ىستىق جۇرەك ءلۇپىلى
اقىندىق، جازۋشىلىق — بۇل "كوش جۇرە تۇزەلەدىمەن" ءوزىڭدى جۇباتىپ، ولپى-سولپى تۇسىڭدى، كەرۋەن باسىن تارتپاستان، مەڭگەرە قويار ءىس ەمەس. ول ادامعا تۋا بىتەتىن قابىلەت، تالانت. ولار ۇلكەن ءومىردى، اسىل ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى جىرلاۋعا جارالعان جاندار. ءبىراق، سويتەم ەكەن دەپ، ولار ومىردەگى جوقتى-باردى جىرعا قوسىپ، حابار-وشاردى ەستىگەن-بىلگەن، ءساتتى-ساتسىز وقيعالارىن كوش قۇلاش ەتىپ، قاعازعا تىزە بەرمەيدى. ولاردى اقىننىڭ جۇرەگىنەن، اقىل-پاراساتىنان ەلەپ-ەكشەپ ءومىر شىندىعىنان تۋعان بەينەلەردى ءوزىمىز كۇندە ارالاسىپ، جۇمىستاس، سىرلاس بولىپ جۇرگەن حاراكتەرلەردى الدىڭا توسادى. سونداي قابىلەت مۇمكىندىگىن گۇلجاۋھار سەيىتجان ءوزىنىڭ بۇدان بۇرىن جارىق كورگەن ەكى ولەڭدەر جيناعىندا، "جولايىرىق" اتتى كوللەكتيۆتىك جيناقتا ايقىنداپ وتكەن-دى.
ەندى، مىنە، جۋىردا "جالىن" باسپاسىنان ونىڭ ءۇشىنشى كىتابى جەكە جيناق بولىپ جارىق كوردى. "گۇلايىم" دەگەن اتپەن جيناققا گۇلجاۋھاردىڭ سوڭعى جىلدارى جازعان نوۆەللالارى، اڭگىمەلەرى بەرىلگەن.
قاي نوۆەللاسىن، اڭگىمەسىن وقىساڭىز دا گۇلجاۋھاردىڭ سۋرەتكەرلىك تالعام تالانتىن جاڭا قىرىنان تانىعانداي بولاسىز. ولەڭ جازۋ كوبىنە-كوپ سەزىمگە جاتاتىن بولسا، پروزالىق شىعارما ونداعان ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن كوكىرەك كوزىمەن زەرتتەۋدى، سول ارقىلى جالپىعا ءتان ورتاق حاراكتەر سومداۋدى قاجەت ەتەدى. ارينە، ءاربىر كەيىپكەرىڭنىڭ بويىندا ينەنىڭ جاسۋىنداي جاساندىلىق بايقالماۋى، بارلىعى ءدال ومىردەگىدەي شىنايىلىعىمەن باۋراپ الۋ — باستى شارت. ونسىز شىعارمانىڭ شىرايى كەلمەيدى. "گۇلايىمنىڭ" العاشقى بەتىنە كوز جۇگىرتسەڭ بولدى، ءمولدىر بۇلاقتىڭ سالقىن سۋىنا باس ۇرعانداي سارايىڭ اشىلىپ، ىنتىعاسىڭ. ويتكەنى، جاس جازۋشى قازىرگى سوۆەتتىك ءومىر شىندىعىن، ماڭعىشلاق مۇنايشىلارىنىڭ شارۋالارىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن، وي-ارماندارىن ءار شىعارماسىنىڭ كاۋسار كوزى ەتىپ العان. مىسالعا، "رۇقسات قاعاز" نوۆەللاسىنا زەر سالىپ كورەلىكشى. زاۆود ديرەكتورىنىڭ قابىلداۋ بولمەسى. باستىققا كىرۋگە كەزەك كۇتىپ جاس قىز وتىر. اقىرى باستىق قابىلدامايتىن سىڭايلى ۇعادى دا قىز كابينەتكە كىرىپ كەلەدى. قىسقا قايىرىم امانداسقان سوڭ باستىق ءوزى جيناقتالىپ جاتقان كۇيى قىزدىڭ حابارىن تىڭدايدى. "مەن عاليانىڭ قىزىمىن، اتىم — كامشات". مۇنى ەستىگەن باستىق قىزعا جاقىنداي تۇسەدى دە:
— ءوزىم دە سولاي ويلاپ ەدىم. شەشەڭنەن اۋماي قالىپسىڭ، — دەيدى. كامشاتتىڭ ءوزىنىڭ تۋعان اكەسىمەن بۇعان دەيىن جات بوپ كەلگەن اكەسىمەن وسىلايشا تۇڭعىش رەت تىلدەسۋى ءوزىنىڭ بۇكىل دراماتيزمىمەن بەرىلگەن. قىز ءوزىنىڭ ساناۋلى كۇننەن وقۋ بىتىرەتىنىن ايتقاندا، ديرەكتور قالبالاڭداپ، ونىڭ قاي وقۋعا تۇسكىسى كەلەتىنىن سوعان كومەكتەسۋگە كىمدەرگە تەلەفون سوعۋ كەرەكتىگىن قىزىنان سۇرايدى. سوندا كامشاتتىڭ بويىنا ەرلىك بىتەدى.
— مەن ءۇشىن ەشكىمگە دە قوڭىراۋ شالۋدىڭ كەرەگى جوق.
— كەرەگى جوق؟.. ەندى نەگە كەلدىڭ؟ الدە قارجى كەرەك پە؟
كامشات سوندا بىلاي دەيدى.
— جوق. بىزگە ەشتەڭە كەرەك ەمەس. كامەلەتتىك اتتەستات الاتىن كۇنىم جاقىن. ءالى پاسپورتىم دا جوق. ولارعا ءسىزدىڭ ەمەس، مامامنىڭ فاميلياسىمەن جازىلعىم كەلىپ ەدى.
ءتوراعاسى ەسەڭگىرەپ قالادى. "رۇقسات قاعازعا كەلگەن ەكەنسىڭ عوي"، دەيدى مىڭگىرلەي، — كەلىسەم. ارينە، كەلىسەمىن... — دەپ اياقتايدى تاستاپ كەتكەن اكە.
نوۆەللادا قانشاما كەرەعار وبرازدار ءساتتى شتريحتارمەن ورىلگەن.
جالپى گۇلجاۋھار وقيعانى سىرتتاي قىزىقتاۋدان بويىن اۋلاق ۇستايدى. وقيعالار مەن بەيبىت ەڭبەكتىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن جانداردىڭ جۇرەگىنىڭ تەرەڭ قاتپارلارىنا ۇڭىلۋگە، ومىردە ايقىن پوزيسيا ۇستانعاندار مەن كەز كەلگەننىڭ جەتەگىنە ەرىپ جۇرە بەرەتىندەردىڭ كىمنىڭ تارىسى پىسسە، سونىڭ تاۋىعى بولۋعا ۇمتىلاتىنداردىڭ، ادالدىق پاسىقتىقتىڭ تۇرلەرى مەن فورمالارىن اشىپ كورسەتۋگە كوبىرەك كۇش سالادى. ومىردە قاراقان باسىنىڭ قامى ءۇشىن كەيدە تەك ەكى ءجۇزدى ەمەس، جەتى جۇزدىلىككە ۇرىناتىن جانداردىڭ كەزدەسەتىنىن ناقتى وبرازدار ارقىلى دارالاۋدى مۇرات تۇتادى. گۇلجاۋھار بۇعان وزىندىك سۇرلەۋمەن، وزىندىك سوقپاقپەن كەلگەن. جانە ءوزى جاساعان، سومداعان ءاربىر كەيىپكەرىن بارىنشا قۇرمەتتەيدى، جانىنداي جاقسى كورەدى. كەيىپكەرلەرىنىڭ مىنەز قۇلقىنداعى، دۇنيەگە كوزقاراسىنداعى، ادامدارمەن قاتىناسىنداعى كەمشىلىكتەردى بوياماسىز كۇيىندە، بىلايشا ايتقاندا ءقان-سولىن سورعالاتىپ تۇرىپ كورسەتەدى. "ماحاببات" اڭگىمەسى وسىنداي ىزدەنىستىڭ جەمىسى دەسە بولعانداي. مۇندا وقيعا جاعىپار اتتى جاس جىگىتتىڭ كەلىنشەگىنىڭ بالا ۇستىندە قايتىس بولۋىنان وزەك تارتادى. كەلىنشەگى بولسا، اتا-اناسىنىڭ جالعىزى. جالعىزى دەمەكشى، كىتاپتاعى "سولمايتىن گۇل"، "جۇرەكتى" ءزارۋ سۋسىنىڭ سياقتى نوۆەللالارىنىڭ نەگىزگى كەيىپكەرلەرى دە ءبىر ۇيالاردىڭ جالعىزى بولىپ كەلەدى. بۇلار تەك فورما جاعىنان ەپتەپ ۇقساستىق. ال ءبىراق بۇلاردىڭ بارلىعىنىڭ ايتار ويى، كوتەرەر جۇگى ءار الۋان. سونىمەن، جاعىپار قاپەلىمدە كەلىنشەگىنەن كوز جازىپ قالادى. ءبىراق ونىڭ اكە-شەشەسىنەن قول ۇزبەيدى. ءسويتىپ، ءجۇرىپ ەكىنشى رەت ۇيلەنەدى. بۇرىنعى كەلىنشەگىنىڭ اكە-شەشەسى مۇنىڭ ۇيىنە كەلىن تۇسىرسە دەپ تە تىلەيدى. الايدا جاعداي مۇلدەم كەرىسىنشە بولىپ شىعادى. جاعىپاردىڭ كەيىنگى قوساعى مايرا ول قارتتارمەن قاتىناس جاساماق تۇگىلى بۇل وتاۋداعى بۇرىنعى جاساۋدىڭ بارلىعىن ينە جىبىنە دەيىن قالدىرماي تيەتىپ جىبەرىپ، تىپ-تيپىل ەتەدى. وسىنىڭ بارلىعى سۇيەنەرى دە، الدانىشى جوق قارتتارعا ايازداي باتادى، جىگەرىن قۇم قىلادى. بۇعان جاعىپار دا قينالادى. مايرا ءوز ورتاسىمەن ارالاسا كەلىپ، ءوزىنىڭ قاتەلىك جاساعانىن تۇسىنەدى، ەرىنىڭ الدىنا كەلىپ، كەشىرىم سۇرايدى، قارتتارعا قاتىسىپ تۇرعىسى كەلەتىنىن ايتادى.
— كەش... سەن ءوزىڭنىڭ ەڭ العاشقى "ەرلىگىڭمەن" جۇرەكتەرىنە نايزا بويلاتىپ كەتكەننەن كەيىن-اق باعيلانىڭ دوستارى ولاردى جالعىز قالدىرعان جوق. ولار سەنىڭ قامقورلىعىڭا ءزارۋ دە ەمەس، — دەيدى جاعىپار.
جۇرەگى ورەكپىپ، ۇيقىسى قاشقان مايرا تەرەزەگە بۇرىلادى. ونىڭ جالعاسىن ءاربىر وقىرمان وزىنشە جالعاستىرارى ءسوزسىز.
"سيۋرپريز" نوۆەللاسىن وقىپ وتىرىپ، اۆتوردىڭ كوركەم شىعارما ءۇشىن وبەكتىنى الىستان ىزدەپ جاتپايتىنىن قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىنىڭ ءومىرىن الا سالاتىنىن جانە مۇنىڭ ءوزى وقىرمانداردىڭ ىنتاسىن ارتتىرا تۇسەتىنىن اڭعاراسىز. وقيعا جەلىسى ەرلى-زايىپتى بولعاندارىنا ون جىلعا تاياپ قالعان توقتار مەن زەينەش اتتى قالا تۇرعىندارىنىڭ كۇندەلىكتى ومىرىنەن باستالادى. جاڭا جىل قارساڭىندا ءوزارا اڭگىمەلەسە وتىرىپ، زەينەش كوپتەن ايتا الماي جۇرگەن نازىن سارقادى.
— ساعان مازاق كەرەك قوي. ءبىراق مەن وزگەدە بار دۇنيە مەندە نەگە جوق دەپ ءىشتارلىق جاسامايمىن. وسىنى ۇمىتپا. ماسەلە جارقىراتىپ تاعىناتىن اسىل زاتتا ەمەس، كوڭىلدە. ماسەلە سەنىڭ مەنى، كۇيەۋىنىڭ ايەلىن ەسكەرىپ، ۇمىتپاي جۇرۋىندە...
سول اڭگىمەدەن كەيىن توقتار ويلانىپ قالادى. ءوزىنىڭ راسىندا دا ايەلىنە ونشا كوڭىل بولمەي، سىي-قۇرمەتتى ۇمىتىپ كەتىڭكىرەپ جۇرگەنىن تۇسىنەدى. سودان جاڭا جىل الدىندا 31 جەلتوقساندا ويدا جوقتا جورا-جولداستارىن قوناققا شاقىرادى. ولاردىڭ كەلەتىنىن بىرەر كۇن بۇرىن عانا زەينەشكە ۇقتىرادى. ولاردى شاقىرعان ءوزى بولسا دا ايەلىنە "كىمنىڭ حوزيايكاسى تاماقتى ءدامدى ازىرلەسە سونىڭ ۇيىنە قوناققا بارالىق دەپ كەلىستىك" دەگەن ءۋاج ايتادى. قوناقتار كەلگەن سوڭ: "بۇگىن سەندەردىڭ ۇيلەرىڭدە جاڭا جىلمەن بىرگە كەلە جاتقان ەرەكشە مەرەكە بار دەيدى عوي. ال ەندى ايتىڭدارشى، ول قانداي قۋانىش؟" دەسىپ، ءۇي يەسىنىڭ اۋزىنا قارايدى. سوندا توقتار كەلىنشەگىنە العاش قالاي كەزدەسكەنىن مايىن تامىزا اڭگىمەلەيدى دە ونى تۇڭعىش رەت شىعارىپ سالعانىنا بۇگىن ءدال ون جىل تولعانىن شاتتانا جەتكىزەدى. مەرەكەنىڭ سىرى دا وسى ەدى. بۇعان دوستارى شىن جۇرەكتەن قۋانادى.
قىسقا گازەت ماقالاسىندا مازمۇنىن تۇگەل ايتىپ شىعۋ مۇمكىن دە ەمەس. ولاردىڭ ءارقايسىسى تەك ىجداعاتتى وقىپ شىعۋدى تىلەيدى. "ۆاديم" دەپ اتالاتىن اڭگىمەسىن شولىپ وتەلىكشى. جاستايىنان اۋرۋعا شالدىققان قازاق قىزىن موسكۆالىق پروفەسسور اكەلىك قامقورلىق تانىتىپ، ەمدەپ شىعارادى. قىز ونى تۋعان اكەسىنەن كەم كورمەيدى. كەيىن تۇرمىسقا شىعىپ ۇلدى بولعاندا ونىڭ ەسىمىن ۆاديم قويادى. ارادان جىلدار ءوتىپ، قازاق بالاسى ۆاديم مەن ونىڭ وكىل اتاسى ورىس ءۆاديمنىڭ كەزدەسۋلەرى قانشالىقتى تەبىرەنتەرلىك دەسەڭشى!
گۇلجاۋھاردىڭ جۇرەگى ءارقاشان ادامدار دوستىعى، تۋىستىعى دەپ سوعادى. اۆتور جۇرەگىنىڭ سول ءبىر ءلۇپىلى جيناقتىڭ ءار شىعارماسىنان تۋعان جەر انىڭدەي، دارحان دالانىڭ كەرىمسال اۋاسىنداي باۋراپ، باۋىرمالدىق قۇشاعىن اشا تۇسەدى. جيناقتىڭ ەستەتيكالىق قۇندىلىعى دا وسىندا.
كىتاپتىڭ ءتىلى شۇرايلى، جەڭىل وقىلادى. ارىپتەسىمىز گ.سەيىتجانوۆانىڭ كەزەكتى جيناعىمەن تانىسقاننان العان اسەرىمىز وسىنداي.
ءتاجىنازار شادىقۇلوۆ 1990 جىل.
You Might Also Like
-
وزىمەن تانىسىپ تۇرىپ ءبىر جىگىتتىڭ: "ءزۇبايرا دەگەن ەسىمىڭ ادەمى ەكەن"، — دەگەنى بار. ەسىمىنىڭ عانا ەمەس، ءوزىنىڭ دە ادەمى ەكەنىن ەرتە سەزىپ ەدى-اۋ بۇل. سول ادەمىلىكتەن نە پايدا كوردى؟...
-
ادەتتە حالىق اقىن-جازۋشىنى شىعارمالارى ارقىلى تانيدى. ونى جاقسى بىلمەسە دە، بەتپە-بەت كورمەسە دە وقىرمان وزىنە ۇناعان شىعارماسى ارقىلى جاقىن سىرلاسىنا، ەتەنە تانىسىنا بالايدى. سوعان قاراپ قالام يەس...
