باۋىرجان، راحىمجان، كاكىمجان
بۇل ۇشەۋى ءۇش تاراپتان. ءا دەگەندە ءبارى دە «جان» بولعاندىقتان ۇشەۋى اعايىندى ەكەن دەپ قالاسىن. ءتىپتى دە ولاي ەمەس. ۇشەۋى ءۇش جاقتا تۋعان.
ال ومىردە ۇشەۋى كىندىكتەس ەكەنى راس.
ول بىلاي.
1956 جىلى باتىر باۋىرجان ارميادان ءبىرجولاتا بوساپ، الماتىعا كەلدى. قازىرگى قابانباي كوشەسى مەن فۋرمانوۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا، ءۇش قابات ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىندا باۋكەڭنىڭ ەكى-اق بولمەلى، قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي عانا پاتەرى بار. بايبىشەسى جامال حانىم «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ رەداكسياسىندا قىزمەتكەر.
«لەنينشىل جاستىڭ» باس رەداكتورى ابا'ي بەيسەنبايەۆتان باسقا قىزمەتكەرلەردە ءۇي جوق. سوندا جاس جۋرناليستەر كاكىمجان قازىبايەۆ، ساتتار بولدەكبايەۆ، حايدوللا تىلەمىسوۆ، ت.ب. وسى ۇياداي ۇيگە كەلىپ پانالايدى.
باۋىرجان مومىش ۇلى كەلگەن سوڭ ولاردىڭ سانى كوبەيە تۇسەدى. الگىلەرگە ءۇي-جايى جوق مەن دە كەلىپ قوسىلامىن. ءبارىمىز وسى ءۇيدىڭ بالالارىندايمىز.
شىركىن، كوڭىل كەڭ بولسا، ءۇيدىڭ تارلىعى ەشتەڭە ەمەس ەكەن عوي.
سوندا بارىمىزدەن گورى ەستيارلى، بايسالدى، ءارى قالامى ۇشقىر كاكىمجانعا باۋكەڭ مىنانداي تالاپ ايتادى.
— ارالارىندا ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ناعىز باتىرى ءجۇر. ەشقايسىڭ كورمەيسىڭدەر، سەزبەيسىڭدەر. نەعىلعان جۋرناليسسىڭدەر؟! جۋرناليست جۇرت بىلمەگەندى ەن الدىمەن بىلەتىن، سونى كوپشىلىككە الدىمەن جاريا ەتەتىن جارشىلار ەمەس پە؟ ەسىندە بولسىن، قاسقىر مەن ءجۋرناليستى اياعى اسىرايدى. ال سەندەر جۇرمەيسىڭدەر، كورمەيسىڭدەر، كەڭسە قۇمارلار.
ءا دەگەندە كاكىمجان قازىباي بالاسى ىشىنەن: «باۋكەڭ ءوزىن ايتىپ وتىر ما؟ قاي باتىردى ايتىپ وتىر؟» — دەپ قالادى.
كىسىنىڭ نە ويلاپ وتىرعانىن قانداي ءبىر قاسيەتىمەن ءبىلىپ قوياتىن باۋىرجان كاكىمجانعا:
— جوق! سەن ويلاعانداي ەمەس. مەنىڭ اتىم الداقاشان الەمگە ايگىلى. مەن راحىمجان قوشقاربايەۆتى ايتىپ وتىرمىن.
رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ تۋ تىككەندەردىڭ ءبىرى سول! تاپ سونى!
جاز سونى! — دەيدى.
كاكىمجان قازىباي بالاسى باتىر اعاسىنىڭ بۇل تاپسىرماسىن (بۇيرىعى دەسە دە بولادى) مۇلتىكسىز ورىنداپ شىقتى. قوشقاربايەۆتى تاپتى. ەشكىم بىلمەيتىن، قاتارداعى قاراپايىم جۇمىسشى بولىپ جۇرگەن قوشقاربايەۆ.
جۋرناليست ءوز گەرويىن تاپتى. ءبىراق گەرويدىڭ ءوز ايتقانى ءالى جەتكىلىكسىز. مايدانگەرلەردىڭ ىشىندە دە اسىرا سىلتەپ ايتاتىندارى بولادى. ەندى كاكىمجان شىندىق ماتەريالدارىن ىزدەۋدىڭ قيىن جولىنا تۇسەدى.
ناتيجەسىندە «لەنينشىل جاس» گازەتىندە راحىمجان قوشقاربايەۆ تۋرالى ۇلكەن وچەرك جاريالانادى.
انە، ءسويتىپ تۋعان حالقى ءوز باتىرىمەن تابىسادى.
ءبىراق ستالين مەن پارتيانىڭ «سەنارييى» بويىنشا رەيحستاگقا ءتۇڭعىش تۋ تىككەندەر الدەقاشان بەلگىلى بولىپ، ولارعا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى باياعىدا بەرىلىپ قويعان. بىرەۋى ورىس ەگوروۆ، ەكىنشىسى گرۋزين كانتاريا. سولاي بولۋعا ءتيىس. نەگە ەكەنىن ءىشىڭ ءبىلسىن.
ال سول ەكەۋىنەن دە بۇرىن، باس كوتەرتپەس سۇراپىل، نوسەرلەتكەن وقتىڭ اراسىنان، ىسىرات كوپىرىنەن ءوتىپ بارىپ، رەيحستاگقا تۋ تىككەن قازاق قوشقاربايەۆ پەن بۋلاتوۆ ەسەپكە الىنبايدى. ويتكەنى ولار «سەنارييگە» ىلىنبەگەن.
كاكىمجان قازىباي بالاسى «التىن شىققان جەردى بەلدەن قاز» دەگەن قاعيداعا جۇگىنىپ، العاشقى وچەركىن تىن دەرەكتەرمەن، فاكتىلەرمەن تولىقتىرىپ، قوشقاربايەۆ تۋرالى كىتاپ تا جازدى.
ءبىراق ماسكەۋ سەلت ەتپەدى. باۋىرجان باستاعان ەل ازاماتتارى سك-عا حات تا جازدى. رەسپۋبليكا باسشىلارى ماسكەۋگە جازدى.
ماسكەۋ سەلت ەتپەدى.
رەيحستاگقا تۋ تىگىلگەن جەڭىس كۇنىنەن بەرى ەلۋ ءتورت جىل ءوتتى. سوندا بارىپ، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايدىڭ جارلىعىمەن راحىمجان قوشقاربايەۆقا حالىق قاھارمانى اتاعى بەرىلدى. بۇل دا بولسا، تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى.
ايتپەسە ماسكەۋ كونبەيدى.
قۋانىشقا قول جەتتى.
ءبىراق بۇل كۇندى باۋىرجان دا، راحىمجان دا، كاكىمجان دا كورمەدى. بۇل جارلىقتى وقىمادى.
جارلىق حابارىن ءبىز الىستا-الىستا، سوناۋ تالدىقورعاننىڭ ار جاعىندا، اقسۋ اۋىلىندا، مامانيا مەكتەبىنىڭ الدىندا تۇرعاندا، ءبىر كەزدە وسى مەكتەپتە وقىعان كاكىمجان قازىباي بالاسىنا ارنالىپ، مەكتەپ قابىرعاسىنا ەسكەرتكىش تاقتا قاعىلىپ جاتقان كەزدە ەسىتتىك.
ەل بولىپ، جۇرت بولىپ قۋانىشقا بولەندى. توي ۇستىنە توي بولدى، «بۇل ايگىلى مەكتەپتىڭ قابىرعاسىنا نە ءۇشىن كاكىمجانعا ىقتا اشىلىپ جاتىر؟ — دەگەن كەيبىر كۇدىكشىلەرگە اسپان ءوزى .ايان بەردى. قوشقاربايەۆ اتىن العاش رەت التى الاشقا تانىتقانى ءۇشىن، جالىندى جۋرناليست بولعانى ءۇشىن، جۋرناليستەردىڭ ۇستازى بولعانى ءۇشىن، كەيىننەن بەلگىلى جازۋشى بولعانى ءۇشىن، ادامگەرشىلىگى، ازاماتتىعى بيىك بولعانى ءۇشىن ەكەنىنە كوپشىلىكتىڭ كوزى جەتتى.
مامانيا مەكتەبىن بىتىرگەن بەلگىلى كوعام قايراتكەرى جالعىز كاكىمجان عانا ەمەس، ارينە. بۇل مەكتەپتە الاش كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى مۇحامەدجان تىنىشبايەۆ، ۇلكەن اعارتۋشى ءبىلال سۇلەيەۆ، اقيىق اقىن ءىلياس جانسۇگىروۆ وقىعان.
ءسىرا، ولار تۇرعاندا كاكىمجان تاقتاسى جالعىزسىراماس. جاڭاعى جايساڭدار مەن جاقسىلارعا ارنالعان تاقتالارمەن قاتار تۇرسا تىم جاراسار. باسشى ازاماتتار مۇنى دا ويلاسار.
ال كاكىمجان قازىباي ۇلى ولاردىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەتۋ سەبەبى — ادەپ ساقتاماعاندىقتان ەمەس، ءدال ءقازىر ونىڭ تۋعانىنا جەتپىس جىل بولىپ تۇر عوي.
كاكىمجان جۋرناليستىك اسا اۋىر جۇمىستاردان، پارتيالىق، مەملەكەتتىك قىزمەتتەردەن ءسال موينى بوساعان شاقتا كوركەم شىعارمالار جازدى. «ىزعار»، «سۇراپىل»، «امانات»، «قۇپيا قۇتى» ت.ب. رومان، پوۆەستەرى ونى جازۋشىلار قاتارىنا قوستى. قۇلاشى ەندى-ەندى كەڭىنەن جايىلىپ كەلە جاتقان شاقتا وقىستان دۇنيە سالدى.
ەرتەدە سىرىمعا ءبىر بي ايتىپتى دەيدى:
قارادان — حان،
ايىردان — نار،
جوقتان — بار بولدىڭ.
سىرى نەدە؟ —
دەپ.
سوندا سىرىم باتىر:
قارادان حان بولسام،
حالقىم قالاعان شىعار.
ايىردان نار بولسام،
اتام جاراعان شىعار.
جوقتان بار بولسام،
ءتاڭىرىم قاراعان شىعار، —
دەپ جاۋاپ قايتارىپتى.
باكالى دەگەم كىشكەنتاي اۋىلدان شىققان قارا بالا كەيىن سك-نىڭ حاتشىلىعىنا دەيىن وسسە، ولەرمەن ەڭبەگىمەن، تاۋداي تالابىمەن، جايساڭ، مىنەزىمەن جۇرتقا ۇناعان شىعار.
تۋعان جەرىندە، قاراپايىم حالىق ەز ۇلىنىڭ جەتپىس جىلدىعىن اتاپ وتكەندە، مامانيا مەكتەبىنىڭ الدىندا تۇرعاندا ماعان وسىنداي ويلار كەلدى.
قازاق حالقىنان شىققان ءىرى تۇلعالاردىڭ، ءبىرى — ۇزاقباي قۇلىمبەتوۆ ەدى. «حالىق جاۋى» اتانىپ، اتىلىپ كەتتى. سول «حالىق جاۋى» دەگەن قاھارلى سوزدەن سەسكەنبەي، شىنايى ماحاببات سەزىممەن كاكىمجان سول «حالىق جاۋىنىڭ» قىزى ورىنشاعا ۇيلەنەدى. ءار ازاماتقا تاعدىر وسىنداي ادال جار بۇيىرتسىن. ورىنشا دا وسى مامانيادان تۇلەپ ۇشقان. مامانيا — شىن ماحاببات مەكەنى. ءبىلىم ورداسى.
مامانيانى جۇرتتىڭ ءبارى بىلە بەرمەس. اسىرەسە كەيىنگى بۋىن. بۇل ولكەدە مامان دەگەن باي ەتكەن ەكەن. وسىدان ءجۇز جىل بۇرىن سول باي مەكتەپ سالدىرىپتى. قازاقتا بايلار از بولماعان. ءبىراق ولاردى ءقازىر كىم بىلەدى؟ وتتى-كەتتى. مىڭعىرعان مالدى، بايلىقتى و دۇنيەگە بىرگە الا كەتكەن جوق. ەشكىم ولاردىڭ باسىنا التىننان ەسكەرتكىش سوققان جوق.
ال مامان بايدىڭ اتى قايتا ءتىرىلدى.
بىزدە ءقازىر بايلار بار ما؟ بار عوي. بار بولسا مەكتەپ سالدىرعانى بار ما؟ ەستىمەدىم. وقىمادىم.
ەندەشە مامان بايدىڭ ءىسى سولارعا ساباق. دۇنيە وتكىنشى. ءبىراق مامان سياقتى ولمەيمىن دەسەڭ، جۇدەۋ تارتقان اۋىلعا قول ۇشىڭدى بەر. توزعان مەكتەبىن جوندەۋگە كومەكتەس، اناڭ. عوي. ءوزىڭ باي بولا تۋرا، اناڭنىڭ كويلەگى جاماۋ-جاماۋ جىرتىق بولسا، بايلىعىڭمەن باتپاققا باتىپ قالارسىڭ.
مامانيا مەكتەبىنىڭ الدىڭدا كاكىمجان قازىبايۇلىنا ەسكەرتكىش تاقتا قاعىلعاندا وسىنداي دا ويلار شارپىپ ءوتتى.
مامىر، 1999 جىل
You Might Also Like
-
1997 جىلى كۇزدە يۋنەسكو مۋحاممەد حايدار دۋلاتيدىڭ 500 جىلدىعىن دۇنيە جۇزىندە كەڭىنەن اتاپ ءوتۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى.
