قازاق ءتىلىن قۇرتادى ەكەن دەگەن الىپقاشتى اڭگىمەلەرگە سەنبەڭىزدەر - ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى - سىنعا كوپ ۇشىرايتىن سالانىڭ ءبىرى جانە وندا بولىپ جاتقان رەفورمالار اۋىرتپالىقسىز وتكەن ەمەس. وسى جىلعى ناۋرىزدا قازاقستاندا «ءبىلىم بەرۋدى جانە عىلىمدى دامىتۋدىڭ 2016-2020 جىلعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» بەكىتىلدى. بەس كۇندىك وقۋ اپتاسىنىڭ ەنگىزىلۋى، ءبىلىم بەرۋدىڭ ءۇشتىلدى جۇيەسىنە كوشۋ جانە وقۋ جىلىنىڭ ۇزارتىلۋى سياقتى وزگەرىستەردىڭ ءبارى ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن جاڭارتۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك باعدارلامادا قاراستىرىلعان. تەك وسىنىڭ ءبارى ءالى دە بولسا جەر-جەردە جەتە تۇسىندىرىلمەگەندىكتەن جۇرتشىلىق اراسىندا الۋان پىكىر تۋدىرىپ، اتا-انالار تاراپىنان جاڭا مينيسترگە پەتيسيا جولدانىپ جاتقانى دا ەش جاسىرىن-جابىق جاعداي ەمەس.
كۇنى كەشە وتكەن قحا سەسسياسىندا پرەزيدەنت ن.نازاربايەۆتىڭ ءوزى جۇرتتى تولعاندىرىپ وتىرعان وسى كوكەيكەستى ماسەلەگە وراي ورىندى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ: «مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا، سونىڭ ىشىندە بەسكۇندىككە، ۇشتىلدىلىككە ءوتۋ باستامالارى ۇلكەن تالقىلاۋلارعا تۇرتكى بولدى. ەگەر ءبىز بالالارىمىز بەن بۇكىل ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلايتىن بولساق، مۇنداي وزگەرىستەر ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن قاجەت. ءبىراق ءبارى دە تياناقتى قاراستىرىلعاننان كەيىن قابىلدانۋعا ءتيىس. مەكتەپ ماسەلەسى ءار وتباسىعا قاتىستى، سوندىقتان بارلىق پىكىر ەسكەرىلۋى ءتيىس، مۇندا ءجونسىز سىناق جاساۋعا بولمايدى»، - دەي كەلە، مەملەكەت باسشىسى جالپى، بۇل اقپاراتتىق جۇمىستاعى ولقىلىقتى كورسەتەتىنىن ايتىپ، حالىققا رەفورمانىڭ ءمانىن جەتە ءتۇسىندىرۋ ورايىندا ناقتى ءمىندەتتى العا تارتتى. ءبىزءدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعادييەۆتى شۇعىل سۇحباتقا شاقىرۋىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى دە وسى بولاتىن.
- ەرلان كەنجەعالي ۇلى، 1 قىركۇيەكتەن باستاپ، قازاقستان كەزەڭ-كەزەڭمەن ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسىنە كوشپەك. وسىعان وراي جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز؟
- 80ء-شى جىلداردىڭ ورتاسىندا كوپتەگەن دامىعان ەلدەر ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىنە كوشۋ تۋرالى قورىتىندىعا كەلدى. ول، اسىرەسە، ءبىلىمنىڭ ساپالىق كورسەتكىشىنە، فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىنا نەگىزدەلۋى ءتيىس بولدى. ياعني، ادامنىڭ بىلىمدىلىگى ەمەس، قانشالىقتى ءبىلىپ ىستەيتىن بەساسپاپتىعى جانە العان ءبىلىمىن كۇندەلىكتى ومىردە قالاي قولدانا الاتىندىعى العا شىقتى. 1988 جىلدان باستاپ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى (ەىدۇ) ەلدەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى مەكتەپتەردە ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭارتىلعان ۇردىسىنە كوشە باستادى. بۇل ۇدەرىس 90-شى جىلداردىڭ ورتاسىنا قاراي اياقتالدى. 1997 جىلى جوعارىدا ايتىلعان ەلدەر جاڭارتىلعان مازمۇندى باعامداۋدىڭ ءبىرىڭعاي ستاندارتى تۋرالى شەشىم قابىلدادى، ول - PISA دەپ اتالادى. وسىلايشا، قازاقستان اتالمىش ستاندارتپەن 2009، 2012 جانە 2015 جىلدارى ەلىمىزدەگى ءبىرقاتار مەكتەپتەردە ءبىلىم ساپاسىن انىقتاۋعا كىرىسكەن بولاتىن. ال بيىلعى جىلى 1 قىركۇيەكتەن باستاپ بارلىق مەكتەپتەردە 1-سىنىپتان وسى ستاندارت جۇيەسى ەنگىزىلە باستايدى. وعان تولىق كوشۋ ءتورت جىل اۋقىمىندا جۇزەگە اسادى دەپ جوبالانىپ وتىر.
- سوندا باعدارلامادا ناقتى قانداي وزگەرىستەر بولماق؟
- بۇل ماسەلەنى ەكى مىسالمەن تۇسىندىرسەك بولادى. ءبىرىنشىسى، تىڭ يگەرۋ جىلدارى قانشا گەكتار جەر يگەرىلدى؟ بۇل ۇبت-عا ءتان سۇراق. بۇعان جاۋاپ رەتىندە ناقتى داتالاردى، فاكتىلەردى جانە كورسەتكىشتەردى ءبىلۋ قاجەت. ەكىنشىسى، ساۋلە مەن تولقىننىڭ اراسالماعى قانداي؟ جاۋاپتىڭ نۇسقالارى: دىبىس جانە امپليتۋدا، جىلدامدىق جانە جيىلىك جانە ت.ب. بۇل جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ ءۇشىن جاستار تاپسىراتىن فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق تەستىنىڭ قاراپايىم ۇلگى سۇراقتارى. وسى ارقىلى جاستاردىڭ فيزيكادان بازالىق ءبىلىمى باعالانادى جانە باستىسى، وي دەڭگەيى مەن لوگيكاسى ساراپتالادى. وسىلاردىڭ ءبارى بولاشاق ۇبت سۇراقتارىنىڭ تۇرلەرى. مىنە، وسى سۇراقتار ءبىلىم جۇيەسىنىڭ بۇرىنعى ەسكى مازمۇنى مەن جاڭارتىلعان مازمۇننىڭ ايىرماشىلىعىن كورسەتەدى.
- نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە (نزم) وعان تۇسپەس بۇرىن بەلگىلى ءبىر ەمتيحان تاپسىرىپ، سىننان وتكەن بالالار وقىپ جاتىر. ولارداعى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا دا وتە جاقسى، مۇعالىمدەردىڭ دەڭگەيى جوعارى. ال ەندى قاتارداعى قاراپايىم مەكتەپتەر جاڭا باعدارلامانى يگەرىپ اكەتە الا ما؟
- بىرىنشىدەن، وسى باعدارلامانى تاجىريبە رەتىندە جۇرگىزىپ جاتقان 30 قاناتقاقتى مەكتەپتىڭ ءبارى قاراپايىم، قاتارداعى مەكتەپتەر، ونىڭ ىشىندە اۋىلدىق ءارى وقۋشى سانى ازىراق شاعىن مەكتەپتەر دە بار. ولاردىڭ قول جەتكەن ناتيجەلەرى باسقا مەكتەپتەردىڭ دە بۇل باعدارلامانى تولىعىمەن يگەرىپ كەتە الاتىنىن كورسەتىپ وتىر. جاڭارتىلعان مازمۇن سىناقتان وتكىزىلگەن مەكتەپتەردە جانە نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە ءبىراز جىلدار بويى اۋقىمدى جۇمىستار جاسالدى، جاقسى تاجىريبە جيناقتالدى. ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭارتىلعان مازمۇنىن سىناق تەزىنە سالعان مونيتورينگ وتكىزىلدى. اتا-انالار دا، بالالار دا ريزا. ادەتتە، نزم-دە كونكۋرستا 1 ورىنعا 15 ادام ۇمىتكەر. سوندىقتان، وسىنداي باعدارلاما، ياعني وسىنداي وقۋ جۇيەسى قازاقستاندا بارلىق 7500 مەكتەپكە ەنگىزىلمەك.
ەكىنشىدەن، مۇعالىمدەرگە ادىستەمەلىك ماتەريالداردىڭ تولىق رەسۋرسى دايىندالدى، ولار: وقۋ باعدارلامالارى، كۇندەلىكتى ساباق جوسپارلارى، وقۋلىقتار، مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىقتار، باعالاۋ جونىندەگى ۇسىنىمدار. بۇل ماتەريالداردىڭ بارلىعى ءار جازداعى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارىندا مۇعالىمدەرگە تاراتىلىپ بەرىلەتىن بولادى.
ۇشىنشىدەن، اتالعان مەكتەپتەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى ايتارلىقتاي وزگەرە قويعان جوق. باستى ماسەلە وقۋلىقتاردىڭ مازمۇنى تۋرالى بولىپ وتىر. ارينە، مەن سىزبەن تولىق كەلىسەمىن، مەكتەپتەردىڭ ماتەريالدىق بازاسىن جاپپاي جاڭارتىپ وتىرۋ كەرەك، جاڭا عيماراتتار بوي كوتەرۋى، جالپى، جاقسارىپ نىعايۋى كەرەك. بۇل ماسەلەنى ءبىز اكىمدىكتەردىڭ جانە ۇكىمەت الدىنا قوياتىن بولامىز.
تورتىنشىدەن، نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە بۇگىننىڭ وزىندە 80 وقىتۋشى-ترەنەر دايىندادىق. ولار قازىرگى ۋاقىتتا «ورلەۋ» بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ 540 وقىتۋشى-ترەنەرىن جانە باسقا مەكتەپتەردىڭ 140 وقىتۋشىسىن جاڭا وقۋ جۇيەسى بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە كاسىبي تۇرعىدان ۇيرەتىپ، دايىنداۋدا. ال 760-تان استام ترەنەر باستاۋىش مەكتەپتىڭ 73 مىڭ ءمۇعالىمىن جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا جازعى ماۋسىمدا وقىتاتىن بولادى. بۇل جۇمىس ەل وڭىرلەرىنىڭ 280 مەكتەبىندە دەرەۋ قولعا الىنباق.
- بۇل ايتقاندارىڭىزعا قاراعاندا، ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىنە كوشۋگە دايىنبىز دەمەكسىز عوي؟
- ءيا، كوپتەن ويدا جۇرگەن، ءبىرشاما پىسىپ-جەتىلگەن، ەندى كەشىكتىرۋگە بولمايتىن باعدارلامانى باستاپ كەتۋگە دايىنبىز دەپ ايتۋعا نەگىز بار. مۇنىڭ ءبارى بوستان-بوس، قالاي بولسا سولاي، ەشبىر دايىندىقسىز ىستەلىنىپ وتىرعان جوق. وتكەن ءۇش جىلدا 52 مىڭ وقىتۋشى جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى بويىنشا بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋدىڭ دەڭگەيلىك كۋرستارىنان ءوتتى، وسىدان كەيىن ولاردىڭ ەڭبەكاقىسىنا ۇستەمە قوسىلدى. ياعني، وقىتۋشىلار ءتيىستى دايىندىقتان ءوتتى. ءبىراز جىلداردان بەرگى جان-جاقتى ازىرلىك ءوز جەمىسىن بەرىپ وتىر. مىسالى، ءقازىر بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋمەن قامتۋ دەڭگەيىن 5 جىل ىشىندە 36 پايىزدان 82 پايىزعا جەتكىزدىك. 2019 جىلعا قاراي جەتكىنشەكتەردى بالاباقشامەن قامتۋ 100 پايىزعا جەتپەك. ياعني، بالالار مەكتەپكە دەيىن دە ارناۋلى دايىندىقتان وتەدى.
«جاڭا مينيستر كەلىپ تاعى دا ەكسپەريمەنت جاساۋعا كىرىستى» دەگەن اڭگىمەلەر بار. ءبىراق، ولاي ەمەس. ەلىمىزدە بۇعان دەيىن دە كوپ جىلدار بويى ءبىلىم جۇيەسىندە جاڭا مازمۇنعا كوشۋ ءۇشىن تىڭعىلىقتى دايىندىق جاسالدى دەر ەدىم. ەكسپەريمەنتتىك مەكتەپتەردە جاڭا باعدارلاما بويىنشا وقىعان بالالاردىڭ بىرنەشە بۋىنى وقۋىن ءبىتىرىپ شىقتى. پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بۇل جۇمىس 15 جىل بۇرىن باستالدى. دەمەك، بۇل جاڭا ءمينيستردىڭ ويىنا كەلە قالعان وزىمبىلەرمەندىگى ەمەس، كەرىسىنشە، ءوز رەتىمەن ورنىققان ءومىردىڭ زاڭدى تالابى، وركەنيەت شارتى. ماعان دەيىنگى مينيسترلەردىڭ جۇمىستارىن جەرىنە جەتكىزىپ، تولىققاندى ىسكە اسىرۋ مەنىڭ ۇلەسىمە ءتيىپ وتىر.
- ءسىزدىڭ بەس كۇندىك وقۋ اپتاسىن ەنگىزۋگە بايلانىستى جازعى كانيكۋل ۋاقىتىن قىسقارتۋ تۋرالى مالىمدەمەڭىز حالىق اراسىندا كەڭىنەن تالقىعا ءتۇسىپ، ءارتۇرلى پىكىرلەر تۋعىزۋدا. بۇعان نە دەيسىز؟
- جاز - وقۋشىلاردىڭ اسىعا كۇتەتىن مەزگىلى. ارينە، سەنبى دە سولاي. سەنبىدە دەمالۋ بولعان جوق. بۇل كۇن بالاعا دا، اتا-اناعا دا كەرەك. بارلىق وركەنيەتتى ەلدەر ءبىر اپتا وقۋ جۇكتەمەسىنەن كەيىن تولىققاندى دەمالىپ، اتا-انا مەيىرىمىنە بولەنۋدىڭ اسا ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنەدى. ءبىر كۇن بۇعان جەتپەيدى. ءبىز وتباسىلىق تاربيەگە، بالانى قوسىمشا دامىتۋعا ارنالعان ۋاقىتتى ەكى ەسە ۇلعايتىپ وتىرمىز. بۇل ورايدا سپورتپەن، مۋزىكامەن، ونەرمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك كوبەيەدى.
جاڭا باعدارلاما وسى ماقسات ءۇشىن سەنبىنى بوساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وقۋشىلار ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ سەنبى ەسەبىنەن 34 كۇن قوسىمشا دەمالىس الادى. ارينە، مۇعالىمدەر ساعاتتارى ءۇشىن، ءوز پاندەرى ءۇشىن الاڭدايتىنىن جاقسى تۇسىنەمىز. ءبىراق بۇل ارادا الاڭداماۋعا كەڭەس بەرەمىز. ويتكەنى، ەلىمىزدە ونسىز دا مۇعالىمدەر جەتىسپەيدى، حالىق سانى وسۋدە، سوندىقتان ەشكىم جۇمىسسىز قالمايدى. ءقازىر ەڭ باستىسى، باعدارلامانى جاڭارتۋ جانە وقۋ ساپاسىن جاقسارتۋ.
ەندى جازعى كانيكۋل تۋرالى. باستاۋىش سىنىپتار تەك 30 مامىرعا دەيىن وقىپ، تولىق ءۇش اي دەمالادى. نەگىزگى جانە جوعارى سىنىپتاردا وقۋ جىلى بار بولعانى 10 وقۋ كۇنىنە ۇزارادى. سونداي-اق، بۇل ارادا سەنبى كۇندەرىنىڭ ەسەبىنەن وقۋشىلارعا 34 كۇن قوسىمشا دەمالىس بولاتىنىن ەسكەرگەن ءجون.
- ال ەندى بەس كۇندىك وقۋعا وقۋ جىلىن 10 كۇنگە ۇزارتپاي-اق كوشۋگە بولماي ما؟
- وقۋ باعدارلاماسى دەگەن جۇزدەگەن ادىسكەرلەردىڭ، مۇعالىمدەر مەن عالىمداردىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىنىڭ، تىنىمسىز شىعارماشىلىق ىزدەنىسىنىڭ قورىتىلعان جيناقتى ناتيجەسى ەكەنىن ءتۇسىنۋ قاجەت. بالا بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتار مەن دەڭگەيلەردى مەڭگەرۋى ءتيىس. مىسالى، فيزيكا ءپانىن الىپ قارايىق. باعدارلامانى قىسقارتقىسى كەلەتىندەر وپتيكا ءبولىمىن الىپ تاستاڭدارشى دەسە، قالاي بولماق؟ بۇل تاقىرىپتى مەڭگەرمەگەن وقۋشى جارىقتىڭ قاسيەتى، جارىقتىڭ سىنۋى، ونىڭ سپەكترلەرگە جىكتەلۋى تۋرالى بىلمەس ەدى. ءار دەڭگەي الدىڭعى تاقىرىپتارمەن تىعىز بايلانىستى. سەگىزىنشى سىنىپتا جاقسى وقۋ ءۇشىن جەتىنشى سىنىپتىڭ ءبىلىمىن تولىق مەڭگەرۋىڭ قاجەت. ءبارى بىر-بىرىمەن بايلانىستى. ارتىق ەشتەڭە جوق.
مەن ءوزىم الماتى قالاسىنداعى فيزيكا-ماتەماتيكا مەكتەبىندە وقىدىم. جازعى كانيكۋل دەگەن اتى بولماسا، دەمالۋدى بىلمەدىك. جازعى كانيكۋل كەزىنە سكاناۆي جيناعى بويىنشا ماتەماتيكادان 300 ەسەپتى شىعارىپ كەلۋ تاپسىرماسى بەرىلەتىن. بۇنى 90 كۇنگە بولەتىن بولساق، كۇنىنە كەمىندە ءبىر جارىم ساعات ۋاقىت كەتەدى. ءقازىر بۇعان ءبىر ءسات تە وكىنبەيمىن.
مەنىڭ اتا-انالارعا ايتارىم: بالانى جاقسى كورىڭىزدەر، ءبىراق سول سۇيىكتىلەرىڭىزدىڭ بولاشاعى بۇگىن ولاردىڭ قانشالىقتى تىرىسىپ وقىپ، بىلىكتى بولۋىنا بايلانىستى. مالكولم گلادۋەللدىڭ «گەنيي ي اۋتسايدەرى» كىتابىن وقىڭىزدار. وندا ادام ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى بولۋ ءۇشىن 10000 ساعات ۋاقىت جۇمساۋ قاجەت ەكەنى ايتىلعان. مەنىڭشە، بۇل كىتاپتىڭ اۋدارماسى بار. ءبىلىم سالاسىنىڭ باسقا ماماندارى دا وسىنى ايتادى.
ءبىز مۇعالىمدەرمەن، مەكتەپ ديرەكتورلارىمەن بەس كۇندىك وقۋعا كوشۋ ماسەلەسىن بىرنەشە مارتە تالقىلادىق، ورتاق شەشىمگە كەلدىك. سەنبى كۇنگى دەمالىس ولار ءۇشىن وتە ماڭىزدى، ارى-بەرىدەن سوڭ بۇل - ولاردىڭ كوپتەن بەرگى كوكەيلەرىن تەسكەن ارمانى دەر ەدىم.
- قازاقستاننىڭ ءۇشتىلدى ءبىلىم بەرۋگە كوشەتىنى تۋرالى ايتىلعانىنا كوپ بولدى، ءبىراق كەيبىر ساراپشىلار، اتا-انالار ءبىزدىڭ مەكتەپتەرىمىز بۇعان دايىن ەمەس دەگەن اڭگىمەلەر ايتۋدا. بۇل ورايداعى ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟
- اۋەلى ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ كولەمىن، ناقتى ءمانىسىن ءتۇسىنىپ الايىقشى. وسى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ ەشبىر سىنىپتا ءۇش ءتىلدى وقىتۋ ەنگىزىلەيىن دەپ جاتقان جوق. باعدارلاماعا سايكەس، تەك 10 جانە 11-سىنىپتاردا ءتورت ءپان (فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، ينفورماتيكا) اعىلشىن تىلىندە وتكىزىلەدى، ونىڭ ءوزى 2019 جىلدان، بۇل ءۇشىن بىلىكتى ۇستازدار دايىن بولعاننان سوڭ باستالادى. اپتاسىنا 8 ساعات. ءسويتىپ، بۇل تاپ ءقازىر ەمەس، ءتورت جىلدان كەيىن باستالاتىن جۇمىس. ال قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردە ماتەماتيكا، قازاق ءتىلى، قازاق ادەبيەتى، قازاقستان تاريحى، گەوگرافيا جانە باسقا دا پاندەر قازاق تىلىندە وتەدى. بارلىعى - 18 ساعات. ۇستازدار قاپەرىنە سالاتىن ءبىر جايت، ەگەر تەك ينۆاريانتتى ساعاتتاردى الاتىن بولساق، 22 ينۆاريانتتى كومپونەنتتىڭ 14 ساعاتى قازاق تىلىندە بولادى. وعان دەنەشىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ 3 ساعاتىن قوسىڭىز. سونىمەن قاتار، تاڭداۋ بويىنشا پاندەر بار. ولار دا انا تىلىندە وتەدى. ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى، دۇنيەجۇزى تاريحى وقىتۋ ءتىءلىنە قاراماستان ورىس تىلىندە وقىتىلادى. ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردىڭ جاعدايى دا وسى شامادا.
قالعان سىنىپتاردا بۇرىنعى بازالىق قاعيداتتار وزگەرمەيدى. ارينە، جوعارى سىنىپتاردا ءۇش تىلدە ءبىلىم الۋعا دايىن بولۋ ءۇشىن بالالاردىڭ ءتىل ۇيرەنۋگە كوبىرەك كۇش جۇمسايتىنى انىق. ءبىز نەگىزگى مەكتەپتەرگە دە ءۇش تىلدە وقىتۋ مۇمكىندىگىن بەرەمىز. ءبىراق ول شارا مەكتەپتەردىڭ دايىن بولۋىنا قاراي بىرتىندەپ جۇزەگە اسادى. ال مۇعالىمدەردى جاپپاي دايارلاۋ وسى جىلدان باستالادى. ءقازىردىڭ وزىندە وسى باعىتتا وڭىرلەردە كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلۋدا. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ جەتىستىكتەرىنە قاراڭىزدارشى. قىزىلوردا، اقتوبە وبلىستارىندا قانشاما يگى ءىس تىندىرىلدى. ءبىز وسى جولدا جەتىستىككە جەتەتىنىمىزگە كۇماندانبايمىز.
- كوپتەگەن ازاماتتار قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايىنا الاڭداۋلى. وسى ماسەلەگە قاتىستى مينيسترءدىڭ وي-پايىمى قانداي ەكەن؟
- ءبىز ورىنداۋعا كىرىسكەن مەملەكەتتىك ءبىلىم باعدارلاماسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە باسىمدىق بەرىلگەن. بۇل - ءبىزدىڭ ءىسىمىزدىڭ اسا ماڭىزدى باعىتى. ونىڭ ۇستىنە، جاپپاي قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋ مىندەتىن قويىپ وتىرمىز. ۇشتىلدىلىكتىڭ ءمانى دە وسىندا. ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردى قوسا العاندا، بارلىق مەكتەپتەردە قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتىمەن قاتار، قازاقستان تاريحى دا قازاق تىلىندە وقىتىلادى. بەلگىلى ءبىر تىلدە ءپاندى وقىتپاي سول ءتىلدى جەتە مەڭگەرۋ قيىن ەكەنىنە كوزىمىز جەتەدى.
بۇگىنگى ءبىر پروبلەما سول، قازاق تىلىندە وقىعانىمەن، مەكتەپ بىتىرگەن بالالار قازاق تىلىندە ەركىن سويلەي المايدى. ول ءۇشىن ادىستەمەنى وزگەرتۋ قاجەت. وسىنداي جۇمىس ەكى باعىتتا جۇرگىزىلۋدە. ءبىرىنشىسى - وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارى. ەلىمىزدە بىرنەشە ماماندار توبى وسىنداي ۇتىمدى تەحنولوگيالاردى ازىرلەۋگە كىرىسىپ كەتتى. بۇل جونىندە الداعى ۋاقىتتا تولىعىراق ايتىپ بەرەمىز. ەكىنشى باعىت - قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن الەمدىك دەڭگەيدەگى ادىسكەرلەر دايارلاۋ. ءبىز الەمدىك ورتالىقتارمەن، اتاپ ايتقاندا، گەرمانيا، يزرايل جانە ت.ب. ەلدەرمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتىرمىز. بۇل ەلدەر ءبىزدىڭ جاس ادىسكەرلەرىمىزدى 6-12 ايلىق كۋرستارعا قابىلدايتىن بولادى. كەيىن ەكى باعىتتى بىرىكتىرەمىز. وسىنىڭ بارىنە ءبىر جارىم جىل كەتەدى. ءسويتىپ، 2017 جىلعى 1 قىركۇيەكتەن باستاپ مەكتەپتەردە قازاق ءتىلىن وقىتۋ ادىستەمەسى وزگەرە باستايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. نەگىزگى مىندەت - 2020 جىلعا قاراي، ەلباسى ايتقانداي، بارلىق مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرۋىنە قول جەتكىزۋ.
- ال ەندى الەمدىك وركەنيەتكە كىرىگۋ تىلىنە كەلسەك، قازاقستاندا اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن مۇعالىمدەر جەتكىلىكتى مە؟
- قانە، ساناپ كورەيىك. جوعارى سىنىپتاردا ءتورت ءپاندى اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ ءۇشىن 32 مىڭداي وقىتۋشى قاجەت. ءقازىر ەلىمىزدە 365 مىڭ ءمۇعالىم بار. ەگەر ءاربىر جيىرماسىنشى ءمۇعالىم ءتورت جىل ىشىندە جاڭا جۇيەگە بەيىمدەلە السا، وندا قاجەتتى مۇعالىمدەردىڭ جارتىسى قامتاماسىز ەتىلگەنى. ءوز باسىم ولاردىڭ سانى بۇدان دا كوبىرەك بولاتىنىنا سەنەمىن. سونداي-اق، جىل سايىن 12-13 مىڭ جاس ماماندى جۇمىسقا قابىلدايمىز. ەگەر ولاردىڭ ۇشتەن ءبىرى اعىلشىنشا بىلسە، قالعان جارتىسىن سولار تولىقتىراتىن بولادى. كەم-كەتىكتى تۇزەتۋگە، ءالى دە ءبىراز جايدى ەسكەرۋگە ءۇش جىلدان استام ۋاقىتىمىز بار. ارينە، ءبىز قىسقا مەرزىم ىشىندە پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قايتا قۇرۋ بويىنشا قىرۋار جۇمىس اتقارۋىمىز قاجەت. قازاق تىلىندە، اعىلشىن تىلىندە دوكتورانتۋرانى، ماگيستراتۋرانى كوبەيتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جالپى، مۇعالىمدەر دايارلاۋعا كوپ قارجى سالىنادى.
تىلدەردى وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ەستەن شىعارماعان ءجون. ەگەر بەس مىڭ مەكتەپتى (وقىتۋشىلاردىڭ 90 پايىزى) ينتەرنەتپەن قامتىساق، بۇل مىندەتتى ويداعىداي شەشۋگە ابدەن بولادى.
- جالپى، وسىنىڭ ءبارى نە ءۇشىن قاجەت، ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى رەفورمانىڭ تۇپكى ماقساتى نە؟
- پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ مىندەتىن قويعانى بارشاعا بەلگىلى. بۇل دەگەنىڭىز، العا كەتكەن ەلدەردىڭ ىشىندەگى - ەستونيا مەن ءيزرايلدىڭ دەڭگەيى. ياعني، بۇل جوعارى تەحنولوگيالىق، جوعارى ءبىلىمدى، سەرۆيس جۇيەسى حالىقارالىق دەڭگەيدە دامىعان اسا وركەنيەتتى قوعامعا اينالۋ جولى. وسى رەتتە اعىلشىن ءتىلىنىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعىن ايتسام، گارۆارد اسپيرانتتارى ءارتۇرلى تىلدەردە جازىلعان مەديسينا وقۋلىقتارىن ساراپتاي كەلە، كەيبىر تىلدەردەگى وقۋلىقتاردا ادام اعزاسى تۋرالى كەرەكتى اقپاراتتىڭ 30 پايىزى جوق ەكەنىن انىقتاعان. مىسالى، ءسىز دارىگەرگە باراسىز. ال ول ءسىزدىڭ سىرقاتىڭىزدىڭ سەبەبى مەن ەمىن ءدال تابا الا ما؟ ءسىز وسىنى ويلايسىز. ەلدەگى دارىگەرلەرگە بىردە سەنەمىز، بىردە سەنبەيمىز. كورەيا، گەرمانيا جانە يزرايل ەلدەرى سياقتى، مەديسيناعا ءتيىستى سەنىم ءبىلدىرۋ ءۇشىن ول اعىلشىن تىلىندە بولۋ كەرەك. اكادەميكتەر تورەگەلدى شارمانوۆ، كامال ورمانتايەۆ جانە ت.ب. بەلگىلى عالىمداردىڭ پىكىرىن تىڭداساق، مەديسينالىق ءبىلىمنىڭ 30 پايىزى بەس جىل سايىن جاڭارىپ وتىرادى ەكەن. ەشبىر ەل مۇنداي اقپارات اعىنىنا ىلەسە دە، تەڭەسە دە المايدى. جاپپاي جاڭا بىلىمگە كوشۋدى تەك ءوز تىلىندە جۇرگىزۋگە ەشبىر ەلدىڭ، ەشبىر بيۋدجەتتىڭ كۇشى جەتپەيدى. سول سياقتى، كەرەمەت اشىلىمدار مەن جاڭالىقتار اقپاراتتىق تەحنولوگيا، بيو-نانوتەحنولوگيا، روبوتوتەحنيكا، ماشينا جاساۋ، باسقا دا كوپتەگەن سالالاردا ۇزدىكسىز بولىپ جاتىر. تولاسسىز جاھاندانۋ قاي مەملەكەتكە بولسا دا باسقا تاڭداۋ جاساۋعا مۇمكىندىك قالدىرمايدى. الەمدىك تاجىريبەگە زەر سالساڭىز، اعىلشىن ءتىلىن جاقسى بىلگەن ادامداردىڭ تابىسى ارتىپ، جاستاردىڭ جۇمىسسىزدىعى ازايىپ، بيزنەس-كليمات جاقسارادى. ال دارىگەرلەر ناۋقاس ادامداردى، بۇكىل الەمدەگىدەي، ەمدەلۋشىنىڭ انا تىلىندە قابىلداۋى قاجەت. مۇنىڭ استارىندا گيپپوكراتتىق گۋمانيزم مەن ىزگىلىك جاتقانى دا ءسوزسىز.
- قازاقستاندىق وقۋشىلاردىڭ ءتىلدى مەڭگەرۋدەگى وقۋ جۇكتەمەلەرى شەكتەن تىس كوپ بولايىن دەپ تۇرعان جوق پا؟
- مۇنىڭ ءبارى عىلىمي-زەرتتەۋلەرگە نەگىزدەلۋى قاجەت. ساليقالى زەرتتەۋلەر 7 جاسىنا قاراي ەكى نەمەسە ءۇش ءتىلدى مەڭگەرگەن بالالاردىڭ ميىنداعى نەيروندىق بايلانىس مونوتىلدىلىككە قاراعاندا نەعۇرلىم جوعارى ەكەنىن كورسەتكەن. بۇل قانداي دا ءبىر قوسىمشا ءبىلىم بەرگەنگە قارامايدى. بالا تۋعاننان باستاپ جۇكتەمەسى بارىنشا جوعارى ورتاعا تۇسەدى دە، 7 جاسقا قاراي ونىڭ الەۋەتى ءمونوتىلدى قۇرداستارىنا قاراعاندا الدەقايدا جوعارى بولادى. بالانىڭ ءوزى ونى بايقامايدى.
بۇل سپورتتاعى سياقتى، سپورتپەن شۇعىلداناتىن بالا جۇكتەمەگە ابدەن داعدىلانىپ ۇيرەنىپ كەتەدى جانە ونىڭ بۇلشىق ەتتەرى تىعىزدانىپ، كۇشى كوپ بولادى، شىدامدىلىعى شىڭدالادى. سونداي-اق، ميى اۆتوماتتى تۇردە جاتتىعادى.
اعىلشىندار 20 جىل بۇرىن بارشا الەم اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىنىن تۇسىنە وتىرىپ، مىندەتتى ەكىنشى تىلدەن باس تارتتى. ءبىراق جوعارىدا ايتىلعان زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرى جاريالانعاننان كەيىن ولار ءاربىر مەكتەپكە مىندەتتى تۇردە ەكىنشى ءتىلدى ەنگىزدى. كوپتىلدىلىك ماتەماتيكاعا قابىلەتتى ارتتىرعان. جالپى، الەم تاجىريبەسىنە ۇڭىلسەك، كوپ ءتىلدى بالالار باسقالاردان تابىستى بولادى. ءبىزدىڭ بالالارىمىز الەمدەگى كوپ تىلدىلىككە بارىنشا دايىن ۇرپاقتىڭ ءبىرى ەكەنىن ولاردىڭ بۇعان دەيىن ورىس ءتىلىن، ءقازىر اعىلشىن ءتىلىن يگەرۋدەگى قابىلەت-قارىمىنان كورىپ وتىرمىز.
- بالالارعا 12 جاسقا دەيىن تەك انا ءتىلىن عانا ۇيرەتۋ كەرەك دەگەن پىكىر تۋرالى ويىڭىزدى ايتساڭىز؟
- بۇل مۇقيات زەردەلەۋدى قاجەت ەتەتىن جاعداي. جالپى، ول جاپونيا ەلىنىڭ تاجىريبەسىنەن تۋعان پىكىر. بىلاي قاراعاندا، ول ۇتىمدى-اق. ءبىراق ءبىز ءوز ەرەكشەلىگىمىزگە وراي باسقا دا كوپ ماسەلەلەرگە كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. جاپونيا، نەگىزىنەن ءبىر ۇلتتى ەل. ال قازاقستان كوپەتنوستى ەل. ەۋرازيا كەڭىستىگىندە ءبىر شاڭىراق استىندا 100-دەن اسا ۇلت وكىلدەرى قويان-قولتىق ءومىر سۇرۋدە. ءبىزدىڭ بالالارىمىز تۋعاننان باستاپ وسى كوپ ۇلتتى ورتادا ءوسىپ ونەدى. بۇل - ءبىر.
ەكىنشىدەن، ەىدۇ ۇجىمىنىڭ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنسەك، قازاقستاندا تەك قازاق مەكتەبىندە وقىعان جاستاردىڭ ساۋاتتىلىق دەڭگەيى ورىس مەكتەبىن بىتىرگەن قۇرداستارىنان تومەنىرەك. بۇعان دا اسەر ەتۋشى ءبىر سەبەپ - مونوتىلدىلىك. وسىعان بايلانىستى ءبىز قازاق مەكتەپتەرىندەگى وقۋ ساپاسىن ءتيىمدى تۇردە جاقسارتۋىمىز كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازاق تىلىندەگى وقۋلىقتار ساپاسىن جاپونياداعى وقۋلىقتار دەڭگەيىنە جەتكىزۋ ماقساتىن قويدىق. ءقازىر وسى جۇمىسقا كىرىستىك.
ۇشىنشىدەن، ءاربىر بالانىڭ، ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ جەكە ارماندارى بار. بولاشاقتا ءوز پەرزەنتىنىڭ گەيتس نەمەسە سۋكەربەرگەر بولۋىن، الەم سپورتىندا جەڭىمپاز تۇعىرىنا كوتەرىلۋىن كىم-كىمنىڭ دە ارمانداۋى تابيعي نارسە. وسىنداي ارمانىنا جەتكەندەرگە قاراساق، ولاردىڭ ارمان جولىنا بولا جاسىنان تۇسكەنىن كورەمىز. مىسالى، مانەرلەپ سىرعاناۋدان الەم چەمپيوندارى جاتتىعۋدى وتە ەرتە، ءۇش جاسىنان باستايدى ەكەن. ال وسى ايتقانىمىزدى جوعارىداعى مونوتىلدىلىك يدەياسىمەن ساباقتاستىرساق، بىزگە بۇل جاعدايدا 12 جاسقا دەيىن بوكسپەن اينالىسىپ، ونان كەيىن مانەرلەپ سىرعاناۋعا كوشىپ الەم چەمپيونى بولۋ ۇسىنىلىپ وتىر. بۇل دەگەن ورىندالۋى وتە قيىن، اقيقاتىن ايتقاندا، مۇمكىن ەمەس تالاپ.
- البەتتە، قاي كەزدە بولسىن رەفورمالار جولى وڭاي ەمەس. ءسىز وسى ورايدا ايتىلىپ جاتقان سىندارعا، اشىق حاتتار مەن جولدانعان پەتيسيالارعا، وتىنىشتەرگە قالاي قارايسىز؟
- ءيا، بارشا حالىقتىڭ پىكىرىن تىڭداپ، ولاردى دۇرىس ءتۇسىنۋ وتە قاجەت. ءبىز - اشىق مينيسترلىكپىز. ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا پروبلەمالار از ەمەس. سوندىقتان، ولاردى شەشۋ جولدارىن جۇيەلى تۇردە قاراستىرۋ كەرەك. جۇرتشىلىقتىڭ، اتا-انالاردىڭ، ۇستازدار قاۋىمىنىڭ پىكىرلەرىن، ۇسىنىستارىن مۇقيات قاراپ تا جاتىرمىز. مىسالى، بەس كۇندىك وقۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ - حالىقتىڭ ايتقان پىكىرىمەن ساناسۋدىڭ ۇلگىسى. قوعامدا ءبىلىم جۇيەسىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى الدا تالاي تالقىلاناتىنى ءسوزسىز. وسىعان وراي اتا-انالارعا ايتار ءبىزدىڭ دە ارىز-وتىنىشتەرىمىز بار. جاڭا باعدارلامامەن مۇقيات تانىسىڭىزدار. قازاق ءتىلىن قۇرتادى ەكەن دەگەن الىپ-قاشتى اڭگىمەلەرگە سەنبەڭىزدەر. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ بىزدەن قازاق ءتىلىن شىنايى قۇرمەتتەپ، مەملەكەت بويىنشا بارلىق دەڭگەيدە جاپپاي قولدانىلاتىن ءتىل ەتىپ ۇيرەتۋدى، وقۋ جۇيەسىن وسىعان بەيىمدەۋدى تالاپ ەتتى. ءبىز ءۇشىن ەلباسى تالابى - زاڭ.
تاعى ءبىر ايتارىم، بالالارىمىزدىڭ بولاشاعى تەك مەكتەپتىڭ عانا ەمەس، اتا-انالاردىڭ دا قولدارىندا. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تاعدىرى - تەرەڭ بىلىمدە. پەتيسيالارعا قول قويعان ساتتە ويلانىڭىزدار: ەرتەڭگى كۇنى ءسىزدىڭ بالاڭىزدىڭ ءبىلىم اياسى تار، تاياز بولىپ شىعىپ، جۇمىس تاپپاسا ول ەشكىمگە كەرەك بولماي قالادى. سول ۋاقىتتا ءسىز ءبىر كەزدە جاھاندىق جاقسى ۇلگىدە وقىماۋعا ۇگىتتەگەن بەلسەندىنى قايدان تاباسىز؟ سول كەزدە ءسىزدىڭ بالاڭىز سىزگە راحمەت ايتا ما؟ ءبىراق ءبىزدىڭ حالىقتىڭ كوكىرەگى وياۋ كوزى اشىق، ءوز بەتىنشە ويلانۋعا، دۇرىس شەشىم قابىلداپ، اقيقات تاڭداۋ جاساۋعا قابىلەتى مول. مەن وسىعان سەنەمىن.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنەن الىندى.
You Might Also Like
-
شىعارما اتام ايتقان سوزدەن تۋدى، عالامتور،كىتاپ،گازەت-جۋرنال ەمەس ، سىر بۇركەنىپ،جاس تامعان كوزدەن تۋدى. بالالىق شاقتا داۋرەن قۇرا الماعان، قايعى شەگىپ، قان جۇتقان كەزدەن تۋدى.
-
قىزدىڭ توركىندەپ، ونىڭ كۇيەۋى قايىنداپ، جيەن ناعاشىلاپ بارادى. قىز توركىندەپ بارا الماسا، ءوز جاماندىعى، جولىنان جىعىلعانى دەپ بىلەدى حالىق. مۇندايدا جول-جورالعىدان سۇرىنەتىن ەل-جۇرت بولمايدى، ولارد...
