كەدەيمىن دەپ قورلانبا...
كامالعا حات
ءقادىرلى كامال دوس!
سەن بىلەتىن، مەن بىلەتىن، حالىق سۇيەتىن ۇلى عابەڭ، عابيت ماحمۇت ۇلى مۇسىرەپوۆ ءقازىر ءتىرى بولسا... «ويانعان ولكە»، «جات قولىندا» روماندارىنىڭ ۇستىنە «تاعى دا جات قولىندا» دەگەن ەپوپەيا جازۋى مۇمكىن ەدى-اۋ دەپ ويلايمىن.
قايران قازاقستان بايلىعى. كىمدەردىڭ قولىندا بولماعان، كىمدەردەن كەيىن قالماعان. جەزقازعاننىڭ مىسى مەن قاراعاندىنىڭ كومىرى ءۇشىن كىمدەر قىرقىسپادى. ۋشاكوۆ، ريازانوۆ، فون شتەين، اعىلشىندار، فرانسۋزدار... ەندى بۇگىن، ءوزىڭ ايتقانداي، جەزقازعان مىسىن كورەيلەر، قاراعاندى كومىرىن گوللاندىقتار سورىپ جاتىر. توقتا! وسى جەردە ءبىر كىنارات بار-اۋ، ءسىرا. وسىلار تەك كورەيلەر عانا ما؟ ءاتى-جونى جاسىرىن ءوزىمىزدىڭ الپاۋىتتار تۇرعان جوق پا تاسادا؟!
بۇل ەندى، ەگەر قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە، مەملەكەتتىلىگىنە شىن جانى اشىسا، تەرگەۋ ورىندارىنىڭ جۇمىسى. بۇرىنعى كگب، كازىرگى كنب — ياعني ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىن ءبىر شارۋاسى. بۇرىن قۇمىرسقانىڭ جورعالاعانىن كورىپ-بىلىپ قوياتىن كنب، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ءقازىر ماعان ماناۋراپ وتىرعانداي بولىپ ەلەستەيدى دە تۇرادى. ونداعىلار ءبىزدىڭ مىندەتىمىز جانسىزداردى، شپيونداردى ۇستاۋ دەگەن ءۋاج ايتۋى مۇمكىن. ال بايلىعىڭ تونالىپ جاتسا، ول ۇلتتىق كاۋىپسىزدىككە جاتپاي ما ەكەن؟ اۋزىڭداعىنى جىرىپ الىپ كەتىپ جاتسا، ۇلت ءۇشىن بۇدان ءقاۋىپتى نارسە بار ما؟! ءبىراق سىرتتان تون ءپىشۋ دە جاراماس. كنب ەڭبەكتەنىپ-اق جاتقان شىعار. ول ماقتانا بەرمەيتىن، ۇندەمەيتىن مەكەمە عوي. ولار ءىرى-ىرى قىلمىستاردى اشۋىن اشىپ-اق جاتقان شىعار. الدەنەلەر قولدارىن قىسقارتىپ وتىرعان بولار. ۋاقىت ءبارىن دە اياۋسىز اشادى.
كامال باۋىرىم، سەنىڭ: «مەن جاقىندا ءبىر سۇمدىقتى ەستىدىم. اۋىلداردا جاس وتباسىلار اۋقاتتى بايلارعا جالدانىپ، سونىڭ مالىن باعىپ، شارۋاسىن اتقاراتىن بولا باستاپتى. سول جۇمىس ءۇشىن وزدەرىنە ەڭبەكاقى، بالالارىنا كيىم، تاماق الادى ەكەن. ەڭ جامانى، سول مالاي جاستار قورشىلىققا ۇيالماي، ارلانباي، قايتا قۋاناتىن، ماقتاناتىن كورىنەدى. ەندىگى كورمەگەنىمىز جالشىلىق ەدى»، — دەپ كۇيزەلە، شوشىنا جازعان سويلەمىڭدى وقىعاندا كۇلكىم كەلدى. ارينە، جىلايتىن-اق نارسە، ءبىراق كۇلكىم كەلدى.
شىڭنان اق كوڭىل، اڭقىلداقسىڭ، كامال. سەنىڭ اناڭ، مەن بىلسەم، كولحوزدىڭ قويىن باكتى. مەنىڭ انام كولحوزدىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىقتى. ولار سوندا جالشى بولماعاندا، مالاي بولماعاندا كىم ەدى؟ سەن مىسالعا كەلتىرىپ وتىرعان جاڭا، جاس مالايلار تاعى دا بولسا «ەڭبەكاقى الادى ەكەن، بالالارىنا كيىم، تاماق الادى ەكەن». ال مەنىڭ انام ايشا مارقۇم، ءوزىم دە تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى، جىل بويى جۇمىس ىستەپ، جىل اياعىندا جارتى قاپ بيداي تيسە — ءتيدى، تيمەسە و دا جوق بولاتىن.
سوندا بۇل نە ەدى؟ قۇلدىقتان دا جامان ەدى. قۇل يەسى قۇلدى تويدىرا تاماقتاندىرادى، ايتپەسە اش ادام جۇمىس ىستەپ جارىتپايتىنىن بىلەدى. سوندىقتان «جاس وتباسىلار» جالدانىپ جۇمىس ىستەيدى ەكەن دەپ شوشىما. ونداي جۇمىس تابىلىپ جاتسا، ءتاۋبا قىل.
جاس مەملەكەتىمىز نارىق ەكونوميكاسىن، ياعني كاپيتاليزم جولىن تاڭداعان ەكەن، ەندەشە بىرەۋ باي، بىرەۋ ورتاشا، بىرەۋ كەدەي بولارى ايداي انىق اقيقات. بۇل ادام-اتا، حاۋا-انادان بەرى كەلە جاتقان تەڭسىزدىك. قوعامدا ادامدى تەڭگەرەمىز دەگەن تالايلار بولعان. ول تاۋسىلماس، ورىندالماس ارمان. ءسوسياليزمدى كوزىمىزبەن كورىپ، باسىمىزدان كەشىردىك. وندا دا قارا قىلدى قاق جارعان ادىلەتتىك ورناي قويعان جوق. سوندىعىنان دا سوسياليزم قۇلادى.
ءار تۇستان، الىستان، جاقىننان: ويباي، ادامدار اشىعىپ جاتىر، كەبەك جەپ جاتىر! — دەگەن ىزعىرىق جەلدەي جاعىمسىز حابارلار ازىناپ تۇر.
اشىققان كىمدەر؟ ارينە، الدىمەن قازاقتار. ءبىر كورەي، ءبىر دۇنعان، ياكي ۇيعىر نەمەسە وزبەك اشىعىپتى دەگەندى ەستىگەن كىم بار؟
كامال! تاياۋدا ءبىز، ءبىر توپ جۋرناليستەر وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل، الماتى وبلىستارىنىڭ جيىرماعا جۋىق اۋدانىن ارالاپ كايتتىق.
وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ ەن قيىرىندا جاتقان ءۇش اۋدان: جەتىساي، ماقتاارال اسىقاتا (بۇرىنعى كيروۆ) اۋداندارى ءبىر كەزدە سەگىز جىلداي وزبەكستاننىڭ كۇرامىندا بولىپ، ءساتى ءتۇسىپ قازاقستانعا قايتا ورالعان. سول سەگىز جىل شىنىقتىرعان با، قالاي، ايتەۋىر وسى ءۇش اۋداننىڭ شىرايى جامان ەمەس. ماقتانى كارى دەمەي، جاس دەمەي، جەر تىستەلەپ تەرىپ جاتىر. ەسەسىنە اقىسىن الادى. بۇل تاراپتان «اشتىق» دەگەن جامانات ەستىمەدىك.
ال ەندى سول ءۇش اۋداننان بەرى قاراي وزبەكستان جەرى ارقىلى قازاقستانعا، كەلەس اۋدانىنا وتپەيمىز بە. وزبەك جەرىندە توقىمداي بوس جەر كورمەدىك-اۋ، كورمەدىك. ءبارى باپتاۋلى، ءبارى كوگەرىپ، ماساتىداي قۇلپىرىپ تۇر. سۇيەم-قارىس جەرىنەن التىن اعىپ، كۇمىس تامشىلاپ تۇرعانداي.
وزبەكستان شەكاراسىنان قالاي قازاقستانعا، كەلەس اۋدانىنا وتتىك، سول-سول ەكەن، الدىمىزدان سۇپ-سۇر سۇرقاي دالا كوسىلىپ سالا بەردى. جول-جونەكەي شىڭعىسحاننىڭ جورىعى تاپتاپ وتكەندەي كورىنىس: جارتىلاي قيراعان مال قورالار، قوتىراش ۇيلەر، ماقتاسى تەرىلمەگەن، مال جايىلىپ جۇرگەن ەگىستىكتەر...
جامبىل وبلىسىنىڭ شەتكى ءبىر اۋدانىندا ءبىر اۋىل دۇنعاندار بار. اينالا قازاق اۋىلدارى. كۇزگى جيىن-تەرىمدە دۇنعان اۋىلىنان الماتىعا قاراي اعىلعان كولىكتەر كۇندىز-تۇنى تىنىم تاپپايدى. ارتقانى ءتۇرلى جەمىس، كوكەنىس. سول كەرۋەننىڭ اراسىنان ءبىر قازاقتى كورمەيسىڭ.
ال كورەيلەردىڭ ەككەن ءاربىر ءتۇيىر پيازى مەن سارىمساعىنان سىڭعىر-سىڭعىر تەڭگە ساۋىلداپ جاتقانىن ءبارىمىز دە بىلەمىز.
قازاقتىڭ دا سونداي جەرى بار. ءبىراق قىسىر قالعان. پايدا تۇرماق، ءوز ءۇي ءىشىن اسىرارلىق كارتوپ، پياز، ءسابىز ەگۋگە قازەكەم سەلقوس. ارينە، ءبارى بىردەي ەمەس، جەر ءقادىرىن ءبىلىپ، سونىڭ ەمشەگىن ەمەتىندەر دە بار، ءبىراق از-اۋ.
سۋلى، نۋلى جەردەگى قازاقتاردىڭ «اشپىن» دەۋگە اۋزى بارماسا كەرەك. قازەكەمنىڭ راس، كوبى شول، شولەيت جەرلەردە، ولار مال باعادى. ولاردىڭ شۇرايلى جەرىن باياعىدا پاتشا اعزام تارتىپ الىپ، وزدەرىن تاۋ-تاسقا، شولگە، شولەيتكە ىسىرىپ تاستاعان. وسىدان جەتى-سەگىز جىل بۇرىن سول كەزدەگى ۇكىمەت شالعايدا جاتقان جەتپىس اۋدانعا ادامگەرشىلىك، جاناشىرلىق تانىتىپ، ولارعا باسا نازار اۋدارۋ جونىندە قاۋلى-قارار دا قابىلداعان. ءبىراق ادامنىڭ ايتقانى كەلمەيدى، اللانىڭ دەگەنى بولادى، زامان كەپيەتى وزگەرىپ سالا بەردى دە، الگى قاۋلى-قارار ورىندالماي قالدى.
اۋىل ەندىگى ۇكىمەت ءۇشىن وگەي بالا سياقتى. وگەي شەشە وگەي بالاعا قاتىگەز، جانى اشىمايدى، ەمشەگى ەلجىرەمەيدى. قارىز، كرەديت، نەسيە بەرىپ جاتىرمىز دەپ قويادى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ قامقورشىلارى. ال ەلگە بارساڭ، بۇيىرماسىن، ويباي، كوك تيىن كورگەن جوقپىز دەيدى. سوندا كىم كىمدى الداپ ءجۇر؟ ەكى ورتادا ەل قىسپاققا تۇسەدى.
ەگەر ۇكىمەت اۋىلعا شىن جانى اشىپ، وڭ كوزبەن قاراسا، بەس-ون جىلعا نەسيە قارجى بەرسە، وعان شارۋا ادام ماستەك تراكتور، تاعى باسقا شاعىن تەحنيكا ساتىپ السا... انە، سوندا دۇنيە ءبىر ىڭعايعا كەلەر ەدى. انە، سوندا، كامال، سەن ايتقان جۇمىس تا تابىلادى. تۇرمىس تا وڭالادى.
جانىمىزداعى جۇڭگو ماستەك تراكتوردىڭ ءتۇر-تۇرىن شىعارادى. ونى ساتاتىن رىنوك ىزدەپ شارق ۇرىپ ءجۇر. ال قازاقستاننان سول قىتايعا پروكات، تەمىر دەگەنىمىز كۇندىز-تۇنى اعىلىپ جاتىر. اۋىل ءۇشىن، ەل ءۇشىن وسىنىڭ قيسىنىن تاۋىپ، شارۋانى نەگە جاراقتاندىرمايمىز. كۇنى كەشە «ءبيتىن سىعىپ، قانىن جالاپ» وتىرعان سول جۇڭگو شارۋاعا جەر بەرىپ، نەسيە بەرىپ، از عانا جىلدىڭ ىشىندە توعايىپ الدى عوي. ءوزىمىز بىلمەسەك، وزگەدەن نەگە ۇيرەنبەيمىز؟! ۇكىمەت اۋىل شارۋاشىلىعىن جەكەشەلەندىرۋدە، ونىڭ ونىمدەرىنىڭ باعاسىن بوساتىپ، ىرىقسىزداندىرۋدا ورنى تولماس ولقىلىقتار جىبەردى. ساۋاتسىز، جۇيەسىز، جابايى جەكەشەلەندىرۋ سالدارىنان ەل ءارى-سارى سارساڭعا ءتۇستى. ونىڭ ۇستىنە ۇكىمەت «گوس زاكاز» دەپ قاقايىپ، ونىمگە ءوز باعاسىن تاڭىپ قيانات جاسادى.
وسىنىڭ زاردابى ەندى ۇلكەن كەسەلگە اينالدى.
ۇكىمەت اۋىل ادامدارى الدىنداعى وسى كۇناسىن جۋىپ-شايامىن، كۇنامدى كەشە گور دەسە، يمانعا كەلسە، ەندى اۋىل شارۋاشىلىعىن مەيلىنشە قولداپ، كوتەرەمدى باعىپ-قاققانداي جاعداي جاساۋعا مىندەتتى.
ال ازىرشە شالعايداعى شولدە جاتقان اۋىلعا ساۋداگەرلەر ءۇن تاسىپ، مالعا ايىرباستاپ الىپ جاتىر. قۇدايعا قاراعان بيزنەسمەن بايلار ۇندى جارلى-جاقىبايلارعا تەگىن بەرىپ ءجۇر. ءبىراق ونداي يمانعا قاراعاندار از. ال ەگەر «جاڭا بايلار» تابىسىنىڭ 10-15 پايىزىن بيۋدجەتكە سالىپ وتىرسا (سالىقتان تىسقارى)، مۇعالىمدەر، باسقا «بيۋدجەت قورلار» جۇدەپ-جاداماس ەدى.
سالىق دەمەكشى، پرەزيدەنتتىڭ تاياۋدا شىققان وكىمى بويىنشا، لاۋازىمدى كىسىلەر، مەملەكەت قىزمەتكەرلەرى ءوز تابىس كوزىن ايقىنداپ، سونى جۇرتقا جاريا ەتۋگە ءتيىس. وركەنيەتتى ەلدەردە بۇل بۇلجىماس زاڭ سياقتى. ال بىزدە ءتىپتى بيىك مارتەبەلى مىرزالار دا تابىسىن جاسىرىپ، سالىقتان قاشاتىن كورىنەدى. ەندىگى جەردە جاسىرسا — قىلمىس. تەكسەرۋ، تەرگەۋ، سالىق جۇيەسى جۇمىستى دۇرىس جۇرگىزسە، بيۋدجەتكە ءبىراز قارجى ءتۇسىپ تە قالار. ءبىراق... كىم بىلەدى، پرەزيدەنت بىردە استانا توڭىرەگىندە جاپپاي بوي كوتەرگەن قىمبات كوتتەدجدەر، ۆيللالار، حان سارايلار قانداي قارجىعا سالىندى ەكەن— تەكسەرىڭدەر دەپ پارمەن بەرىپ ەدى. ورىنداۋشىلار ۇمىتتىرىپ جىبەردى، تەكسەرۋشىلەر ءۇنسىز قالدى، ناتيجەسىن ايتقان جوق.
سولاي، كامال دوس! سەنىڭ جازعان حاتتارىڭ ماعلۇماتقا، سيفرلارعا باي. عالىمدارعا، مۇعالىمدەرگە، جالپى جۇرتقا ساباق بولاتىنداي. ءبىراق جانىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق دەگەن عوي. سەنىڭ دە ءمۇلت كەتەتىن جەرىڭ بار-اۋ دەيمىن. ماعان جازعان سوڭعى حاتىندا («جۇمىس بولماي، تۇرمىس وڭبايدى»، «ەق»، 22-قاراشا، 1996 ج.): «بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ دەرەگى بويىنشا... قازاقستان 1996 جىلى 100-ورىندا تۇر ەكەن»، — دەپسىڭ. بۇل ەندى ءار مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايى تۇرعىسىنان الىنعان كورسەتكىش قوي.
ال «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە 1996 ج. 27-شىلدەدە جاريالانعان رەسمي ماتەريالدا قازاقستان 72-ورىندا دەپ جازىلعان. ءسويتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى 174 ەلدىڭ ورتا دەڭگەيىندە تۇر دەلىنگەن.
سوندا قاي دەرەككە سۇيەنەمىز؟ سەن سيرەك قاتەلەسۋشى ەدىڭ، بۇل قالاي بولدى؟ قالاي بولعاندا دا، وڭىپ تۇرعانى شامالى. ءوزىڭ ايتقانداي، قازاقستان قازبا بايلىعى جونىنەن دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ وزىق ون مەملەكەتتىڭ قاتارىنا جاتادى دا، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دەڭگەيىنە كەلگەندە الدە 72ء-شى، الدە 100-ورىندا تۇرادى. ءماز ەمەس. مەن زاماننىڭ بەت-شىرايىن اقشاسىنا قاراپ شامالايمىن. مۇمكىن، مۇنىم ءبىلىمنىڭ شالالىعىنان شىعار. مىسالى، تاياۋدا ءبىزدىڭ ۇلتتىق بانكىمىز 2000 تەڭگەلىك بانكنوت باسىپ شىعاردى. جانە مۇنىڭ سەبەبى: اقشانى ساناۋعا جەڭىلدىك ءۇشىن دەپ تۇسىندىرەدى. سوندا قالاي، ۇلتتىق بانك بۇكىل حالىقتى بالا دەپ ويلاي ما؟ الداي سالۋعا بولادى دەپ ويلاي ما؟ الدايمىن دەپ قورلاعانىن قالاي تۇسىنبەيدى؟ ال ءباتىر-اۋ، اناۋ اقش دەيتىن ەلدىڭ بانكنوتى كولەمى نەگىزىنەن 100 دوللاردان ءومىرى اسپايدى عوي. ولار نەعىپ ساناقتان شاتاسىپ قالماي ءجۇر؟!
تۇراقتىلىق، سەنىمدىلىك دەگەن وسى. ءبىزدىڭ اقشادا تۇراق ءالى مىقتى ەمەس. تايعاناقتاي بەرەدى. ول دەيتىن قوعامدىق، الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايدىڭ ايناسى.
كامال! زامان تۇزەلەر، ادام تۇزەلسە. تۇرمىسىمىز وڭالار، اقشامىز دا ورنىعار. ءۇمىتسىز شايتان دەگەن. تەك ادامدار يمانسىز بولماسا ەكەن. اركىم اتاق-دارەجە، مانساپ دەگەندى ءوز بويىنا، ءوز ويىنا، تالانت-تالايىنا شاقتاپ ولشەسە، نىساپ دەگەن قاسيەتتى ۇعىمدى ۇمىتپاسا دەيمىن عوي. ايتپەسە، ءقازىر كوشەدە كەلە جاتىپ، ابايلاماي بىرەۋمەن قاقتىعىسىپ قالساڭ، اكادەميك بولىپ شىعادى. اناۋ دا اكادەميك، مىناۋ دا اكادەميك. ۇلكەن دە اكادەميك، كىشى دە اكادەميك. مەيلى عوي، قىزعانبايىق. ءبىراق بۇل عىلىمداعى ينفلياسيا عوي. وسىنى نەگە تۇسىنبەيدى «اكادەميكتى» وڭدى-سولدى ۇلەستىرۋشىلەر؟ «اكادەميك» دەگەن اتاققا شىننان لايىقتىمىن با دەپ ءبىر ءسات نەگە ويلانبايدى اتاق-دارەجە الۋشىلار؟ نەگە كوز الدارىنا مۇحتار اۋەزوۆتى، قانىش ساتبايەۆتى ەلەستەتپەيدى ءبىر ساتكە؟ ءوز شاما-شارقىن سولاردىڭ ۇلىلىعىمەن، دانالىعىمەن نەگە ويشا سالىستىرمايدى؟ بىلە بىلسە، وڭاي اكادەميكتەر قورلادى عوي عىلىمدى دا، ۇلىلاردى دا.
تۇرلىشە، قوعامدىق نەگىزدەگى اكادەميالاردىڭ قاپتاپ كەتۋى ءجونى ءتۇزۋ ۇلتتىق اكادەميامىزدى عىلىم مينيسترلىگىنە قوسۋعا ءماجبۇر ەتكەن جوق پا ەكەن؟
جاڭا كونستيتۋسيانىڭ كىرىسپەسىندە: «دۇنيەجۇزىلىك قوعامداستىقتا لايىقتى ورىن الۋدى تىلەي وتىرىپ، قازىرگى جانە بولاشاق ۇرپاقتار الدىنداعى جوعارى جاۋاپكەرشىلىگىمىزدى سەزىنە وتىرىپ...» — دەگەن سوزدەر بار.
ال ءوزىمنىڭ يمانداي ۇعىمىم بويىنشا، كونستيتۋسيانىڭ ءاربىر ءسوزى، ءاربىر سويلەمى مىڭ باتپان جۇك كوتەرىپ تۇرعان، جاۋاپكەرشىلىگى ءزىلماۋىر، قاسيەتتى سوزدەر. وسى تۇرعىدان العاندا، اتا زاڭ انتى قالاي ورىندالىپ جاتىر؟ ءوزىڭ ايتقانداي، قازاقستان ءقازىر دۇنيەجۇزىلىك قوعامداستىقتا 100ء-شى ياكي 72-ورىندا تۇر. بىزگە «لايىقتىسى» وسى ما؟
قازىرگى ۇرپاق اراق دارياسىندا مالتىعىپ قالدى. قارا: الماتىدا اراق ساتىلمايتىن ساۋ جەر جوق. كۇندىز-تۇنى سامالاداي سامساپ ءتۇر. اۋ، كامال، ءدۇيىم ەلدى ماس قىلۋعا ءوز زاۋىتتارىمىزدىڭ دا اراعى جەتىپ-ارتىلۋشى ەدى عوي. ال مىنا شەتەلدىكتەردىكى نە شابۋىل؟ ىشىندە ۋلىسى دا بار. ۋلانىپ ولگەندەر قانشاما، جۇرەكتەن، باۋىردان، اقىلدان ايىرىلىپ ولگەندەر قانشاما. مەديسينا مەن ستاتيستيكا مۇندايدىڭ ەسەبىن الا ما ەكەن؟
ماسكۇنەمدىكتىڭ ناشاقورلىقتان نەسى كەم؟ ناشا دەسە ءبارى جابىلىپ ۇستاپ، تۇتقىنداپ، جازالاپ جاتادى. ال ماسكۇنەم، القاش — تۇك تە ەمەس. سوندا بۇل اراق تەڭىزىنە باتىپ قالعان قانداي قوعام؟ شەت ەلدەر اراق-شارابىن قاپتاتىپ جىبەرۋگە كىم مۇددەلى؟ وسىنىڭ تۇبىرىنە ۇڭىلگەن بار ما؟ بالكىم، پارا دەگەن ءداۋ پەرى شىعار. ەگەر سالىققا قىزىقساق، اراق سالىعىنان تۇسكەن تابىس — تابىس ەمەس، تاجال!
كونستيتۋسيا بويىنشا، كازىرگى ۇرپاق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋىمىز وسىنداي مولشەردە.
ال بولاشاق ۇرپاق الدىنداعى شە؟ ءقازىر اراق مۇحيتىندا مالتىپ جۇرگەندەردەن تۋعان بالالار... ادام ەكەنى بەلگىسىز، الباستى ەكەنى بەلگىسىز، وبالى كىمگە ەكەنى تاعى بەلگىسىز، جارىمجاندار بولار.
ءقادىرلى كامال! مەن ساعان كىلەڭ قاسىرەتتى ەمەس، جارقىن-جارقىن جاقسىلىقتار تۋرالى دا جازعىم كەلەدى. الداعى زاماندا ىلايىم دا قۇدايىم سونداي جاقسى كۇندەرگە كەزدەستىرسىن.
شەرحان مۇرتازا 7 جەلتوقسان، 1996 جىل