InfoHub Logo

كامال سمايىلوۆ

قازاقستان. XXI عاسىر

ءبىز اسا ءبىر اسۋلى دا ايتۋلى كەزەڭدە تۇرمىز. بۇل اسۋدا ەكى عاسىر كەزدەسەدى. عاسىر عانا ەمەس، مىڭجىلدىقتار توقايلاسادى، ەكىنشى مىڭدىق ءۇشىنشى مىڭدىققا جول بەرەدى. ادامزات تاريحىندا مۇنداي وقيعا وتە سيرەك، ياعني مىڭ جىلدا ءبىر-اق رەت بولادى. عاسىرلاردىڭ اۋىسۋى دا ءجۇز جىلدا ءبىر بولاتىن وقيعا.

سول بەلەسكە شىعۋعا ساناۋلى عانا ساتى قالعاندا ءبىز سول شىنار بيىكتەن نە كورەر ەكەنبىز؟ سول بەلەستىڭ ارعى بەتىندە نە بارىن، كەلە جاتقان XXI عاسىر قانداي بولاتىنىن، ءبىزدى نەندەي ىستەر، قيىندىقتار مەن قىزىقتار كۇتىپ تۇرعانىن بولجاعىمىز، ەلەستەتكىمىز كەلەدى. پرەزيدەنت ن.نازاربايەۆتىڭ سوڭعى كىتابىنىڭ «XXI عاسىر قارساڭىندا» دەپ اتالۋى تەگىن ەمەس. وتە ءدال، تۋرا ايتىلعان.

ءيا، XXI عاسىر كەلىپ جەتتى. ەكى عاسىر ايىرىعى عانا ەمەس، ەكى مىڭجىلدىقتىڭ توعىسقان.توقايلاسقان قىرقاسى عوي بۇل! وسىدان ون جىل بۇرىن مەن «عاسىر قىرقاسىندا» دەپ اتالاتىن كىتاپ جازعان ەدىم. ونىڭ الدىندا «XXI عاسىرعا ساياحات» دەگەن كىتاپ جاريالاعان بولاتىنمىن. سونىڭ ەكەۋىندە دە ادامزاتتىڭ تاريحىندا اسا سيرەك ۇشىراساتىن، كەز كەلگەن ۇرپاقتىڭ ۇلەسىنە، نەسىبەسىنە تيە بەرمەيتىن وقيعانىڭ توڭىرەگىندە ءبىراز بولجامدار مەن توپشىلاۋلار ايتقان ەدىم. ءومىر شاپشاڭ وزگەرىپ جاتادى. ول بولجاۋلاردىڭ ءبارى ويلاعانداي بولا بەرمەيدى.

بۇل — بوس قيال، بەكەر ارمان ەمەس، ناقتى بولجامدار.

قازاقستان جەرى ميلليارد ادامدى اسىراي الادى

الەمدەگى 186 ەلدىڭ ىشىندە قازاقستان جەر كولەمى جاعىنان 7-ورىن الادى (الدا-رەسەي، اكدى، جۇڭگو، اۆستراليا، ءۇندىستان، كانادا).

بىزدەگى شابىندىق پەن جايىلىم كولەمى 162 ميلليون گەكتار بولسا، ميللياردتان اسا ادامى بار قىتايداعى جايىلىم 234 ميلليون گەكتار ەكەن. ايىرما الشاق ەمەس. 150 ميلليون حالقى بار رەسەيدىڭ جايىلىم-شابىندىعىن ەكى ەسە ورايدى. اۆستراليا جەرىنە جاقىندايدى. وندا 150 ميلليون قوي بار عوي. وسىنشاما جايىلىم-شابىندىقتىڭ ونىمدىلىگىن كوتەرۋ، جەم شوپ مولشەرىن كوبەيتۋ — ادامنىڭ قولىنداعى نارسە ەكەنىن ءومىر كورسەتەدى. جەردىڭ قۇنارىن ارتتىرۋ جەر يەسىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس ەكەنىن اناۋ ساۋد ارابياسى، اراب امىرلىگى، يزرايل سياقتى توپىراعى سۋسىعان قۇمنىڭ ورتاسىندا وتىرعان ەلدەردىڭ ۇلگى-تاجىريبەسى كورسەتىپ وتىر. ولار كۇمدى قۇنارلى توپىراققا اينالدىرىپ الدى.

قازاقستان دالاسى ونىڭ قاسىندا قۇنارلى ولكە، قۇم ەمەس، مايلى توپىراق. اراب ەلدەرىنە قاراعاندا قازاقستاننىڭ اۋا رايى ەگىنگە جايلى عوي، اپتاعان-قۋىرعان ىستىق جوق. قانشا جۇتاڭ، ساراڭ بولسا دا سول جايىلىمنىڭ ەكى گەكتارىنان ءبىر قويدى اسىرايتىن جەم ءشوپ الۋعا بولارى سەزسىز. سوندا ءبىزدىڭ جايىلىم (جازدا) مەن شابىندىق (قىستا) جەرلەرىمىزدە ەلۋ ميلليون قوي ۇستاۋىمىزعا ابدەن بولادى.

ارينە، ارماندى شىندىققا اينالدىرۋ وڭاي ەمەس. ءبىز بۇل جەردە قازاق دالاسى جايىلىمىنىڭ قوي مەن جىلقى ءۇشىن سونشا قولايلى دا قۇنارلى ەكەنىن، ونىڭ مۇمكىندىگى، دۇرىس پايدالانسا شەكسىز ەكەنىن ايتامىز.

تاعى ءبىر جولى — تىڭدا جىرتىلعان 25 ميلليون گەكتار ەگىننىڭ 10 ميلليونىن بوساتىپ، جايىلىم-شابىنعا قالدىرۋ. سول جەردە قوسىمشا 20 ميلليون قوي، 5 ميلليون ءىرى قارا باعۋعا بولادى. جىلقى ۇستاۋعا شەك جوق، تەك ەرىك بەرىلسىن. جەر استى سۋلارىن مال جەمىن بەرۋگە جۇمساسا، تاعى دا 10 ميلليون قوي ۇستار ەدىك.

اۋىلداعى، الىس اۋداندارداعى قازاقتاردىڭ باستى جۇمىسى دا، تۇرمىسى دا قويعا بايلانىستى. قويسىز ءومىرى جوق. امال قانشا، سوڭعى جىلدارى ءىرى شارۋاشىلىقتار ىدىراپ، ورنىنا قۇرىلعان ۇساق شارۋالار مالعا يە بولا الماي، تۇرمىس تاۋقىمەتىنە شىداماي، قولىنداعى بار مالدى سويىپ، ساتىپ جىبەردى. ءسويتىپ، بۇرىنعى 36 ميلليون قويدان 9 ميلليون عانا قالدى. سونشا قولدا تۇرعان قازىنادان ايىرىلعان وبال!

«وسىنشا قوي كەرەك پە بىزگە؟ قويدى ساناماڭدار، تۇگەندەمەڭدەر، ولاردىڭ پايداسىنان زيانى كوپ»، — دەيدى باسشىلار.

تۇركيادا 60 ميلليون حالىق 170 ميلليون قوي وسىرەدى. ونىڭ اناسى كوپ، مىناسى كوپ دەمەيدى. ال ءبىزدىڭ ەلدە كەمى 50 ميلليون قوي (سونىڭ وزىندە تۇركيامەن سالىستىرعاندا ءۇش ەسە از)، 10 ميلليون ءىرى قارا، 2 ميلليون جىلقىنى ۇستاۋعا ابدەن بولادى. ول — ول ما، سارقا پايدالانسا، كازاك جەرىنىڭ ءشوبى مەن جەمى 80-100 ميلليون مالدى اسىراۋعا مولىنان جەتەدى!

ءقازىر ەگىنجاي اۋماعىن 30-40 ميلليون گەكتارعا جەتكىزۋگە بولادى. Eگic كولەمى جاعىنان قازاقستان ءۇندىستان، رەسەي، اقش، جۇڭگو، كانادادان كەيىنگى 6-ورىندى الادى. بىزدە سۋارمالى، قۇنارلى جەرلەر — ءبارىن قوسسا، 50 ميلليون گەكتار بولادى. تىڭايتقىشى جەتكىلىكتى بولسا، توپىراقتى جاناشىر قولمەن ون دەسە، ەگىنجايدى تازا ۇستاسا، مۇمكىندىگىنشە سۋ بەرسە، وندا داقىلدىڭ ءبىر گەكتارىنان 50 سەنتنەر (جۇرت 80-100-دەن الادى) ءونىمدى ەركىن الۋعا بولار ەدى. وعان توپىراقتىڭ كۇشى جەتەدى. سوندا 50 ميلليون گەكتار جەردەن ءبىر جىلدا 250 ميلليون توننا استىق الار ەدىك. ءبىر ادامعا ءبىر جىلعا 250 كگ ازىق قاجەت دەپ ەسەپتەسەك، سوندا ءبىزدىڭ دالامىزدان جينالعان استىق ءبىر ميلليارد ادامعا جەتەدى ەكەن! بۇل — ەگەر شىنداپ، اقىلمەن قولعا السا، اسا الىس قيال ەمەس! ول فوسفور تىڭايتقىشى (قاراتاۋدا جەتىپ جاتىر)، توپىراقتى اۋدارماي وڭدەيتىن تەحنيكا، اسىل ءدان تۇقىمى، ارام شوپكە قارسى حيميكات، ازداعان سۋ بولسا، ابدەن ورىندالار نىسانا.

قازاقستان توپىراعىنىڭ عاجايىپ مۇمكىندىگىن (ەگەر سۋ مەن تىڭايتقىش بەرسە، ەڭبەك سىڭىرسە)، ونىڭ دۇنيە جۇزىندە بولىپ كورمەگەن ءونىم بەرە الاتىنىن تاجىريبە تالاي كورسەتتى. كۇرىشتى ازيا ەلدەرىنىڭ كوبى وسىرەدى، مول وسىرەدى. ولاردىڭ باستى تاعامى، نانى. ال سول كۇرىشتىڭ دۇنيەجۇزىلىك رەكوردتى ءونىمى قازاقستاندا جاسالعان. سىر جاعاسىندا الىنعان. ىبىراي جاقايەۆ كۇرىشتىڭ ءبىر گەكتارىنان 170 سەنتنەر ءونىم العان. دەمەك مۇنداي ءونىم الۋعا بولادى عوي، ەرتەگى ەمەس قوي! 170 ەمەس، 100-120 سەنتنەردەن السا دا، كۇرىشتى الدە قايدا كوبەيتۋگە بولار ەدى. سوندا ميلليارد ادامعا كەرەكتى نان-ۇننىڭ جارتىسىن بيداي مەن تارى بەرسە، جارتىسىن كۇرىش پەن جۇگەرى ءدانى (ونى دا كوبەيتۋگە بولادى) بەرەدى. تارىنىڭ جەر جۇزىلىك رەكوردى قازاقستاندا: ش. بەرسييەۆ ءبىر گەكتاردان 201 سەنتنەر ءدان العان. عاجاپ! ادەتتەگىدەن 5-6 ەسە كوپ!

جەردىڭ ءنارى، توپىراقتىڭ قانى — سۋ. بىزدە سۋلاندىرعان جەردىڭ كولەمى 2-3 ميلليون گەكتاردان اسپاعان كەزدە از جەردەن بap ءونىمنىڭ-تۇسىمنىڭ ۇشتەن ءبىرى الىناتىن. ەگەر سول سۋارمالى جەر كولەمىن ءۇش ەسە، بەس ەسە كوبەيتىپ، 10-15 ميلليون گەكتارعا جەتكىزسە، سودان تۇسەتىن باعالى ءونىم كەمى جارتى ميلليارد ادامنىڭ جەمىس-كوكونىس تاعامىن قامتاماسىز ەتەر ەدى.

ءبىز تۇگەل دەرلىك ءوز جەرىمىزدەن ەتەتىن، اياعىندا وبقا، سودان ونسىز دا سۋى مول سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا قۇياتىن ەرتىستىڭ سۋىن از عانا پايدالانامىز. سونداي-اق جايىق، ەدىل، سىر، ەرتىستىڭ ەكى جاعالاۋىندا قانشاما مىڭ گەكتار قۇنارلى جەردى سۋلاندىرۋعا بولار ەدى!

تيان-شان، جوڭعار الاتاۋىنداعى ماڭگى مۇزدىقتاردىڭ سارقىلماس سۋىنان ءالى دە مول ءنار الۋعا بولادى. وڭتۇستىك قازاقستاندا جارتى ميلليون گەكتار، جەتىسۋ ايماعىندا ميلليون، شىعىس قازاقستاندا (زايسان، ساۋىر، تارباعاتاي ايماعى) ءبىر ميلليون گەكتار سۋارمالى ءوڭىر پايدا بولادى.

جەر بەتىنە ءنار بەرەتىن ءبىر كوز — جەر استىندا جاتىر. عالىم-گيدرولوگتاردىڭ بولجاۋىنشا، قۇلازىعان قازاق دالاسىنىڭ استىندا، استارىندا تۇتاس تەڭىزدەر جاتىر ەكەن. ولاردىڭ كولەمى 70 بالقاش كولەمىنە پارا-پار. اناۋ تۇران ويپاتىن جاپقان تەڭىز سول قالپىندا جەر استىنا ءتۇسىپ كەتكەن سياقتى. انا قىزىلقۇمنىڭ استى، مىنا ىلە ويپاتىنىڭ استارى تۇتاسقان تەڭىز، تولعان سۋ ەكەن. جەر استىنان جىلىنا 120 ميلليارد تەكشە مەتر سۋ الۋعا بولادى. سول سۋدى (120 تەكشە كيلومەتر) پايدالانىپ، 150 ميلليون گەكتار ەگىستى، ميلليون گەكتار شابىندىق پەن جايىلىمدى سۋلاندىرۋعا بولار ەدى. بۇل دا ميلليارد ادامعا جەتەر تاماقتى قامتاماسىز ەتۋگە قوسار ۇلەس.

قازاقستان قازبا بايلىقتارى 10 تريلليون دوللار!

اتا-بابامىزدىڭ قىرۋار كۇشىمەن. نايزانىڭ ۇشىمەن قورعاپ، تۇتاستىعىن ساقتاپ قالعان قاسيەتتى جەرىمىز قازىنا-بايلىققا باي دا جومارت بولىپ شىقتى.

سارىارقا مەن اتىراۋ، التاي مەن قاراتاۋ قويناۋلارى ناعىز التىن ساندىق ەكەن. سونىڭ كىلتى ەندى ەلىمىزدىڭ قولىنا ەركىن ءتيدى. قازاقستان قازبا-قازىنا بايلىق جاعىنان دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ باي دەگەن ون ەلدىڭ ىشىنە كىرەدى. ناقتىلاپ ايتساق، 6-ورىن الادى. بۇل — عاجاپ. گەولوگتار ايقىنداعان دەرەكتەر بويىنشا، قازاقستان الەمدە، الەمنىڭ 186 ەلىنىڭ ىشىندە اسا ماڭىزدى دەگەن قازبا بايلىقتار قورىنان مىناداي ورىن الادى: ۆولفرام، ۋران، باريي قورىنان دۇنيە جۇزىندە 1-ورىن؛ حروميت، كۇمىس جانە مىرىشتان 2-ورىن؛ مارگانەس قورىنان 3-ورىن؛ مىس مولشەرىنەن 4-ورىن؛ رۋداسىنان 5-ورىن؛ التىننان 6-ورىن؛ تەمىر رۋداسىنان 7-ورىن؛ قالايى مەن نيكەلدەن 8-ورىن (بۇل ءبىزدىڭ دەرەك)؛ كومىر مەن گاز قورىنان 9-ورىن الادى. ال مۇناي قورى جونىنەن قازاقستان الەمدە مۇنايعا باي پارسى ەلدەرى، لاتىن امەريكاسى، رەسەي، اقش-تان كەيىن 13-ورىن الىپ وتىر. بۇل — عالامات بايلىق.

جەر بەتىندەگى بور مەن ءحروميتتىڭ ۇشتەن ءبىرى، مارگانەس پەن ۋراننىڭ تورتتەن ءبىرى، تەمىر رۋداسىنىڭ وننان ءبىرى — ءبىزدىڭ جەرىمىزدە جاتىر. ءسويتىپ، تاۋەلسىز قازاقستان الەم قاۋىمداستىعىنا، XXI عاسىرعا وسىنداي عالامات قىرۋار قازىنا بايلىعىمەن كىرگەلى وتىر. جاعا عاسىرداعى كازاك ەلىنىڭ قۋاتىن دا، كانات قاعىسىن دا انىقتايتىن وسى بايلىق. ماسەلە سولاردى دۇرىس يگەرىپ، بايىتىپ، ءتيىمدى ساتۋدا بولىپ وتىر. الەمدىك بازاردا بوس ورىن جوق.

بىزگە جاردەمدەسەمىز دەپ كەلگەن شەتەلدىكتەر دايىن جاتقان قىمبات قازىنا-بايلىقتارعا ۇمتىلىپ، قول سالىپ جاتىر.

جەزقازعان مەن بالقاشتىڭ مىسى، باقىرشىق، ۆاسيلكوۆ پەن اقباقاي التىنىنا، سوكولوۆ-سارىباي رۋداسىنا، ءدوڭ حروميتىنە، قاراتاۋ فوسفوريتىنە، ارينە، بارىنەن بۇرىن تەڭىزدىڭ مۇنايى مەن قاراشىعاناق گازىنا قول سالۋلارى تەگىن ەمەس. ولار دا مايلى جىلىكتى جاقسى كورەدى.

كاسپيي جاعاسىنداعى قۇرلىقتا 2،2 ميلليارد توننا، ال سۋ استىندا (شەلف) 4،5 ميلليارد توننا مۇناي قورى جاتىر. وسى جەردەن جىلىنا 100-150 ميلليون تونناعا دەيىن مۇناي شىعارۋعا بولادى.

سول كاسپيي مۇنايىن الىس ەلدەرگە جەتكىزۋدىڭ جولدارى ويلاستىرىلۋدا. ونىڭ ءبىرى — رەسەي ارقىلى نوۆوروسسييسككە دەيىن، قارا تەڭىزگە جەتكىزۋ، ەكىنشى جولى — تۇركيا ارقىلى جەرورتا تەڭىزىنە جەتكىزۋ. ول — ول ما، قازاق جەرى ارقىلى قۇبىر تارتىپ، سوناۋ باتىس قىتايعا دەيىن اپارۋعا، مىنا جاقتان رەسەي قۇبىرىنا قوسىلىپ، بالتىق جاعاسىنا جەتكىزۋگە بولادى.

ەرتەڭ پارسى شىعاناعى سەكىلدى قازىنا قازانى بولاتىنى ءسوزسىز. سونىمەن بىرگە، مۇناي جۇرگەن جەردە جانجال دا جۇرەدى. سونىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن!

ءيا، شيكى مۇنايدى كوبەيتكەن، باسقا ەلدەرگە ساتقان دۇرىس قوي ءبىراق ەرتەڭ مۇنايدىڭ ءوزى ەمەس، ونىڭ دايىن ونىمدەرىن ساتقان الدەقايدا ءتيىمدى دە ءوتىمدى.

ارال ايماعىندا دا ۇلكەن مۇناي «تەڭىزى» بار، ونىڭ. قورى 350 ميلليون توننا، قازىرگىدەي جىلىنا 3،5 ميلليون توننادان السا، 100 جىلعا مولىنان جەتەدى. وسى جەردە 100 ميلليارد تەكشە مەتر گاز جاتىر.

وعان جالعاس وڭتۇستىك تورعاي ويپاڭىندا مۇناي مەن گازدىڭ مول كومبەسى بار دەپ وتىر بارلاۋشى گەولوگتار.

مۇناي باردا گاز دا بار. قارا شىعاناق — جاڭا عاسىردىڭ ەنشىسىنە تيەر مول كەن ورداسى. ونىڭ قورى 1،3 تريلليون تەكشە مەتر. اسا باعالى تابيعي گاز شۋ — سارىسۋ ايماعىندا، زايسان — الاكول وڭىرىندە مولىنان جاتىر.

ءبىر بايلىق تاعى بار. ول — كومىر. كومىر قورى 200 ميلليارد توننادان اسادى. ەجەلگى قاراعاندى، ەكىباستۇزعا وباعان، تورعاي، دەگەلەڭ قوسىلىپ، قازىرگىدەي جىلىنا (سوڭعى كەزدە ازايعان) 100 ميلليون توننادان الاتىن بولسا، كەمى 500 جىلعا جەتەدى. بۇل عاجاپ قازىنا! كومىردىڭ وتىن عانا ەمەس، حيميالىق شيكىزات ەسەبىندە باعاسى دا، قاجەتى دە ارتا بەرەدى.

XX عاسىردا قازاقستاننىڭ قۋاتىن نىعايتىپ، داڭقىن شىعارعان ونىڭ باعا جەتپەس ءتۇستى مەتالدارى ەدى. ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە جاۋعا اتىلعان ون وقتىن توعىزى قازاقستاننىڭ قورعاسىنىنان قۇيىلىپ، مىسىمەن قاپتالعان. جاڭا عاسىردا دا كۇردەلى دە نازىك تەحنيكا، ەلەكتر-ەلەكترونيكا وركەندەگەن سايىن ءتۇستى مەتالدار دا قاجەت بولا تۇسەدى. ولاردىڭ ىشىندە بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك ساۋدادا قىمبات تا قات بولىپ تۇرعان — مىس. قازاقستان مىس قورى جاعىنان دۇنيە جۇزىندە ءتورتىنشى ورىن الادى. مىس جەزقازعاندا (اننەنسك، جىلاندى)، بالقاش ماڭىندا (ساياق پەن اقتوعاي)، جەزكەنتتە، بوزشىكولدە، ءشيلىسايدا بار. ونداعى مىستىڭ ساپاسى جوعارى. شەتەلگە ەندى ارزان مىس ەمەس، كابەل، سىم كۇيىندە ساتاتىن بولساق...

سونداي-اق قورعاسىن مەن مىرىش قاراتاۋ مەن جوڭعار الاتاۋىندا ازايىپ ەدى، ەندى جايرەم دالاسىنان كەنىنەن اقتارىلدى. شىعىس قازاقستاندا ءبىرى سارقىلىپ جاتسا دا، ەكىنشىلەرى اشىلىپ جاتىر.

XXI عاسىردا قازاق جەرىنىڭ قويناۋىندا ولاردان باسقا قانشالىق سيرەك بولسا، سونشالىق ءقادىرلى مەتالدار دا از ەمەس!

جانا عاسىرعا قاراي وسى قىرۋار بايلىقتاردى قولىندا ۇستاپ، قولىمەن الىپ وتىرعان وڭىرلەر-ولكەلەر الدىمەن ورلەپ-وركەندەپ، سول ەل تۇرمىسىن جاقسارتىپ كەتە الادى.

سارى ارقانىڭ قازىنا كوزدەرى — جەزقازعان — بالقاش — جايرەم، مۇناي مەن گازدىڭ قىرۋار بايلىعىن جيناعان كاسپيي — جايىق ءوڭىرى، ۆولفرام مەن موليبدەن، ءتۇرلى ءتۇستى مەتالداردى، التىن مەن ۋراندى تالاي جىل وندىرە بەرەتىن قازىنا ساندىعى — سارىارقا مەن كەندى التاي، فوسفورى سانىمەن دە، ساپاسىمەن دە ايگىلى قاراتاۋ، اسا ساپالى تەمىر رۋداسىنىڭ قويماسى كوستاناي، كومىردىڭ كايتا تۇلەيتىن ەجەلگى وردالارى قاراعاندى مەن ەكىباستۇز، اشىلا باستاعان تورعاي-وباعان باسسەينى، التىن مەن ۋرانى مول كوكشە ءوڭىرى، گاز بەن التىنى بار ىلە-شۋ ايماعى، نيكەلدى كەمپىرساي، ۆولفرامدى قايراقتى، موليبدەندى كوكتىڭ كەلى، ءحروميتتى دەن كەنى، ءبارييى مول يندەر بويى... وزدەرى دە كوگەرەتىن، بۇكىل قازاقستاندى دا كوگەرتەتىن وسىلار.

قازاق جەرىنىڭ شىن مانىندەگى التىن قويماسى ەندى عانا اشىلا، اقتارىلا باستادى. سەمەيدە باقىرشىق، كوكشەدە ۆاسيلكوۆ، جامبىل جەرىندەگى اقباقاي — الەمدىك تۇرعىدان قاراعاندا اسا ءىرى التىن وردالارى. ەندى التىندى ءوندىرىپ قانا قويمايمىز، ەزىمىز وڭدەيمىز. ءازىر جىلىنا 30 توننا، ال ەرتەڭ 100 — 120 توننا تازا التىن الاتىن بولامىز. ءسوز اراسىندا ايتا كەتەيىن، التىننىڭ ءبىر كيلوگرامى — 100 مىڭ دوللار.

بۇرىن ايتا المايتىن، كۇش-قۋاتىن سەزىپ جۇرەتىن ءبىر قازبا بايلىق بار. ول — ۋران، ۇران رۋداسى. قازاق جەرى وعان دا باي ەكەن. بۇرىن كەڭەس وداعىنداعى بار ۋران رۋداسىنىڭ 50 پايىزىن وسى قازاقستان بەرەتىن. ەندى دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيمەن ولشەگەندە قازاقستانداعى ۋران قورى — 900 مىڭ توننا، بۇكىلالەمدىك قورى 3،5 ميلليون توننا، دەمەك الەمدەگى ۋراننىڭ تورتتەن ءبىرى بىزدە. ول رۋدا نەگىزىنەن سوزاق جەرىندە (بار ۋراننىڭ 80 پايىزى)، ماڭعىستاۋ ماڭىندا، قورداي القابىندا، اتباسار، كوكشەدە وندىرىلەدى. شيكى رۋدا اسا ءقاۋىپتى ەمەس، ونى بايىتىپ، يادرولىق وتىنعا اينالدىرۋ كەرەك.

سونىمەن، قازاقستاننىڭ قازىنا بايلىعى قۇندى. ءقازىر تابىلعان، اشىلعان، ەسەپتەلگەن قازبا بايلىقتىڭ بارلىق قۇنى 3،7 تريلليون دوللار بولادى ەكەن. گەولوگتاردىڭ ەسەبىنشە، بارلىق بولجامدى قازىنا-بايلىقتار 10 تريلليون دوللارعا بارادى. ناقتى سەزىنۋ ءۇشىن ءبىر دەرەك كەلتىرەيىن. وسى بايلىق ءار ادامعا شاققاندا جارتى ميلليون دوللاردان كەلەدى ەكەن. ءبىراق بۇل ءالى جەر استىندا جاتقان قازىنا. ونى الاتىن دا، پايدالاناتىن دا XXI عاسىر ادامدارى بولادى. ەستە بولسىن: افريكالىقتاردىڭ دا جەرى باي، ەلى كەدەي ەكەنىن ويلاپ قويايىق.

قازاقستان ءتورت مۇحيتقا تىكەلەي شىعادى

كەڭ-بايتاق جەرگە كەڭ تاراعان جول كەرەك. قازاقستاننىڭ دالاسىنا جان بەرەتىن قان تامىرلارى — تەمىر جولدار. بىزدە ءازىر تەمىر جول تاپشى، باتىستان شىعىسقا دەيىن ءبىر ومىلدىرىك جول، تەرىستىكتەن تۇستىككە قاراي ءبىر تارتپا جول بار. جانا عاسىردا جاڭا جولدار بولۋعا ءتيىس. كارتاعا قاراپ وتىرساڭ، ول جولداردى قاي جەرلەردە. قالاي سالۋ كەرەك ەكەنى بىردەن كوزگە تۇسەدى. ەڭ الدىمەن قىزىلوردادان قۇمكول ارقىلى (ادەيى وسى ءۇشىن عوي) جەز-قازعانعا، ودان ءارى ارقالىققا جول تارتۋ قاجەت. ودان ءارى اقتوبە — ارقالىق — قاراعاندى جولى سالىنباق. سوسىن پاۆلودار — باياناۋىل — قارقارالى؛ قاراعاندى — قارقارالى — كۋرچاتوۆ — سەمەي؛ زايسان — الاكول جولدارى ورنايدى. ولار قاجەت.

قازاقستان ەكى ۇلى قۇرلىقتىڭ اراسىندا جاتىر، ەكەۋىن قوساتىن دانەكەر. ەندى تەمىر جولدىن ءبىر جەلىسى شىعىسقا، الماتى — دوستىق — الشانحوۋ جولى ءارى قاراي جالعاسىپ، سوناۋ جاپون تەڭىزى جاعاسىنا لانيۋنگان پورتىنان ءبىر-اق شىعادى. ءسويتىپ، 2500 كيلومەترلىك جول ەۋروپا مەن ازيانى تىنىق مۇحيت جاعالاۋىمەن جالعاستىرادى. بۇل ترانسسىبىردەن 1500 كم توتە تۇسەدى.

الەمدەگى اسا ءىرى تەمىر جول جەلىسى — ترانسازياابەلدەۋ جولى ىسكە كىرىسەدى. سوناۋ قىتايدان — شىعىسىندا، تىنىق مۇحيت جاعاسىنداعى لانيۋنگان پورتىنان باستاۋ الىپ شىعاتىن تەمىر جول جۇڭگو جەرىمەن لانچجوۋدى باسىپ الشانحوۋ — دوستىق وتكەلىنەن الماتىعا كەلەدى. ودان باتىسقا بەت الىپ، تاشكەنت — تەدجان (تۇرىكمەنيا) ارقىلى ساراكستى باسىپ مەشحەدكە (يران) جەتەدى. ودان دايىن جولعا قوسىلىپ، يران مەن بىر-بىرىمەن تىكەلەي دە توتە بايلانىستىراتىن، اتلانت مۇحيتىن (جەرورتا تەڭىزىنەن) سوناۋ تىنىق مۇحيتپەن (جاپون تەڭىزى) جالعاستىراتىن ءبىرتۇتاس ازيا ارالىق تەمىر جول بولادى. ەۋروپادان تىنىق مۇحيتقا جۇك جەتكىزۋ سوندا، ءۇندى مۇحيتى ارقىلى وتەتىن سۋ جولىنان 20 مىڭ، ال ءترانسسىبىر جولىنان 12 مىڭ كيلومەتر قىسقارادى ەكەن... ول تەمىر جولدىن ءبىر جەلىسى سوناۋ پارسى شىعاناعىنان ءبىر-اق شىعادى.

ەۋروپا مەن ازيا اراسىندا، ەۋرازيا كونتينەنتىنىڭ ءدال ورتاسىندا تۇرعان قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك قارىم-قاتىناسقا ەركىن ارالاسۋ ءۇشىن ارزان تەڭىز جولدارىنا شىعۋعا ءتيىس. جاڭا عاسىردا اينالدىرار ۇلكەن شارۋانىڭ ءبىرى — وسى. مۇحيتتارمەن ارامىزدى ءبولىپ تۇرعان ەڭ جاقىن كورشىمىز رەسەي ارقىلى — ەدىل وزەنىمەن

بالتىق تەڭىزىنە شىعامىز. سودان ءسال بۇرىلىپ سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا وتە الامىز. ەدىل — دون كانالى ارقىلى قارا تەڭىزگە، ودان ءارى جەرورتا تەڭىزىنە قاتىناس جاسايمىز. دەمەك ونىمەن اتلانت مۇحيتىنا جول اشىلادى. ترانسازيا تەمىر جولى جاپون تەڭىزىنە دەيىن بارادى. ونىمەن، دەمەك، تىنىق مۇحيتقا شىعامىز.

يران ارقىلى پارسى شىعاناعىنا جەتكەن جول ءۇندى مۇحيتىنا شىعارادى. ءسويتىپ، قازاقستان تىكەلەي سۋ جولى بولماسا دا، قۇرلىق جولدارىمەن الەمنىڭ ءتورت تۇسىنا — ءتورت مۇحيتقا: اتلانت، تىنىق، ءۇندى، سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتتارعا شىعا الادى.

ال قازاقستان ەكى الىپ قۇرلىقتىڭ ءدال ورتاسىندا، باتىس پەن شىعىستىڭ اراسىندا جاتقاندىقتان، اسپانى كوبىنە اشىق (بۇلتتاردى جەل قۋىپ اكەتەدى)، جەرى جازىق كازاك دالاسىندا الىپ اەروپورتتار سالىنسا، قازاقستان — اۋە جولدارىنىڭ دا وڭتايلى تورابىنا اينالادى. الماتى مەن استانانىڭ، قاراعاندى مەن سەمەيدىڭ، اتىراۋ مەن اقتوبەنىڭ اەروپورتتارىنا سوناۋ ەۋروپادان، اناۋ افريكادان، الىس امەريكادان جۇڭگو مەن جاپونياعا، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنە جولاۋشى تاسيتىن لاينەرلەر ونداپ، جۇزدەپ كەلىپ، ۇشىپ ءوتىپ تۇراتىن بولادى.

ونىمەن قاتار ەلدىڭ ىشىندە الماتى مەن استانا، جامبىل مەن قاراعاندى، شىمكەنت پەن اقتوبە، الماتى مەن سەمەي ارالارىندا شاعىن دا شاپشاڭ، ساعاتىنا 200 — 250 كم الاتىن جولاۋشى پويىزدارى سىرعيتىن بولادى.

اۆتوموبيل جولدارى دا دامي تۇسەرى ءسوزسىز. ءالى دە بولسا ساپالى جول جۇيەسى جەتىمسىز. ءوندىرىس جاندانىپ، قازىنا-قازبا وشاقتارىن قاۋلاتۋ ءۇشىن ارالارىن وسى زامانعا لايىق (كۇن سايىن كوبەيىپ بارا جاتقان شەتەلدىك نازىك-كىنامشىل ماشينالار ءۇشىن) تەگىس جولدارمەن جالعاستىرۋ قاجەت.

سول اۆتوموبيل جولدارى كورشى ەلدەرگە شىعىپ، تىكەلەي جولاۋشى مەن جۇك جەتكىزە الاتىن بولادى. الدىمەن جۇڭگو مەن پاكىستان ارقىلى ءۇندى مۇحيتىنا دەيىن (سول جەردە ساۋداگەر قولىن جۋادى) جەتۋگە بولار ەدى. وزبەكستان مەن تۇرىكمەنيا ارقىلى يرانعا، ودان ءارى تۇركياعا دەيىن دە اۆتوموبيلمەن بارۋعا بولادى. باتىس باعىتتاعى جولدار ءوز الدىنا. ەندىگى ءبىر جاڭا كولىك — سۋ جولى دا ۇلعايادى. كاسپييدەگى اقتاۋ پورتى ارقىلى يرانعا دەيىن كەمە قاتىناسى تۇراقتى ورنايدى...

كاسپيي — ارال كانالى سالىنا ما؟

الداعى عاسىردا اسا ءبىر قاۋىرت تا كاتەرلى ءىس ءوز شەشۋىن كۇتىپ ءتۇر. ول — كاسپييدىڭ تاسىپ، دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋىنەن ساقتانۋ جولى. عالىمدار ونىڭ استىنداعى مانتيا قاباتىنىن قوزعالىپ، جوعارى جىلجۋىنان بولىپ وتىر دەيدى. ەكىنشى ءبىر بولجام كاسپيي مەن ارالدىڭ اراسىن ج:ەر استىمەن جالعاستىرىپ، قوسىپ جاتقان اڭعار ارنا بار دەسەدى. مۇنى ونىنشى عاسىردا ايتقان ەكەن. كاسپييدىڭ سۋى كوتەرىلىپ، قازىرگىدەي جىلىنا 24 سم كوتەرىلە بەرسە، وندا 2002 جىلى اتىراۋ قالاسى، وبلىستىڭ كوپشىلىگى، ماڭعىستاۋدىڭ ءبىراز جەرى سۋ استىندا قالاتىن ءقاۋپى بار. ارالدىڭ سۋى ازايىپ بارا جاتىر، سوعان شۇعىل شارا قاجەت.

نەدە بولسا جاڭا عاسىر كاسپيي مەن ارالدىڭ بىر-بىرىمەن بايلانىسقان-بايلانعان ماسەلەسىن شەشىپ شىعۋعا ءتيىس. ول ءۇشىن كاسپييدەن ارالعا دەيىن جەر بەتىمەن اشىق كانال (كەي جەردە كۇبىر بولار) تارتۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس قويىلىپ ءجۇر. ونىڭ ۇزىندىعى 280 كم. ول كاسپيي — ۇزباي — سارىكامىس — ارال باعىتىمەن جۇرمەك. ول كانالمەن سۋدى 65 مەتر بيىككە كوتەرىپ شىعارۋ قاجەت. ورتا ازيا ەلدەرى بىرىكسە، باسقا جۇرت كومەككە كەلسە، ورىندالىپ قالار جوبا بۇل. ال ەرتىس — قاراعاندى كانالىنىڭ سۋى 420 مەترگە كوتەرىلگەن. ۇزىندىعى 500 كم-گە سوزىلعان. سونى دا سالعان كەزىندە.

XXI عاسىردىڭ ەندىگى ءبىر ۇلكەن ءىسى — ءسىبىر وزەندەرى سۋىن ورتا ازياعا بۇرىپ اكەلۋ. وب سۋىنىڭ 5-6 پايىزىن عانا الاتىن ول كانالدىڭ سىبىرگە دە، سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا دا ەش زيانى جوق. كانالدىڭ ۇزىندىعى 2600 كيلومەتر. بولاشاقتا ونى كولعا الۋعا، ورىنداپ شىعۋعا ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ شاماسى جەتپەسە دە، وعان رەسەي ارالاسىپ كۇش قوسۋى مۇمكىن. تەگىن ەمەس، سودان تۇسەتىن پايدانىڭ ەسەبىنەن. وسى ۇلى جوبانى جۇزەگە اسىرىپ، ۇلى قۇرىلىس سالىنار بولسا، الدىمەن قازاقستان مەن ورتا ازيا ەلدەرىندە 50 ميلليون گەكتار جەردى سۋلاندىرىپ، قۇلپىرتىپ جىبەرۋگە بولار ەدى. جايىق — كوشىم كانالىن تولىعىراق پايدالانۋعا، ەدىل — جايىق كانالىن سالۋعا بولار ەدى. وسى ماڭنان (توپىراق قۇنارلى، كۇن رايى قولايلى ايماق قوي) تاعى ءبىر ميلليون گەكتار قۇنارلى جەردى سۋلاندىرۋعا بولادى دەسەدى. ەرتىس — قاراعاندى كانالىن جالعاستىرىپ، ول جەزقازعانعا جەتكىزىلەدى...

بۇل سۋعا كاتىستى قۇرىلىستار.

ال مۇنايعا بايلانىستى مىناداي عاسىر قۇرىلىستارى بولماقشى. اتىراۋ — قۇمكول قۇبىرى (ۇزىندىعى 1200 كم، قۇنى 2 ميلليارد دوللار)، قاراشىعاناق — وڭتۇستىك قازاقستان گاز قۇبىرى دا سالىنۋعا ءتيىس.

جاڭا عاسىردىڭ كۇردەلى وقيعالارى كاسپيي جاعاسىندا وتەتىن بولادى. كاسپييدىڭ ستاتۋسى ءالى انىقتالعان جوق. تەڭىز بە، كول مە دەگەن تالاس تولاستار ەمەس. رەسەي — ونى بولۋگە بولمايدى دەيدى، ءازىربايجان، قازاقستان، تۇرىكمەنيا، يران ءوزارا ءبولىسىپ الامىز دەپ وتىر. ناقتىلى ىستەر باستالدى دا.

كاسپيي مۇناي ءونىمى كونسورسيۋمى نوۆوروسسييسك قالاسىنا تارتىلعان كۇبىردىڭ بويىمەن قاتارلاستىرا جاڭا جەلى سالادى. ول ەندى شەشەن جەرىنە سوقپاي تۋرا كەتەتىن بولادى. سول جەردى تىكە تارتۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، قارا تەڭىز جاعاسىندا نوۆو-روسسييسكىمەن قاتار كوروپوتكين دەگەن جەردە تەرمينال سالىنادى (كۇنى 500 ميلليون دوللار)، ودان كەيىن كوروپوتكين — كومسومول ناسوس ستانسياسى (كۇنى ءبىر ميلليارد دوللار) سالىنباق... كاسپيي مۇنايىن يران ارقىلى شەتەلدەرگە شىعارۋدىڭ جولى دا قاراستىرىلىپ جاتىر. اقتاۋ تەڭىز پورتىنان تانكەرلەرمەن يرانعا جەتكىزەتىن مۇناي كوبەيەدى. ونىڭ ەسەسىنە يران پارسى شىعاناعىنداعى تەرمينالداردان شەتەلدەرگە ءبىزدىڭ اتىمىزدان مۇناي ساتاتىن بولادى. ءسويتىپ، شەتەلگە شىعۋدىڭ تاعى ءبىر جولى اشىلماق.

جاڭا عاسىر — ەلەكتر عاسىرى. بىزدە ەلەكتر قۋاتىنىڭ مول، عالامات كوزدەرى بار. كومىر قورى قىرۋار! مۇناي مەن گازدى دا قۋاتقا اينالدىرۋعا بولادى. سۋ كۇشىنەن الار قۋات تا بار. سولاي بولا تۇرا، بۇگىندە بىزدە ەلەكتر قۋاتى جەتىسپەي-جەتپەي وتىر. رەسەيگە ەكىباستۇزدىڭ ەنەرگياسىن بەرەمىز دە، قىرعىزستاننان الدەقايدا قىمباتقا (ساۋدادا تۋىستىق جوق ەلەكتر قۋاتىن ساتىپ الامىز. وسىدان قۇتىلۋ قاجەت.

ول ءۇشىن جاڭا عاسىر باسىندا سول جەلىنى اقادىردان الماتىعا دەيىن، ەندى ءبىر تاراۋىن جامبىل — شىمكەنتكە اپارىپ، جوعارى كەرنەۋلى ەلەكتر جۇيەسىن تارتۋ كەرەك. ءوزى سوناۋ ەكىباستۇزدان كەلىپ تۇرعان جەلى. سونى ءارى جالعاستىرسا عانا بولدى. وعان قوسىمشا كۇش بەرۋ ءۇشىن ەكىباستۇزدا جاڭا جىلۋ ەلەكتر ستانسياسىن، وڭتۇستىك قازاقستان (بالقاشتىڭ باتىسىندا) ەنەرگيا الىبىن سالۋ قاجەت. ءسويتىپ، قازاقستان ءوز ەلەكتر قۋاتىمەن ءوزىن تولىق قامتاماسىز ەتىپ شىعادى. سوندا ەلىمىزدە جەتكىلىكتى وندىرىلەتىن ەلەكتر قۋاتىنىڭ باعاسىن دا ەپتەپ، بىرتىندەپ ارزانداتا بەرۋگە بولادى. باعانىڭ ارزانداۋى وسىلاي، وسىدان باستالار ەدى. بار باعانى قىمباتتاتىپ تۇرعان دا وسى ەلەكتر قۋاتى، مۇناي مەن گاز ەمەس پە؟ وعان قوسا XXI عاسىر باسىندا قازاقستان-مىڭ باسقا ايماقتاردا دا جاڭا قۋاتتى ەلەكتر ستانسيالارى سالىناتىن بولادى. اقتاۋداعى اسا ءقاۋىپسىز دە زيانسىز رەاكتورى بار اتوم ەلەكتر ستانسياسى سالىنادى. باسقا جەرلەردە دە جەر استىندا ىستەيتىن اەس-تەر ورناۋى مۇمكىن...

مارسقا ادامدى دەگەلەڭ دۆيگاتەلى الىپ ۇشادى

قىرىق جىل بويى زاردابىن شەككەن يادرولىق پوليگوننان ەندى مايدا تابامىز، ونداعى تۇرعان عالامات كۇردەلى تەحنيكالىق جابدىقتاردى ءوز يگىلىگىمىزگە جاراتۋىمىز كەرەك. سول ماقساتتا كۋرچاتوۆ قالاسىندا التىن-اقشا بۇيىمدار جاسايتىن (پەچاتنىە پلاتى) ۇلكەن زاۋىت سالىناتىن بولادى.

ونداعى عىلىمي-زەرتتەۋ مەكەمەلەرىن يادرولىق ىدىراۋ اسەرىن بيولوگيالىق-مەديسينالىق تۇرعىدان زەرتتەيتىن ورىندارعا اينالدىرادى.

بۇل قالادا جەر استىندا دا، ۇستىندە دە تۇتاسىپ جاتقان عىلىمي-زەرتتەۋ لابوراتوريالارى بار. ولاردا يادرولىق قۋات كۇشىمەن قالاي قيراتىپ-جويۋدى عانا ەمەس، سول اپاتتان قالاي قورعانۋدى، اتوم سالعان زارداپتان ادامداردى قالاي قۇتقارۋ جولدارى مەن ادىستەرىن باقىلاپ-تالدايتىن قورىتىندىلار مەن ۇسىنىستار جاسايتىن عالىمدار ىستەيدى. سول جەر استىنداعى ءبىر لابوراتوريادا ەشكىم كورمەگەن يادرولىق دۆيگاتەل (رەاكتورلار كوپ قوي، بۇل جالعىز) تۇر. ول يادرو قۋاتىمەن ۇزاق، ءتىپتى توقتاۋسىز جۇمىس ىستەي الادى. ءقازىر اكش پەن رەسەيدىڭ عالىمدارى مارسقا ۇشۋ ماسەلەسىمەن شۇعىلدانعاندا وسى دۆيگاتەل نازار اۋدارادى. سوناۋ مارسقا ۇشىپ بارىپ كايتىپ كەلۋگە 500 تاۋلىكتەي ۋاقىت كەتەدى. سوعان تاۋسىلمايتىن قۋاتتى وسى يادرولىق رەاكتور عانا بەرە الادى. دەمەك ەرتەڭ، سول XXI عاسىردا مارسقا ۇشاتىن كەمەنى دەگەلەڭنىڭ قالا سولاي اتالار) يادرولىق دۆيگاتەلى الىپ ۇشادى.

قازاقستان ءوندىرىس قۋاتىنىڭ تاعى ءبىر سالاسى بار. ول — كەشەگى كەڭەس وداعىنان قالعان الىپ قورعانىس ونەركاسىبى. ونىڭ ىشىندە ەلۋگە جۋىق اسا جاڭا تەحنيكا، جاڭاشا تەحنولوگيامەن (كەڭەستىك قورعانىس تەحنيكاسى الەمدە وزات بولعان) جابدىقتالعان، سونشا ءبىلىمدى دە تاجىريبەلى كىزمەتكەرلەرى بار زاۋىتتار بولاتىن. ءبىر كەزدە ولار ورتا قاشىقتىققا ۇشاتىن سس — 20 راكەتالارىن، سۋ استىندا جارىلاتىن يادرولىق مينالار مەن سناريادتاردى، كاتەرلى قارۋ-جاراق، راديوبايلانىس قۇرالدارىن جاسايتىن. بۇل زاۋىتتار ەندى قازاقستاننىڭ قولىندا.

بالقاش كولىنىڭ جاعاسىنداعى سارىشاعان راديولوكاسيالىق پوليگونىندا راكەتالاردى الىستان كورىپ باسقارىپ، باعىتتاپ وتىراتىن ستانسيالارى ەندى ەلارالىق، بۇكىلالەمدىك ءبىر بايلانىس ورتالىعى رەتىندە پايدالانىلادى. قازاقستان باياعىدان عارىشقا راكەتا ۇشىراتىن اسا قۋاتتى الاڭىمەن تانىلعان. اسپاندا اينالىپ جۇرگەن 4 مىڭ سپۋتنيكتىڭ كوبىسى كازاك جەرىنەن، بايقوڭىردان جىبەرىلگەن. توبەمىزدەن ءبارىن كورىپ، ءبارىن ەستىپ، ەزدەرى حابار جەتكىزەتىن بايلانىس سپۋتنيكتەرى شىققان ءۇياسى قازاقستانعا ەز حابارلارىن الدىمەن جەتكىزەدى.

كەشە «گالس»، «جارىق» سپۋتنيكتەرى ارقىلى تەلەحابار تاراتقانبىز. ەندى «ينتەلسات» جۇيەسى بۇكىل ەلىمىزگە تەلەحابار جەتكىزبەك.

بايلانىستىڭ جەر بەتىمەن، تۋراسىن ايتقاندا، جەر استىمەن تارتىلاتىن ءبىر عاجاپ جەلىسى بار. ول — وپتيكالى-تالشىقتى بايلانىس. ونىڭ ءبىر كابەلىمەن بىرنەشە مىڭ حاباردى كاتار تاراتۋعا بولادى. ساپاسى اسپاننان جەتكەن جۇيەدەگىدەن الدەقايدا جوعارى.

بۇكىل ەلدەر بىرىگىپ، جەر شارىن وراپ وتەتىن وسى وپتيكالى-تالشىقتى بايلانىس جەلىسىن تارتپاقشى. العاشقى بولىگى جاپونيا مەن ەۋروپا اراسىنا تارتىلادى. ول قازاقستان جەرى ارقىلى وتەدى. سونىڭ. كومەگىمەن الەمدىك بايلانىس جۇيەسىنە «تەگىن» قوسىلامىز. جەردىڭ وڭتايلى ورنالاسۋى دەگەن وسى دا...

بىزدە عىلىمنىڭ — بيولوگيا، حيميا، فيزيكا، استرونوميا سياقتى سالالارىندا دۇنيە ءجۇزى نازار اۋداراتىن جاڭالىقتار بار. ولار ودان ءارى كوبەيە بەرۋگە ءتيىس.

XXI عاسىر قازاعىنىڭ رۋحاني-مادەني دەڭگەيى، مازمۇنى قانداي بولۋى كەرەك دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كيىن، ءبىراق قاجەت.

ول كازاك — تاۋەلسىز ەلدىڭ ازاماتى، جاناشىرى. «مەن تاۋەلسىزبىن» دەپ كەۋدەسىن ۇرمايتىن، «مەن سوندايمىن» دەپ ماقتانا بەرمەيتىن، بار ءىسىن ۇندەمەي تىندىراتىن، ەلىن جايعاستىرىپ، جەرىن جاراستىراتىن ازامات. ونىڭ جۇرەگى تازا، پەيىلى اق، ارمانى اسقاق. ول — ىسكەر دە بىلگىر. ول ءوزىنىڭ تاريحىن بىلەتىن، ۇلتتىڭ مادەنيەتىن، ادەبيەتىن، ونەرىن سۇيەتىن، حالىق ءداستۇرىن بويىنا سىڭىرەتىن، اتا سالتىن ءقادىر تۇتاتىن حالىق پەرزەنتى. ول كورشى حالىقتارمەن بايلانىس، قارىم-قاتىناسىن ۇزبەي، الەمدىك رۋحاني بايلىقتان ءنار الۋعا بارىنشا ۇمتىلاتىن، سان ونەردى يگەرە الاتىن، عىلىم مەن تەحنيكادان بارىنشا حاباردار بولاتىن ازامات.

ونىڭ. ىشكى سارانى تازا، جان دۇنيەسى باي. توپىراق وڭدەيتىن، كەن وندىرەتىن، قۇرىلىس جۇرگىزەتىن، ەگىن سۋاراتىن، استىق وڭدەيتىن، كۇرىش جينايتىن ماشينالاردى ەلىمىزدە جەتىلدىرىپ شىعارۋ جاڭا عاسىر ۇلەسىندە.

جاڭا عاسىردا جاڭاشا تەحنيكا العا شىعادى. ەلەكتروندىق ەسەپتەۋىش اسپاپتار، كومپيۋتەرلەر، روبوتتار مەن ميكروپروسەسسورلار قازاقستاندا كوپتەپ شىعارىلۋعا ءتيىس. وعان قاجەت زاتتىڭ، شارتتىڭ ءبارى بار بىزدە. وسىنداي نازىك تەحنيكا جاساعاندا ءبىز مىنا وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنىڭ ۇلگى-ونەگەسىن الساق، ولاردان كەم تۇسپەيتىن دۇنيە-ونىمدەر جاساي الار ەدىك. ءبىزدىڭ قىزداردىڭ ساۋساقتارىنىڭ يكەمدىلىگى دە، كوزدەرىنىڭ ءجىتى قىراعىلىعى دا تايلاند-تايۆان قىزدارىنان ەش كەم تۇسپەس. ارينە، ءبىز ءتۇرلى ءتۇستى تەلەديدارلار مەن بەينەماگنيتوفوندار، كومپيۋتەرلەر مەن ەسەپتەۋىش ماشينالار شىعارۋدان جاپونيا مەن وڭتۇستىك كورەيانى باسىپ وزا المايمىز، ءبىز ول بەيتانىس ىسكە كىرىسەمىز، سوسىن قۋىپ جەتەمىز دەگەنشە، ولار ودان ءارى جىلجي بەرەدى دە — ەش جەتكىزبەيدى. جاپوندىقتار ەندى تابيعي كورىنىس بەرەتىن كەراميكالىق ەكرانى بار تەلەديدارلاردى شىعارا باستادى عوي. دەمەك؟ دەمەك ءبىز دە سونداي كۇردەلى نازىك بۇيىمداردى يگەرۋگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك.

---