رەفورما جالاڭ ماقسات ەمەس
شەرحانعا حات
ءقادىرلى شەرحان!
سەنىڭ سوڭعى حاتىڭنان كەيىن ءبىراز كىدىرىپ قالدىق. وسى اڭگىمەمىزدى قالاي، نەمەن ءتامامداساق دەگەن اقىلداسۋ سوزىلىڭقىراپ كەتتى.
ەكەۋمىزدىڭ بەدەلدى «ەگەمەن قازاقستان» بەتىندەگى پىكىر الىسىپ، وي ءبولىسۋىمىزدىڭ ماقساتى جەكە باسىمىزدىڭ تىرشىلىگى ەمەس ەكەنى، ءيا، بەلگىلى. ەكەۋمىزدىڭ حات الىسۋىمىز بۇگىنگى جۋرناليستيكادا سوڭى كورىنىس بولىپ، جۇرت نازارىن اۋدارىپتى. كەزدەسكەندەردىڭ ءبارى «شەرحان ەكەۋىڭنىڭ حاتتارىڭدى وقىپ جاتىرمىز. جالعاستىرا تۇسىڭدەر»، — دەيدى. ءيا، اڭگىمەنىڭ باسى دا، وزەگى دە ەكونوميكا عوي، سول ەكونوميكاداعى رەفورما. مەنىڭ بۇل ماسەلەلەردى كوبىرەك قوزعاعانىم دا وسىدان. رەفورما قيىن ءجۇرىپ جاتىر. ءبىز ەكى-ۇش جىلدا ماكروەكونوميكاعا باسا كوڭىل بولدىك تە، قالاي بولسا دا ينفلياسيانى تۇنشىقتىرامىز دەدىك. سول جول-دا ءبىراز ناتيجەگە دە يە بولدىق. تەڭگەمىز دوللاردىڭ ىرقىنا بەرىلمەي، تۇعىرىنان تايماي تۇر. ءبىراق قانداي نارىقتى (ونى تۇرىك مامانى «بازار ەكونوميكاسى» دەگەن دۇرىس دەدى) شارۋا بولسا دا اقشادان اقشا جاساۋ دەگەن سايىپ كەلگەندە، شەرحان، ءوزىڭدى دە، وزگەنى دە الداۋ سەكىلدى. اقشانىڭ كوزى — ناقتى ءونىم، بۇيىم، تاعام، ال ولاردىڭ كوزى — ءوندىرىس. مەن وسى ءبىزدىڭ باسشىلاردىڭ، اكىمدەردىڭ سوزىنەن «ءوندىرىس» دەگەن ءسوزدى ەستىمەيمىن. ءبارى اقشانى ايتادى.
ال ءوندىرىس تۇزەلمەي ەشتەڭە دە وڭالمايدى. ونى ءوزىمىز عانا ەمەس، شەت قوناقتار دا ايتادى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ كەڭەسشىسى الەكس موسكوۆيچ «مەن وكىمەتتىڭ ءوندىرىس جونىندەگى ساياساتىمەن كەلىسە المايمىن، مەن ءىرى دە ءتيىمدى كاسىپورىنداردى شەتەلدەرگە ساتۋعا مۇلدەم قارسىمىن»، — دەپ جازدى عوي. وسىعان دا ويلانىپ نازار اۋدارمايمىز با؟ بۇرىن باستالعان جولدى، جولدا كەتكەن قاتەلەردى تۇزەتىپ، رەتتەپ الۋعا ءالى دە كەش ەمەس سەكىلدى. رەفورمانىڭ دۇرىس باستالماعانىن، رەسەيگە ەرىپ بۇرىس جولمەن كەتكەنىمىزدى ايتۋىمىز دا، مويىنداۋىمىز كەرەك. بەس جىل بويى بولعان قۇراۋ مەن قيراۋدى تەك بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ اراسىنداعى بايلانىس-قاتىناستاردىڭ بۇزىلۋ-ۇزىلۋىمەن عانا ءتۇسىندىرۋ شىندىق ەمەس. كوپ سالالار ءوز بەتىمەن كۇن كەشىپ (قاجەتىن ءوز ونىمىنە ايىرباستاپ) كەتەتىن ەدى، ءبىراق وعان جول بەرىلمەدى.
ينفلياسيانى تەجەيمىز دەپ، ءبىر كەزدە جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىندارعا اينالمالى قاراجات بەرمەي سورلاتتىق. سونى كايتا قوزعاماي، جانداندىرماي جاعداي تۇزەلمەيدى. ءوز ءوندىرىسىمىز ءولىپ بارا جاتىر. اۋىلداعى شارۋاشىلىقتاردى جەكەشەلەندىرەمىز دەپ ءوزىمىز قولدان ءۇش جىل بويى تاراتقانىمىز بۇگىن كورىنىپ وتىر. قانشاما دۇرىلدەپ تۇرعان شارۋاشىلىقتار قولدان بولشەكتەندى، السىرەدى. ەندى بۇگىن پرەمەر «مىقتى كولحوز-سوۆحوزداردى تارات دەپ كىم جارلىق بەردى؟» — دەپ دەپۋتاتتارعا سۇراق قويادى. بۇل نە؟ ەشتەڭەنى بىلمەگەندىك پە، الدە جالتارعاندىق پا؟
جۋرناليستەردىڭ كوبىنە سىناي جازىپ جۇرگەنى — ءومىردىڭ بۇگىنگى شىڭدىعى سونداي، سولاي بولعاسىن سولاي ايتىپ جاتىر. ول باسشىلاردى مۇقاتايىق، مىنەيىك دەگەن نيەت ەمەس. مۇمكىن، ۇكىمەت تىعىرىق-تۇيىقتان شىعۋدىڭ جولدارىن، شارالارىن بىلەتىن، ەرتەڭگى جادىراڭقى جاعدايدى كورەتىن شىعار. ەندەشە سونى اشىپ، ءتۇسىندىرىپ ايتۋ كەرەك ەمەس پە؟ قازىرگى جاعداي سونشا مۇشكىل ەمەس، جالپى شارۋا جاقسارىپ كەلەدى دەگەن جالپىلاما سوزدەر ەشكىمدى يلاندىرا دا، سەندىرە دە المايدى.
جاعدايدىڭ ءقازىر قيىن ەكەنى شىندىق، وتكەن بەس جىلدا ونەركاسىپ ونىمدەرىنىڭ كولەمى، مالدىڭ باسى كۇرت تومەندەپ كەتكەنى شىندىق، ال ونىڭ سەبەپتەرى مىنادان بولىپ وتىر، وعان مىناداي شارا-ارەكەتتەر جاسالىنىپ جاتىر دەپ رەسمي ادامدار رەت-رەتىمەن ايتىپ بەرسە. بولاشاقتىڭ قيىن جولدارىن تۇسىندىرسە، سوعان جۇرتتىڭ كوزىن جەتكىزسە!.. ايتپەسە، قازىرگى جاريالانىپ جاتقان دەرەك – دايەكتەر كوڭىلدى جۇباتا المايدى. 1990 جىلمەن سالىستىرعان 1995 جىلى مۇناي 25،8 ميلليون توننادان 20،4 ميلليون تونناعا دەيىن ازايعان، قىستا جەتپەي جاتاتىن كەمىر 131 ميلليوننان 83 ميلليون تونناعا دەيىن كەمىگەن، شويىن 5،2 ميلليون توننادان 2،6 ميلليونعا، بولات 6،7 ميلليون توننادان 3 ميلليونعا، پروكات 5 ميلليوننان 2،1 ميلليونعا، مينەرالدىق تىڭايتقىش 1،6 ميلليون توننادان 0،2 ميلليونعا، سەمەنت 8،3 ميلليوننان 1،8 ميلليونعا دەيىن كەمىگەن. بۇلاردىڭ ءبارى ەشكىمگە كەرەك ەمەس، ەشكىم المايتىن ونىمدەر بولسا ەكەن-اۋ. مۇنايدى بۇگىن كىم المايدى، وزىمىزگە دە جەتپەي جاتقان جوق پا؟ بولات پروكاتى، فوسفور تىڭايتقىشىن كورشى جۇڭگو قانشا بەرسەك، سونشا الايىن دەپ وتىر. سولاردىڭ ازايۋىنا نەندەي سەبەپتەر بولعانىن عانا ەمەس، ەندى سولاردى قاجەتىمىزگە قاراي (سونشاما توننالار كەرەك ەمەس دەگەن داۋرىقپا) قايتادان كوبەيتۋدىڭ جولدارى قالاي قاراستىرىلىپ، ويلاستىرىلىپ جاتقانىن ايتۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟ ارينە، ەل بىرەۋ، مەملەكەت ءبىر، ورتاق ەكونوميكانىڭ جاقسى بولعانى بارىنە دە جاقسى. سول جاعىنا قاراي جىلت ەتكەن جاقسىلىق نىشانى بولسا، جۋرناليستەر قاعىپ الىپ جازۋعا، كورسەتۋگە ءازىر. جاقىندا كوكشەتاۋداعى ىرىلەندىرىلگەن جەكە شارۋاشىلىقتاردان جىلى حابار كورسەتىلدى، كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالاتادى. گازەتتەر سەمەيدىڭ كەي اۋداندارىندا دا بيىل تول كوبەيىپ، قويعا قوي قوسىلا باستادى دەپ جازدى. الماتى اكىمىنىڭ ورىنباسارى توقتاپ قالعان كاسىپورىنداردىڭ ارقايسىسىمەن جەكە-جەكە اينالىسىپ، قارجى بەرىپ، جۇمىسىن جانداندىرا باستادىق دەپ ايتتى. وسىنداي جاڭالىقتار كوبەيە تۇسسە دەيمىز دە. سونداي-اق بەس جىلدا شەتەلدەردەن ءار جولدارمەن الىنعان 42،6 ميلليون دوللار ينۆەستيسيانىڭ 6 ميلليونى عانا يگەرىلگەن دەگەن دەرەك جاريالاندى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ قايدا بارساق، قارجى جوق دەپ جىلايمىز. وسى قىرۋار قارجىنى نەگە ىسكە جۇمسامايمىز. وعان كىم كىنالى؟ كەمشىلىك بولعان سوڭ، وعان كىنالى دە بار عوي. سولاردى اتاۋ كەرەك.
ءبىز ادەتتە سىرتقا جاسىرىن كەتىپ جاتقان كارجىلاردى ايتامىز. ونىڭ شاماسى دا از ەمەس، جىل سايىن كەمىندە ءبىر ميلليارد دوللار! ال ەندى ءوزىمىزدىڭ ىشىمىزدە تالان-تاراجعا ءتۇسىپ، سۋىق قولدار مەن سۇعاناق قالتالارعا سۇنگىپ كەتكەن اقشا قانشا! ال بيۋدجەتكە تۇسپەگەن قارجى قانشاما! ءبىز ونى قوسىمشا سالىقتان، كەدەن تابىسىمەن، ليسەنزيامەن، جەكەشەلەندىرۋدەن تۇسەتىن اقىلارمەن تولتىرامىز دەيمىز. ول تولتىرا المايدى. ءبارىن بەرەتىن ءوندىرىس. ول ءازىر ءالسىز.
ەگەر ومىردە بار، قولدا جۇرگەن اقشا تۇگەل تۇسسە، مىنا ەڭ قيىن ماسەلە بولىپ تۇرعان — مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەردىڭ، باسقا دا قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىلارى مەن زەينەتاقىلاردىڭ قارىزىنان تولىق قۇتىلۋعا بولار ەدى. ونىڭ دا مولشەرى 45 ميلليارد تەڭگە. شەرحان، السىرەگەن ءوندىرىستى قايتا جانداندىرۋ قامىنا قوسا، وسى بار اقشانى جيناپ الاتىن مەملەكەت ورىندارى قايدا وتىر؟ سەن جاقسى بىلەتىن جاڭاتاستا جاقىندا 6 ميلليون دوللار ءىز-تۇسسىز جوعالىپ كەتكەن. مىنە، قالاي؟ ءقازىر ءبىر مەكەمەگە شارۋامەن بار-سان، سالعىرت-سالقىن تىڭدايدى دا، «بۇل ءسىزدىڭ پروبلەماڭىز، ءوزىڭىز شەشىڭىز»، — دەپ شىعارىپ سالادى.
بىزدە بۇگىنگى قىلمىس-قاتەلەر ءۇشىن كەڭەس وكىمەتىن، كوممۋنيستەردى كىنالاۋ ەستىلەدى. ال ولاردىڭ بيلىكتەن كەتكەنىنە دە بەس جىلدان استى عوي. سودان بەرى دە ءبىراز جاقسىلىقتار جاساۋعا بولماس پا ەدى. راس، كەڭەس وكىمەتىنىڭ ءبىر كىناسى بولعان، ول — ءوز كادرلارىن قاتاڭ ءتارتىپ، قاتتى باقىلاۋ استىندا قىزمەت ەتۋگە ۇيرەتتى دە، ءباقىلاۋ-تارتىپ جوعالىپ، وزدەرى قولعا تيگەن ەن بايلىقپەن وڭاشا قالعاندا ادال بولۋعا ۇيرەتە الماي كەتكەن ەكەن. پرەزيدەنت ءوزىنىڭ ءبىر سوزىندە قازىرگى شەنەۋنىكتەردىڭ قانشالىق قوماعاي-قاناعاتسىز ەكەندىكتەرىن اشىنا ايتتى عوي. سولاردىڭ ءبارىن باقىلاۋدا ۇستاۋعا شاما جەتپەگەندىكتەن، شاراسىزدىقتان بولىپ وتىر عوي. سول ءىرىلى-ۇساق وبىر باستىقتار ءۇنسىز-تۇنسىز، ءتىپتى ءوز وتىنىشىمەن («تويدىڭ عوي، ەندى بارا بەر» دەگەندەي) بوساتىلىپ جاتادى. سولار نەگە ەل الدىندا اشكەرە بولمايدى؟ كەيبىر باسشىلار «ءوندىرىس جۇرمەي جاتىر، ونىمدەر وتپەي جاتىر، شيكىزات جەتپەي جاتىر» دەپ بار اۋىرتپالىقتى سىرت سەبەپتەرگە اۋدارىپ سالىپ، الدارقاتىپ وتىر. قارجى ورىندارى ەگەر ءتيىستى سالىقتى تۇگەل جيناپ، جونىمەن عانا جۇمساسا، ەڭبەكاقى مەن زەينەتاقىنى ۋاقتىلى تولەپ تۇرۋعا جەتەتىن قارجى مەملەكەت قالتاسىندا قاشاندا بولادى دەيدى. ءبىراق سول اقشالار بانك ەسىگىن اتتاعان سوڭ الدامشى-وبىر باستىقتاردىڭ قالتاسىنا سۇڭگىپ كەتەدى.
رەسەيدە پرەزيدەنت سايلاۋى كەزىندە ورتالىقتان بەرىلگەن اقشانىڭ تيەسى يەلەرىنە جەتپەي قالاتىنى نەدەن دەپ تەكسەرگەندە، جولدا تالاي باستىقتاردىڭ قولعا تيگەن اقشانى نەسيەگە بەرىپ، «اينالدىرىپ» جىبەرگەنى، نەمەسە قاراقان باسىنا جۇمساپ قويعانى ايقىندالىپ، جۇزدەگەن ادامدار جاۋاپقا تارتىلدى عوي. امال نە، سايلاۋ دا ءبىتتى، تەكسەرۋ دە تىندى.
وزىمىزدە ءجۇرىپ جاتقان ەكونوميكالىق رەفورماعا ءوز باعامىزبەن بىرگە شەتەلدىكتەردىڭ كوزقاراس-باعاسىن بىلگەنىمىز، سوعان قاراپ ويلانۋىمىز ءجون. جاقىندا الماتىعا جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكونوميكالىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى لي پەن مىرزا كەلىپ، ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى كورىپ، قازاقستاندا ماكروەكونوميكالىق رەفورمانىڭ جەدەل جۇرگىزىلىپ جاتقانىن، سونىڭ ارقاسىندا ينفلياسيانىڭ ءبىرسىپىرا اۋىزدىقتالعانىن اتاپ ءوتتى.
سونىمەن بىرگە ول ءاربىر ەكونوميكالىق رەفورمانىڭ نەگىزگى ەكى ماقسات-مۇراتى بولۋعا ءتيىس دەدى. ول ەكەۋ دەگەنمەن ءتورت ماسەلەنى اتادى. ولار: ءبىرىنشى، قانداي رەفورما بولماسىن ەڭ الدىمەن ۇلتتىق وندىرگىش كۇشتەردى دامىتۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس. دەمەك، ءوندىرىس، ونەركاسىپ توقتاماي-توقىراماي، قايتا ورىستەپ-وركەندەي بەرۋى قاجەت. ەكىنشى، رەفورما حالىقتىڭ تۇرمىس ءحالىن جاقسارتۋعا ءتيىس. ەرتەڭ رەفورما اياقتالعان سوڭ ءبىر-اق جارىلقايمىز (ازىرگە شىداي تۇرىندار) دەمەي، ءقازىر قولما-قول ادامدارعا جاقسىلىعىن كورسەتۋى قاجەت. ءۇشىنشى، باسقا ەلدەردەگى رەفورماعا ەلىكتەپ، كوشىرىپ الىپ ءوز توپىراعىنا وتىرعىزا سالۋعا بولمايدى. ول شوقان ءۋاليحانوۆ ايتقانداي، كوبىنەسە زياندى بولىپ شىعادى. تورتىنشىدەن، مەنشىكتىڭ فورماسى (مەملەكەتتىك پە، جەكەمەنشىك پە؟) ەكونوميكاعا تىكەلەي اسەر ەتىپ، ونىڭ وركەندەۋىن ءسوزسىز قامتاماسىز ەتە المايدى. سوندىقتان دا شارۋا-شىلىقتى جوسپارمەن نەمەسە نارىق جولىمەن جۇرگىزۋ كەرەك دەگەن ماسەلەنى ناقتىلى جاعدايدا ناقتىلى پايدا-زيانىن ەسكەرىپ شەشۋ كەرەك، ويتكەنى بۇل ماقسات ەمەس، قۇرال-قارۋ بولۋعا ءتيىس.
ءبىر جاعىنان «مەرسەدەس» ءمىنىپ، «وسوبنياك» سالعان بايلار — ءجۇزدىڭ توعىزى، ەكىنشى جاعىنان تۇرمىسى ناشار كەدەيلەر — ءجۇزدىڭ توقسانى بولىپ وتىر. وسىعان كەلدىك، شەرحان! جاقىندا جاريالانعان جولداۋىندا پرەزيدەنت ن.نازاربايەۆ ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى وتكەن بەس جىلدا مەملەكەتتىك-ساياسي جانە حالىقارالىق ومىرىمىزدە كۇرت وزگەرىستەر، جاڭالىقتار بولعانىن ايتىپ، جاقىن بولاشاققا كوز تاستاپ، زەر سالادى.
مەنىڭ جوعارىدا ايتقانىمداي، ماكروەكونوميكا سالاسى، اقشا-قاراجات جاعدايى ءبىراز رەتتەلە باستاعان. سونىمەن قاتار ەلباسى باسىمىزدان كەشىرىپ وتىرعان قيىن جاعدايعا ويلانا تالداۋ جاسايدى. سىرتقى جانە ىشكى ساياسات سالالارىنا قاراعاندا ەكونوميكانىڭ ءحالى اۋىرلاپ تۇرعانىن اشىپ ايتادى. سول رەفورمانىڭ قولما-قول ناتيجەلەرىن حالىقتىڭ سەزىنە الماي كەلە جاتقانىن ايتا كەلىپ، «وسىنىڭ ءوزى رەفورماعا دەگەن جاقتىرماۋشىلىق سەزىم تۋعىزىپ، مەملەكەتكە دەگەن سەنىمگە نۇقسان كەلتىرىپ وتىر»، — دەيدى.
كەلە جاتقان جاڭا، 1997 جىلدىڭ دا وڭاي بولمايتىنىن، قالاي دەگەندە بۇرىنعى جىلداردان جەڭىل سوقپايتىنىن سەزەمىز. دەگەنمەن كەيبىر جاڭالىق-جاقسىلىق نىشاندارىنىڭ كورىنە باستاعانىنا ءىشىمىز جىليدى. ول ءۇشىن ينفلياسيانى ايىنا 2،5 — 3 پايىزدان اسىرماي، سوعان وراي نەسيەنىڭ ءوسىمىن دە پايىزبەن كوبەيتپەي، ءسويتىپ بارىپ توقتاپ تۇرعان كاسىپورىندارىنا نەسيە قارجى ءبولىپ، ولاردا اينالمالى قاراجات قۇراۋعا، ءسويتىپ ءوندىرىستى جانداندىرۋعا جاعداي جاساۋ — بۇگىنگى باستى جۇمىس. ءبارى وسىعان تىرەلەدى، وسىدان باستالادى. بۇل جۇمىس جۇيەمەن جۇرگىزىلمەك، بەس-ون جىلعا ارنالعان جوسپارلار جاسالماق.
ءار ادامنىڭ كۇنبە-كۇن باسىنان كەشىرىپ، قيىندىقپەن كونىپ وتىرعان الەۋمەتتىك-تۇرمىس جاعدايىن تۇزەتۋدى، ەلدىڭ مادەنيەتىن وركەندەتۋدى، قوعامنىڭ رۋحاني نەگىزىن نىعايتۋدى مەملەكەت ءوز موينىنا الۋعا ءتيىس دەگەن سوزدەر ءبىراز جايلاردىڭ باسىن اشىپ بەرەدى.
ودان ءارى جولداۋدا مىناداي ماسەلەلەرگە نازار اۋدارىلعان: ءبىزدىڭ ەلدە ساياسي كوپپىكىرلىلىككە (پليۋراليزم)، اركىمنىڭ ءوزى قالاعان ساياسي مۇرات-ماقساتتارىن ۋاعىزداۋعا تىيىم سالىنبايدى. سونداي-اق ءسوز بەن باسپا ءسوز بوستاندىعى، ونىڭ ىشىندە ەركىن سىناۋ ەركى دە زاڭ جۇزىندە تۇجىرىمدالعان.
ارينە، ەركىندىك پەن بوستاندىق شەكسىز دە جاۋاپسىز بولۋعا ءتيىس ەمەس، سەنىڭ ەركىندىك باتىلدىعىڭ باسقا بىرەۋدىڭ نامىسىنا تيەتىن، ەل اراسىنداعى تىنىشتىقتى بۇزاتىن، مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا نۇقسان كەلتىرەتىن بولسا، ونى دا تەجەيتىن، رەتتەيتىن زاڭ بار.
ءبىز سونىمەن بىر-بىرىمىزگە حات جازىپ، ءبىراز ماسەلەلەردى قوزعادىق، ايتتىق. ءبىز ءومىرىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ قازىرگى وتپەلى كەزەڭنەن تۋىندايتىن ەكونوميكانىڭ ءحالى، حالىقتىڭ تۇرمىس جاعدايىن اڭگىمەلەدىك. وي-پىكىرىمىزدى ناقتىلى دەرەك-دايەكتەرمەن تياناقتاۋعا تىرىستىق. ماقتايىق دەسەك حالىقتان ۇيات، جامانداي بەرەيىك دەسەك، باسشىلاردى ايايمىز دەيدى ءقازىر جۋرناليستەر. وسىنداي ەكى ۇشتى جاعدايعا كەزىگىپ وتىرمىز. اۋىرلىق، قيىندىق كوپ، «ءبارى جاقسى بولادى» دەپ بوركىمىزدى اسپانعا لاقتىراتىنداي دا كۇي ەمەس، بارىنەن ءتۇڭىلىپ تورىققاندا دا تۇسەر پايدا نە؟ ءوز وتانىڭدى، ءوز جەرىندى وكپەلەپ تاستاپ كەتە المايسىڭ.
مەنىڭ العاش جازعان XXI عاسىرداعى قازاقستان تۋرالى ماقالامنىڭ ماقساتى جەرىمىزدە مۇمكىندىكتەردىڭ مول ەكەنىن، ءبىراق سونى ءالى پايدالانا الماي وتىرعانىمىزدى ايتۋ ەدى. كەيبىر باسشىلار جۋرناليستەر بار كەمشىلىكتى سىناپ قانا قويماسىن، سونى قالاي تۇزەتۋدىڭ جولىن ايتسىن، كورسەتسىن دەپ تالاپ ەتەدى. ەگەر ول جۋرناليست ءقازىر ەكونوميكالىق داعدارىس-تىعىرىقتان قالاي وڭاي شىعۋدىڭ جولىن كورسەتىپ بەرە الاتىن بولسا، ول رەداكسيادا ەمەس، ۇكىمەت ۇيىندە وتىرار ەدى عوي. اركىم ءوز جۇمىسىن اتقارىپ، ءوز شارۋاسىن تىندىرۋى كەرەك. جۋرناليست شىندىقتى جازىپ، ونى وعان توزۋگە بولمايتىنىن سەندىرە، دالەلدەپ جازۋى كەرەك تە (ول از جۇك ەمەس)، ال سونىڭ ءبارىن ۇكىمەت باسىنداعىلار تۇزەتۋگە ءتيىستى.
ءوزىڭنىڭ دوسىڭ،
كامال سمايىلوۆ
You Might Also Like
