تارالىمىنا جەتەر مە ەكەن؟
سوندا قالاي بولادى، مەكتەپكە وقۋلىق جەتپەسە، قالىڭ جۇرت گازەت-جۋرنالدان ماقرۇم قالسا، كىتاپتىڭ تارالىمى بەس مىڭ. ءبىر كەزدە تارالىمى 250.000-عا تاياعان «جۇلدىزدىڭ» تارالىمى ءقازىر ءتورت مىڭنان ءسال-اق اسسا — حالىق، اسىرەسە جاس بۋىن ءبىلىمدى قايدان الادى؟
راديو، تەلەديدار بار عوي دەرسىن. تەلەديداردا، قۇدايعا شۇكىر، كانالدار كوبەيدى. كتك-نى قالاماساڭ، تاڭ بار، توتەم بار، تاعىسىن تاعىلار. ءبىراق ونىڭ ءبارى ورىسشا عوي. ماسكەۋدىڭ قوس كانالىن اشىپ قال — ول دا ورىسشا. قازاقشانىڭ تام-تۇمى، باس-قالاردىڭ تامتىعى — قازاق TV، حابار دەگەندە عانا بار.
جاس ءسابيدىڭ بويىنا ۇلتتىق قاسيەت اناسىنىڭ سۇتىمەن، تىلىمەن كىرەدى. ال ونىڭ كۇندىز-تۇنى كەرگەنى باتىستىڭ باياعىدا جەرىگەن تاستاندىسى...
مۇنىڭ ءبارى ايتىلماي، جازىلماي جۇرگەن جوق.
ەكەۋمىز ءبىر جىلدىڭ تەلى ەدىك قوي. اندا-ساندا سىرىمدى، پىكىرىمدى ساعان ايتپاعاندا، كىمگە ايتامىن...
ايتپاقشى، مالاحوۆتان نە حابار؟
شەرحان مۇرتازا 12-شىلدە، 1996 جىل
You Might Also Like
-
ەرتەرەكتە ءبىر كىتاپتان وقىعانىم بار: «ادام — ات. ال زامان، قوعام سول اتتىڭ يەسى. تىزگىندى قالاي تارتادى — ات سولاي بۇرىلادى، سولاي جۇرەدى».
